VERBETERPLAN MAATSCHAPPELIJKE OPVANG, VERSLAVINGSZORG EN OPENBARE GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG Aanleiding Met het Verbeterplan Maatschappelijke Opvang, Verslavingszorg en Openbare Geestelijke Gezondheidszorg wil het college de ondersteuning aan kwetsbare inwoners verbeteren. Het onderzoek van de rekenkamercommissie van de gemeenteraad uit 2014 is aanleiding voor dit plan. De commissie doet de aanbeveling om beleidsdoelen te concretiseren in haalbare resultaten, de doelgroep beter te omschrijven en bepaalde ondersteuning aan de doelgroep te (her)overwegen. Het college grijpt het verbeterplan ook aan om het beleidskader Wmo 2015 te vertalen naar haalbare effecten en resultaten in de maatschappelijke opvang e.a. . Maatschappelijke opvang e.a. is een taak die de gemeente Assen sinds de komst van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo) vanaf 2007 uitvoert. Gemeente Assen is als centrumgemeente verantwoordelijk voor de opvang, begeleiding en bemoeizorg van (dreigende) dak- en thuislozen, verslaafden en zorgmijders. Elke gemeente in onze regio, inclusief Assen, is verantwoordelijk om uitval in de maatschappij te voorkomen en terugkeer naar de gewenste woonplaats te bevorderen. Omschrijving van de doelgroep en problematiek Dit plan begint met een omschrijving van de doelgroep zodat de omschrijving beter aansluit bij de essentie van de Wmo 2015: het vergroten van de zelfredzaamheid en participatie van inwoners. Het uitgangspunt is dat ook kwetsbare inwoners mee kunnen blijven doen. Belangrijk daarvoor is dat sociaal isolement wordt herkend en doorbroken en deze inwoners weer de touwtjes in eigen handen krijgen. Daarbij maken ze optimaal gebruik van hun eigen kracht en hun omgeving. Dak- en thuislozen, verslaafden en ook zorgmijders behoren tot de groep van meest kwetsbare inwoners. De meeste van hen hebben belemmeringen op uiteenlopende gebieden: Belemmeringen van de eigen kracht door • • •
Multiproblematiek: de inwoner is verslaafd, heeft schulden en/of beperkingen op verstandelijk of geestelijk gebied; Geschiedenis in de hulpverlening: de inwoner heeft negatieve ervaringen met hulpverlening, waardoor hij zorg mijdt; Niet zelfstandig kunnen wonen zonder ambulante begeleiding: de inwoner heeft op meerdere plekken gewoond, maar liep aldoor tegen problemen aan bijvoorbeeld met de huur of buren.
Belemmeringen in de directe omgeving: • •
De inwoner wordt door familie als een last ervaren; De inwoner heeft een zwak sociaal netwerk en is daardoor snel negatief te beïnvloeden. De familie kan zelfs de problematiek versterken.
