Denkraam. Geestelijke Gezondheidszorg Maatschappelijke Opvang Verslavingszorg. gratis magazine voor en door cliënten in de regio Rijnmond

Denkraam

Geestelijke Gezondheidszorg Maatschappelijke Opvang Verslavingszorg

gratis magazine voor en door cliënten in de regio Rijnmond

nummer 11 - december 2004

Van de redactie

nummer 11 Denkraam even in zwaar vaarwater!

nummer 11

Voor u ligt, geachte lezer, het themanummer over de Jeugdzorg. De afwerking van het “dubbel”nummer Denkraam 11 + 12 heeft tot een zeer moeizame bevalling geleid.

Misschien net geen keizersnede. Ja, misschien net niet. Immers, er waren de afgelopen twee maanden meerdere vertragende factoren die ons (eind)redacteuren danig parten hebben

gespeeld. Ik noem bijvoorbeeld het feit dat wij onze hoofdredacteur en ondersteuner, Teus van Wijk, sinds de tweede week van oktober hebben moeten missen. Dat was op zichzelf al een dreun van jewelste. Nu moesten we het helemaal alleen doen! Verder bleek dat ook wij, redacteuren van Denkraam, maar gewone stervelingen zijn. (Ex-)cliënten die van tijd tot tijd uit beeld kunnen zijn en waarop dan niet meer gerekend kan worden. En precies ook dat overkwam ons. Dat maakte de druk op de schouders van de overgebleven redactieleden wel tot een bijzonder zware. Een andere factor die ons werk bemoeilijkte was de geplande verhuizing van Denkraam naar de overkant van de Zomerhofstraat. Pas in de eerste week van november hoorden we dat het inpakken van de spullen van Denkraam op 24 november gebeurd moest zijn. Door de redacteuren van Denkraam wel te verstaan! En op 25 en 26 november zou dan de verhuizing moeten plaatsvinden. Aan beide data kon absoluut niet meer getornd worden! En we waren inmiddels al met zo weinigen… En of dit nog niet genoeg was, moesten we ook nog hulpkrachten leveren om mee te helpen met de verbouwing en herinrichting van de nieuwe ruimte van Denkraam aan de overkant. Problemen, problemen en nog eens problemen! Ondertussen werkten een paar mensen continu door aan het drukklaar maken van Denkraam 11. De poster met de gedichtenspecial (nummer 12) zou dan later apart verschijnen. Wel, het is onze kleine ploeg dan toch gelukt, maar vraag niet hoe! Zelfs met de poster is het nog goed gekomen, want die treft u ingevouwen in dit nummer aan. Ik zou op deze plaats een aantal mensen willen bedanken. Mensen, zonder wier hulp we het niet gered hadden. Niet dit jaar tenminste. Allereerst Martin Luycx (GGzplaza) die voor ons een aantal scans en fotobestanden heeft aangemaakt. Verder ook René Kragten van het Basisberaad die voor ons een onbereikbaar tekstbestand van de gedichtenspecial alsnog op een diskette wist te krijgen. En tot slot wil ik mijn speciale dank uitspreken aan Bas van Bellen, onze onvermoeibare steunpilaar en toeverlaat. Zonder zijn toewijding en inzet waren we nergens geweest!!

Nog een oproep aan de inzenders van kopy en andere reacties: maak daarvoor voorlopig uitsluitend gebruik van het e-mailadres [email protected]

Ton Hensing, eindredacteur

“Als het niet kan zoals het moet, dan moet het maar zoals het kan”. Met dit citaat, aangereikt door Ernest, heeft de redactie deze Denkraam gemaakt. Over de telefoon hielp Foekje ons verder hoe wij dan aan de slag moesten: “Begin met doen wat nodig is, doe wat je kan en plotseling doe je het onmogelijke, een goede en praktische leidraad van St. Franciscus.” Een troost hierbij is het citaat dat driekwart van de journalisten moet worden omgeschoold. Alle redactieleden is om een citaat gevraagd, omdat de hoofdredacteur door ziekte niet in staat is om het te schrijven. Wij wensen Teus alle sterkte om snel weer bij ons terug te komen. Ton weet hier nog aan toe te voegen: “nil volentibus arduum”, niets is onmogelijk voor hen die willen. “Al denk ik dan soms wel dat je eerst een gang door de aarde moet maken om op de gewenste plek uit te komen.”

>

[3]

Stichting Pension Maaszicht biedt onderdak aan zwerfjongeren

Seksueel misbruik Grote krantenkoppen geven zeer regelma-

“Wie het leven geen ideeën geeft, heeft geen idee van het leven”

tig aan dat kinderen gebruikt voor het seksuele genot van de volwassenen.

Stichting Pension Maaszicht bestaat dit jaar tien jaar. Er was nogal wat voorbereiding nodig om Maaszicht te kunnen openen. De doelgroep waarop het pension zich wilde richten bestond volgens de overheid niet. Het was dus niet mogelijk om subsidie aan te vragen. Maar in de praktijk waren er wel degelijk zwerfjongeren met veelal complexe problematiek.

95% Van de meisjes, die in Maaszicht opgevangen worden, is seksueel misbruikt vaak vanaf zeer jongere leeftijd. Ook een zeer groot aantal van de jongens heeft hiermee te maken gehad: “Mijn stiefvader verkrachtte mij toen ik vier jaar was, ik mocht niets tegen mijn moeder zeggen, want anders zou hij me vermoorden. Hij ging hier wekelijks soms tweewekelijks mee door tot ik dertien jaar was. Toen kwam het uit, want ik was wel een heel moeilijk jongetje geworden. Er werd thuis een half uur over gesproken, daarna beloofde mijn stiefvader beterschap en mocht ik er niet meer over praten. Over mijn frustraties, mijn boosheid en mijn verdriet werd niet gesproken. Ik ben weggelopen en heb daarna tien internaten en tehuizen van binnen gezien. Nu probeer ik in Maaszicht mijn diploma’s te halen, de eerste heb ik binnen en zit ik op een vervolgopleiding. Bron: www.maaszicht.nl

Joke Kurvers is bij Maaszicht werkzaam

geval is er vaak een achtergrond van

“Landelijk wordt het aantal zwerfjonge-

als pr-functionaris en fondsenwerver.

blowen en soms is er sprake van versla-

ren geschat op 3500, in Rotterdam ligt

Joke: “Pension Maaszicht geeft zijn ver-

ving aan drugs.

het geschatte aantal tussen de 300 en

blijfgasten de vijf b’s. Die staan voor

Volgens Joke Kurvers kunnen jongeren

700. En dat terwijl het aantal bedden

bed, bad, brood, begeleiding en buiten-

op verschillende manieren bij Maaszicht

voor de opvang van deze groep in heel

zorg.” Met buitenzorg wordt hier nazorg

belanden. “Achter het Centraal Station

Nederland slechts 320 bedraagt,” ver-

bedoeld. Pension Maaszicht biedt

staat bijvoorbeeld een reclamebord dat

volgt ze. Tot de doelgroep zou ook een

onderdak aan 30 jongeren, die tussen

zwerfjongeren die wat met hun leven

aantal van 700 moeilijk opvoedbare

de 17 en 23 jaar oud zijn. Daarnaast

willen gaan doen uitnodigt ons te bel-

kinderen (tot 18 jaar) kunnen worden

verblijven tien jongeren in het begeleid

len,” aldus Joke. En zij vervolgt met:

gerekend die nu zonder justitiële status

kamerwonen-project van Maaszicht.

“En dan is er natuurlijk de mond-op-

of veroordeling in een justitiële inrich-

Het verblijfsmotto is: wonen, leren en

mond reclame die voor de nodige

ting verblijven. Deze kinderen kunnen

werken met als doel zelfstandig en zelf-

binnenkomers zorgt. Ook zijn er aan-

(nog) niet zelfstandig gaan wonen, heb-

redzaam te kunnen functioneren in de

meldingen via een maatschappelijk wer-

ben nog begeleiding nodig. “Dit is zor-

maatschappij. De complexe problema-

ker. Verwijzingen vinden ook plaats

gelijk. Jongeren die eigenlijk niets

tiek waarmee de jongere Maaszicht

vanuit instellingen voor Jeugdzorg

gedaan hebben komen terecht in een

binnenkomt ligt meestal op het gebied

(de 17-jarigen), de justitiële inrichtingen

justitiële inrichting. De opvang binnen

van het niet hebben van huisvesting,

en soms ook direct via Justitie.”

de jeugdzorg is te weinig en dreigt te

omgaan met financiën (schulden,

Het is moeilijk om een goed beeld te

worden overbelast”. Ook is het zo dat

inkomen, werk ) en de lichamelijke en

krijgen over de grootte van de doel-

jongeren die in aanraking komen met

geestelijke gezondheid. In het laatste

groep waar Maaszicht zich op richt.

het criminele circuit of prostitutie vaak

[6]

‘bescherming’ krijgen vanuit het crimi-

willen doorverwijzen kampen zelf ook

met een uitkering, inschrijving bij de

nele circuit en buiten de zorg en opvang

met wachtlijsten,” zegt Kurvers.

gemeente, de post enzovoorts. Hierdoor

worden gehouden.

Gemiddeld stroomt jaarlijks zeventig

worden de voorwaarden opgebouwd

De cijfers van het jaar 2003 laten zien

procent van de jongeren op positieve

voor het zelfstandig wonen. In het

dat van alle binnenkomers bij de intake

wijze uit.

begin is er ook een observatieperiode,

54% ja zegt op de vraag of ze wel eens

Elke nieuwe gast doorloopt bij Maas-

waarin de jongeren worden geobser-

een delict hebben gepleegd. Vaak gaat

zicht een intake die uit minstens twee

veerd. Ook het gebruik van alcohol en

het om lichte vergrijpen, zoals winkel-

gesprekken bestaat. In het laatste

drugs wordt in kaart gebracht. Vaak

diefstal. Acht procent van de jongeren

gesprek moet de jongere aan kunnen

wordt door de jongeren niet onderkend

komt direct uit detentie. Hun dak- en

geven wat hij verwacht van zijn verblijf

dat het gebruik van (soft)drugs of alco-

thuisloosheid wordt daarmee doorbro-

in Maaszicht. Na opname start de inta-

hol een probleem kan zijn. Toch wor-

ken. Eerder dit jaar pleitten diverse

kefase die vier tot zes weken duurt. Dit

den de jongeren gestimuleerd om het

organisaties, waaronder bureau Jeugd-

is een periode van observatie, zaken

gebruik te verminderen, en er worden

zorg en de Raad voor de Kinderbescher-

regelen en afspraken maken. In dat laat-

duidelijke afspraken gemaakt over het

ming, voor meer aandacht voor en

ste gesprek dat na zes weken wordt

stoppen van het gebruik. Dit kan een

behandeling van de psychische en psy-

gehouden moet duidelijk worden of de

voorwaarde voor behandeling zijn.

chiatrische problematiek bij jongeren.

jongere in kwestie over voldoende moti-

De kern van het verblijf van de jongere

“Ook Maaszicht heeft wachtlijsten” ant-

vatie beschikt om met Maaszicht verder

bestaat enerzijds uit een stuk dagbeste-

woordt Joke.

in zee te gaan. Er worden dan individu-

ding en daarnaast uit scholing of wer-

De verblijfsduur van de jongere bij

ele afspraken gemaakt met de jongere.

ken ofwel werkervaring opdoen. Die

Maaszicht loopt uiteen van 10 maanden

En op die afspraken wordt de jongere

dagbesteding betekent allereerst een

tot 2, zelfs 3 jaar. “Het is het beleid van

dan zonodig aangesproken, want

normaal dag- en nachtritme opbouwen.

Maaszicht om geen jongeren op te

“afspraak is afspraak”. Eventueel kun-

Pas daarna kan aandacht geschonken

nemen met een psychiatrische indicatie

nen er sancties volgen als blijkt dat her-

worden aan de verdere invulling van de

of met een duidelijke verslaving aan

haaldelijk de hand wordt gelicht met

dag. Dat kan via diverse trajecten, zoals

harddrugs. Maar helemaal voorkomen

hetgeen toch duidelijk was afgesproken.

bijvoorbeeld het volgen van een cursus,

dat dit toch gebeurt kun je niet. De

Zeker in het begin wordt er gewerkt aan

in combinatie met sport. Ofwel een trai-

betrokken instellingen naar wie wij ze

praktische zaken: er wordt geholpen

ning sociale vaardigheden, het aanleren

Het dagboek van Carlos Carlos zit sinds drie weken in Maaszicht. De sociale dienst had hem aangemeld en na een intakegesprek kon hij vrij snel terecht. Hij wil in Maaszicht leren op eigen benen te staan, een eigen huis en weer naar school. Ik wil groepsleider in een tehuis worden. Voor het echter zover is moet er veel gebeuren:

nog geen geld. Zonder legitimatiebewijs kon ik mij niet inschrijven bij het arbeidsbureau en kan ik geen uitkering krijgen. Terug naar Maaszicht. Lopend want ik heb geen strippenkaart en nu mag ik niet meer zwart rijden. Stiekem toch zwart gereden, gelukkig geen bekeuring. In Maaszicht een gesprek met Johan. Er is een Maaszicht bijstandspot en daar krijg ik geld van voor een legitimatiebewijs. O, jee ik heb ook geen pasfoto’s. Weer naar Johan. Ik krijg een briefje om naar de fotograaf op de hoek te gaan en op rekening pasfoto’s te laten maken. Inmiddels is het al twee uur geweest en lukt het mij niet meer om naar de gemeente te gaan om een legitimatie te halen Dat moet morgen

“Ik ben om 9.00 uur opgestaan en heb eerst ontbeten en mijn

en dan moet ik weer naar het arbeidsbureau, de sociale dienst

lunchpakket klaargemaakt. Eerst moet ik mij bij de deelgemeente

enzovoorts. Volgende week heb ik een gesprek met de scholings-

laten inschrijven op het adres van Maaszicht. Nu ik een adres

coördinator voor een opleiding en intussen schrijf ik mij in bij

heb kan ik een afspraak maken bij de sociale dienst om een uit-

een uitzendbureau voor een tijdelijk baantje. Voor dat alles is

kering aan te vragen. Zonder uitkering kan ik hier niet blijven

geregeld ben je zo een maand verder en dan pas kan ik stappen

wonen.

zetten naar een werkelijk nieuw begin.”

Bij de sociale dienst stuurden zij me naar het arbeidsbureau, want ook daar moet je voor je uitkering ingeschreven staan.Toen ontdekte ik dat ik geen legitimatiebewijs had. Maar ik had ook

Bron: www.maaszicht.nl [7]

In 1997 werden vijftig kinderen doodgeslagen Veel jongeren in Maaszicht zijn ernstig mishandeld. Deze mishandeling heeft gelukkig niet tot de dood geleid, zoals vijftig andere kinderen in het jaar 1997. Wel hebben zij psychosociale schade geleden want... Wat kun je als vierjarige doen als je vader zijn pistool tegen je hoofd zet en zegt dat je waardeloos bent alvorens je een flink pak slaag te geven. Dan loop je als je tien jaar bent weg, je komt vrienden tegen, vrienden van de straat, die spannende maar verkeer-

Keien & Bouwstenen

de dingen doen. Zij geven je iets waardoor je je problemen kunt vergeten en dan... wordt je opgepakt door de politie. Je vader wordt gebeld. Hij komt je ophalen, want tenslotte is hij verantwoordelijk, maar hoewel hij je meeneemt naar buiten, gooit hij je,

Jongeren van de straat ontmoeten hun idolen

zodra jullie de hoek om zijn tegen de muur en zegt, je nooit meer te willen zien. Daar sta je dan als tienjarige. Deze jongen heeft in Maaszicht na een gevangenisstraf van anderhalf jaar zijn leven verbeterd. Hij verkoopt artikelen aan de deur en voorziet in zijn eigen inkomsten, woont in een project van begeleid wonen en probeert er op zijn manier wat van te maken. bron: www.maaszicht.nl

van hoe je met anderen kunt samen-

vers. Maaszicht krijgt vaak te maken

werken en ook, hoe je kunt leren aardig

met de ‘uitvallers’. Maaszicht probeert

en beleefd te zijn tegen de klant die je

in het traject een opening te zoeken

in een restaurant moet bedienen. Maas-

naar de familie, om zo het sociale net-

zicht heeft een eigen project voor zijn

werk van de jongeren op te bouwen en

jongeren in restaurant “Millers” op de

te handhaven.

