Denkraam. Geestelijke Gezondheidszorg Maatschappelijke Opvang Verslavingszorg. gratis magazine voor en door cliënten in de regio Rijnmond

Denkraam Geestelijke Gezondheidszorg Maatschappelijke Opvang Verslavingszorg

gratis magazine voor en door cliënten in de regio Rijnmond

nummer 7 - februari 2004

Redactie: Christian Dogterom, Fransiska Glasquin, Joke van den Toorn, Judith Vriendwijk, Koos Bijlholt, Michiel van Gog.

Eindredactie: Carla Berkhof, Ernest Smit, Jan B. Burger,Ton Hensing.

Correspondenten: Anja, Bart Koppenol, Christian Dogterom, Cor Noordegraaf, Ernest Smit, Judith Vriendwijk, Liesbeth Vollemans, Ton Hensing, Wim Viskil, Yvonne C.L.M. van Wely.

Fotografie: Cover: Jacqueline Vos (Waskaart) Achterpagina: Ton Hensing (Poker Graphics, Blaak) Jan B. Burger, Michiel v Gog, Ton Hensing.

Strip: Ferry van Wing. Vormgeving en Druk Drukkerij Argus, Rotterdam.

Verzendklaar maken Datawerk, Rotterdam.

Verspreiding Postdienst Vredehof, Rotterdam.

Redactieadres (ook voor een gratis abonnement) Postbus 21078 3001 AB Rotterdam Tel: 010-4665962 E-mail: [email protected]

[Denkraam]

Colofon

Inhoud februari 2004

5

Probleem Gevallen Aanpak 700 De erfenis van De Faria (zelf een probleem geval!)

6

Het Persoons Gebonden Budget Een ervaringsverhaal

8

Waar blijft het seksualiteisbeleid van DeltaBouman? De mening van Jan de Haas

10

Sfeerverslag Parental Alienation Syndrome (PAS) De gemoederen laaien op bij Deltabouman

13 Teruggave belasting De truc om de belasting te tillen

16 Parental Alienation Syndroom volgens Bart Koppenol 18 Interview Willem Smouter “Leven in goede harmonie is voor mij erg belangrijk”

Deadline nummer 8: 22 maart 2004 Verschijning: Vanaf 26 april 2004

Projectondersteuning Teus van Wijk, Basisberaad GGZ Tel: 010-4665962 E-mail: [email protected] ‘Denkraam’ is een onafhankelijk magazine. Het is een product van de gezamenlijke cliëntenraden uit de GGZ, Maatschappelijke Opvang en Verslavingszorg uit regio Rijnmond in samenwerking met het Basisberaad GGZ. Aan de totstandkoming van deze uitgave is de uiterste zorg besteed. Voor informatie die desondanks onvolledig of onjuist is opgenomen aanvaardt de redactie geen aansprakelijkheid. Alle in deze uitgave opgenomen artikelen mogen niet worden overgenomen zonder toestemming van de opsteller. De redactie kan besluiten ingezonden bijdragen zonder opgave van reden niet te plaatsen, in te korten en/of taalkundig te bewerken. Publiceren onder pseudoniem mag, mits naam en adres bij de redactie bekend zijn. [2]

En verder:

4 6 7 9 12 14 15 19

Interview Jaap Meeuwsen Samen deskundig Raden maar (de ultieme brainbreker) Column Oproep themanummers Vooraankondiging Week vd Psychiatrie Strip Recept

Van de redactie Wat gaat 2004 ons brengen? Allereerst de flinke bezuinigen waar de diverse instellingen mee te maken krijgen. Ik heb overigens in januari niet het gevoel gehad dat er flink bezuinigt moet/ gaat worden. Hoezo dat dan?, zult u zich afvragen. Tja, januari de maand van de nieuwjaarsrecepties. Bij Denkraam kwamen de uitnodigingen in overvloed binnen van diverse instellingen uit de regio

nummer 7

Rijnmond om de recepties bij te wonen. Dan kun je, je natuurlijk afvragen bezuinigen hoezo? Kan dat geld dan niet beter gebruikt worden voor de verbe-

nummer 7

tering van de zorg! Als klap op de vuurpeil vond de politie van Rotterdam Rijnmond het nodig een budget van 350.000,= nodig te hebben voor hun nieuwjaarsfeestje. Ook wist de redactie een E-mailtje te onderscheppen dat namens de voormalig wethouder De Faria (veiligheid en welzijn) werd verstuurd. De

inhoud van de mail luidde: Wethouder De Faria wil de uitvoerende medewerkers van organisaties die betrokken zijn bij de Persoonsgerichte Aanpak 700 op

[gedicht]

11 februari 2004 graag een groot feest aanbieden. Met dit feest wil de wethouder haar waardering tonen voor al die mensen uit heel verschillende organisaties die dag in dag uit praktisch aan het werk zijn en elkaar prima weten te vin-

Woorden

den als dat nodig is. Bij het lezen van deze mail zakte mijn broek bijna tot op de enkels af. Wat nou bezuinigen. Deze mensen worden door heel Rotterdam opgejaagd alsof het loslopend wild is, waarom nu een feest voor de hotemeto-

Woorden, verbleven in een boek, schuiven de gedachten die ik zoek naar het oppervlak, waarin ik me brak als ze ondergebracht onder een dak me laten richten op een levenshoek. Terug te vinden mag ik me binden aan de klanken waarin de ranken verzorgt zijn met een te danken levenspijn. Het zijn op een linden pad, of die uiterlijk van de woorden die hij bad brengt mij koorden waarmee ik de knopen leg in de zin die meer diepte draagt van een komende lichtheid, tot vondst bereid, als ik verzin dat ik de werkelijkheid verlies nog win in een ernst die om bezinnen vraagt. Christian Dogterom

ten. Kan dat geld niet beter besteed worden aan de doelgroep. De reactie die we van de straatadvocaten binnen kregen was: Ja, dat feest…. Omdat de hulpverleners elkaar zo goed kunnen vinden als dat nodig is…. Jammer dat de cliënten een beetje moeilijker te vinden zijn de laatste tijd. Als je het geld dan toch per se over de balk wil smijten geef het dan aan de mensen die op de PGA 700 lijst staan. Hoeven ze een keer een dagje niet moeilijk te doen om aan hun dope te komen. Scheelt de politie werk en geeft de mens die dakloos en verslaaft is ook een keer een dagje rust. De Faria zal dit feestje wellicht niet meer mee maken. Voor degene voor wie het niet duidelijk is wat er nu precies bedoeld wordt met PGA 700 lijst een artikel op pagina 5 van de straatadvocaten. Verder in dit nummer wederom een keur aan artikelen. Een aantal wil ik er toch uitlichten. Als eerste een stuk van Liesbeth die als ervaringdeskundige les geeft voor Cliënten Trainen Hulpverleners. Zij heeft haar ervaring op papier gezet hoe zij een werkdag als trainer ervaart. Ook het stuk van onze eindredacteur Ernest Smit, die in een gesprek met Jan de Haas, zijn mening over het seksualiteitsbeleid van –wat toen nog Delta Psychiatrisch Ziekenhuis was- weergeeft. Voor degene die Jan de Haas kennen- hij was destijds voorzitter van de patiëntenraad aldaarkan het niet nalaten om stil te blijven zitten. Eindelijk ook een stuk van Bart Koppenol over het Parental Alienation Syndrome (PAS). Voor sommige lezers zal dit een taai stuk zijn. Over de keuze van de Coverfoto. Het was in eerste instantie de bedoeling deze op de achterpagina te plaatsen samen met een gedicht van Christian Dogterom. Dit prachtige kunstwerkje, van Jacqueline Vos, heeft ze er speciaal voor utgezocht. De eindredacteuren waren echter van mening om deze prachtige waskaart toch als Cover te gebruiken. Het gedicht van Christian vind u hiernaast. Tenslotte mijnerzijds wil ik de lezers nogmaals oproepen om ervarings verhalen aan te leveren met name voor ons aanstaande Thema nummer over Psychoses en Schizofrenie. Waar blijven die verhalen of

Redactie “Denkraam” Postbus 21078, 3001 AB Rotterdam

hebben wij in het Rotterdamse geen mensen wonen die hiermee bekend zijn! Kom mensen schrijven dus.

Telefoon: 010-4665962, E-mail: [email protected]

Veel leesplezier toegewenst. Namens de redactie,Teus van Wijk.