De uiteenlopende belemmeringen kunnen ertoe leiden dat de complexe problematiek buiten wettelijke kaders valt. Hierdoor ontstaat een knelpunt in de financiering van de zorg. Wanneer geen enkele instantie de verantwoordelijkheid neemt voor de kwetsbare inwoner, verergert de situatie 1
waardoor hij dak- of thuisloos wordt. De frustratie van de inwoner neemt ook toe wanneer de oplossing niet direct voor handen is of te lang duurt. Het risico bestaat dat hij niet meer mee wil werken op het moment dat de zorg wel geregeld is. Ook de dak- en thuisloze of verslaafde inwoner heeft de wens om een eigen plek en voldoende inkomen te hebben. Idealiter woont een kwetsbare inwoner zo lang mogelijk in een woonruimte waar hij zich prettig en veilig voelt ongeacht de zorg of ondersteuning die hij nodig heeft. De kwetsbare inwoner zou niet hoeven te verhuizen als de zorgbehoefte wijzigt. Ook kan andere zorg of ondersteuning vanuit verschillende instanties op een zelfde plek worden geboden. Deze wens valt buiten het verbeterplan Maatschappelijke Opvang maar krijgt in de transformatie binnen de WMO 2015 een plek. Verbeterrichtingen De verbeterrichtingen zijn er op gericht om de ondersteuning voor de kwetsbare inwoner zo kort en licht mogelijk te organiseren. Dit sluit aan bij de kadernota Wmo 2015 die tijdelijkheid en doelmatigheid voorop stelt. Zodra de gewenste mate van zelfredzaamheid van de inwoner is bereikt, kan de aard en omvang van de ondersteuning hierop worden aangepast. Voor dit verbeterplan is het van belang onderscheid te maken tussen de ondersteuning vanuit de maatschappelijke opvang e.a. en de reguliere zorg. Onder reguliere zorg valt de ondersteuning die de gemeente via maatwerkvoorzieningen biedt zoals begeleiding of beschermd wonen, maar ook de 24uurszorg vanuit het zorgkantoor en de behandeling via de zorgverzekeraar. Ondersteuning vanuit de maatschappelijke opvang e.a. is altijd zo tijdelijk mogelijk. De zelfredzaamheid van dak- en thuislozen, verslaafden en zorgmijders is voldoende versterkt als de inwoner een woonruimte heeft waar hij voor langere tijd kan verblijven en/of bereid is om ondersteuning te accepteren. Wij houden een sober karakter van voorzieningen aan om hen te stimuleren zo snel mogelijk een woning of ondersteuning te accepteren. De hulpverlener in de maatschappelijke opvang e.a. zorgt dat de kwetsbare inwoner bereid is om in de gewenste woonvorm te wonen en/of ondersteuning op de verschillende leefgebieden te accepteren. Ook ondersteunt hij kwetsbare inwoners om hun hulpvraag beter te stellen. De hulpverlener in de reguliere zorg zorgt dat de kwetsbare inwoner zich veilig voelt, een persoonlijk netwerk ontwikkelt en de dagelijkse activiteiten in en om het huis kan organiseren. Dit verbeterplan gaat uit van de volgende verbeterrichtingen: A. Zo veel mogelijk voorkomen dat kwetsbare inwoners dak- en thuisloos worden of verslaafd raken.
2
B. Zorgen dat de opvang en begeleiding in de maatschappelijke opvang, verslavingszorg en openbare geestelijke gezondheidszorg zo kort en licht mogelijk is en gericht op het maken van de stap naar wonen met bijpassende ondersteuning. C. Zorgen dat de dak- en thuislozen en verslaafden die in beeld zijn zo snel mogelijk weer wonen met ondersteuning. D. Als de kwetsbare inwoner ondersteuning vanuit de Wmo 2015 nodig heeft, zorgen dat de ondersteuning gericht is op het benutten van eigen kracht, eigen regie en de relatie met de directe omgeving. E. Het beleid concretiseren om de effecten van de verbeteracties te monitoren en werkafspraken met de betrokken partners te maken. Betrokken partijen De uitvoerende ketenpartners vanuit de maatschappelijke opvang, verslavingszorgen openbare geestelijke gezondheidszorg zijn Promens Care, Leger des Heils, Verslavingszorg Noord Nederland, Werkpro en het OGGZ-netwerk Assen. Gemeente Assen werkt ook samen met woningcorporatie Actium, de uitvoerders op het gebied van zorg- en welzijn en de regiogemeenten: Aa en Hunze, De Wolden, Hoogeveen, Meppel, Midden Drenthe, Noordenveld, Tynaarlo en Westerveld. Verbeteracties 2015-2018 Voor elke verbeterrichting is een aantal verbeteracties benoemd. Sommige verbeteracties zijn nieuw, zoals het afwegingskader ZRM wonen en zorg. (ZRM = zelfredzaamheidmatrix) Dit afwegingskader is op basis van de zelfredzaamheidsmatrix samen met de ketenpartners maatschappelijke opvang, verslavingszorgen openbare geestelijke gezondheidszorg en de woningcorporatie nader uitgewerkt. Bij andere acties gaat het om een verbetering van activiteiten die de gemeente al laat uitvoeren zoals de huidige werkwijze om huisontruimingen te voorkomen. A. Zoveel mogelijk voorkomen dat kwetsbare inwoners dak- en thuisloos worden of verslaafd raken. 