Vennootschapsrecht (1)

Vennootschapsrecht (1) 1.

INLEIDING ................................................................................................................................................ 3 A.

DEFINITIES ..................................................................................................................................................... 3 §1 Vennootschap .................................................................................................................................... 3 §2 Vereniging ......................................................................................................................................... 4 §3 Stichting............................................................................................................................................. 4 §4 Onderneming ..................................................................................................................................... 4 B. BRONNEN ...................................................................................................................................................... 4 §1 Vennootschapswetgeving ................................................................................................................. 4 §2 Verenigings- en stichtingswetgeving ................................................................................................. 4 C. CLASSIFICATIE VAN DE VENNOOTSCHAPPEN .......................................................................................................... 5 §1 Met of zonder rechtspersoonlijkheid ................................................................................................. 5 §2 Met beperkte of onbeperkte aansprakelijkheid ................................................................................ 5 §3 Handelsrechtelijke of burgerrechtelijke vennootschappen ............................................................... 5 §4 Personenvennootschappen of kapitaalvennootschappen ................................................................. 6 §5 Besloten vennootschappen of vennootschappen die een publiek beroep op het spaarwezen doen. 7 §6 Overzicht van de verschillende vennootschapsvormen in het W. Venn. ........................................... 8 §7 Keuzevrijheid en typendwang ......................................................................................................... 13 §8 Taalgebruik in de praktijk ................................................................................................................ 13 D. CLASSIFICATIE VAN DE VERENIGINGEN ............................................................................................................... 14 §1 Algemeen......................................................................................................................................... 14 §2 Niet-gepersonaliseerde verenigingen vs. gepersonaliseerde verenigingen .................................... 14 E. DE STICHTING ............................................................................................................................................... 16 §1 Algemeen......................................................................................................................................... 16 §2 Openbare vs. private stichting......................................................................................................... 16 2.

GELDIGHEIDSVEREISTEN VOOR ALLE VENNOOTSCHAPPEN .................................................................... 18 VOORAF: OVEREENKOMST OF INSTELLING? ........................................................................................................ 18 EERSTE VEREISTE: TWEEHOOFDIGHEID ............................................................................................................... 18 §1 Grondslag ........................................................................................................................................ 18 §2 Gevolgen.......................................................................................................................................... 18 C. TWEEDE VEREISTE: EEN GELDIGE TOESTEMMING .................................................................................................. 19 §1 Algemeen......................................................................................................................................... 19 §2 De toepassing van de leer van de wilsgebreken .............................................................................. 19 §3 De bekwaamheid ............................................................................................................................. 20 D. DERDE VEREISTE: INBRENG .............................................................................................................................. 21 §1 Algemeen......................................................................................................................................... 21 §2 Soorten inbrengen naar hun voorwerp ........................................................................................... 21 §3 Soorten inbrengen naargelang de aard van het verleende recht .................................................... 22 §4 Verloop van de inbreng ................................................................................................................... 22 §5 Verplichtingen van de inbrenger ..................................................................................................... 22 E. VIERDE VEREISTE: WINSTVERDELINGSOOGMERK .................................................................................................. 23 §1 Algemeen......................................................................................................................................... 23 §2 De verdeling van winsten en verliezen ............................................................................................ 24 A. B.

3.

DE OPRICHTING EN NIETIGHEID VAN VENNOOTSCHAPPEN MET RECHTSPERSOONLIJKHEID .................. 25 A.

DE OPRICHTING ............................................................................................................................................ 25 §1 De voorafgaande onderhandelingen ............................................................................................... 25 §2 Uitzonderlijk: overeenkomsten tot oprichting van een vennootschap ............................................ 25 §3 Het sluiten van de vennootschapsovereenkomst en de voor-vennootschap ................................... 25 §4 De openbaarmaking van de vennootschapsakte ............................................................................ 26 B. PRECONSTITUTIEF HANDELEN .......................................................................................................................... 27 §1 Algemeen......................................................................................................................................... 27

Academiejaar 2008-2009 – samenvatting vennootschapsrecht (1) – Jeroen De Mets

1

§2 Het gemeen recht ............................................................................................................................ 27 §3 Art. 60 W. Venn. .............................................................................................................................. 27 C. DE SANCTIEREGELING..................................................................................................................................... 27 §1 Algemeen......................................................................................................................................... 27 §2 Kenmerken van de bijzondere nietigheidssanctie ........................................................................... 28 §3 Gedwongen vereffening van de vennootschap ............................................................................... 28 §4 Processuele aspecten ...................................................................................................................... 28 4.

KENMERKEN VAN DE RECHTSPERSOONLIJKHEID ................................................................................... 30 A.

NAAM ........................................................................................................................................................ 30 §1 Algemeen......................................................................................................................................... 30 §2 Bescherming .................................................................................................................................... 30 B. ZETEL ......................................................................................................................................................... 30 §1 Definitie ........................................................................................................................................... 30 §2 Aanwijzing en verplaatsing van de zetel ......................................................................................... 31 C. NATIONALITEIT ............................................................................................................................................. 31 §1 Algemeen......................................................................................................................................... 31 §2 Het personeel statuut ...................................................................................................................... 32 5.

DE ORGANISATIE VAN DE VENNOOTSCHAPPEN MET ONBEPERKTE AANSPRAKELIJKHEID...................... 33 INLEIDING .................................................................................................................................................... 33 §1 Algemeen......................................................................................................................................... 33 §2 Inleidende begrippen ....................................................................................................................... 33 B. DE INTERNE ORGANISATIE VAN HET BESTUUR ...................................................................................................... 33 §1 Hypothese 1: er werd geen bestuurder aangeduid ......................................................................... 33 §2 Hypothese 2: er werden een of meer zaakvoerders aangesteld...................................................... 34 C. DE EXTERNE ORGANISATIE VAN HET BESTUUR...................................................................................................... 35 §1 De vertegenwoordiging en toerekening van rechtshandelingen..................................................... 35 §2 De toerekening of aansprakelijkheid voor onrechtmatige daden ................................................... 36 A.

6.

HET VERMOGEN VAN DE VENNOOTSCHAPPEN MET ONBEPERKTE AANSPRAKELIJKHEID....................... 38 A.

AANSPRAKELIJKHEID VOOR DE PASSIVA .............................................................................................................. 38 §1 Vennootschappen zonder rechtspersoonlijkheid ............................................................................. 38 §2 Vennootschappen met rechtspersoonlijkheid ................................................................................. 38 B. TITULARIS VAN DE ACTIVA ............................................................................................................................... 39 §1 Vennootschappen zonder rechtspersoonlijkheid ............................................................................. 39 §2 Vennootschappen met rechtspersoonlijkheid ................................................................................. 39 7.

OVERDRACHT VAN MAATSCHAPPELIJKE RECHTEN ................................................................................ 41 A. B.

8.

PRINCIPIEEL: ONOVERDRAAGBAARHEID ............................................................................................................. 41 FORMALITEITEN EN RECHTSGEVOLGEN............................................................................................................... 41 §1 Tussen overdrager en overnemer: solo consensu ............................................................................ 41 §2 Tegenwerpelijkheid aan de vennootschap (of de medevennoten) .................................................. 41 §3 Overdracht van activa ..................................................................................................................... 41 §4 Overdracht van passiva ................................................................................................................... 41 ONTBINDING VAN DE VENNOOTSCHAP ................................................................................................. 42

A. B.

ALGEMEEN .................................................................................................................................................. 42 DE ONTBINDING VAN RECHTSWEGE................................................................................................................... 42 §1 Verstrijken van de duurtijd (art. 39, 1° W. Venn.) ........................................................................... 42 §2 Het tenietgaan van de zaak (art. 39, 2° W. Venn.) .......................................................................... 42 §3 Het volbrengen van de handeling (art. 39, 2° W. Venn.) ................................................................. 42 §4 Het overlijden en onbekwaamverklaring van een vennoot (art. 39, 3° W. Venn.) .......................... 42 §5 Eenhoofdigheid................................................................................................................................ 43 C. DE GERECHTELIJKE ONTBINDING WEGENS WETTIGE REDEN ..................................................................................... 43 D. DE VRIJWILLIGE ONTBINDING ........................................................................................................................... 43 E. GEVOLGEN .................................................................................................................................................. 43


2

1.

Inleiding

A.

Definities

§1

Vennootschap

(1)

Definitie

Een vennootschap is een contract waarin de partijen overeenkomen iets in gemeenschap te brengen met als doel één of meer nauwkeurig omschreven activiteiten uit te oefenen en aan de vennoten een (rechtstreeks of onrechtstreeks) vermogensvoordeel te bezorgen (art. 1, lid 1 W. Venn.). De vennootschap is principieel gericht op samenwerking (om een gemeenschappelijk doel te bereiken). (2)

Kenmerken

Het gaat dus om: • Een contract. Dat impliceert dat er in beginsel minstens twee partijen moeten zijn (m.u.v. van de EBVBA, cf. supra). en dat de gewone regels van het verbintenissenrecht gelden. • Waarbij een inbreng wordt gedaan. Hierbij wordt een in geld waardeerbare zaak bestemd voor de vennootschap en dus onderworpen aan het ondernemingsrisico. In ruil daarvoor krijgt de inbrenger aandelen (een recht dat de vennoot een claim geeft op een bepaald deel van de winst). • Met als ‘oorzaak’ een winstoogmerk (waarbij aan de leden een direct of indirect vermogensvoordeel wordt verschaft). Het is echter juister om te spreken van een ‘winstverdelingsoogmerk’. Ook een vereniging mag immers winst maken, maar mag die niet verdelen onder haar leden. De enige uitzondering op dit principe is de VSO (cf. supra). De andere vennootschapsvormen moeten een winstoogmerk hebben. • Met een bepaalde activiteit als ‘voorwerp’. Deze activiteit wordt in de statuten omschreven: het gaat om het maatschappelijk doel van de onderneming. (3)

Nut

Vennootschappen hebben voor de oprichters verschillende voordelen. • Ze regelen samenwerking tussen personen zonder een band van ondergeschiktheid (i.t.t. tot arbeidsovereenkomsten). Deze basiswerkingsregels worden vastgelegd in de statuten. • Ze zijn handig voor het samenbrengen van van talent en kapitaal. Daartoe hebben vennootschappen aandelen. Ze verschaffen de aandeelhouder risicokapitaal en geen vaste vergoeding, wat financieel interessant kan zijn voor jonge ondernemingen die niet meteen grote winsten maken. Deze aandelen zijn (in beginsel) ook overdraagbaar, los van het bestaan van de vennootschap. Dat is interessanter voor investeerders. • Sommige vennootschappen hebben rechtspersoonlijkheid. Een rechtspersoon is een zelfstandig rechtssubject (onderscheiden van de vennoten), dat zelfstandig kan optreden in het rechtsverkeer. De rechtspersoon kan ook niet ‘sterven’ en gaat dus in beginsel ook niet teniet bij overlijden van de vennoten. • Ze hebben bepaalde fiscale voordelen. Vennootschappen hebben een lagere aanslagvoet wat inkomstenbelasting betreft en hun beroepskosten zijn fiscaal aftrekbaar.


