Groen licht voor de natuur

Groen licht voor de natuur 2 0 0 7- 2 01 3 , h e t g ro o t s te e c oductenproject ooit. Neg e n e c o d u c t e n , v i e r p rovincies, tien t a l l e n s t a ke h o l d e r s , drie opdrachtgever s...

‘ G ro e n l i cht voor de natuur ’ is een uitgave te r ge l e genheid van de oplevering van het Project N e ge n E coducten (voorjaar 2013) door H2Eco, e e n s a m enwerkingsverband van Hegeman Betone n I n d u s triebouw en Mobili s. C o py ri g ht ©2013 H 2 E c o / O vereijnder Van den Dool communicatie S a m e n s telling en eindredactie: C a ro l i e n Visschers, Roelof Mulder P ro d u c t i e: O ve re i j n der Van den Dool communicatie Te k s te n : Ad va n d en Dool en Frits Overeijnder O n t we rp , dtp en beeldbewerking: A ri e Tro u wborst D ru k we rk: Ko n i n k l i j ke Van Gorcum

Groen licht voor de natuur 2 0 0 7- 2 01 3 , h e t g ro o t s te e c o d u c te n p ro j e c t o o i t . N e g e n e c o d u c t e n , v i e r p rov i n c i e s , t i e n t a l l e n s t a ke h o l d e r s , d r i e o p d r a ch t g eve r s . . .

Fo to g ra f ie: Ke e s S tu ip, Your Captain Lu chtfotografie e.a. N i e t s u i t deze uitgave mag zonder voorafgaande s ch ri fte l i jke toestemming van H2Eco in welke vo rm d a n ook verveelvoudigd of openbaar ge m a a k t worden. Ve ra n t woording: D e te k s ten in dit boekje zijn geschreven op basis va n ge s p rekken met betrokkenen, het Meerjarenp ro g ra m ma Ontsnippering, het verslag van het s e m i n a r ‘Natuurlijk Verbinden’ op 6 juni 2013 en re a c t i e s van seminardeelnemers via door H2Eco u i t ge d e e lde ansichtkaarten daar, TBI Infra relatie m a ga z i n e In Beeld, Hegeman-personeelsblad H e ge p ro at, informatie in Wageningen UR E - d e p o t , het rapport ‘Onbeperkt Houdbaar ’ van d e R a a d voor de Leefomgev ing en Infrastructuur, d e we b s i tes van Rijkswaterstaat, Provincie G e l d e rl a nd, ProRail, Mobilis en Hegeman, ve l e p e r spublicaties, het ve rslag thema-avond e c o d u c ten GroenLinks, OTAR oktober 2010 en d i ve r s e andere openbare (papieren en internet-) b ro n n e n .

Met dank aan iedereen die heeft bijgedragen aan dit uitzonderlijke project.

Inhoud I n l e i d i n g

5

I n t e r v i ew Herman Veerbeek

60

M e e r j a r e n p r o g r a m m a O n t s n i p p e r i n g

9

E c o tu n n e l Middachten

62

I n t e r v i ew Michaël ten Holder

68

H e t g r o o t s t e e c o d u c t e n p r o j e c t o o i t 15

Pr o f i e l Pr o Rail

69

Pr o f i e l M o b i l i s

20

E c o d u c t Twilhaar

72

Pr o f i e l H e g e m a n

21

I n t e r v i ew Arie Rouwhof

79

E c o d u c t O ud Reemst

80

D e n e g e n e c o d u c t e n

13

I n t e r v i ew Ro b va n A a r s e n e n To n ny Bo e r k a m p

24

I n t e r v i ew Roelof Mulder

Pr o f i e l R i j k s wa t e r s t a a t

25

e n To n W i s se

86

E c o d u c t H u l s h o r s t

26

E c o d u c t S t errenberg

90

I n t e r v i ew M a r t i j n d e H a a n

I n t e r v i ew Peter Boonen

e n Be r t S t e g e h u i s

32

e n C o e n Wouda

96

Pr o f i e l p r ov i n c i e G e l d e r l a n d

33

I n t e r v i ew Dick Visscher

99

E c o d u c t To l h u i s

36

N a tu u r b ru g Zwaluwenberg

10 0

I n t e r v i ew Poul Hulzink

10 7

I n t e r v i ew Je r o e n Pa s t i n k e n Jo h a n Ave r e s ch

42

I n t e r v i ew Camiel Meijneken

E c o d u c t H o o g B u u r l o

46

e n W i m Le enders

10 8

I n t e r v i ew A r i e Tr o o s t

53

Te a m

113

E c o d u c t Ja c . P. Th i j s s e

54

Re c e p t vo or een smakelijk ecoduct

115

Inleiding N a tu u r i s a a n ze t Dit boekje gaat over het grootste ecoductenproject ooit. In opdracht van Rijkswaterstaat, ProRail en Provincie Gelderland realiseerde aannemingscombinatie H2Eco (Hegeman Beton- en Industriebouw en Mobilis) van 2007 tot 2013 maar liefst negen ecoducten in vier provincies, in één verbluffend effectieve werkstroom. De oplevering van de negen ecoducten in Gelderland, Overijssel, Noord-Holland en Utrecht heeft het natuurherstel in Nederland een forse impuls gegeven. De nieuwe passages bieden edelherten, reeën, dassen, hagedissen, vlinders en ontelbare andere diersoorten een vrije doortocht naar nieuwe leefgebieden, en daarmee naar nieuwe overlevingskansen. De natuur in Nederland is daarmee een grote dienst bewezen.

4

5

Het succes van samenwe rke n

Enfin, het grootste ecoductenproject is klaar. De meeste behoren

Het succes van ‘Negen Ecoducten’ is vooral het succes van samenwerken.

inmiddels tot de vaste pendelroutes voor het wild in de omgeving. Dus is

Van eensgezind met open vizier toewerken naar hetzelfde groene ideaal.

de vraag: hoe verder? Blijft het hierbij, of pakken we door? Er is nog heel

Niet alleen binnen het projectteam, maar ook met natuurbeheerders,

veel te doen, en gelukkig staan er nog de nodige projecten op stapel.

gemeenten, actiegroepen, omwonenden rond de ecoducten en alle andere

Op de Veluwe, Utrechtse Heuvelrug en Sallandse Heuvelrug zijn inmiddels

belanghebbenden. Was het daarmee een project zonder hobbels?

negen reuzenstappen gezet. Daar is de natuur nu aan zet.

Dat zou al te mooi zijn.

Felle tegenstanders wo rd e n wa rm e vo o r s t a n d e r s Als het project ons één ding heeft geleerd dan is het wel dat alle belanghebbenden zo vroeg mogelijk bij het project moeten worden betrokken. Zo kweek je begrip en win je hun steun. De meeste mensen staan wel degelijk open voor redelijke argumenten, mits goed onderbouwd en in ruil voor begrip voor hún belangen en grieven. Door hun belangen en twijfels te onderkennen en ruimte te geven aan hun inbreng, veranderen felle tegenstanders niet zelden in warme voorstanders, hebben we zelf mogen er varen.

De eerste reeën bij de drinkpoel bij ecoduct Hoog Buurlo

6

7

Meerjarenprogramma Ontsnippering maakt wérk van natuurherstel ” E n d a n : wa t i s n a tu u r n o g i n d i t l a n d ? E e n s tu k j e b o s , t e r g r o o tt e va n e e n k r a n t , E e n h e uve l m e t wa t v i l l a a t j e s e r t e g e n .” U i t J . C . B l o e m s g e d i ch t ‘ D o m w e g g e l u k k i g , i n d e D a p p e r s t r a a t ’ ( 19 4 7 )

N a tu u r i n N e d e r l a n d . O o k i n d e j a r e n ‘ 4 0 wa s het kennelijk al een l a p p e n d e ke n va n g e ï s o l e e r d e g e b i e d e n e n g e b iedjes. En sinds de tijd va n B l o e m z i j n e r d o o r ve r v u i l i n g e n ve r s n i p p e ring nog eens honderden p l a n t e n - e n vo g e l s o o r t e n u i t h e t l a n d s ch a p ve r dwenen. M a a r g e l u k k i g i s h e t t i j g e ke e r d . Wa n t d a n k z i j de aanleg van tient allen e c o d u c t e n e n fa u n a tu n n e l s k r i j g e n d i e r e n e n p lanten weer de ruimte o m t e h e r s t e l l e n . G r o o t s t e k r a ch tt o e r t o t d u s ver: het dit voorjaar a f g e r o n d e Pr o j e c t N e g e n E c o d u c t e n . 8

9

Versnippering door wegenaanleg en bebouwing Leg een kaart van Nederland uit de jaren

programma trekken diverse organisaties

marters, salamanders, hagedissen en

geheel en 32 gedeeltelijk opgelost.

samen op, waaronder het Rijk, provincies,

slangen, vlinders en al die andere dier-

Er resteren er dan nog 48.

Rijkswaterstaat, ProRail, waterschappen

soorten die zo belangrijk zijn voor de

en natuurbeschermingsorganisaties.

biodiversiteit, ongehinderd naar nieuwe

‘60 naast die van nu, en het probleem is in één oogopslag duidelijk. Telde ons

voortplantings- en voedselgebieden

Meer dan 200 natuurknelpunten

land toen nog geen 500 kilometer

Projecten in bundels aanbesteden

trekken, en zo hun leefgebieden en overlevingskansen vergroten. In theorie

Aanvankelijk werden de ecoducten nog

snelweg, nu is dat bijna 3.000 kilometer.

Het MJPO signaleerde meer dan 200

moeten de dieren van natuurgebied naar

als afzonderlijke projecten aanbesteed

En het bebouwde oppervlak van steden

barrières die de natuurontwikkeling in

natuurgebied kunnen wandelen, zonder

en opgepakt. Maar om het tempo erin

en dorpen is in een halve eeuw verveel-

de weg stonden. De meeste obstakels

serieuze barrières tegen te komen. En

te krijgen (en te houden), werd besloten

voudigd door de aanleg van nieuwbouw-

waren (spoor)wegen uit de jaren ‘70 en

ook in de praktijk komen die migraties

om meerdere projecten te bundelen en

wijken en bedrijventerreinen.

‘80. Nieuwere wegen zijn veel beter

inmiddels goed op gang, zo blijkt uit

als één pakket aan te besteden. Het

Ingeklemd tussen wegen, spoorrails,

ingericht voor het oversteken van

tellingen.

Project Negen Ecoducten is daarvan het

huizen, gebouwen en landbouwgrond

dieren. Ook kwam men met concrete

zitten dieren en planten gevangen in

plannen om al die obstakels aan te

hun eigen kleine leefgebied, zonder

pakken met de aanleg van ecoducten,

kans op ‘ontsnapping’ naar gebieden

dassentunnels, ‘boombruggen’, eco-

met betere overlevingskansen.

duikers (voor waterdieren) en andere

Bij de uitvoering van het MJPO zijn

Veluwe, de Utrechtse Heuvelrug en de

Hierdoor is er nauwelijks uitwisseling

oplossingen waarmee dieren over of

Rijkswaterstaat, ProRail en provincies

Sallandse Heuvelrug als één opdracht in

met andere natuurgebieden en sterven

onder een weg door kunnen op zoek

meteen zeer voortvarend te werk

de markt. Met deze clustering wilden

steeds meer dieren plantensoorten uit.

naar nieuwe levensgebieden.

gegaan. Hoewel het eerste ecoduct,

ze snellere en efficiëntere resultaten

De Ecologische Hoofdstructuur bestrijkt

De Woeste Hoeve over de A50, al in de

boeken en profiteren van de schaal-

alle bekende en onbekende natuur-

jaren ‘80 werd gerealiseerd, is de

voordelen van een integrale aanpak.

Deltaplannen voor de natuur

spectaculairste voorbeeld. De initiatief-

Al 124 natuurknelpunten opgelost

nemers Rijkswaterstaat, ProRail en de provincie Gelderland zetten in 2007 de bouw van negen ecoducten op de

gebieden (waaronder 20 nationale

aanleg van ecopassages sinds de start

Om de versnippering en verschraling

parken), rivieren, meren, de Noordzee-

van het MJPO pas echt in een stroom-

In hun opzet zijn ze volledig geslaagd.

een halt toe te roepen, werden in de

kust, de Waddenzee en ecologisch

versnelling gekomen. Momenteel telt

Aannemerscombinatie H2Eco

jaren ‘90 twee deltaplannen voor de

beheerde landbouwgebieden. Al die

ons land circa 40 ecoducten (opgeleverd

(Hegeman en Mobilis) deed de econo-

natuur gesmeed, de Ecologische

grote en kleine natuurgebieden worden

en in aanleg), vooral in de provincies

misch meest voordelige inschrijving en

Hoofdstructuur (EHS) en Natura 2000.

met corridors aan elkaar gesmeed tot

Gelderland, Utrecht, Overijssel, Noord-

ging in 2009 aan de slag. Nog geen vier

Beide plannen streven hetzelfde doel

één samenhangend ecologisch geheel.

Brabant, Noord-Holland, Drenthe en

jaar later, na de opening van ecoduct

Limburg. Eind 2012 waren al 124 van de

Zwaluwenberg in het voorjaar van 2013,

meer dan 200 knelpunten geheel of

kon het glas worden geheven:

gedeeltelijk opgelost. Volgens de

Project Negen Ecoducten zat erop.

na: het herstellen en versterken van de biodiversiteit in Nederland. In 2004

Ecoducten geven wild ruim baan

werden die plannen concreet uitgewerkt in het Meerjarenprogramma Ontsnip-

Via ecoducten en faunatunnels kunnen

huidige planning zijn aan het einde van

pering (MJPO). Bij de uitvoering van het

herten, reeën, zwijnen, dassen, konijnen,

het programma in 2018 135 knelpunten

10

119

De negen ecoducten H e t Pr o j e c t N e g e n E c o d u c t e n o m va tt e d e a a n l eg van: 1. E c o d u c t H u l s h o r s t ove r d e A 2 8 e n s p o o r tu ssen Harder wijk en Nunspeet. 2 . E c o d u c t To l h u i s ove r d e A 5 0 tu s s e n k n o o p p unt Hattemerbroek en Heerde. 3 . E c o d u c t H o o g B u u r l o ove r d e A 1 tu s s e n A p eldoorn-West en Koot wijk. 4 . E c o d u c t Ja c . P. Th i j s s e ove r d e A 12 tu s s e n knooppunt Grijsoord en Ede. 5 . E c o tu n n e l M i d d a ch t e n b i j d e N 3 4 8 t e r h o o g te van De Steeg . 6 . E c o d u c t Tw i l h a a r ove r d e N 3 5 i n c l u s i e f e c o tunnel onder het spoor tu s s e n H a a r l e e n N i j ve r d a l . 7. E c o d u c t O u d Re e m s t ove r d e N 3 10 tu s s e n Otterlo en Schaarsbergen. 8 . E c o d u c t S t e rr e n b e r g ove r d e A 2 8 tu s s e n Z e ist en Soesterberg . 9 . N a tu u r b ru g Z wa l uwe n b e r g ove r d e A 2 7 e n over het spoor ter hoogte va n H i l ve r s u m - Z u i d .

