Milieuvriendelijke verlichting. Catherine Lootens KaHo Sint-Lieven Laboratorium voor Lichttechnologie Groen Licht Vlaanderen Juni 2010

Milieuvriendelijke verlichting Catherine Lootens KaHo Sint-Lieven – Laboratorium voor Lichttechnologie Groen Licht Vlaanderen Juni 2010

1

Overzicht

• • • • • •

Voorstelling Groen Licht Vlaanderen Motivatie Doorlichting Energiebesparing met beter licht Misverstanden Premies relighting & newlighting 2010

2

GROEN LICHT VLAANDEREN

3

Groen Licht Vlaanderen

Energiebesparing met beter Licht • Sensibiliseren rond – Energiezuinige verlichting – Innovatie

4

Groen Licht Vlaanderen - Achtergrond

• • • •

Kyoto protocol Ecodesign richtlijn REG decreet EPR sinds 1 januari 2006 – EPU: kantoren en scholen

• Prijsstijgingen elektriciteit • Jaarlijkse stijging verbruik: 1%-3%

5

Groen Licht Vlaanderen - Opdracht

• Kennisverspreiding – Promoten, stimuleren, sensibiliseren • Professionelen • Particulieren

– Vertrouwen brengen in nieuwe technologieën – Advies uitbrengen

• Innovatie stimuleren in Vlaanderen – Synergie bevorderen in de verlichtingsector

6

Groen Licht Vlaanderen - Doelgroepen

• Voorschrijvers: – Bouwheren, Facility Managers, Intermediairen, Technische diensten, Bouwpromotoren, Financiële instellingen – Architecten, Installateurs, Aannemers, Ingenieurs – Overheden, Lokale besturen, Instellingen, Huisvestingsmaatschappijen – Energie -auditoren, -managers, -coördinatoren

• Potentiële innovatoren: – – – –

Verlichtingsfabrikanten Ontwikkelaars Designers Federaties

7

Groen Licht Vlaanderen - Folders

8

Groen Licht Vlaanderen - Contact

• KaHo Sint-Lieven (Technologiecampus Gent) Laboratorium voor Lichttechnologie Gebroeders Desmetstraat 1 9000 Gent

• WTCB (Energie en Klimaat) Laboratorium Licht&Gebouw Avenu Pierre Holoffe, 21 1342 Limelette

Website: www.groenlichtvlaanderen.be Contact: [email protected] Contactpersoon: Catherine Lootens (09/265.87.13)

9

Groen Licht Vlaanderen - Financiering

• IWT: Instituut voor de aanmoediging van innovatie door Wetenschap en Technologie in Vlaanderen • Vlaams Innovatienetwerk (VIN) • TIS project: Thematische Innovatie Stimulering • Financiering – 80% IWT/ 20% Consortium Groen Licht Vlaanderen

• 2004-2008 en 2008-2012

10

Consortium Groen Licht Vlaanderen

11

MOTIVATIE

12

Motivatie •

1/3 van de straatverlichting in Europa gebruikt oude, achterhaalde en inefficiënte technologie – – –

•

Meer dan 75% van de kantoorverlichting is nog altijd inefficiënt – – –

•

Renovatiegraad bedraagt slechts 3% per jaar gemiddelde ouderdom van de installaties = 40 jaar nieuwe technologie bestaat nochtans die energie-efficiënter is en een beter lichtcomfort oplevert

Renovatiegraad bedraagt slechts 7% per jaar gemiddelde ouderdom van de installaties = 25 jaar Grote verschillen in efficiëntie tussen de oude en de nieuwe systemen (energiebesparing 30-80%)

Ongeveer 85% van de lampen die vandaag in de EU woningen voorkomen zijn energieverslinders.

13

Motivatie

Globaal verbruik verlichting per sector Openbare Verlichting Diensten

Industrie

Residentieel 14

Motivatie

• Aandeel verlichting tot totaal elektrisch verbruik: – – – –

35-45% in kantoren en horeca tot 70% in scholen ~30% in industrie ~16% in woningen

• Besparingspotentieel kan gemakkelijk oplopen tot 50% (kW) en meer… • Reële terugbetalingstermijn: – gemiddeld 5 jaar – afh. van o.a. aantal branduren

15

Motivatie •

Impact verlichting op E-peil

16

Motivatie

• EPU (EPR in utilitaire gebouwen: scholen, kantoren) • Streef naar 12 W/m! i.p.v. typische 20 W/m! – – – –

E-peil zakt gemiddeld van E112.1 naar E89.5 meer dan 20 E-punten winst DUS: verlichting steeds opnemen in E-peil berekening Verantwoordelijkheid van de verslaggever

• Nog beter doen: – Gebouw gemiddelde 12W/m2 voor L=500 lux – Streven naar < 10W/m2 voor L=500 lux

17

DOOR-LICHTING

18

Door-Lichting

• Inefficiënte lampen? – – – –

Gloeilampen Halogeenlampen Oude fluorescentielampen T12, T8 (kleur 33) Hoge druk kwikdamp lampen

• Kapotte Lampen? • Lampen van verschillende kleur? • Lampen met korte levensduur?