[3]

Per 1 januari heeft Basisberaad Rijnmond een nieuwe directeur Jaap Meeuwsen, in 1959 te Rotterdam geboren. singen die hier bedacht worden. Kijk, zoiets als het Basisberaad, bijvoorbeeld,

[gedicht]

bestaat in geen enkele andere stad in Nederland. Die manier waarop, eh, wij werken, met een meerderheid van ervaringsdeskundigen op kantoor en in het bestuur, voor individuen en groepen in verschillende sectoren in de zorg, dat is echt uniek. Wat houdt het directeurschap voor jou in? Wat voor soort directeur ik ben, dat

Wat kan mij nog gebeuren na eindeloos treuren. Na alle troosteloze dagen die anderen moesten behagen heb ik zo mijn vragen. Hoe zo? Niet zo? Waarom? Daarom? Wanneer ook alweer!!!!

weet ik nog niet, wat ben nog nooit eerder directeur geweest. Ik ben soms grappig en vlot, maar ook bozig en stroef als ik vind dat iets onrechtvaardig of gemeen is. Ik streef naar eenheid en een goede, open, gastvrije sfeer. Ik heb een beetje moeite met autoriteit. Daarom heb ik wel begrip voor andere menVan straatschoffie tot directeur. Directeur Jaap Meeuwsen

sen die dat ook hebben. Ik ken het Basisberaad al omdat ik een half jaar stafme-

Hoe voelt het om directeur te zijn Ik voel me een beetje alsof ik de eerste prijs heb gewonnen en voel me alsof ik weer thuis ben. Ik ben op zeventienjarige leeftijd als straatschoffie weggegaan en kom nu als directeur terug. Wat valt je op nu je weer in Rotterdam bent? Die hoge flats die sindsdien zijn gebouwd, die vind ik zo mooi, dat heb je nergens in Nederland. Wat bracht je terug naar Rotterdam? Ik krijg het idee dat deze wereldstad last heeft van een imago probleem. Ik zie de

dewerker ben geweest. Ik heb

[interview]

van het basisberaad?

problemen wel, maar d’r lijkt helemaal geen aandacht meer te zijn voor oplos-

[4]

Met vijf woorden op één rij. Maak je me heel blij. Wat ze zijn, dat weet ik niet. Want ik ben ik en jij bent jij. Vind die woorden en Maak me vrij…vrij… Judith Vriendwijk

daarom wel een vermoeden dat ik geen makkelijke klus heb gekozen. Maar als ik denk aan mensen die ik heb leren kennen op de plenaire vergadering, in het bestuur en

Raden maar!

op kantoor, geloof ik wel dat het gaat lukken met het Basisberaad! Hoe had je het voor ogen dat het gaat lukken? Daar kan ik denk ik het beste verwijzen naar het antwoord op de vorige vraag; door eenheid en een open gastvrije sfeer. De Eindredacteur Fotografie: Ton Hensing

Hoe heet dit gebouw? Zie p.[8]

700 + 599159 slachtoffers van de nieuwe Rotterdamse aanpak In 2002 heeft de (gemeenteraad?) een lijst gemaakt waarop 700 mensen voorkomen die ernstige overlast veroorzaken. Zij noemen dit de Persoons Gebonden Aanpak 700 lijst (PGA). De zogenoemde “zorgwekkende zorgmijders” De makers van deze lijst echter, zijn er vanuit gegaan dat er geen “zorgwekkende zorgmijders” meer bij zouden komen. Een naïeve gedachte. Ook wordt er vanuit gegaan dat de zorg- en dienstverlenende instanties op dit moment goed werken. Helaas, in veel gevallen blijkt de geboden zorgverlening verre van optimaal te zijn. Volgens ons “straatadvocaten”lijkt het erop dat de situatie alleen maar verergert. We maken bijna dagelijks mee dat er mensen uit hun huis gezet worden of ontslagen worden uit instellingen en op straat terecht (dreigen te) komen. Ondanks het bestaan van Reclassering, Lokale Zorgnetwerken en meerdere convenanten die zouden voorkomen dat mensen op straat komen te staan of terugvallen in hun oude gedrag. Als je alle oorzaken van het dakloos worden op een rij zet en uitspit blijven er uiteindelijk twee redenen om dakloos te worden over: 1. Individualisme: Het maakt mij niet uit wat er met jou gebeurt, zolang het met mij maar goed gaat en jij mij maar niet in de weg zit, staat of loopt. 2. Bureaucratie: Door het woud van regelgeving, procedures, beleid en uitvoer zit een groot verschil tussen de “papieren werkelijkheid” en wat er “in het echt” gebeurt. Mensen die dakloos zijn worden vele keren van het “kastje naar de muur” gestuurd en slecht of niet geïnformeerd of doorverwezen. Bij de individuele belangenbehartiging door de straatadvocaten gaat verreweg de meeste tijd zitten in het contact met bureaucratische instanties zoals ondermeer SoZaWe, Verslavingszorg, Jeugdzorg, Reclassering, UVW, Gak

en VROM. Vaak is het nodig om snel te handelen, bijvoorbeeld wanneer iemand uit huis gezet dreigt te worden of wanneer iemand dakloos is geworden. De extreem lange wachttijden bij diverse instanties en instellingen zorgen er uiteindelijk voor dat mensen dagen of weken zonder geld zitten, niet meer op tijd geholpen worden omdat ze in de tussentijd op straat komen te staan of na een aantal weken dakloos zijn “onaangepast gedrag” gaan vertonen en opgesloten worden in een politiecel of inrichting. Zolang bovenstaande twee redenen blijven zoals ze nu zijn, zal er geen verbetering komen en zullen er meer mensen dakloos raken en uiteindelijk dusdanig in de problemen geraken dat geen enkel uitzicht meer is op verbetering van de persoonlijke situatie. Wanneer een mens zijn of haar zelfrespect verliest valt er voor deze persoon niets meer te verliezen. Dan is de kans groot dat er weer een “zorgwekkende zorgmijder”is gecreëerd door onze samenleving. Nu de tijden economisch gezien minder gaan, stijgt het aantal armen en zullen er meer mensen uit hu huis gezet worden omdat ze niet (op tijd) aan hun financiële verplichtingen kunnen voldoen. De maatschappij creëert daklozen. Vanuit dit uitgangspunt moet gekeken worden naar oplossingen. De aanpak moet per (deel)gemeenten verschillen, (deel)gemeenten zijn immers ook verschillend. Op dit moment worden de mensen in Rotterdam die het erg moeilijk hebben en zich onttrokken hebben aan de

hulpverlening – omdat die niet bij machte is ze te helpen – opgejaagd, weggeveegd, beboet, opgepakt of anderszins het leven nog verder ontregeld. In het kader van veiligheid en overlastbestrijding wordt gerechtvaardigd dat we te hard optreden. Zero-tolerance is één van de gebruikte termen. Volgens de straatadvocaten zijn de gevolgen van deze manier van handelen onder meer: Q De betrokkenen (‘doorsnee’) burgers van Rotterdam, politici, daklozen zullen in toenemende met mate van agressie te maken krijgen. Immers, wanneer een mens zich niet meer veilig voelt zal hij of zij sneller en agressiever in opstand komen. Q Ruim een jaar geleden werden er een aantal plekken (hot-spots) aangewezen in de stad. Nu zijn die zogeheten overlastgevende personen van deze plekken verwijderd en is in alle delen van de stad een verschuiving merkbaar. Mensen vluchten naar omringende (deel)gemeenten. Uiteindelijk is de groep (nog meer) verspreid en (nog) moeilijker te bereiken voor artsen en andere hulpverleners. Conclusie: wij vinden (willen): Dat er door (deel) gemeenten, hulp- en dienstverlenende instellingen op een betrokken manier wordt samengewerkt om te voorkomen dat mensen in hun huidige woon- of verblijfplaats kwijtraken. Niemand schorsen, ontslaan of anderszins uitzetten zonder dat er een alternatief voorhanden is. Dat er door de overheid, gemeenten, hulp- en dienstverlenende instellingen en “de Rotterdammers” op een betrokken manier wordt samengewerkt naar het oplossen van de problemen waar een mens in terechtkomt die op dit moment dakloos is. Niet “beheersbaar houden” of “uit het veiligheidsoogpunt bekeken” maar van mens tot mens. Wat kan ik doen om jou te helpen je problemen op te lossen. Zelfrespect is de basis voor zelfredzaamheid. Help mensen die dakloos, verslaafd, in de war of anderszins “minder” zijn dan u door respect voor ze te hebben. Wij zijn net zoveel mens als u. De Straatadvocaten [5]

Persoonsgebonden Budget, een persoonlijke ervaring Sinds 1 april 2003 zijn de drie regelingen voor het Persoonsgebonden Budget (Pgb) opgegaan in één regeling Pgb. Cliënten uit de sector van de verstandelijk gehandicapten, van de verpleging en verzorging en de geestelijke gezondheidszorg moeten nu bij één loket zijn om een budget voor Pgb aan te vragen. De aanvraagprocedure loopt via het Regionaal Indicatie Orgaan, het RIO. Met een indicatiebesluit van het RIO op zak kun je aan de slag. Met een Pgb koop je zelf de zorg in die je nodig hebt, op tijdstippen die je het best uitkomt.

probleempjes plus wat klussen in huis de wekelijks terugkerende routine geworden. Van een ontspannend uitje kwam al snel niets meer terecht. Ik kon het gewoon niet meer opbrengen om daarmee bezig te zijn. Vreemd, maar waar! Maar mijn begeleidster kreeg het wel voor elkaar dat ik serieus ging nadenken over wat mij zo aan mijn woonsituatie irriteerde. En daar bleef het niet bij want ik ging samen met haar plannen maken om zowel de leefruimte als de

Zorgen, verantwoordelijkheden en soms een

inrichting van mijn woning aan te pak-

sprankje plezier

ken. Opknappen wat opgeknapt moest

Toen ik in 1997 voor het eerst een Pgb-

worden, nieuwe meubels bijkopen en

GGz aanvroeg en ook kreeg, was ik

oude wegdoen. Wat heb ik daar niet

vastbesloten daarmee de kwaliteit van

tegenop gezien, weet ik nog. En wat

mijn leven te verbeteren. In die tijd was

bleek het mee te vallen om samen met

het budget nog niet zo groot, maar ik

de begeleidster de handen uit de mou-

zag wel mogelijkheden. Vooral op het

wen te steken. Half oktober de eerste

gebied van samen met een ander iets te

aankopen en half november het wit-

ondernemen. Bezig zijn buitenshuis wel

werk in huiskamer en keuken. Later ook

te verstaan. Dagtrips, uitjes, kortom:

nog in de gang. Nog net voor Kerstmis

een stukje gezelligheid en plezier in

was de hele klus geklaard. Inclusief het

mijn leven te brengen.

