Verholen ruimte Herbestemming droogdokken Antwerpen

Verholen ruimte Herbestemming droogdokken Antwerpen

L.HJ.Bouwman s030520 16-07-09 prof. ir.Jan Westra; ir.Jan Schevers, ir.Jan Timmers Architectuur Technische Universiteit Eindhoven

Colofon Afstudeerverslag Lars Bouwman Verholen ruimte Droogdokken-eiland Antwerpen 16 Juli 2009

Afstudeerbegeleiding TU/e J. Westra J. Schevers J. Timmers

Met medewerking van: Gemeente Antwerpen Gemeentelijk Havenbedrijf Antwerpen

TU/ e

Technische Universiteit

Eindhoven Univers ity ofTechnology

Samenvatting Antwerpen, de stad aan de Schelde. De grootste havenstad van België is volop in ontwikkeling. Eén van de grootste projecten is de herstructurering van Het Eilandje. Een deel van Het Eilandje blijft achter wat betreft plannen voor ontwikkeling: het Droogdokkeneiland. Samen met vijf medestudenten is een masterplan ontwikkeld voor het Droogdokkeneiland. Het Masterplan verbindt de diverse karakters die het droogdokkeneiland kent en gaat uit van de bestaande structuren. De herbestemming van de historische droogdokken vormt binnen dit plan een uitdagende en unieke afstudeeropgave. De strip van negen droogdokken is verdeeld in vijf individuele afstudeerlocaties en zal een breed beeld verschaffen over hoe er met een dergelijke bijzondere situatie kan worden omgegaan. Mijn afstudeerlocatie omvat vier droogdokken en een oud industrieel pand, het Algemeen Werkhuis Noord(AWN). Momenteel is het gebied nog in gebruik maar binnenkort zal het zijn functie verliezen. De locatie is inspirerend en vormt het belangrijkste uitgangspunt voor mijn afstudeeronderzoek. Het gebied van de droogdokken is een kunstmatig gevormd landschap. Het landschap met de droogdokken als verdiepte gaten in de grond vormt één versteende massa. Met zijn getrapte wanden en karakteristieke uitstraling doen de dokken denken aan bijvoorbeeld oude Griekse theaters of het circus

Maxi mus. Op het open landschap is het AWN geplaatst. Een industrieel pand met karakteristieke sheddaken. In de droogdokken is een wellness center ontworpen welke vraagt om een sfeer als in de droogdokken. Een ontwerp voor een wellness center dat voldoet aan de eisen van het programma en tegelijkertijd past in de bestaande situatie. De bestaande situatie en de nieuwe functie moeten elkaar versterken. Het nieuwe wellness centerzal zich vestigen in de massa van het landschap en in de bestaande bebouwing, het AWN. Door het wellness center in de massa van de dokken te vestigen behoudt het landschap haar kwaliteiten en krijgt het dok extra verdieping. De privacy die belangrijk is voor een wellness center kan worden gewaarborgd. Uit de dokwand geholde ruimtes zorgen voor een relatie tussen de wellnessruimtes en het dok. Door in de dokwand te snijden wordt zijn interessante doornsnede, met een bestaande omgang, ervaren. De sneden zijn zo gemaakt dat het dok zijn identiteit behoud. Nieuwe gaten in het landschap tussen de dokken zorgen voor daglicht in de ondergrondse ruimtes. Op deze wijze ontstaan de verholen ruimtes ontstaan waaraan het project zijn naam dankt. Een ondergrondse ruimte in nauwe relatie tot het dok zal voor een sfeer zorgen die in een wellness center wenselijk is. Tegelijkertijd ontstaat er een soort eenheid met het dok, het dok behoudt haar oorspronkelijke kracht, vorm en sfeer. De openheid en de massa van het landschap blijven aanwezig en het dok kan nog steeds in zijn totaliteit worden ervaren.

In houdsopgave Inleiding

9

MASTERPLAN 2

Droogdokkeneiland

11

3

Historie van Het Eilandje

13

4

Analyse Droogdokkeneiland

15

5

D.DOK.9

17

6

Droogdokken

19

HERBESTEMMING DROOGDOKKEN ANTWERPEN Herbestemming Droogdokken

21

8

Locatie in het masterplan

23

9

Betekenis voor Antwerpen

25

10

Wandeling door het gebied

27

11

Open Landschap

29

12

Hetdok

31

7 Analyse

13

Sfeer

33

14

In het dok

3S

1S

Tussen land en water

37

16

Structuur en Chaos

39

17

Algemeen Werkhuis Noord (AWN)

41

18

De 'kleine dokken'

4S

19

Wellness in de dokken

47

20

Rustpunt in de stad

49

21

Programma

S1

22

Wellness en beautyruimtes

S3

23

Tegenstellingen

ss

24

Badgang

S9

2S

Dwalen

61

Functie

Ontwerp

26

Massa

63

27

Uithollen

6S

28

Dok intact laten

69

29

Snijden in de dokwand

71

30

Bestaande dokgang

75

31

Verticaal uithollen

79

32

Organisatie binnen de schil

81

33

Structuur

83

34

Landschap

85

35

Maaiveld

89

36

Entree

93

37

Natte ruimtes

95

38

Binnen - buiten

101

39

Droge ontspanningsruimtes

107

40

Verholen ruimte

111

41

Literatuur

113

1 Inleiding In een klein atelier startte ik mijn afstuderen genaamd ARE.QUI.TECTURE. Met vier mannen en één dame begonnen we diverse opdrachten snel uit te werken waardoor we een enorme vooruitgang boekten in visuele en mondelinge presentatie. In deze aanloop van het afstuderen ontdekte wij dat de groep diverse interesses deelden en wij kenden een hechte samenwerking. Het bleek dat we als groep goed in staat waren elkaar te stimuleren en elkaar te helpen bij het ontwerpen. Daarom is het initiatief genomen om gezamenlijk een basis te leggen voor ons individuele afstuderen. Dit hebben we gedaan door een masterplan te ontwerpen vooreen groterstedelijke gebied waarbinnen wij onze eigen afstudeeropdracht konden formuleren. Binnen dit masterplan heeft elk individu zijn eigen afstudeeropdracht geformuleerd en gerealiseerd. Door deze werkwijze konden wij als studenten onderling elkaar stimuleren en controleren bij het afstudeerwerk.

presentatiefolder. Voor het volledige gepresenteerde plan verwijs ik u naar de masterplan brochure D.DOK.9. Als slot van het masterplan volgt de keuze van de individuele afstudeerlocaties. Mijn individuele afstudeeronderzoek start met de opdracht van mijn afstuderen. De opdracht is een herbestemming van de droogdokken in Antwerpen. Het is een bijzondere locatie en de belangrijkste vraag is hoe ik om met de bestaande locatie. Ik start met een zorgvuldige analyse van het gebied. De functie die uit het gebied is voorgekomen wordt vervolgens behandeld. Uit deze analyse van de locatie en de functie volgt het concept voor mijn ontwerp. Uit dit concept is het ontwerp bestaan en zal aan het einde uitgebreid toegelicht worden.

Dit afstudeerverslag bestaat uit een overzicht van het masterplan D.DOK.9 en mijn individueel afstudeeronderzoek.

~


~. ~

•8 ~ P

r

Het masterplan is een ontwerp voor het droogdokkeneiland in Antwerpen. Voordat ik inga op het masterplan zelf geef ik eerst een inleiding op de opdracht van het masterplan en een korte analyse welke vooraf ging. De volledige analyse is samengebracht in een bondig boekwerkje. Daarvoor verwijs ik u naar het D.DOK9 analyse document. Het volledige masterplan wordt gepresenteerd in een

9

2 Droogdokkeneiland Antwerpen, de stad aan de Schelde. De grootste havenstad van België is volop in ontwikkeling. Eén van de grootste projecten is de herstructurering van Het Eilandje. Het Eilandje is de historische haven van Antwerpen gelegen tussen de historische binnenstad van Antwerpen en de nieuwe moderne havens. Diverse delen van Het Eilandje zijn al ver in ontwikkeling en gedeeltelijk gerealiseerd. Voor de Oude Dokken, het Montevideo-eiland en het Cadix-eiland zijn grootse plannen. Echter een deel van Het Eilandje blijft achter wat betreft plannen voor ontwikkeling: het Droogdokkeneiland. Een prachtig ruig gebied aan de noordzijde van Het Eilandje. Het Droogdokkeneiland heeft een heel ander karakter dan de andere eilandjes.