1. Zorgen dat elke gemeente in de regio Assen gezinnen intensief begeleidt en dat woningcorporaties een tweede kans bieden bij een huurschuld. 2. Zorgen dat buurt- en wijkteams en OGGZ-netwerken van gemeenten in de regio Assen de expertise van de hulpverleners van de maatschappelijke opvang, verslavingszorg en het OGGZ-meldpunt kunnen gebruiken. Hierdoor kunnen zij op lokaal niveau passende ondersteuning vinden voor hun inwoners die zeer kwetsbaar zijn of worden. 3. Een centraal coördinatiepunt voor maatschappelijke ondersteuning van kwetsbare inwoners organiseren voor de hele regio Assen. In dit coördinatiepunt is duidelijk wanneer een dak- en thuisloze, verslaafde of zorg mijdende inwoner in de regio Assen de nachtopvang, kortdurende opvang, dagopvang, bemoeizorg en postadressen kan gebruiken. 4. Stimuleren dat het aantal huisontruimingen in Assen verder afneemt door nauwere samenwerking tussen ketenpartners op het gebied van inkomen, schulden, zorg, welzijn en huisvesting. De verbeteractie is om meer in te zetten op vroegsignalering en acties in de eerste maanden dat de huur niet is betaald.
3
B. Zorgen dat de opvang en begeleiding in de maatschappelijke opvang, verslavingszorg en openbare geestelijke gezondheidszorg zo kort en licht mogelijk is en gericht op het maken van de stap naar wonen met bijpassende ondersteuning. 5. Per 1 januari 2017 de kortdurende opvang op basis van trajecten financieren zodat er beter gestuurd kan worden op resultaten van de opvang en de daarbij behorende begeleiding. Dit komt in de plaats van een begroting met huisvestings- en personeelslasten, 6. Per 1 januari 2017 de nachtopvang voor jongeren en volwassenen en dagopvang combineren in één gebouw, waarbij de capaciteit van de nachtopvang flexibeler ingericht kan worden. 7. Dagbesteding vanuit Wmo 2015 in combinatie met kortdurende opvang mogelijk maken als dagbesteding aan de Havenkade niet geschikt is. 8. De samenwerkingsmogelijkheden tussen de ketenpartners en vrijwilligersorganisaties zoals formulierenbrigade, kerken verkennen zodat hun bijdrage in de ondersteuning aan kwetsbare inwoners duidelijk is. Ieder geval wordt onderzocht of vrijwilligersorganisaties activiteiten kunnen bieden als de nacht- en dagopvang gesloten is. C. Zorgen dat de dak- en thuislozen en verslaafden die in beeld zijn zo snel mogelijk weer wonen met ondersteuning. 9. Zorgen dat gemeenten in de regio Assen en ketenpartners (incl. woningcorporaties) het afwegingskader ZRM Wonen en zorg ( zie Bijlage 1) gebruiken zodat kwetsbare inwoners op de juiste manier weer een zelfstandige woning of verblijfplaats en/of ondersteuning kunnen ontvangen. Het doel van dit afwegingskader is dat alle partijen samenwerken om doorstroom naar wonen en ondersteuning zo snel mogelijk te realiseren. 10. Een behoefteonderzoek uitvoeren onder kwetsbare inwoners naar wonen met ondersteuning in samenhang met andere beleidsterreinen zoals de andere onderdelen van de Wmo 2015 en wonen. 11. Zorgen dat gemeenten in de regio Assen de benodigde ondersteuning in de Wmo 2015 (incl. Beschermd Wonen), schuldhulpverlening en uitkering zo snel mogelijk kunnen toekennen als behandeling of 24-uurszorg niet mogelijk is. 12. Verkennen of een uitbreiding van het noodfonds OGGZ/schuldhulpverlening een toegevoegde waarde heeft om bij bijzondere situaties financiële ondersteuning te bieden aan de kwetsbare inwoner of ketenpartners zodat wij doorstroom naar wonen en ondersteuning kunnen realiseren. D. Als de kwetsbare inwoner ondersteuning vanuit de Wmo 2015 nodig heeft, zorgen dat de ondersteuning gericht is op het benutten van eigen kracht, eigen regie en de relatie met de directe omgeving. 13. De ketenpartners maatschappelijke opvang, verslavingszorg en openbare geestelijke gezondheidszorg zorgen voor een warme overdracht en een advies aan de OGGZnetwerken, wijkteams in de regio of de toegang van de betrokken gemeente. In het kader van de Wmo 2015 zullen zij ook adviseren over de acties die noodzakelijk zijn om de zelfredzaamheid en participatie van de inwoner te versterken.