leggen van een laminaatvloer in de

Nu, op het eind van het jaar 2003, kijk

huiskamer, keuken en gang. Mijn

ik even terug op de achter mij liggende

De wens van Tons Hensing

woning was in iets meer dan twee maanden tijd veranderd van een functi-

periode. Wat is er van mijn mooie ideeën en plannen terecht gekomen? En,

Kunsthal, enzovoorts. Rondvaarten met

oneel huis in een gezellig thuis! Op 1

niet het minst belangrijke: hoe ga ik nu

de Spido en de Croosboot. Een rondje

januari 2004 is een einde gekomen aan

verder met de inmiddels opgedane

fietsen langs de Rottemeren. Ja, dat kan

mijn werkrelatie met genoemde bege-

ervaringen?

op zijn tijd best leuk zijn en soms vond

leidster. Met wederzijds goedvinden,

Wel, de zes jaren die nu achter mij lig-

ik dat ook. En dan kon ik me op zo’n

dat wel. Op de een of andere manier

gen ben ik eigenlijk de meeste tijd bezig

dag best ontspannen en even de dage-

klikte het niet zo tussen ons beiden.

geweest met de zorgen van alle dag. Die

lijkse zorgen van me afzetten…

Een kwestie van uiteenlopende karak-

zorgen onder ogen zien, aanpakken en

In augustus van vorig jaar begon voor

ters denk ik. Nu ben ik op zoek naar

oplossingen daarvoor bedenken. Voor-

mij een nieuwe episode in mijn leven

nieuwe begeleiding en doe het even

beelden: samen boodschappen doen,

als budgethouder. Niet alleen een ken-

zonder.

want dat lukte mij niet zo best. Samen

nismaking met het Pgb nieuwe stijl. Je

koken, samen het huis schoonmaken,

weet wel: zelf de declaratie- en verant-

Ik doe hier een oproep aan de lezers

samen naar ziekenhuisonderzoeken,

woordingsformulieren invullen en die

van Denkraam. Heb je zelf een Per-

samen naar…Toch, af en toe, waren er

laatste op tijd terugsturen naar het

soonsgebonden Budget en vind je het

momenten van ontspanning. Dagtrips,

zorgkantoor. Neen, ik ging ook werken

leuk om over jouw ervaring daarmee

soms naar verre uithoeken van het

met een nieuwe particuliere begeleid-

iets te vertellen? Aarzel niet en schrijf

land. Naar Meppel bijvoorbeeld om

ster. “Hard aanpakken” was haar werk-

ons!

naar een mogelijke vakantieplek te kij-

motto, waar ikzelf het liever wat rusti-

ken. Maar ook uitjes, zoals bezoeken

ger aan gedaan had. Voordat ik het wist

Ton Hensing

aan de Euromast, het Park, Blijdorp, de

was het praten over mijn dagelijkse

Fotografie: Jaap Meeuwsen

[6]

Samen deskundig Vandaag heb ik weer gewerkt. Als trainer van het project: Cliënten Trainen Hulpverleners “samen deskundig”. Inderdaad, vandaag waren we samen deskundig. Zo was het ook, echt niet overdreven. Ik zit daar toch als cliënt, op zo’n middag, samen tussen de hulpverleners, die overigens bijna allemaal vrouwen blijken te zijn. Dat valt mij op. Net zo

Nieuws van Ggzplaza, het Rijnmondse interneten computerproject voor de gebruikers van de Geestelijke

als het mij opvalt dat er toch wel direct een open sfeer is en dat er een gevoel van gelijkwaardigheid in de lucht hangt.

Gezondheidszorg

We praten gewoon met elkaar, van mens tot mens, zodoende is er geen drempel meer en dat is enorm verfrissend. Ik

Een update van de gang van zaken bij Ggzplaza:

was immers niet meer gewend om zo’n contact te hebben met mijn hulpverlener. Mijn ervaringen waren juist het tegenovergestelde. Mijn hulpverlener wist het allemaal beter

Per 1 maart is Martin Luycx coördinator van het project.

en hij had wel degelijk macht over mij. Hij wist immers wat het beste voor mij was. En dit is nu juist waar het over

Cliëntenraden kunnen binnenkort hun eigen website

ging, gelijkwaardigheid, dan luister je meteen stukken beter

aanmaken binnen het Ggzplaza-systeem. Zij ontvangen

naar elkaar. Ik weet nog dat ik opgenomen was en hoe het

daarover bericht met een uitgebreide instructie.

is om opgenomen te worden en ook wat het is om verslaafd te zijn. Daarom is het juist zo verhelderend, juist omdat

Hetzelfde geldt voor het cliëntgestuurde kunstenaarscol-

men elkaar met respect behandelt. Dat is echt heel erg fijn.

lectief Collage. De betrokken kunstenaar ontvangen een

Natuurlijk ben ik ook hulpverleners tegengekomen die mij

wachtwoord en inlognaam waarmee ze foto’s van hun

gelijkwaardig behandelden. Maar toch...ondertussen toch

werk, gedichten en informatie over hunzelf binnen een

ook niet. Dan moet ik denken aan die hulpverleners, die ik

eigen pagina kunnen plaatsen.

tegenover mij heb gehad en dat zij het altijd allemaal wel wisten; hoe ik mij voelde; waarom ik mij zo gedroeg en

Het is nu ook mogelijk om zelf nieuwsartikelen op de

vooral hoe ik mij voortaan beter zou kunnen gedragen;

website te zetten. De artikelen worden voordat ze daad-

vooral dát, dát moest mij aangeleerd worden. Ja, en dan,

werkelijk op de website zichtbaar zijn gescreend door de

dan haakte ik af. Hoewel het ook is voorgekomen dat ik het

redactie. Doorgaans duurt dit hooguit enkele uren. Ver-

inzag, wat mij dan aangeleerd moest worden.

der hebben we nog allerlei andere ambitieuze zaken op

Natuurlijk hadden de hulpverleners ook wel eens gelijk,

stapel staan, zoals een datingservice, een electronische

maar daar ging het niet om bij mij, het ging om de bejege-

crisiskaart enz. Volg ons op www.ggzplaza.nl

ning en inderdaad toch ook om de gelijkwaardigheid. Ja, en dat is er vandaag, vooral die gelijkwaardigheid. Trainingen

En Last but not least: We zijn bijna rond met het

geven mag wat mij betreft vaker gebeuren. Ik hoop dat er

nieuwe cursusprogramma. We hebben veel van de

nog veel meer hulpverleners zijn die zich opgeven voor de

opmerkingen en ervaringen van het vorige

training. Het is gewoon heel belangrijk dat mensen je niet veroordelen, zeker niet als cliënt en daar gaat het om. En weet je wat nou zo leuk is? Dat aan het einde van de

‘seizoen’. Het programma ziet er zeer goed uit, met cursussen ‘Ontwerp je eigen folder’ (handig voor cliëntenraden), ‘Tekenen in photoshop’(door Guido de Groot,

middag de hulpverleners ook nog huiswerk meekrijgen. Dan

striptekenaar; www.kitocartoons.com). Maar ook in de

krijg ik echt zo’n gevoel van: de rollen zijn nu omgedraaid.

praktische cursussen is voorzien, zoals cursussen word,

Nu moeten zij wat leren en ben ik de ervaringsdeskundige.

excel, enz.

En zo gaan we uit elkaar en ‘s avonds terug naar huis in de trein dacht ik: hoe goed het was, die wisselwerking. Zij leerden van ons doordat we onze ervaringen konden delen en wij hebben ook wat van hen geleerd.

U kunt het programma aanvragen bij: GGZ Plaza / Postbus 21078 / 3001 AB Rotterdam E-mail: [email protected]

Liesbeth

[7]

Waar blijft het seksualiteitsbeleid van DeltaBouman? De mening van Jan de Haas is een duidelijke grens” en “gewoon In de wandelgangen van

ben ze nog idea-

gezellig met elkaar koffie drinken,

het Basisberaad, waar

len? Wel degelijk!

iemand hebben die er voor jou is, die

Denkraam huist, werd ik

En dat is in het

met je meeleeft, dat iemand je steunt,

aangesproken door Teus,

rapport vastge-

vertrouwd zijn met elkaar.”- “Er moet

onze projectondersteuner.

legd. Het rapport

geen aparte plek komen voor seks,”

“Jan de Haas wil reageren

bewijst het

vindt Jan, “maar overal op Delta moet

naar aanleiding van je

belang van inti-

gelegenheid zijn elkaar beter te leren

stuk over ‘Seks is zo gek

miteit, genegen-

kennen.”

nog niet’, en hij wil dat

heid en seksua-

“Er is ook te weinig publiciteit geweest

jij zijn reactie op schrift

liteit voor de

rond de publicatie van het rapport,”

stelt.” Voordat ik de kans

patiënten. Zonder

aldus Jan. “Er had aandacht moeten

kreeg om contact op te

vervolg verliest

zijn van de landelijke pers. Het onder-

nemen met Jan had hij al

het rapport zijn

werp is er belangwekend genoeg voor,

waarde. Op basis

en er zou wat meer druk op de ketel

van dit rapport

zijn voor een vervolg. Als dit onderzoek

dient de Raad

geen vervolg krijgt betekent dat, dat de

contact met mij opgenomen, en de afspraak voor

Jan de Haas. Een markant heerschap.