Het dankt haar naam aan de historische droogdokken gelegen ten oosten van het eiland. Deze droogdokken zijn een attractie op zich. De enorme getrapte gaten in de grond zijn fascinerend. De maritieme sfeer van vroeger is nog duidelijk voelbaar door de aanwezigheid van havenelementen als kranen, loodsen en meerpalen. Een groene strook langs de Schelde is heerlijk rustig en biedt een prachtig uitzicht over de stad. Diverse plannen en projecten hebben niet geleid tot daadwerkelijke ontwikkeling, het blijkt een moeilijk gebied en vormde daarmee een extra uitdaging voor onze afstudeergroep. Het Droogdokkeneiland heeft enorm veel potentie en is een realistische actuele opgave.

C1l

'0 c ~-1-T...,ffi

..., .....

11

--

J.8S6 ·liBl

EM-...... . ............._..

.., ,.,................ ... ......, ..,..... ............. .., .,........ ......

___ l·- .. - --------..._ -- ................. ·-_____. lBIIT

. . . ."" . . . . . (J."

· JGJI• . . . . . . . .. JIU/ ....... ........

lBl4

...............

.

........................ """.." .

- , .. ........... -

-------... ............. - ........... -....... ... - -- --· - ...................... l99J

.....• .w~ ........

1990

. . ......

--~-----

"__..,,......_ jno"TO

.."_R'III_.

,..

1994

...... ,..".......,_

10111-11112

11106

l991

~--"",..,,...

...................

lOfJZ

"...,.. . ...,CJI!Ir

3 Historie van Het Eilandje Het Eilandje ontstaat rond 1550 en bestaat uit een oppervlakte van 25 hectare. Dit gebied krijgt de toepasselijke naam Nieuwstad. Wanneer Napoleon tijdens het Franse bewind aan de macht is heeft hij uit militaire overwegingen zijn zinnen op het gebied gezet. Begin 19e eeuw ontstaat het Bonaparte dok en enkele jaren later volgt het Willemdok. Na de val van Napoleon maakt Antwerpen gebruik van de aangelegde infrastructuur. Hierdoor beleeft de haven een economische bloeiperiode, waaruit het Kattendijkdok uit voortvloeit. Rondom de dokken ontstaat een stadskern door de afwisseling van bouwblokken en dokken lijkt het alsof de gebouwen op eilanden liggen. De naam 'Het Eilandje' is ontstaan. In 1881 werd het Kattendijkdok verlengd en de droogdokken 4 tot en met 6 aangelegd. De dokken 8 tot en met 10 dateren van een latere periode omstreeks 1930. Aan het eind van de 19e eeuw is men tot de conclusie gekomen dat Het Eilandje niet voldoet om de verdere groei van de haven op te vangen. Ten Noorden van Het Eilandje wordt de nieuwe haven verder ontwikkeld. Steeds meer mensen trekken uit het gebied weg, waardoor haven en stad meer van elkaar gescheiden werden. Het Eilandje, gelegen tussen de nieuwe haven en de stad, blijft verlaten achter. De karakteristieke waarden van de dokken, kades en pakhuizen worden pas in de jaren zeventig erkend. Het duurt echter tot 1990 voordat de eerste plannen voor Het Eilandje vorm beginnen te krijgen. In 1990 heeft Stramien haar globale structuurvisie waaruit de organisatie 'Stad aan de Stroom' ontstaat. Hierin staan

de gebieden Oud- en Nieuw Zuid, de Scheldekaaien en Het Eilandje centraal. Voor Het Eilandje mag Manuel de Solà Morales zijn plan verder uitwerken, alleen dit plan mist voldoende draagvlak. Mieke Vogels laat in 1996 een richtnota voor Het Eilandje opzetten. De stad Antwerpen en het Gemeentelijke Havenbedrijf geven de opdracht om een structuurschets uit te werken voor drie deelgebieden: de Oude Dokken, de Montevideo-wijk en de Cadix-wijk. Buro 5 uit Maastricht ontwikkeld voor Het Eilandje een masterplan wat in 2002 wordt goedgekeurd. Het masterplan bevat stedenbouwkundige krijtlijnen voor de verdere ontwikkeling van het gebied. Dit is verder uitgewerkt in: het beeldkwaliteitplan voor de Buitenruimte, het beeldkwaliteitplan voor de Architectuur, het groenplan en het waterplan. Na jaren plannen keurt de Vlaamse minister Van Mechelen in 2005 het Bijzonder Plan van Aanleg (BPA) voor Het Eilandje goed. Deze plannen zijn opgenomen in het strategisch Ruimtelijk Structuurplan Antwerpen. De zuidelijke wijken Oude Dokken, Montevideo en Cadix zijn momenteel al ver gerealiseerd.

13

I

~-~ I ~t ·i·:~~ lll '

, ,

<1 -

"n

•

-

J,.

\ ----- -J\

11

3

4 Analyse Droogdokkeneiland Een overzicht van de belangrijkste analyses van Het Eilandje. Dit geeft een goed beeld van de context van het masterplan. 1 Bebouwingshoogte 2Water 3 Groen 4 Openbare ruimte 5 Monumenten 6 Functies

5

6

15

5 D.DOK.9

~ l6 E

c:

"'

ë~

~

Een variëteit en originaliteit in sferen kenmerkt de unieke stedelijke context van het Droogdokkeneiland; de groene Schelde, de historische droogdokken, het grootschalige nieuwe havengebied, het in ontwikkeling zijnde Eilandje en een onbestemd middengebied. Daarnaast zijn tekens van oude structuren over het gehele Droogdokkeneiland terug te vinden; structuren van wegen, groen en natuurlijk de nog aanwezige bijzondere bebouwing waaronder diverse monumenten. Deze bestaande structuren en elementen vormen samen met de unieke stedenbouwkundige context de basis voor het masterplan van D.DOK.9. In het plan worden bestaande verkeersroutes gebruikt en opgewaardeerd. Er ontstaat een primaire centrale verkeersas op het Droogdokkeneiland. Het gebied aan de Schelde wordt verbonden met het droogdokken gebied door nieuwe massa toe te voegen die ontstaat uit de bestaande structuren. In deze massa zijn sneden gemaakt voor een fysieke en visuele verbinding tussen de natuurlijke Schelde en de industriële droogdokken. Een brede uitlopende snede op het breedste punt van het eiland trekt het groen, door de aanleg van een parkachtige omgeving, letterlijk naar de droogdokken. Men kan wandelen of fietsen over de toekomstige Scheldeboulevard welke aansluit op de oude kaaien aan de Schelde en het groene gebied ten noorden van de Royersluis. Aan de zijde van het Kattendijkdok wordt de culturele-as doorgezet. De droogdokken krijgen hier een bijzondere invulling met culturele en recreatieve functies. Ten noorden van de droogdokken sluit grotere en hogere bouwmassa aan bij de schaal

van het Mexico-eiland en het noordelijke havengebied. De bouwmassa reageert met haar hoogte op de toekomstige 'Lange Wapper~ De organische structuur van het Droogdokkeneiland gaat hier over in de orthogonale structuur van het Mexico-eiland. Vier hoogte-accenten, geplaatst op de belangrijkste hoeken van het plan, spannen het Droogdokkeneiland op. Zij vormen tevens de entree van het eiland en dragen bij aan het gezicht aan de Schelde. Er is een plan ontstaan dat de historie van het Droogdokkeneiland op zijn waarde weet te schatten en aansluit bij de schaal van Antwerpen. De karakteristieke sferen en bestaande bebouwing worden ten volle benut en geven het eiland haar bijzondere diverse kwaliteiten. Groenstructuur, bestaande gebouwen, havenelementen en niet te vergeten de droogdokken vormen de elementen die de sfeer op het droogdokkeneiland op een bijzondere wijze bepalen. Historische en monumentale bebouwing dragen het plan naar een nieuwe toekomst.

1

17

6 De Droogdokken Direct aan het Kattendijkdok zijn de negen monumentale droogdokken gelegen. Deze getuigen van de historie van de havenindustrie die mede vanuit deze locatie Antwerpen groot heeft gemaakt. De maritieme sfeer is sterk aanwezig in en rond de droogdokken, en wordt versterkt door de industriële monumenten en havenelementen. De droogdokken in de vorm van negen getrapte gaten zijn in de huidige context al bijzondere elementen. Deze droogdokken worden geïntegreerd in de plannen door ze op te nemen in de culturele as die vanuit de binnenstad, via het Museum Aan de Stroom en het Montevideo-eiland, naar het Droogdokkeneiland doorgetrokken wordt. De droogdokken zullen in navolging hiervan dan ook culturele en recreatieve functies krijgen. Waardoor het gebied van de droogdokken als trekpleister van het droogdokkeneiland zal fungeren.