Voorhaven in Delfshaven. Ook sollicita-

De jongeren bij Maaszicht zijn nog

tietraining is een onderdeel van een

jong genoeg om te leren. Iemand die in

werkervaringstraject. Verder geeft Maas-

de problemen is geraakt en dakloos is

zicht zelf het zogeheten STP - program-

geworden, is zeker nog niet afgeschre-

ma aan jongeren. Jongeren van 17 en

ven. Bij Maaszicht wordt ook ingegaan

18 jaar kunnen dan bij Maaszicht een

op de talenten van jongeren, en wor-

scholings- en trainingsprogramma vol-

den de jongeren gestimuleerd om deze

gen. Ook zijn er contacten met Werk-

mogelijkheden te benutten. Er wordt

stad, een organisatie die zich in Rijn-

gekeken naar de jongeren en de toe-

mond toelegt op arbeids(re-)ïntegratie-

komst die ze hebben. Er is ruimte voor

projecten.

de leuke dingen: sporten, barbecue,

De jongeren bij Maaszicht komen uit

muziek, vakantie, theater. De jongeren

alle lagen van de bevolking. Soms wor-

wordt er op gewezen dat Rotterdam

den leerproblemen of andere proble-

veel voorzieningen heeft. “We leren de

men niet op tijd onderkend door de

jongeren dat de drempels niet zo hoog

ouders of school. Hierdoor komen kin-

zijn. Gebruik de dingen die de stad

deren vaak later in de problemen. Als

biedt.” Maaszicht is gevestigd in een

problemen tijdig hadden worden

voormalig klooster. In de spreekkamer

onderkend en naar een oplossing was

is er uitzicht op de tuin. Een van de

gezocht, hadden veel van de latere pro-

muren in de kamer dient als graffiti-

blemen voorkomen kunnen worden.

wall waar vertrekkende jongeren

Ouders staan bij de opvoeding van hun

berichten achterlaten. Eén van de

kinderen vaak onder druk van wat de

berichten: “Wie het leven geen ideeën

maatschappij van hen verwacht,

geeft, heeft geen idee van het leven.”

waardoor soms de problemen van kinderen niet worden onderkend. “Ook

Bas van Bellen / Ton Hensing

ouders moeten leren”, aldus Joke Kur-

Fotografie: Pension Maaszicht

[8]

Eind november verschijnt: ‘Keien & bouwstenen’, een uniek boek van Pension Maaszicht. Een boek over de straat en ambities. Over dromen en problemen. Over bij zondere ontmoetingen en nieuwe moge lijkheden. Vastgelegd in 14 openhartige en inspirerende gesprekken tussen jon geren van de straat en hun idolen. De ontmoetingen bieden een ontwape nende blik op zwerfjongeren. Verrassing en verbazing voeren de boventoon als de jongere ontdekt soms op zijn idool te lijken. Waardering bij de bekende Nederlander groeit als hij hoort uit welk diep dal de jongere komt. Uit alle ont moetingen blijkt dat met de juiste aan dacht en begeleiding enorme stappen kunnen worden gezet naar een nieuw begin, een positieve toekomst. Beleef de straat, ontdek de andere kant van zwerfjongeren en bekende Neder landse idolen zoals Fréderique Spigt, Martin Gaus, Dirk Kuyt, Pieter Storms, Patty Brard, Herman den Blijker en Humberto Tan. Zie de uitdagingen en lees de mogelijk heden. 96 full colour pagina’s vol ver driet, lol, vriendschap, ambitie en hoop. Een fantastisch vormgegeven boek, genaaid gebonden in een luxe karton nen band. Een boek om even bij stil te staan. Persoonlijk, betrokken maar vooral verrassend. Een mooi geschenk. U kunt ‘Keien & Bouwstenen’ voor € 17,50 bestellen bij Joke Kurvers, Stichting Pension Maaszicht. 010 – 243 41 41 of via de e-mail: [email protected].

Vrijheid en Illusies Soms zit ik op mijn werkplek over onderwerpen te mijmeren die ik wil onderzoeken en waar ik dan over zou kunnen schrijven. Vandaag kreeg ik een tip van een van mijn collega’s van Denkraam om mijn tanden eens in het thema “Vrijheid en Illusies” te zetten. Hij had, en ik ook, de film “Instinct” gezien met Anthony Hopkins. Wel leuk, maar het is een verzameling van andere speelfilms. Voorgangers zoals: Gorilla’s in the Mist, Silence of the Lambs, en andere films waarin bovengenoemde heeft geschitterd of niet. In ieder geval herkende ik het karakter van zijn personage per omgaande.

geopend was. De koningin is geweest en heeft staan knippen of gooien! Of dat wat te maken heeft gehad met het niet ingrijpen? Geen tijd…en/of kristalhard … op het standpunt gaan staan dat het zijn eigen keuze en verantwoordelijkheid was. Dat er niets gedaan had kunnen worden. Ik krijg een visoen uit een film: Pilatus, die zijn handen in onschuld waste, toen Jezus aan het kruis genageld werd. Keuzevrijheid en de eigen verantwoordelijkheid! Wat een dilemma! Al jarenlang voel ik het aan mijn water, dat die verwijzing naar de eigen keuzevrijheid en de verantwoordelijkheid van mensen, te pas en te onpas wordt misbruikt. En niet alleen in de hulpverlening, maar ook binnen allerlei andere instituten zoals: wetten en regelgeving. Denk aan de maatregel, In Beschikking Stelling (IBS) of de wet, Bijzondere Opname Psychiatrische Ziekenhuizen (BOPZ). Er zijn er teveel om op te noemen. Binnen welke grenzen van waarachtige zelfbeschikking bewegen wij ons in deze westerse kapitalistische, individualistische maatschappij? Afspraken waar wij onze eigen voordelen uitsprokkelen bewaken wij streng, maar niet

De poging om me te concentreren lukt echter bijzonder

minder met twee maten! En er zijn verschillende kwesties die

slecht, omdat mijn gedachten steeds weer afdwalen naar die

wij voor het individuele en collectieve gemak loslaten. Als het

lieve F.V., die pas geleden suïcide heeft gepleegd. De beelden

even te moeilijk wordt, teveel geld, tijd, mentale of emotione-

spoken rond en staan op mijn netvlies geprojecteerd. Hij zit

le inspanning kost. Over verloedering van waarden en nor-

in zijn auto lichtjes onderuit gezakt. Zijn vriendin heeft hem

men gesproken! Aan welke geschreven en ongeschreven wet-

moeten identificeren en zij zei, “hij zag er heel vredig uit.”

ten houden we onszelf en elkaar, als het gaat om veiligheid

Een voormalig groepsgenoot uit de therapeutische gemeen-

van mensen in relatie tot het somatisch of psychisch ziek

schap de Waard, waar ik ook als patiënt opgenomen ben

zijn. Wanneer wordt de mens een reëel gevaar voor zichzelf

geweest, was meer dan een groepsgenoot voor mij. Ik was gek

of zijn omgeving. Schrille contrasten steken mijn ogen uit en

op hem als mens en wij deelden veel met elkaar. Wij hebben

in deze wereld wil ik, het liefst even, helemaal niets meer

hem op 8 juli 2004, begraven. Het verdriet is nog vers. Terwijl

zien. Zijn er ook artsen die wanneer zij op straat lopen

mijn vingers aarzelend over het toetsenbord heen en weer

iemand met een hartstilstand voorbij lopen en niet reanime-

bewegen, schiet ik vol en voel het verdriet in mijn buik. Niet

ren? Of hevig bloeden uit een wond niet proberen te stelpen?

alleen voor hem, maar ook voor alle andere mensen die ik al

Als een hulpverlener of behandelaar weet dat de patiënt ten

verloren ben. Mijn woede en verbittering over de gang van

einde raad is, laat je het dan over waaien totdat het ergst

zaken, binnen dit specifieke cluster van DeltaBouman en zijn

denkbare gebeurd is? Slaap je nog goed? Vast wel, want je zult

behandelaar, is enorm.

als hulpverlener die zijn eigen verantwoordelijkheid niet

Eerlijkheidshalve moet ik bekennen dat ik de onverbeterlijke

genomen heeft, tegen beter weten in, moeten wegrationalise-

neiging bezit om geëmotioneerd en ongezouten kritisch op

ren. Anders kom je zelf wellicht ooit in de positie van een cli-

alle wantoestanden in de wereld te reageren. Nuances aan-

ënt, die je door jouw beroepsgedeformeerde vingers hebt

brengen en de situatie relativeren is noodzakelijk, want de

laten glippen. Terwijl je misschien toch het een en ander had

informatie is mij tweedehands ter ore gekomen. Het zijn

kunnen betekenen. Je weet het maar nooit. Het lijkt mij min-

betrouwbare bronnen dat zeker, maar wel met een subjectieve

der belastend om soms zelfs teveel te doen, dan soms aan-

beleving. Zowel de groepsgenoten als F.V., hadden de laatste

wijsbaar te weinig. Met alle fatale gevolgen van dien.

tijd herhaaldelijk aangegeven dat het abominabel slecht met

Misschien is het wel een goed idee om zelf eens als cliënt, die

hem ging. Maar wat is er uiteindelijk mee gedaan? Het is toch

de eigen verantwoordelijkheid en keuzevrijheid gedurende

te waanzinnig voor woorden! Een psychisch ziek mens kan

een bepaalde periode niet goed kan waarborgen, binnen een

zo overgeleverd zijn aan de persoonlijke willekeur van de

instelling of ziekenhuis door het leven te gaan. Ervaringsdes-

behandelaar binnen een instelling of ziekenhuis. Er moet wel

kundigheid is een goede motor, goed voelen hoe dat is.

gezegd worden dat het spiksplinternieuwe MFC (Multi Functioneel Centrum), te Spijkenisse nog maar net officieel

Isabella Fabri

[9]

Bureau Jeugdzorg - de toegang tot de jeugdzorg Kort gezegd bieden wij aan ouders en jeugdigen aandacht waar nodig, ondersteuning waar kan, bescherming en toezicht waar dat moet, aldus José Vermeer, directeur van Bureau Jeugdzorg Stadsregio Rotterdam.

Ontstaansgeschiedenis

die worden opgelegd door de kinder-

ken van rechtbankzittingen, deelname

Ons Bureau Jeugdzorg in Rotterdam

rechter. Het gaat om de ondertoezicht-

aan overleggen, zoeken van onderdak

bestaat sinds 1 januari 2003. Daarvoor

stelling, waarbij de ouder nog maar

voor de jeugdigen, enzovoort. Als er

bestonden wij als Stichting Jeugdzorg

beperkt gezag over het kind heeft, de

meer geld voor de jeugdzorg zou wor-

en hadden we een wat uitgebreider

voogdijmaatregel, waarbij Bureau

den vrijgemaakt, zou elke gezinsvoogd

takenpakket en een grotere regio als

Jeugdzorg de voogdij over het kind

minder cliënten onder zijn hoede krij-

werkgebied. Omdat er nieuwe wetge-

krijgt en jeugdreclassering, als er sprake

gen en daardoor meer contact met elke

ving werd ontwikkeld, heeft de over-

is van strafrechtelijk ingrijpen.

cliënt kunnen hebben.

grootstedelijke regio (Amsterdam,

Probleemjongeren in de gevangenis

Nieuwe wetgeving – een verbetering?

Haaglanden en Rotterdam) één Bureau

Er zijn grote tekorten in de jeugdzorg.

Op 1 januari 2005 zal er een nieuwe

Jeugdzorg in te richten, die overal de

Dit is vooral merkbaar door het feit dat

wet op de jeugdzorg ingaan. De wet is

toegang tot de jeugdzorg vormen.

er niet voldoende adequate opvang is

bedoeld ter verbetering van het stelsel

Zo werd ook in Rotterdam gereorgani-

voor de kinderen. Het gebeurt steeds

van jeugdhulpverlening en jeugdbe-

seerd, tot de organisatie die we nu zijn.

vaker dat jongeren thuis in een crisis

scherming. Ik heb echter twijfels of de

terecht komen en snel uit huis

wet het gewenste effect zal hebben.

Wat doet Bureau Jeugdzorg?

geplaatst moeten worden. De crisisop-

Ook vanuit de Tweede Kamer zijn al

Opgroeien en opvoeden gaat niet altijd

vang in Rotterdam kan deze stroom

kritische geluiden gehoord. Er is zelfs

zonder problemen. Vaak zijn deze pro-

niet aan en soms gebeurt het daardoor

een antibureaucratie brigade in het

blemen eenvoudig zelf op te lossen,

zelfs dat deze jongeren in een jeugdge-

leven geroepen om ervoor te zorgen

maar soms is hulp van buitenaf nodig.

vangenis terechtkomen, omdat ze in

dat de nieuwe wet wel de gewenste

We gaan uit van het recht van iedere

gevaar zijn of een gevaar vormen voor

efficiency oplevert.

jeugdige om uit te groeien tot een

zichzelf of hun omgeving. Een licht-

De overheid staat het zogenoemde zo-

gezonde en evenwichtige volwassene.

puntje is dat de stichting Horizon, een

zo-zo beleid voor. Dit betekent dat de

Onze hulp is bedoeld voor jongeren

van de grootste zorgaanbieders in

hulp zo licht mogelijk, zo kort moge-

van 0 tot 18 jaar, waarbij geen onder-

Rotterdam, en jongerenhuis Harreveld,

lijk en zo dicht mogelijk bij huis wordt

scheid wordt gemaakt naar afkomst,

een jeugdgevangenis, een nieuw pro-

verleend. Natuurlijk is dit een goed

levensbeschouwing of culturele achter-

ject gaan beginnen. Het is dan de

streven, maar dit is zeker niet in alle

grond.

bedoeling dat de jongeren voor maxi-

gevallen het beste antwoord. Steeds

maal 3 maanden gesloten geplaatst

wordt duidelijk dat voor bepaalde jeug-

We bieden een aantal mogelijkheden,

worden in Harreveld en dat de behan-

digen en hun gezinnen langdurig en

die relatief licht en kortdurend zijn.

deling gelijk wordt gestart. Daarna

intensief ingrijpen het enige is dat

Voorbeelden zijn cursussen (zoals soci-

neemt Horizon de behandeling over.

werkt. Te vaak zien we dat, áls er dan

heid besloten om in elke provincie en

eindelijk wordt ingegrepen met een

ale vaardigheidstrainingen of “Opvoeden doe je zo”), opvoedingsondersteu-

Tijdgebrek

maatregel voor kinderbescherming, er

ning, schoolmaatschappelijk werk, spe-

Ook is er gebrek aan geld om meer

dan voor het eerst serieus wordt geke-

cifieke hulp aan kinderen van verslaaf-

gezinsvoogden te kunnen aanstellen.

ken naar wat er aan de hand is, zodat

de ouders en crisisinterventie. Ook het

De gezinsvoogden kunnen gemiddeld

de goede hulp kan worden verleend.