12

13

Het grootste ecoductenproject ooit ‘ S a m e n h e b b e n w e i e t s m o o i s t o t s t a n d g e b r a ch t ’

E e n wa a r h u z a r e n s tu k j e , zo k a n Pr o j e c t N e g e n Ecoducten gerust wo r d e n g e ke n s ch e t s t . I n o p d r a ch t va n R i j k s wa terst aat, ProRail en de p r ov i n c i e G e l d e r l a n d b o uwd e a a n n e m e r s c o m b i natie H2Eco in een l u tt e l e 3 , 5 j a a r n e g e n e c o d u c t e n i n v i e r ve r s ch illende provincies. H e t g r o o t s t e e c o d u c t e n p r o j e c t o o i t ve r g d e e e n even strakke als f l ex i b e l e o r g a n i s a t i e e n p l a n n i n g . Te m e e r d a a r de bouwstromen op d e ve r s ch i l l e n d e l o c a t i e s va a k m i n o f m e e r g e l ijk op liepen.

14

15

‘Haast maken met ontsnippering’ “Ze moesten er vlot komen, de ecoduc-

zes ecoducten op de Veluwe, twee op

A28 bij Leusden en De Borkeld over de

Gelderland verzorgde het omgevings-

heden aan vanuit de Hegeman-vestiging

de Utrechtse Heuvelrug en één op de

A1 bij Holten. Project Negen Ecoducten

management. Ecologisch adviseurs

in Amersfoort.

Sallandse Heuvelrug.

startte eind 2009 met de aanleg van

Bert Stegehuis en Martijn de Haan van

ten.” Zo blikte voormalig hoofdingenieur-

Handen vrij voor beste ontwerp en bouwtechniek

Nauwelijks problemen tijdens de bouw De hoop dat het hele voortraject in

ecoduct Twilhaar over de N35 bij

Rijkswaterstaat adviseerden over

directeur van Rijkswaterstaat Oost-

De zeven ecoducten die een snelweg

Nijverdal. In het voorjaar van 2013 werd

ecologie en coördineerden het ontsnip-

Nederland, Theo van de Gazelle, op

kruisen, werden deels bekostigd uit het

de laatste hand gelegd aan het negende

peringsprogramma. Ook bij H2Eco was

6 juni 2013 terug tijdens het afsluitende

Meerjarenprogramma Ontsnippering.

en laatste ecoduct: Zwaluwenberg bij

de taakverdeling duidelijk. De taken en

Vanuit de Design & Construct-over-

op te kunnen pakken, bleek te optimis-

Hilversum.

verantwoordelijkheden waren gelijkelijk

eenkomst hield de opdrachtgever zich

tisch. Door bestemmingsplanprocedures

verdeeld over de partners Hegeman en

bewust op de achtergrond, waardoor

en extra welstandseisen ontstonden er

Mobilis. Het werk werd voorbereid door

de aannemer veel vrijheid én verant-

bij enkele ecoducten vertragingen.

seminar Natuurlijk Verbinden in het

één keer kon worden afgerond, om vervolgens de bouw in één procesgang

Negen ecoducten in één D&C-contract

Rolverdeling glashelder

een team ontwerpers en engineers

woordelijkheid kreeg toebedeeld. Met

Maar bij de bouw betaalden de heldere

een zeldzaam landschap dat unieke flora

Met het oog op een vlotte bouw en goed

Aan opdrachtgeverszijde was de rol-

(‘De Koepel’) onder leiding van Jeroen

behulp van systeemgerichte contract-

scope en zorgvuldige voorbereiding zich

en fauna herbergt, maar tegelijkertijd

eindresultaat tegen zo laag mogelijke

verdeling glashelder: Rijkswaterstaat

Pastink (Hegeman), gehuisvest bij

beheersing moest H2Eco met zijn

weer terug.

is gekerfd door infrastructuur, zodat de

kosten werd het project in 2007 als

Oost-Nederland was opdrachtgever en

Hegeman in Nijverdal. Tijdens de bouw

eigen kwaliteitssysteem de resultaten

Tijdens de bouw ondervond H2Eco

leefgebieden voor de dieren te klein

één Design & Construct-opdracht

bouwcoördinator. ProRail bewaakte het

stuurde het H2Eco-projectteam onder

aantonen. Alleen bij problemen zou de

nauwelijks noemenswaardige proble-

blijken. De populaties dreigden hierdoor

aanbesteed. In het magazine In Beeld

contract. Rijkswaterstaat Utrecht zag

leiding van Ton Wisse (Mobilis) en

bouwdirectie zich met het proces

men. Wel liep men soms vertraging op

te degenereren. Dan zijn er ecoducten

van TBI Infra legde projectmanager

toe op de techniek en de provincie

Roelof Mulder (Hegeman) de werkzaam-

bemoeien om bij te sturen of te bemid-

door gemeentelijke procedures of

nodig.”

Rob van Aarsen van Rijkswaterstaat uit:

delen. In de gekozen D&C-constructie

onver wachte hindernissen. Zo zou het

“Wij kozen voor deze schaal om redenen

had H2Eco de handen vrij om voor elk

ecoduct Jac. P. Thijsse als één over-

van efficiency. Als je negen ecoducten

ecoduct het ideale ontwerp te maken

spanning over de A12 komen, maar door

tegelijk inkoopt, ga je ervan uit dat er

en de meest efficiënte bouwtechniek

de aanleg van extra rijstroken zou die

provinciehuis in Arnhem. “Ik vond dat er haast gemaakt moest worden met die ontsnippering. Want we beheren

Welke ecoducten kwamen in aanmerking?

een zekere standaardisatie plaatsvindt.

toe te passen.

oplossing veel duurder uitvallen. Met de

Om geen tijd te verliezen ’ronselde’

Een ingespeeld team zorgt bovendien

Als aannemer was H2Eco ook verant-

bouw van een pijler in het midden van

Van de Gazelle in korte tijd mede-

voor betere resultaten.”

woordelijk voor het ontwerp en de

de weg loste H2Eco dat probleem

goedkeuring daarvan door de verschil-

eenvoudig op, zonder meerkosten.

standers voor zijn plannen en formeerde hij in 2005 een team met vertegen-

H2Eco had de beste aanbieding

woordigers van Rijkswaterstaat, ProRail

lende welstandscommissies, de procedures en het verkrijgen van de

Met een kickoff-bijeenkomst in 2009

en de provincie Gelderland. Samen

H2Eco, een combinatie van Hegeman

vergunningen. H2Eco-projectleider

werd de aftrap gegeven voor de feitelijke

maakten de partijen een schifting van

Beton- & Industriebouw en Mobilis, had

Ton Wisse merkte daarover later op:

realisatie. Later volgde er nog een

ecoducten die het meest bij elkaar

bij de aanbesteding de beste aanbieding.

“Dat was een hele zoektocht langs vele

follow-up bijeenkomst tussen Rijks-

zouden passen om als één project in de

Aanneemsom: € 39 miljoen.

partijen, locaties en belangen.

waterstaat en H2Eco.

markt te kunnen zetten. Uiteindelijk

Beide bedrijven hadden al eerder

Bij publiek-private samenwerkingen als

kwam men uit op negen ecoducten op

ervaring opgedaan met de realisatie van

deze is de inspanning vóórdat je kunt

zandgronden die met een vergelijkbare

ecoducten, onder meer bij de bouw

bouwen enorm toegenomen.”

aanpak gebouwd konden worden:

van de ecoducten Leusderheide over de

16

17

Rijkswaterstaat het beheer over aan de

Noordoost, sloot zich daar volledig

natuurorganisaties die het terrein rond

bij aan: “De ecoducten zijn een kroon

de ecoducten beheren. H2Eco doet nog

op ons werk. Het heeft ProRail nog

wel twee jaar het onderhoud van de

bewuster gemaakt van de noodzaak tot

beplanting.

natuurverbindingen, die voortaan een vanzelfsprekend onderdeel zijn van

Hoewel H2Eco de ervaringen, opgedaan

ons werk.”

op de ene locatie kon inbrengen in de volgende, waren de ecoducten zeker

Niets dan lof voor H2Eco

geen kopieën van elkaar. De ontwerpen liepen sterk uiteen: van brede onder-

Ook over de constructieve en flexibele

doorgangen met natuurlijke taluds, zoals

opstelling van H2Eco in het hele project

Zwaluwenberg tot ronde togen zoals

was er niets dan lof. Rob van Aarsen

Hoog Buurlo. En ook stelde elke locatie

van Rijkswaterstaat: “Als opdrachtgever

zijn eigen eisen en vergde dan ook een

zijn wij tevreden en blij. Er is veel

eigen aanpak.

gelukt. We hebben gekregen wat we wilden hebben. H2Eco heeft het werk

‘Ik ben echt trots’

netjes opgepakt en de belangen van omwonenden en andere stakeholders

Bij de oplevering van het laatste eco-

goed in het oog gehouden.

duct bij Hilversum kon in het voorjaar

Samen hebben we iets moois tot stand gebracht.”

Onder leiding van een mediator bespra-

spade de grond in. Vervolgens werden

van 2013, zo’n 3,5 jaar na de ‘eerste

ken Rijkswaterstaat en H2Eco eventuele

ook de volgende acht ecoducten ter

paal’, eindelijk het glas worden geheven.

knelpunten en werden lopende proces-

hand genomen. De planning bood

Alle partijen keken tevreden terug op

sen geanalyseerd. Het open en eerlijk

echter voldoende ruimte om flexibel in

een even gewaagd als geslaagd project.

bespreken van problemen en wrijvingen

te kunnen spelen op de specifieke

“Ik ben echt trots”, stelde Joke Cuperus,

versterkte het wederzijdse begrip en

situatie op de locaties en onzekere

de huidige hoofdingenieur-directeur van

‘teamgevoel’ en stelde H2Eco in staat

factoren.

Rijkswaterstaat-Oost tijdens het afslui-

om waar nodig bij te sturen.

tende seminar in Arnhem.”Het is vrijwel Los van de opleveringsdata moest H2Eco

rimpelloos verlopen, de hobbels zijn

rekening houden met harde deadlines

gezamenlijk genomen, mede dankzij de

voor bijvoorbeeld het inschuiven van

aannemer en de samenwerking met

De bouw van ecoduct Twilhaar bij

een ecoduct in het spoor tijdens een

de provincie en ProRail, echt klasse.

Nijverdal stond als eerste op de plan-

ver vooraf geplande buitendienststelling.

Het was verfrissend en stimulerend.”

ningslijst. Eind 2009 ging hier de eerste

Na oplevering van elk ecoduct droeg

Jan Mulder, regiodirecteur van ProRail

Eerste spade de grond in

18

19

Mobilis... in beweging

disciplinaire projecten realiseert Mobilis

een succes te maken, zowel in kwaliteit

Hegeman... alles naar mens

integrale projecten trekken ze ook samen op. Voor de klant pakt die

o.a. wegen, bruggen, tunnels, viaducten,

en veiligheid als in tijd en kosten.

Mobilis is één van de toonaangevende

ecoducten, kademuren, stations met

Diezelfde innovatiekracht wordt ook in

In 1927 startte Harm Hegeman een

bundeling van vereende, en toch heel

civiele bouwers van ons land. Het

omliggende infrastructuur, energie-

stelling gebracht voor haar MVO-doel-

kleine aannemerij in Nijverdal. Bijna een

gespecialiseerde, krachten uit in een

bedrijf paart een rijke historie aan een

centrales, zuiveringsinstallaties en

stellingen. Vanuit oprechte betrokken-

eeuw later is Hegeman uitgegroeid

integrale, efficiënte projectaanpak en

moderne, toekomstgerichte visie op

parkeergarages.

heid bij het energie- en milieuvraagstuk

tot een sterk, veelzijdig en succesvol

een optimale synergie. Dankzij diezelfde

verlaagt Mobilis het energieverbruik

bouwconcern met circa 450 medewer-

multidisciplinaire concernstructuur kan

waar het kan, en gebruikt het in haar

kers en zeven vestigingen in Overijssel,

Hegeman ook flexibel inspelen op de wensen van de klant.

duurzaamheid en maatschappelijk betrokken ondernemerschap. Circa

‘Bruggenbouwer’ in projecten

220 medewerkers werken dagelijks aan

bedrijfsvoering duurzame energie-

Drenthe en Utrecht. Maar ondanks alle

effectieve, efficiënte oplossingen voor

In projecten opereert Mobilis graag als

bronnen. In 2015 moet de CO 2-uitstoot

dynamiek en expansie is de mens nog

de infrastructuur, waterhuishouding en

bruggenbouwer, soms letterlijk, maar

met 30% zijn verminderd ten opzichte

steeds de maat in het familiebedrijf.

industrie, steevast in plezierige en

veel vaker ook figuurlijk. Zoals alle

van het referentiejaar 2009.

transparante samenwerking met de

TBI-bedrijven gelooft Mobilis stellig in

opdrachtgever en andere projectpartners.

de kracht van samenwerking. Complexe,

Mobilis bezit het ISO 14001 milieu-

multidisciplinaire infraprojecten vergen

managementcertificaat en is

steeds meer specifieke kunde en

gecertificeerd voor niveau 5 van de

Vanuit het nieuwe hoofdkantoor in

expertise van verschillende partijen.

CO 2-prestatieladder.

Onderdeel van solide TBI-concern

Totaalpakket in bouwen en projectontwikkeling

duurzaamheid. Zo is Hegeman partner

Klant alle zorg uit handen nemen

in MVO Nederland en wordt er gewerkt volgens o.a. de richtlijn ISO 26000 (People, Planet & Profit), FSC/PEFC en

Alle inspanningen en innovaties zijn

Cradle to Cradle. Om de eigen presta-

gericht op een zo efficiënt mogelijke

ties op het gebied van duurzaamheid

projectaanpak. Duurzaamheid, flexi-

en MVO te kunnen toetsen aan de hoge

Nijverdal biedt Hegeman een totaal-

biliteit, industrialisatie en ontzorging

eisen die het concern zichzelf heeft

pakket op het gebied van woning- en

van de klant staan daarbij voorop.

opgelegd, hanteert het een eigen keurmerk: het Blue Label.

Samen met de Voorbij Groep,

Alleen door eendrachtig samen op te

Timmermans Infratechniek en Servicis,

trekken, open en integer met elkaar te

Recente infra-referentie-

utiliteitsbouw, infrabouw, civiele beton-

Alleen of samen met andere partners

maakt Mobilis deel uit van TBI Infra.

communiceren, kunnen al die verschil-

projecten o.a.:

bouw, projectontwikkeling, interimhuis-

kan Hegeman elke uitdaging vanuit de

Als zelfstandige onderneming binnen

lende ‘neuzen’ richting een optimaal

Negen Ecoducten, Sluiskiltunnel

vesting, projectonderhoud en renovatie.

snel veranderende markt aan.