een interview werd gemaakt. Jan de Haas, velen zullen hem

van Bestuur beleid te maken, en daar is

mensen waar het om gaat in de steek

kennen, is een markant figuur binnen

nog niets van te merken.”

gelaten worden. Aan de patiënten die

de cliëntenbeweging in Rijnmond. Van

Met de nadruk die op de themamiddag

aan het onderzoek meededen is beloofd

maart 1998 tot juli 2002 was hij voor-

op seksualiteit kwam te liggen is Jan

dat zij en hun verhaal serieus worden

zitter van de Patiëntenraad van Delta

niet gelukkig. “De patiënten hebben

genomen. Deze belofte mag niet ver-

Psychiatrisch Ziekenhuis te Poortugaal.

vooral behoefte aan genegenheid en

broken worden.” Tot slot spreken we af

In die functie was hij nauw betrokken

intimiteit,” zegt hij, en hij citeert enke-

dat Jan de laatste woorden van dit stuk-

bij het onderzoek naar de behoefte aan

le respondenten uit het rapport:- “Maar

je zal aanleveren. Het laatste woord is

genegenheid, intimiteit en seksualiteit

als ik een vrouw heb dan zou ik ze

dus, zoals afgesproken, voor Jan:

van langdurig opgenomen patiënten.

graag in een doosje willen doen. Ik wil

“Dit eerste en enige grote onderzoek op

Het rapport hiervan, getiteld ‘Seks is zo

ze graag goed verzorgen en gewoon

Delta APZ, dat door de patiëntenraad

gek nog niet’ verscheen in september

leuke dingen samen doen en lekker

met zoveel liefde en nauwkeurigheid is

2002, en op 5 juni 2003 werd hierover

eten en radio luisteren en samen pra-

uitgevoerd, verdient meer aandacht dan

een themamiddag gehouden. Sindsdien

ten.” “Een goed contact is voor mij een

het tot nu toe heeft gekregen.” aldus de

is het stil. Te stil, volgens Jan.

platonisch contact. Dat je geen seks

geïnterviewde.

“Doel van het onderzoek is het verbete-

hebt, maar dat je kan praten over klas-

ren van de kwaliteit van leven van

sieke muziek, schilderijen, museums en

Ernest Smit

langdurig opgenomen patiënten. Heb-

politiek. En het kroegleven is taboe, dat

Fotografie: Jan B. Burger

“De Verwoeste Stad” is een beeld van de Russische beeldhouwer Ossip Zadkine (1890 – 1965). Het beeld staat in de kubistische traditie en lijkt rechtstreeks weggelopen uit Picasso’s beroemde schilderij “Guernica”. Niet voor niets noemt men Zadkine ook wel de Picasso onder de beeldhouwers! Het beeld, een geschenk van de directie van De Bijenkorf, siert sinds 1953 de stad Rotterdam. De huidige locatie is – hoe toepasselijk! – Plein 1940. Dat is naast het Maritiem Museum. Er kwam slechts één inzending voor deze prijsvraag binnen op

onze redactie. Deze oplossing was correct. Beste Chris, je krijgt de cadeaubon van twintig euro zo snel mogelijk opgestuurd! De nieuwe opgave, waarvan je weer een klein fragment ziet, betreft een in 1897 ontworpen en het jaar daarop gerealiseerd gebouw van de hand van de architect W.Molenbroek. Karakteristiek voor Rotterdam durven wij zeggen. Hoe heet dit gebouw? Onder de goede inzenders van oplossingen wordt wederom een cadeaubon van twintig euro verloot. Doe je best en doe een gooi naar die prijs. Veel succes!

Raden maar!

[8]

[column] le kwestie is op zichzelf genomen dan ook volledig juist. Maar deze politieke stroming, die als geen ander voor de arbeiderskinderen op de bres had moeten springen heeft integendeel, vanaf de jaren negentig meegedaan aan het verkondigen van de stelling dat de sociale strijd gestreden zou zijn. De moord op de leraar, hoe afwijsbaar op zichzelf ook, moet dan ook gezien worden als een metaforisch teken van de tijd. Natuurlijk is er, nu even heel concreet, voor het ministerie van onderwijs en de samenleving als geheel sprake van een moeilijk oplosbaar probleem, omdat in deze oorzaken en gevolgen zo lastig te ontrafelen zijn. Nu hebben gemiddelde burgers, beleidsmaker of niet, toch de vaak de neiging zich af te keren van problemen. Dat is een stukje collectieve programmering van burgers. Iedereen wacht op de ander tot die iets gaat doen, terwijl een enkel individu weinig kan uitrichten. In de industriële samenleving liggen problemen in de eerste plaats bij degenen die volgens de bestaande maatschappelijke orde voor bestrijding ervan zijn ingehuurd. Dat geldt in het onderwijs net zo als in de zorg. Kijk, dicht bij huis, maar naar de Regionale Instelling Beschermd Wonen. Het is niet gemakkelijk om daar als cliënt enige wezenlijke -bedoeld is: onmisbare- invloed op het beleid te verwerven. Professionals richten zich eerst naar de eisen van financiers waarvan in the end immers ook hun eigen positie afhankelijk is. Allemaal heel begrijpelijk natuurlijk, maar daarom blijft dat nog steeds verkeerd. In wezen is dit alles onderdeel van de zo-even genoemde sociale kwestie. Immers de vraag of professionals als maatschappelijke middengroep kiezen voor het belang van de cliënten, ofwel dat zij slechts bevelmatig uitvoering geven aan de door financiers gegeven opdrachten, voor de uitvoering waarvan zij iedere maand op hun bankrekening gewaardeerd worden? Deze belangen zijn immers deels onverenigbaar.Je zou zelfs kunnen zeggen dat het een verslavingsproblematiek is. Het overheidsbeleid schiet tekort in het bestrijden van het idee dat het een ieder-voor-zich samenleving moet zijn, een programmering die er vanaf de jaren tachtig stelselmatig door onder meer de VVD is ingeramd. Heel anders gaat het er wat dat betreft toe in België. De Socialistische Partij aldaar stelde onlangs gratis openbaar vervoer voor. Dat zijn aanzienlijk betere geluiden. Deze beschouwing levert, al wandelend door de Schiedamse Joop den Uijllaan, geen reden te twijfelen aan de juistheid van het streven naar rechtvaardigheid in de vorm van sociale gelijkheid. Dit tenslotte met de hoopvolle conclusie dat er, in weerwil van de tijdgeest, voor het socialisme wel degelijk toekomst is. Als arbeiderszoon die de lessen op de Lagere Technische School goed heeft begrepen, vind ik dat bemoedigend. Het vraagt alleen wat geduld.

Sociale kwestie nog steeds aan de orde De moord, in januari, op de leraar van de Haagse school is een tragische gebeurtenis. Ook ik heb in de jaren tachtig op een qua situatie vergelijkbare Lagere Technische School onderwijs mogen ontvangen. Achteraf pratend, heb ik niet het idee dat je er onderwijskundig gezien zo verschrikkelijk veel leerde. Sociaal gezien des te meer. Die LTS heet nu VMBO, met dank aan voormalig staatssecretaris van onderwijs Karin Adelmund. Doel van dat vernieuwde systeem was om te zorgen dat leerlingen zouden doorstromen naar het MBO, met betere beroepskansen. Maar dat goed bedoelde beleid is helaas geflopt. Er is niets nieuws onder de zon. Ook in mijn tijd hadden veel van mijn klasgenoten met allerlei toestanden te maken die geen goede bodem vormden om tot effectief onderwijs te kunnen komen. Integendeel: De school functioneerde vooral als een bewaarplaats; zodat de van de straat waren, op zichzelf overigens geen slecht resultaat. Op de scholengemeenschappen voor mavo en havo daarentegen, waar de kinderen uit de gegoede middenklasse voorbereid worden op hun meestal planmatig vastgestelde ‘carrière’, was het meestal precies omgekeerd. De schoolbesturen van die MAVO’s, HAVO’s en VWO’s zag ik zoeken naar nieuwe, mogelijk op de school nog te vinden leerlingproblemen. Als ze die na lang speuren eindelijk boven water dachten te hebben, werd er natuurlijk een commissie ingesteld, die zich daarmee ging bezighouden. Dat kon ook makkelijk want het besturen ging daar van een leien dakje, omdat ze met voor 99% grenzeloos gezagsgetrouwe kinderen te maken hebben. Ook deze groep zou natuurlijk kans lopen op psychische problemen en daar werd op voorhand zonder kostenraming een ruim financieel budget voor geregeld. Vervolgens werd daar never nooit gebruik van gemaakt omdat die deftige kindertjes thuis zo geprogrammeerd zijn, dat elke mogelijke onprettige beleving als niet bestaand wordt weggeredeneerd. In die kringen mag je namelijk geen last van stress hebben, laat staan er hulp voor vragen, want dat wordt gezien als zwak en dan ben je een ‘loser’, en voor ‘losers’, zo hebben ze van hun geslaagde en gestudeerde ouders erin geramd gekregen, is in deze samenleving geen carrière weggelegd. Zo bezien hebben de ‘LTS- arbeiderskinderen’, misschien nog het voordeel dat ze spontaner, opener en bovenal eerlijker zijn dan hun leeftijdgenoten op de scholen voor de gegoede middenklasse, waar vaak elke spontaniteit uit is weggeslagen. In zoverre is dus de vraag of deze laatste groep, door de van hun financieel rijke ouders vaak geëiste overspannen leerprestaties, uiteindelijk net zo veel menselijk welzijn beleven als de arbeiderskinderen. Maar misschien oogt dat op het eerste gezicht wat tegenstrijdig. Dat PvdA- baas Wouter Bos nu spreekt van een nieuwe socia-