3

§2

Vereniging

Een vereniging is een contract dat op samenwerking gericht is, maar dat geen winstoogmerk heeft. Dat impliceert niet dat een vereniging geen winst mag maken, wel dat ze geen vermogensvoordeel mag verschaffen aan haar leden. Wat een vermogensvoordeel is, is overigens niet steeds duidelijk. Gratis onderwijs voor de leden is zo’n randgeval. In elk geval mag het maken van winst geen doel an sich zijn en mag de vereniging in geen geval een handelsrechtelijk doel hebben (art. 1 VZW-wet). Sommige, maar niet alle verenigingen hebben rechtspersoonlijkheid.

§3

Stichting

Een stichting is geen contract maar een vermogen dat door de stichter bij eenzijdige wilsuiting een bepaalde (belangeloze) bestemming krijgt (art. 27 VZW-wet). De stichting mag dus niet als doel hebben om de stichter of het bestuur van de stichting te verrijken. De stichting heeft rechtspersoonlijkheid en wordt beheerd door bestuurders, die erover waken dat de belangeloze doelstelling bereikt wordt.

§4

Onderneming

Er is geen omvattende juridische definitie van het begrip ‘onderneming’, dat slechts fragmentarisch in de wetgeving voorkomt (cf. WOB). De rechtsleer omschrijft een onderneming als een geheel van mensen en middelen die op georganiseerde wijze op elkaar worden afgestemd om goederen of diensten te produceren (en dus actief is op een markt), en wel op zo’n wijze dat er een opbrenst gegenereerd wordt die minstens de continuïteit van de onderneming te verzekeren (going concern). Een onderneming is dus niet zonder meer gelijk te stellen met een vennootschap. Een onderneming kan meerdere vennootschappen omvatten, en omgekeerd. Een VZW kan een onderneming zijn (als ze actief is op een markt), maar een stichting in geen geval.

B.

Bronnen

§1

Vennootschapswetgeving

De wetgeving voor vennootschappen zat oorspronkelijk vervat in het Burgerlijk Wetboek, het Wetboek van Koophandel en enkele bijzondere wetten. In 1999 werd alle regelgeving gecodificeerd in het Wetboek van Vennootschappen, dat werd uitgevoerd in een bijhorend KB. Het Wetboek van Vennootschappen is opgedeeld in zeventien boeken. Deze zijn zo gestructureerd volgens het principe dat de algemene regels eerst komen, om daarna de specifieke regels te behandelen. Strafsancties zijn opgenomen aan het eind van elke titel en nietigheidssancties volgen (meestal) direct na de regel wiens overtreding tot nietigheid kan leiden. Tot slot zijn er ook enkele bijzondere wetten, zoals de wet van 1 april 2007 op de openbare overnamebiedingen.

§2

Verenigings- en stichtingswetgeving

De belangrijkste wet inzake verenigingen is de VZW-wet van 27 juni 1921. Deze regelt ook de stichtingen. In 2002 werd de wet grondig gewijzigd.


4

C.

Classificatie van de vennootschappen

§1

Met of zonder rechtspersoonlijkheid

(1)

Zonder rechtspersoonlijkheid

Vennootschappen zonder rechtspersoonlijkheid (art. 2, §1 W. Venn.) zijn loutere contracten. Ze komen solo consensu tot stand. Een geschrift (oprichtingsakte) is geen bestaansvereiste. (2)

Met rechtspersoonlijkheid

Een vennootschap krijgt rechtspersoonlijkheid uit de wet. De partijen kunnen niet contractueel een nieuwe vennootschapsvorm met rechtspersoonlijkheid scheppen. De vennootschappen met rechtspersoonlijkheid staan opgesomd in art. 2, §2-3 W. Venn. Deze vennootschappen komen tot stand op het moment dat hun oprichtingsakte wordt neergelegd op de griffie van de rechtbank van koophandel (art. 2, §4 W. Venn.). Een geschrift is dus steeds vereist. Voor vennootschappen met onbeperkte aansprakelijkheid volstaat een onderhandse akte, maar voor vennootschappen met beperkte aansprakelijkheid is een authentieke akte vereist. (3)

Belang van het onderscheid

Een vennootschap met rechtspersoonlijkheid kan autonoom optreden en aangesproken worden in het rechtsverkeer. Hij heeft daartoe een eigen vermogen (wat de aansprakelijkheid van de vennoten niet uitsluit, cf. infra). Bij vennootschapsvormen zonder rechtspersoonlijkheid moeten de gemeenrechtelijke regels worden toegepast. De verbintenissen ontstaan in hoofde van de individuele vennoten. De persoon die voor de vennootschap optrad zal ofwel een lasthebber zijn, ofwel persoonlijk gebonden zijn (als hij niet bevoegd was). Vennootschappen zonder rechtspersoonlijkheid kunnen ook geen goederen in eigendom hebben. Daarom wordt soms gebruikt gemaakt van een VZW of een stichting. Een andere oplossing is de fiduciaire eigendom. Daarbij is een vennnoot zakenrechtelijk gezien wel eigenaar, maar is hij verbintenisrechtelijk ertoe gehouden die eigendom voor de vennootschap te gebruiken. Verkoopt hij het goed, dan zal hij contractueel aansprakelijk zijn.

§2

Met beperkte of onbeperkte aansprakelijkheid

In tegenstelling tot wat het geval is in bijvoorbeeld het Duitse recht, impliceert het hebben van rechtspersoonlijkheid niet dat de vennoten niet persoonlijk kunnen worden aangesproken. Bij ‘onvolkomen rechtspersonen’ (een wat ongelukkig term) zoals de VOF bestaat er wel een onderscheiden rechtspersoon, maar staan de vennoten met hun eigen vermogen onbeperkt in voor de vennootschapsschulden. Bij vennootschappen zonder rechtspersoonlijkheid is deze kwestie niet aan de orde. Deze overeenkomsten zijn immers loutere verbintenissen.

§3

Handelsrechtelijke of burgerrechtelijke vennootschappen

Art. 3 W. Venn. maakt een onderscheid tussen handelsrechtelijke vennootschappen, die de uitoefening van een handelsactiviteit tot doel hebben en handelaar zijn, en burgerlijke vennootschappen met handelsvorm, (art. 3, §3 W. Venn.) die een burgerlijke activiteit als doel hebben, maar de rechtsvorm van een handelsvennootschap hebben aangenomen.


5

Vennootschapsrechtelijk is het onderscheid tussen beide soorten irrelevant. Het onderscheid bepaalt wel of de regels van het handelsrecht van toepassing zijn. Om te bepalen of we te maken hebben met een handelsvennootschap of een burgerlijke vennootschap, is in beginsel enkel het statutaire doel van belang (art. 3, §2 W. Venn.). Dat doel moet dan ook nauwkeurig in de akte worden vermeld (art. 69, 11° W. Venn.). Een rechtspersoon wordt handelaar bij haar oprichting, ook al wordt de handel nog niet aangevat. Ze blijft handelaar tot haar vereffening, ook al is de handeling al stopgezet. De werkelijke activiteit is maar relevant als: • Het statutaire doel onduidelijk is. • Er geen akte werd opgesteld. • Als het statutaire doel ab initio geveinsd blijkt te zijn. Dit is een loutere toepassing van de gemeenrechtelijke regels inzake veinzing (art. 1311 BW). Hierbij veinzen partijen naar de buitenwereld dat ze een bepaalde rechtshandeling stellen, terwijl ze in werkelijkheid een andere rechtshandeling overeenkomen. Inter partes geldt de werkelijke overeenkomst, maar derden hebben de keuze tussen de werkelijke en de geveinsde rechtshandeling. Ook de identiteit van de partijen kan geveinst worden. Zo kan iemand via een stroman inschrijven in een vennootschap. Veinzing is toegelaten tenzij het gaat om wetsontduiking of als het de bedoeling is derden te schaden. Ook de vennootschapsvorm is irrelevant. Een landbouwvennootschap die in zijn statuten het stellen van handel opneemt, zal als handelaar worden behandeld. Omdat het maatschappelijke doel in de praktijk zeer ruim geformuleerd wordt, omvat het vaak zowel burgerlijke daden als daden van koophandel. In beginsel volstaat het dat het statutair doel één daad van koophandel bevat, tenzij de daden van koophandel accessoir zijn om het burgerlijke doel te bereiken. Dat betekent dat de handelsactiviteit minder belangrijk is en louter als ondersteuning van het burgerlijke doel dient.

§4

Personenvennootschappen of kapitaalvennootschappen

De rechtsleer maakt een onderscheid tussen personenvennootschapen en kapitaalvennootschappen. De eerste categorie ontstaat intuitu personae en steunt op de persoonlijke samenwerking tussen de partners. Kapitaalvennootschappen onstaan intuitu pecuniae: de identiteit van de vennoten is ondergeschikt aan het zuivere winstbejag. Centraal staat de kapitaalverschaffing. Dit onderscheid heeft een aantal gevolgen. Daarbij moet opgemerkt worden de partijen zelf tussenvormen kunnen inbouwen. • Personenvennootschappen (VOF, Comm. V.) o Vennootschapsrechten niet overdraagbaar o Wegvallen vennoot leidt tot ontbinding vennootschap o Unanimiteit vereist voor alle beslissingen o Geen orgaanplicht, vennoten besturen zelf o Vertegenwoordiging via lastgeving o Vennoten mogen vennootschap geen concurrentie aandoen • Kapitaalvennootschappen (NV, Comm. V.A.) o Aandelen principieel overdraagbaar o Wegvallen vennoot beïnvloedt vennootschap niet o Beslissingen gebeuren bij bijzondere meerderheid o Orgaanplicht, vennoten besturen niet zelf o Beperkte aansprakelijkheid vennoten • Gemengde types (BVBA, CV) o Aandelen beperkt overdraagbaar (BVBA) of uittrede mogelijk (CV) o Wegvallen vennoot geen invloed o Orgaanplicht (zelfs éénhoofdig) o Statutenwijzigingen gebeuren met bijzondere meerderheid


6

§ 5 Besloten vennootschappen of vennootschappen die een publiek beroep op het spaarwezen doen (1)

Besloten vs. publieke vennootschappen s.l.