Advies- en Meldpunt Kindermishande-

maar 20% van hun tijd besteden aan

Helaas zijn er dan al vele waardevolle

ling is onderdeel van Bureau Jeugdzorg.

daadwerkelijk contact met hun cliën-

jaren verstreken, waarin de problemen

Verder voert Bureau Jeugdzorg drie vor-

ten. De overige tijd wordt besteed aan

alleen maar toenemen en als het ware

men van verplichte hulpverlening uit,

het maken van rapportage, het bezoe-

verankeren in zo’n gezin. Het kost dan

[10]

[ingezonden]

Hallo allemaal, Ik ben een jongen van 18 jaar oud. Ik ben opgenomen in de psychiatrie. Aan mij is gevraagd een stukje te schrijven voor Denkraam. En bij deze ben ik dat nu aan het doen. De reden dat ik in de psychiatrie opgenomen ben is dat ik

zeer veel (ook in tijd) van zowel de

duidelijker de toegang tot de jeugdzorg

een psychose achter de rug heb. Het

cliënt als de hulpverlener om daar

is en er beter wordt doorverwezen,

uitte zich bij mij met stemmen en

verandering of verbetering in aan te

groeien de wachtlijsten. De politiek wil

achterdocht. Zo dacht ik bijvoorbeeld:

brengen.

de indruk wekken dat, met goed func-

Dat mensen mij wilden vergiftigen en

tionerende Bureaus Jeugdzorg, die

dat ze in mijn koffie hadden gespuugd.

Ook is jeugdzorg al jaren duidelijk dat

wachtlijsten worden opgelost. Daar-

Ik werd hier agressief van. Zo agressief

het heel ingewikkeld is om problemen

mee wordt de verantwoordelijkheid

zelfs dat mijn ouders de politie hebben

op het snijvlak van jeugdhulpverle-

voor de al jaren groter en ernstiger

gebeld. De agenten zagen dat ik een

ning, kinder- en jeugdpsychiatrie en

wordende wachtlijstproblematiek op

opname nodig had. Daar kreeg ik medi-

licht verstandelijk gehandicaptenzorg

het particulier initiatief afgewenteld.

cijnen en de psychose was redelijk snel

aan te pakken. Er wordt veel gescho-

Wij wijzen dit met klem van de hand,

onder controle. “Nu ben ik herstellende

ven met cliënten. De problemen van

omdat in onze ogen de overheid al

en ik werk gedeeltelijk. Mijn doel is dat

zo’n cliënt zijn alleen nou eenmaal

jarenlang alle signalen uit het veld

ik weer hele dagen wil gaan werken en

niet deelbaar naar meerdere organisa-

over de tekorten in de jeugdzorg

dat ik weer op mezelf kan gaan wonen.

ties. De overheid kiest nog steeds voor

negeert of bagatelliseert. De nieuwe

Ook word ik steeds actiever en krijg ik

aparte financieringsstromen, waardoor

wet dreigt hierdoor niet meer te wor-

meer energie om dingen te gaan onder-

een versnipperde aanpak in stand

den dan een cosmetisch plamuurlaag-

nemen.” Via een vriend van mij heb ik

blijft. Vernieuwing op dit terrein op

je, waaronder geen verbeterd stelsel is

een meisje leren kennen dat ik wel leuk

korte termijn is erg belangrijk. De

aangebracht, denk ook aan de eerder

vind. Ik vond het wel moeilijk om te

jeugdzorgorganisaties zijn bereid om

genoemde gescheiden sectorale cir-

vertellen wat mij overkomen was. Ik

hier invulling aan te geven, maar dan

cuits.

dacht dat zij mij misschien een psycho-

moeten we wel krachtig gesteund wor-

paat zou vinden. Zij reageerde er heel

Als de overheid wil kiezen voor de

nuchter op. Ik had het ook niet kun-

jeugd, moet zij erkennen dat een

nen vertellen, maar je kan beter eerlijk

Wachtlijsten

beperkt deel van die jeugd ernstige en

zijn. Verder volg ik Liebermans (dat is

Helaas moet ik zeggen dat we te

complexe problemen heeft, waarvoor

een cursus waarin je leert met psychose

maken hebben met wachtlijsten.

een integrale aanpak nodig is. Deze

om te gaan en met de nasleep hiervan).

Deze zijn het meest zorgwekkend bij

erkenning houdt dan ook in dat die-

Verder probeer ik drukke gelegenheden

het Advies- en Meldpunt Kindermis-

zelfde overheid verantwoordelijkheid

te mijden. Ik voel mij dan niet op mijn

handeling (AMK). Het is onverteerbaar

neemt en niet slechts gaat beheren en

gemak, teveel geluiden! Mijn vrienden

dat het soms maanden duurt voordat

beheersen. Wij zijn ervan overtuigd

begrijpen het wel als we ergens zijn

een melding onderzocht kan worden,

dat die overheid dan vele enthousiaste

waar het druk is. Soms gaan we ergens

terwijl de drempel om een melding te

jeugdzorgorganisaties aan haar zijde

anders naar toe waar het rustiger is. Ik

doen toch al zo hoog ligt. De meest

treft, met evenzo enthousiaste en

ben ook bezig met het halen van mijn

ernstige meldingen krijgen natuurlijk

deskundige medewerkers.

rijbewijs en de instructeur begrijpt het

den door beleidsmakers en politiek.

voorrang, maar juist daardoor blijven

ook. Het is een speciale rijschool. Hij

andere zaken langer liggen. Het is onze

José Vermeer

geeft les aan doven en slechthorenden.

vurige wens om hier snel verandering

Directeur Bureau Jeugdzorg Stadsregio

Dit is een beetje mijn verhaal. Haal de

in te brengen, want juist bij deze kin-

Rotterdam

kracht uit jezelf en uit jouw geloof.

deren en ouders is het erg belangrijk om snel een adequaat aanbod te doen.

Veel sterkte!

Ook doordat Bureau Jeugdzorg steeds

Jeroen [11]

[ingezonden]

Hallo trouwe lezers van Denkraam, Eerst durfde ik geen stukje te schrijven voor in dit lotgenotenblad. Je weet maar nooit wat ermee gebeurt. Toen hoorde ik van ’n hele aardige redactrice dat er een jeugdnummer verschijnt. Daar wil ik wel graag voor schrijven! Nou, ik heet Boudewijn en ben 19 jaar en via een lange weg uiteindelijk naar zelfstandigheid aan het werken. Ik kwam als jongen van 7 jaar al bij het RNO (Riagg Noord Oost), voor testen en gesprekken. Toen beleefde ik helaas m ’n eerste psychose op m ’n 11e. Hiervoor had ik best een leuk leventje met alle aandacht van mijn broertje en moeder. Ja, mijn ouders waren al op m ’n 7e gescheiden en dat is niet nix om mee te maken. Ik was op school een voorbeeldige leerling die bijna nergens moeite mee had, kon alles perfect bijbenen, haalde de mooiste rapporten keer op keer. All1 tja, 1 ding vergeten ik had niet zo’n grote vriendenkring en werd vaak gpest of om lullige ding& in elkaar grosst. Door iedereen die ‘ns zin had in pijnigen. Verder ben ik sinds heel jong al verslaafd geraakt aan de computer. Nix mis mee zul je denken, maar daar is wel wat mis mee! Moest langer blijven op school & werd wakker & ging slapen met de computer. Toen was geloof ik net de uitslag van het 1e deel van de Cito-toets uit groep 8 binnen. En ik sloot me steeds meer af van m’n leven… Ik kwam op school zo serieus over, dat als er maar 1 geintje gemaakt en ik nog verwarder werd. En toen ging ik allerhande rare dingen denken… Dat ik vergast werd. Dat ik ver in de toekomst leefde…. Ik las veel

Een historische “De zorg om de jeugd gaat me nog steeds zeer aan het hart,” zegt Kees Kleingeld, de kersverse directeur van MEE Rotterdam. MEE Rotterdam is een breed georiënteerde ondersteuningsorganisatie voor mensen die met een beperking te maken hebben in de regio Rotterdam. Keuzevrijheid van individuen en het recht op een onafhankelijk leven, volgens eigen inzichten, normen en waarden staan voorop.

SF-thrillers en horror boeken en ging er helemaal in op. Ik kwam in 2001 bij ‘t RMPI in Barendrecht, en werd gelijk aan de medicamenten gzet. Daar heb ik gwoond van ongeveer m’n 12e jaar tot m ’n 19e jaar. Ik heb het vaak nog thuis geprobeerd, maar steeds weer een slecht resultaat. Nu woon ik op de Brug in Pendrecht van DeltaBouman en ’t gaat al lange tijd goed. Toch ’n goed idee die Brug. Ik wens dit natuurlijk niemand toe, maar ’n ieder die dit overkomt sterkte. Ik heb veel gevallen gezien die “hersenloos” & “initiatiefloos” werden. Dan ben ik er nog goed vanaf gekomen met o.a. een concentratieprobleem. Doei,

“Met de bril van directeur MEE Rotterdam wil ik naar Jeugdzorg kijken,“ vervolgt Kleingeld. “Openheid van zaken geven over de Jeugdzorg is een lastige kwestie omdat de privacywetgeving allerlei obstakels opwerpt,” aldus de directeur. Hij geeft aan dat daarnaast tegengestelde belangen een rol spelen. Bijvoorbeeld bij

Boudewijn Hoornweg Fotografie: Christian Dogterom

opvoedings- en gedragsproblemen in een gezinssituatie. Het blijft moeilijk om aan te geven wat hier dan de onderliggende problemen zijn, Kees Kleingeld vindt wel dat de gedrevenheid en vasthoudendheid van werkers in de Jeugdzorg om een vaste plek te vinden voor het kind alle lof en respect verdienen. Terugkijkend op de afgelopen tientallen jaren Jeugdzorg ziet Kleingeld diverse ontwikkelingen en veranderingen die hun beslag hebben gekregen. In de jaren ‘70 en ‘80 was het zo dat ieder probleem zijn eigen stichting had die zich met dat probleem bezig hield. Het was heel kleinschalig allemaal, gericht op het ene gezin, in een levensbeschouwelijke traditie. Wat de samenle-

[12]

schets van de jeugdzorg [Interview Kees Kleingeld]

Een andere verandering is dat in plaats van aanbodgericht nu vraaggericht gewerkt wordt. In theorie tenminste. Of dat ook betekent dat er meer flexibel

ving ervan vond, was voor de aanpak

gewerkt wordt is maar de vraag. Er zijn

van minder belang. Eind jaren ‘80 was

namelijk nog steeds wachttijden bij de

men in de politiek ervan doordrongen

Jeugdzorg. Nog steeds wordt er nog erg

geraakt dat de “wildgroei” gestopt

aanbodgericht gewerkt. Kees Kleingeld

moest worden. Dit had meteen gevol-

noemt als positieve ontwikkeling woon-

gen voor de diverse instellingen die zich

initiatieven die van de grond komen.

met Jeugdzorg bezig hielden. De geld-

Hier kunnen ouders elkaar vinden om

kraan ging dicht. Kaalslag volgde, zoals

woonvoorzieningen te verwezenlijken

ook te zien was bij het buurt en jonge-

voor hun kinderen.

renwerk dat wegbezuinigd werd. De

De huidige tijd kenmerkt zich vooral

pijnpunten in de Jeugdzorg kwamen nu

door op komst zijnde strengere regelge-

eerst goed aan het licht. De zorg om

ving, met aangescherpte eisen ten aan-

jongeren was een heel erg gesloten orga-

zien van de subsidiëring van de bureau’s

nisatie.

voor Jeugdzorg. Met minder geld dan

Bovendien erg verkokerd, te vergelijken

voorheen zal met de klant de kwaliteit

met de “schotten” bij de RIAGG ’s en de

van de Jeugdzorg binnengehaald moe-

vrijwillige hulpverlening. Vanuit de

ten worden. De creativiteit in het werk

politiek waren daar vooral Marjo Vlie-

moet behouden blijven. Samenwerking

genthart en Hans Dijkstal, bevlogen

tussen de instellingen die zicht met

kamerleden, die van mening waren dat

Jeugdzorg bezighouden is dan wel van

er heel veel moest gebeuren bij de

wezenlijk belang. De wil daarvoor is wel

Jeugdzorg. Veranderingen dus. De

aanwezig maar de regelgeving zorgt

negentiger jaren kenmerkten zich door

voor belemmeringen. Kleingeld hamert

automatisering en schaalvergroting, gro-

verder op de aanwezige expertise (des-

tere organisaties dus. De kleinschalig-

kundigheid). “Doe vooral waar je als

heid, in het contract tussen maatschap-

Kees Kleingeld

instelling goed in bent en blijft dat ook doen.” De directeur van MEE wijst op

pelijk werker en de cliënt, bleef desondanks voorop staan. “Nu is het transpa-

die tijd waren kinderrechter en maat-

een zo goed mogelijk “matchen.”

rant,” vindt directeur Kleingeld en hij

schappelijk werker veelal twee handen

De expertise van MEE ligt vooral op

vervolgt: “De samenleving mag best

op één buik, waar de kinderrechter

het gebied van de omgang met en het

weten wat het kost en of het wel effici-

doorgaans het advies van de gezins-

begrijpen van de gehandicapte mens.

ënt is wat je doet.” In de case-load (het

voogd volgde en daarnaar beslissingen

Zo min mogelijk hulpverleningscontac-

aantal jeugdigen die een maatschappe-

nam. Nu is de kinderrechter steeds meer

ten voor de cliënt, Neen, transparant

lijk werker begeleidt) zien we een veran-

een echte rechter geworden.

houden, één hulpverleningscontact,

dering. Van de 35 cliënten eind jaren

Niet alleen juridische aspecten bepalen

één loket.

‘70 teruggelopen naar 20 cliënten

de netto werktijd van de gezinsvoogd

Kleingeld is en blijft een optimist,

omstreeks 1990. Dat maar 15 tot 20

maar ook de toegenomen mondigheid

“Ik geloof er heilig in dat ieder mens

procent van de werktijd van een maat-

van de klant doet een verdere aanslag

kan veranderen, ondanks zijn beperkin-

schappelijk werker (gezinsvoogd) netto

op de tijd die aan cliëntencontact

gen of handicap, ondanks de omstan-

besteed word aan cliënt contact heeft

besteed kan worden. In principe is de

digheden, bijvoorbeeld in een gezin met

meerdere oorzaken. Allereerst moet het

cliënt thans de opdrachtgever, en even-

kinderen.” Kees zijn drive is te mogen

werk geprotocolleerd worden. De maat-

tueel neemt de samenleving die rol over

en kunnen meehelpen dat mensen een

schappelijk werker moet veel tijd

als het belang van het kind direct in het

volwaardige plaats in de samenleving

investeren in zaken als rapportage,

geding is. De taak van de maatschappe-

gaan innemen. Hierbij is de communi-

het maken van een plan van aanpak,

lijk werker is thans die van ondersteu-

catie met zorgbehoevenden een belang-

en evaluatie.

ner. Hij is de coach van de cliënt, maar

rijke factor.

Dan is er nog de (nieuwe) rol die de

die houdt dus de regie van de manier

kinderrechter is gaan innemen. Vóór

waarop dat gebeurt.

Ton Hensing / Fotografie: Ton Hensing

[13]

[strip]

Een verleden met seksueel misbruik [Een interview met Anja] Seksueel misbruik kan blijvende schade

Welke mensen wisten van de situatie af?

Zo niet, waarom niet?

veroorzaken als het niet goed verwerkt

“Ja, de Raad van Kinderbescherming,

“Ik vind dat een ander jouw pijn niet

kan worden of als het veelvuldig plaats-

mijn voogd, en groepsleiders van de

kan invoelen. Destijds heb ik een

gevonden heeft. Het kan in het dage-

kindertehuizen.”

bewuste keuze gemaakt om niet in the-

lijkse leven een grote invloed op de

rapie te gaan en het helemaal uit te

psyche en het sociale functioneren uit-

Heb je nu nog contact met mensen die jou

kauwen. Daar zag ik juist een gevaar

oefenen. Veel (ex)-slachtoffers worden

misbruikt hebben? “Neen, gelukkig niet!”

in.”

stoord basisgevoel van veiligheid,

Welke plek heeft het in jouw leven?