Dit leidt tot een variëteit aan oplossingen voor de droogdokken. Het totaal van plannen zal een breed verschaffen over hoe er met een dergelijke bijzondere locatie om kan worden gaan. Mijn afstudeerlocatie bestaat uit een viertal dokken en een pand van het Algemeen Werkhuis Noord(AWN) van het Gemeentelijk Havenbedrijf Antwerpen.

De strip van droogdokken is in het masterplan vrij gelaten. De leegstaande droogdokken zijn een dergelijke bijzondere situatie dat de herbestemming uitdagende afstudeeropdrachten vormen. Deze strip zal door de leden van het atelier in hun individuele afstudeerproject nader worden uitgewerkt. Op deze wijze is er het beste een beeld te verkrijgen van wat de droogdokken en het masterplan voor het Droogdokkeneiland kunnen gaan betekenen. Er is bewust gekozen voor deze strip met aan elkaar grenzende gebieden. Elke individuele locatie betreftéén of meerdere droogdokken en een daarbij aansluitende bebouwing. Elke individuele locatie kan zich daarmee onderscheiden en zal om een andere aanpak vragen.

19

7

Herbestemming Droogdokken Antwerpen

De droogdokken van Antwerpen zijn overblijfselen van de beginnende Antwerpse havenindustrie. Een havenindustrie die Antwerpen groot heeft gemaakt. Antwerpen is nu een van de grootste havensteden van Europa. Mijn afstudeerlocatie omvat vier droogdokken en een oud industrieel pand, het Algemeen Werkhuis Noord(AWN). Momenteel vinden er nog havenwerkzaamheden plaats in zowel de droogdokken als in het AWN. Binnenkort verdwijnen deze werkzaamheden en verliest het gebied zijn oorspronkelijke functie. De activiteiten van het havenbedrijfverplaatsenzich naar de nieuwe haven. Een stukje historie van de oude haven blijft verlaten achter. De locatie is inspirerend en vormt het belangrijkste uitgangspunt voor mijn afstudeeronderzoek. Het doel is om het gebied te herbestemmen en een nieuw leven te geven. Een grondige analyse en een uitgebreid onderzoek moet antwoord geven op de vraag hoe ik met deze locatie om kan gaan. Daarbij wil ik de kracht uit de bestaande situatie halen om het gebied een nieuwe toekomst te geven.

21

8 Locatie in het masterplan De droogdokken zijn gelegen aan de oostkant van het Droogdokkeneiland. Een strip van negen droogdokken aansluitend op het Kattendijkdok, van zuid naar noord droogdokken 1 t/m 9. De te herbestemmen locatie omvat de droogdokken nummers 2 tot en met 5 en het Algemeen Werkhuis Noord (AWN). Ten zuiden van mijn te ontwikkelen locatie bevinden zich nog een aantal panden van de havenwerkplaats. Deze kaderen samen met het AWN de kleine dokken in. De zuidelijke panden samen met droogdok nummer 1, omvat de afstudeerlocatie van Sander Bouw. Aan de westzijde sluit de locatie aan op de dichte middenbebouwing van het masterplan. De bouwmassa heeft als doel het verbinden van de groene zijde van het Droogdokkeneiland met het gebied van de droogdokken. De bouwblokken zijn verdeeld in individuele panden, volgens de Antwerpse bouwmethoden. Deze bouwblokken bestaan uit vier lagen. In de bovenste lagen bevinden zich woningen en in de plint winkelpanden of horecagelegenheden. Parallel aan deze bebouwing loopteen secundaire route, welke de overbruggingen tussen het middengebied en het droogdokkengebied vormen. Dwars op deze route staan twee autovrije wegen welke het plangebied en de Schelde-zijde verbinden. Eén van de straten komt uit op de binnenstraat van het AWN gebouw, de andere straat mond uit op de kop van droogdok nummer 5.

is aan deze twee dokken. Dit dok zal ontwikkeld worden door Willemijn van de Wetering en zal een toekomstige functie herbergen van een theater. Het Kattendijkdok is het grootste dok van Het Eilandje. Er is een wijds uitzicht vanaf het droogdokkengebied over het Kattendijkdok. Tegenover de locatie, aan de overzijde van het Kattendijkdok, ligt een monumentale brug. Achter deze brug bevindt zich het Houtdok waardoor een verre zichtlijn richting het westen aanwezig is. Aan de zijden van dit dok ligt in het noorden het in ontwikkeling zijnde Mexico-eiland en ten zuiden de al ver ontwikkelde Caddixwijk. Deze gebieden zijn opgebouwd in een orhthogonaal grid afkomstig van een oude bebouwingsstructuur. Onderdeel van het masterplan is de culturele as. De culturele as is een denkbeeldige route met culturele voorzieningen. De route loopt van het centrum richting het noorden via het nieuwe MAS, een nieuw scheepvaartmuseum ontworpen door Neutelings Riedijk, over het Montevideo-eiland en eindigt met de droogdokken. De functie voor de herbestemming van het gebied zal daarom in de culturele recreatieve sfeer komen.

Ten noorden van de locatie, aangesloten op de droogdokken nummer 4 en 5, ligt een dok die identiek

23

9 Betekenis voor antwerpen De droogdokken zijn een overblijfsel van de geschiedenis van de haven van Antwerpen. De kleine droogdokken 2 en 3 zijn gebouwd in 1865. De aanleg van de drie identieke dokken 4 tim 6 ging gepaard met de verlening van het Kattendijkdok. De eerste ontwikkelingen op het havengebied zijn mede vanuit deze plek ontstaan. Uit het kleine historische havengebied, Het Ei landje, is de enorme havenindustrie gegroeid die Antwerpen nu kent en waaraan zij haar welvaart voor een groot gedeelte te danken heeft. De droogdokken zijn karakteristiek voor de haven. Ze dragen het historische havenkarakter in een vaste vorm. Dit komt onder andere door het sterke beeld dat de droogdokken kennen en mede doordat het een echte ontwikkelingsplaats was, een plek waar iets werd gerepareerd of gebouwd. De huidige droogdokken geven nog een goed beeld van wat daar heeft plaats gevonden. De droogdokken zijn erkende monumenten wegens zijn historisch en industrieel archeologische waarde.

25

--=:

1 --

10 Wandeling door het gebied De beleving en de sfeer van de droogdokken zijn belangrijk voor de herbestemming van het gebied. Om een goed beeld te verkrijgen van de locatie maken we in de komende paragrafen een wandeling door het gebied en de daarbij behorende dokken. Wanneer je het gebied benaderd en je loopt over de open vlakte, het maaiveld, heb je een open uitzicht over bijna het gehele gebied. Over de dokken richting het Kattendijkdok en over de dokken richting de nieuwe haven. Het overzicht wordt slechts gebroken door aanwezige containers, verplaatsende kranen en enkele seinhuisjes. In het open vlak zitten grote gaten, de droogdokken. Deze gaten wekken je nieuwsgierigheid. Je begint je afte vragen wat er in de gaten gebeurt. Dit landschap doet me denken aan de beelden die ik ken van de Aoting Yaodong in China. De Auting Yoadong is open vlakte met daarin vierkante gaten die uit de grond geponst lijken te zijn. Deze vierkante gaten vormen in dat gebied de binnenhoven van de woningen welke om deze plek zijn uitgehold.

Aoting Yaodong, Henan, China

27

11 Open landschap In Het Eilandje zitten vele plekken met lange en brede zichten door de diverse open wateroppervlakken van de dokken. Het hele Droogdokkeneiland heeft in haar oude staat een open karakter. Maar het gebied van de droogdokken is ook open landschap met als uitzondering de werkhuizen van de haven. De AWN gebouwen zijn volumes die op het landschap staan. Het landschap van de droogdokken heeft een havenkarakter, het is een versteend kunstmatig landschap met slechts groen dat tussen de kasseien of blokken beton groeit, dit in tegenstelling tot het westen van het droogdokkeneiland. De diverse kleine niveau verschillen zoals de verhogingen aan de kaaimuren worden verbonden door diverse trappen. Deze trappen tonen in het gebied een beetje de menselijke maat en vormen een geheel met het de diverse niveaus. De hoger gelegen delen vormen een soort terrassen ten opzichte van het maaiveld. Het havenkarakter is terug te vinden in de diverse karakteristieke have!"elementen. De enige echte vaste elementen op het gebied van de droogdokken 4 t/m 6 zijn de seinhuisjes. De seinhuisjes zijn zware betonnen blokken welke lijken weggezakt te zijn in de kasseien. In een blok zit een diepliggende gesloten deur. De seinhuisjes hebben eenzelfde massa als het gebied van de droogdokken. Een vervuilde grove betonoppervlak toont ook de tijd van deze objecten en ze passen daarmee goed in het havenlandschap. Exact in het midden tussen elke twee naastliggende dokken bevinden zich 2 seinhuisjes. Eén aan de kop van een dok en één aan het begin van het dok.