De meeste vennootschapen (ca. 90%) zijn besloten: Er wordt geen publiek toegankelijke markt in de aandelen georganiseerd. Een kleiner (maar economisch zeer belangrijk) aantal bedrijven geeft wel rechten uit ten behoeve van het grote publiek. De meeste daarvan zijn ook beursgenoteerd. Publieke vennootschappen zijn onderworpen aan een complex geheel van regelen. Op die manier moet het vertrouwen van beleggers beschermd worden en moet de toegang tot de kapitaalmarkten gevrijwaard worden. In de meeste landen is deze bijzondere discipline vastgeknoopt aan het al dan niet beursgenoteerd zijn van de vennootschap. In België is de situatie iets ingewikkelder. Het is immers niet steeds duidelijk waar de wet alle publieke vennootschappen viseert, dan wel de vennootschappen die een publiek beroep op het spaarwezen hebben n publiek beroep op het spaarwezen hebben gedaan, dan wel louter de beursgenoteerde vennootschappen. (2)

Art. 4 W. Venn vs. art. 438 W. Venn (publieke vennootschappen s.s.).

De wet maakt onder de publieke vennootschappen een onderscheid tussen enerzijds vennootschappen die geacht worden een publiek beroep op het spaarwezen te doen of gedaan te hebben (publieke vennootschappen sensu stricto) (art. 438 W. Venn.) en anderzijds beursgenoteerde vennootschappen (art. 4 W. Venn.). Alle beursgenoteerde vennootschappen worden geacht een publiek beroep op het spaarwezen te hebben gedaan, maar het omgekeerde is zeker niet altijd correct. Art. 438 W. Venn. stelt twee criteria aan de hand waarvan kan worden vastgesteld of een vennootschap een publiek beroep op het spaarwezen te hebben gedaan: • De vennootschap heeft haar effecten openbaar aangeboden. Een aanbieding is openbaar als ze meer dan 100 potentiële beleggers bereikt. • Of de vennootschap heeft haar effecten in de handel van de beurs laten opnemen. Alleen NV’s en Comm. V.A.’s (art. 657 W. Venn. jo. art. 438 W. Venn.) kunnen het statuut verwerven van een vennootschap die een publiek beroep op het spaarwezen heeft gedaan. De BVBA kan dat expliciet niet (art. 210 W. Venn.). Ook andere vennootschappen kunnen nooit een publieke vennootschap in de zin van art. 438 W. Venn. worden (sensu stricto). Dat neemt weg dat als andere vennootschappen (zoals CV’s) hun effecten publiek aanbieden (en publieke vennootschappen sensu lato worden) zij ook onder delen van de Prospectuswetgeving zullen vallen. Enkel de vennootschap zelf kan beslissen om een publiek beroep te doen op het spaarwezen. Individuele aandeelhouders (of een collectief van aandeelhouders) kunnen dat niet. Bovendien moet de vennootschap voorafgaandelijk haar statuten aanpassen. In haar opschrift moet de vennootschap vermelden dat zij een publiek beroep heeft gedaan op het spaarwezen. De statuten moeten ook aangepast worden aan de afwijkende regels die geldt voor vennootshappen die een publiek beroep hebben gedaan op het spaarwezen. (3)

Een strenger wettelijk regime

Vennootschappen die effecten uitgeven moeten een uitgifteprospectus opstellen, die onderworpen wordt aan de goedkeuring van de Commissie voor het Bank- en Financiewezen (CVBA). Worden deze vennootschappen toegelaten tot de beurshandel, moeten zij opnieuw een prospectus opstarten. Bovendien zijn vennootschappen die effecten uitgeven informatieplichtig. Zij moeten een jaarverslag opmaken, tussentijds rapporteren en occasioneel (ad hoc) informatie verschaffen: gegeven die een sterke invloed zouden kunnen hebben op de koers moeten meteen bekendgemaakt worden. Op


7

die manier wordt handel met voorkennis vermeden. Handel met voorkennis is een vorm van ‘marktmisbruik’ waarbij iemand beschikt over koersgevoelige, niet-openbare informatie en die informatie gebruikt om zelf effecten te kopen of te verkopen. Er is ook marktmisbruik als die insider derden inlicht of tips geeft. Marktmisbruik wordt straf- en administratiefrechtelijk gesanctioneerd. Publieke vennootschappen (en haar aandeelhouders) zijn ook onderworpen aan een strengere financiële discipline. Iedereen die 5% of meer aandelenparticipaties verweft moet dit meedelen aan de CFBA (transparantieregeling). Bovendien moeten openbare overnamebiedingen steeds gebeuren op alle stemrechtverlenende effecten. Op die manier krijgen ondernemingen en aandeelhouders zicht op hun aandelensituatie en kunnen ze zich wapenen tegen sluipende controleverwerving. Deze financiële discipline geldt de iure dan wel voor alle vennootschappen, de facto enkel voor vennootschappen die een publiek beroep op het spaarwezen hebben gedaan.

§ 6 Overzicht van de verschillende vennootschapsvormen in het W. Venn. (1)

De maatschap (art. 46 W. Venn.)

De maatschap is een loutere overeenkomst en bezit dan ook geen rechtspersoonlijkheid (art. 2, §1 W. Venn.). Dat heeft twee gevolgen: • De maatschap kan vormvrij worden aangegaan. Voor de geldigheid van de overeenkomst is geen geschrift of publivatie vereist. De overeenkomst wordt bewezen volgens de gewone regels van het burgerlijk of handelsrecht (art. 49 W. Venn. en resp. art. 25 Wb. Kh. Of art. 1325 en 1341 BW). • De maten (contractspartijen) blijven onbeperkt aansprakelijk. De maatschap is een contract intuitu personae. Dat heeft twee gevolgen: • De rechten in de maatschap (‘paarten’) kunnen slechts worden overgedragen met unanieme toestemming van de medematen. Deze “onlichamelijke aandelen” omvatten een recht op een aandeel van de winst (proportioneel naar inbreng (art. 30 W. Venn.)) en het stemrecht (in principe één maat, één stem). Er is dus geen bestuursregeling vereist: de vennoten besturen zelf. • De maatschap gaat in principe teniet door het overlijden van een van de vennoten. Dat wordt in de praktijk vaak omzeild door het invoegen van een beding van aanwas (overige vennoten zetten maatschap verder, maar vergoeden erfgenamen) of een voortzettingsbeding (de erfgenamen (of sommige erfgenamen?) zetten de rechten van de overledene in de maatschap verder). De regeling in het W. Venn. over de maatschap is van suppletief recht. Dat maakt de maatschap tot een zeer soepele (en discrete) vennootschapsvorm, die handig is voor het structureren van vermogensoverdrachten of het onderbrengen van aandelen (bv. van een familiebedrijf, omdat aandelen dan niet zomaar vervreemd kunnen worden). (2)

De tijdelijke vennootschap (art. 47 W. Venn.)

De tijdelijke vennootschap is een maatschap die aangegaan werd met een ontbindende voorwaarde: het voltooien van een bepaald werk. De tijdelijke vennootschap wordt aangegaan voor een bepaalde opdracht en wordt van rechtwege ontbonden bij het beëindigen daarvan. Er bestond wat betwisting over de vraag of een tijdelijke vennootschap ook burgerlijke activiteiten tot doel kon hebben. Bij de wijziging van art. 49 W.Venn. werd vergeten om ook art. 47 W. Venn. aan te passen. Het lijkt evenwel duidelijk dat een tijdelijke vennootschap zowel commerciële als burgerlijke activiteiten als doel kan hebben. Omdat dat evenzeer geldt voor de maatschap (art. 52 W. Venn.), lijkt de tijdelijke vennootschap weinig nut te hebben.


8

Een restant van de oorspronkelijk louter commerciële aard van de tijdelijke vennootschap is dat de vennoten, in tegenstelling tot de maatschap, steeds hoofdelijk gehouden zijn (art. 53 W. Venn.). Omdat de vennoten in de praktijk meestal zelf vennootschappen met beperkte aansprakelijkheid zijn, is dit van weinig praktisch belang. (3)

De stille vennootschap (art. 48 W. Venn.)

De stille vennootschap is een overeenkomst (dus zonder rechtspersoonlijkheid, art. 2, §1 W. Venn.), aangegaan tussen een extern optredende, werkende vennoot (in de regel de zaakvoerder), en een of meerdere stille vennoten (die op de achtergrond blijven). De werkende vennoten treden in eigen naam op, de stille vennoten nemen een belang in die verrichtingen. De stille vennoot is beperkt aansprakelijk, in tegenstelling tot de externe vennoot, die onbeperkt aansprakelijk is. Het gaat om een volwaardige vennootschapsovereenkomst, maar daarvan blijkt niets naar de buitenwereld. Enkel de externe vennoot is bekend in het rechtsverkeer. De stille vennoot mag niet optreden in het rechtsverkeer, doet hij toch zal hij als vennoot in een maatschap onbeperkt aansprakelijk kunnen worden gesteld. Dat is niet het geval als een derde kennis had van de stille vennootschap. Als de externe vennoot duidelijk in eigen naam handelde, blijft de stille vennoot beschermd. De stille vennootschap wordt wel eens aangewend om een financieel syndicaat te structureren, waarbij een groep financiers (vaak banken) gezamenlijk een groot krediet toestaan (consortium), maar waarbij één bank optreedt in het rechtsverkeer. (4)

De vennootschap onder firma (VOF) (art. 201 W. Venn.)

De VOF is een soort maatschap met rechtspersoonlijkheid (art. 2, §2, eerste streepje W. Venn.). De vennoten blijven evenwel onbeperkt en hoofdelijk aansprakelijk (art. 204 W. Venn.). Dat geldt ongeacht of de VOF een handelsactiviteit of een burgerlijke activiteit uitoefent. De VOF moet schriftelijk worden opgericht (mag onderhands, maar in de praktijk vaak authentiek omdat er wel eens onroerende goederen mee gemoeid zijn) (art. 69, lid 1 W. Venn.). Ze verwerft de rechtspersoonlijkheid op het moment dat haar oprichtingsakte openbaar wordt gemaakt. Er is geen bestuursregeling vereist: de vennoten besturen zelf (cf. art. 36 W. Venn.). De VOF wordt geacht intuitu personae te zijn aangegaan. Het overdragen van aandelen vereist dan ook unanimiteit. De VOF vereist geen kapitaalinbreng en is een soepele vennootschapsvorm. Hoewel ze dus een zeker nut zou kunnen hebben voor kleine ondernemingen of joint ventures, zijn er in de praktijk nauwelijks VOF. (5)

De gewone commanditaire vennootschap (Comm. V.) (art. 202 W. Venn.)