4
E. Het beleid concretiseren om de effecten van de verbeteracties te monitoren en werkafspraken met de betrokken partners te maken. 14. Zorgen dat ketenpartners en uitvoerder van de dak- en thuislozenmonitor de indicatoren voor maatschappelijke opvang, verslavingszorg en openbare geestelijke gezondheidszorg (zie Bijlage 2) gebruiken. 15. Een voortgangsrapportage in het eerste kwartaal 2017 maken met aandacht voor de verbeteracties en indicatoren. Als basis voor de voortgangsrapportage gebruiken wij bijlage 3. Toelichting verbeteracties verbeterplan maatschappelijke opvang, verslavingszorg en openbare geestelijke gezondheidszorg. 16. Een werkbeschrijving maatschappelijke opvang, verslavingszorg en openbare geestelijke gezondheidszorg maken en deze vertalen naar werk- of prestatieafspraken met regiogemeenten en ketenpartners. 17. Werkafspraken met regiogemeenten vastleggen over de volgende verbeteracties: A1, 2, 3, C 9, 11 en D 13. (Voor een overzicht: zie bijlage 4) Randvoorwaarden en risico’s Als de opvang en ondersteuning in de maatschappelijke opvang, verslavingszorg en openbare geestelijke gezondheidszorg korter en lichter wordt, gaan wij ervan uit dat de inwoners sneller een beroep doen op begeleiding of dagbesteding vanuit de Wmo 2015. Inwoners kunnen alleen doorstromen naar een woning en ondersteuning als gemeenten zorgen voor beschikbare en betaalbare huurwoningen, lokale ondersteuning en uitkering. Voor woningen is de beschikbaarheid onder andere afhankelijk van de prestatieafspraken die de afzonderlijke gemeenten met de betrokken woningcorporaties maken. Wij hebben geen invloed op inwoners die van buiten de regio Assen de nachtopvang in Assen willen bezoeken. Wettelijk gezien is elke centrumgemeente verplicht daklozen op te vangen. Voor begeleiding wordt tijdens de opvang gekeken of de regio Assen de beste plek is om de dakloze te ondersteunen. Wij verwachten een toename van het aantal dak- en thuislozen en verslaafden door de extramuralisering van de 24-uurszorg en strengere eisen voor behandeling. GGZ-instellingen hebben minder bedden beschikbaar voor bepaalde groepen inwoners en bieden op hun terrein niet langer zorg. Dit geldt vooral voor inwoners met psychiatrische of psychosociale problemen. Ook kan het aantal dak- en thuislozen toenemen door het landelijke asielbeleid. Op dit moment voert de Rijksoverheid de discussie of gemeenten een taak hebben om afgewezen asielzoekers op te vangen. De gemeente Assen kiest er voor om dakloze illegale inwoners wel op te vangen. Budget De opvang, begeleiding en bemoeizorg van (dreigende) dak- en thuislozen en verslaafden bekostigt de gemeente Assen als centrumgemeenten voor de gehele regio. De dekking vindt plaats via de middelen maatschappelijke opvang die Assen als centrumgemeente ontvangt. Elke gemeente in onze regio, inclusief Assen, is daarnaast vrij om eigen middelen te investeren in preventie van dakloosheid en terugkeer naar de gewenste woonplaats te bevorderen. Ook de ambulante ondersteuning vanuit
5
de Wmo 2015 bekostigen de betrokken gemeente in de regio zelf. Voor beide zaken kunnen gemeenten de middelen inzetten die zij ontvangen via het gemeentefonds. De bestaande budgetten voor de maatschappelijke opvang, verslavingszorg en openbare geestelijke gezondheidszorg worden gehandhaafd. Het streven is om met hetzelfde budget meer kwetsbare inwoners te begeleiden en zo nodig op te vangen. Dit is mogelijk wanneer zij sneller doorstromen naar een woning met een bepaalde vorm van ondersteuning. Dit betekent dat wij zo veel mogelijk verbeteracties binnen de bestaande middelen organiseren. De verwachting is dat voor bepaalde verbeteracties tijdelijk extra middelen nodig zijn. De voorziening Maatschappelijke Opvang lijkt voldoende te zijn om de tijdelijke uitgaven te dekken.