29

12 Het dok Aangekomen aan de rand van het dok, krijg je een overzicht van het enorme imposante dok. De getrapte wanden naar beneden, de overzichtelijke opbouw en de kenmerkende uitstraling. Via een van de entreetrappen met een soort van glijbaan in het midden is het mogelijk om het dok in te dalen. Krachtige lijnen van de getrapte wanden benadrukken de richting van de dokken. De lijnen worden doorbroken door de diepliggende trappen. Deze vormen daarmee accenten in het dok. De wanden van de dokken zijn trap-vormig om de schepen met een niet rechte bodem te kunnen stutten. De trappen, vijf in totaal, één aan de kop en twee aan weerszijden liggen verdiept in de dokwand. In het midden van een trap bevindt zich een soort tussenliggende glijbaan welke het dok inschiet Deze sleuf wordt gebruikt om met touwen het schip op de kielblokken te stellen. Een gecorrodeerde ijzeren leuning is in de betonwand gestoken om je over de forse afgestompte treden naar beneden te leiden. Een trapgedeelte steekt iets verder in het landschap waardoor het dok ook in zijn vorm vijf accenten krijgt.

In het dok staat een lange reeks kielblokken welke mij doet denken aan de kunstwerken van Donald Judd. Op de kielblokken steunen de schepen in het dok. De kielblokken staan over een gelijkmatige verdeelde afstand in een langer rechte rij. De kielblokken hebben een gietijzeren voet waarop twee te stellen houten balken zijn geplaatst. Door de onderling verschoven balken op de kielblokken ontstaat een speelsheid en gevoeligheid in de lange rij. Het materiaal is getekend door de werkzaamheden, die in het dok hebben plaatsgevonden, en door de invloed van water.

31

13 Sfeer Wanneer je in of op de randen van de dokken staat proef je het historische karakter. Er heerst een bijzondere sfeer in de dokken die doet den ken aan oude resten van Romeinse of Griekse bouwwerken welke bijzonder goed intact zijn gebleven, een theatrale ru·ine. Het heeft in de tijd zijn bekleding verloren en er groeit kleinschalig groen tussen de stenen. De getrapte wanden, voornamelijk in de perfecte halve ronde aan de kop van het dok, doen den ken aan een Grieks theater. Het dok komt in zijn getrapte opbouw, in zijn vorm en uitstraling aardig overeen met beelden van het Circus Maximus, een in de grond gezonken Circus Maximus. Door de uitstraling van een ru'ine, van een geleefd monument, van historie, heeft het dok een bijzondere sfeer. Een soort theatrale sfeer in de historie van Antwerpen. De droogdokken stammen uit 1865 en zijn dus verre weg van de tijd van de Griekse en Romeinse bouwkunst. maar de associatie is duidelijk.

De werkzaamheden en het feit dat er veelvuldig water in de dokken staat is zichtbaar. Het verweerde materiaal van de dokken vol scheuren, afgestompte hoeken en sporen van verfwerkzaamheden. In de scheuren en kieren is groen gaan groeien. Het dok en het hele haven landschap bestaat uit deze verweerde rauwe pure materialen. AI deze elementen samen brengen in het dok een bijzonder sfeer welke interessant is om te gebruiken in een herbestemming.

33

14 In het dok Tijdens het afdalen van een van de trappen, kom je dieper in het dok onder de grond. Onder de open hemel bevind je je in een soort enorme besloten buitenruimte. De ruimte is te beschrijven als een verzonken ruimte welke zich openbaart naar de hemel. De trappen presenteren zich als tribunes. Aan de bovenranden van het dok kan elk moment iets verschijnen, waardoor je in een soort van middelpunt staat. Verder lopend langs het ritme van de kielblokken richting de sluisdeuren kom je onder een in reparatie zijnd schip, balancerend op de kielblokken en gestut tegen de wanden van het dok doormiddel van houten balken. Onder het schip voel je de drukkende massa boven je hoofd. De ruimte tussen het dok en het schip versmalt en je bevind je in een tussenruimte. Het schip haalt het licht weg uit het dok en sluit de hemel af.

35

15 Tussen land en water Er stroomt constant water uit de sluisdeuren. Het water dat als een soort waterval uit de wanden stroomt geeft een rustgevend geluid en een frisse lucht. Tegelijkertijd presenteren de dokwanden zich als enorme poorten. Voor de deuren zit nog een soort verhoging die de overgang van de bodem van het dok naar de sluisdeuren begeleidt. De poorten houden de watermassa tegen dat gedeeltelijk door de dokwand sijpelt. De houten sluisdeuren zijn begroeid met mos en samengesteld uit robuuste houten balken. Als tegenstelling van deze zware deuren ligt daar een lichte gietijzer loopbrug op, samengesteld uit dunne stalen stijlen. De leuning van het bruggetje wordt zelfs aan het einde afgerond met een fijne krul. Het bruggetje heeft een menselijke maat in tegenstelling tot de imposante sluisdeuren. De sluis vormt een plek van confrontatie tussen het land en het water. De droogdokken bevinden zich tussen het land en het water. Wanneer het dok vol staat is het een onderdeel van het water, wanneer het dok leeg staat is het een onderdeel van het land. De overgang tussen water en land ervaar je goed wanneer je over deze sluisdeuren loopt.

37

I

•

16 Structuur en chaos De dokken zijn duidelijk systematisch opgebouwd. De drie dokken 4 tot en met 6 zijn identiek. Deze dokken zijn exact symmetrisch in de lengte. Het dok is opgebouwd uit een lange rechthoek met aan de kop een perfecte halve cirkel. De rechte balk wordt opgedeeld in vier stukken. Tussen het eerste en het tweede stuk en het derde en het vierde stuk komen de trappen. De kielblokken hebben een zelfde patroon van onderlinge afstand. Ook de bodem en de goten zijn weer onder te verdelen in gelijke vlakken. Zo kan tot aan het detail worden afgeleid hoe het dok in elkaar steekt en mathematisch is opgebouwd. Er zit een regelmatige herhaling en ritme in de wanden. De dokken zijn perfect uitgedacht en uitgemeten. Dit maakt het een zeer door de mens gemaakt landschap. Nu staat tegenover deze strakke uitgemeten en geordend gemaakt landschap de chaos en rommeligheid van de havenac~iviteiten op het maaiveld. De losse elementen die overal op het maaiveld liggen zijn tijdelijke elementen die zich niets aan trekken van de structuur zoals: losse containers, stukken staal, hout en zwervende onderdelen. Dit geld ook voor de grote kraanwagens en kleine mensen die zich over het veld bewegen. Er is een soort rommeligheid op het maaiveld welke contrasteert met de structuur van het dok. Dit samenspel maakt van het totale gebied een tot bijzonder geheel.

39

17 Algemeen Werkhuis Noord (AWN) In het AWN wordt momenteel nog volop gewerkt. In het gebouw vindt staalbewerking plaats. In de ruimtes staan werktafels, grote machines, ligt staal en hangen zware constructies aan het plafond. Tussen de mach i nes staan planten en diverse persoonlijke eigendommen van de werknemers. Eenzelfde rommeligheid als op de droogdokken heerst in het gebouw. Via de sheddaken en de grote gevelopeningen valt veel indirect daglicht binnen. Binnenkort zullen ook hier de activiteiten verdwijnen en zal het gebouw zijn functie verliezen. Het AWN gebouw lijkt op een samenstelling van verschillende oude panden met sheddaken bij elkaar gehouden doormiddel van een bakstenen schil. In de schil van baksteen zitten diverse horizontale gevelopeningen. De horizontaliteit van de openingen benadrukt de omhulling van het gebouw. Deze horizontale lijnen worden nog eens extra benadrukt door betonranden boven en onder de gevelopeningen. In deze randen zit een doorlopend patroon van uitkragingen. Door het consequent doorzetten van deze regels ontstaat een hechte eenheid. De totale schil wordt aan de dakrand afgerond met een sterke uitkragende betonrand en aan de onderzijde met een in het vlak liggende betonrand. Dit alles maakt de schil tot een krachtig element. De schil wordt nog eens extra bekrachtigd door de twee ronden hoeken van het gebouw. In de gevel is af te lezen waar zich een verdieping 41