Hoe gaat het nu met jou? “Het gaat goed

depressiviteit- en angstklachten,

“Kijk, vroeger was het een reus die mij

met mij. Ik zit lekker in mijn vel, maar

psychosomatische klachten en andere

helemaal opslokte en murw maakte.

ik heb een hele moeilijke periode achter

lichamelijke letsels. Vertrouwen hebben

Nu is het een tuinkabouter die voor mij

de rug. Door mijn werk voor Denkraam

in zichzelf en in partners zijn vaak

beheerbaar is. Klein genoeg om in mijn

en het oppakken van mijn hobby’s, ben

moeizame processen, waardoor er in de

jaszak op te bergen. Ik kan hem te

ik dichter bij mezelf komen te staan.

relationele sfeer en in de seksualiteits-

voorschijn halen of lekker laten zitten

Het gaat met mij, vooral op het emotio-

ontwikkeling problemen voorkomen.

waar hij zit. Als ik er over wil praten

nele en psychische vlak, veel beter. Ik

Op welke manier specifieke problemen

dan doe ik dat, wil ik het niet dan grens

heb mijn eigenwaarde en zelfrespect

zich wel of niet manifesteren, heeft

ik mezelf af.”

teruggevonden. Daar geniet ik erg van.”

(ex)-slachtoffer emotioneel ondersteund

Waar heb je nu nog last van? “Een voor-

Hoe zie jij jezelf? “Ik ben een mooie,

en opgevangen is door familieleden,

beeld: Ik vind het heel naar, wanneer

bloeiende roos die uit de knop geko-

vrienden en de levenspartner.

mensen zowel lichamelijk als emotio-

men is. Ik voel mij een waardig mens.

De levenskwaliteit zal afhangen van de

neel mijn grenzen overschrijden. Dan

Ik accepteer mezelf. Mensen die moeite

verhouding tussen de draagkracht en de

voel ik mij erg aangetast. Als ik een

met mij hebben, kunnen mijn rug op.

draaglast, en het in staat zijn van het

medisch onderzoek moet ondergaan,

Ik trek mij er niets van aan.”

oppakken van het dagelijkse leven.

dan verkramp ik erg. Ik weet dat het

dagelijks geconfronteerd met een ver-

alles te maken met de wijze waarop het

niet nodig is, maar het gebeurt gewoon.

Wat voor verwachtingen heb jij voor de toe-

Wil jij vertellen wat er in het verleden met

Ik kan dan erg moeilijk of helemaal

komst? “Ik wil seksueel misbruik graag

jou is gebeurd? “Ja, ik was drie jaar oud

niet ontspannen.”

uit de taboesfeer halen, maar ook meer

toen mijn vader dacht: “Kom, laat ik

lotgenoten ondersteunen. Bovendien

mijn dochter eens ontmaagden.” Tja,

Belemmert jouw verleden je in het aangaan

wil ik laten zien dat er met seksueel

jong geleerd, oud gedaan. Mijn vader

van contact met anderen? “Wat ik heb

misbruik een goed leven mogelijk is.”

heeft mij tot mijn drieëntwintigste jaar

vastgesteld is, dat ik nooit voor de volle

misbruikt en er was ook nog een ander.

100 % mijn vertrouwen durf te geven.

Heb jij advies voor mensen die dergelijk of

Deze persoon leeft nog, dus die wil ik

Sterker nog, ik vind het erg ingewikkeld

andere vormen van misbruik hebben mee-

liever niet benoemen.”

mensen te vertrouwen. Van binnen blijf

gemaakt? “Jazeker, het is altijd goed om

ik altijd gereserveerd en ben ik voortdu-

lid te worden van een lotgenotenvere-

rend alert, op mijn hoede.”

niging. Ik heb er een in het leven

In wat voor een gezin ben jij opgegroeid? “Wij waren met z’n vieren. Mijn vader

geroepen namelijk “De Francisca Vere-

was een Jehova’s getuige en mijn moe-

Welke invloed heeft het op jouw huidige

niging”.. Tot slot! Ga voor jezelf! Ga

der was zwaar gereformeerd. Ik had nog

liefdesrelatie? “Geen enkele. Mijn part-

voor jouw eigen geluk!”

een jonger broertje. Ik was vier jaar

ner is mijn vader niet.”

oud, toen ik thuis door de kinderbe-

Het emailadres van de vereniging:

scherming werd weggehaald. Weldra

Ben jij in therapie geweest?

begon ik mijn tocht naar de kinderte-

“Neen, ik had die behoefte niet.”

huizen. Fijn, door het hele land.”

[email protected] Bewerkt door: Isabella Fabri.

[15]

Mijn eenzame jeugd Het was zo’n 35 jaar gele-

de gewenningsperiode.

den. Ik was 8 jaar jong, en

Dan maar bellen naar

zat nog op de lagere

huis. En als ik dan vroeg:

school. Die bewuste dag,

“mama, wanneer kom je

welke dag het precies was

me weer opzoeken?”, of:

dat weet ik niet meer,

”wanneer mag ik naar

kwam ik uit school en zag

huis?” ,zei ze altijd: ”We

een koffer in de gang

hebben geen tijd”, of:

staan. Mijn moeder zei

”papa is te ziek, je kan

tegen me: “Yvonne, je

beter daar blijven, doe

gaat een tijdje uit huis

maar goed je best dan

wonen.” Maar ik wilde

komt het wel goed.” Dat

helemaal niet weg. Mijn

waren de eerste klappen

vader was erg ziek in die

in mijn gezicht in mijn

tijd, maar volgens mij

jonge leven. Ik maakte in

hoef je daarvoor het huis

die tijd heel veel vriendjes

niet uit. Later hoorde ik

en vriendinnetjes. Het

dat ik moeilijk opvoed-

waren in mijn ogen mijn

baar was. Daar ging ik dus

broertjes en mijn zusjes.

met mijn koffer en de rest

Al waren we nog zo jong,

van mijn bezittingen. Het

we steunden elkaar, had-

was niet veel wat ik had,

den samen verdriet en

maar voor mij was het

ook heel veel lol. En toch

mijn hele leven. Een oom

was er iets wat we allemaal misten, en dat

van mij en mijn moeder brachten me weg met de auto. Op naar

fie, gingen mijn oom en mijn moeder

waren liefdevolle ouders. Zo gingen er

het onbekende. Het was volgens mij een

terug naar Rotterdam. Dat was het erg-

een paar jaar voorbij en ik werd ouder.

heel eind rijden naar Achterveld, een

ste wat je als 8 jarig meisje kan overko-

Ik was inmiddels 12 jaar en werd over-

plaatsje tussen Amersfoort en Barne-

men. Je wordt los gemaakt van je moe-

geplaatst naar een andere woning voor

veld. Het internaat heette ”de Rudolph

der. Er knapte wat in mijn lichaam en

oudere kinderen. Ik was in die tussen-

Stichting” (opgericht door één of andere

in mijn geest. Ik was er kapot van. Ik

tijd een paar weekeinden thuis geweest,

dominee die Rudolph heette). Ik werd

huilde, en huilde aan één stuk door.

en mijn ouders waren een paar keer bij

vriendelijk ontvangen door de leiding.

Even werd mijn gedachte afgeleid. Ik

mij geweest, maar ze gaven me nog

In het huis waar ik kwam te wonen

mocht een kamer uitzoeken, één met

steeds het gevoel dat ze me niet wilden.

woonden meisjes en jongens tussen de

uitzicht op de tuin. Ik heb daar mijn

Ik had nog steeds niet van mijn ouders

5 en 10 jaar oud. Ik weet zelfs nog wat

spulletjes neergezet en het leuk en

gehoord waarom ik nu eigenlijk uit huis

we die eerste dag aten: pannekoeken en

gezellig gemaakt. Ik mocht nog een uur-

moest.

erwtensoep. Het was die dag iets van 30

tje opblijven en toen kwam het ergste:

Ik keerde me tegen mijn vader en mijn

graden. Ook bleven mijn moeder en

ik moest naar bed. Maar er was geen

moeder. Om een goed gevoel te krijgen,

oom eten. Na het eten kreeg ik de eer

moeder en geen vader die me een kus

en me niet alleen voelen, ging ik net als

om uit de bijbel voor te lezen. Vreselijk!

kwamen geven en me lekker kwamen

de rest van het zooitje blowen. Het gaf

Ik had dat boek nog nooit gezien, wat

instoppen en zeiden dat ze van me hiel-

me een lekker gevoel, maar ik voelde

een ellende, en dan moet je er ook nog

den. Het voelde aan of ze me in de

mezelf met alles wat ik had nog steeds

uit voorlezen. Ik voelde me voor gek zit-

steek hadden gelaten, voor altijd. Ik

alleen en heel erg verdrietig. Het blo-

ten en iedereen zat me aan te gapen.

huilde mezelf in slaap en ben een lange

wen was niet genoeg. Ik ging verder, en

Maar ik heb het netjes gedaan. Weer

tijd van slag af geweest. De eerste zes

ging aan de heroïne. Wat vond ik dat

een ervaring rijker. s’Avonds, na de kof-

weken mocht ik niet naar huis. Het was

geweldig. Ik zag allerlei dingen en het

[16]

voelde heerlijk aan, totdat ik wezeloos

kijk op die periode op het internaat

belandden in de prostitutie. Ik respec-

in bed lag en de leiding er achter

denk ik wel eens: ”het was een moei-

teer ten alle tijde hun beslissing. Het

kwam. Die tijd was een eenzame tijd,

lijke tijd maar ik heb er veel geleerd.”

waren en zijn nog steeds mijn vrienden

je probeert iets te vervangen wat er niet

Nu ben ik 43 jaar en heb zelf 2 kinde-

en maatjes. Ik houd nog steeds van jul-

is en nooit meer zal komen. Ook niet

ren. Ik heb hun alle liefde gegeven die

lie, en vergeet onze tijd samen nooit

met heroïne. Ik probeerde hiermee

ik als kind zelf zo miste. En of het nu

meer, waar jullie ook mogen zijn. Voor

mijn ouders te vervangen en ook het

fout is of niet, ik weet van mezelf dat ik

jullie kwam het einde veel te vroeg. Ik

eenzame en verdrietige gevoel dat ik

als moeder niet hebt gefaald. Na tien

ben verder gegaan met mijn leven, en

had. Ook al waren er zoveel mensen

jaar internaat kan ik nu eindelijk zeg-

zoals jullie vroeger al zeiden: ”Yvonne,

om me heen, het voelde zo alleen.

gen: ”ik ben een zeer gelukkig mens en

je redt het wel.” Kanjers, ik heb het

Ik dacht dat de heroïne mijn enige

ben ondanks alles goed terecht geko-

zeker gered. Ik geloof niet in een God.

vriend was. Ik hield mezelf voor de gek

men.” Dat kan niet iedereen zeggen die

En weet zeker dat we elkaar op een dag

en zakte steeds verder weg. Het beheer-

ik nog ken uit die tijd op het inter-

weer zullen zien en zal ik jullie met

ste bijna mijn hele leven. Ik bleef weg

naat... Voor sommige van hen liep het

open armen ontvangen. Net zoals jullie

van school, luisterde niet meer naar de

anders af. Ze namen een overdossis of

mij toen hebben opgevangen.

leiding en naar andere mensen die om

maakten op een andere manier een

Voor jullie wil ik mijn levensverhaal

mij gaven. Voor mijn gevoel hield er

eind aan hun jonge leven. Anderen

beëindigen met een gedicht.

niemand meer van mij, alleen de naald en mijn spuit. Het maakte me niets meer uit of ik nu dood kon gaan of niet. Ik voelde mezelf vreselijk ziek en

Niet alleen

alleen, heel erg alleen... Maar net op tijd heeft de leiding me geholpen om er veel pijn en moeite. Ik heb in die periode een hoop vrienden verloren aan die rotzooi. Op een gegeven moment, en na een lange tijd geworsteld te hebben om weer clean te worden, kreeg ik een andere kijk op het leven. Ik bloeide weer op tot een mooie jonge meid. Het gevoel van eenzaamheid en het alleen zijn ging lanzaam maar zeker voorbij. Ik ging weer terug naar school en pakte de draad weer op. Ik heb de school afgemaakt en slaagde voor mijn diploma. Ik leerde op het internaat veel dingen, vooral het vroeg volwassen worden (al was dat niet altijd even prettig en makkelijk). Ook leerde ik er om voor mezelf en anderen op te komen, om te luisteren naar elkaar, je problemen op te lossen (met of zonder leidinggevende). De dagelijkse taken, die

[gedicht]

vanaf te komen. En het is gelukt, met

Nu ik diepe dalen ken, En eindelijk mens geworden ben, Nu kan ik naar jou luisteren, Al kun je nog slechts fluisteren, Ik zal begrijpen wat jij bedoelt, Ik zal weten hoe jij je voelt. Als je alleen nog maar dood wilt zijn, Dan voel ik samen met jou de pijn, Ik laat je niet alleen gaan, Ik zal voortdurend aan je zij staan. Als je alleen nog maar kunt huilen, Dan mag je in mijn armen schuilen, Ik hou je vast zolang je wilt, Totdat je koude lichaam niet meer trilt, Totdat je weer wilt leven, Dat is alles wat ik je nu kan geven!

ik opgedragen kreeg, deed ik met plezier. Maar de band met mijn ouders is

Yvonne Barning

nooit meer hecht geweest. Nu ik terug

Fotografie: Jan B. burger

[17]

Hersenverfloddering

[column]

Ik zie het weer. ik zie de bloemen in de goot weer bloeien. Ik zie mezelf weer te schande gemaakt door de drank. Ik zie de deur weer opengaan ik hoor de sleutel omdraaien en ik weet en ik weet en ik weet het al zo lang maar ik was het weer vergeten. En ik houd van bloemen en van de zusters en van het gesticht. Jan Arends

Vrijgezel op kamers De Bezige Bij ISBN 9023410017 Als kritische deelnemer van het Denkraam gebeuren, spreken mij sommige onderwerpen meer of minder aan. Daar kan ik weinig aan doen, zo zit ik nu eenmaal in elkaar. Ik eet geen vis of gevogelte, ook een eigenaardigheid waar ik zelf weinig last van heb en anderen weinig kwaad mee doe. Maar kokkerellen vind ik leuk. Dus bij het recept in de vorige Denkraam verving ik de “Eend met whisky” in “Rollade met whisky”. Het geheel smaakte me opperbest. Nostalgisch dacht ik terug aan mijn eigen jeugd. Ik voelde me weer even een hippie, draaide een jointje en achterover in bed keek ik weer naar Woodstock.Toen hadden wij als jongeren een optimistische visie. We gingen een toekomst maken van vrede, liefde en respect voor alles wat leefde. Jawel, wij zouden het klootjesvolk wel eens een poepje laten ruiken met hun intolerantie, oorlogen enzovoort. Principieel was ik! Geen Outspan sinaasappels (pers geen Zuid-Afrikaan uit). Tegen de bio-industrie (eet geen vlees)… Als wedergeboren idealist schrok ik plotsklaps op. Was ik geen vegetariër in die tijd? Ja dus, zonder pardon kieperde ik de rollade in een ton. De whisky was op natuurlijke wijze bereid zonder toegevoegde kleur - smaakstoffen. Maar ook hier had een adder zich verstopt onder het hoge gras.