19

Door-Lichting

• Inefficiënte armaturen?

20

Door-Lichting

• Inefficiënte voorschakelapparaten? – Elektromagnetische ballast • B-Klasse: Low loss • C-Klasse: Conventional • D-Klasse: High loss

21

Door-Lichting

• Wordt het aantal branduren beperkt? – Wordt het licht uitgeschakeld bij afwezigheid? – Wordt het licht uitgeschakeld bij voldoende daglicht? • Aandacht vragen met stickers, posters • Automatisatie • Onderverdeling in zones

• Wordt er gedimd? – Wordt er rekening gehouden met de daglichttoetreding? • Automatisatie • Verschillende circuits?

• Wordt het lokaal verduisterd wegens storend daglicht? • Zonneblinden (kunnen ook retro-reflecterend zijn) 22

Doorl-Iichting

• Is er een onderhoud gepland? – Groepsvervanging lampen – Poetsbeurt armaturen

• Zijn de muren en plafond proper en geschilderd in een heldere kleur?

23

Doorl-Iichting

• Oude armatuur (1 lamp 58W en 1 ballast): 58W +11,6W= 69,6W

• Volledig lokaal (24 armaturen): 24" 69,6W = 1670,4W

Indien vermogen van de ballast niet is gekend: lampvermogen X 1,2

• Jaarlijkse energieverbruik (1504 uren): 1504 " 1670,4W = 2512,3kWh/jaar

• Kostprijs elektriciteit: 0,18# / kWh" 2512,3kWh ! 452# / jaar

24

Door-Lichting

Te laag voor avondonderwijs: Streven naar 500 lux

• Lokaal: 7mx8m: 56m2 • Verlichtingssterkte: 400lux • Geïnstalleerd vermogen voor: 1670,4W – 29,82 W/m2 – 7,4 W/m2.100lux

Te hoog: Streven naar $10 W/m2 $2W/m2.100lux

25

ENERGIEBESPARING MET BETER LICHT 26

Ecologie en visueel comfort kunnen hand in hand gaan

• Ecologie – Lager energieverbruik (kWh) leidt tot een lagere CO2 - uitstoot • Lager geïnstalleerd vermogen (kW) – – – –

Lampen (lm/W) Ballasten (EVSA) Armaturen (rendement) Automatisatie: dimmen (daglichtdetectie, aan- of afwezigheidsdetectie)

• Minder branduren (h) – Automatisatie: schakelen (daglichtdetectie, aan- of afwezigheidsdetectie)

– Milieu • Minder kwik • Minder afval

• Visueel comfort – Normen • Verlichtingssterkte, Verblinding, Kleurweergave, Uniformiteit 27

Energiebesparing met beter licht

• Beperken van vermogen én branduren • 3peilers – Daglicht – Kunstlicht – Automatisatie

28

Daglicht

• Besparingspotentieel op verbruik verlichting bedraagt 20 – 40% • Na te gaan via simulatie

Daglichtdetectie

30

Kunstlicht

• Energiezuinige Verlichtingsinstallatie – Efficiënte lichtbronnen – Optieken/armaturen met een hoog rendement – Elektronische voorschakelapparatuur

• Optimalisatie van de lichtuitstraling, goed lichtplan • Automatisatie – Schakelen/dimmen • Tijd – scenario’s • Aanwezigheidsdetectie • Daglichtdetectie 31

Kunstlicht: lamp

• Kies voor efficiënte lichtbronnen: – Fluorescentie • Hogedruk kwikdamp lampen • Lineaire, circulaire, compacte

– Metaalhalide gasontlading – LEDs

• Te vermijden: – Gloeidraad lampen – Lage druk kwikdamplampen

32

Kunstlicht: armatuur

• Kies voor efficiënte armaturen – Rendement ! of LOR (Light Output Ratio) – Hou rekening met het stralingsprofiel • breedstralend/diepstralend/asymmetrisch • Indirect/direct

– Let ook op voor verblinding! Voorbeeld: –Lamp

:

–Rendement

58W - 5000 lm optiek (%, LOR):