bevindt in het gebouw. Achter een dubbele strook ramen zit een verdieping en achter een enkele doorlopende strook bevind zich één hoge ruimte. Hooggeplaatste gevelopeningen zorgen ervoor dat je vanuit deze ruimte niet direct contact hebt met het maaiveld. Een sterk punt van het gebouw zijn de sheddaken. Het gebouw krijgt op een bijzondere manier zijn licht binnen. Het noordelijke licht samen met de grote gevelopeningen zorgt voor een grote hoeveelheid licht in de ruimtes. Deze grote hoeveelheid licht is belangrijk voor een werkplaats. Centraal in het gebouw loopt een binnenstraat De straat wordt gemarkeerd door twee riante deuren in de gevel. De binnenstraat is de ontsluitingsstraat van het gebouw. Alle ruimtes zijn op deze straat aangesloten, ook de verdiepingsruimtes. De straat is nu nog donker en heeft een beperkte daglicht toetreding. De grote afmetingen van de binnenstraat en de binnenruimtes zorgen ervoor dat het voor grote werktuigen eenvoudig is om in het gebouw te komen. De poorten van de straat worden geaccentueerd door dikke beton randen. De ingangen bestaan uit één grote poort tussen twee kleine deuren. Verdeling van ruimtes gebeurt door schijven loodrecht op de binnenstraat. Hierdoor wordt het gebouw opgedeeld in stroken. De wanden dragen de sheddaken. Het gebouw is in een goede staat, het heeft geen monumentale waarde maar is zeker interessant om te herbestem men.

43

18 De Kleine dokken Dokken 2 en 3, ook wel de kleine dokken genoemd, zijn niet meer in gebruik. Deze dokken werden gebouwd in 1865. De kleine dokken zijn ingekaderd door het AWN gebouw en de andere werkhuizen ten zuiden van de kleine dokken. De schuine gevel van het AWN gebouw is een leidende gevel naar de kleine dokken. De dokken liggen hoger dan dokken 4 tot en met 6 en het gebied is open naar het noorden. Deze kleine dokken hebben zo een andere context dan de noordelijke dokken welke meer in een open gebied liggen. De kleine dokken vormen nu een soort binnenwater voor de gebouwen. De binnenstraat van het AWN gebouw komt uit op de strook tussen de twee dokken. Dokken 2 en 3 zijn door hun verhoudingen minder interessant voor een herbestemming dan dok 4 en 5. Wanneer men kijkt naar de doorsneden is duidelijk dat de dokken in verhouding veel steiler en dieper zijn en een rioolomgang als bij de dokken 4 en 5 ontbreekt. De andere manier van betreden is wel interessant. Via trappen aan weerszijden daal je parallel aan het dok af waarna je halverwege het dok een haakse hoek maakt hetdok in.

45

19 Wellness in de dokken Een wellness center is een plek voor ontspanning, een plek om tot rust te komen en om het lichaam te verzorgen. Men kan dwalen door het centrum, langs de diverse baden en de diverse sauna's waar men telkens weer een plek kiest om te ontspannen. Dit ontspannen kan het beste in een rustgevende sfeer. Moderne wellness centers zijn vaak strak en clean of ze zijn juist op zoek naar sferen en imiteren oude Romeinse badhuizen of natuurlijke grotten. Plekken waar de rituelen en factoren als temperatuur de belangrijkste rustgevers zijn, daar waar architectuur juist een belangrijke rol kan spelen. De droogdokken vormen een goede omgeving voor een wellness. Het heeft een bijzondere sfeer die past bij een wellness center. De theatrale sfeer die gevormd wordt door het historische oude karakter. Een plek waar men zich bloot kan stellen aan de omgeving en rust kan vinden. Een plek die vergelijkbaar is met de sfeer van een oud badhuis. De associatie met het water speelt daarbij ook een belangrijke rol. Het Eilandje en de dokken zijn een gebied dat nauw in contact staat met water. Het dok zelf is daarbij ook te associëren met een groot bad. De locatie kan een landschap worden waar de wellness functie als diverse rustbronnen een vorm in krijgen. De functie en de locatie moeten uiteindelijk elkaar versterken.

47

20 Rustpunt in de stad In Antwerpen vormt het nieuwe wellness center een rustpunt in de hectische stad. Wellness centers werden voorheen veelal in landelijke gebieden geplaatst. Momenteel is er een groeiende vraag naar dit soort complexen in steden. De te herbestemmen locatie biedt voldoende ruimte voor een dergelijk groot complex. De functie sluit aan bij de culturele recreatieve as van het masterplan en kan een trekker worden voor mensen uit Antwerpen, maar ook voor een landelijk of internationaal publiek die Antwerpen bezoekt. Sauna's en badhuizen zijn tegenwoordig meer dan enkele sauna ruimtes. Er wordt nu gecombineerd met baden, sauna's, relaxruimtes en culinaire verwennerij om de bezoeker een breed aanbod aan ontspanning te bieden. In een wellness center draait het om het ontspannen, het verwennen en het tot rust komen.

De badruimte voorziet in allerlei soorten sauna's, baden en ontspanningsruimtes. Daarnaast zijn er diverse horecagelegenheden. Een beautycentrum is een aansluitend onderdeel van het wellness complex. De beautyruimte is zowel in combinatie met de badruimtes als apart te bezoeken. Voor mensen die compleet tot rust willen komen wordt er een kleinschalig hotel ontwikkeld als onderdeel van het wellness complex. In je badjas wandel vanuit de badruimtes zo richting je hotelkamer. Het restaurant van het hotel wordt gekoppeld aan de omgeving en zal zowel de hotelgasten als het overige publiek voorzien. Er kan een gezamenlijke entree gemaakt worden en daarnaast hebben de diverse onderdelen een eigen receptie. Ook moet er natuurlijk ruimte zijn voor parkeren en voor de kantoren van het wellness centrum.

49

21 Programma + Wellness Het wellness is het hoofdgedeelte van het complex. Het omvat alle bad en onstspanningsruimtes. + Entree Deze entree is de hoofdentree voor alle facaliteiten van het complex. Naast deze hoofdentree hebben de diverse onderdelen een eigen receptie. + Beauty Sauna en beauty worden vaak gecombineerd. Het beauty gedeelte is open verbonden met het wellnessgedeelte. Horeca De horeca is een voorziening bij de wellness ruimte. Daarnaast is er ook horeca voor het hotel welke een openbare horecagelegenhied zou kunnen zijn. + Hotel Het hotel is kleinschalig en omvat ongeveer 12 tot van 15 kamers. Het hotel is gekoppeld aan de wellness en beautyruimte. + Kantoren Weilnesseenters zijn hele organisaties, daarvoor is kantoorruimte nodig. + Parkeren Voor de bezoekers is voldoende parkeergelegenheid nodig.

51

22 Wellness en beautyruimtes Het programma is gebaseerd op een analysevan diverse wellness centers. Het wellness center kan opgedeeld worden in de onderstaande categorieën. Bij het bezoek aan de wellness centers kwam ik tot de ontdekking dat in bestaande wellness centers de ontspanningsruimtes zelfs op rustige dagen volledig gevuld waren en het moeilijk is om een plekje te verkrijgen. Deze ruimtes zullen dan ook meer voorkomen in het programma.

+ Baden Voetenbaden Zwembaden Zoutwaterbad Whirlpools Kruidenbaden Afkoelzones Koudbad Hottub

+Entree Ontvangsthal Receptie Toiletten

+ Ontspanningsruitmes Diverse soorten ontspannnigsruimtes

+Start Kleedruimten Fohnruitmen Toiletten Warme douches + sauna's Diverse sauna's 7 - 9 (8) Speciale ruimtes Ha mam Caldarium Laconium/ infraroodsauna Nevelkamer Rasulruimte Scrubruimte Stoombaden

~

Resaurant + keuken Brasserie + keuken Cafe +keuken + Beauty Entree Receptie Consultruimtes Shop Kleedruimtes Wachtruimte Warme Douches Beautysalons Solarium Massageruimtes Visagiel perdie ure/ manicure

53

23 Tegenstelllingen In het programma van een wellness center zitten diverse tegenstellingen of beter gezegd diverse uiteenlopende gradaties in temperatuur, privacy, licht, openheid etcetera. Deze tegenstellingen zijn in beeld gebracht om de ruimtes van het nieuwe wellness center in het ontwerp te kunnen organiseren. Soms wil je tegenstellingen opdelen of vloeiende overloop creëren en op anderegebieden wil je de tegenstelling misschien juist laten confronteren. Sommige tegenstellingen kun je zintuigen prikkelen, bijvoorbeeld warm en koud. Andere tegenstelling kunnen een belangrijke rol spelen voor de plaatsing van ruimtes ten opzichte van de omgeving, bijvoorbeeld naakt of gekleed. Op de linkerpagina zijn de tegenstelling in kaart gebracht en onderstaand verder toegelicht.