[18]

Nog niet zo lang geleden zijn Ernest en ik als razende reporters in Delta geweest. Waar we onder andere dr. Els Noorlander (cirkels van v. Dijk) Delta en dr. Ben van de Wetering Bouman hoorde in hun lezingen over hoe en wat verslaving en hulpverlening inhoudt. Een interessante visie was dat verslaving te maken had met het “Rewarding” systeem in de hersenfunctie dat er voor zorgt dat je door blijft gaan met de whisky, ook al weet je dat het een slechte zaak is. Wij nodigden van de Wetering uit zijn gedachten hierover op papier te zetten voor Denkraam. Het op papier zetten lukte goed en was duidelijk. Ik ken zijn overwegingen niet, maar hij gunde het artikel aan het magazine PSY. Hierop kwamen leuke reacties in het volgend nummer waaronder: verslaafd worden is ook een soort eigen keus. Geen slecht woord over PSY, wat in zijn soort een goed blad is, en ook niet over van de Wetering en zijn ideeën. Maar ik hoop dat wij er volgend jaar in slagen een Denkraam te vullen over hoe er in de regio gedacht wordt over de verslavingszorg. De theorie maar vooral ook de praktijk moet duidelijk in beeld worden gebracht. Als je er al van uit wil gaan dat ieder mens uniek is, en er ook goed onderscheid gemaakt kan worden in de verslavende stoffen, mag het niet zo zijn dat hier geen rekening mee gehouden wordt in het behandelaanbod van de Bouman-tak. Te veel mensen ervaren de Kliniek,in de volksmond ook wel “de schuimkraag” genoemd, als een massaal gebouw waar het behandelaanbod als eenheidsworst wordt ervaren. Dat er geen goeie verkering tussen Delta en Bouman was voor zij in elkaar op gingen zal de zorgvrager ook een worst wezen, zolang zij niet verstoken raken van de zorg waar zij recht op hebben. Wel zou ik de partners willen adviseren, dat als zij de fusie willen voortzetten, ze ook eens moeten kijken, hoe nu verder? Therapeutisch is er misschien weinig eer te behalen, maar kijk eens om je heen, hoe doen anderen het? Parnassia in Den Haag werkt met scheiding van alcohol en drugs en een aantal werkers zijn ervaringsdeskundigen. GGZ Delfland (voorheen St. Joris) werkt, met redelijk succes, volgens een rehabilitatie methodiek (storm). Overigens hou ik zelf niet zo van drank en ik zou willen dat het andersom ook zo zou zijn. Jan B. Burger / Fotografie: Jan B. Burger

Mishandeling Het hele woord zegt al dat iets niet kan en niet mag. Er zijn vele vormen van mishandeling. Geestelijk, lichamelijk, seksueel, om er maar wat op te noemen. Elke vorm van mishandeling laat sporen na. Trauma’s die je voor de rest van je leven niet meer kwijtraakt.” Ermee leren leven.” Wordt er dan gezegd en nog erger: ‘vergeef het want anders zou je geestelijk niet meer kun-

[gedicht]

nen groeien.’ Maar wie haalt alle verdriet, haat, boosheid, schaamte en al dat soort dingen bij je weg? Dat

Voor mijn kinderen

kost vaak jaren aan therapie. Dan zeggen ze zo mooi dat je het aan het verwerken bent en een plaatsje kunt geven in je leven. Mijn reet! Zo werkt het niet. Het is knokken iedere dag weer om te overleven, want leven, dat doe je niet zoveel meer. Ja. Later, als je

Denk aan mij, waar het leven je ook brengt, en voel je vrij. Als je denkt dat het zo beter is, volg dan je hart al doet het pijn. Ik zal er altijd voor je zijn, waar je ook denkt aan mij. Keuzes zijn gemaakt, je nam ze ook voor mij. Er is niets wat ons nu samen houdt, al die jaren waren zo vertrouwd. Maar dit leven samen gaat aan ons voorbij.

steeds meer verwerkt hebt en weer helemaal de hel doorlopen hebt. Dan kan het misschien voorkomen dat je weer een beetje leeft. Maar het blijft je altijd achtervolgen. Een geluid, een geur, een beeld bijvoorbeeld. Alles

Het is moeilijk te begrijpen, en het is niet te verklaren, Dat je zo om iemand geeft, en toch je eigen weg moet gaan. Ik kan jullie niet meer geven, dan de vrijheid in je leven. Waarom moet een mens zo nodig op zijn eigen benen staan. Dus maak je vrij waar het leven je ook brengt denk aan mij.

kan je weer terugplaatsen in het verleden en weer moet je er doorheen. Velen kunnen dit niet en belanden in de psychiatrie of worden suïcidaal en heel vaak depressief en overgevoelig voor het leven. Kortom mishandeling

Spreid je vleugels lieve schat neem alle tijd, Ook al duurt het nog een eeuwigheid. Als je nu blijft krijg je zeker spijt. Ik heb liever dat je ergens anders denkt aan mij. En weet dat ik van je hou, en ik altijd ergens denkt aan jou

brengt alleen maar schade toe en niet de term “sterker door strijd”. Mensen die dat zeggen weten al helemaal niet waar ze het over hebben. mishandeling mag en kan gewoon niet.

O ik wil je niet verliezen, En ik mag niet voor je kiezen. En ik kan je nu niet zeggen welke weg je in moet slaan, Dus maak je vrij, waar het leven je ook brengt schat, denk aan mij. En weet dat ik van je hou, dat ik altijd ergens denk aan jou.

Ruth Yvonne Barning / Fotografie: Jan B. Burger

Interview met Marjo van der Meer,

matie terecht bij de ‘Rutger Stichting’ die hier op de donderdagmiddag van 13.30 t/m 16.30 uur open spreekuur heeft.”

coördinator bij het JIP

Merken jullie dat jongeren meer alcohol en drugs

Na een afspraak te hebben gemaakt op een dinsdagmorgen, die helaas niet doorging kreeg ik woensdagmiddag alsnog de tijd om haar te interviewen. Na het drinken van een kopje thee en na de hond geknuffeld te hebben gingen we van start.

zijn gaan gebruiken? “Jongeren zullen niet snel toegeven dat ze problemen met alcohol of drugs hebben. Wel merken we dat de folders hierover sneller weg gaan dan een tijdje geleden. Dit kan twee oorzaken hebben of voor verspreiding op school of toch voor zichzelf. Als je soms doorvraagt dan blijkt dat jongeren meer gebruiken dan dat ze eigelijk zelf beseffen. Soms verwijzen wij door naar DeltaBouman.”

Waar moet een vrijwilliger aan voldoen om bij jullie te mogen werken?

Waar staat de afkorting JIP voor?

“Het JIP werkt weinig met vrijwilligers. Dit om

“JIP staat voor Jongeren Informatie Punt Rot-

te voorkomen dat jongeren van het kastje

terdam. Er zijn landelijk 120 JIP’s ieder JIP

naar de muur worden gestuurd. Wil je bij het

werk in zijn eigen wijk en opereert los van

JIP achter de balie werken dan moet je mini-

elkaar.”

maal mbo/hbo hebben. Wel werken we met stagiaires.”

Wat doet het JIP? “De belangrijkste taak van JIP is het geven van

Merken jullie dat het beleid harder wordt en

Wat is jouw motivatie geweest om bij het JIP te

voorlichting en informatie aan jongeren in de

komen daardoor meer jongeren in de problemen?

gaan werken?

leeftijd van 15 tot 25 jaar. Er zijn tal van

“We merken inderdaad een stijging van het

“Veertien jaar geleden heb ikzelf ook stage

onderwerpen in het leven van de jongeren

aantal jongeren dat in de problemen raakt.

gelopen. Jongeren speken mij meer aan als

waar ze informatie over willen hebben. Je

Het begint al met het aanvragen van een uit-

ouderen. Jongeren zijn heel herkenbaar. En

kunt hierbij denken aan informatie over o.a:

kering. De papieren van het CWI (Centrum

natuurlijk omdat ik zelf nog jong ben..”

huisvesting, werk, seks, drugs en niet te verge-

Werk en Inkomen) zijn veel, en moeilijk te

ten scholing.”

lezen. Mensen die hier werken moeten al heel

Hoe zie je de toekomst van het JIP?

goed lezen en nadenken over de papieren van

“Het JIP heeft zeker toekomst. Wel is het zo

Waardoor is het JIP ontstaan?

het CWI, laat staan de jongeren. Ook is het

dat we steeds meer kennis van buitenaf aan

“Het JIP is begin jaren 70 ontstaan uit het

voor starters moeilijk om betaalbare huis-

zullen trekken om vaker speciale spreekuren te

Maatschappelijk Advies Informatiecentrum.

vesting te vinden omdat er meer vraag is dan

houden. Ook zouden we kunnen denken aan

Dit MAI was gevestigd op de Mauritsweg. De

aanbod. Er komen er steeds meer huisjesmel-

thema weken. Dan kan je mensen die veel

belangrijkste taak was het voorlichting geven

kers die vaak belachelijke prijzen vragen voor

van het onderwerp weten uitnodigen. Ook

aan meisjes die van het platteland naar de

een kleine kamer. Onder jongeren komt ook

moet het JIP laagdrempelig blijven.” Tenslotte

stad gingen verhuizen. Ook toen was er dus al

veel thuisloosheid voor.”

heeft Marjo een citaat: “Goede informatie kan

een grote behoefte aan voorlichting en informatie.”

voorkomen dat je vastloopt.” Kunnen jullie jongeren doorverwijzen? “Een van onze taken is de jongeren te helpen

JIP

Krijgt het JIP een subsidie?

zoeken naar de juiste informatie. Wel is het zo

Mathenesserlaan 173

“Ja, voor een deel krijgen we vaste subsidie, en

dat als de jongeren begeleiding nodig hebben

3014 HA Rotterdam

voor een ander gedeelte krijgen we per project

we ze dan doorverwijzen. Het is dus belangrijk

Tel: 010 – 4365730

subsidie. Er draait op het ogenblik een project

voor de medewerkers van het JIP dat ze de

Fax: 010 – 2417560

met de naam ‘Geld en Zo’. Het is heel hard

sociale kaart van Rotterdam goed kennen.”

Internet: www.jip.org/rotterdam

nodig om hier goede voorlichting over te

Openingstijden:

geven. Steeds meer jongeren raken makkelijk

Moeten jongeren voor hun informatie betalen?

Dinsdag t/m zaterdag van 13.00 t/m 16.30 uur;

in de schulden. De uitkeringen zijn al twee

“Nee, de informatie is gratis. Wel moeten ze

Woensdag van 18.00 t/m 20.00 uur.

jaar gelijk gebleven terwijl de lasten steeds

voor het uitprinten van informatie en voor

maar stijgen.”

condooms betalen. Ook kunnen ze voor infor-

[20]

Anja / Fotografie: Ton Hensing

Cannabisgebruik en het ontstaan van schizofrenie In augustus verscheen er in een aantal dagbladen en tijdschriften een opmerkelijk bericht over de resultaten van een onderzoek naar de invloed van Cannabisgebruik op het ontstaan van schizofrenie. Onder Cannabisgebruik wordt verstaan het consumeren van Cannabisproducten, zoals Weed, Hasjiesj en de olie gewonnen uit de Hennepplant, met een geestverruimende en stemmingveranderende eigenschappen. Sinds enige tijd ook verkrijgbaar op doktersrecept tegen een aantal lichamelijke kwalen en pijnbestrijding. In veel publicaties werd de laatste jaren een verband gelegd tussen cannabisgebruik en het ontstaan van schizofrenie bij jonge mensen. Hetgeen enigszins voor de hand ligt aangezien de leeftijd waarop mensen over het algemeen geïnteresseerd zijn in en experimenteren met drugs ongeveer gelijkloopt met de leeftijd waarop zich de eerste symptomen voordoen die wijzen in de richting van schizofrenie. Een andere reden voor deze suggestief getinte informatie kan gezocht worden in het politieke klimaat in het Nederland van het tweede kabinet Balkenende, wat gericht is op het sluiten, het terugdringen van het aantal coffeeshops en stoppen van het gedoogbeleid. Deze trend is aanleiding geweest voor de onderzoekers om via een onderzoeksmethode aan de hand van steekwoorden zoals bijvoorbeeld Cannabis, Marihuana enz., publicaties en onderzoeken vanaf 1984 nog eens tegen het licht te houden. In veel gevallen waren deze onderzochte onderzoeksmethoden twijfelachtig te noemen en werd er bijvoorbeeld alleen een groep personen onderzocht die al voor psychose opgenomen waren. Wel komt uit dit onder zoek naar voren dat mensen die in aanleg kwetsbaar zijn voor schizofrene aandoeningen bij cannabisgebruik een verhoogde kans lopen dat zij deze aandoeningen ook krijgen (bij schizofrenie is er sprake van een genetische aanleg oftewel een familiaire belasting). Ook komt uit het onderzoek naar voren dat ondanks de fikse toename van Cannabisgebruik in de zeventiger en tachtiger jaren van de vorige eeuw het aantal mensen wat aan schizofrenie lijdt eerder minder is geworden of gelijk is gebleven (mede dankzij een betere diagnose stelling). Bovendien is de Cannabis zoals deze tegenwoordig in Nederland gekweekt wordt vele malen sterker dan toen het geval was. Dit neemt niet weg dat mensen die gevoelig zijn voor psychoses extra gewaarschuwd dienen te zijn omdat Cannabis het ontstaan ervan zou kunnen “losmaken”. Leo Blackburn

[Een interview met een moeder ]

Een baby in huis... En dan? Psychiatrische problemen hebben en moeder zijn, extra steun kan dan welkom zijn. Context Centrum voor GGZ preventie biedt begeleiding aan moeders met psychiatrische problemen met een baby tot een jaar. Deze begeleiding wordt gegeven door ervaren trainers in de thuissituatie. Hoe ervaart een moeder deze steun? Een interview met een moeder:

moeder-baby begeleiding voelde ik me ook waardeloos als moeder. Nu heb ik dat gevoel minder. Maar ik besef nu pas echt dat ze mij als haar moeder ziet. Als ze mamma tegen me zegt. Het is best wel moeilijk om uit te leggen hoe ik me precies voel. Ik zie het veel positiever in dan in het begin. Natuurlijk is niet alles opgehelderd, maar het gaat de goede kant op. Ik heb ook wel eens een dag dat het weer wat minder gaat en dat ik

Hoe wist je van de moeder-baby

geven. Ik weet dat dit gevoel niet aan

in een dal zit, maar na een paar dagen

begeleiding?

mijn kindje ligt, of aan mijn man, maar

gaat het weer beter. Het voelt ook beter

“Omdat ik niet lekker in mijn vel zat en

dat het met mij te maken heeft en met

de laatste tijd. Ik doe ook mijn best en

ik wist dat er iets niet klopte, ben ik

wat ik gemist heb. Ik moest aandacht

het lijkt alsof mijn kindje ook zoiets

naar de huisarts gegaan. Met hem heb

die ik zelf in het verleden gemist had

heeft van: hè hè, ze wordt wakker.

ik gepraat over hoe ik

aan mijn kindje geven. Het

Andere mensen valt het ook op dat ze

me voelde. Met de

is moeilijk om iets aan een

een tevreden baby is.”

ander te geven, als je het

arbo-arts heb ik er ook over gesproken. Aan mijn klachten te horen, bleek ik een

‘Als ik nu het kieke boe-spelletje met haar speel, ligt ze helemaal in een deuk’

zelf niet gehad hebt.”

Zou je een andere moeder die in een soortgelijke situatie zit, adviseren om aan de

Is er iets verandert door de

moeder-baby begeleiding deel te nemen?

begeleiding?