Cor Noordegraaf

[9]

Congres over het Parental Alienation Syndrome (PAS) Op 26 november organiseerde de patiëntenraad DeltaBouman, op initiatief van Bart Koppenol, een van de leden, een congres over het Parental Alienation Syndrome (PAS), in Nederlandse vertaling ouder verstotingsyndroom.

instanties. In een vooroorlogs tempo, met een overvloed aan gegevens (de professor is jurist), en met enkele goedgeplaatste theatrale effecten maakt hij het juridische moeras invoelbaar waar je als gescheiden ouder in belanden kan. Met zijn betoog, dat nu en dan vanuit de zaal op hoorbare instemming kan rekenen, overschrijdt hij ruim de hem toegemeten spreektijd, en dat heeft tot gevolg dat de rest van het programma onder grote tijdsdruk afgehandeld wordt. Jammer, want hierdoor wordt de discussie vaak in een te vroeg stadium afgebroken. Onderbroken door de pauze stellen de drie deelnemers van het forum zich voor. Liesbeth Smulders, pedagoog en psycholoog in dienst van de Raad voor de Kinderbescherming en schrijver, voelt zich hier in het hol van de leeuw, want zij vertegenwoordigt ‘de vijand’. Joep Zander, pedagoog, schrijver, kunstenaar en gescheiden vader, stelt dat het bij de helft van de scheidingen mis gaat, en er geen goede omgangsregeling getroffen wordt. Mr. Peter Prinsen, advocaat familierecht,

PAS Delta publiek. Na een zware middag tijd voor de borrel.

Liesbeth Smulders. Raad voor kinderbescherming (pedagoog, psycholoog en schrijfster)

[10]

stelt dat de huidige rechtspraktijk conEen impressie van het congres:

flicten uitlokt. In de hierop volgende

Opnieuw naar Delta, deze keer (samen

discussie tussen de forumleden blijkt

met Leen Kaal) als passagier in de antie-

het lastig de grenzen van het discussie-

ke Volvo (verchroomde bumpers, blau-

onderwerp af te bakenen. Voor de vra-

we nummerplaten, raampjes die je met

gen uit de zaal ontstaat een rij voor de

de hand moet openen… jeugdsenti-

microfoon, en door de tijdsdruk krijgt

ment!) van Arie Harthoorn. De zaal

niet iedereen de gelegenheid zijn vra-

waarin het congres gehouden wordt is

gen te stellen. De betrokken deelnemers

redelijk gevuld. Een veertigtal zeer

hebben vaak zichtbaar moeite met het

betrokken deelnemers zorgt voor een

beheersen van hun emoties bij het stel-

geanimeerde sfeer.

len van hun vraag. Tijdens het slot-

Na een openingswoord van Wilma Eije-

woord van professor Hoefnagels voelt

riks, voorzitter van de patiëntenraad, en

Liesbeth Smulders zich aangevallen. Zij

een inleiding van Robert Reesink, dag-

stelt vast dat zijn slotwoord een voort-

voorzitter, is het podium voor Professor

zetting is van zijn betoog in plaats van

Dr.G.P.Hoefnagels. Hij neemt uitgebreid

een samenvatting van de middag, en er

de tijd om uit de doeken te doen wat

wordt over en weer wat gehakketakt.

het PAS is, door de geschiedenis van het

Hiermee eindigt het officiële deel van

familierecht vanaf de tweede wereldoor-

de middag met een, gezien de com-

log te behandelen, zijn eigen ervarin-

plexiteit van het onderwerp en de emo-

gen met bemiddeling en de tegenwer-

ties die het oproept, passende disso-

king die hij daarbij ondervond door

nant. Met een hapje en een drankje na

[aan de redactie....]

V.l.n.r. Georgette Groutars, Ernest Smit en Arie Harthoorn. Even gezellig bijpraten.

De redactie krijgt regelmatig brieven binnen van haar lezers met ontroerende en persoonlijk getinte verhalen. Dat doet ons goed. Want dan weten we waarvoor we schrijven. Bedankt lieve lezers. Hier een keus uit de laatste brieven die wij jullie niet willen onthouden.

afloop wordt de vrede

de traditie, in 9 van de 10

weer getekend. We treffen

gevallen de moeder). Bij

de Volvo op het parkeer-

een problematische schei-

terrein aan met een lekke

ding, als de liefde tussen de

rechterachterband, zodat

ouders is omgeslagen in

het reservewiel in de mie-

haat, kan de verzorgende

zerregen gemonteerd

ouder zijn/haar gevoelens

moet worden. Het kan de

overbrengen op het kind.

goede stemming niet

Dan ontstaat het syn-

bederven: we hebben een

droom. Het kind, nog niet

nuttige middag bijge-

in staat om zelf een oordeel

woond, die hopelijk een

te vormen, neemt de hou-

vervolg krijgt. De com-

ding van de verzorgende

Wat goed dat het blad Denkraam nu

plexiteit van het onder-

ouder over, en verstoot de

alweer een jaar bestaat.

afwezige ouder. Doordat het

Ik( Annette) lees zelf altijd de hele

kind hiermee gedrag aan-

inhoud van jullie blad.

werp heeft ons verrast,

Peter Hoefnagels. (professor en jurist)

maar het is volgens ons

Rotterdam, 24 december 2003. Aan de redactie.

van groot belang, en zal in de toekomst

leert dat in strijd is met zijn/haar

Ik woonde van 1995 tot juli 2003 in

ook in Denkraam nader behandeld wor-

gevoelens krijgt het problemen met het

een woongroep, nu heb ik een eigen

den.

inschatten van de werkelijkheid, de

plekje in Rotterdam.

identificatie met de beide ouders en

Zelf maak ik ook een SF boek in

Kader: Wat is het PAS syndroom?

gaat het twijfelen aan zichzelf. Vaak

onze krant’ het Kompas’ van Dag

Het begrip Parental Alienation Syndro-

komen de problemen pas op latere leef-

Activiteiten Centrum (DAC) Noord –

me is gemunt door Prof.Dr. Richard

tijd (30-40 jaar) aan het licht.

Oost in Ommoord in dagcentrum de

Garner M.D., hoogleraar klinische psy-

Viersprong.

chiatrie aan de Columbia University

Ernest Smit

In 2004 hebben we een eigen DAC.

(inmiddels overleden), in zijn boek:

Fotografie: Jan B. Burger en Michiel van Gog

Dus: redactie van Denkraam kom

‘the Parental Alienation Syndrome’ uit

eens langs in 2004.

1985. Het kan optreden bij kinderen

Nog vele jaren toegewenst met jullie

die op jonge leeftijd de echtscheiding

blad.

van hun ouders meemaken. Het kind wordt toegewezen aan een van de ouders (in Nederland nog steeds, vanuit

Annette Timmerman.

Zoals er in het vorige nummer van Denkraam aangekondigd werd gaan we werken met themanummers. In het volgend nummer wordt dan ook het accent gelegd op psychoses. Dus nogmaals een oproep. Heb je zelf een psychose gehad en wil je deze ervaring aan ons verwoorden? Heb jij, of een van je naasten het etiket schizofreen opgeplakt gekregen? Hoe bevalt het om in een inrichting te zitten? Heb je meer last van een psychiater die dom lult of van je stemmen, die vervelend doen? Of andersom. Hoe zit het met pillen en andere therapie? Kortom we zijn op zoek naar

[gedicht]

Themanummers Denkraam

Dit gedicht smaakt naar meer.

Fantasie slaat op hol De realiteit eist z’n tol Waanideeën van structuur Vallen om daar tegen de muur Mensen Mensen Mensen Mensen

geven krijgen leven zwijgen

meningen en vooral

[oproep]

“eigen ervaringen’’ hierover. Stuur ze op! Het tweede themanummer (najaar 2004)

De vicieuze cyclus Van leven en de dood De keuze brood of lus We worden snel groot

staat in het teken van de jeugdzorg. Hiervan is weinig kennis bij het Basisberaad, cliëntenraden en verwante instellingen gebundeld. De jeugdzorg heeft een eigen plek in de maatschappelijke opvang en in de GGZ met, hopelijk, een eigen toegankelijkheid. Wie helpt ons de toegang te verschaffen? Dus, jongeren en werkers in de jeugdzorg, klim in de pen en vertel. Redactie “Denkraam”, Postbus 21078, 3001 AB Rotterdam Telefoon: 010-4665962, E-mail: [email protected] Dat mensen die met zichzelf of de maatschappij in de knoop zitten ook vaak op een andere, vaak indringender manier van zich doen spreken blijkt uit veel publicaties, onder andere in Denkraam. Dat er ook veel indrukwekkends wordt gemaakt door jongeren komt minder onder de aandacht. Hiernaast een gedicht van een jongere, gedateerd 12-02-00, die toen opgenomen was in de jeugdpsychiatrie. Het was een bescheiden jongen en hij vond het fijn dat een der redacteuren het mooi vond en het voor hem op schreef. Helaas is zijn adres niet meer bekend zodat we geen toestemming kunnen vragen dus plaatsen we het anoniem met alle respect en waardering die het gedicht toekomt.