–Armatuurlichtsterkte –Lichtverlies

:

:

92% 4600 lm 400 lm 33

Kunstlicht: ballast

• Kies voor een Elektronisch voorschakelapparaat – Klasse A aanbevolen (Elektronische ballast) – A1,A2,A3: Elektronische voorschakelapparaten

•

Voordelen: – – – – – – – – –

Verbruik 20-25% lager dan elektromagnetische ballast Kleiner in omvang en gewicht Betere cos phi Efficiëntie lampen (vb. T8): 15-20% hoger Flikkervrije ontsteking van de lampen Levensduur lamp hoger Bij einde levensduur wordt de lamp uitgeschakeld Mogelijkheid tot dimming Mogelijkheid tot automatisering (daglichttoetreding, aanwezigheidsdetectie,..)

Kunstlicht: lichtstudie

• Kies voor een goed lichtplan • Laat u adviseren door lichtspecialisten

35

Kunstlicht: Lichtstudie Bij de lichtplanning dient rekening gehouden te worden met: •

•

•

Normen: EN12464 – E verlichtingssterkte – UGR – Uniformiteit – Code van goede praktijk (BIV) Valkuilen (& bestekken; & subsidies) – Aantal rasterpunten – Randzone – Reflectiecoëfficiënten – Behoudsfactor Overdimmensionering( & dimming) – Behoudsfactor – Daglichttoetreding

36

MISVERSTANDEN

37

Misverstand 1:T5 steeds de beste oplossing?

Niet bij lage temperaturen Niet bij grote hoogte

•

Temperatuur: – – –

•

T5 heeft hoogste lichtstroom bij 35°C Opgelet! In catalogi staat lichtstroom (lumen) meestal bij 25°C Speciale T5 op basis van amalgaam met breder temperatuursbereik

Hoogte – – –

Hogere lumen-output nodig ( dus groter vermogen): DUS kiezen voor High Output (HO) ipv High Effeciency (HE) Maar: rendementen van HO lampen (<90lm/W) lager dan HE (>90lm/W)

Misverstand 1:T5 steeds de beste oplossing?

• T5 High Output of T8? • Voorbeeld: magazijn hoge plafonds – koude temperaturen • Met T5 HO 80W (bij 35°C: 7000lm) – Totaal systeemvermogen max. 88W – Lage T (bvb. 10°C): • 60% rendement voor standaard T5 80W : 4200 lm (48 lm/W) • 80% rendement met T5 amalgaam 80W : 5600 lm (64 lm/W)

• Waarom geen T8 58W met EVSA??? – Totaal systeemvermogen max. 55W – Zit bij 15°C toch nog op 90% van het rendement – 58W bij 25°C: 5200 lm, bij 10°C: 5040 lm (91 lm/W)

39

Misverstand 2: lampvervanging T8 naar T5?

• Doel: T8 vervangen door T5 • Bij oude installaties met meestal – oude T8 lampen – te weinig licht (lumen depreciatie) • CVSA EEI Klasse D • T8 58W (1,5m): 3850 lm • Totaal verbruik: 72W (53,5 lm/W)

• • • •

Promo, verkoper komt langs,… Lijkt goedkoop Lijkt eenvoudig MAAR…

40

Misverstand 2: lampvervanging T8 naar T5

• Vergelijking van de oplossingen – Relamping: Nieuwe T8 lampen, (geen) nieuwe ballast • Standard T8 58W: 5200 lm (lichtstroom +35%, geen besparing) • Of zelf eco T8 51W: 4800 lm (lichtstroom +25%, >10% besparing en zelf 73,8 lm/W)

– Retrofit: AdapterT8 naar T5 (HE) • T5 35W bij 25°C: 3300 lm (lichtstroom -15%, 42% besparing) • Totaal verbruik 42W met ballast EEI klasse A3(78,6 lm/W)

– Relighting: Voldoende nieuwe armaturen T5 (of T8-EVSA) • T5 35W bij 35°C: 3650 lm • Totaal verbruik 39W met ballast EEI klasse A2 (93,6 lm/W)

41


• Fotometrische impact – Te weinig licht: meer armaturen nodig • Minimale verlichtingssterkte (NBN EN 12464-1)

– Armatuur is niet ontworpen voor T5 • Uniformiteit van de verlichting vervalt

– Verblindingsproblemen

42


• Technische en juridische impact – Keurmerken van oorspronkelijke armatuur vervalt • Enec, CE,

– EMC • Harmonischen, arbeidsfactor, slechte cosinus-phi

– Aanpassing van het toestel • Garantie van oorspronkelijke armatuur vervalt

• Warmtehuishouding van het verlichtingstoestel niet aanT5 aangepast – Oververhitting? – Vermindering van de levensduur van de lamp,…

43


• • • • •

CELMA AFE (Frankrijk) ZVEI (Duitsland) Laborelec Groen Licht Vlaanderen

• Dus ook geen REG-premie toegestaan

44

Misverstand 3: is LED-TL steeds een goede oplossing?