De Comm. V. is een soort stille vennootschap met rechtspersoonlijkheid (art. 2, §2, tweede streepje W. Venn.) of een VOF waaraan een beperkt aansprakelijke vennoot is toegevoegd (cf. art. 205 W. Venn.). In een Comm. V. zijn dus twee soorten vennoten: • De gecommanditeerden (‘beherende vennoten’), die persoonlijk en onbeperkt instaan voor de vennootschapsschulden (als zij met meerdere zijn, zoals in de VOF). Er moet minstens één gecommanditeerde zijn (de zaakvoerder). Tenzij een derde wordt aangewezen wordt het bestuur door de gecommanditeerden waargenomen. • De commanditairen (‘stille vennoten’), die enkel tot hun inbreng gehouden zijn (art. 206, lid 1 W. Venn.). Zij mogen niet instaan voor het bestuur (art. 207, §1 W. Venn.).


9

(6) De besloten vennootschap met beperkte aansprakelijkheid (BVBA) (art. 210 e.v. W. Venn.) De BVBA werd in 1935 ingevoerd als vennootschapsvorm bij uitstek voor kleinere ondernemingen, die niet aan de zware discipline van de NV hoeven te worden onderworpen, terwijl ze toch van de beperkte aansprakelijkheid moetesten kunnen genieten. De BVBA heeft rechtspersoonlijkheid (art. 2, §2, derde streepje W. Venn.) en de vennoten zijn beperkt aansprakelijk (art. 210 W. Venn.). De BVBA is ook de enige vennootschap die door één persoon kan worden opgericht (art. 1, lid 2 W. Venn. jo. art. 211 W. Venn.). De BVBA moet per authentieke akte worden opgericht (art. 69, lid 2 W. Venn.) en er moet een minimuminbreng van €18 500 zijn (art. 214 W. Venn.) en een daadwerkelijke volstorte inbreng (bij oprichting) van €6100 (art. 223 W. Venn.). Dit moet enerzijds zorgen dat de schuldeisers zich op een minimum aan vermogen kunnen beroepen, anderzijds de ondernemer aansporen om zich te bezinnen over zijn plannen. Schuldeisers nemen immers risico door met de vennootschap te contracteren. De BVBA heeft dus een kapitaal en is daarom onderworpen aan regels die dat kapitaal willen beveiligen (zoals bij de NV het geval is). Zo moet de BVBA verplicht zijn jaarrekeningen bekendmaken (i.t.t. tot de vennootschappen die hem slechts moeten opmaken) (a contrario art. 97 W. Venn. jo. art. 98 W. Venn.). De BVBA heeft een georganiseerd bestuur dat wordt waargenomen door de zaakvoerder (art. 255 W. Venn.). De BVBA is ‘besloten’ omdat de BVBA geen publiek beroep op het spaarwezen doet (art. 210, lid 2 W. Venn.). De aandelen in de BVA kunnen slechts in beperkte kring worden overdragen en externe overdrachten vragen de toestemming van de medevennoten (art. 249 W. Venn.). (7)

De naamloze vennootschap (NV) (art. 437 W. Venn.)

De NV is geconcipieerd als een grote kapitaalintensieve structuur (waarbij het geld van een groot aantal kleine aandeelhouders wordt samengebracht). Toch kunnen ook familieondernemingen en zelfs feitelijke eenmanszaken zich organiseren als een NV. De NV heeft rechtspersoonlijkheid (art. 2, §2, vijfde streepje W. Venn.) en biedt beperkte aansprakelijkheid (437 W. Venn.). Ze moet dan ook steeds per notariële akte worden opgericht (art. 69, lid 2 W. Venn.). De aandelen zijn vrij overdraagbaar. De NV kan immers een beroep doen op aandelen- en obligatiefinanciering (art. 438 W. Venn.). Daarmee samenhangend is er een ruime verslagen informatieplicht ten aanzien van het publiek. De NV is orgaanplichtig. Minstens drie organen moeten woren ingesteld: de algemene vergadering (beslissingsorgaan) (art. 531 W. Venn.), de raad van bestuur (collegiaal beheersorgaan, minstens drie leden) (art. 517 W. Venn. en art. 518, §1, lid 1 W. Venn.) en de raad van commissarissen (toezichtsorgaan). Om te voorkomen dat de raad van bestuur te veel macht zou verwerven, zijn haar leden ad nutum afzetbaar (art. 518, §3 in fine W. Venn.). Een gewone meerderheid binnen de AV volstaat en opzeggingstermijnen en – vergoedingen zijn zelfs verboden. De NV is populair, vooral om fiscale redenen. Als enigste mocht zij immers aandelen aan toonder uitgeven, die onderhands mochten worden overgedragen (en dus ontsnapen aan de schenkingsrechten). (8)

De commanditaire vennootschap op aandelen (Comm. V.A.) (art. 654 W. Venn.)

De commanditaire vennootschap op aandelen is een commanditaire vennootschap waarbij de rechten van de commanditairen vervangen worden door aandelen, zoals in de NV (art. 654 W. Venn.). Voor de rest volgt deze vennootschap de regels van de NV,tenzij de wet zou afwijken (art. 675 W. Venn.). Zo zijn de gecommanditeerde bestuurders niet ad nutum


10

afzetbaar, maar slechts om een aantal in de wet opgesomde redenen (art. 33 W. Venn. jo. art. 658, lid 1 W. Venn.). In de andere gevallen is unanimiteit vereist, maar aangezien de gecommanditeerde bestuurder zelf vennoot is, is een ontslag een zuiver theoretische mogelijkheid. Bovendien heeft het bestuur een vetorecht bij alle beslissingen met betrekking tot de relaties met derden (art. 659 W. Venn.). Wat daaronder valt is niet steeds duidelijk, maar de verkoop (van delen) van de onderneming valt sowieso onder deze noemer. Dat maakt de Comm. V.A. quasi-immuun tegen een vijandelijk overnamebod. Naast de sterkere positie van het bestuur is een ander verschil met de NV dat er minstens één onbeperkt aansprakelijke vennoot moet zijn, zoals in de gewone commanditaire vennootschap (art. 654 W. Venn.). (9)

De coöperatieve vennootschap (CV) (art. 350 e.v. W. Venn.)

De coöperatieve vennootschap is, meer dan andere vennootschappen, op samenwerking gericht. Ze is historisch gegroeid in de arbeidsbeweging van de 19e eeuw. Het doel van de CV is niet zozeer het maken van winst sensu stricto, maar wel het drukken van kosten om zo bepaalde prestaties goedkoop aan de leden te kunnen aanbieden. De vennnoten zijn dan meestal ook cliënten of leveranciers van de CV. Er zijn twee soorten CV, beiden met rechtspersoonlijkheid (art. 2, §2, vierde streepje W. Venn.): de coöperatieve vennootschap met beperkte aansprakelijkheid (CVBA) en de coöperatieve vennootschap waarin de vennoten hoofdelijk en onbeperkt aansprakelijk zijn (CVOA). De grote principes van de CV zijn: • Er is een veranderlijk aantal leden (art. 350 W. Venn.) en de in- en uittrede wordt zeer soepel geregeld (art. 367 W. Venn.). Dit is te onderscheiden van de overdracht van aandelen, die wel beperkt is (art. 364 W. Venn. jo. art. 366 W. Venn.). Bij andere vennootschapsvormen krijgt de inbrenger zijn inbreng pas terug bij de ontbinding van de vennootschap. • Het maatschappelijk fonds van de CV (vergelijkbaar met het kapitaal in andere vennootschappen) heeft een vast en een variabel deel. Dat laatste fluctueert volgens het aantal leden en is dus evenmin onderworpen aan strenge beperkingen (art. 392 W. Venn.). Er is immers wel een inbrengplicht, maar die kan steeds worden teruggetrokken. Hierbij betaalt de vennootschap de tegenwaarde van de aandelen terug (art. 374 W. Venn.). Het gaat niet om een verkoop, waarbij de waarde van het maatschappelijk fonds niet zou dalen. • De winstverdeling gebeurt meestal per ristorno: hoe meer omzet een lid genereert, hoe meer voordeel hij krijgt. In de praktijk wordt tegenwoordig ook vaak een dividend uitgedeeld. • De CV moest democratisch zijn: het principe ‘één vennoot, één stem’ geldt onverkort (art. 382, lid 1 W. Venn.). De CV was erg populair door haar soepelheid en de fiscale voordelen die eraan verbonden waren. Door de misbruiken die daar mee gepaard gingen werden de wettelijke bepalingen strenger. (10)

De Europese vennootschap (Societas Europaea) (SE)

De Europese vennootschap is bedoeld als een soort grensoverschrijdende NV. Transnationale vennootschappen opzetten was enorm ingewikkeld, duurde soms jaren en mislukte vaak. Op vraag van enkele grote bedrijven werd daarom een nieuwe vennootschapsvorm opgericht. Deze heeft echter weinig om het lijf. Er werd één verordening en één richtlijn uitgevaardigd, maar de interne werking blijft grotendeels geregeld door het nationale NV-recht. Bovendien was er geen fiscale harmonisatie. De SE wordt geconfronteerd met verschillende fiscale regimes, wat tot veel onduidelijkheid leidt. Ook de rechtspositie van de werknemers werd niet geregeld, wat gezien de grote intra-Europese verschillen tot veel onduidelijkheid leidt. In o.m. Duitsland moeten NV’s


11

een raad van toezicht hebben, waarin ook werknemersafgevaardigden zetelen (‘medezeggenschap’). In het VK bestaan daarentegen zelfs geen ondernemingsraden. De SE zoekt een compromis: aandeelhouders en werknemersvertegenwoordigers moeten onderhandelen over de rol van de werknemers. Dat is onvoorspelbaar en lastig, en de SE is dan ook geen succes. Veel SE’s zijn Duitse ondernemingen die de Duitse wetgeving willen omzeilen. (11)

De Europese coöperatieve vennootschap

De Europese CV is nog minder succesvol dan de SE, ondanks de grote vraag die ernaar bestond. Er zijn een aantal beperkte afwijkingen van de Belgische CV. Het principe ‘één vennoot, één stem’ geldt bijvoorbeeld niet onverkort. (12)

De landbouwvennootschap (LV) (art. 789 e.v. W. Venn).