Recente infra-referentie-

TBI profiteert Mobilis van de ervaring,

projectresultaat voor de opdrachtgever

Tweede Coentunnel en renovatie

Voor een optimale efficiency en

Ook speelt het concern via moderne

projecten o.a.:

kennis en slagkracht van één van

worden gedirigeerd. Mobilis is de

eerste Coentunnel, Spoorzone Delft,

flexibiliteit werkt Hegeman met tien

organisatie- en procesbeheersings-

Negen Ecoducten, Combiplan Nijverdal,

Nederlands grootste en meest solide

aangewezen partij om die eendrachtige

Tacitusbrug A50 Ewijk-Valburg,

gespecialiseerde werkmaatschappijen.

technieken alert in op nieuwe ontwik-

Eilandbrug bij Kampen, stations

concerns in techniek, bouw en infra.

samenwerking te ‘mobiliseren’ en in

Centraal Station Rotterdam,

Hegeman Beton- en Industriebouw

kelingen, zoals de moderne alles-in-één

Amersfoort-Vathorst, Vleuten en

Ze zet die kwaliteiten om in integrale,

goede banen te leiden.

Ombouw Flevolijn Integraal (Hanzelijn),

(Amersfoort en Nijverdal) vormde samen

contractvormen. Hegeman is in staat

Utrecht Ter wijde, Musistunnel Arnhem

Energiecentrale E.ON

met Mobilis de combinatie H2Eco, die

om de klant alle werk en zorg uit

en diverse onderdoorgangen en

het Project Negen Ecoducten realiseerde.

handen te nemen.

parkeergarages (A28, Papekop, Almelo,

duurzame oplossingen. Als multi-

Innovatie in dienst van duurzaamheid

Meer info en referenties op www.mobilis.nl

Met de ontwikkeling van nieuwe

Hengelo, Emmen en Harder wijk).

Klein waar het kan, groot als het moet

Blue Label toetst eigen MVO-prestaties

technieken, ontwerpkennis, risico-

20

Meer info en referenties op www.hegeman.com

beheersing, contractvormen en proces-

De Hegeman-bedrijven genieten alle

De lat ligt hoog bij Hegeman, ook als

beheersing is Mobilis in staat om

een uitstekende reputatie in hun eigen

het gaat om de menselijke maat,

projecten van elke aard en omvang tot

markten en regio’s. Maar in veel

maatschappelijke betrokkenheid en

21

”H et belang van de natuur wordt gelukkig steeds meer onderkend. Natuur is echter niet begrensd door een technische projectgrens, wij als projectorganisatie wel natuurlijk. Daar zit een mooie tegenstelling in. En dit project heeft in die zin wat grenzen bij ProRail verruimd! Veel gehoorde uitspraak: Wat? Doen we dat ook?”

22

Camiel Meijneken, projectmanager ProRail

23

Rijkswaterstaat... natuur hoog op de agenda

R o b v a n A a r s e n e n To n n y B o e r k a m p :

’Veel geïnvesteerd in voorbereiding’

Op basis van 200 jaar ervaring met de inrichting van ons land werkt Rijkswater-

Initiatiefnemer van Negen Ecoducten

staat dagelijks aan een veilig, leefbaar en bereikbaar Nederland.

In het kader van het Meerjarenprogram-

Als uitvoeringsorganisatie van het

ma Ontsnippering nam Rijkswaterstaat,

Ministerie van Infrastructuur en Milieu

samen met ProRail en de provincie

beschermt RWS ons land tegen over-

Gelderland in 2005 het initiatief voor

stromingen en zorgt ze voor voldoende

het unieke samenwerkingsproject

Ze kenden elkaar nog van de HTS. Na zoveel jaren is het dan leuk om

knopen is altijd leuk voor een aannemer.

geld de samenwerking snel vertroe-

groen, schoon water en voor een goede

Negen Ecoducten. Door de krachten te

ineens weer aan tafel te zitten. Om vervolgens te gaan samenwerken aan de

Onze mensen gingen elkaar bestoken

belen. Dat was hier nooit het geval.

bereikbaarheid.

bundelen, kon optimaal gebruik worden

realisatie van 9 ecoducten. Rob van Aarsen (Rijkswaterstaat) en Tonny

met goede ideeën.”

We werkten op een heel open manier met elkaar samen, zonder enige vorm

Boerkamp (H2Eco): “Als je elkaar kent, begin je toch anders aan zo’n werk.” Van Aarsen en Boerkamp schetsen het

gemaakt van elkaars kennis en ervaring

Investeren in natuur

van achterdocht.”

te behalen. Rijkswaterstaat voerde de

Het project kwam in 2007 als één

en de vele betrokken partijen. We

karakter van hun samenwerking. “Eisen

pakket op de markt. Voor dit type

wilden ons als opdrachtgever daarbij

en wensen van een opdrachtgever zijn

Rob van Aarsen: “Ook op dit project

steeds hoger op de agenda. Vandaag

kunstwerken was de omvang uniek in

zoveel mogelijk op de achtergrond

geen garanties voor haalbaarheid. Dat

deed de Wet van Murphy zich soms

de dag beschikt Nederland over een

Nederland. Tonny Boerkamp was als

houden. Alleen bij problemen met

realiseerden we ons. Niet alle risico’s

gelden. Maar met tijdig en goed

uitgebreid wegennetwerk, waarmee de

directeur contractering van Hegeman

stakeholders hebben we een sturende

van zo’n project kunnen exclusief voor

communiceren krijg je veel voor

bereikbaarheid enorm is verbeterd.

Beton en Industriebouw B.V. nauw

of bemiddelende rol gespeeld.”

de aannemer zijn. Binnen dit project

elkaar. Door veranderende randvoor-

Maar die vooruitgang had ook een prijs.

hadden we te maken met ongelooflijk

waarden qua tijd en budget werd de

In de jaren ‘60 en ‘70 werden de ecolo-

betrokken bij zowel de tenderfase als

De laatste jaren staat ook natuurbehoud

de realisatie zelf. “Als aannemer krijg je

Tonny Boerkamp: “De combinatie

veel randverschijnselen. De overeen-

planning uiteindelijk heel strak.

gische aspecten van de aanleg van

te maken met stakeholders met heel

H2Eco, Hegeman en Mobilis, kreeg

komst was daarom geen contract waarin

Het project kon aan alle kanten gaan

wegen namelijk nog regelmatig over het

eigen werelden. Je moet goede anten-

binnen deze Design & Construct-over-

alles precies kon worden vastgelegd.

glijden. Maar we hebben het gered.”

hoofd gezien, waardoor natuurgebieden

nes hebben voor ieders belangen.

eenkomst veel vrijheid maar moest daar

Bij grijze vlekken was het uitgangspunt:

De realisatie van de 9 ecoducten was

steeds geïsoleerder kwamen te liggen.

Dat is een boeiend proces. Bovendien

zelf de specifieke kennis voor inzetten

met elkaar meedoen. We hebben het

in allerlei opzichten boeiend en

Daarom investeert Rijkswaterstaat nu

liggen de ecoducten ook nog eens in

of inhuren bij ecologen en landschaps-

werk echt samen gemaakt. Zo voelde

uitdagend, zowel voor de opdracht-

meer en meer in ecologische voor-

onze achtertuin. Ook dat sprak Mobilis

architecten. Datzelfde gold voor de

het. ’Het is jouw probleem, los het

gever als de aannemer. Daar zijn

zieningen die natuurgebieden (opnieuw)

en Hegeman sterk aan.”

te volgen procedures, het verkrijgen van

maar lekker op’, hebben we van elkaar

Rob van Aarsen en Tonny Boerkamp

met elkaar verbinden.

de vergunningen en het voldoen aan

niet gehoord. Als zich iets lastigs

het roerend over eens. “De grote

Rob van Aarsen, projectleider namens

weten regelgeving. Ook het overtuigen

voordeed pakten we de telefoon.

investering die we in het voortraject

de opdrachtgevende partijen: “De com-

van de gemeentelijke welstandscom-

We schoten niet meteen in de formele

hebben gedaan, betaalde zich uit.

plexiteit van het werk zat ‘m inderdaad

missies lag bij ons.” Hij vervolgt:

stand van het escalatiemodel. In de

Als de scope duidelijk is, bouwt het

vooral in de vele omgevingsfactoren

“Ontwerp en uitvoering aan elkaar

praktijk kunnen vooral discussies over

makkelijk.”

24

en waren er belangrijke schaalvoordelen directie over alle negen projecten.

25

Ecoduct Hulshorst bij Nunspeet

26

27

Locatie A28 en spoorlijn Harderwijk-Zwolle

Tot de jaren ‘60 trok het wild op de

aansluiting op de grondwallen. De

noordelijke Veluwe nog betrekkelijk

landhoofden zijn zover teruggeplaatst

ongehinderd van landgoed Hulshorst

dat ze opgaan in de bosrand en ze zijn

naar natuurgebied Hulshorsterzand en

tevens voorzien van reliëf dat de

met Hulshorsterzand en

het Leuvenumse Bos. De aanleg van de

verschillende grondlagen symboliseert.

Leuvenumse Bos

A28 maakte een definitief einde aan

Na de voorbereidende werkzaamheden

die oversteken. Maar met de bouw van

startte H2Eco in het najaar van 2010

ecoduct Hulshorst is de verbinding

(km 58.1) Verbindt Landgoed Hulshorst

Lengte weg

57,6 m

met de constructie van het viaduct. Een

Breedte weg

50 m

tussen de natuur ten noorden en zuiden

jaar lang werd de vluchtstook langs de

Lengte spoor

16,8 m

van de snelweg weer hersteld.

snelweg gebruikt als aan- en afvoer weg

Het ecoduct maakt deel uit van de

Breedte spoor

50 m

van materiaal en materieel. Behalve

‘Hierdense Poort’, een pakket maat-

een snelheidsbeperking van 90 km/u

Start bouw

1 maart 2010

regelen dat de samenhang in de natuur

tijdens de bouw van het middensteun-

Opgeleverd

23 december 2011

in het gebied ten oosten van Harder wijk

punt, ondervond het verkeer nauwelijks

Open voor wild voorjaar 2013

moet herstellen. Het landgoed

hinder van de werkzaamheden.

Hulshorst is eigendom van de gemeente

Door de hoogte van het ecoduct (onge-

Nunspeet. Natuurmonumenten beheert

veer 6 meter boven maaiveld) ontston-

als eigenaar van natuurgebieden

den er lange open aflooptaluds die aan

Hulstorsterzand en Leuvenemse Bos

de noordzijde doorlopen tot op het

ook het groen op en rond het ecoduct.

landgoed Hulshorst. H2Eco besteedde

Beheer

Natuurmonumenten

dan ook veel aandacht aan de inpassing

Zowel de snelweg als de spoorlijn

in het cultuurhistorisch landschap, in nauw overleg met de gemeente en Natuurmonumenten. Het ecoduct is

Het 110 meter lange en 50 meter brede

voor veel diersoorten aantrekkelijk

waagde de eerste groep edelherten de

ecoduct overspant zowel de snelweg

gemaakt. Alleen voor wilde zwijnen is

oversteek naar het landgoed. Inmiddels

als de naastgelegen spoorlijn. Ondanks

het ecoduct taboe.

steken elke avond groepen herten de

het (natuurlijke en groene) middensteunpunt is dit ecoduct met de opbouw in één gebaar over de snelweg en spoorlijn

wildpassage over, om ‘s ochtends vroeg

’Doelgroepen’ weten route al snel te vinden

weer via dezelfde route terug te keren naar het Leuvenumse Bos.

vormgegeven. Het ecoduct kenmerkt zich door een opbouw van natuurlijke

Toen de hekken in maart 2013 open

materialen in een houten boomstammen-

gingen, hadden de ‘doel-groepen’ de

structuur. Zoveel mogelijk en continu

nieuwe doorgaande route snel gevon-

van de ene zijde naar de andere in

den. Enkele dagen na de oplevering

28

29

30

31

Ecologen Martijn de Haan en Bert Stegehuis:

Oost-Europa, waar met geld van de EU veel infraprojecten worden gereali-

’D it zijn aaibare projecten’

Provincie Gelderland... wikken en wegen

seerd. Brussel stelt daarbij voor waar-

Schetsboek Ecoducten Veluwe

den aan het omgaan met milieu en

Van alle provincies is Gelderland het

natuur. Bert Stegehuis: “Wij kunnen

rijkst bedeeld met natuur. Met de

die landen daarbij helpen. Er is

1.000 km² grote Veluwe beschikt de

Ook maakte de provincie, in samen-

inmiddels al het nodige uitgewisseld.”

provincie zelfs over het grootste laag-

werking met de direct betrokken

Volgens de twee ecologen ligt het

landnatuurgebied van Noordwest-

partijen, het rapport ‘Schetsboek

voor de hand dat Rijkswaterstaat en

Europa. Maar in Gelderland wonen ook

Ecoducten Veluwe’ (2006). Het boek

de natuurbeheerders ecoducten op

meer dan 2 miljoen mensen. Hoe zorg

schetste per ecoduct een beeld van de

langere termijn monitoren. Niet alleen

je ervoor dat dieren en mensen in

natuur waarden, de gewenste locatie

Ecologen Martijn de Haan en Bert Stegehuis waren vanaf het prille begin

natuurlijke manier naar toe te leiden.”

het feitelijke gebruik, maar ook de

harmonie naast elkaar kunnen leven?

en de gewenste inrichting van het

betrokken bij het project 9 ecoducten. Beide Rijkswaterstaat-collega’s mochten

“Veel aannemers kunnen prima een

effecten op de (biodiversiteit van de)

Hoe kun je de economie en de recreatie

ecoduct en omgeving.

zich, in positieve zin, met alles bemoeien: het opstellen van het contract, de

viaduct bouwen. Maar lukt het ze ook

populaties. Het monitoren gebeurt

stimuleren en tegelijkertijd ook de

gunning, de realisatie en de afronding, inclusief het monitoren. ”Onze grootste

om de gewenste groene saus erover-

onder andere met camera’s, maar ook

natuur bevorderen?

zorg was: hoe krijgen we voor elkaar dat de aannemer doet wat we willen?

heen te krijgen? De twijfel die we

door het waarnemen van sporen en

Nou, dat is uitstekend gelukt.”

daarover in de voorfase hadden, heeft

pootafdrukken op de zandige ecoduc-

H2Eco snel weggenomen. Men heeft de

ten. Ook wordt met drie meter brede

Plan Veluwe 2010 geeft antwoorden

Verantwoordelijk voor omgevingsmanagement Binnen het Project Negen Ecoducten

Veel was nieuw aan het project: de

sieve contacten met de natuurbeheer-

stakeholders steeds goed bij het werk

zogenoemde sporenbedden van

clustering, het aantal samenwerkings-

ders ter plaatse en hun collega-ecoloog

betrokken. Alles was bespreekbaar en

zilverzand gewerkt. Daarin blijven

Om al die belangen goed op elkaar af te

woordelijk voor de inpassing van de

partners, de contractvorm en de vele

die H2Eco adviseerde.

bijna alles kon. Tijdens het traject

pootafdrukken heel goed zichtbaar.

stemmen, werd in 2000 het masterplan

ecoducten in de omgeving en het

omgevingspartijen. Boeiend, uitdagend

“Met ecoducten wil je biotopen

kregen we te maken met behoorlijke

Zo is te zien wat er oversteekt en in

‘Veluwe 2010’ opgesteld. Hierin kwam

omgevingsmanagement. Niet alleen

en vooral ook leuk om mee bezig te

verbinden en populaties nieuwe kansen

scopewijzigingen bij drie ecoducten.

welke aantallen. Bert Stegehuis:

de provincie, in overleg met tal van

voor de Veluwse ecoducten, maar

zijn, zeggen Martijn de Haan en Bert

geven. Bouw je vooral voor herten en

Soms op aangeven van de natuurbe-

“Om de doelsoorten blijvend te

belangengroepen, met antwoorden op

ook voor de ecoducten in de andere

Stegehuis. Hun werk bestond onder

reeën? Gaat het om vossen, dassen en

heerder, soms door verkeerstechnische

kunnen faciliteren, willen we weten

de vele lastige vragen. Uiteindelijk

provincies. Ook gaf de provincie leiding

meer uit het formuleren van de eisen

hermelijnen of kleinere zoogdieren als

kwesties en soms door welstandseisen.

in welke mate de passages werken.

werden de belangrijkste natuurknel-

aan de voorbereiding voor de aanleg

en het bepalen van de doelsoorten en

muizen? Of moeten juist reptielen en

De aannemer had voortdurend een

Tegelijk moeten we ons uiteraard

punten op de Veluwe aangewezen;

van de ecoducten op de Veluwe.

de exacte locatie van de ecoducten.

amfibieën de oversteek kunnen maken?

positieve en oplossingsgerichte insteek.

verantwoorden voor het uitgeven van

de locaties voor de aanleg van zes

Daarnaast werd meegedacht over de

Ook allerlei combinaties van soorten

Dan kom je ver met elkaar.”

budgetten van het rijk.”

ecoducten: Hoog Buurlo, Hulshorst,

schetsen, de inrichtingsplannen en de

zijn uiteraard denkbaar. De breedte en

Negen ecoducten in één project bete-

groenbeheerplannen. Tijdens de realisa-

inrichting van ecoducten kunnen daarom

kende meer dan een verdubbeling van

Martijn de Haan, afsluitend:

Oud Reemst. Deze plannen werden

tie toetste het tweetal of alles volgens

aanmerkelijk van elkaar verschillen.

het aantal dat er al lag in ons land.