“Nu ik het zelf heb meegemaakt, zou ik

Toen werd ik naar de

“Door de moeder-baby bege-

zeggen dat ze de moeder-baby begelei-

Riagg verwezen. Mijn

leiding heb ik het gevoel dat

ding zou moeten doen. Ik vind het fijn

hulpverlener is op

het beter met me gaat. Ik til

dat de trainer bij me thuiskomt, het is

depressie te hebben.

zoek gegaan wat mij het beste zou kun-

mijn dochter nu ook weleens onbewust

nen helpen. Omdat ik door mijn

op, bijvoorbeeld als ze

gaat en hoe het met mijn

depressie ook moeite had om met mijn

huilt. Hiervoor deed ik

kindje gaat en ik heb het

kindje om te gaan, kwam de moeder-

dat niet, dan dacht ik: ze

gevoel, omdat ze met ons

baby begeleiding ter sprake. Kort daarna

stopt zo wel met huilen.

ben ik ermee begonnen.”

We zijn nu een paar weken bezig, ook met het

minder zakelijk. Ze ziet hoe het met mij

‘ik voel me beter en mijn kindje maakt nu ook contact met mij’

allebei bezig is, dat mijn depressie sneller overgaat. Het geeft me meer kracht.

Kun je in je eigen woorden uitleggen wat de

oefenen in contact

Als ik alleen bij de Riagg

moeder-baby begeleiding inhoudt?

maken en spelletjes doen.

zou zijn, dan denk ik dat

“Door de moeder-baby begeleiding ben

Dan speel ik het kieke-

ik me nog niet zo goed

ik meer met mijn kindje bezig en kan ik

boe-spelletje met haar en

haar meer aandacht geven. Ze is mijn

dan ligt ze helemaal in een deuk. Eerst

ook dat ik steeds gemotiveerder raakte

dochter, mijn eerste kindje en ik wil

zag ik haar niet eens, het leek alsof ik

gedurende de begeleiding, ik wilde ook

graag leuke dingen met ons gezin doen.

door een tunnel liep, helemaal donker.

steeds meer oefenen en er echt aan wer-

Eerst was ik afstandelijk en prikkelbaar

Mensen dachten toen misschien dat ik

ken.”

naar mijn kindje toe. Als ik haar een

alleen met mezelf bezig was, maar dat

uur in mijn armen had gehad, vond ik

was niet zo. Ik was juist steeds met

Als u vragen heeft over de moeder-baby

dat al voldoende. Door mijn depressieve

andere mensen bezig. Over hoe anderen

begeleiding of meer informatie wilt,

gevoel zat ik ook het liefste gewoon op

erover dachten en hoe ze er op mijn

kunt u contact opnemen met:

de bank. Bij wijze van spreken mocht ze

werk over dachten, alles moest goed

Context Centrum voor GGZ preventievra -

van mij heel de dag slapen. Ik werd er

gaan thuis en zo ook op mijn werk. Ik

gen naar Diana Knook (preventiewerker)

moe van als ik haar weer de fles moest

had steeds bevestiging nodig. Voor de

Tel: 010-49 33 570

[22]

zou voelen. Ik merkte

18 en volwassen!

jeugdzorg. Jeugdzorg heeft me niet goed geholpen om mijn leven weer op te bouwen. Bij mij is er daar weinig van terechtgekomen. Ook omdat er weinig werd geluisterd naar

Mijn naam is Samantha, ik ben 18 jaar, woon in Rotterdam en heb een dochtertje van anderhalf jaar. Door mijn verleden kwam ik onder toezicht van een kinderrechter. Mijn dochtertje en ik werden geplaatst bij Zij aan Zij (dit is een woonproject van het Leger des Heils). Het is een project voor tieners en tienermoeders met kleine kinderen en je kan daar tot je 21e jaar terecht. Je hebt daar een eigen kamer voor jezelf en je kindje en wordt begeleid door een mentor en een maatschappelijk werker. De reden waarom ik hier geplaatst werd was om voor mijn dochtertje te leren zorgen.

de meisjes. De ontvoogding Ik heb in één jaar 6 verschillende voogden gehad. Dat is niet fijn. Het is moeilijk om een vertrouwensrelatie op te bouwen als je steeds een andere voogd krijgt toegewezen. Mijn laatste voogd is nooit bij mij thuis geweest en heeft geen contact met mijn moeder gehad. In dat jaar is er 1 keer iemand thuis geweest om te praten met mijn moeder, en dat noemen ze een gezinsvoogd ha, ha, ha… Jeugdzorg. pleegzorg of ik Op een gegeven moment werd ik uitgenodigd voor een gesprek bij jeugdzorg, maar tot een gesprek is het nooit gekomen. Van de ene op de andere dag hebben ze mijn dochtertje afgenomen. Ik moest mijn kindje afgeven aan een pleeggezin. Dat heeft me erg veel pijn gedaan. Ik voel het nog. Dagelijks… Nu ben ik hard bezig om haar terug te krijgen, samen

Hoe het begon

met een advocaat en een maatschappelijk werkster. Het zal

Ik ben op een gegeven moment van huis weggelopen omdat

een moeilijke en lange weg worden, maar ik zal er alles voor

er veel ruzie was tussen mij en mijn moeder. Ik kon het niet

doen om mijn kindje terug te krijgen. Ik zie haar bij pleeg-

meer aan en heb een paar dagen bij een vriendin gewoond. Ik

zorg omdat ik haar niet mag bezoeken waar ze nu woont.

heb een half jaar niets meer van me laten horen. In die perio-

Zij gaan over de pleegouders waar mijn kindje woont. Ik zie

de heb ik niet veel goeds gedaan. Ik woonde in een huis met

haar 1 keer in de 2 weken. Na anderhalf uur moet ik haar

dealers en drugsverslaafde en raakte zelf ook aardig verslaafd

weer terug geven. Het is moeilijk om haar daar achter te

aan de drugs. Acht maanden heb ik gebruikt. Na dat half jaar

laten, en het doet me veel verdriet. Het is tenslotte mijn

heb ik mijn moeder gebeld. Ik wilde weer naar huis terug. Ze

kindje. Jeugdzorg informeert me weinig over wat er gebeurt

heeft me toen weer terug genomen in huis en samen met

met mijn dochtertje. Ik hoor nooit eens hoe het met haar is.

haar hulp ben ik van de drugs afgekickt. Mijn moeder heeft

Ze vertellen me nooit of ze ziek is geweest of ze gevallen is en

me nooit laten vallen. Ze heeft me steeds weer terug in huis

ga zo maar door. Ik vind wel, ook al woont ze niet bij mij, dat

genomen ondanks dat ik keer op keer van huis wegliep.

jeugdzorg me wel op de hoogte moet houden over het wel en

Inmiddels ben ik al meer dan twee jaar clean. Er valt goed te

wee van mijn eigen kindje. Ook mijn familie heeft er veel

leven zonder de drugs, maar soms is het best wel moeilijk.

verdriet van.

Zij aan Zij

De weg terug!

Via jeugdzorg werd ik geplaatst bij Zij aan Zij en heb daar in

Nu woon ik weer bij mijn moeder en haar nieuwe man.

verschillende huizen gewoond.

Ik ben op zoek naar een woning, heb een uitkering aange-

Het eerst werd ik geplaatst in een huis in Breda, daarna in

vraagd en ben op zoek naar een nieuwe baan. Ik wil een

Gouda en tenslotte belandde ik in Rotterdam locatie Zeven-

nieuw leven beginnen samen met mijn dochtertje Jamy en

kamp. Ik heb hier één jaar gewoond. Op zich is Zij aan Zij

hoop dat ze snel weer thuis zal komen. Ik zal er alles voor

een goed project voor tieners en tienermoeders. Je leert er om

doen. Ook als dat het laatste is wat ik kan doen. Ik hoop dat

te gaan met geld, een huis te krijgen en voor je kindje te zor-

ze snel terug is bij mij en mijn ouders…

gen. Ook helpen ze je om er geestelijk weer bovenop te komen. Als je uit jezelf daar heen gaat moet je wel de huur

Ik hoop dat andere jongeren meer geluk hebben met jeugd-

betalen en als je geen inkomen hebt dan helpen ze je met het

zorg. Dit is mijn ervaring met jeugdzorg.

aanvragen van een uitkering. Sta je onder jeugdzorg dan betalen zij het voor jou. Ik heb niet zo’n goede ervaring met

Samantha

[23]

Orthopedagogisch centrum Maasstad

Het is inmiddels alweer ruim 10 jaar geleden dat Maasstad gestart is met het bieden van zorg aan kinderen en jongeren van 6 tot en met 21 jaar met een licht verstandelijk handicap (LVG) in de regio Rotterdam. De kinderen en jongeren die bij Maasstad aankloppen voor hulp vallen niet alleen op door hun moeite met leren. Veel opvallender is doorgaans het gedrag, de gedragsproblemen die zij laten zien. Als deze problematiek een te zware wissel trekt op het gezin, kan Maasstad gerichte behandeling en ondersteuning inzetten. Voordat Maasstad in Rotterdam actief was, werd deze zorg voor Rotterdamse LVG-jongeren geboden in instellingen buiten de provincie, waaronder de J.P.-Heije in Oosterbeek. Vanuit de overtuiging dat de zorg zo dicht mogelijk bij huis moet worden geleverd, werd besloten om een gedeelte van de plaatsingscapaciteit van de J.P.-Heije over te hevelen naar het Rotterdamse. Waarmee de start van OC Maasstad werd vastgelegd.

Nadat Maasstad hierbij aanvankelijk een

grote hoeveelheid vragen die ons jaar-

samenwerking aanging met de Pameijer,

lijks bereiken zijn een aantal categorie-

maakt zij inmiddels volledig deel uit

ën te herkennen.

centraal: ‘kunnen jullie mij vertellen wat ik er zelf aan kan doen’. Q

van de Maaskringgroep. Binnen Maasstad onderschrijven wij dan ook ten

Bij de vierde categorie is de vraag aan orde van komen jullie bij me

Q

De eerste categorie vragen is ‘ik wil

langs, komen jullie me helpen, want

volle de uitgangspunten van de Maas-

gewoon dat je naar me luistert. Even

ik wil er wel uitkomen maar het

kringgroep. In de taal van de jongeren

indachtig de wachtlijstproblematiek

gebeurt thuis’.

waarmee wij samenwerken, zijn wij er

vanaf rond 2000, was dat helemaal

voor kinderen en jongeren die ons dui-

niet zo vanzelfsprekend, er werd

omstandigheid dan ook. ‘Maar ik

delijk maken:

“geshopt” met kinderen, de mensen

heb wel een stukje hulp nodig, ik

konden nergens terecht. En er werd

kom wel bij jullie langs, maar ik blijf

Q

Soms kan het niet thuis, door welke

Q

‘ik hoor erbij’,

gezocht naar noodoplossingen,

Q

‘ik wil vooruit komen’,

‘plaats het maar ergens, als het maar

Q

‘ik wil zelf keuzes kunnen maken’,

een plekje heeft, al moet het hele-

men het crisis, het loopt uit de

Q

‘ik hoor bij mijn gezin, bij mijn

maal naar de andere kant van het

hand, gevaar voor wie ook al weer.

familie’,

land’. Hoezo bezoeken of willen

Dan vraag je gewoon een time-out.

‘ik kies zelf mijn vrienden’,

ophalen. Dat wordt aardig bemoei-

‘Ik moet er even tussenuit, ik moet

maar bovenal

lijkt met zo’n budget, als je kind aan

even op adem komen’, en van daar-

‘ik wil door jullie voor vol worden aan-

de andere kant van het land ver-

uit kunnen we wel weer zien hoe

Q Q

gezien ook al vraagt mijn gedrag soms extra aandacht’.

blijft. Q

De zorg vanuit Maasstad wordt ingezet op basis van de vraag die de jongere en/of zijn gezin aan ons stelt. In de [24]

wel thuis wonen’. Q

Q

De tweede categorie vragen die het

En dan heb je die situaties, ze noe-

verder. Q

Er zijn ook nog steeds een aantal

kind aan me stelt is die van ‘wat is

jongeren die over langere tijd hulp

er nu eigenlijk aan de hand, kun je

nodig hebben en op meerdere leef-

het me niet gewoon vertellen’.

sferen die hulp van ons vragen. Die

Bij de derde categorie vragen staat

jongeren stellen in feite de vraag aan

[profiel ]

mij, ‘ik heb meer tijd nodig, geef me

behandeling en ambulante hulp die

tiek) door ervaren gedragswetenschap-

die tijd, ik kom naar jullie toe, maar

erop gericht zijn om de jongere en het

pers. Deze functionarissen kunnen indi-

uitgangspunt is en blijft ik ga terug

gezin zo te ondersteunen, dat een uit-

viduele LVG-jongeren binnen en buiten

naar huis, en wel zo snel mogelijk’.

huisplaatsing voorkomen kan worden.

Maasstad ook op weg helpen door

Maasstad kent hierbij een breed palet

middel van therapie.

Maasstad heeft een breed samengesteld

aan zorgactiviteiten.

zorgpalet ontwikkeld om antwoord te

Er is sprake van in totaal vijf projecten

Om ervoor te zorgen dat de jongere

kunnen geven op deze vragen.

naschoolse dagbehandeling in achter-

en/of zijn gezin de vraag sowieso kan

Voor wat de 24-uurszorg heeft Maasstad

eenvolgens Rotterdam Ommoord,

stellen kent Maasstad een centraal

vanaf de start gekozen voor de vormge-

Rotterdam Zuid (2x), Vlaardingen,

servicebureau. Cliënten kunnen aldus

ving van kleinschalige hulpverlening.

Spijkenisse en Hellevoetsluis. Momen-

terecht met hun vragen op één punt, ze

Het mocht niet nog meer instellingster-

teel wordt de mogelijkheid van een

kunnen hun vragen stellen en er wordt

rein worden en het moest dichter bij

nieuw project naschoolse dagbehande-

gekeken naar mogelijkheden.

huis. Er is sprake van twee centrum-

ling Gouda onderzocht. Maar ook zijn

groepen aan de Dawesweg, waarbij 24-

er logeerplaatsen voor jongeren uit de

Op dit moment maken jaarlijks circa

uurszorg wordt geboden aan 4 subgroe-

regio Rotterdam en jongeren afkomstig

100 jongeren gebruik van de 24-uurs

pen van elk 5 jongeren. Daarnaast zijn

van de Zuid-Hollandse eilanden. Voor

behandeling binnen de Maasstad. Daar-

er verspreid in de wijk Ommoord drie

de hele regio kent Maasstad vakantieop-

naast maken jaarlijks circa 350 kinde-

kleinschalige groepen met 10 jongeren.

vang gekoppeld aan de schoolvakanties

ren en/of gezinnen gebruik van de deel-

Aan de Guido Gezelleweg in Rotterdam

gedurende het hele kalenderjaar. Voor

tijdbehandeling en ambulante onder-

Zuid is er sinds twee jaar een crisisop-

LVG-jongeren die moeite hebben om

steuning vanuit Maasstad.

vanggroep voor maximaal 10 jongeren.

een plek te verwerven op de arbeidsmarkt heeft Maasstad een werkproject

Vooruitblikkend zal de vraag om profes-

Bij al deze vormen van 24-uurszorg

en jobcoaching.

sionele behandeling en ondersteuning

richten wij ons ook altijd op ondersteu-

Voor intensieve ondersteuning in de

voor LVG-jongeren de komende jaren

ning van de thuissituatie. De vraag

thuissituatie kent Maasstad drie ambu-

niet afnemen. De kunst zal hierbij zijn

“hoe versterk ik de verbinding met

lante teams die werken volgens de

om niet alleen volumegroei voor Maas-

thuis”, neemt dan ook een belangrijke

methodiek van Families First en/of de

stad te realiseren. Veel belangrijker nog

plaats in binnen de wijze waarop wij

methodiek van Intensieve Orthopeda-

is het om verder te werken aan de ver-

zorg verlenen. Als er sprake is van een

gogische Thuisbegeleiding (IOG).

der verbetering van onze kwaliteit van

uithuisplaatsing kijken wij samen met

Laatstgenoemde is beschikbaar voor de

zorg. Uitgaande van de dialoog met

de ouders en de jongeren hoe de jonge-

regio Rotterdam en de Zuid-Hollandse

onze cliëntenraad en de uitkomsten

re gewoon weer de kans krijgt om op te

eilanden. Indien er sprake is van een

van een nog uit te voeren tevreden-

groeien binnen het eigen thuis. Mede-

wachtlijstplaatsing kunnen ouderbege-

heidsonderzoek onder onze cliënten,

werkers van Maasstad zijn vrijgespeeld

leiders van Maasstad d.m.v. overbrug-

willen wij ons blijven laten inspireren

in de functie van ouderbegeleider om

gingszorg ondersteuning bieden voor

door de wensen én kritische kantteke-

hier gericht aan te kunnen werken.

de jongere en zijn gezin. Als er ondui-

ningen die onze cliënten naar voren

delijkheid bestaat over wat er nu eigen-

brengen.