[12]

En in de tijd Zonder verandering Komt er spijt Maar wel verandering

Wat is een crisiskaart?

om te voorkomen dat je, verhaal aan meerde mensen moet vertellen. Bedenk ook als je bezig bent met het maken van

Mijn naam is Anja, en ik heb sinds kort een crisiskaart. Je zou kunnen zeggen dat het een brandverzekering is voor mensen die ooit in een psychische crisis zijn belandt. Vaak is het zo dat als je in een crisis zit je niet zo makkelijk voor jezelf op durft te komen.

je crisiskaart je eventueel in een crisis raakt, dit komt vaak doordat weggestopte herinneringen weer boven komen. Daarom raad ik het sterk aan om aan je plan te werken als je, je goed voelt. Ik vergelijk het hebben van een crisiskaart met het sluiten van een brandverzeke-

Een crisiskaart is niet zomaar gemaakt,

waar wil je niet worden opgenomen.

ring je gaat er vanuit dat je het nooit

vanaf het moment dat je plannen hebt

Dan, als dat op papier staat, ga je zoe-

nodig zult hebben maar je kunt beter

om er één te maken tot aan het

ken naar de mensen die jij belangrijk

een plan klaar hebben dan dat er iets

moment dat het af is zit ongeveer zes

vindt. Het is de bedoeling dat die men-

gebeurt want dan is het te laat.

maanden. Je meld je telefonisch aan bij

sen na het lezen van het plan hun

de consulent crisiskaart dan volgt er een

handtekening er onder zetten. In geval

Anja

eerste kennismaking. Ook wordt er dan

van crisis wordt de voor jou eerst ver-

Wil je meer informatie over het maken van een cri-

een vragenlijst ingevuld de vragen varië-

antwoordelijke persoon gebeld. Daarom

siskaart dan kun je contact opnemen met:

ren van je naam en geboortedatum tot

moet je er van tevoren goed over

Basisberaad Rijnmond / Adriaan Spaans

hoe begint bij jou een crisis en wie moe-

nadenken wie je vraagt. De crisiskaart

Postbus 21078 / 3001 AB Rotterdam

ten we waarschuwen, waar wil je wel en

wordt door één consulent gemaakt. Dit

Tel: 010-4665962

Teruggave belasting in verband met arbeidsongeschiktheid Bij het invullen van mijn belastingformulier in 2003, ben ik erachter gekomen dat de mogelijkheid bestaat om in aanmerking te komen voor een extra aftrekpost (voor buitengewone lasten) in verband met arbeidsongeschiktheid.

risico, welke niet door het zieken-

De werkwijze naar de belastingdienst is als

fonds worden vergoed. (Zie de

volgt:

belastingbijlage bij het aangifte for-

Je moet een verzoek om teruggave(over

mulier.)

bijv. 5 jaar) indienen bij het belastingkantoor afd. particulieren. Op internet

Tel bij alle opgetelde bedragen het

staan voorbeelden van verzoek brieven.

bedrag van de arbeidsongeschiktheids-

Krijg je geen jaarlijks terugkomend

aftrek, waarna de kosten verminderd

belastingformulier toegezonden, dan

worden met de drempel. Hetgeen over-

kun je bij het belastingkantoor een T-

blijft is dan aftrekbaar als ziektekosten.

biljet aanvragen voor teruggave over

Elk jaar wordt het aftrekbedrag voor

2003. Het is belangrijk je jaaropgaven

arbeidsongeschiktheid op nieuw vastge-

van de uitkeringsinstantie(s) goed te

De voorwaarde is dat je vanaf 45%

steld evenals de andere de andere

bewaren. Deze moet je met de aanvraag

arbeidsongeschikt moet zijn. De aftrek

aftrekposten. (zie bijlage bij het

opsturen. Ik hoop dat deze informatie

voor arbeidsongeschiktheid is onder-

belastingformulier 2003)

jullie wat extra euro’s oplevert. In deze dure tijd is elke euro er één. Toch?

deel van de rubriek ziektekosten. Om voor aftrek van ziektekosten in aanmer-

Als je deze post nooit op je belasting-

king te komen moet je een berekening

formulier hebt ingevuld, is het de moei-

maken van de totale ziektekosten. Hier-

te waard om te proberen, in aanmer-

onder vallen onder andere:

king te komen, voor een teruggave. Je

Q

Premie ziekenfonds die wordt inge-

kunt dit over vijf jaren terugvorderen,

Mocht het een en ander niet duidelijk zijn, dan

houden door de uitkerende instantie

mits je in die jaren vanaf 45% arbeids-

kun je contact opnemen met het belastingkantoor.

+ eigen te betalen nominale premie

ongeschikt was. Het is mij gelukt, als-

Voor algemene vragen over belastingen bestaat

en evt. aanvullende verzekeringen.

nog, enkele honderden euro’s terug te

de (gratis) Belasting Telefoon: 0800-0543. Deze is

De huisapotheek

krijgen. Het was even flink puzzelen,

te bereiken van maandag t/m donderdag van

Andere gemaakte kosten, bijv een

rekenen en bellen, naar instanties, om

8.00 tot 22.00 uur en op vrijdag van 8.00 tot

bril, hoorapparaat, vervoer, eigen

achter alle bedragen te komen.

17.00 uur. Via internet op www.belastingdienst.nl

Q Q

Veel succes! Yvonne C.L.M. van Wely

[13]

Veel te verbeteren aan woonsituatie (ex)cliënten) GGZ 30e Week van de Psychiatrie over knelpunten in zorg In de week van 22 tot 27 maart 2004 organiseren landelijke en regionale cliëntenorganisaties en cliëntenraden de 30e Week van de Psychiatrie. In deze week zijn er door heel Nederland tal van activiteiten rondom het thema: “Zorg om Wonen”. Het Basisberaad GGZ organiseert in deze week de activiteiten en discussies in de regio Rijnmond.

Op vrijdag 26 maart wordt de week afgesloten met een feestelijke bijeenkomst in het nieuwe gebouw van het Basisberaad. Alle activiteiten zijn openbaar en gratis toegankelijk. Voorlopig Programma Dinsdag 23 maart, 14.00 - 16.00 uur Ervaringsverhaal en discussie

Thema: “Zorg om Wonen”

leiding, op huishoudelijke zorg én op

Locatie: sociaal pension De Schuilplaats,

Het thema “Zorg om Wonen” is geko-

activerende en ondersteunende begelei-

Charloise Kerksingel 34, Rotterdam

zen omdat cliënten vaak moeite hebben

ding. Wat betekenen deze veranderin-

zich in hun thuissituatie te handhaven.

gen voor de woonkwaliteit van cliën-

Woensdag 24 maart, 13.15 - 16.00 uur

Vaak doen zij hiervoor een beroep op

ten? Betekent het dat de woonbegelei-

Toneel en muziek, waarbij een dialoog

zorg of begeleiding maar die is niet

ding meer op maat wordt georgani-

met het publiek wordt aangegaan.

altijd toegesneden op de individuele cli-

seerd? Of zijn deze veranderingen

Locatie: ’t Roefje, Goudensteinstraat 5,

ënt. Dit kan leiden tot terugval of her-

eigenlijk bezuinigingen? Deze vragen

Hellevoetsluis

opname in een instelling. In sommige

komen tijdens de Week van de Psychia-

gevallen leidt dit zelfs tot een bestaan

trie aan bod.

Woensdag 24 maart, 14.15 - 16.30 uur Gespreksmiddag over beschermt wonen.

als dak- en thuisloze. Eén van de oorzaken hiervan is het ontbreken van vol-

In deze week geeft het Basisberaad GGZ

Met ervaringsverhalen en discussie.

doende passende woonvormen en

cliënten en andere betrokkenen de gele-

De Groene Luiken, Oosthavenkade 8,

woonbegeleiding voor (ex)cliënten. Dit

genheid om zich uit te spreken over de

Vlaardingen

is in tegenstelling tot de keuzemogelijk-

knelpunten die zij ervaren in hun

heden in andere zorgsectoren, zoals de

woonsituatie. Hiervoor zijn een vijftal

Donderdag 25 maart, 14.00 - 16.00 uur

bijeenkomsten georganiseerd. Tijdens

Debat over de AWBZ

deze bijeenkomsten spelen ervarings-

Cliënten, politici en andere deskundigen

Discussie over knelpunten

verhalen, toneel en discussie een grote

wordt gevraagd hun mening te geven.

Cliënten krijgen te maken met verande-

rol. Zij geven een beeld van de proble-

Locatie: binnenkort bekend.

ringen in de Algemene Wet Bijzondere

matiek rondom wonen en het gebrek

Ziektekosten (AWBZ). Deze veranderin-

aan keuzemogelijkheden van cliënten

Vrijdag 25 maart, 16.00 - 22.00 uur

voor een specifieke woonsituatie.

Afsluitend feest met straatmuzikanten,

ouderenzorg of de gehandicaptenzorg.

gen zijn van invloed op de woonbege-

muziek en andere verrassingen. Locatie: nieuwe pand van het Basisberaad (onder voorbehoud) Zomerhofstraat 76-90, Rotterdam Het programma van de Week van de Psychiatrie is nog niet definitief. Vanaf eind februari wordt het gepubliceerd op de website van het Basisberaad (www.basisberaad.nl). Meer informatie kunt u verkrijgen bij Guido Koppes, projectmedewerker Week van de Psychiatrie. Hij is per E-mail Week van de Psychiatrie. Knelpunten! Hier niet hoor!