“Ook voor ons als Rijkswaterstaat was

vervolgens opgenomen in het Meer-

contract en de gemaakte afspraken

Met leefmilieus die vooral groen zijn of

Het werk zorgde daarmee ook voor een

het een mooie klus. Al was het maar

jarenprogramma Ontsnippering (MJPO).

verliep en of de flora- en faunawet

juist veel zand en/of water bevatten.

verbreding van kennis en ervaring met

om te laten zien dat we niet alleen

keurig werd nageleefd. Ook hadden de

Ook de omgeving die aansluit op de

deze specifieke kunstwerken. Ook in

asfalt draaien. Ecoducten zijn aaibare

Rijkwaterstaat-ecologen vele en inten-

ecoducten moet je aanpassen.

het buitenland bestaat interesse voor

projecten. Iedereen die er aan werkt,

We proberen de dieren er op een zo

de Nederlandse knowhow. Vooral uit

beleeft er plezier aan.”

32

was de provincie Gelderland verant-

Tolhuis, Middachten, Jac. P. Thijsse en

33

”A ls opdrachtgever heb ik de zoektocht naar een optimale samenwerking met alle partijen heel positief ervaren. Dit project is een succes geworden door de goede verstandhouding.”

34

Joke Cuperus, hoofdingenieur-directeur Rijkswater staat

35

Ecoduct Tolhuis over de A50 bij Heerde

36

37

Locatie A60 Apeldoorn-Zwolle (km 231.5) Verbindt de Oldebroekse en Wezepse Heide met

Voor dieren is de A50 een onneembare

ligging hoefde er niet zo hoog gebouwd

horde in het uitgestrekte bosen

te worden en was een onbelemmerde

heidelandschap van de noordelijke

oversteek tussen de natuurgebieden

Veluwe. De drukke snelweg tussen

verzekerd.

Arnhem en Apeldoorn blokkeerde jarenlang de uitwisseling van diersoorten

Natuurlijk reliëf

tussen de Oldebroekse en Wezepse Heide ten westen van de weg en het

De vormgeving van het ecoduct Tolhuis

landgoed Petrea en het Zwolse Bos aan

heeft een sterke ver wantschap met

de andere kant. Door die barrière was

ecoduct Hulshorst. De wandconstructie

57,1 m

er bijvoorbeeld in het Zwolse Bos sinds

is opgebouwd middels een gewapende

Breedte

40 m

jaar en dag geen edelhert te bekennen.

grondconstructie voorzien van een

Start bouw

1 maart 2010

Opgeleverd

23 december 2011

landgoed Petrea en het Zwolse Bos Lengte

betonnen paneel. Het dek kenmerkt zich Met de aanleg van het ecoduct Tolhuis

door de natuurlijke materialen (houten

bij Heerde zijn de natuurgebieden aan

ribbenstructuur). De aangrenzende

Open voor wild zomer 2012

weerszijden van de snelweg weer met

taluds parallel aan de weg worden met

Beheer Het Gelders Landschap

elkaar verbonden. Als onderdeel van

2 meter opgetrokken en krullen als een

het ecologische programma ‘Hattemer

natuurlijk reliëf naar het ecoduct toe.

Poort’ is de wildpassage ook een

Luttele maanden na de start waren de

onmisbare schakel in de verbindings-

pijlers in de middenberm en de beton-

zone tussen de Veluwe, de uiterwaarden

werken aan weerskanten van de

langs de IJssel en de Sallandse Heuvel-

snelweg klaar. Enkele kunstmatig aan-

rug aan de overkant van de rivier.

gelegde poelen vlakbij het ecoduct

De naam Het Tolhuis verwijst naar het

zorgen voor een natuurlijke overgang

oude tolhuis dat vroeger bij de plek van

naar het omliggende landschap.

en Staatsbosbeheer

het ecoduct heeft gestaan.

Locatie zeer zorgvuldig gekozen

Leefgebied herten 2.000 ha groter geworden

heen en weer lopen tussen de bossen en heidevelden ten westen en het Zwolse Bos ten oosten van de snelweg.

38 66

De locatie was zeer strategisch gekozen.

Ruim anderhalf jaar na de start van de

Door het ecoduct is het leefgebied van

Ter hoogte van Heerde ligt de A50

bouw was het project klaar en zetten de

de edelherten maar liefst 2.000 hectare

ietwat ingesneden in het landschap en

meest nieuwsgierige bosbewoners hun

groter geworden. Maar ook veel andere

grenst de weg direct aan de eigen-

eerste voorzichtige schreden over het

diersoorten maken dankbaar gebruik

dommen van Geldersch Landschap en

aanlokkelijke verse groen. De dieren

van de nieuwe oversteekplaats.

Staatsbosbeheer. Door de verdiepte

kunnen sindsdien zonder hindernissen

39

40

41

J e r o e n Pa s t i n k e n J o h a n Av e r e s ch :

’Verdieping van vakmanschap’ “Toen we begonnen stond er maar één mijlpaal vast: wanneer we klaar

“In natuurgebieden heb je met veel

eens op papier aantonen. Het was

konden complete uitvoeringsteams

moesten zijn. Dat zegt veel over de vrijheid die we als aannemer kregen.”

weten regelgeving te maken. In een

blijkbaar overtuigend, want men is niet

‘overhoppen’ naar een volgend ecoduct.

eerste gesprek zei een ecoloog ons

meer op het project terug geweest.”

Opgedane ervaringen bleven zo optimaal

Jeroen Pastink was namens Hegeman

hen ook om hun eisen, wensen en,

bijvoorbeeld dat we van oktober tot mei

Kerntaak van Johan Averesch en Jeroen

behouden in het hele traject.”

in de Koepel verantwoordelijk voor de

belangrijk, adviezen. Want je krijgt te

niets mochten doen. In de praktijk blijkt

Pastink was te zorgen voor een ontwerp

Jeroen Pastink en Johan Averesch zijn

projectleiding in de voorbereidende

maken met allemaal specialisten.

dat mee te vallen mits je vooraf de

dat naadloos aansloot op de omgeving.

op een andere manier naar kunstwerken

fase. Johan Averesch was ontwerpleider

Hun kennis en ervaring zijn ontzettend

juiste maatregelen treft. Je kunt allerlei

De vormgeving van de ecoducten is

gaan kijken. “Het ‘zachtere’ verhaal is

in de Koepel namens Mobilis en verant-

waardevol, van een boswachter tot een

maatregelen nemen die verstoring van

uitgewerkt door I’M Architecten. Het

heel interessant. Bij de inrichting gaat

woordelijk voor het ontwerp, het inrich-

ambtenaar die alles van vergunningen

de natuur tegengaan. We hebben

landschappelijke inrichtingsplan werd

het niet om het aanbrengen van een

tingsplan en de vergunningen. Samen

weet. We hebben dankbaar gebruik

weleens een hele dag over een mieren-

gemaakt door Landschappartners. De

laag asfalt, maar om een leeflaag voor

speelden zij een grote rol in de voor-

gemaakt van hun inbreng.”

nest zitten bellen dat in de weg zat.

eigen ontwerpafdeling van Mobilis

dieren en beplanting. Er ontstaat

De oplossing was simpel: samen met

maakte de constructieve ontwerpen.

wederzijds begrip tussen de ecologen

bereiding van het project 9 ecoducten.

en ons bouwers. Welk denkwerk zit er

Jeroen en Johan merkten dat het project

een ecoloog het nest verplaatsen naar

Hun werk begon met het leggen van

op deze manier echt ging leven bij de

een geschikte plek. Zo hebben we ook

H2Eco werkte met een compact team.

achter keuzes? Het bouwen van de 9

velerlei contacten. Letterlijk bij iedereen

stakeholders. “Wij moesten zelf ook

ergens zandhagedissen afgevangen en

“We pakten zoveel mogelijk zaken zelf

ecoducten betekende absoluut een

langs gaan. Praten met opdrachtgever,

veel kennis vergaren en lieten dat

verderop weer teruggezet, en amfibie-

op en lieten ons waar nodig op de juiste

verdieping van ons vakmanschap.”

grondeigenaren, natuurbeheerders,

duidelijk merken. Je bouwt tenslotte

schermen geplaatst. Maatregelen voor

momenten adviseren door specialisten.

bevoegde gezagen - met alle partijen

niet dagelijks voor de natuur. We stel-

dieren kunnen per seizoen wisselen.”

Zo zaten we zelf overal dicht op en

die een relatie met het project hadden.

den dus veel vragen. Wat ver wacht u

De H2Eco-collega’s: “We kwamen

van ons? Klopt dit, klopt dat? Dat bleek

Dat H2Eco zijn zaken op orde had, bleek

alles wat we tegenkwamen. Bovendien

uitleggen wat we zouden gaan doen.

erg nuttig. Je komt direct te weten wat

bij een onaangekondigd bezoek van de

vinden stakeholders het prettig als ze

Tegelijk wilden we alle stakeholders

men het belangrijkste vindt en neemt

Algemene Inspectie Dienst (AID).

steeds met dezelfde mensen te maken

vanaf het prille begin zoveel mogelijk bij

er weerstand mee weg.”

“Op werkelijk elke vraag hadden we een

hebben. Ze leren je gezicht kennen en

antwoord en we konden alles ook nog

dat is altijd makkelijk. Op de werken

het werk betrekken. Dus vroegen we

42

konden we als organisatie leren van

43

“E en mooi werk, waar we continu moesten schuiven met de planning door invloeden van buitenaf. Uiteindelijk binnen de mijlpalen opgeleverd.”

44

Jeroen Pastink, projectleider H2Eco

45

Ecoduct Hoog Buurlo bij Apeldoorn

46

47

P ri n s e s M a rg ri e t p l a n t e e n b o o m t i j d e n s de openingshandeling.

het ware ‘gedragen’ wordt en het bovenliggende landschap vanzelfsprekend van de ene zijde naar de andere zijde verbonden is. Bij de bouw werkte H2Eco van noord naar zuid. Eerst realiseerde het bouwteam de constructie over de noordelijke rijbaan, om begin 2011 het werk over de andere rijbaan op te pakken.

Locatie A1 Apeldoorn -

In het ontwerp werd voldoende ruimte gereserveerd voor eventuele toekomstige verbredingen van de snelweg tot

Amersfoort (km 75,5) Verbindt Natuurgebied de Veluwe met de Kroondomeinen

Hoog bezoek bij de officiële opening

Veluwe vergroot met een wildpassage

2 x 3 rijstroken. Hoewel het ecoduct

van ecoduct Hoog Buurlo: op 5 septem-

bij Kootwijk: ecoduct Harm van de Veen,

in september officieel werd geopend,

Lengte

43,6 m

ber 2011 plantten ‘de buren’, Prinses

gebouwd door Mobilis. Het nieuwe

liepen de afrondende beplantingswerk-

Breedte

40 m

Margriet en prof. mr. Pieter van

ecoduct biedt nu ook een oversteek in

zaamheden nog door tot 2012.

Vollenhoven, samen met minister

de oostelijke Veluwe.

Start bouw

juli 2010

Opgeleverd

5 september 2011

Dieren kijken nieuwsgierig toe

drs. Melanie Schultz van Haegen van Infrastructuur en Milieu, enkele bomen als symbolische openstelling van het

Verkeer lijkt onder landschap door te rijden

Open voor wild najaar 2011

Alsof ze niet konden wachten op de opening, sloegen de dieren vanachter

nieuwe ecoduct over de A1. Het ecoduct grenst aan de eigen koninklijke ‘achter-

Met dit ecoduct wordt de oorspronke-

een hek de werkzaamheden nieuws-

tuin’ van Kroondomein Het Loo, vandaar.

lijke doorsnijding van het landschap

gierig gade. Kort na de opening legde

plaatselijk hersteld en opnieuw ‘door-

boswachter Harry Hees al sporen vast

Het ecoduct overspant de snelweg bij

sneden’ door de rijbanen van de snel-

van onder meer wilde zwijnen, reeën,

Hoog Buurlo, even ten westen van

weg. Dit doorsnijden gebeurt door twee

edelherten en vossen. En ook dassen,

Apeldoorn. De wildpassage biedt tien-

separate boogvormige tunnelconstruc-

egels en ander klein wild maken

tallen diersoorten een beschermde over-

ties. Deze constructies zijn recht en

dankbaar gebruik van het ecoduct.

steek tussen Kroondomein Het Loo en

continu van doorsnede in het verlengde

Dat de dieren het ecoduct zo snel

de natuurgebieden van Staatsbosbeheer

van de weg. Het specifieke kenmerk

vonden, bewijst eens temeer het nut

ten zuiden van de snelweg. Al in 1999

van een tunnelconstructie is het gevoel

van wildoversteekplaatsen voor het

werd het leefgebied voor het wild op de

dat het bovenliggende landschap als

natuurherstel in Nederland.

48

Beheer

Staatsbosbeheer

49

50

51

A r i e Tr o o s t , j a ch t o p z i ch t e r K r o o n d o m e i n H e t L o o :

’I k zie nu herten die ik niet ken’ “Als je al meer dan 40 jaar jachtopzichter op Kroondomein Het Loo bent,

kijken naar een hinde met haar kalveren

leer je veel dieren kennen en herkennen. Vooral het grotere wild. Sinds de

die volkomen op hun gemak zijn?”

ingebruikname van ecoduct Hoog Buurlo zie ik herten die ik niet ken.