Vasthoudend aan de eigen mogelijkhe-

lijk precies aan de hand is met een jon-

den van de jongere en zijn gezin, kent

gere, biedt Maasstad de mogelijkheid

Arnold van Doorn,

Maasstad allerlei vormen van deeltijd-

van psychologisch onderzoek (diagnos-

directeur Maasstad

[25]

Een blik in de tuin van de ambulante dagkliniek bij het RMPI

[verslag ]

jaar circa 48 gezinnen ambulant behandeld. De deskundigheid van het RMPI wordt ingeroepen

om grondig onderzoek te verrichten naar de verhouding tussen ouders en kinderen. Walther Oppenoorth, het hoofd van de gezinsafdeling is ervan overtuigd dat behandelen van het kind alleen echt zin heeft als de ouders erbij betrokken zijn. De intensieve therapie wordt aangeboden in blokken van drie dagen per week gedurende zes weken. Doorgaans wordt er gerapporteerd aan de kinderrechter. Deze zal, op grond van de diagnose en het advies in de rapportage, beslissingen nemen ten aanzien van de samenstelling van het gezin en wat er verder dient te gebeuren. Dagelijkse praktijk De gezinsvoogden van jeugdzorg en kinderbescherming hebben beschamend veel gezinnen onder hun hoede. Hierdoor staat een intensief contact tussen voogd en gezin onder tijdsdruk. Het is letterlijk onmogelijk voor een gezinsvoogd om een genuanceerd en betrouwbaar beeld te vormen. Dit is echter van groot belang om de specifieke probleVoorwoord

Ik vond het erg lastig om van deze uit-

matiek en het communicatiepatroon

Het was voor mij een hele eer en ik

eenlopende bronnen een algemeen

tussen ouders en kinderen in kaart te

vond het geweldig dat ik een dag als

informatief artikel in elkaar te weven.

brengen en te doorgronden. Helaas is

observant in de kliniek aanwezig mocht

Tja, Sneeuwwitje en het beklimmen van

de vertrouwensrelatie tussen gezins-

zijn. Aan het einde van deze dag, gewa-

de zeven bergen! Pffff, dit is het gewor-

voogden en ouders niet altijd even best.

pend met een bloknoot vol met aante-

den en ik hoop vurig dat het voor jullie

Deze relatie wordt vaak belast met weer-

keningen, had ik tegelijkertijd drie pet-

ook zinvol is.

stand, wantrouwen en angst van

ten op mijn hoofd. Onder de indruk

ouders. De grootste angst is dat zij als

van het goede werk dat de therapeuten

Het RMPI

slechte ouders worden bestempeld en

doen en het blijde weerzien met Wal-

Het RMPI is een kinder- en jeugdpsychi-

dat kinderen thuis worden weggehaald.

ther Oppenoorth, die in het begin van

atrische kliniek in Barendrecht. Er wor-

De dreiging van een uithuisplaatsing

de negentiger jaren mijn zoon en mij

den jaarlijks ongeveer achttien gezinnen

hangt hen, als het zwaard van Damo-

in behandeling heeft gehad. Ik kwam

opgenomen. De verschillende afdelin-

cles, boven het hoofd. Ook voelen

mezelf echter ook als hulpverlener

gen hebben hun eigen expertise en bie-

ouders en kinderen zich aangetast in

tegen en ik was op pad als verslaggever

den specifieke hulp. Zo is er een school

hun eigenheid en zelfbeschikkingsrecht

van Denkraam. Tijdens het schrijven

voor zeer moeilijk opvoedbare kinderen

door de “vreemde eend in de bijt”. Een

had ik één hand te weinig om die ver-

en een medisch kinderdagverblijf. In de

buitenstaander die van bovenaf bepaalt,

schillende kleppen op en af te zetten.

dagkliniek in Rotterdam worden per

hoe het moet en of het goed is.

[26]

De gelederen sluiten zich en dat is een

leiding en hulp nodig om weer “gras

dat ouders inzicht krijgen in de moge-

slechte zaak, want problemen en con-

onder hun voeten” te voelen.

lijkheden van hun kinderen en hen

flicten komen dan niet goed bloot te

niet overvragen. Een belangrijk leermo-

liggen. Hierdoor wordt het vaststellen

Visie en methodiek van het RMPI is de zon

ment voor ouders is dat zij van hun

van de hulpvraag ondermijnd. Hier zijn

achter een wolk zien schijnen

kinderen geen sociaal gewenst gedrag

deze gezinnen niet mee geholpen, en

De rode draad door de visie en metho-

mogen verwachten, als zij zelf het

ook de hulpverlening verschiet dan

diek van het RMPI is mede gefundeerd

goede voorbeeld niet geven. De pot die

haar kuit in een vervuilde zee.

op een aantal basisprincipes uit het

de ketel verwijt dat hij zwart ziet is niet

boek “Signs of Safety” van de Australi-

geloofwaardig en “niet te vertrouwen”,

Kwetsbare ouders en kinderen

sche psychiater Andrew Turnell.

omdat er met twee maten gemeten

Een onveilig klimaat binnen het gezin

Psychiater Walther Oppenoorth, heeft

wordt. De kont gaat tegen de krib en de

wordt meestal generaties lang van

deze behandelmethode samen met des-

hakken in het zand. Daarom is het zo

ouders op kinderen overgedragen.

kundige gezinstherapeuten in de afge-

belangrijk dat ouders meer zelfinzicht

Ouders voeden hun kinderen vaak op

lopen jaren verder ontwikkeld. De aan-

krijgen en hun emoties beter onder

zoals zij zelf zijn opgevoed. Vooral

pak onderscheidt zich van anderen

controle houden. Dit kan heel confron-

alleenstaande ouders die sociaal geïso-

door een openhartige, respectvolle hou-

terend zijn voor ouders, maar geeft wel

leerd zijn, geen werk en misschien ook

ding van therapeuten naar ouders toe.

het nodige inzicht in hoe zij zelf in

nog financiële problemen hebben,

Het team ervaart dat “naast” hen gaan

staat zijn met de dingen om te gaan.

staan onder hoge druk. Zonder positie-

staan en samenwerken de beste resulta-

Het wordt door de therapeuten dan ook

ve feedback en een hulpvaardig net-

ten oplevert. Ouders evalueren dagelijks

intensief gestimuleerd om zelfbewust te

werk verliezen ouders de grip op hun

en kiezen zelf aan welke behandeldoe-

zijn en helder te communiceren met

kinderen en zichzelf. De draaglast is te

len zij werken. Zij blijven zelf verant-

kinderen. Zo leren zij het zich aan om

groot voor de draagkracht. Zij kunnen

woordelijk voor het gezag over hun

duidelijk grenzen te stellen en verwach-

onzeker zijn over de opvoedingstijl die

kinderen tijdens de therapieonderdelen.

tingen ten aanzien van gedrag van het

zij hanteren en dit straalt af op hun

kind op positieve wijze aan te sturen.

kinderen. Vaak worden zij veroordeeld

Herstellend vermogen

Hierdoor verbetert de relatie waardoor

door mensen in hun directe omgeving.

Meer dan eens blijkt dat ouders en kin-

het vertrouwen een kans krijgt om te

Zij voelen zich schuldig, gefrustreerd en

deren elkaar meer te bieden hebben

groeien. Bij meerdere kinderen in het

machteloos, waardoor conflicten ont-

dan men denkt. Alle gezinsleden heb-

gezin verbetert de relatie tussen hen

staan en de strijd die zij aangaan met

ben hun positie in het verhaal. Ieder-

onderling eveneens. En als het goed is

hun kinderen escaleert. Het is een wet-

een wil gehoord worden en elk mens

komt het “natuurlijke” gezag over het

matigheid dat kinderen zichzelf spiege-

verlangt naar erkenning en de ruimte

kind, als gevolg van dit proces vanzelf

len aan zichtbaar en verbaal gedrag van

om zichzelf te mogen “leren” zijn. Hoe

terug. Het is voor kinderen in het alge-

ouders. Maar ook worden de uitgespro-

klein je ook bent. Men gaat er van uit

meen, maar zeker voor de bijzonder

ken en onderhuidse emoties door hen

dat ook vertrouwen, warmte en loya-

kwetsbare onder hen, van groot belang

opgezogen alsof zij sponzen zijn. Er

liteit een rol spelen in de relatie tussen

om te weten waar zij aan toe zijn. Dan

kunnen verschillende dingen gaande

ouder en kind. Terwijl deze aspecten

voelen zij zich veiliger en gewenst. Zo

zijn zoals: emotionele of fysieke ver-

zich mogelijk onder de “foute en zicht-

creëren ouders voor hen de ruimte om

waarlozing, misbruik of mishandeling.

bare” oppervlakte verschuilen. Het

zich binnen hun mogelijkheden te ont-

Het kan eveneens zo zijn dat er een

grootste goed is natuurlijk om zoveel

wikkelen. Door de deskundige onder-

zeer moeilijk opvoedbaar kind is met

mogelijk gezinnen “heel” te laten. Een

steuning van de therapeuten en van

ernstige gedragsproblemen of een psy-

herstellingsproces begint bij het com-

Walther Oppenoorth, ervaren ouders

chiatrische stoornis. Door een scheiding

municeren zonder anderen te veroorde-

dat zij sterker worden. Zij stralen meer

of andere traumatische gebeurtenissen

len. Om hier in te slagen moet men

positiviteit en rust uit, en zij weten

kan de samenstelling van een gezin

begrip, acceptatie en inlevingsvermo-

waaraan zij thuis moeten blijven wer-

ingrijpend veranderen. En als volwasse-

gen voor de ander willen en kunnen

ken. Dit zijn bij uitstek ingrediënten

nen al veel problemen hebben met het

opbrengen.

voor een hoopvolle toekomst en een

verwerken van een trauma, is het niet

evenwichtiger gezinsleven waardoor

moeilijk om in te zien dat het voor bij-

Zelfkennis maakt opvoeden veiliger

uithuisplaatsing van kinderen of een

zonder kwetsbare kinderen nog inge-

Veel ouders die bij het RMPI terechtko-

andere drastische maatregel voorkomen

wikkelder is. Zij hebben nu meer dan

men beseffen heel goed dat zij hun

kan worden.

ooit een stabiel en liefdevol nest nodig.

opvoedingsstijl zullen moeten aanpas-

Deze gezinnen hebben dringend bege-

sen. Opvoeden houdt onder andere in

Isabella Fabri / Fotografie: Ton Hensing

[27]

Even “naschokken” op de Nationale Dag Geestelijke Volksgezondheid Nog steeds veel onbegrip voor traumaslachtoffer Slachtoffers van een schokkende of ingrijpende gebeurtenis zitten er niet op te wachten dat mensen uit hun omgeving met hen meehuilen. Ze willen het liefst zo normaal mogelijk behandeld worden. Dat bleek uit een onderzoek dat het Nationaal Fonds Geestelijke Volksgezondheid (NFGV) en het Instituut voor Psychotrauma op 11 oktober 2004 presenteerden tijdens de Nationale Dag Geestelijke Volksgezondheid. Het NFGV hoopt dat mensen met traumaslachtoffers in hun omgeving iets gaan doen met de resultaten van dit onderzoek. Het thema van de op 11 oktober jongst-

zestigtal mensen – velen van hen vrij-

jaar slachtoffer worden van agressie -

leden gehouden Nationale Dag Geeste-

willigers van Slachtofferhulp – woonden

zowel verbaal als fysiek-, geweld en sek-

lijke Volksgezondheid was “Na de

de forumdiscussie bij. Dagvoorzitter

suele intimidatie.De Bruijn beklemtoon-

schok”. Aan dat onderwerp werd door

Jaap Meeuwsen van het Basisberaad

de het belang van de veiligheid voor

heel Nederland in diverse regio’s aan-

Rijnmond introduceerde enkele sprekers

een groep verpleegkundigen die sterk

dacht besteed, zo ook in de regio Rijn-

en praatte de teksten aan elkaar.

aan het vergrijzen is.

mond. Hier was het toneel het Erasmus

Jos de Bruijn, ondermeer unit-hoofd

Het project “Veilige Zorg” is oorspron-

Medisch Centrum, plaats van handeling

Spoedeisende hulp, vertelde dat in het

kelijk bedacht in een klein ziekenhuis

het auditorium van het ziekenhuis. Een

Erasmus MC liefst 25000 patiënten per

in de gemeente Hoorn. Daar had men

Afstuderen: “Ik deed het voor mijn vriend!” Linda Evertse (21 jaar) studeerde rechten in de tijd dat het

Jolanda, haar begeleidster van Slachtofferhulp. Haar zinnen

geweldsmisdrijf zich afspeelde. Zij zat in haar tweede studie-

klinken wat vlak en het lijkt wel of ze geen emotie wil tonen.

jaar en werkte in een bijbaantje bij een supermarkt. Zij had

Linda kwam na het voorval al snel in aanraking met haar

een leuke vriend en keek al uit naar het moment dat zij met

huidige begeleidster Jolanda. Deze viel bij haar ouders in de

hem zou gaan samenwonen. Op 15 juli 2002

smaak. Niet zo verwonderlijk want Jolanda was zelf

gebeurde iets wat Linda’s leven voorgoed zou

ook ervaringsdeskundig: zij had namelijk een zoon

veranderen. Op die bewuste dag was Linda

verloren door een verkeersongeval. Linda kon nu

juist thuis gekomen van haar werk. Zij zou net

met hulp van haar begeleidster en met steun van

met haar vriend en haar ouders gaan eten toen

haar ouders haar leven weer op de rails krijgen.

zij door haar chef van de supermarkt werd

Zij moest nog wel, zo vertelde ze, meehelpen bij

opgebeld. Of zij maar naar de winkel terug

het regelen van de begrafenis van haar overleden

wilde gaan want de geldcassette van haar kassa

vriend. Ook moest zij nog getuigenis afleggen in

was niet goed opgeborgen. Aldus geschiedde.

een rechtszaak met de dader. Die rechtszaak loopt

Linda reed samen met haar vriend naar de

nog steeds. Maar zij heeft haar rechtenstudie weer

supermarkt. Daar aangekomen troffen zij een

snel opgepakt. Linda vertelde met enige trots dit

man aan met een bivakmuts op. De man trok meteen een

jaar in oktober afgestudeerd te zijn. “Ik deed dit voor mijn

vuurwapen en begon te schieten. Zowel Linda als haar vriend

vriend want hij was zo trots op wat ik aan het doen was,”

werden getroffen. Linda werd geraakt aan haar gezicht en

verklaarde Linda. Thans geeft Linda Evertse voor Slachtoffer-

haar rechteroor en haar vriend in zijn hart. Hij was op slag

hulp voorlichting zoals op deze elfde oktober en zoals

dood. Linda vertelde haar verhaal in het gezelschap van

onlangs voor een groep scholieren van het Albeda-college.