De landbouwvennootschap heeft de uitbating van een land- of tuinbouwactivteit tot doel. De LV heeft rechtspersoonlijkheid (art. 2, §3 W. Venn.). In de LV kunnen twee soorten vennoten (natuurlijke personen) bestaan: • De beherende vennoten, die in hoofdorde arbeid verrichten en onbeperkte aansprakelijk zijn (art. 793, lid 1 W. Venn.). • De stille vennoten, die enkel een kapitaalinbreng verrichten en beperkt aansprakelijk zijn (art. 793, lid 2 W. Venn.). De LV kan een soort VOF worden (enkel beherende vennoten), maar ook een soort Comm. V. (minstens één beherende vennoot en één of meerdere stille vennoten) (art. 791, lid 1 W. Venn.). Het doel van de landbouwvennootschap was voorkomen dat landbouwbedrijven failliet zouden kunnen gaan (cf. art. 3, §3 W. Venn. dat het heeft over een ‘burgerlijke’ vennootschap), maar daarbij werd vergeten dat een landbouwactiviteit geen daad van koophandel is. Dat is wel het geval als de landbouwer zijn eigen producten ook verwerkt. In dat geval moet contra legem toch aanvaard worden dat het gaat om een handelsvennootschap. De vennootschaps is daarbij immers niet relevant (cf. supra). De LV is boekhoudplichtig, maar is niet onderworpen aan de regelen inzake jaarrekening en het toezicht daarop (art. 827 W. Venn.). (13)

Het economisch samenwerkingsverband (ESV) (art. 839 e.v. W. Venn.)

Eind de jaren ’80 werd het Europees economisch samenwerkingsverband ingevoerd, dat de samenwerking tussen ondernemingen uit verschillende lidstaten moest structureren en vereenvoudigen. In navolging daarvan werd ook een België een gelijkaardige rechtsfiguur ingevoerd voor samenwerking tussen Belgische vennootschappen (of in tweede orde, natuurlijke personen). Het ESV streeft in principe voor zichzelf geen winst sensu stricto na, maar heeft als doel ‘de economische bedrijvigheid van haar leden te vergemakkelijken of te ontwikkelen’ (art. 839 W. Venn.). Omdat dit volgens de moderne opvattingen evenwel ook een vorm van winst is, staat het buiten kijf dat het ESV een vennootschap is. Het ESV heeft rechtspersoonlijkheid (art. 2, §2, zevende streepje W. Venn.), maar biedt niet het voordeel van de onbeperkte aansprakelijkheid. Dat is de facto van weinig belang omdat haar leden meestal zelf vennootschappen met onbeperkte aansprakelijkheid zijn. Het ESV wordt intuitu personae opgericht. Dat heeft tot gevolg dat de lidmaatschapsrechten niet overdraagbaar zijn, dat elk lid in beginsel één stem heeft (art. 865 W. Venn.) en dat vele belangrijke beslissingen (zoals een statutenwijziging) unanimiteit vereisen art. 864 W. Venn.). (14)

De vennootschap met sociaal oogmerk (VSO)


12

De vennootschap met sociaal oogmerk is een vreemde eend in de bijt. Het is geen echte vennootschapsvorm, maar eerder een modaliteit die kan aangenomen worden door alle vennootschapsvormen behalve de LV en de SE (art. 661 W. Venn.). De vennootschap moet in de statuten bepalen of ze met een winstoogmerk of met een sociaal oogmerk opereert. Het begrip ‘sociaal oogmerk’ is niet gedefinieerd maar ruim te interpreteren. De VSO is gegroeid vanuit de bekommernis een soort tussenvorm tussen de vennootschap en de vereniging te creëren. Door de strengere regulering voor de CV was deze vennootschapvorm niet meer geschikt. Veel sociale organisaties waren VZW’s maar konden daardoor bijvoorbeeld moeilijker krediet krijgen. Toch is de VSO geen succes. Het is een wat ongelukkige tussenvorm. Beschutte werkplaatsen zijn wel vaak VSO’s. Een vennootschap kan maar een VSO worden als voldaan is aan negen wettelijke vereisten (art. 661-663 W. Venn.). Zo mag een VSO slechts winst uitkeren volgens een lage rentevoet (ca. 3%) die per KB wordt bepaald na advies van de Nationale Raad voor de Coöperatie. De overige winst moet worden gereserveerd of aangewend voor externe, sociale doeleinden zoals bepaald in de statuten. Ook mag niemand stemmen voor meer dan 10%. Personeelsleden moeten het recht hebben om na één jaar tewerkstelling vennoot te worden. De aandelencreatie en –overdracht moeten beperkt zijn. Deze criteria hebben tot gevolg dat bijna enkel CV’s een VSO worden.

§7

Keuzevrijheid en typendwang

(1)

Keuzevrijheid

Principieel zijn de vennoten vrij om de vennootschapvorm te kiezen waarin ze hun activiteit willen onderbrengen. Slechts voor de LV wordt een activiteit aan de vennootschapsvorm gelinkt. Daarnaast zijn een aantal ondernemingsactiviteiten verplicht een bepaalde vennootschapsvorm aan te nemen. Zo moet een beleggingsvennootschap met veranderlijk kapitaal (BEVEK) een NV of een Comm. V.A. zijn. Het omgekeerde komt ook voor: een notarisvennootschap kan niet de vorm van een NV aannemen. Ook tijdens het bestaan van de vennootschap kan de keuze voor een bepaald vennootschapstype gewijzigd worden. Behalve de LV en de ESV kunnen vennootschappen met rechtspersoonlijkheid worden omgezet zonder onderbreking van rechtspersoonlijkheid (art. 775 W. Venn.). Dat heeft fiscale voordelen en beschermt de rechten van derden beter. (2)

Typendwang

Vennootschappen zin principieel overeenkomsten. Het staat partijen ook vrij om nieuwe vennootschapsvormen uit te denken, al kan enkel de wet rechtspersoonlijkheid of beperkte aansprakelijkheid toekennen. De partijen kunnen ook verschillende vennootschapsvormen ‘mengen’. Toch zijn steeds meer regels uit het W. Venn. van dwingend recht. Bepaalde opvattingen gaan nog verder (cf. infra) en menen dat uit het W. Venn. een aantal basisprincipes af te leiden vallen waarvan niet mag worden afgeweken. Maar bepalen wat een basisprincipe is, is nattevingerwerk. Toch kan aanvaard worden dat partijen niet zo ver mogen gaan dat ze een bepaalde vennootschapsvorm ‘denatureren’.

§8

Taalgebruik in de praktijk • • •

Een professionele vennootschap is een vennootschap waarbinnen een beroep wordt uitgeoefend. Een holdingvennootschap is een vennootschap die louter als doel heeft participaties in andere vennootschappen te hebben. Een middelenvennootschap stelt middelen ter beschikking van andere vennootschap.


13

•

Een kasgeldvennootschap heeft al zijn activa verkocht en beschikt louter over kasgeld. Soms is dat een overgangsmaatregel, maar soms gaat het om fraude.

D.

Classificatie van de verenigingen

§1

Algemeen

(1)

Definitie

Verenigingen zijn net als vennootschappen in essentie samenwerkingsverbanden. Het zijn contracten die dan ook steeds minstens twee leden moeten kennen. Maar in tegenstelling tot vennootschappen zijn verenigingen niet principieel op winstcreatie gericht (art. 2, lid 3 VZW-wet). Dat betekent niet dat verenigingen geen winst mogen maken. Wel moet die winst ten dienste staan van het doel van de vereniging. Winst oppotten of onder de leden verdelen is verboden. Na ontbinding moet wat overblijft naar een gelijkaardig doel gaan. (2)

Vrijheid van vereniging

De vrijheid van vereniging is grondwettelijk gewaarborgd (art. 27 Gw. en art. 11 EVRM). Enkel de wetgever kan bepaalde verenigingen verbieden als dat vereist is voor het handhaven van de openbare orde. Dat betekent niet alleen dat ieder zich vrij moet kunnen verenigen, maar ook dat niemand gedwongen kan worden lid te worden (of te blijven) van een vereniging. Het is strafbaar om dwang te gebruiken om iemand te dwingen lid te worden of van een vereniging (of uit te treden) (cf. closed shop). Dat betekent niet dat toelatingsvoorwaarden verboden zijn. Deze mogen wel niet in strijd zijn met de discriminatiewetgeving.

§ 2 Niet-gepersonaliseerde verenigingen (1)

verenigingen

vs.

gepersonaliseerde

Niet-gepersonaliseerde verenigingen

Niet-gepersonaliseerde verenigingen zijn feitelijke verenigingen. Ze hebben geen rechspersoonlijkheid. Ze worden door het verbintenissenrecht beheerst (meestal via statuten). De actieve vertegenwoordiging (als de vereniging zelf optreedt) wordt beheerst door de regels van de lastgeving en geregeld in de statuten. In beginsel is dus unanimiteit vereist. De leden zijn onbeperkt aansprakelijk voor deze verbintenissen, die in hoofd van elke van hen ontstaan. De passieve vertegenwoordiging (als de vereniging wordt aangesproken) is meestal niet geregeld in de statuten. De rechtspraak lost dit op door een omkering van vertegenwoordiging te aanvaarden. De lasthebbers kunnen in naam van de hele vereniging gedagvaard worden. Sommige rechtspraak meent zelfs dat een schijn van volmacht volstaat, waardoor bijvoorbeeld vakbondsafgevaardigden zouden kunnen worden aangesproken. Feitelijke verenigingen beschikken niet over hun eigen vermogen. De goederen die in de vereniging ingebracht worden, vallen onder een soort medeëigendom. Wel wordt aangenomen dat verenigingsleden de uitverdeeldheidtreding niet kunnen vorderen. Vaak wordt gebruikgemaakt van schaduw-VZW’s of fiduciaire eigendom (cf. supra). Soms kent de wet aan feiteijke verenigingen wel de mogelijkheid toe om beperkt in de rechte op te treden (een beperkte, functionele rechtspersoonlijkheid). Zo kunnen de vakbonden in rechte optreden inzake de afdwinging van de CAO-wet. Deze rechtspersoonlijkheid geldt evenwel enkel in de bij wet bepaalde gevallen (strikt geïnterpreteerd) en geldt in geen geval in de omgekeerde richting (voor het aanspreken van verenigingen).