• Doel: TL vervangen door LED-TL – In Vlaanderen vooral aangeboden als alternatief voor T8 – Bestaat ook voor T5

• Situatie: – Oude armaturen met T8 lampen, – Minder licht vanwege lampdepreciatie

45


• Veel en vooral ongekende producenten en distributeurs • Aanbieders komen dikwijls niet tot de verlichtingssector • Aanbieders gaan “creatief” om met licht- en product technische informatie • Nog redelijk duur > #50 per lamp (in 2008 nog #80) • Geen betrouwbare gegevens betreffende lichtstroom en andere specificaties – Onderzoek: Laboratorium voor Lichttechnologie

• Tendens naar betere producten

46


• Laagvermogen LEDs versus hoogvermogen LEDs? • SMD (surface mounted device) of TH (True Hole) en invloed op levensduur (L70) door warmtehuishouding • Kleurweergave en verblinding volgens normen? EN12464-1 • Kleurtemperatuur • Powerfactor, harmonischen • Stralingspatroon – resultaat voldoende uniform

47


Bron: Laborelec

48


• Technische en juridische impact – Wijziging van het verlichtingstoestel • • • •

Ballast en/of starter worden verwijderd (soms ook niet!) Armatuur is niet ontworpen voor LED-TL Lichtverdeling wordt verstoord (LED-TL : hemisferisch) Verblinding

– Gewijzigde Electro-Magnetische compatibiliteit • Harmonischen, Arbeidsfactor

– De CE-markering is niet meer geldig

49

PREMIES RELIGHTING &NEWLIGHTING 2010 50

Zuinig ? < 2 tot 2,5 W

m?.100lx

51

52

Zuinig ? < 2 tot 2,5 W

m?.100lx VLOEROPPERVLAK

Vloeroppervlak nuttig ? • Voor bepaalde projecten of ruimtes was het onmogelijk om relighting premie te krijgen – gangen, opslagruimtes, winkels,…

53

Consortium

in 2005

Vraag van Vlaams Energieagentschap (VEA) in oktober 2008 => Herbekijken subsidies verlichting 54

Doelstelling

•

Hoeveel vermogen (Watt) mag ik installeren in een ruimte om • energie-efficiënt te verlichten ? • én comfort te behouden ?

•

Vastleggen van een criterium (streefwaarden) om te beoordelen of een verlichtingsinstallatie energie-efficiënt is (en al dan niet premie kan krijgen).

55

Doelstelling - situatieschets

• De klant heeft bepaalde wensen – 500 lx aan de kassa – 700 lx op de rekken – …

=> Schatting van het vermogen (Watt) dat we mogen installeren voor deze gegeven ruimte ? 56

Doelstelling voor nieuw voorstel: Maximale P (Watt) die we mogen installeren ?

• Uitgangspunt: verlichten van het taakoppervlak • Willekeurige taakoppervlakken mogelijk • Geldig voor een brede waaier van toepassingen (winkels, kantoren, leslokalen, magazijnen, gangen…) • Eenvoudig en praktisch bruikbaar

57

Vermogen

lumen op taak = lux . m"

58

Vermogen


! systeem

Lichtstroom uit lampen = = [lm / W ] Elektrisch vermogen

59

Psys


Armatuurrendement= Lichtstroom uit armaturen = LOR (N 5.) Lichtstroom uit lampen 60

Psys

Utilantie = Lichtstroom op taakopp. Lichtstroom uit armaturen


versus

61

Psys

Onderhoudsfactor = Depreciatiefactor= Maintenance factor MF


Degradatie van de installatie in de tijd Goed onderhoudsplan

62

Streefwaarden voor het geïnstalleerd vermogen

Maximale waarden: Hoe lager, hoe beter

P =

#

E TA,i ATA,i

i

MF U LOR !

syst

Minimale waarden: Hoe hoger, hoe beter 63

Premies relighting & newlighting 2010 •oppervlaktes plafond, muren en vloer • reflectiecoëfficiënten plafond, muren en vloer • onderhoudsfactor (=Maintenance factor=depreciatiefactor) • taakoppervlak (of taakoppervlakken) • oppervlak taak of taken • type taakoppervlak (a, b, of c) • reflectiecoëfficiënt van type c taakoppervlak • berekende (Dialux,Relux …) verlichtingssterkte op de taakoppervlakken • geïnstalleerd vermogen