[14]

bereikbaar via [email protected]

[strip]

[15]

PAS en Bart Koppenol passen bij elkaar! Kortgeleden op 26 november 2003, kon ik initiatiefnemer zijn van het eerste Congres Passyndroom bij kinderen. Dit Congres werd gehouden en georganiseerd door de patiëntenraad van het Deltaziekenhuis te Poortugaal. Nu na de fusie met Bouman, DeltaBouman geheten. Uiteraard ben ik ook de mensen van deze patiëntenraad zeer dankbaar voor deze gelegenheid die geboden werd en hun samenwerking. Zo ook DeltaBouman en hun bestuursdirectie. Prof. G.P. Hoefnagels gaf een goede uitleg wat de materie inhoudt evenals de heer Joep Zander. (pedagoog) Al vele jaren ligt er gedegen onderzoek op dit terrein. De heer Dr. Richard Gardner, bekend kinderpsychiater heeft jaren lang, zo sinds 1984, deze materie bestudeerd en beschreven. Iedere keer doemt bij mij de vraag op: Waarom heeft men dit gedegen onderzoek zo lang laten liggen. Terwijl er al sinds 1984 het goede onderzoek van Gardner lag en bovendien werd aangeboden aan justitie. Antwoorden als: “het klimaat was er niet geschikt voor” zijn gewoonweg dooddoeners te noemen. Eigenlijk kan men in het kort dit zeggen. Na scheiding, gehuwd of niet gehuwd doet niet ter zake, worden vele kinderen de dupe van het feit dat door manipulatie, het meest door de verzorgende ouder, hier veelal de moeder c.q. familie, kinderen schade blijken op te lopen. De term “hersenspoeling” wordt ook genoemd. Vroeg of laat worden zij vaak ziek, psychisch ziek of gaan in behandeling, hebben therapie nodig. Gedegen informatie is nu eindelijk in Nederland te vinden, al veel eerder op andere buitenlandse sites, ook al zeggen vele hulpverleners niet te weten waar het hier om gaat… Een extra moeilijke factor is zeker het geval als de moeder gezag verkrijgt en deze lijdt bijvoorbeeld aan Borderline syndroom. Waarover inmiddels gedegen onderzoek naar werd gedaan en veel over geschreven is. Echter instan[16]

ties die te maken kregen met de problematiek bij scheiden, hebben en dat blijkt heel duidelijk, veel te weinig samengewerkt om belangen en rechten van kinderen op beide ouders te waarborgen. Bijvoorbeeld, men zei dan dat men niets kon doen of iets dergelijks. Men verwees naar elkaar in vele gevallen. Men zit in zijn maag met het gebruik van de wet op de privacy of beroepsgeheim. Als iemand, de moeder die onder behandeling is met borderline bijvoorbeeld dikwijls hulpverlening heeft gekozen om partners van deze mensen niet in de behandeling te betrekken. Dit standpunt werd kennelijk de laatste jaren pas veranderd, gezien de folders van onder andere het Trimbos- instituut, waarin staat dat partners erop aan moeten dringen bij de behandelaars om betrokken te worden bij de behandeling van hun partner. Men zei dan “dat wil de cliënte zelf niet.” De reden ligt voor de hand en is verklaarbaar. Immers deed men dat wel, dan kwam de realiteit aan het licht en zo ook feitelijkheden die aan de orde zijn. Had men het maar gedaan, dan had men veel ellende en leed voor velen kunnen voorkomen. Leed, gemis, pijn, emotionele beschadiging, trauma’s, die biologische vaders veelal hebben moesten ondervinden en nog steeds ondervinden, zo ook hun kinderen. Het totaal onnodig en vaak frustreren van de omgang door veelal moeders, die denken daar goed aan te doen. Het bewerkstelligt alleen maar dat kinderen in loyaliteitsconflicten terechtkomen. (Oh, je hoeft niet naar je vader als je daar geen zin in hebt.) (Gestuurde kaarten naar kinderen, bij de oude kranten.) (Zich zeer negatief uitlatend zonder

enige reden over vaders, waar kinderen bij zijn.) En hierbij zeg ik het nogmaals, gezien de opmerking van de mevrouw van de Raad Kinderbescherming, die aanwezig was op dit Congres en dit wenste te noemen, terwijl toch ook haar duidelijk zou moeten zijn dat het met deze materie in het oog, daar dus bepaald niet alleen om gaat in deze gevallen. Het geldt niet voor vaders, die totaal alcoholist zijn bijvoorbeeld en plegen pure kindermishandeling gedurende vele jaren. Eerder worden er op deze wijze kinderen jarenlang emotioneel mishandeld door de verzorgende ouder en zelfs ontvoering blijkt voor te komen. Zie de berichten in de media bijvoorbeeld. Ook ik kreeg het letterlijke advies mijn kind te gaan halen. Dit heb ik niet gedaan. Echter, nu weet of hoor ik niets, terwijl men tot informatie verplicht is. Men doet dus in feite niets…. Het familierecht in Nederland is langzaam aan het veranderen. Een wetsvoorstel wordt aangenomen van “verplichte meditation” voordat er überhaupt wordt gescheiden. Dit is uiteraard al een verbetering. Een volgende stap zou kunnen zijn dat zodra onnodige frustratie van omgang en gezag met de vader blijkt. Het gezag wordt toegekend aan 1 ouder, zoals gezegd hier veelal de moeder in 90% van de gevallen, er wordt afgedwongen dat omgang plaatsvindt. Er moet gekeken worden preventief of: Q De verzorgende ouder tot verzorging in staat moet worden geacht. (Wat overigens al in de wet staat) Q Gezag moet worden herbezien, in de eerste plaats uitgaand van gezag bij beide eigen ouders. In 1998 werd reeds een wet aangenomen dat als er kinderen in het geding zijn, het gezag over kinderen bij beide ouders dient te blijven. Echter, het begrip “ouders” wordt hier al onduidelijk gemaakt. Iemand is biologisch vader en tegelijkertijd, ook al werd het kind “burgerrechtelijk” erkend, geen vader, omdat er dan geen juridische erkenning zou zijn.

Bart Koppenol. Initiatiefnemer eerste congres Passyndroom bij kinderen

Blijkbaar wordt dit door een rechter bepaald. Als tenminste een moeder van een kind bij de geboorte van een kind, dit weigert. Men zou kunnen zeggen dat onderzoek altijd plaats vindt in dit geval. Dit blijkt geenszins het geval te zijn. Dat komt omdat in het Burgerlijk Wetboek staat dat bij geboorte van een kind, de moeder toestemming moet geven tot erkenning. Als de moeder iemand is die zonder enige reden, erkenning weigert, zoals bijvoorbeeld mensen met borderline alleen maar hoeven te denken in de steek gelaten te worden en dit vervolgens ook zeggen. Dat er dan geen enkel onderzoek plaatsvindt naar feitelijkheden. Is het des te meer onbegrijpelijk dat men als werkenden bij instanties, gedegen onderzoek in feite laat liggen. Gevolg is immers zieke kinderen? Kinderen die ook later in het leven problemen krijgen. Waaronder bijvoorbeeld identiteitsproblemen en erger. Dr. Gardner waarschuwt al jaren dat men niet op verkeerde benen moet gaan staan door niets te doen. Kinderen hebben hier ook een eigen rol in. Maar men

kan niet zeggen dat als een kind pasgeboren is, dat hij of zij een stem heeft en hoe gemakkelijk men dan blijkt om te springen met rechten van kinderen. Als de eigen vader wordt verteld dat erkenning van kinderen niet belangrijk zou zijn, zoals ik vernam van een werker bij de Raad Kinderbescherming, maakt het des te triester en schrijnender. Gemis en gewoonweg verdwijnen van moeder en kind ook al zegt men dat niet. Het lijkt dat men de imago’s van instanties ook na klachten, voor laat gaan. Moeilijk geeft men toe dat men ook als werkenden wel degelijk andere keuzes hadden kunnen maken en daardoor de problemen zijn ontstaan. En de problemen erger zijn geworden voor de betreffende biologische ouders (lees vaders) en hun kind of kinderen. Ook het A.M.K. (Advies- en Meldpunten Kindermishandeling) is inmiddels in een paar jaar tijd veranderd, in die zin dat men kennelijk heeft ingezien dat het zo niet verder kan gaan. Men zal in de reguliere hulpverlening de materie Passyndroom (het wordt overigens een erkende stoornis bij kinderen)

zo wordt begrepen, omdat deze zal verschijnen in de nieuwe D.S.M., (het algemeen gebruikt Diagnostisch Naslagboek) zeer serieus moeten gaan nemen. Dat dit niet gebeurt, kan ik niets aan veranderen. Maar de antwoorden die ik kreeg omtrent gewone vragen die ik stelde aan een hulpverlener en hem of haar vroeg medewerking te verlenen aan het Congres genoemd “daar zie ik het nut niet van in” getuigt van een grote desinteresse op zijn minst, c.q. onbekendheid, wellicht met de materie op zijn zachtst gezegd. De ernst deze zaken, die kinderen aangaan tenslotte, die het niet verdienen langer van rechten op beide ouders te worden beroofd. Onterecht wat nu ook vaak blijkt, naar mijn mening. Mag toch onderhand wel duidelijk zijn, ook bij de hulpverleners, bijvoorbeeld in de zogenaamde Kop projecten. Men zal moeten gaan leren samen te werken en moeten inzien dat men niet door kan gaan op een wijze, die kinderen schade aandoet en deed en ziekten bij velen opleverden. Doordat men in principe niets doet en men veelal niet graag de verantwoording op zich neemt. Het valt niet mee om in te zien dat men zelf andere keuzes had kunnen maken. Maar de burger en hier met name meestal de biologische eigen ouder, (veelal vader) verdient het niet door rapportages, die niet gecontroleerd worden op feiten, nog langer benadeeld te worden aan alle kanten. “ Belangen van kinderen” ,wat men beschouwde als belangen moeder- kind in verreweg de meeste gevallen dienen belangen en rechten van beide eigen ouders te zijn. Kinderen zijn geen “voorwerp” of “eigendom” van mensen. Moge dat duidelijk zijn aan hen die er aan en ermee werken. Kinderen hebbeen recht op een goede verzorging en opvoeding en voor vele, vele kinderen die in dergelijke situaties gebracht zijn mogen dit soort zaken geen voortgang meer hebben. Men moet preventief ingrijpen voor het welzijn van vele ouders en kinderen. Bart Koppenol. Fotografie: Jan B. Burger.