6
Overzicht bijlagen Bijlage 1. Afwegingskader ZRM Wonen en zorg: is apart bijgevoegd. Bijlage 2. Indicatoren Maatschappelijke Opvang, Verslavingszorg en Openbare Geestelijke Gezondheidszorg: onderdeel van dit document. Bijlage 3. Toelichting verbeteracties Verbeterplan Maatschappelijke Opvang, Verslavingszorg en Openbare Geestelijke Gezondheidszorg: is apart bijgevoegd. Bijlage 4. Overzicht verbeteracties ten behoeve van werkafspraken met regiogemeenten: onderdeel van dit document.
7
Bijlage 2. Indicatoren Maatschappelijke Opvang, Verslavingszorg en OGGZ Het doel van het monitoren is om de effecten van de verbeteracties te volgen. De gemeente verzoekt de ketenpartners om de gegevens voor de indicatoren te registreren zodat zij ontwikkelingen kan analyseren. Zij laat de indicatoren ook opnemen in de jaarlijkse daklozenmonitor. Als nulmeting wordt het jaar 2015 gehanteerd. Op basis van de rapportages van de ketenpartners en de daklozenmonitor kan zij dan bij bijzondere ontwikkelingen bijsturen met de verbeteracties. De indicatoren voor de uitstroom uit de voorzieningen maatschappelijke opvang, verslavingszorg en openbare geestelijke gezondheidszorg zouden moeten aansluiten op landelijke wetgeving. Hiermee kan de gemeente beter bepalen welke type vervolgondersteuning het beste bij de inwoner past. Toelichting indicatoren per thema: • B. Deze indicatoren worden nu gemonitord in de landelijke daklozenmonitor (Trimbos) en die van de centrumgemeente Assen (O&S statistiek) • C/D/E Ketenpartners vertalen deze indicatoren naar gegevens die zij zullen aanleveren als onderdeel van hun subsidie- of inkoopovereenkomst met de gemeente Assen. Thema B. Voorkomen kwetsbare inwoners dak- en thuisloos worden of verslaafd raken.
C. Opvang en begeleiding zo kort en licht mogelijk: Nachtopvang Kortdurende opvang Inloop Dagbesteding Havenkade Begeleiding VNN Postadressen OGGZ-netwerk D/E Zo snel mogelijk weer wonen met ondersteuning. Vanuit de Wmo 2015 bijpassende ondersteuning bieden gericht op het benutten van eigen kracht, eigen regie en de relatie met de directe omgeving.
Ambitie Bereik zo hoog als nodig.
Indicator Gemiddeld bereik dak- en thuislozen: Landelijk Regio Assen
Afname aantal huisontruimingen door huurschuld. Bereik zo hoog als nodig.
Huisontruimingen: aantal aankondigingen en aantal daadwerkelijk ontruimingen in regio Assen.
Afname gemiddelde duur opvang/begeleiding.
Gemiddelde duur opvang of begeleiding
Aantal unieke personen
Uitgesplitst naar: Regio Assen: per gemeente Noord Nederland: per gemeente Rest Nederland: per gemeente
Meer dak- en thuislozen en verslaafden huren regulier een woning.