“Ecoduct Hoog Buurlo is onderdeel van

Ze komen van de natuurgebieden van Staatsbosbeheer ten zuiden van de

het repareren van de breuk die de

A1 naar ons toe. De dieren lijken precies te weten wanneer de Amerikaanse

aanleg van de A1 over de Veluwe heeft

eikels hier in de boswachterij Hoog Soeren rijp zijn. En ook de bronst-

veroorzaakt. Toen ik als jongeman in

periode in het najaar is natuurlijk aantrekkelijk om eens even wat verderop

de jaren zestig stage liep bij mijn voor-

te gaan kijken…”

ganger heb ik dat meegemaakt. Het deed pijn om te zien dat er zoveel

“Een jachtopzichter is onder meer bezig

en uitwerpselen welke soorten het

natuur werd weggegraven. Ik ben erg

met wildbeheer, toezicht houden en het

ecoduct gebruiken. Het ecoduct is

blij dat de ecoducten het evenwicht

bestrijden van stroperij. Je bent erg

gewoon een deel van het landschap.

helpen herstellen. Het werkt, dat

betrokken bij alle dieren. Ik doe dit werk

Veel dieren gaan echt heen en weer.”

kunnen we met eigen ogen zien. De

al sinds 1969 en vind het jammer dat ik over een paar jaar met pensioen moet.”

natuurgebieden worden er mooier van.” “Aan beide zijden zijn de toegangen heel wijd, de dieren hebben absoluut

”Z owel Middachten als Oud Reemst moesten in korte tijd volledig worden herontworpen. De kracht van samenwerking heeft dit mogelijk gemaakt.”

52

R o b va n A a r s e n , p ro j e c t l e i d e r Rijkswater staat

“Het ecoduct is prachtig. Met een

niet het idee dat ze een soort fuik in

breedte van 40 meter is het een kleine

lopen. Waterplassen maken het extra

snelweg voor de dieren. Ze maken de

aantrekkelijk voor ze om even een kijkje

oversteek op een heel natuurlijke

te komen nemen en te drinken.

manier, alsof ze nooit anders gedaan

De meeste dieren zijn ’s nachts of in de

hebben. Datzelfde geldt voor vossen,

schemering actief. De mooiste uren

zwijnen en dassen. We monitoren met

zijn bij zonsopgang. Dan sta ik vaak al

camera’s, maar ook zien we aan sporen

te kijken. Wat is er mooier dan stil te

53

Ecoduct Jac. P. Thijsse bij Wolfheze

54

55

Locatie A12 Ede-Arnhem (km 118.3) Verbindt natuurgebied De Planken Wambuis

De A12 is één van de drukste snel-

De wanden zijn opgebouwd middels

wegen van ons land. Dagelijks razen

een gewapende grondconstructie

tienduizenden auto’s tussen Ede en

voorzien van een betonnen paneel.

met de Reijerscamp

Arnhem langs de bossen van natuur-

Lengte weg

46,8 m

gebied de Planken Wambuis en het

Breedte weg

40 m

Start bouw

oktober 2010

doorsneden door beken. Een ecoduct

Het wildviaduct is vernoemd naar

Opgeleverd

23 december 2011

in dit gebied stond dan ook hoog op

Jac. P. Thijsse, mede-oprichter van

de agenda.

Natuurmonumenten en bekend als

Open voor wild zomer 2012 Beheer

Natuurmonumenten

waardevolle overgangslandschap

Vernoemd naar schrijver van Verkade-albums

naar de uiterwaarden van de Rijn,

schrijver van de bekende Verkade-

Leefgebied edelherten stuk groter geworden

albums. De beoogde ‘klantenkring’ van de wildpassage bestaat onder meer uit edelherten, reeën, dassen, eekhoorns,

Met de bouw van ecoduct Jac. P. Thijsse

runderen, boommarters, hermelijnen,

bij Wolfheze is niet alleen het leef-

hagedissen, slangen, heikikkers,

gebied van edelherten in de zuidweste-

padden, vlinders en vogels. Zwijnen

lijke Veluwe een stuk groter geworden.

worden echter met een meter hoog

Ook zorgt de nieuwe wildpassage voor

raster tegengehouden, omdat ze niet

een natuurlijke verbinding tussen de

buiten de Veluwe mogen komen.

Veluwe met het cultuurlandschap van

56

Eerste reeën wagen voorzichtige oversteek

de Reijerscamp ten zuiden van de

Het kleine wild kon al snel na de

snelweg. Het voormalige akkerbouw-

oplevering zijn eerste oversteek wagen.

gebied wordt door Natuurmonumenten

Herten en reeën moesten echter lang

omgetoverd tot natuurgebied. Het

wachten voordat ook zij hun eerste

Al snel na de opening legden camera’s

ecoduct is een belangrijke schakel in de

eerste schreden op het ecoduct konden

de eerste beelden vast van reeën die

Renkumse Poort, het fraaie overgangs-

zetten. Eerst moest De Reijerscamp

‘s nachts voorzichtig de oversteek naar

gebied van de Veluwe naar de Rijn.

worden uitgerasterd om te voorkomen

het zuiden wagen, om ‘s ochtends na

dat het grote wild op plekken zou

het fourageren weer terug te keren naar

In het wegbeeld presenteert het

komen waar de dieren niet gewenst

hun vertrouwde bos. De ver wachting is

ecoduct zich als een kunstmatige terp

waren. Ook wilde de provincie Gelder-

dat een aantal herten zich zal vestigen

met scherpe doorsnijding. De teen van

land zeker zijn van draagvlak onder de

in het gebied tussen de A12 en de

het talud ligt parallel aan de autosnel-

plaatselijke bevolking en van adequaat

spoorlijn. In de toekomst zullen ze zich

weg. Het strak vormgegeven heidetalud

beheer om schade aan landbouwgewas-

gestaag verder verspreiden naar het

aan de weg loopt ook over het ecoduct.

sen te voorkomen.

zuiden.

57

58

59

H e r m a n Ve e r b e e k , b o s w a ch t e r N a t u u r m o n u m e n t e n Z u i d w e s t - Ve l u w e :

’H et leeft bij de mensen’

“Bij Natuurmonumenten zijn we erg blij met de nieuwe ecoducten. Voor

edelherten duurde het langer.

edelherten, reeën en wilde zwijnen was het praktisch onmogelijk om buiten

Die moesten het allemaal nog een

de Veluwe te komen. Hun leefgebieden worden ook erg versnipperd door

beetje ontdekken. Bovendien liepen de

wegen en rasters, zodat populaties nauwelijks met elkaar konden uitwisselen.

hindes met kalveren, die ze niet graag

De ecoducten zijn dus van levensbelang, niet alleen voor de grote dieren,

uit het oog verliezen. Het heeft gewoon

maar ook voor al die kleinere beestjes, zoals slangen, hagedissen en vlinders.”

tijd nodig. Als ze het ecoduct eenmaal hebben ontdekt, maken ze er goed

“Zelf was ik vooral betrokken bij eco-

er een discussie over het toelaten van

gebruik van, leert de ervaring bij andere

duct Jac. P. Thijsse. De aannemer heeft

edelherten en wilde zwijnen ten zuiden

ecoducten.”

het project zeer voortvarend aangepakt.

van de snelweg. Uiteindelijk werd

Ik was verbaasd hoe snel het werk

besloten om de wilde zwijnen met een

“Vooral ecoduct Oud Reemst is echt

verliep. Omdat iedereen belang had bij

meter hoog raster tegen te houden.

heel bijzonder geworden. Rond het

een goed eindresultaat, werkten de

Op ecoduct Oud Reemst zijn wilde

ecoduct zijn stukken bos weggehaald,

meeste partijen zeer gemotiveerd met

zwijnen na de openstelling echter wel

zodat het is omgeven door open gebied,

elkaar samen. Ook vanuit de bevolking

welkom. Zij kunnen via speciale kleppen

wat erg belangrijk is voor sommige

was er veel belangstelling. Tijdens de

het ecoduct passeren. De moeflons op

diersoorten, zoals reptielen. Bovendien

open dag in september 2012 was het

de Hoge Veluwe en de koeien en pony’s

is de weg verdiept aangelegd, waardoor

slecht weer, maar toch hadden zo’n

op Planken Wambuis gebruiken die niet,

beide gebieden ook landschappelijk

400 bezoekers er een lange wandeling

dus die blijven gewoon in hun eigen

met elkaar zijn verbonden. Tijdens de

voor over om ecoduct Jac. P. Thijsse van

leefgebied. En edelherten springen

bouw nestelde een nachtzwaluw achter

bovenaf te kunnen bekijken. Het leeft

gewoon over het raster.”

de werkkeet. Dat is heel bijzonder als

echt bij de mensen.”

“Dassen en marters hadden ecoduct

je bedenkt hoe schuw die vogels zijn.

“Na de oplevering van het ecoduct was

Jac. P. Thijsse al snel gevonden. Bij de

Zoiets ver wacht je niet.”

60

”T ijdens de bouw van de ecoducten kwamen herten, zwijnen, konijnen, marters en libellen al kijken of ze er overheen konden. Er zullen weinig bouwprojecten zijn waar de natuur zo graag gebruik van wil maken!”

Michaël ten Holder, projectleider faunapassages Provincie Gelderland

61

Ecotunnel Middachten bij De Steeg

62

63

Belangrijke schakel in natuurherstelproject

Geen extra hinder voor het verkeer

kastelen en landgoederen roept het

Deze ecotunnel werd in 2012 aangelegd

De aanleg van de ecotunnel liep gelijk

gebied bij velen romantische gevoelens

onder de A348 op het terrein van

op met de grote onderhoudsbeurt aan

op. Maar dwars door dit idyllische

het fraaie Landgoed Middachten bij

de A348, die de Provincie Gelderland in

plaatje trekt de A348 een dikke streep.

De Steeg. Het verbindt de diverse

de zomer van 2012 liet uitvoeren.Hier-

De snelweg vormt niet alleen een

natuurgebieden aan weerszijden van de

door ondervond het verkeer geen extra

visuele barrière, maar blokkeert ook de

snelweg. Ook de natuur en het land-

hinder van de tunnelwerkzaamheden.

migratie van planten en dieren in het

schap er omheen krijgt nog een fikse

En onder het motto ‘hevig, maar kort’

gebied. Ecotunnel Middachten is een

opknapbeurt. De ecotunnel wordt vooral

werd in het weekend in twee ploegen

Lengte

30,4 m

belangrijke schakel in het ambitieuze

gebruikt door dassen, otters, reeën,

geheid van ‘s ochtends 6 tot ‘s avonds

Breedte

18,2 m

natuurherstelproject Havikerpoort.

marters, padden, kikkers, hagedissen

10 uur, zodat de omwonenden zo snel

en slangen. Edelherten en wilde zwijnen

mogelijk van de geluidstrillingsoverlast

Hoogte

3m

worden tegengehouden door wild-

waren verlost. Op de heipalen werden

Start bouw

1 mei 2012

rasters, zodat ze de Veluwe niet kunnen

vervolgens de vlakbij geprefabriceerde

Opgeleverd

1 november 2012

verlaten.

tunnelelementen geplaatst. De tunnel is

Open voor wild najaar 2012

De zuidoostelijke Veluwerand trakteert de bezoeker op een oogstrelend heuvelen rivieroeverlandschap. Met zijn

Locatie A348 Arnhem-Dieren

30 meter lang en 3 meter hoog. Het ontwerp van de ecotunnel werd gemaakt in nauw overleg met de rentmeester van kasteel Middachten.

(km 8.1) Verbindt de stuwwal van de Veluwe met het rivierenlandschap van de IJssel

Beheer

Landgoed Middachten

Landgoed gaat tunnel 30 jaar zelf onderhouden

In de aanloop naar de bouw werd het oorspronkelijke ontwerp op verzoek van

Na de oplevering van de ecotunnel,

de provincie Gelderland om budgettaire

najaar 2012, werkten medewerkers van

redenen versoberd. Het nieuwe ontwerp

Landgoed Middachten nog geruime tijd

van H2Eco leverde de gewenste

door aan de groene afwerking van de

besparingen op, zonder afbreuk te doen

toegangsroutes, zodat de tunnel goed

aan de kwaliteit en functionaliteit.

kan functioneren. Bij het werk horen een hoogwatervluchtroute, een poel en bosschages. Het landgoed gaat het ecoduct 30 jaar lang zelf onderhouden.

64 50 34

65

66

67

M i ch a ë l t e n H o l d e r, p r o j e c t l e i d e r f a u n a v o o r z i e n i n g e n Provincie Gelderland:

’Het was soms echt op eieren lopen’ ProRail... werken aan bereikbaarheid 80 ecopassages tot 2018

“Het project was al in volle gang toen ik er bij kwam. De voorbereidende

van de aannemer kwamen we tot goede

Door elke dag hard te werken aan een

werkzaamheden waren achter de rug en de bouw was net gestart. Alle

oplossingen. Toen bijvoorbeeld bleek

optimaal spoornetwerk, dragen de ruim

grote hobbels waren dus al genomen, met name wat de vormgeving betreft.

dat Middachten soberder moest

4.000 medewerkers van ProRail fors bij

Binnen het Meerjarenprogramma

In het oorspronkelijke ontwerp leken de ecoducten nog veel op elkaar.

worden uitgevoerd om de kostenover-

aan de bereikbaarheid van Nederland.

Ontsnippering levert ProRail een grote

Maar in de loop van het proces zijn er uiteindelijk heel veel verschillende

schrijdingen bij de andere ecoducten

Het bedrijf verdeelt de ruimte op het

bijdrage aan de Ecologische Hoofd-

ecoducten uitgerold.”

deels te kunnen dekken, kwam H2Eco

spoor, regelt alle treinverkeer, bouwt

structuur. Tot 2018 bouwt de spoor-

binnen de kortste keren met een

en beheert stations en legt nieuw

beheerder op 80 locaties bij het spoor

“Als projectleider faunavoorzieningen

faunabescherming, die regelmatig haaks

nieuw ontwerp en voerde dat ook in no

spoor aan. Ook onderhoudt ProRail het

passages voor dieren, zoals ecoducten

was ik het eerste aanspreekpunt in het

op elkaar stonden. Die problematiek

time uit. Het was soms echt verbazing-

bestaande materieel zoals spoor,

en faunatunnels.

project namens de provincie, bijvoor-

speelde vooral bij Hulshorst en Jac. P.

wekkend om te zien hoe snel de

wissels, seinen en over wegen.