Warm - koud

Warm en koud is nauw verbonden met de badgang maar ook met het prikkelen van de zintuigen. Zo zal een buitenruimte in Antwerpen in het algemeen frisser zijn en dit zal waargenomen worden waarneer men vanuit een warme ruimte in de buitenlucht komt. Tijdens een sauna bezoek ondergaat men vele temperatuurverschillen; dit is goed voor de bloedsomloop. Binnen -buiten

Een wellness center heeft naast binnenruimtes ook diverse buitenruimtes. Deze buitenruimtes zijn er voornamelijk vanwege de frisse buitenlucht. Personeel - geen personeel

Open - gesloten

Open en gesloten richt zich op de mate van begrenzing van een plek en de afsluiting. Bevinden de functies zich in een doorlopende ruimte of in een af te sluiten ruimte voorzien van een deur. Deze tegenstelling heeft verwantschap met de privacy (naakt- gekleed) en met de temperatuur (warm en koud). De zwembaden zijn veelal open, en warme ruimtes als de sauna zijn meer gesloten. Nat-droog

Baden en douches zijn natte ruimtes. De zweetruimtes zijn minder nat, maar deze behoren nog wel tot de natte ruimtes. De ontspanningsruimtes, de horeca en de entreeruimtes zijn volledig droog, en worden altijd bezocht in een badjas.

Beautyruimtes zijn over het algemeen bijna altijd bezet met personeel. In de baden is er echter minder personeel nodig, alleen in de ruimtes waar bepaalde rituelen plaatsvinden. Dit overzicht kan helpen bij de organisatie van looproutes, plaatsen van kantines en algemene voorzieningen voor het personeel. Licht- donker

Licht en donker heeft veel met de sfeer van de ruimtes te maken. Om te ontspannen in bepaalde relaxruimtes of sauna's is het prettig wanneer het schemerig is. Een donkere ruimte kan intiemer zijn doordat het zicht beperkt wordt en de te ervaren atmosfeer verkleind. In een schemerige ruimte kan naakt zijn dan ook prettiger ervaren worden door een hogere mate van privacy.

ss

Echter vragen bijvoorbeeld de beautyruimtes om veellicht.

Naakt - gekleed Een goed saunabezoek doe je naakt. Dit heeft een aantallogische redenen. De huid moet in een sauna vrijuit kunnen transpireren om het lichaam af te koelen . Een sauna werkt met infraroodstraling en deze moet het lichaam goed op kunnen vangen. Het is niet mogelijk om goed te transpireren of straling op te vangen daar waar men badkleding draagt. Het is niet hygienisch om in badkleding te transpireren . Naakt ben je uiteraard aileen in de badruimtes (sauna, zwembaden, douches etcetera). In de ontspanningsruimtes, restaurant en aile overige droge ru imtes draagt men een badjas en slippers. Men ontdoet zich van de badjas wanneer men een badruimte betreedt. In de sauna's is het verplicht om een handdoek mee te nemen . De sfeer van het gebouw is mede bepalend of men zich op zijn gemakt voelt in een wellness center. Oit overzicht helpt bij het ontwerpen van ruimtes met betrekking tot de privacy.

57

24 Badgang De algemene badgang is een gezonde en juiste manier van naar de sauna gaan. Het houdt in dat het lichaam op de juiste manier opwarmt en afkoelt. In een sauna wordt een soort koorts opgewekt waardoor men flink gaat zweten. Na het zweten koel je geleidelijk weer af. Door een regelmatig saunabezoek bouw je weerstand op. In de sauna doe je zoveel warmte op dat je de gang naar buiten in de frisse lucht en de koude douche daarna als prettig ervaart. De warme lucht traint je ademhaling. Het opwarmen en afkoelen van je lichaam is goed voor de bloedsomloop en bloeddruk. En een saunabezoek is ontspannend en stimuleert het welbehagen. Een wellness center bestaat niet alleen uit een saunabezoek, maar heeft een groter aanbod van baden, ontspanningsruimtes en warme ruimtes. Voor het bezoek van alle warme ruimtes gelden de algemene regels voor een goede badgang. Deze badgang is daarom ook belangrijk in de organisatie van het complex. Andere volgorden van het bezoeken van ruimtes zijn altijd mogelijk en daar is de keuze vrij in. Volgens de algemene badgang begint een dag van een saunabezoek met omkleden, langs de toiletten en een warme douche, zodat je goed schoon bent alvorens de badruimten te betreden. Vervolgens begint de badgang met eerst het opwarmen, in bijvoorbeeld het voeten bad. Wanneer je opgewarmd bent kun je kiezen uit een van de warme ruimtes (sauna, stoombad). In een sauna verblijf je 10-15 minuten. Na het saunabezoek koel je jezelf af. Dit kan bijvoorbeeld doormiddel van een koude douche, een koud bad of de koude

buitenlucht. Goed afgekoeld ga je vervolgens in een bad (zwembad, whirlpool, kruidenbad etcetera).ln het zwembad gaat het meer om het dobberen dan om echte actieve inspanning. Na een bad is het belangrijk om ongeveer 20 minuten te rusten. In de sauna ben je veel vocht verloren en daarom is goed drinken noodzakelijk. In mijn ontwerp zijn clusters gemaakt waar de saunagang altijd mogelijk is. Een cluster bevat alle soorten ruimtes die de badgang mogelijk maken. Bepaalde ruimtes van de badgang zijn meer in gebruik en meer nodig dan andere, waardoor er in een cluster een verdeling ontstaat van bijvoorbeeld drie sauna's, één afkoelzone, twee relaxruimtes en één bad. Het bad is een organiserende centrale·ruimte in dit cluster. Dit cluster van ruimtes wordt vermenigvuldigd waardoor een grotere diversiteit aan ruimtes ontstaat. Wanneer we deze clusters zo verbinden dat overal de badgang mogelijk is krijgen we een complex met een uitgebreid keuzepakket voor de bezoeker en een altijd compacte mogelijkheid van de badgang. Alle verblijfsruimtes hebben een eigen karakter en een eigen sfeer. Het wellness complex moet enerzijds een begrijpelijk geheel worden en anderzijds een landschap om door te dwalen en de ruimtes naar jouw persoonlijke wensen te ontdekken.

59

25 Dwalen Het droogdokkengebied is een plek om te dwalen, te ontdekken, een gebied met vele plekjes om te zitten of te kijken. Ook een wellness center is een complex waar je doorheen dwaalt. Je wandelt, kiest een plek naar je zin en volgt eventueel de badgang. Telkens kies je weer jouw volgende plekje en volg je opnieuw het ritueel. Het zijn constant weer nieuwe plekken om te verblijven. Het complex vormt een doorgaande continue ruimte waar je telkens weer nieuwe verblijfplekken kunt ontdekken. Een soort menu van verblijfsruimtes waaruit je kunt kiezen. Het is enerzijds overzichtelijk anderzijds een ontdekkingtocht

61

26 Massa Het gebied van de droogdoken lees ik als een kunstmatig landschap, een door de mens gevormd gebied. Het landschap zie ik als een grote massa waarvan de dokken een onderdeel zijn. In de massa zitten diverse fijne details zoals de trappen. Op deze massa is het AWN geplaatst. Buiten dit gebouw is het gebied een open veld met daarin verzonken ruimtes, de droogdokken. Het AWN is een samenstelling van gebouwen welke tot een eenheid is gevormd door de omringende schil. Het landschap heeft een havenkarakter en in de droogdokken een sfeer die past bij de toekomstige functie van een wellness center. De droogdokken zijn het meest fascinerend in zijn totaliteit. Er zitten diverse bijzondere aspecten in de dokken zoals bijvoorbeeld de sluisdeuren. De monumentale droogdokken zijn belangrijk in de historie van Antwerpen en ik wil deze belangrijke bestaande aspecten van de droogdokken behouden. In mijn onderzoek ben ik op zoek gegaan naar een soort van oorsprong van de locatie. Een ontwerp voor het wellness dat voldoet aan de eisen van het programma en tegelijkertijd past in de bestaande situatie. Het ontwerp moet een onderdeel worden van het bestaande geheel en de sfeer van de dokken gebruiken als sfeer van de weilnessruimtes.