14

(2)

Gepersonaliseerde verenigingen

De wet kent aan sommige verenigingen rechtspersoonlijkheid toe: • De VZW (cf. infra). • De beroepsvereniging (historisch gezien bedoeld voor de vakbonden), die uitsluitend de studie, bescherming en ontwikkeling van de beroepsbelangen van haar leden als doel mag hebben. Nochtans kan ook een VZW deze doelstellingen hebben, wat in de praktijk dan ook voorkomt (zoals de meeste werkgeversorganisaties). • De ziekenfondsen, met onderlinge bijstand als doel. • De Internationale VZW (IVZW). De IVZW streeft een niet-winstgevend doel van internationaal nut na en niet-Belgen moeten lid kunnen worden (art. 46 VZW-wet). Zij krijgen rechtspersoonlijkheid nadat zij per KB erkend zijn (na een goedkeuring van hun statuten) (art. 50, §1 VZW-wet). Het nut van de IVZW is quasi-nihil. Vroeger was vereist dat 3/5 van de leden van een VZW de Belgische nationaliteit had, maar die sinds is het wegvallen van die vereiste is de IVZW eigenlijk nutteloos, vooral door de lastige erkenning per KB. Een aantal kenmerken zijn gemeenschappelijk aan deze verenigingen: • Ze hebben een bepaalde wettelijke specialiteit. De wet omschrijft de doeleinden waarvoor verenigingen met rechtspersoonlijkheid kunnen worden opgericht zeer precies. o Een VZW mag geen nijverheids- of handelsdaden tot doel hebben en mag zijn leden geen stoffelijk voordeel verschaffen (art. 1, lid 3 VZW-wet). Deze bepaling wordt geïnterpreteerd als een algemeen verbod om te opereren met winstoogmerk. Een VZW mag wel winst maken (door bijvoorbeeld te participeren in een venootschap met beperkte aansprakelijkheid), maar deze winst moet aangewend worden om het doel te bereiken. Uitkering aan de leden is uit ten boze. Dat wil niet zeggen dat bepaalde stoffelijke voordelen voor de leden (zoals een etentje voor het bestuur) niet mogelijk zijn, maar de grens tussen wat wel en niet toegelaten is, is nogal vaag. Ook het verbod om daden van koophandel te stellen is niet absoluut. De VZW mag daden van koophandel stellen als die noodzakelijk zijn als ondersteuning van de hoofdactiviteit (bv. chocolade verkopen voor het jaarlijkse kamp). Miskenning van deze wettelijke specialiteit door de statuten heeft tot gevolg dat de VZW vatbaar is voor nietigverklaring. Deze werkt wel niet retroactief. Als de bestuurders de statutaire specialiteit miskennen door het stellen van daden van koophandel, zal de VZW niet persoonlijk gebonden zijn. De bestuurders zijn aansprakelijk. Handelt de VZW in strijd met de wet, zal ze kunnen ontbonden worden. Het onderscheid met de nietigverklaring is relatief. De VZW kan strikt juridisch gezien niet failliet verklaard worden omdat ze geen handelaar is. Wel is het mogelijk dat de rechter na de ontbinding besluit dat de bestuurders zich hebben gedragen als commerciële maatschap (en dus het doel hadden winst te verdelen) en bijgevolg handelaars waren. o De IVZW moet een doel van internationaal nut hebben. o Mutualiteiten moeten onderlinge bijstand als doel hebben. • Ze moeten bij (onderhands of authentiek) geschrift worden opgericht (zie bv. art. 3 VZW-wet). • Het verkrijgen van rechtspersoonlijk is aan formaliteiten onderworpen: o De VZW krijgt rechtspersoonlijk op het moment dat zij haar oprichtingsakte neerlegt op de griffie van de rechtbank van koophandel die bevoegd is voor het arrondissement van de zetel van de VZW (art. 3 VZW-wet).


15

De IVZW krijgt rechtspersoonlijkheid bij de goedkeuring van hun oprichtingsakte per KB (art. 50, §1, lid 3 VZW-wet). o Beroepsverenigingen zijn onderworpen aan voorafgaande legaliteitscontrole door de Raad van State. o Mutualiteiten krijgen rechtspersoonlijkheid na goedkeuring van hun statuten per ministrieel besluit. Verenigingen moeten zoals aangegeven minstens twee leden hebben. De VZW moet minstens drie leden tellen (art. 2, lid 1, 3° VZW-wet), de beroepsvereniging minstens zeven. De werkelijke leden (die de wet bedoelt met ‘leden’) zijn te onderscheiden van de toegetreden leden. Die eerste zijn de contractspartijen bij het verenigingscontract. Het gaat om de oprichters en eventueel later toegetreden leden. Samen vormen zij de algemene vergadering. Hun rechten en plichten worden door de wet en de statuten geregeld. De toegetreden leden daarentegen hebben een contract met de vereniging (bijvoorbeeld door het betalen van lidgeld). Hun relatie tot de vereniging wordt geregeld in de statuten. Zij hebben maar stemrecht als de statuten hen dat toekennen. Gepersonaliseerde verenigingen moeten steeds een bestuur benoemen. De bestuurders vertegenwoordigen de vereniging in het rechtsverkeer. De leden die geen bestuurder zijn kunnen geen bestuurshandelingen stellen. Elke vereniging heeft een vermogen dat wordt gevormd door de inbrengen vanwege de leden. Schenkingen aan verenigingen zijn aan beperkingen onderworpen (vanuit de vrees voor de dode hand). Een schenking (niet een handgift) van meer dan €100 000 vereist een machtiging bij KB. o

•

•

•

E.

De stichting

§1

Algemeen

Een stichting is een vermogen waaraan rechtspersoonlijkheid wordt verleend (art. 27 lid 3 VZW-wet).. Het heeft geen leden en moet bestemd worden voor een belangeloos doel (dus zonder winstverdelingsoogmerk). De stichting mag dus geen stoffelijk voordeel verschaffen aan de stichters (art. 27 lid 1 en 2 VZW-wet). De stichting wordt opgericht door eenzijdige rechtshandeling van één of meer stichters. Een authentieke akte is vereist (art. 27, lid 3 VZW-wet). Ze moet een collegiale raad van bestuur hebben van minstens drie bestuurders (art. 34, §1 VZW-wet). Dat maakt de stichting duur en onpraktisch, waardoor veel Belgen gebruik maken van de Nederlandse stichting, die maar één bestuurder vereist. Daar is bovendien geen rechterlijke controle op het doel van de stichting en is de fiscale regeling eenduidiger.

§2

Openbare vs. private stichting

Er bestaan twee soorten stichtingen. Een eerste vorm is de private stichting, die een alternatief wou bieden voor de Nederlandse stichting-administratiekantoor. Deze soort stichting zou bijvoorbeeld gebruikt kunnen worden om een familiebedrijf over te dragen of om een kunstcollectie bijeen te houden. Het mag dus ook gaan om een economisch doel. Een private stichting mag zelfs daden van koophandel stellen, maar ze mag daarbij geen winst voor haar leden nastreven. Een openbare stichting moet gericht zijn op “de verwezenlijking van een werk van filantropische, levensbeschouwelijke, religieuze, wetenschappelijke, artistiek, pedagogische of culturele aard” (art. 27, lid 4 VZW-wet). Aan een openbare stichting is voorlopig nog meer prestige verbonden en zijn bepaalde fiscale voordelen. Private stichtingen zijn immers onderworpen aan een belasting van 0,17% op de waarde van al hun bezittingen. Dat moet de successierechten compenseren die ontlopen worden door het gebruik van de stichting.


16

Een private stichting verwerft rechtspersoonlijkheid op het moment dat haar oprichtingsakte en de benoemingsakte van haar bestuurders worden neergelegd ter griffie (art. 29, §1 VZW-wet). De openbare stichting verwerft slechts rechtspersoonlijkheid nadat ze bij KB is erkend (art. 29, §2 VZW-wet).


17

2.

Geldigheidsvereisten voor alle vennootschappen

A.

Vooraf: overeenkomst of instelling?

Bij het onderzoek naar de geldigheidsvereisten van vennootschappen is de vraag naar het wezen van ‘de vennootschap’ nooit ver weg. De klassieke visie is dat een vennootschap principieel een contract is. Het vennootschapsrecht zoekt dan ook aansluiting bij het verbintenissenrecht. De vennootschap kan volgens deze visie maar ontstaan door een wilsverklaring van meerdere partijen. Ook voor de instandhouding zijn meerdere partijen vereist. De institutionele opvatting ziet vennootschappen daarentegen meer als burgerrechtelijke instellingen. Zij wijzen erop dat: • Er steeds meer dwingende wetgeving is (maar die is vooral voor de NV/BVBA). • De belangen waarop de vennootschap betrokken is niet louter deze van de contractspartijen zijn. De werknemers, de maatschappij en de schuldeisers zijn evenzeer ‘stakeholders’ (dit argument verwart ‘vennootschap’ en ‘onderneming’). • De wetgever reeds in 1987 de EBVBA heeft ingevoerd en als tijdelijke maatregelen een eenhoofdige NV aanvaard heeft (cf. infra). (de wet duidt evenwel zelf aan dat deze figuur te onderscheiden valt van de andere vennootschapsvormen). Deze discussie is niet louter theoretisch. Sommige regels (zoals veinzing) zijn immers louter toepasbaar op wederkerige rechtshandelingen. Maar centraal staat de vraag hoe lacunes in de wet moeten opgevuld worden: moet er teruggegrepen worden naar het verbintenissenrecht, of moet gekeken worden naar de algemene beginselen die uit het W. Venn. af te leiden vallen (wat nattevingerwerk is)?

B.

Eerste vereiste: tweehoofdigheid

§1

Grondslag

Vennootschappen ontstaan in beginsel uit de wilsovereenstemming van twee of meer partijen. Er zijn dus meerdere partijen vereist. Dat geldt ook tijdens het bestaan van de vennootschap, zelfs al heeft die de rechtspersoonlijkheid verkregen. Deze vereiste moet ook voorkomen dat het te eenvoudig is om vermogen af te scheiden. Elke schuldenaar staat immers met heel zijn vermogen in voor zijn schulden (art. 7-8 Hyp. W.). Dit principe zou ondergraven worden als het te eenvoudig werd om vermogen af te scheiden. Zoals al gezegd is de EBVBA hierop een uitzondering. Wel kan een natuurlijke persoon maar één EBVBA oprichten.

§2

Gevolgen

Met uitzondering van de EBVA (één oprichter volstaat) en de CV (drie oprichters vereist (art. 351 W. Venn.)) zijn minstens twee oprichters vereist. De sanctie is niet-retroactieve nietigheid (cf. infra) (cf. art. 227, 403 en 454 W. Venn.). Ook tijdens het bestaan van de vennootschap zijn meerdere contractspartijen vereist. De sanctie is de ontbinding en uiteindelijk de vereffening. Voor vennootschappen met rechtspersoonlijkheid vinden in principe van rechtswege plaats. Voor de BVBA en de NV formuleert de wet uitzonderingen: • De vereniging in één hand van alle aandelen van een BVBA heeft tot gevolg er een EBVBA onstaat. Heeft deze persoon reeds een EBVBA of gaat het om een rechtspersoon, dan treedt de bijzondere sanctieregeling in (cf. infra en art. 213, §1 W. Venn.). • Bij de NV heeft de eenhoofdigheid tot gevolg dat er een bijzondere sanctieregeling intreedt. De rechtspersoon blijft in eerste instantie bestaan (art. 646, §1, lid 1 W.