Samen met Rijkswaterstaat en de

beeld wat betreft eventuele verande-

Thijsse, twee ecoducten waar herten

hardcore werd neergezet.”

ringen en extra financiën. En omdat de

voor het eerst weer rechtstreeks in

“Een ander hoogtepunt was voor mij de

provincie verantwoordelijk was voor

landbouwgebied konden komen, en ook

opening van het ecoduct Hoog Buurlo.

het omgevingsmanagement, onderhield

meteen kwámen. Het was soms echt

Maar ook zie ik nog steeds het beeld

ik na de oplevering van de ecoducten

op eieren lopen. Maar we zijn er altijd

voor me van de herten en zwijnen die

ProRail is ambitieus, ook als het gaat

ook de contacten met de omgeving.

goed uitgekomen met de partijen.”

nieuwsgierig stonden te kijken naar de

om haar verantwoordelijkheid voor de

Paul Hooger werf van Oranjewoud deed

“De samenwerking in het project was

bouw van het ecoduct Tolhuis. Het leek

maatschappij, de natuur en het milieu.

dat omgevingsmanagement tijdens

voorbeeldig. Bij eventuele problemen

wel of ze niet konden wáchten tot het

De bermen langs het spoor zijn belang-

het project.”

was er steeds nauw contact tussen alle

ecoduct open ging. Daags na de open-

rijke leef- en migratiegebieden voor

“Bij sommige ecoducten was de

partijen, zo konden we er altijd op een

stelling maakten ze er dan ook meteen

dieren en planten. Bij de aanleg en het

weerstand stevig. We hebben veel tijd

goede manier uitkomen. Tekorten in het

gebruik van, net als kleinere diersoorten

beheer ervan wil ProRail die natuur-

en energie gestoken in het afstemmen

budget werden adequaat getackled.

als dassen, vossen en marters. En daar

waarden behouden en nieuwe natuur-

van de belangen van boeren en de

Mede dankzij het creatieve meedenken

was het toch allemaal om te doen!”

en landschapswaarden ontwikkelen.

68

Provincie Gelderland was ProRail

Maatschappelijke verantwoordelijkheid

opdrachtgever van het Project Negen Ecoducten.

69

”We beheren een zeldzaam landschap dat unieke f lora en fauna herbergt, maar dat tegelijkertijd is gekerfd door infrastructuur zodat de leefgebieden voor vooral de dieren te klein blijken. De populaties dreigden hierdoor te degenereren. Dan zijn er ecoducten nodig.”

70 86

T h e o va n d e G a ze l l e , vo o r m a l i g h o o f d i n g e n i e u r- d i r e c t e u r R i j k s wa t e r s t a a t Oost-Nederland

71 87

Ecoduct en ecotunnel Twilhaar bij Nijverdal

72

73

De ecopassage Twilhaar bestaat uit

Tijdens een open dag in april 2012

twee delen: een ecoduct over de N35

zagen 400 belangstellenden hun kans

en een faunatunnel onder het spoor.

schoon om eenmalig zelf in de voet-

De faunatunnel is qua vormgeving en

sporen van het wild over het ecoduct te

inpassing een ondergeschikt element.

lopen en met eigen ogen het geslaagde

Het ecoduct maakt deel uit van het

resultaat te bewonderen.

‘weefwerk’. Hiermee ligt de vormgeving van de landhoofden vast met uitvloeiende schanskorven en licht oplopende

100.000 m grond voor ophoging

Nijverdal-Raalte (km 31.0) Verbindt het Vechtdal/Drenthe

Sinds jaren weer edelherten en wilde zwijnen gespot

met Haaksbergen Lengte weg

36 m

Ecopassage Twilhaar is, samen met het

Breedte weg

30 m

reeds bestaande ecoduct De Borkeld

Lengte spoor

11,75 m

Breedte spoor

13,6 m

randelementen van beton. 3

Locatie N35 en spoorlijn

over de A1 bij Rijssen (gebouwd door Ecoduct Twilhaar, vernoemd naar een

Mobilis) een belangrijke schakel in de

voormalig gehucht aldaar, was de eerste

Robuuste Verbinding Vechtdal-Drenthe-

Start bouw

14 december 2009

in de rij van negen ecoducten. Eind

Haaksbergen.

Opgeleverd

23 december 2010

2009 startte H2Eco met de werkzaam-

Dit natuurherstelprogramma maakt met

Open voor wild winter 2010/2011

heden. Om de aanloopstroken naar de

ecoducten en andere maatregelen een

tunnel en het ecoduct aan te laten

vrije trek van grote zoogdieren door

sluiten op de omgeving, kapte het

Oost-Nederland (weer) mogelijk.

bouwteam eerst stukken bos rond de

Het programma heeft zijn vruchten al

locatie en hoogde vervolgens het

afgeworpen. Zo worden er in Oost-

maaiveld naar het ecoduct toe geleide-

Nederland sinds jaren weer edelherten

lijk tot 8 meter op. Hiervoor moest ruim

en zwijnen gespot. Ook reeën en marters

100.000m³ grond worden aangevoerd.

maken volop van de ecopassages

Op zijn trek over de Sallandse Heuvelrug

Na een lang vorstverlet door de strenge

gebruik. En de terugkeer van de das in

in Overijssel stuit het wild sinds jaar en

winter kon ook de vloer van de fauna-

Twente en de Achterhoek is mede te

dag op twee geduchte obstakels:

tunnel worden gestort. Vervolgens werd

danken aan het herstel van deze vrije

de drukke Almeloseweg (N35) en de

de hele tunnel in slechts twee maanden

trekroutes, zo meldde dagblad Tubantia.

naastgelegen spoorlijn Zwolle-Almelo.

gerealiseerd, zodat deze begin mei in de

Met de openstelling van een ecoduct

spoorbaan kon worden geschoven.

Beheer

Staatsbosbeheer

over de autoweg en de ecotunnel onder de spoorlijn ten westen van Nijverdal

In de winter van 2011/2012 stelde

in 2011 zijn die onneembare barrières

beheerder Staatsbosbeheer de eco-

eindelijk bedwongen.

passage officieel open voor de dieren.

74

75

76

77

A r i e R o u w h o f, b e h e e r d e r b i j S t a a t s b o s b e h e e r R e g i o O o s t :

’E coduct Twilhaar is enorm succes’ “De aanleg van een ecopassage over de N35 was heel hard nodig. De drukke

al bij ecoduct De Borkeld bij Rijssen.

N35 snijdt dwars door het natuurgebied Sallandse Heuvelrug. Daar komt zelfs

Zoiets ligt ook aan jezelf. Aan je eigen

geen muis levend overheen.”

betrokkenheid. Je moet niet alles bij anderen leggen, maar ook zelf initiatief

“Toen ik in 2009 bij het project kwam,

systeem stelt zijn eigen eisen. Wat zaai

nemen. Als je interesse toont en zelf

was de locatie bij de N35 al bepaald, en

je erin? Wat haal je weg en wat laat je

achter dingen aangaat, gaat zo’n project

ook de aannemer was bekend. Samen

staan? Hoe richt je het ecoduct in zodat

bijna vanzelf.”

met Bert Stegehuis van Rijkswaterstaat

zo veel mogelijk diersoorten er gebruik

en de mensen van H2Eco hebben we

van maken? Je moet overal rekening

“Na De Borkeld is ecoduct Twilhaar de

toen eerst bepaald waar de afrastering

mee houden en de oversteek zo aan-

tweede onmisbare schakel in de ecolo-

moest komen, hoe lang en breed het

trekkelijk mogelijk maken. Over al die

gische route vanuit het zuidoosten via

ecoduct en de tunnel onder het spoor

zaken hebben we uitvoerig gepraat en

de Sallandse Heuvelrug naar boven.

moesten worden en welk hout moest

de meeste wensen zijn ook uitgevoerd.”

Voorheen stierven jaarlijks tien tot

worden gekapt om ruimte te maken

“P rachtig project, waarbij samenwerken, begrip en respect, hebben geresulteerd in mooie kunstwerken.”

78

B a r t Pe t e r s , ko s t e n d e s k u n d i g e H e g e m a n B e t o n - e n Industriebouw

twintig herten bij de oversteek over de

voor het werk en de toevoer wegen.

“Samen met Rijkswaterstaat en H2Eco

N35. Nu niet één meer. Het ecoduct

De kap was al gepland in ons kapplan.

hebben we alles gedaan om tot een

is een enorm succes, de investering

Al het hout is netjes ver werkt en deels

mooi product te komen, waar zoveel

meer dan waard.”

vernipperd voor gebruik als biomassa.

mogelijk dieren gebruik van maken.

Er is niets verspild.”

Zo hebben we als Staatsbosbeheer ten zuiden van het ecoduct een akker met

“Ook bij de inrichting was ik van A tot

rogge en haver aangelegd, waar extra

Z betrokken. Het natuurgebied is een

reeën op af komen. Over de samen-

heide- en bossysteem dat goed op

werking in het project ben ik zeer te

elkaar moet aansluiten, want elk

spreken, maar dat was ik destijds ook

79

Ecoduct Oud Reemst bij Otterlo

80

81

Locatie N310 ten zuiden van Otterlo (km 55.6) Verbindt de Hoge Veluwe met Planken Wambuis Lengte

27,5 m

Breedte

35,8 m

Start bouw

april 2011

Opgeleverd

29 februari 2012

Open voor wild zomer 2013 Beheer Natuurmonumenten en

Bij ecoduct Oud Reemst valt vooral op

lengte werd ook een wal aangelegd met

het ecoduct met groot onderhoud aan

hoe elegant en harmonisch het bouw-

aan de achterzijde een vloeiende over-

de N310. Door de verdiepte aanleg en

werk aansluit bij de omgeving. Het

gang naar de omgeving. Hierdoor is

de vele neerslag kampte men tijdens de

ecoduct ligt verzonken in het landschap,

het zicht vanuit De Hoge Veluwe veel

bouw diverse keren met wateroverlast.

zodat de natuurgebieden aan weers-

weidser geworden en zijn de open

Met pompen werd het overtollige

zijden van de weg visueel bijna onmerk-

heidevelden ook visueel met elkaar

water weggepompt naar de aangelegde

baar in elkaar overgaan. En omdat

verbonden. Het ecoduct zelf ligt op

waterpoelen aan weerszijden van het

ook de weg verdiept is aangelegd, is er

maaiveldniveau. De Harder wijker weg

ecoduct.

vanaf de natuurterreinen bijna geen

werd verdiept aangelegd.

auto te zien.

Snel na de oplevering (begin 2012) Om dubbele overlast voor de weg-

liepen, kropen en vlogen de eerste

Maar Oud Reemst is veel meer dan een

gebruikers te voorkomen, combineerde

kleine dieren al over de nieuwe over-

knap staaltje landschapsarchitectuur

de Provincie Gelderland de aanleg van

steekplaats.

alleen. Het wildviaduct draagt enorm bij aan het vergroten van het leefgebied

Nationaal Park

van het wild op de zuidelijke en midden-

De Hoge Veluwe

Veluwe. De wildpassage over de drukke Harderwijkerweg (N310) verbindt de twee belangrijke natuurgebieden De Planken Wambuis en De Hoge Veluwe. Ook is het een schakel in de tientallen kilometers lange natuurzone Hart van Veluwe, die loopt van de Edese en Ginkelse Heide, via het Reemster Zand en Deelense Veld naar de Rheder Heide.

Heidevelden ook visueel met elkaar verbonden Met het kappen van een stuk bos rond het bouwterrein gaf H2Eco in februari 2011 de aftrap voor de aanleg. Door de boskap ontstond er veel meer openheid en kan men nu vanaf de weg veel verder het landschap in kijken. Over een forse

82 56

83

84

85

P r o j e c t l e i d e r s u i t v o e r i n g R o e l o f M u l d e r e n To n W i s s e :

project kijken we nu ook anders naar ecoducten. Je krijgt nóg meer respect

’J e leert anders naar de natuur kijken’

voor de natuur, maar ook voor de mensen die er hun dagelijks werk aan hebben. We hebben nauw samengewerkt met ecologen, natuurbeheerders en boswachters. Zijn veel met ze op pad geweest. Deze mensen zien veel meer dan wij. Ze leren je anders naar flora en fauna te kijken. Wij bouwers houden van een mooi strak werk, met glad

Roelof Mulder en Ton Wisse waren de projectleiders uitvoering. Roelof

voeren. Dat het werk zonder grote

aaneensluitend inzetten en met relatief

afgewerkte taluds. Natuurbeheerders

‘deed’ 4 ecoducten, Ton nam er 5 voor zijn rekening. “Wij brachten het project

problemen verliep, lag mede aan de

weinig mensen zo’n groot project

zeggen: ”Breng reliëf in de ondergrond

van de tekentafel naar de jongens buiten.”

grondige voorbereiding, menen Roelof

realiseren.”

aan. Laat die omgevallen boom maar liggen. Laat de natuur haar gang gaan.

Mulder en Ton Wisse. “Vooral de Ze kijken met veel plezier terug op het

Het was daar bij Hilversum werken op

opstartfase was een zeer intensief

Hegeman en Mobilis hadden al ervaring

Het is natuur, geen viaduct.”

hele traject. “Wie weinig van ecoducten

een postzegel, zo weinig ruimte was er.

traject. H2Eco moest voor elk ecoduct

met ecoducten. Nu moesten ze er

En ze hebben gelijk. Als je bovenop een

weet, denkt misschien dat het om simpel

Sterrenburg werd bij Huis ter Heide

contacten leggen met veel partijen, om

samen, binnen H2Eco, negen tegelijk

ecoduct staat, kun je je gewoon niet

betonwerk met weinig uitdagingen

over de A28 gebouwd, ter wijl er door

zaken op elkaar af te stemmen. Het

bouwen. “Aanvankelijk dachten we dat

voorstellen dat er een drukke snelweg

gaat. Niets is minder waar.” De H2Eco-

een andere aannemer aan deze weg

proces van ontwerpen en afstemmen

we veel dingen konden herhalen en

onderdoor gaat, zo mooi en stil is het

collega’s memoreren een reeks meer en

werd gewerkt. Een werk in een werk in

liep vaak ook over in de uitvoeringsfase.

kopiëren. Maar die vlieger ging niet op.

daarboven.”

minder opvallende details die de klus

feite. Drie van de negen ecoducten

Maar toen die trein eenmaal reed,

Uiteindelijk zijn het negen unieke

voor hen zo interessant maakte. Neem

moesten niet alleen over wegen, maar

verliep alles heel soepel.”

ecoducten geworden. De ervaring die

Hoog Buurlo. Met zijn twee tunnel-

ook over het spoor heen. Dat lukte met

bogen een prachtig ecoduct. Met een

in totaal 3 buitendienststellingen van

Die soepelheid was er ook in de relatie

naar andere projecten. Vooral hoe je

verrolbare tafelbekisting lagen de

52 uur. Bij Hulshorst stuitte men op een

met de opdrachtgever. Knelpunten en

complexe afstemmingsprocessen zo

tunnels in recordtijd op hun plek. Bij

500-ponder uit de Tweede Wereldoorlog.

meningsverschillen werden in een open

eenvoudig mogelijk maakt. Die kennis

Zwaluwenberg kreeg de middenpijler

De bom zat het werk maar kort in de

sfeer opgelost. Van de kleine alledaagse

geeft ons een voorsprong op onze

een bijzondere vorm. Een staaltje puur

weg. Defensie maakte de bom nog

bouwperikelen tot grotere problemen

concurrenten. Zonder die ervaring kijk

vakmanschap van de eigen bekistings-

dezelfde dag onschadelijk.

als dreigende grote vertragingen in het

je veel ‘moeilijker’ tegen zaken aan,

fabriek van Hegeman Beton- en Industriebouw.

we hebben opgedaan, nemen we mee

werk. “Erg prettig was dat we de

ter wijl er veel meer mogelijkheden

De opsomming is redelijk willekeurig

volgorde van de bouw van de verschil-

voor oplossingen zijn.”

en kan moeiteloos worden uitgebreid.

lende ecoducten geheel zelf konden

Datzelfde ecoduct Zwaluwenberg eiste

Zoals de hoofdbrekens die het kost om

bepalen. Hierdoor konden we econo-

Ton en Roelof: “Wij bouwen niet

een strak logistiek plan voor de barriers.