Volgens afwegingskader ZRM wonen en zorg: Huren van particulier of woningcorporatie Huren via zorgaanbieder Overbruggingshuisvesting Bijzondere huisvesting Familie, vrienden etc.
Alle dak- en thuislozen en verslaafden die zelfstandige woonruimte hebben starten ook met ondersteuning.
Zorg/Ondersteuning: Wmo 2015 ambulante begeleiding ZVW: ambulante behandeling Anders
Het aantal dak- en thuislozen en verslaafden die in een instelling dienen te wonen neemt af.
Wmo 2015 Beschermd wonen ZVW: intramurale behandeling WLZ: 24-uurszorg Uitgesplitst naar: Regio Assen: per gemeente
8
Noord Nederland: per gemeente Rest Nederland: per gemeente
9
Bijlage 4. Overzicht verbeteracties voor werkafspraken met regiogemeenten A. Zo veel mogelijk voorkomen dat kwetsbare inwoners dak- en thuisloos worden of verslaafd raken. 1. Zorgen dat elke gemeente in de regio Assen gezinnen intensief begeleidt en dat woningcorporaties een tweede kans bieden bij een huurschuld. 2. Zorgen dat buurt- en wijkteams en OGGZ-netwerken van gemeenten in de regio Assen de expertise van de hulpverleners van de maatschappelijke opvang, verslavingszorg en het OGGZ-meldpunt kunnen gebruiken, zodat zij op lokaal niveau passende ondersteuning kunnen vinden voor hun inwoners die zeer kwetsbaar zijn of worden. 3. Een centraal coördinatiepunt voor maatschappelijke ondersteuning van kwetsbare inwoners organiseren voor de gehele regio Assen. In dit coördinatiepunt is het duidelijk wanneer een dak- en thuisloze, verslaafde of zorg mijdende inwoner in de regio Assen de nachtopvang, kortdurende opvang, dagopvang, bemoeizorg en postadressen kan gebruiken. C. Zorgen dat de dak- en thuislozen en verslaafden die in beeld zijn zo snel mogelijk weer wonen met ondersteuning. 9. Zorgen dat gemeenten in de regio Assen en ketenpartners (incl. woningcorporaties) het afwegingskader ZRM wonen en zorg ( zie Bijlage 1) gebruiken, zodat kwetsbare inwoners op de juiste manier weer een zelfstandige woning of verblijfplaats en/of ondersteuning kunnen ontvangen. Het doel van dit afwegingskader is dat alle partijen samenwerken om doorstroom naar wonen en ondersteuning zo snel mogelijk te realiseren. 11. Zorgen dat gemeenten in de regio Assen de benodigde ondersteuning in de Wmo 2015 (incl. Beschermd Wonen), schuldhulpverlening en uitkering zo snel mogelijk kunnen toekennen, wanneer behandeling of 24-uurszorg niet mogelijk is. D. Indien de kwetsbare inwoner ondersteuning vanuit de Wmo 2015 nodig heeft, zorgen dat de bijpassende ondersteuning gericht is op het benutten van eigen kracht, eigen regie en de relatie met de directe omgeving. 13. De ketenpartners maatschappelijke opvang, verslavingszorg en openbare geestelijke gezondheidszorg zorgen voor een warme overdracht en een advies richting de OGGZnetwerken, wijkteams in de regio of de toegang van de betrokken gemeente. In het kader van de Wmo 2015 zullen zij ook adviseren over de acties die noodzakelijk zijn om de zelfredzaamheid en participatie van de inwoner te versterken. E. Het beleid concretiseren om de effecten van de verbeteracties te monitoren en werkafspraken met de betrokken partners te maken. 16. Een werkbeschrijving maatschappelijke opvang, verslavingszorg en openbare geestelijke gezondheidszorg maken en deze vertalen naar werk- of prestatieafspraken met regiogemeenten en ketenpartners. 17. Werkafspraken met regiogemeenten vastleggen over de volgende verbeteracties: A1, 2, 3, C 9, 11 en D 13. (Voor een overzicht: zie bijlage 4)
10