[17]

Leven in een goede harmonie is voor mij erg belangrijk

mijn scriptie afwas.” Het cijfer dat Willem ervoor kreeg was een acht. Wat vind je de mooiste plek van Rotterdam? Als meest mooie plek - zeg maar zijn

Willem H. Smouter (53 jaar) - en getrouwd met Tony Smouter - Roest (63 jaar) - is zeker een markante persoonlijkheid te noemen. Toen “Denkraam” nog eenvoudig “het Blad, de Krant” heette – en dat is dus al weer bijna een jaar geleden – wist hij de redactie te vinden met zij ingezonden stukken, brieven, telefoontjes en zowaar, zelfs hele boekwerken! Hij bleef ons vinden, zo gaandeweg. De redactie besloot hem eens op te zoeken en hem te vragen naar de drijfveren van zijn bestaan…

favoriet - noemt Willem de plaats waar de fietsers afstappen om door de Maastunnel hun tocht te vervolgen. “Van daaruit kun je zo mooi uitkijken over het water, dat wijdse hè,” zo verzucht hij. “En dan al die boten die voorbij komen….” Wat vind je van het rookbeleid? Over het (nieuwe) rookbeleid dat per 1 januari officieel is ingegaan – niet alleen in de dagcentra, maar in alle openbare gelegenheden - , is Willem heel duidelijk. “Ik ben het daarmee van harte eens.” Maar hij vind wel dat de

Bij binnenkomst troffen wij, Anja en

rokers een plekje moeten behouden om

fotograaf Ton, Willem alleen aan. Zijn

toe te kunnen geven aan hun trek in

eerste vraag aan ons was wat we wilden

tabak. Wat hemzelf betreft: “Verleden

drinken. Met recht een hartelijke ont-

jaar met oud en nieuw rookte ik nog

vangst! Na ons aan de thee met koek

een paar sigaren, maar verder heb ik

gezet te hebben, kon het interview van

nooit gerookt,” vertrouwde hij ons toe.

start gaan. Wat zijn je plannen voor de toekomst? Op de vraag ‘wie is Willem Smouter? ‘

Willems toekomstplannen concentreren

vertelde Willem nogal met het geloof

zich rond het uitwerken van zijn scrip-

bezig te zijn. “Niet op een fundamenta-

tie “Gaandeweg.” Hij zou er doolgraag

listische wijze maar op een gewone,

naar andere mensen iets mee willen

normale manier,” verduidelijkte hij.

doen. Concreet doelt hij hier op het Willem Smouter. Eindelijk na vele telefoontjes.

Wat is de hoogste opleiding die je gedaan

samenbrengen van zowel Christenen, Joden als Islamieten.. Ze rond de tafel

hebt?

krijgen, een stuk verzoening tot stand

De hoogste opleiding die ik genoten

Vind je het belangrijk dat mensen voor hun

brengen. Hij speelt met de gedachte om

heb is ‘De Levensschool’; “dat is een

geloof uitkomen?

bisschop van Luijn te benaderen en

soort bijbelschool,” aldus Willem. “Ik

Hij vind het van belang, - en wil dat

deze te vragen om met zijn vrouw Tony

heb daar drie certificaten gehaald,” zo

ook zelf in de praktijk brengen! - dat

als sociaal priesteres te mogen dienen.

vervolgde hij niet zonder trots. “Twee

mensen naar elkaar toebrengen één van

in de sociale theologie en verder nog

de manieren is om je geloof tor uitdruk-

Heb je moeite met het onderhouden van

een getuigschrift van sociaal evange-

king te brengen.

relaties?

list.”

Willem heeft geen moeite met het Je hebt een proefschrift geschreven wat was

onderhouden van zijn eigen relatie. Hij

Het geloof speelt een belangrijke rol in je

waar de reden van?

vind het prima gaan zoals hij het doet

leven, kun je ook vertellen waarom dit zo is?

Tijdens de opleiding heeft Willem een

met zijn vrouw Tony. Hij kent Tony al

Zoals al eerder gezegd, het geloof speelt

proefschrift geschreven met als titel

zo’n tien tot twaaf jaar. Wel vind hij

een belangrijke rol in Willems leven.

“Gaandeweg.” De reden waarom hij dit

het belangrijk dat zijn vrouw een gelo-

“Leven in een goede harmonie is voor

deed was tweeledig: “niet alleen voor

vig persoon is.

mij erg belangrijk.” Zonder het geloof

de opleiding, maar ook voor mijn rol

zou het leven van Willem ondenkbaar

(functie?) van (als) sociaal evangelist.”

Anja en Ton

zijn.

“Het heeft drie jaar geduurd voordat

Fotografie: Ton Hensing

[18]

Emmentalerkaassoep (voor 2 a 3 personen)

[recept]

Ingrediënten:

Recept:

250 gr. Emmentaler

Een vuurvaste ovenschaal rijkelijk met boter invetten. Van de kaas dunne plakken

boter om in te vetten

snijden. In de schaal afwisselend laagje kaas en brood leggen. De bouillon erover

8 dunne witte boterhammen

schenken. Hier en daar een vlokje boter leggen. Schaal in de oven zetten en ± 30

1 l. groentebouillon

minuten bakken bij een temperatuur van 200° C of gas stand 4 – 5. In een kommet-

20 gr. boter

je de eieren met een garde loskloppen. 10 minuten voor da baktijd om is de eieren

2 eieren

op de soep laten glijden. Weer in de schuiven en opdienen zodra de eieren gestold

1 eetl. gehakte peterselie

zijn. Met peterselie bestrooid serveren.

Toegankelijk, laagdrempelig, klantvriendelijk? Op de fiets, eind december in Ommoord: verrek! Dit is de

“Dat zeg ik toch! Bij DAC Noord/Oost”

John Mottweg, straks op de terugweg effe een kijkje nemen

“DAC Noord/Oost is dicht tot na de feestdagen”.

bij DAC Noord/Oost, veel over gehoord, ik ken Annette,

“O, wat jammer, ik was eindelijk eens in de buurt, dus ik

Augusta, Renate, Bert, noem maar op, maar ik ben ‘r nog

dacht ik ga eens kijken. Maar als ze weer open zijn, is het dan

nooit geweest.

gewoon hier in deze ruime zaal? Ik dacht dat het veel kleiner was!”

Op de terugweg: het was nummer 122 –dacht ik- dus we vol-

“Nee, dit is de Viersprong”.

gen gewoon de huisnummers. Nou, hier zal het wel zijn,

“Maar waar is DAC Noord/Oost dan?!”

want daar is de “de Viersprong”, en dat zit in hetzelfde

“Wie wilt u daar spreken?”

gebouw. Maar waar is de ingang? Gewoon maar het terrein

“Dit wordt me te ingewikkeld, wat een gedoe zeg! Laat ik het

opfietsen dan, kijk, daar is de deur, maar er staat nergens een

anders proberen: als Augusta wél werkt, waar is dat dan?”

bordje met “DAC Noord/Oost” erop, en wat ziet het er som-

“Dat is hier rechts de gang in, loop maar mee”

ber uit, is het wel open, is er wel iemand? Aanbellen, o, de

“Is dit het, deze deur, deze kamer?”

deur is niet op slot. De hal in, kijk, daar is een soosruimte, er

“Ja, dit is DAC Noord/Oost, maar ik zei al: het is dicht, tot na

brand zowaar licht, en er is volk! Er komt zelfs al iemand op

de feestdagen”.

me toegelopen.

“Is dat wat er op de deur staat, en hangt allerlei info, effe

“Ben ik hier bij DAC Noord/Oost?”

m’n bril pakken, nee ik zie het zo al, dat is allemaal andere

“Nee, dit is de Viersprong”.

troep, waarom staat er niets op de deur over de openingstij-

“Oh, en waar is DAC Noord/Oost dan?”

den?”

“Bij wie moet u zijn?”

“Dat zei ik al, ze zijn dicht tot na oud & nieuw”.

[19]

[verslaafd] Als je verslaafd bent Ben je nergens Word je wakker Iedere dag Met de vraag Op je lippen Waar het allemaal aan lag Als je verslaafd bent Heb je kriebels Gedwongen leef je Van dag tot dag Als je verslaafd bent Ben je verdrietig Maar je grijnst mismoedig Maakt je mond toch tot een lach Nee, de vreugde Kan je niet meer voelen Zonder vast omlijnde doelen Ga je op je fiasco af Als je verslaafd bent Leef je maar met 1 doel Zoveel mogelijk gebruiken Scoren tot de dood Je bent dan eigenlijk Gedoemd tot de goot Daarom denk ik is toch waar van verslaving word je raar de maatschappij die dat ook vind gebruik het daarom maar als een hint! Liesbeth Vollemans

[20]