150.000 kuub grond te moeten aan-

misch werken, onze mensen optimaal

dagelijks voor de natuur. Door het

86

87

“H et project was erg dynamisch, met allerlei uitdagingen. Dit werd deels veroorzaakt doordat er drie opdrachtgevers bij betrokken waren, maar ook door de vele omgevingspartijen. Voor mij als risicomanager was dit daarom een erg leuk en leerzaam project.”

88

D e n n i s d e Ko k , V & G - c o ö r d i n a t o r Rijkswater staat

89

Ecoduct Sterrenberg bij Zeist

90

91

natuurgebied rond de voormalige vliegbasis Soesterberg.

Liggers worden ‘s avonds en ‘s nachts geplaatst

Het ecoduct Leusderheide, gebouwd

Locatie A28 Amersfoort-Utrecht

door Hegeman, is al enkele jaren in

Na alle voorbereidende werkzaamheden

gebruik. In het voorjaar van 2013 werd

kon in het najaar van 2011 met de bouw

ook het westelijke ecoduct over de A28

van het ecoduct worden gestart. Onder-

bij Zeist in gebruik genomen, als één

deel van het werk was het monteren

van de laatste van het 9 ecoducten-

van de 62 liggers (33 meter lang, 50 ton

project. Ecoduct Sterrenberg (voorheen

per stuk), verdeeld over twee velden.

Ecoduct Huis ter Heide) is de westelijke

Hiertoe werden de liggers met een

wig die de flaura en fauna ten noorden

zuidelijk deel van de Utrechtse Heuvelrug 65,2 m

700-tons hydraulische kraan ‘s avonds

Breedte

35,7 m

en zuiden van de snelweg weer met

en ‘s nachts vanaf vrachtwagens op de

Start bouw

29 september 2011

elkaar verbindt. Beide wildviaducten

snelweg naar hun definitieve positie

worden beheerd door Stichting Het

gehesen, ter wijl het verkeer ongehin-

Opgeleverd

5 december 2012

Utrechts Landschap.

derd door kon rijden.

Open voor wild winter 2012/2013

Na de inrichting en beplanting van het

Beheer

Het ecoduct maakt een rechte over-

bovendek en de aanlooproutes was het

Heuvelrug ligt continu onder vuur

steek over de A28. De landhoofden zijn

ecoduct in het voorjaar van 2013 klaar

van oprukkende bebouwing, recreatie,

maximaal teruggeplaatst en hoog-

om zijn dierlijke gasten te ver welkomen,

treinverkeer en wegenaanleg.

gefundeerd om de open taluds zoveel

voornamelijk reeën, marters, dassen,

Het verstedelijkte lint tussen Utrecht en

mogelijk te continueren onder het

hazelwormen en insecten.

Amersfoort, met zijn spoorlijn en snel-

kunstwerk door. Er is geen bestrating

weg A28 en uitdijende plaatsen als Zeist

onder het ecoduct op de taluds aan-

en Soesterberg, dwarsboomt elke poging

gebracht, maar een talud met gestabi-

tot migratie tussen het noordelijke deel

liseerd zand. Zo wordt het landschap-

en het centrale heuvelruggebied tussen

pelijke beeld niet onderbroken.

Kort voor de openstelling was het

de A28 en A12.

De opbouw van het ecoduct is groen

ecoduct eenmalig toegankelijk voor

door een te begroeien talud met de

mensen, tijdens de ‘Open Ecoductendag’

kenmerken van de omgeving. Hierdoor

op tweede Paasdag. Ter wijl wandelaars

loopt het landschap als het ware over de

genoten van het uitzicht van bovenaf,

Het Utrechts Landschap

Genieten van uitzicht op Open Ecoductendag

weg heen met een dunne betonplaat als

reden ruim 400 fietsers de uitgestip-

Met de aanleg van twee ecoducten

ondersteuning. De plaat snijdt aan beide

pelde fietsroute langs diverse ecoduc-

herstelt Rijkswaterstaat de natuurlijke

zijden de bestaande taluds in, die

ten op de Utrechtse heuvelrug.

verbinding tussen de bossen bij

vloeiend overgaan in de taluds van het

Sindsdien is Sterrenberg het exclusieve

Austerlitz en de Leusderheide en het

ecoduct.

domein van het Utrechtse wild.

92

Verbindt het noordelijk en

Lengte

De versnipperde natuur op de Utrechtse

Rijkswaterstaat herstelt natuurlijke verbinding

(km 9.2)

93

94

95

U i t v o e r d e r s Pe t e r B o o n e n e n C o e n Wo u d a :

’Supersamenwerking!’

Uitvoerders Peter Boonen en Coen Wouda blikken met vreugde terug op

Ik ken de dieren wel, omdat ik op de

duct wordt afgeschermd tegen mensen?

het project overgehouden. Bij sommigen,

C o e n Wo u d a wa s n a m e n s

hun ervaringen tijdens de bouw van het project. “Wat mij betreft gaan we

Veluwe woon, maar veel verder gaat het

Hoe voorkom je overlast tijdens de

zoals boswachter Gerrit Kremer van

H e g e m a n u i t vo e r d e r b i j d e b o uw

nog jaren zo door!”

bij mij niet. Hoewel we allebei onze

bouw? Als je alles vooraf goed uitlegt

Gooise Natuurmonumenten, Arie Troost

va n d e e c o d u c t e n H o o g B u u r l o , S t e rr e n b e r g e n Z wa l uwe n b e r g .

eigen projecten hadden, hadden we

en iedereen de ruimte geeft voor

van Kroondomeinen en enkele omwonen-

Coen: “Normaal bouwen we bij Hegeman

een goed gevoel. Je ziet dat ecoducten

veel contact met elkaar, vooral door de

zijn eigen inbreng, heb je een super-

den rond Zwaluwenberg kom ik nog

en Mobilis verbindingen voor mensen,

nut hebben en dat ze veel worden

telefoon. Na verloop van tijd gingen we

samenwerking!”

steeds op de koffie. Het was echt een

Pe t e r Bo o n e n wa s n a m e n s M o b i l i s

zoals wegen, bruggen, tunnels en via-

gebruikt. Bij Tolhuis hadden we bijvoor-

ook werkzaamheden clusteren en aan

heel mooi project, waar ik met veel

u i t vo e r d e r b i j d e e c o d u c t e n

ducten. Nu bouwden we verbindingen

beeld zwarte coating aangebracht op

elkaar overdragen. Zo van: als jij de

Peter: “Een tereinbeheerder werkt

plezier op terugkijk. (Gekscherend:)

H u l s h o r s t , To l h u i s , Ja c P. Th i j s s e ,

voor dieren. Het is toch fantastisch dat

het betondek. De volgende dag zag je

beplanting doet voor de diverse ecoduc-

veel meer op gevoel. Die denkt meer in

Ik heb al gezegd bij ons in het bedrijf:

O u d Re e m s t , M i d d a ch t e n e n

we in dit kleine, drukke kikkerlandje

allemaal pootjes staan. Er lag nog geen

ten, dan doe ik de afbouw. Op die manier

grillige vormen en reliëfs en ziet de

laat mij maar tot de VUT ecoducten

S t e rr e n b e r g .

speciale bouwwerken aanleggen,

grond of de dieren staken al over!

konden we beiden veel efficiënter

beplanting graag op een natuurlijke

bouwen...”

werken.”

manier aangebracht. Soms gingen ze

zodat dieren veilig de weg over kunnen steken. Ik ben blij dat ik zo als bouwer

Coen: “Zelfs in het drukke gebied rond

zelfs op de kraan zitten om onze

Peter: “Ik werk nu aan een ecoduct bij

én natuurliefhebber een steentje heb

Sterrenberg bij Zeist zag ik al op de

Coen: “Bij de bouw moet je ook zo snel

mensen aanwijzingen te geven: “zo en

Weert in Limburg, dus even op de koffie

kunnen bijdragen aan het natuurbeheer.”

eerste dag direct vier reeën wegrennen.

mogelijk met de beheerders rond de

zo moet je het doen! Het was erg fijn

gaan wordt lastig. Bovendien ben ik niet

En ‘s winters betrapte ik ‘s ochtends

tafel om alles goed door te spreken.

om met één en hetzelfde team een

iemand die snel op visite gaat. Coen is

Peter: “Ecoducten bouwen is mooi en

vroeg een vos met jonkies in de vuilcon-

In hun anders zo stille gebied staat

aantal jaren achtereen aan een project

daar heel anders in. Die doet dat veel

overzichtelijk werk. Je werkt lekker in

tainer bij de werkkeet. Zoiets ver wacht

immers wat te gebeuren. Maar wat

te werken. Alle knelpunten waar je

makkelijker. Maar net als Coen kijk ook

de natuur en hebt met veel minder

je daar eigenlijk helemaal niet.”

precies? En hoe gaan we dat doen?

onder weg tegenaan liep, nam je mee

ik terug op een zeer geslaagd project.

belangen en belanghebbenden rekening

Wat komt er allemaal bij kijken? Welke

naar het volgende ecoduct. Op een

En ook wat mij betreft mogen we

te houden. Bovendien hadden we

Peter: “Coen is veel meer een natuur-

invloed heeft het werk op de bestaande

gegeven moment wist iedereen vooraf

nóg een paar ecoducten bouwen en

redelijk de vrije hand bij de planning en

mens dan ik. Hij heeft ook privé veel

flora en fauna? Waar komen stronken?

precies waar de knelpunten lagen,

gaan we nog jaren zo door...”

de bouw en hadden we veel eigen

belangstelling voor de natuur en weet

Waar plant je bomen? Waar span je

zodat je die snel kon tackelen.”

inbreng bij de uitvoering. Het geeft ook

alles over herten, zwijnen en ander wild.

draad? Hoe zorg je ervoor dat het eco-

Coen: “Ik heb hele leuke contacten aan

96

97

D i ck V i s s ch e r, t o e t s c o ö r d i n a t o r b i j Rijkswaterst aat Oost-Nederland:

’We kwamen er samen steeds goed uit’ “Bij Rijkswaterstaat werken we risicogestuurd. Eerst brengen we vooraf alle

“De vele wijzigingen in het project

risico’s in kaart, vervolgens bepalen we hoe we die gaan toetsen. Hoe beter

kwamen vooral door de ingewikkelde

het project loopt, hoe minder we hoeven te toetsen.”

bestemmingsplan- en vergunningenprocedures. Die duurden veel langer

“In het project stuurde ik o.a. als toets-

Met negen locaties in vier provincies

dan we dachten, waardoor het project

coördinator onze toetsers en auditors

kon dat in dit project natuurlijk ook niet

enkele maanden later gereed was

aan. Zij controleerden aan de hand van

anders. Aan de hand van het toetsplan

dan we hadden gepland. Maar grote

interviews het Kwaliteitsmanagement-

en de toetsplanning hebben we uiter-

problemen en echte onenigheid zijn er

systeem (KMS) van de aannemer op

aard wel op gezette tijden op locatie

in het project zelf nooit geweest.

aspecten als planning, risico’s en

getoetst.”

Meestal kwamen de aannemer en wij

uitvoering. Ook gingen ze na of de

er samen steeds goed uit.”

processen goed functioneerden.

“Het werk zelf is over het algemeen

Bijvoorbeeld door het controleren van

goed verlopen. In het begin waren er

de verificaties en formulieren die de

nog wel wat kleinere bijsturingen nodig.

aannemer heeft gebruikt. Ten slotte

Maar die zijn steeds keurig aangepast

voerden onze auditors ook product-

door de aannemer. En soms liepen de

toetsen op de werken uit.”

toetsen op de werken wat stroef, vooral door het verschil in interpretatie

”Heerlijk om ons technische vak in zo’n rustgevende omgeving uit te kunnen voeren.”

98

E r i k va n We e s e p , ve s t i g i n g sleider Mobilis

“Vroeger stond je met de directiekeet

van de plannen en eisen in de vraag-

op het werk en kon je zo alles één op

specificatie. Het contract was een

één controleren. Tegenwoordig sturen

Design & Construct-contract. De aan-

we steeds vaker op afstand aan. We

nemer had daar soms andere gedachten

zitten dus niet meer bovenop het werk.

over dan wij.”

99

Natuurbrug Zwaluwenberg bij Hilversum

10 0

101

Locatie A27 en spoorlijn Utrecht-Hilversum

Met de oplevering van ecoduct

De landhoofden zijn hooggefundeerd

Zwaluwenberg onder Hilversum kon

waardoor het doorzicht eronder

het negende en daarmee laatste vinkje

maximaal is en de brede taluds zoveel

met ‘t Gooi

worden gezet achter het Project Negen

mogelijk continu doorlopen in het

Lengte weg

65,2 m

Ecoducten. Het nieuwe wildviaduct

wegbeeld. Het tussensteunpunt is als

Breedte weg

50 m

overbrugt zowel de snelweg A27 als de

een gebaar vormgegeven. Het karakter

spoorlijn Utrecht-Hilversum; een

van dit steunpunt is afwijkend van de

Lengte spoor

25,9 m

dubbele barrière die migratie van wild

meer gebruikelijke ondersteuningen van

Breedte spoor

50 m

tussen Het Gooi en de Utrechtse

standaardviaducten, hiermee onder-

Start bouw

15 november 2011

Heuvelrug geen enkele kans geeft.

scheidt het zich specifiek als ecoduct.

Opgeleverd

29 maart 2013

(km 91.5) Verbindt Utrechtse Heuvelrug

Het beeld verandert voortdurend, Het nieuwe wildviaduct maakt deel

Open voor wild voorjaar 2013

uit van de belangrijke ecocorridor

Beheer Het Goois

Zwaluwenberg, die bestaat uit twee

Natuurreservaat

ecoducten: het ecoduct van Rijkswater-

afhankelijk van de positie van de kijker.

Ecoducten herstellen natuurlijk evenwicht

staat en ProRail over de A27/spoorlijn

onder meer voor het plaatsen van de 43 liggers (27 meter lang, 33 ton per

en een ecopassage over de Utrechtse-

Dankzij de twee nieuwe ecoducten

stuk). Na de bouw van de middenpijler

weg. De laatste werd in 2013 gebouwd

kan niet alleen het wild ongehinderd

werden na de zomer de liggers

in opdracht van de Provincie Noord-

verhuizen van Noord-Holland naar

(33 meter lang, 50 ton per stuk), over

Holland. Beide ecoducten worden

Utrecht en vice versa. Ze herstellen

de A27 geplaatst.

beheerd door Stichting Het Goois

ook het natuurlijke evenwicht in het

Natuurreservaat.

droog/natgradiënt van het droge bosen heidelandschap van de Utrechtse

Het landschap is leidend

Oplevering Zwaluwenberg imposant slotakkoord

Heuvelrug en Het Gooi naar het plassengebied rond de Vecht.