18

Venn.). De enige aandeelhouder heeft één jaar de tijd om te regulariseren en een tweede aandeelhouder te zoeken. Hij kan de NV ook laten ontbinden of omzetten in een EBVBA. Doet hij dat niet, dan zal hij ‘hoofdelijk borg zijn’ voor de schulden van de vennootschap (art. 646, §1, lid 2 W. Venn.). De precieze draagwijdte daarvan is betwist, maar waarschijnlijk moet aangenomen worden dat hij onbeperkt aansprakelijk is. Ook na de termijn van één jaar kan de enige vennoot de situatie nog regulariseren, maar dat verandert niets aan zijn aansprakelijkheid voor de vennootschapsschulden tijdens de periode van de eenhoofdigheid tot de regularisatie.

C.

Tweede vereiste: een geldige toestemming

§1

Algemeen

Zowel natuurlijke personen (bij persoon of bij volmacht) als rechtspersonen (via een bevoegd orgaan) kunnen toestemming geven om de vennootschapsovereenkomst te sluiten. Voor de NV en de BVBA is de volmacht aan bijzondere informatievereisten onderworpen (art. 453 W. Venn.), maar er is geen authentieke akte vereist (art. 450 W. Venn.). Bij de NV is oprichting bij sterkmaking bovendien toegelaten (art. 459 W. Venn.). De sterkmaker belooft dat de ander zich zal verbinden. Zo niet is hij zelf gebonden.

§2

De toepassing van de leer van de wilsgebreken

(1)

Dwaling

Dwaling heeft weinig praktisch belang in het kader van vennootschapsovereenkomsten. Te denken valt aan dwaling over de identiteit van de oprichters of het type contract (een inbreng van nijverheid i.p.v. een arbeidsovereenkomst). De verschoonbaarheid valt evenwel zelden aan te nemen. (2)

Bedrog

Bedrog kan enkel worden toegepast als het uitgaat van een wederpartij. Gaat het bedrog uit van een derde is er geen nietigheid maar slechts schadevergoeding. Bij latere toetreding tot een bestaande vennootschap wordt enkel de rechtpersoon als wederpartij gezien. Het bedrog moet dus uitgaan van een orgaan. Dat is een te theoretisch onderscheid. Nieuwe vennoten worden dikwijls aangebracht door hoofd- of controleaandeelhouders (wat nu slechts tussenbedrog oplevert). Bedrog veronderstelt ook kunstgrepen, zoals het voorleggen van een valse jaarrekening. Het aanprijzen van aandelen van een riskante onderneming maakt evenwel geen bedrog uit. De koper moet weten dat aandelen risicokapitaal zijn. Slechts als er kunstgrepen zijn over de zaak zelf (dus de aandelen, niet hun waarde) is bedrog mogelijk. Ook het louter verzwijgen van gegevens maakt geen bedrog uit. Er is immers geen algemene informatieplicht. De verkoper moet louter gegevens ter beschikking stellen (‘data room’) waarna de koper zelf een onderzoek kan organiseren (‘due diligence’). Er is slechts een informatieplicht als de wet dat oplegt (bijvoorbeeld in het kader van de prospectusregelgeving) of als de ene partij redelijkerwijze de andere had moeten inlichten, bijvoorbeeld omdat diens graad van onderlegdheid veel minder is. Om toe te komen aan die onzekerheid voor de koper staat de verkoper soms ‘reps en warranties’ toe. Daarbij staat hij bijvoorbeeld garant dat het bedrijf de milieuwetgeving respecteert. (3)

Veinzing


19

Het gebruik van een stroman is de belangrijkste toepassing van de veinzing (cf. supra) in het vennootschapsrechtelijk kader . Daarmee verbonden werd in de rechtspraak de figuur van de ‘doorbraak van aansprakelijkheid naar de achterman’ ontwikkeld, maar die lijkt sinds 1987 verdwenen te zijn uit de rechtspraak. Deze rechtspraak wou de ‘oneigenlijke vennootschappen’ bestrijden. Daarbij werd een vennootschap (meestal een BVBA) opgericht die gebruikt werd als stroman voor persoonlijke uitgaven (via een rekeningcourant die nooit afgesloten werd). Bij het faillissement van de vennootschap bleek dan dat de aandeelhouders privé-uitgaven gefinancierd hadden. Het privé-vermogen en het vemogen van de rechtspersoon was vermengd. Dat was in strijd met art. 7-8 Hyp. W. en de curator mocht dan ook het privé-vermogen van de achterman aanspreken (de veinzing kan dus doorbroken worden omdat ze een vorm van wetsontduiking uitmaakt). De doorbraak van rechtpersoonlijkheid wordt niet meer aanvaard. Faillietverklaring van de achterman is slechts mogelijk als voor hem aan de voorwaarden van faillissementswet voldaan is. De loutere vaststelling van vermogensvermenging volstaat niet. Van een uitbreiding van het faillissement is geen sprake meer.

§3

De bekwaamheid

(1)

Minderjarigen

In principe zijn minderjarigen onbekwaam. Ze worden vertegenwoordigd door hun ouders of de voogd. Die moeten voor daden van beschikking wel een machtiging van de vrederechter krijgen (art. 387 en 410 BW). Als een minderjarige vennoot wordt in een vennootschap met onbeperkte aansprakelijkheid of als hij blootgesteld is aan oprichtersaansprakelijkheid, hebben we te maken met een daad van beschikking omdat de minderjarige meer dreigt te verliezen dan hij ingebracht heeft. Ook een inbreng in natura is steeds een daad van beschikking omdat er een eigendomsoverdracht is. Over de aard van een inbreng in geld bestaat betwisting. Het vermogen van de minderjarige verandert wel van samenstelling, maar beleggingen in aandelen behoren tot het ‘normale beheer’ als het risico beperkt is. Bovendien gaat het ook niet echt om het ‘vervreemden van een goed’. Een tweede regel is dat een minderjarige nooit handelaar mag worden. Hij kan dus nooit toetreden tot een handelsvennootschap met onbeperkte aansprakelijkheid. (2)

Echtgenoten

Beide echtgenoten zijn volledig handelingsbekwaam (art. 212, lid 3 BW) en voeren een concurrentioneel bestuur over het gemeenschappelijk vermogen (art. 1416 BW). Ze kunnen dus vrij een vennootschap oprichten en daarbij een inbreng doen van gemeenschapsgoederen. Dat geldt niet voor het inbrengen van een handelszaak (art. 1418 BW) of van de gezinswoning (art. 215 BW). De vraag stelt zich of de aandelen in de opgerichte vennootschap gemeenschappelijk zijn. Dat gaf aanleiding tot heel wat doctrinale betwisting. Als de aandelen in een vennootschap gemeenschappelijk zijn, stelt zich een probleem als beide echtgenoten samen een vennootschap oprichten. Is dan wel aan de tweehoofdigheidsvereiste voldaan? De meeste juristen vereisen dat de aandelen uit twee vermogens komen. Slechts een minderheid aanvaardt dat het louter moet gaan om twee natuurlijke personen. Voor aandelen op naam heeft de wetgever de situatie opgehelderd. Art. 1401, 5° BW bepaalt dat de waarde van de aandelen op naam gemeenschappelijk is, maar dat de lidmaatschapsrechten (maar niet duidelijk wat dit omvat) eigen zijn. Ze behoren toe aan de echtgenoot op wiens naam de aandelen zijn ingeschreven. Als aandelen gekocht met gemeenschapsgeld voor een deel op naam van de ene en voor een deel op naam van de andere echtgenoot staan, is aan de tweehoofdigheidsvereiste voldaan.


20

D.

Derde vereiste: inbreng

§1

Algemeen

Inbrengen is iets in gemeenschap brengen door het overdragen van een vermogensbestanddeel. Het is een wezenlijke vereiste voor de vennootschapsovereenkomst (art. 1, lid 1 W. Venn. en art. 19. W. Venn.). De inbreng is het ‘voorwerp’ van de verbintenis om de inbreng te verrichten (art. 22. W. Venn.) en aan het ondernemingsrisico te onderwerpen. Zonder inbreng zijn er geen vennootschapsrechten. Die zijn immers de tegenprestatie voor de inbreng. Ook derden kunnen een inbreng doen. Zo kunnen ouders een inbreng doen ten behoeve van hun kind. Op die manier zal het kind aandeelhouder zijn, maar zal de oprichtersaansprakelijkheid op de ouders rusten. In beginsel kan elk goed dat in de handel is en in geld waardeerbaar is (cf. o.m. art. 218 W. Venn. en 443 W. Venn.), worden ingebracht. Vereist is wel dat de inbreng een nuttige bijdrage kan leveren tot de activiteit van de vennootschap. Enige betwisting bestaat over cliënteel, maar ook dat is waarschijnlijk waardeerbaar (inbreng van clienteel valt waarschijnlijk te kwalificeren als inbreng van een niet-concurrentiebelofte). Er is een onderscheid tussen de plaatsing van een inbreng (het aangaan van de verbintenis) en de volstorting ervan (de ‘levering’). De levering moet niet meteen volgen op het aangaan van de verbintenis, maar de verbintenis moet wel onvoorwaardelijk worden aangegaan. Tot slot moet worden opgemerkt dat niet alle vennoten hetzelfde moeten inbrengen. Er zijn in beginsel wel gevolgen inzake de winstverdeling (art. 30 W. Venn.).

§2

Soorten inbrengen naar hun voorwerp

(1)

Inbrengen van geld

Bij een inbreng van geld draagt de inbrenger een som geld over aan de vennootschap. In beginsel zijn alle betalingsmiddelen daarbij toegelaten. Voor kapitaalvennootschappen geldt wel dat enkel storting op een geblokkeerde rekening is toegelaten voor het deel van het kapitaal dat bij de oprichting moet volstort worden (cf. infra). (2)

Inbreng in natura

Alles wat niet in cash geld wordt ingebracht, is een inbreng in natura. Het gaat in de eerste plaats om materiële inbrengen (machines, gebouwen,…) maar ook immateriële (schuldvorderingen, octrooien,…). Er bestaat niet zoiets als de overdracht van een contract. Het is niet omdat een schuldvordering wordt ingebracht dat ook de bijhorende schuld wordt ingebracht. Een schuld kan nooit worden ingebracht. Inbrengen in natura moeten voor de inbreng steeds gewaardeerd worden door een onafhankelijk expert (cf. o.m. art. 219, §1 W. Venn. en art. 444, §1 W. Venn.). Dat voorkomt overwaardering en beschermt zo de schuldeisers en de aandeelhouders onderling. (3)

Inbreng van nijverheid

Inbreng van nijverheid is een vorm van inbreng in natura waarbij toekomstige arbeid of kennis ter beschikking van de vennootschap worden gesteld. Het gaat om de belofte toekomstige arbeid te leveren in ruil voor winstdeelname en niet onder gezag. Voorheen geleverde diensten zijn geen inbreng in nijverheid, maar inbrengen van schuldvorderingen. Vennootschappen zonder kapitaal kunnen met enkel inbrengen van nijverheid worden opgericht, maar kapitaalsvennootschappen mogen een inbreng van nijverheid niet met kapitaalaandelen vergoeden (cf. infra en o.m. art. 218 W. Venn. en 443 W. Venn.).