Uit Dialux:

Uit excel:

Pinstalled wordt vergeleken met Pstreef

64

WAT HEBBEN WE NODIG ? Pinst

W

Apl Am

m" m"

# pl #m

% %

Avl

m"

# vl

%

Behoudsfactor Taakoppervlakken Nr

Aard*

Opp (m")

Efinaal

! (%)

1 2 3

*Aard van de taakoppervlakken a b

samenvallend met de vloer of transparant berekeningsvlak // met vloer samenvallend met muur of transparant berekeningsvlak // met muur

c

berekeningsvlak samenvallend met vlak van ingebracht meubilair

Pinstalled wordt vergeleken met Pstreef

E X C E L B E S T A N D 65

Premies relighting & newlighting 2010

VOORBEELD 5: VOLLEDIG MAGAZIJN

2,58 W/m".100lx Krijgt nu geen premie Merk

66


67


68

Premies relighting & newlighting 2010 Pinst

64032

W

Avl Apl

8309,6 8309,6

m" m"

# vl # pl

10 50

% %

Am

4281

m"

#m

30

%

Behoudsfactor

0,80

Taakoppervlakken Nr

Aard*

Opp (m")

Efinaal

! (%)

1

a

3240

315

10

2

a

2557

273

10

3

c

23328

77

10

*Aard a Berekeningsvlak parallel met of op vloer b Berekeningsvlak parallel met of op muur c Berekeningsvlak samenvallend met vlak van ingebracht meubilair

Pinstalled = 64032 W < Pstreef = 76693 W 69

Najaarsevenement Laboratorium voor Lichttechnologie - september 2009

70


• Premie • 2009 – 2,58W/m!.100lux levert – #100 * (1+(2-Rn))* kW(oud) …..geen premie

• 2010 – – – –

Pstreef =76693W en Pinstallatie=64032W #100 * (1+(1 – (Pinstallatie/Pstreef))) * Pstreef * 1,5 #100* (1+(1 – (64,032/76,693)))*76,693*1,5 = #13403 voor relighting #100* (1+(1 – (64,032/76,693)))*76,693= #8935 voor newlighting

71

Besluit

• • • • •

Criterium toepasbaar voor elk type ruimte en/of taak Eenvoudig (enkel oppervlaktes nodig) Getest op tal van praktijkvoorbeelden Spelen met onderhoudsfactor uitgesloten ! Spelen met reflectiecoëfficiënten is ook grotendeels opgevangen (streefwaarde van vermogen wordt ook aangepast !) • Spelen met randzones wordt ook grotendeels opgevangen (streefwaarde van vermogen wordt ook aangepast !) • ! Slechts 1 berekening nodig => de berekening die men doet voor de klant => zo realistisch mogelijk

72

Besluit

• Premie voor (relighting) – newlighting 2010 • Voorwaarde: Pinstalled < Pstreef • Hoogte van de financiële tegemoetkoming: – 100 euro * (2 – (Pinstallatie/Pstreef)) * Pstreef /1000* (1,5 )

• Beperkt tot 15.000 euro – Max 50% van factuur

• Eandis, PBE: – Verhoogde subsidie bij dankzij automatisatie: #100 wordt #125, #150 of #175 bij implementatie van aanwezigheidsdetectie, daglichtdetectie of combinatie – Relighting (bestaande gebouwen met elektriciteitsaansluiting sinds 2006) én newlighting:

• Infrax: – Enkel relighting 73

Besluit

• Bijkomende voorwaarden: – – – –

Criterium is 20% strenger voor kantoren Witgelakte armaturen worden niet toegelaten Vergezeld van een lichtberekening van de nieuwe installatie Vergezeld van een oppervlakte berekening van elk type ruimte en van alle taakoppervlaktes – Vergezeld van het ingevulde excel bestand in bijlage – Merk en type van de armaturen en lampen vermelden – Specificaties van de nieuwe verlichtingsinstallatie vermelden (Pinstallatie, jaarlijkse branduren)

74

Tot slot • Steek uw licht op • Vragen? • Dank aan – – – – – –

VIK IWT Vlaams Innovatienetwerk Laboratorium voor Lichttechnologie Partners consortium KaHo Sint-Lieven

Milieuvriendelijke verlichting. Catherine Lootens KaHo Sint-Lieven Laboratorium voor Lichttechnologie Groen Licht Vlaanderen Juni 2010

Recommend Documents