De locatie was zeer strategisch gekozen.

102

tussen Utrecht en Hilversum stilgelegd,

Met de oplevering van ecoduct Zwaluwenberg kreeg het Project Negen

Vanuit de wens om het landschap

De werkzaamheden aan het ecoduct

Ecoducten een imposant slotakkoord.

leidend te laten zijn in de beeldvorming

gingen eind 2011 van start. Tijdens het

Het nieuwe ecoduct is in totaal maar

van dit ecoduct is gekozen voor een

werk werd de hinder voor het verkeer

liefst 120 meter lang en 50 meter

model waarbij het landschap als het

op de snelweg en de treinreizigers tot

breed. En als enige van de negen is het

ware opgetild wordt zodat het verkeer

een minimum beperkt. Wel werden

ook toegankelijk voor mensen, mits

eronder door kan gaan.

automobilisten enkele maanden

gezeten op een paard. Naast de wild-

Een slanke en scherpe rand van het dek

geconfronteerd met een lagere maxi-

baan ligt een ruiterpad, gescheiden van

legt de nadruk op de groene en land-

mumsnelheid. En gedurende een

de ecopassage, zodat het wild bij zijn

schappelijke opbouw met taluds.

weekend werd het treinverkeer

trek geen hinder ondervindt.

10 3

104

10 5

Po u l H u l z i n k , h o o f d t e r r e i n b e h e e r G o o i s N a t u u r r e s e r v a a t :

’We zijn goed bezig in dit land’ “Als regionale natuurbeheerder was het Goois Natuurreservaat op verschil-

“Met Natuurbrug Zanderij Crailoo,

lende momenten betrokken bij de realisatie van Natuurbrug Zwaluwenberg

Natuurbrug Zwaluwenberg, het ecoduct

bij Hilversum. Onder meer bij het inrichtingsplan. Wij hadden al concrete

over de N417/Utrechtseweg en de begin

ervaring met ecoducten opgedaan. De in 2006 geopende natuurbrug Zanderij

2015 gereed komende Natuurbrug

Crailoo tussen Hilversum en Bussum hebben we zelf laten aanleggen.”

Laarderhoogt over de A1 maken we belangrijke koppelingen in het Gooise

106

“We konden dus kijk op de problematiek

spoor Utrecht-Hilversum. Daarom zijn

landschap. Om de toelopen van de

en kennis en expertise inbrengen. Dan

we erg blij met deze mijlpaal. H2Eco

ecoducten geschikt te maken, vormen

ben je benieuwd of je als belangrijke

heeft voor en tijdens het werk flink

we onze bosarealen nabij de ecoducten

belanghebbende door de aannemer

geïnvesteerd in de contacten met de

deels om naar heide, stuifzand en

serieus wordt genomen. Dat was vanaf

omgeving, ook met de particulieren

schraal grasland. De dieren worden dan

het begin van het proces het geval.

die er wonen. Dat heeft veel irritatie

beter naar de ecoducten toe geleid.”

H2Eco begreep goed wat de bedoeling

voorkomen. Daar kunnen wij nog

was en hoe met alle betrokken partijen

wat van leren...”

“Bij het Goois Natuurreservaat zijn we

om te gaan.”

“De Gooise natuurgebieden vormen in

niet alleen blij met ecoducten, maar met

feite de kop van de Utrechtse Heuvel-

alle initiatieven die de natuur helpen

“Zwaluwenberg was het laatste ecoduct

rug. Het gebied is enorm doorsneden.

herstellen. Want dat is de essentie, daar

van de negen. Zo konden wij extra

Dieren als de zandhagedis en de boom-

gaat het om. Gelukkig gebeurt er veel

profiteren van de in het traject opge-

marter bijvoorbeeld, waren aan het

en is er ook ruimte om wandelaars,

dane ervaring. Het liep echt gesmeerd.

verdwijnen in het Gooi. Dat gaan we nu

fietsers en ruiters gebruik te laten

De mensen van H2Eco hadden aan een

herstellen. Maar ook vele andere

maken van ecoducten waar dat per se

half woord genoeg. Het waren boven-

soorten krijgen extra kansen. Van rode

nodig is. We zijn goed bezig in dit land.”

dien twee extra lastige plekken, over de

bosmieren, vlinders en libelles tot

zeer drukke rijksweg A27 en over het

hagedissen, vossen, dassen en reeën.”

10 7

Projectmanager Camiel Meijneken en contractmanager W im Leenders van ProRail:

’E coduct geeft heel speciale drive’ ProRail was verantwoordelijk voor het contractmanagement van alle negen

gelden, het opstellen van de voort-

Camiel: “De samenwerking met de

spraken we meteen af: we gaan het

oplevering druppelden vaak al de eerste

ecoducten, dus ook voor de ecoducten waar geen spoorlijnen in het geding

gangsrapportages en allerlei specifieke

andere partijen in het project heb ik als

sámen doen en we gaan zo transparant

filmpjes binnen met beelden van dieren

waren. Ondanks de hindernissen hebben alle partijen werk geleverd om trots

zaken die op het terrein van het spoorse

erg prettig en efficiënt ervaren. In het

mogelijk werken. Bij problemen kwamen

op het ecoduct. Dat geeft een trots

op te zijn, aldus Camiel Meijneken en Wim Leenders.

komen, zoals het zorgen voor interne

begin moesten we nog erg wennen aan

we direct bij elkaar om ze te tackelen

gevoel. Ik blijf de ontwikkelingen dan

procedures bij buitendienststellingen en

elkaar en elkaars procedures.

en op te lossen. Op het resultaat mogen

ook op de voet volgen via de social

overdrachten.”

Dat afstemmingsproces is heel leer-

we dan ook trots zijn met z’n allen,

media. Hoogtepunten? Voor mij waren

zaam. Je ziet hoe andere partijen zaken

vooral als je bedenkt hoe kort het

dat er negen. Elk ecoduct heeft wel iets

Camiel: “Het aanleggen van ecoducten

nieuw en interessant facet voor mij.

was voor ProRail een eye-opener.

Bij ProRail hadden we daarvóór weinig

Viaducten bouwen, ja, dat zijn we

met deze wereld te maken. Ik heb me

Wim: “Vanuit ProRail was ik bij Rijks-

oppakken. Daar word je wijzer van. Na

tijdsbestek was en welke problemen

eigens. Maar als ik moet kiezen, vind

gewend. Maar ecoducten aanleggen,

dan ook goed in de materie en achter-

waterstaat gedetacheerd. Als contract-

verloop van tijd komt er een trein op

we onder weg zijn tegengekomen. Bij

ik Hoog Buurlo wel heel erg fraai

dat is wat anders. Het Project Negen

gronden verdiept via internet en door

manager was ik het eerste aanspreek-

gang, waarbij zaken gewoon steeds

diverse ecoducten ging de aanbieding

geworden. En Zwaluwenberg, het laatst

Ecoducten heeft bij ons wel iets in

het raadplegen van boekwerken, zodat

punt van de opdrachtgever naar de

beter en efficiënter verlopen. Ook kon

volledig in de prullenbak door een

opgeleverde ecoduct, vind ik heel

gang gezet. Het bouwen van een

ik goed inzicht kreeg in het onder werp.”

aannemer toe voor alle negen ecoduc-

je duidelijk zien dat de aannemers-

compleet nieuwe vraagspecificatie,

bijzonder vanwege de voorgeschiedenis

ten. In het begin was het nog even

combinatie steeds kundiger werd en

zoals bij Middachten en Oud Reemst.

en het feit dat hij zowel over de snel-

ecoduct geeft een speciale drive door de grotere impact op de omgeving en

Camiel: “Als ProRail waren we verant-

aftasten. Kijken hoe de hazen lopen.

groeide in het project. Dat is ook het

Door gebruik te maken van elkaars

weg als over het spoor loopt. Ik ben blij

grotere taluds. Je hebt heel andere

woordelijk voor het bouwmanagement

Welke afspraken zijn er? Hoe gaan we

mooie van negen ecoducten in één

diensten en expertise kwam men echter

dat het resultaat zo mooi geworden is.”

discussies met elkaar en met de

van het hele project. Onze bouw/

ermee om? Hoe gaan we het contract

contract: je kunt het bij een volgend

heel snel met nieuwe oplossingen en

omgeving, en ook de inrichting is heel

contractmanager Wim Leenders heeft

managen? En hoe geven we er invulling

ecoduct beter doen. Men kreeg steeds

ook om die zo snel mogelijk gereali-

anders dan bij een gewoon viaduct.”

die rol vijf jaar lang met verve vervuld.

aan? En welke mensen zoeken we

meer hart voor de zaak. Die kennis en

seerd te krijgen. Zo zag de aannemer

Hij zag al die jaren toe op de dagelijkse

daarbij? Gelukkig was omgevings-

drive zie je ook weer terug in andere

kans om in drie maanden tijd met een

Wim: “Bouwen aan ecoducten was voor

gang van zaken op alle locaties. Zelf

manager Paul Hooger werf al goed

projecten die men voor ProRail uitvoert.

compleet nieuw ontwerp te komen,

mij een compleet nieuwe uitdaging.

werkte ik meer op afstand en was ik

ingevoerd bij gemeenten, grondeigena-

Dat is mooi om te zien.”

inclusief vergunningen en engineering.

Meewerken aan het verbinden van eco-

onder meer verantwoordelijk voor het

ren en belanghebbenden, zodat we toch

Wim: “Er is heel doeltreffend gewerkt

Dat is uniek.”

logische gebieden was een compleet

beschikbaar stellen van de benodigde

voortvarend van start konden gaan.”

in een prettige sfeer. Met de aannemer

Camiel: “Binnen enkele weken na de

108

10 9

”I n goede harmonie tussen opdrachtgever en opdrachtnemer én in samenspraak met de omgeving lukt het om ecoducten te bouwen!”

110

B e r t S t e g e h u i s , e c o l o g i s ch a d v i s e u r Rijkswater staat

111

Team

”M et deze prachtige ecoducten kan de natuur haar eigen weg weer vinden! De leukste projecten om aan te werken. Veel energie van gekregen.”

M a r t i j n d e H a a n , e c o - e n g i n e e r b i j Rijkswater staat

Projectteam H2Eco

Projectteam opdrachtgever

Raad van Bestuur

Namens Rijkswaterstaat, ProRail en Provincie Gelderland

Tonny Boerkamp

Joke Cuperus (Opdrachtgever, Hoofd Ingenieur Directeur)

Arend Vruggink

Rob van Aarsen (Projectmanager)

Maarten Janknegt

Paul Hooger werf (Manager Omgeving)

Erik Van Weesep

Harry Tieman (Manager Techniek)

Gert Bokdam

Wim Leenders (Manager Contract ProRail)

Jan de Jong

Ismet Suer (Manager Projectbeheersing) Hans Veldt (Adviseur BIO)

‘De Koepel’

Dick Visscher (Toetscoördinator)

Jeroen Pastink (Projectleider)

Martijn de Haan (Toetser, Ecologie)

Johan Averesch (Ontwerpleider)

Bert Stegehuis (Toetser, Ecologie)

Bart Peters (Kostendeskundige)

Eric Hunsche (Toetser, Techniek)

Matthijs Hiemstra (Werkvoorbereider)

Rashiid Aden (Adviseur Techniek, Toetser) Gerard Schellink (Toetser, Auditor, Techniek)

Uitvoering ecoducten

Jo Hiel (Adviseur Contracten)

Roelof Mulder (Projectleider)

Dennis de Kok (Risicomanager)

Ton Wisse (Projectleider)

Natascha van Zelst (Projectondersteuner)

Sander Groot Wassink (Werkvoorbereider)

Camiel Meijneken (PMR ProRail)

Erik de Lange (Werkvoorbereider)

Michaël ten Holder (Provincie Gelderland)

Rijnard van de Werfhorst (Werkvoorbereider)

Willem van Hoorn (Project controller)

Willem Deijk (Uitvoerder)

Albert de Boer (Lead auditor)

Hennie Lorkeers (Uitvoerder)

Jan de Graaff (Kostendeskundige ProRail)

Coen Wouda (Uitvoerder) Peter Boonen (Uitvoerder) Henk Marsch (Uitvoerder) Erik Kreuwel (Inkoper) Martin Scheer (Projectadministrateur) Wouter Booijink (Werkvoorbereider) 112

113

Recept voor een smakelijk ecoduct • M en neme een goed gekozen locatie

• O verleg intensief met terreinbeheer-

• D e toegangen en aanlooptaluds

tussen twee natuurgebieden die

ders, lokale instanties en bewoners

hoognodig met elkaar moeten worden

en bedrijven in de omgeving.

verbonden.

Iedereen moet het ecoduct zien zitten

sluiten van licht en geluid van de weg

en steunen.

of het spoor.

• M obiliseer zo veel mogelijk medestanders: provincie, gemeenten,

• B reng op het betonnen ecoduct een

natuurorganisaties, bewoners en

laag droge grond of zand van 60 tot

bedrijven in de omgeving.

80 cm aan, afhankelijk van de situatie,

Probeer waar mogelijk aan hun

de omgeving en het gewenste gebruik.

wensen tegemoet te komen, mits die

• G ebruik hiervoor grond of zand uit

mogen niet te steil zijn. • Vergeet ook niet de passage af te

• Tot slot: voorkom dat de dieren op de weg kunnen springen. Zo, en nu maar wachten tot de eerste dieren zich op uw mooie nieuwe eco-

niet met elkaar botsen en uw eigen

het eigen gebied, zodat de dieren zich

duct wagen. Heb geduld, het kan soms

doelstellingen niet wezenlijk in de

‘thuis’ voelen.

wel even duren voordat het ‘grote wild’

wielen rijden. • S luit de inrichting van de ecopassage naadloos aan op de omgeving en de dieren die er moeten passeren. • Z org dat alles klopt. Maak geen fouten, anders geven de dieren niet thuis. • D oe zorgvuldig onderzoek naar het

• K ies de begroeiing zorgvuldig. Pas de beplanting aan op de behoeften van de dieren. grote open vlakte. Breng ‘boomstobben’ aan over de hele lengte van het ecoduct, zodat ze onder weg kunnen schuilen. Leg ook poelen aan

moeten er kunnen oversteken, en

voor de amfibieën.

zijn lang niet overal welkom.

voorkeur ‘s avonds en ‘s nachts.

• K leine dieren wagen zich niet op een

gewenste gebruik. Welke dieren welke niet? Herten en wilde zwijnen

zich laat zien. Dat doet het trouwens bij

• P laats op de juiste plekken roosters, hekken en poorten, waarmee u precies kunt selecteren welke dieren u wel en niet op het ecoduct wilt toelaten.

114

115

“E en nieuwe wereld, waarin ‘verbinden’ centraal staat: dieren en mensen.”

S . W i t je s , G e n d t

“D e samenwerking tussen alle betrokkenen verliep erg goed. Het eindresultaat mag er zijn. De ecoducten zijn prachtig geworden!”

116

Tonny Boe r k a m p , d i r e c t e u r c o n t r a c t e r i n g H e g e m a n

Groen licht voor de natuur

Recommend Documents