63

27 Uithollen Het nieuwe wellness centerzal zich vestigen in de massa van het landschap en in de bestaande bebouwing, het AWN. Door het wellness center in de massa van de dokken te vestigen behoudt het landschap haar kwaliteiten en krijgt het dok extra verdieping. De privacy die belangrijk is voor. een wellness center kan worden gewaarborgd. Door openingen richting het dok te maken, kan het dok ervaren worden vanuit de wellness ruimtes. Nieuwe gaten in het landschap tussen de dokken kunnen voor daglicht zorgen in de ondergrondse ruimtes. De gaten zijn te vergelijken met de beelden van de Auting Yoadong in China en vergelijkbaar met de gaten die de dokken vormen. Een bijzondere relatie kan aangegaan worden met de gang in het dok. Een ondergrondse ruimte in nauwe relatie tot het dok zal voor een sfeer zorgen die in een wellness center wenselijk is. Tegelijkertijd ontstaat er een soort eenheid met het dok, het dok behoudt haar oorspronkelijke kracht, vorm en sfeer. De openheid en de massa van het landschap blijven aanwezig en het dok kan in zijn totaliteit worden ervaren

65

67

Göreme cone, turkije

28 Het dok intact laten Voor de ondergrondse ruimte en de doorbrekingen in de dokwand is gezocht naar wat er mogelijk is om uit de dokwand te snijden zodat het dok nog intact blijft. Als voorbeeld naaststaande bergen, er is een bepaalde graad waarin gesneden kan worden uit de berg zonder dat de berg zijn identiteit van een berg verliest. Er is een soort ideale verhouding om in de berg ruimtes te creëren en openingen te maken en de berg toch intact te laten. Dit heeft onder andere te maken met de hoeveelheid ingrepen, de plaatsing van de ingrepen, de vorm van de ingrepen en de onderlinge afstand tussen de ingrepen. Een goed voorbeeld is de vernaculaire architectuur zichtbaar op de linker pagina. Het is een Göreme heuvel in Turkije, hier is een woning uit de heuvel gehold. Voor de dokken is onderzocht hoe ik deze kan doorbreken, hoe ik de massa kan uithollen in relatie tot het dok en ruimtes achter de wanden kan maken.

69

29 Snijden in de dokwand Met behulp van maquettes en doorsneden is er een onderzoek verricht naar de mogelijke doorbrekingen in de dokwand en de ruimtes die zich daarachter kunnen vormen. De openingen worden zo gemaakt dat de dokwand in zijn totaal zijn identiteit behoud. De trappen en de gang in het dok bepalen de sneden in de dokwand. De doorsnede van het dok is hierbij erg interessant. Door in de massa van het dok te snijden ga je de doorsnede van het dok beleven. De openingen in de dokken kunnen zowel horizontaal als verticaal zijn. Alleen deze orthogonale ingrepen passen goed bij de bestaande structuur van het dok. Er zijn een aantal principe mogelijkheden ontstaan van doorbrekingen in het dok. Een overzicht hiervan is zichtbaar op de volgende pagina's. De sneden worden bepaald door de treden van de dokken. Een snede kan over een veelvoud van treden gebeuren. Alleen de treden die twee keer zo hoog zijn als de overige treden kunnen half doorsneden worden. Wanneer we naar de doorsnede van het dok kijken zijn er diverse mogelijkheden. Een verticale opening kan voor een mooie licht inval in een ruimte zorgen. Horizontale doorsneden kunnen werken als een gevelopening en een mooi uitzicht op de dokken verschaffen, waa rdoor de sfeer van het dok naar binnen wordt gehaald. Door meerdere lagen over een kleine breedte (1 meter) te doorsnijden kunnen vert icale gevelopeningen gemaakt worden. De diverse mogelijkheden kunnen samen met de sneden in de gang, de onderzijde van het dok en de verticale gaten in het landschap ruimtes vormen. De sneden zijn veelat onderdeel van een ruimte zodat de massiviteit en het snijden van kracht blijft. Het beste kan de

sneden direct ook de achter liggende ruimte bepalen om krachtige uithollingen te maken. Rechte strakke duidelijke vormen werken het krachtigst tegenover de getrapte dokwand. Het beste is als een snede in het dok bij de achterliggende wanden aansluit, alsof er een basisvolume uit het dok gesneden is.

71

73

30 Bestaande dokgang Oorspronkelijk diende de gang in het dok als ruimte om het water uit de dokken te pompen. Nu het droogdok niet meer onder water komt te staan kan deze gang onderdeel worden van de ondergrondse ruimtes. Met deze bestaande.gang in het dok kunnen bijzondere relaties gelegd worden. De gang kan verbonden worden met achterliggende ruimtes of de gang kan zich richten tot het dok. Zo kan er een doorbreking komen naar het dok vanuit de gang. Door de gang ook aan de andere zijde open te maken kan de gang als overgangsruimte werken tussen de binnen en buitenruimte. De gang kan aan de buitenzijde meerdere malen opengebroken worden waardoor er een soort kolommenstructuur ontstaat. De gang kan een onderdeel worden van een grotere achterliggende ruimte. De tweede trede van het dok ligt op ooghoogte van de gang. Door deze te doorbreken kan een zicht op het dok ontstaan vanuit de gang. Deze doorbrekingen zorgen voor een mooie lichtval. Door de ronding in de gang contrasteert deze met de rechte orthogonale uitholling van de wellnessruimtes. Hierdoor is duidelijke dat de gang bij de oude situatie hoort en wordt de gang een herkenbaar element dat parallel aan de dokwand loopt.

75

77

31 Verticaal uithollen Rechthoekige gaten in het maaiveld zullen voor daglicht in de onderste ruimtes van het wellness center zorgen. Rechthoekige gaten sluiten het beste aan bij de bestaande situatie. Voor de verticale openingen geldt hetzelfde als voor de horizontale insnijdingen, dat er een soort ideale maat gezocht moet worden die past bij de situatie. Belangrijk hierbij is het formaat van de gaten in verhouding tot de dokken en de omgeving. De onderlinge afstand tussen de gaten is hierbij van belang. De gaten kunnen niet te dicht bij elkaar staan en het moet mogelijk blijven om tussen de gaten door over het maaiveld te wandelen. Om de massiviteit van het landschap te behouden snijden de gaten in de vorm van een rechthoek eerst ongeveer drie tot vier meter in de grond alvorens een grotere ruimte kan ontstaan. De verticale openingen kunnen groter zijn dan die in de dokwand, omdat er uit een groter vlak gesneden wordt. De gaten in de grond zorgen voor een bijzondere lichtval in de onderste ruimtes.

79

Bestaande situatie

Nieuwe situatie

32 Organisatie binnen de schil Droogdok nummer 4, het grote dok langs het AWN, wordt het aandachtspunt van het gebied. Rondom dit dok vormt zich de ondergrondse wellnessruimte. Door de ander dokken vol te laten lopen komt dit dok centraal te staan, het wordt de uitzondering in het gebied. Het gebied krijgt daardoor ook meer rust en overzicht. Daarnaast laat het gebied de droogdokken in twee situaties ervaren, als onderdeel van het water en als onderdeel van het land. AWNgebouw De straat van het AWN gebouw wordt geopend door de dakstrook die hier op ligt weg te halen. Er blijven daardoor twee delen over aan de weerszijden van de straat. Uit beide gedeeltes wordt een bestaande strook weggehaald. Ten zuiden is dit gedeelte en de sheddaken ook anders dan de omliggende sheddaken. De wanden kunnen gewoon blijven staan, alleen het dak en een stuk gevel aan de straat dienen weggehaald te worden. Aan de noordzijde wordt ook een gedeelte tussen twee bestaande wanden weggehaald. Op deze wijze ontstaat een vierdeling binnen het gebouw. De vierdeling is tegelijkertijd de verdeling van de functies. De schil van het gebouw blijft volledig intact en houdt de vier delen bij elkaar. Er ontstaat een soort complex. Het grote gebouw krijgt daarmee een nieuwe schaal en wordt overzichtelijk en tegelijkertijd behoudt het zijn eigen identiteit. In het grootste gedeelte aan de kant van de kop van dok nummer 4 komen de wellness en beauty ruimtes. De entree van de ondergrondse ruimte bevindt zich in dit volume. Het andere volume

dat resteert aan de zijde van dok nummer 4 is het hotelgedeelte. Het volume omvat de algemene ruimtes van het hotel. De hotelkamers bevinden zich op eenzelfde manier als het wellness center uitgehold uit het landschap in relatie tot het dok. Het hotel en het wellness center zijn ondergronds verbonden. In het gedeelte van het hotel zit een café/restaurant aan de zijde van de kleine dokken. Het restaurant met een terras voor de kleine dokken is voor de hotelgasten, maar ook voor het grote publiek. Het gedeelte met de ronding aan de zuidzijde is een gedeelte dat uit twee lagen bestaat. De onderste laag biedt ruimte aan een beautyshop. De bestaande garagedeuren kunnen worden vervangen door grote winkelramen en de winkel is onderdeel van het wellness center. Op de eerste laag van dit volume zit de kantoorruimte van het center. Deze laag heeft een mooi uizicht en mooie zichtlij nen over Het Eilandje. De ronding maakt de ruimte bijzonder en biedt een panorama zicht op het eerste dok en het Montevideoeiland. Het resterende gedeelte, binnen de schil, biedt een ruimte voor parkeren. Het is mogelijk om twee lagen parkeren te realiseren in het gebouw. Door de binnenstraat en de grote openingen van het gebouw is het geen probleem om deze ruimte geschikt te maken voor parkeren.