[28]

veel te maken met agressie en geweld, met name op de wekelijkse zaterdagavond als men ging “stappen” in het

Die enge plekken, hè

dorp. Drankgelagen leverden dan vaak een explosie van geweld op. De doelstelling van het project “Veilige Zorg” is gericht op het terugdringen

Peter Raaijen is een goede vijftiger en

van agressie-incidenten. Daarnaast

is als psychiatrisch verpleegkundige

wordt gestreefd naar een norm- en cul-

werkzaam bij het Erasmus Medisch

tuurverandering. Een item is het opstel-

Centrum. Hij maakte op 8 januari

len van duidelijke gedragsregels. Ook

2002 een geweldsincident mee waar

wordt gewerkt aan een verbetering van

hij heel lang last van heeft gehad.

de communicatie, zowel in- als extern.

Hij werkte op die dag met een groep

Het project moet het aangiftebeleid sti-

patiënten van het EMC en het leek

muleren en, tot slot, naar een conve-

een veilige situatie te zijn. Leek, want

nant toewerken met alle betrokken par-

Peter kreeg op deze begeleidingsmid-

tijen, waarin een “lik-op-stuk” beleid

dag onverhoeds een kop koffie over

uitgangspunt moet zijn.

zich heen gegooid. De man die dat

In Erasmus MC wil men “Veilige Zorg”

deed ging vervolgens op hem

invoeren vanuit de gedachte dat in

inslaan. Aanvankelijk bemoeide nie-

onze samenleving geweld en agressie

mand zich er mee. Pas na enkele

aan het toenemen zijn, dus ook in het

minuten slaagden enkele patiënten

EMC. De aanpak van “Veilige Zorg”

er in om Peter te ontzetten. De beveiligingsknop die hij op zak had leverde

geschiedt volgens het principe “het zie-

na het indrukken daarvan geen effect op, want niemand reageerde op Peter’s

kenhuis is een klein dorp”. Men beoogt

noodsein. Later bleek dat de knop op de verkeerde kamer stond afgesteld.

draagvlak te creëren bij alle partijen,

Toen vervolgens aan hem gevraagd werd of hij assistentie nodig had om naar

zowel intern als extern. Dit gebeurt met

de Spoedeisende hulp te gaan zei hij van niet. “Maar dat zegt elk slachtoffer

middelen als een enquête, interview en

in die situatie,” benadrukte de zichtbaar geëmotioneerde verpleegkundige.

een kleurenmethode. Bij de laatste

In z’n eentje ging hij dus naar Spoedeisende hulp. Al in de gang bij deze

moeten medewerkers van het zieken-

hulppost beleefde hij een eerste acute angstaanval. Al die donkere plekken…

huis op een plattegrond met verschil-

Bovendien moest hij lang wachten voordat hij geholpen werd. En toen werd

lende kleuren veilige en onveilige plek-

hij ook nog heel ‘klinisch’ behandeld. Hij had aan de geweldsdaad geen

ken markeren. Zo hoopt men tot maat-

zichtbare fysieke schade over gehouden en dus kon de ‘patiënt’ volgens de

regelen te komen die de veiligheid van

arts gewoon naar huis. Peter dus in z’n eentje in zijn auto naar huis, maar hij

zowel de medewerkers als de patiënten

onderging daarvoor in de parkeergarage van het ziekenhuis nog eens angsti-

verhogen. Men moet in dit verband

ge momenten. “Eigenlijk was het heel onverantwoord wat ik aan het doen

niet vergeten dat de veiligheid van

was,” vond Peter Raaijen, terugblikkend op deze geschiedenis. Dat hij inder-

medewerkers een absolute randvoor-

daad helemaal niet in orde was bleek bij zijn thuiskomst. Daar aangekomen

waarde is om het werk uit te kunnen

kreeg hij last van een waan: hij meende namelijk de dader van het gewelds-

oefenen. Het criminele circuit

incident in de buurt van zijn huisdeur te zien rondhangen. Beelden van de

beschouwt het EMC als zeer toeganke-

patiënt die hem de klappen had toegebracht bleven hem bij. Ook had hij nu

lijk, een reden te meer om waakzaam

angst om alleen zijn eigen huis uit te gaan, bijvoorbeeld naar het ziekenhuis,

te blijven. Een heldere en eenduidige

zijn werkplek. Alle plaatsen die hem deden herinneren aan wat hem was

registratie van de problematiek bestaat

overkomen waren voor hem als hij alleen was onbereikbaar geworden.

helaas nog niet.

De bedrijfsarts raadde Peter aan om in therapie te gaan. Hij volgde een zoge-

Een paar cijfers uit het jaar 2003 nog.

naamde confrontatietherapie. Later ging hij zonder begeleiding de enge plek-

Negen medewerkers van de afdeling

ken bezoeken, zoals de gang voor de Spoedeisende hulp en ook de parkeerga-

Psychiatrie waren onder behandeling.

rage. Het duurde ongeveer drie kwart jaar voordat Peter weer op de afdeling

Honderdenachttien personen zijn van

kon komen om daar gewoon een kop koffie te gaan drinken. Hij probeerde

Spoedeisende hulp verwijderd, terwijl

verder de spanning kwijt te raken met fietsen. “Heel veel fietsen,” zei hij.

zestig maal politie-assistentie nodig

Peter merkt van zich zelf de laatste tijd dat hij heel voorzichtig is geworden

was. Ook werd er voor minimaal 60000

in zijn benadering van en contacten met anderen.

euro gestolen. “Nu nog laten we het [29]

gebeuren, maar in de toekomst gaan we

hulp en dat is nu juist de basis van

schrik en ontreddering. Vervolgens

daar zelf over,” besloot de Bruijn.

waaruit gewerkt wordt. Elk voor zich

komt er een fase waarin zowel woede

En daarmee gaf hij aan dat we daar dan

heeft iedere vrijwilliger zijn of haar spe-

als verdriet wordt geuit. Daarna komt

met z’n allen aan moeten willen wer-

cifieke kennis aan boord. “Zonder een

de rouwverwerking aan bod. De laatste

ken.

instelling als Slachtofferhulp kunnen

twee fasen zijn die van stabilisatie en

slachtoffers maar al te gemakkelijk bui-

integratie.

Willy Voigt, stafmedewerker Slachtof-

ten de boot vallen,” oordeelde Voigt.

ferhulp, zei dat haar medewerkers zich

Immers, er is geen bruikbaar alternatief

Na de ervaringsverhalen van Peter

vooral bezighouden met slachtoffers

in deze maatschappij waar nog te veel

Raaijen en Linda Evertse volgde een

van inbraak, incest, verkeersmisdrijven

aandacht geschonken wordt aan het

korte forumdiscussie. Er werden een

en stalking (het ongewenst zeer hinder-

belang van de dader.

paar feiten geconstateerd waarop enkele

lijk volgen). Binnen de landelijke orga-

aanbevelingen werden gedaan. Voor-

nisatie van Slachtofferhulp zijn er der-

Will de Jong die samen met collega

beelden: de juridische nasleep en

tien regio’s met in totaal 1500 vrijwilli-

Koos van Essen (vandaag verhinderd)

beslommeringen rond zaken als schade-

gers die door 260 beroepskrachten wor-

leiding geeft aan een psychotrauma

regeling kunnen het best met behulp

den begeleid en getraind. Om vrijwilli-

team en dat al zo’n tien à twaalf jaar,

van een kundige begeleider of hulpver-

ger te kunnen worden van Slachtoffer-

vertelde dat het team zich vooral bezig

lener gedaan worden. “De eerste

hulp moet je minimaal 23 jaar oud zijn,

houdt met slachtoffers van de Tweede

opvang bij een trauma moet echt veel

zeer gemotiveerd en uiteraard over de

Wereldoorlog (kinderen van ouders) en

beter,” stelde Peter Raaijen. Hij sprak

nodige communicatieve vaardigheden

met seksueel getraumatiseerde mensen.

dan ook uit eigen ervaring. Ook vond

beschikken. “Slachtofferhulp geeft hulp

Will en Koos hebben op de lokatie

hij dat de hulp aan de direct betrokke-

van mens tot mens,” aldus Voigt. Dit in

Vlaardingen van het RIAGG RNW te

nen, de familieleden, nog steeds zwaar

tegenstelling tot een land als Engeland,

maken met de interne opvang bij

onderbelicht wordt. “Ook zij krijgen

waar de hulp geboden wordt van orga-

geweld. De Jong vertelde verder nog dat

net als het slachtoffer een eigen ‘schok’

nisatie op organisatie. “Wat de mensen

bij de behandeling van het zogeheten

te verwerken!”

die bij ons aankloppen echt willen is

posttrauma een aantal fasen wordt

ons uitgangspunt,” zei Willy Voigt. De

doorlopen. Allereerst wordt gereageerd

Ton Hensing / Foekje Bok

vrijwilliger van Slachtofferhulp geeft de

op het trauma met als kenmerken

Fotografie: Ton Hensing

Wat is zelfvertrouwen, laten we daarmee

artiest, een rapper, een filmheld en

basis voor zelfvertrouwen van waaruit je

maar beginnen. Zelfvertrouwen heeft

natuurlijk de snelle jongen in de snelle

kan groeien. Tja en dan kan het gebeu-

vaak te maken met wat je kan, tevreden-

auto, maar wel op krediet van de bank.

ren…..

heid met jezelf, acceptatie door de

Vaak wil je een bepaald soort iemand

Klap, ziek! Weg mooie toekomst, weg

omgeving enz. Een leuk mens gevonden

zijn, in plaats van te kijken wie je bent.

carrière. En dan komen de pijlers van je

worden, daar komt het op neer. Sommi-

De voorbeelden zijn je ouders, die popu-

persoonlijkheid onder druk te staan, o.a.

ge mensen zijn niet zo leuk, maar zijn in

laire boy van school, bepaald soort kle-

je zelfvertrouwen. Je ziet mensen dan

hun werk weer heel goed, waardoor ze

ding, filmsterren enzovoorts. Tot net over

ook, hoe bikkelhard ze ook zijn, onzeker

toch positieve aandacht krijgen. En de

je puberteit is het in wezen makkelijk,

worden. Sommigen belanden daardoor

rest? Bij sommige is het gewoon te zien

want je kopieert gewoon. Belangrijk is

in een depressie en moeten zelfs naar

dat het losers zijn: foute schoenen, een

dan, dat je erbij hoort. Wordt je ouder,

een psychiater om eruit getrokken te

karakterloze kop en een lichte buiging

wordt het steeds meer een strijd, name-

worden. Mensen die dachten alles aan

van de rug. Anderen zien er te goed uit,

lijk tussen de wil van de groep en de

te kunnen, komen in een identiteitscrisis

wat neerkomt op het dragen van een

eigen wil.

of in een negatieve gedachtespiraal. Dan

leren Dieseljas bij een buitentemperatuur

Het is een soort individualisatieproces

ontkom je er niet aan naar jezelf te kij-

van 25 graden.

wat heel lang stand houdt, totdat je weet

ken en kan het heel goed dat degene

Ook fout, en mijns inziens een valse

wat je wil en wie je bent. Als je in staat

die je dacht te zijn, een fictie was. Het

uiting van wie ze zouden willen zijn. Een

bent dit karwei te klaren, heb je een

maakt mensen verdrietig en vaak erg

Zelfvertrouwen

[30]

[recept] Bloemkoolgehaktschotel met kerrie

Bereiden: Aardappels schillen, jalveren, wassen en in ca. 15

Voor 4 personen

en in vieren snijden. In hapjespan gehakt in ca. 5 minuten

minuten gaarkoken. Bloemkool in roosjes snijden, ca. 5 minuten koken in weinig water en afgieten. Paprika schoonmaken en in blokjes snijden . Champignons schoonborstelen rul bakken. Paprika en champignons ca. 2 minuten meebakken. Mix mengen met 400 ml water, door vlees roeren en aan de kook brengen. Bloemkool door vleesmengsel scheppen en weer aan de kook brengen.Geheel ca. 2 minuten zachtjes laten koken. Bloemkool-gehaktschotel serveren met gekookte aardappels.

. 800 g aardappels . 1 kleine bloemkool ( ca. 500 g) . 1 rode paprika

Bereidingstijd: ca.25 minuten

. 1 bakje champions (250 g)

Bevat per eenpersoonsportie:

. 1 schaaltje gehakt half-om-half

460 kilocalorieën 22 g eiwit

(ca. 275 g)

19 g vet

. 1 pak Maggi Gehaktdagschotel

50 g koolhydraten

Mix voor Bloemkool (80 g)

eenzaam; jij bent jij niet meer, alsof er

er gesprekken gevoerd over je ziekte,

vertrouwen; weer een verlies en sommi-

een stukje dood is gegaan in jezelf: het

wat het met je doet, wat het betekent

gen glijden daardoor in een depressie.

Zelf, het meest intieme wat men heeft.

voor de omgeving en wat de consequen-

Anderen houden koppig vol de rol die

Hoe moet dat verder dan? Eerste prio-

ties zijn voor de toekomst. Ook is het

men speelde in het dagelijks leven vast

riteit is te onderkennen wat iemand

mogelijk dagbehandeling te volgen of,

te houden en gaan door met werk en

heeft meegemaakt en daar aandacht

bij ernstigere gevallen, te kiezen voor

studie wat ze eigenlijk niet meer kunnen,

voor hebben. Het verdriet, de machte-

een langdurige opname. That’s it.

maar ook niet meer aankunnen. De

loosheid en verlorenheid. Het kompas is

Tot zover de gebruikelijke gang van

gelukkigste zijn de mensen die onder-

van streek, de weg die je normaliter zou

zaken bij de behandeling van psychiatri-

kennen dat ze iets minder kunnen functi-

bewandelen is nu geblokkeerd. Zonder

sche aandoeningen. Nu de schade die

oneren en een stapje terug doen en

doel zitten. Allemaal fenomenen die de

mensen hebben opgelopen. Dat is niet

zichzelf vinden in het doen van vrijwilli-

kop op steken, na een periode van ziek

gering. Ten eerste kan de mens zelf

gerswerk of andere bezigheden. Dat

zijn. Daarnaast heeft men over het alge-

beschadigd zijn.

geeft weer een basis voor zelfvertrou-

meen heftige medicatie met al haar

Niet alleen het verlies van een gevoel

wen. Iets doe wat je goed kan, en toch

ongewilde bijwerkingen. Dat vergt ook

van ontastbaarheid ( mij overkomt dat

ook daardoor een plekje in de samenle-

weer aanpassingsvermogen , kortom het

niet ) waardoor je onzeker kan worden,

ving vinden. Dat kweekt weer zelfvertrou-

is nogal wat, wat iemand over zich heen

maar ook psychische schade zoals een

wen, of zoals de Engelsen het zo mooi

krijgt. Hoe verder? Ten eerste begint

aantasting van de mentale capaciteiten.

zeggen, self esteem, eigenwaarde.

men met stellen van de ( voorlopige )

Ook dit is een stukje Zelf wat weg is:

diagnose. Daarna gaat men over tot het

zeer verdrietig en moeilijk te verkroppen,

instellen van medicatie. Daarna worden

want ook dit was een pijler van je zelf-

Aadt Klijn [31]

Weet jij nog mamma, toen ik heel klein was, en jij mij soms lief vond dan legde ik, mijn hoofd in jouw schoot, en hoopte en wachtte, op die bruine hand die over mijn zwarte krullen streelde Weet jij nog mamma, als jij naar een feestje moest en die, ene oom kwam oppassen zodat er niets gevaarlijks, of engs met mij gebeuren zou, als jij niet thuis kon zijn Weet jij nog mamma dat ik, zo erg moest huilen en dat jij, boos werd maar ik niet praten kon, omdat mijn keel helemaal dicht zat met die stekende pijn, en ongeloof Weet jij nog mamma dat ik, mijn ogen niet durfde te sluiten omdat ik bang was, voor de nacht, en de galopperende merries, die mij wakker hielden totdat het ochtend was Weet jij nog mamma….. Sigrid Bell