81

---

33 Structuur Om het gebouw het karakter van uitgeholde massa te geven zijn de ruimtes zo ontworpen dat er altijd dikke massieve wanden lijken te zijn. In het echt zijn dit vaak dunnere wanden waarvan je het gevoel hebt dat ze dik zijn door voorgaande ruimtes en routes. Sommige dikke wanden zijn voorzien van installaties. Andere voor de bezoeker lijkende massa's herbergen perseneels of opslagruimtes. De organisatie van het center is bepaald door de dokwand en de eisen van het programma. Achter de dokwand bevindt zich de doorgaande route. De massa waarin het wellness zich gaat vormen wordt gedeeld in twee lagen. De onderste laag bevat de natte ruimtes en de bovenste laag de droge ruimtes. Vanuit de entree van de badruimtes aan de AWN zijde van het dok loopt een doorgaande route. Via een omgang in de ronding van het dok kom je in de badruimtes. Op de doorgaande route zijn een aantal open organiserende plaatsen gecreëerd door het plaatsen van een open zwembad en het maken van een verticale snede. Organiserende ruimtes worden bepaald door de relatie met de gang van het dok en door de gaten in het maaiveld. Deze open ruimtes zijn de ruimtes waarop alle badvoorzieningen zijn aangesloten, ze vormen de clusters waarbinnen de badgang mogelijk is. Aan deze ruimtes bevinden zich de ingangen tot alle meer intiemere verblijfsruimtes. De intieme ruimtes variëren in hoogte, breedte en lengte verhoudingen. Elke ruimte krijgt een eigen karakteristiek waardoor een ruime keuze ontstaat voor de saunabezoeker. Aan de randen van het

dok richten de ruimten zich veelal op het dok. De verblijfsruimten hebben zich geopend naar het dok of hebben een mooie lichtinval door een verticaal weggesneden trede van het dok. Elke organiserende ruimte heeft één verbinding naar boven, naar de droge ontspanningsruimtes. Deze laag wordt ook georganiseerd door grotere open ruimtes. Deze grotere open ruimtes richten zich op het dok. Door verticale sneden ontvangen deze ruimtes veel licht. Aan deze ruimtes bevinden zich evenals in de onderste laag de meer intiemere ruimtes. De doorlopende gangen die de organiserende ruimtes verbinden zijn even hoog als de ruimte met als uitzondering de bestaande dokgang. De openingen naar de intiemere ruimtes zijn kleiner om het betreden al wat intiemer te maken. Op deze wijze is er een duidelijk onderscheid tussen doorlopende ruimtes en verblijfsruimtes. In de onderste laag is elke organiserende ruimte dubbel verbonden met een naastliggende organiserende ruimte, daardoor is het altijd mogelijk om een ronde te lopen. Tevens heeft elke organiserende ruimte een fysieke opening naar het dok. Dit is om in het dok in de buitenlucht te komen, maar kan ook gebruikt worden als shortcut tussen de entree van het wellness en de baden.

83

34 Landschap Het bestaande landschap is openbaar. Men kan tussen de gaten en rondom de dokken wandelen. Onder de grond bevinden zich de private ruimtes. Het is niet mogelijk om in de intieme ruimtes te kijken vanaf de randen van het dok. Toch profiteren deze ruimtes van het daglicht en het uitzicht op het dok. Het landschap golft tussen de bestaande dokwanden en tussen de randen van de verticale openingen. De randen van de dokwand vormen de balustrades waarover men naar het dok kan kijken. Het landschap is op plaatsen verlaagd, er is alleen materie weggehaald. Het gebied behoudt daarmee het open uitzicht. Het dok is nog in zijn totaal te beleven. Het blijft een hele ervaring om het dok te bezichtigen en het heeft nu een extra diepte gekregen. Met een bezoek aan het wellness complex is het mogelijk om deze dieptes te ontdekken.

85

87

D

35 Maaiveld In de oorspronkelijke verdeelstraat van het AWN gebouw bevinden zich alle entrees tot de nieuwe functies. In het gedeelte van de wellnessruimte bevindt zich een opening in de vloer waardoor de grond kunt dalen richting de kleedruimten en vervolgens de bad ruimtes. De beautyruimtes welke zich in de AWN hal bevinden profiteren maximaal van het daglicht. Beautyverzorgingen zijn veelal private gebeurtenissen. Echter is een grote hoeveelheid daglicht vereist. Door een volume in het AWN te plaatsen welke slechts bestaat uit vloer en wanden profiteren deze ruimtes maximaal van het het licht afkomstig van de sheddaken. Het volume is als een los object geplaatst in de hal en heeft slechts een hoogte van 3 meter. Hierdoor blijft de ruimte van de hal groot en open.

89

Ingang badruimtes in het AWN

Overzicht situatie

91

36 Entree In een badjas en op slippers vertrekt men vanuit de kleedkamers richting de wellnessruimtes. Via een luie trap daalt men af in de entree van de well ness ruimtes. Diverse perforaties in de dokwand met geven een bijzondere lichtinval. De dokgang is opengebroken een er vormt zich een rij kolommen. Tussen deze kolomen bevinden zich de douches.

93

37 Natte ruimtes De onderste laagste laag van het wellness center bevat alle natte ruimtes. Aan de entree zijde bevinden zich de eerste ruimtes voordat de badgang begint. De warme douches en toiletten. Via de omgang in de ronde kop van het dok wandel je richting het badgedeelte. Hier verbindt de doorgaande route drie grote organiserende ruimtes, gemarkeerd door een verticale opening. Aan deze organiserende ruimtes bevinden zich de diverse intiemere. verblijfsruimtes. Via één van de trappen aan elke organiserende ruimte kun is het mogelijk om richting de ontspanningsruimtes op de eerste verdieping te gaan.

95

38 Binnen en Bu iten De middelste organiserende ruimtes is buitenruimte. Via de verticale sneden en de opening in de dokwand komt er frisse lucht binnen. Het is mogelijk om vanuit de sauna in deze buitenruimte af te koelen.

101

39 Droge ontspanningsruimtes De eerste laag van het well ness center bevat de droge ontspanningsplekken en de horecavoorzieningen voor het wellness center. De horecavoorzieningen bevinden zich in de ronding van het dok. In deze laag van ontspanningsruimtes draagt men altijd een badjas en slippers. Daarom is deze laag ook meer open in de dokwand.

107

40 Verhalen ruimte Het wellness center heeft zich in de bestaande situatie gevormd. Er is een ontwerp ontstaan dat de kracht uit zijn situatie haalt. De ruimtes krijgen via sneden in de dokwand een bijzonder relatie met het dok. De dokwand krijgt een extra diepte. De verticale sneden in het maaiveld organiseren de ruimtes. Het maaiveld is openbaar en het indrukwekkende dok is te bezichtigen. Het landschap blijft open en massief. De sneden in de dokwand wekken misschien nieuwsgierigheid. Om de verholen ruimtes te ontdekken bezoek je het well ness centrum. Daar zal iedereen een verblijfsplek kunnen vinden die bij hen past.

111

I

• Literatuur Boeken - Bachelard, G. (1994) . The poetics of space. Boston: Beacon Press. ISBN: 0807064734 - Bollegier, K. (1922). De haven van Antwerpen, steden en Landschappen III. Antwerpen: De Sikkel - Heidegger, M. (1986). Bouwen wonen denken. s.l.: Oase - Olsberg, N. (1999). Carlo Scarpa Architect-Intervening With history. New York: The Monacelli Press. ISBN: 1580930352 - Rudofsky, B. (1964). Architecture without Architects. New York: Doubleday & Company. ISBN:0385074875. - Sharr, A. (2007). Heidegger for architects. New edition. New York: Taylor & Francis LTD. ISBN 10: 0415415179 - Zumthor, P.(1998). Thinking Architecture. Baden: Lars Mueller. ISBN: 3907044614 - Zumthor, P. (2006) Atmospheres. Basel: Birkhauser.ISBN: 3764374950

113