21

Immers, deze soort inbreng valt nauwelijks te waarderen en is niet opeisbaar door de schuldeisers.

§3

Soorten inbrengen naargelang de aard van het verleende recht

(1)

Inbreng van eigendom

Bij de inbreng van een eigendomsrecht vindt er eigendomsoverdracht plaats. De regels die voor deze vorm van inbreng gelden zijn vergelijkbaar met die van de koop-verkoop (art. 22, lid 2 W. Venn.). (2)

Inbreng van een genotsrecht

Bij de inbreng van een genotsrecht blijft de eigendom bij de inbrenger (cf. art. 28 W. Venn.). De vennootschap verwerft enkel het genotsrecht (een persoonlijk of een zakelijk recht). De inbrenger krijgt aandelen in ruil voor de gebruikswaarde. Is de toekenning van het genotsrecht beperkt in de tijd wordt de duur van de inbreng verrekend in de gebruikswaarde. Het verstrijken van die termijn impliceert niet dat de verkregen aandelen teniet gaan. Gaat het om een verbruikbare zaak (vooral geld), vindt er eigendomsoverdracht plaats met de verplichting evenveel van dezelfde soort terug te geven bij het einde van de vennootschap (wat bij faillissement problematisch kan zijn). Gaat de vennootschap failliet, wordt het genotsrecht in de boedel gebracht. De inbrenger behoudt de eigendom.

§4

Verloop van de inbreng

De overdracht van het eigendoms of genotsrecht gebeurt solo consensu. De tegenwerpelijkheid kan wel aan bepaalde formaliteiten onderworpen zijn. Dit verschilt niet van het gemene recht: • De akte waarmee onroerende goederen worden ingebracht moet worden overgeschreven op het hypotheekkantoor (en dus authentiek zijn opgemaakt) (art. 1 Hyp. W.). • De overdracht van schuldvorderingen is aan formaliteiten onderworpen (art. 1690 BW.). • Voor de overdracht van intellectuele eigendomsrechten gelden bijzondere wetten, die voorzien in registerpubliciteit. • Een handelszaak kan als geheel worden overdragen. Dit omvat dan o.m. het pand en het cliënteel, maar niet de aangegane verbintennissen. Voor de tegenwerpelijkheid van de overdracht van de handelszaak moet in principe de tegenwerpelijkheid van elk bestanddeel afzonderlijk geregeld worden. Toch beantwoordt een handelszaak vaak aan de definitie van een bedrijfstak (cf. infra en art. 680 W. Venn.). Dat betekent dat de procedure van de overdracht van bedrijfstak gevolgd moet worden. Daarbj worden alle activa en passiva onder algemene titel ovegedragen. Alle bestanddelen worden tegenwerpelijk na de bekendmaking van de overdracht op de griffie en in het Belgisch Staatsblad.

§5

Verplichtingen van de inbrenger

(1)

De levering van de inbreng

De oprichtingsakte regelt meestal wanneer de inbreng geleverd moet worden. Dat is meestal onmiddellijk. Heeft de inbrenger uitstel verkregen, dan duidt de vennootschapsovereenkomst de data aan waarop de inbreng moet gestort worden. Is er


22

niets bepaald in de vennootsovereenkomst, dan vragen de bestuurders de stortingen op naargelang de behoeften van de vennootschap. Blijft de vennoot in kwestie in gebreke, dan is hij van rechtswege intrest verschuldigd (art. 23 W. Venn.). Bij de NV en de BVBA worden bovendien zijn lidmaatschapsrechten geschort (art. 275, lid 2 W. Venn. en art. 541, lid 3 W. Venn.). Ook schuldeisers kunnen volstorting vorderen via een zijdelingse vordering (art. 199, lid 3 W. Venn. en art. 1166 BW). De inbrenger kan wel alle excepties opwerpen die hij ook tegen de vennootschap kon opwerpen. De vordering moet dus opeisbaar zijn. De schuldeisers kunnen ook een rechterlijk bevel bekomen tot volstorting van nog nietopgevraagde inbrengen (art. 199, lid 1 W. Venn.). (2)

Risicoregeling

Het risico ligt steeds bij de eigenaar. Bij de inbreng van een eigendomsrecht ligt het risico bij de vennootschap. • Inbrengen in geld gaan in de regel niet teniet. Het risico is voor de vennootschap. • Voor de inbreng in natura gelden enkele specifieke regels: o De figuur van benadeling voor meer dan 7/12 (art. 1674) vindt geen toepassing aangezien het om een uitzonderlijke bepaling gaat. o De inbreng van een handelsfonds impliceert de verplichting zich van mededinging te onthouden. Bij een genotsinbreng blijft de eigendom van het goed (en het risico) bij de inbrenger (art. 28 W. Venn.). De inbrenger kan het goed desgevallend revindiceren. Wordt er een zakelijk recht ingebracht, grijpt er wel eigendomsoverdracht ten aanzien van dat recht plaats. Het risico voor het derven van het zakelijke recht ligt bij de genootschap. Wel zal de inbreng teniet gegaan zijn. De inbrenger moet dus een nieuwe inbreng doen of zal geen vennoot meer zijn. (3)

Vrijwaring

De inbrenger van een eigendomsrecht is tot vrijwaring gehouden als de koper bij een koopverkoop (art. 1625 e.v. BW). Hij moet instaan voor uitwinning of verborgen gebreken. Voor de inbreng in natura gelden enkele bijzondere regelen: • Bij een schuldvordering moet de inbrenger enkel instaan voor het bestaan van de schuldvordering, niet voor de solvabiliteit van de schuldenaar (art. 1693 BW). • Bij een inbreng van nijverheid moet de inbrenger rekenschap afleggen van alle winsten die hij gemaakt heet door de soort van nijverheid die het voorwerp van de vennootschap uitmaak (art. 24 W. Venn.). Art. 24 W. Venn. houdt geen mededingingsverbod in. Hij zal wel alle inkomsten (niet: winst) uit de verboden handeling moeten overdragen aan de vennootschap (de straf overtreft dus de schade) (?). Is er nog steeds schade, zal de inbrenger tot schadevergoeding gehouden zijn (art. 27 W. Venn.).

E.

Vierde vereiste: winstverdelingsoogmerk

§1

Algemeen

Vennootschappen zijn principieel gericht op het maken van winst en het verschaffen van vermogensvoordelen aan hun leden (art. 1 W. Venn.). Onder die vermogensvoordelen vallen ook het vermijden van verliezen of het spreiden van lasten of kosten (cf. onderlinge verzekeringen). Of er winstoogmerk blijkt meestal uit de statuten. Of er ook effectief winst gemaakt wordt is irrelevant. De vennootschap mag geen actie ondernemen die ingaat tegen deze wettelijke specialiteit. Zo mag een vennootschap in beginsel geen schenkingen doen. Sponsoring en


23

mecenaat kan wel, als deze bijdragen tot het bevorderen van het imago van de vennootschap.

§2

De verdeling van winsten en verliezen

(1)

Algemeen

In beginsel worden de winsten en verliezen jaarlijks verdeeld, maar er is pas een vordering tegen de vennootschap nadat de AV beslist dat de winst wordt uitgekeerd. Het gaat dus om een eventueel winstrecht. Partijen kunnen ook andere termijnen bedingen. In principe worden winsten en verliezen proportioneel verdeeld volgens het aandeel van de inbreng van een bepaalde vennoot. Afwijkingen zijn mogelijk: • Bij een prefentieel dividend zal er een ongelijke verdeling zijn. Een eerste schijf wordt afgenomen ten voordele van bepaalde aandeelhouders. Wat overblijft wordt onder alle aandeelhouders gelijk verdeeld. • Bij een partijbeslissing worden de winstdelen vastgesteld door een van de vennoten of door een derde. De rechter kan toetsen of de toepassing kennelijk onbillijk is. • Soms wordt een ongelijkheid van de winsten ten opzichte van de verliezen bedongen (zo kan een vennoot 40% van de verliezen dragen, maar 50% van de winsten). (2)

Verbod van leeuwenbeding

Die afwijkingen mogen evenwel niet zo ver gaan dat ze een vennoot volledig uitsluiten van winst of verlies art. 32 W. Venn.). Vennoten mogen ook niet via andere overeenkomsten hun risico uitsluiten. De vennootschap is immers in wezen een aleatoir contract. De sanctieregeling is betwist. De meeste rechtsleer spreekt zich uit voor de nietigheid van de hele vennootschap. Voor de BVBA en de NV bepaalt de wet evenwel expliciet dat een leonijns beding voor niet geschreven gehouden moet worden (art. 228 W. Venn. en art. 404 W. Venn.). Een belangrijke toepassing van dit verbod is de problematiek van de optieovereenkomsten. Daarbij staat een financier aan een aandeelhouder een lening toe waarmee die inschrijft op aandelen. Soms komen partijen evenwel overeen dat de financier zal inschrijven op de aandelen en die na verloop van tijd aan de aandeelhouder zal verkopen. Die beschikt daartoe over call-opties. De financier beschikt over put-opties en kan de aandeelhouder verplichten de aandelen over te nemen. Bepaalde rechtspraak oordeelde dat dit een verboden leeuwenbeding was aangezien de financier geen enkel risico draagt. Het Hof van Cassatie verduidelijkte evenwel dat de bedoeling van de partijen doorslaggevend is (cf. arrest Torraspapel). Dat is een vaag criterium (een intentie is moeilijk te achterhalen), wat in de praktijk veel speling laat. De vraag is of het bedoeling van de partijen is om een inbreuk te plegen op de gelijkheid tussen aandeelhouders, dan wel de aandelenoverdracht te structureren.


24

3. De oprichting en nietigheid van vennootschappen met rechtspersoonlijkheid A.

De oprichting

§1

De voorafgaande onderhandelingen

Aan het oprichten van vennootschappen gaat meestal een vrij ruime periode van studie en onderhandelingen vooraf. Dit is de pre-contractuele periode, waarin nog geen enkele overeenkomst is gesloten. De rechtsbetrekkingen van de partijen worden in principe louter geregeld door art. 1382 BW. Toch kan het nuttig zijn om tijdens de onderhandelingen bepaalde aspecten toch al vast te leggen (zoals confidentialiteits- of exclusiviteitsclausules, of bepalen dat er bij afgesproken onderhandelen een tijdelijke niet-concurrentieplicht geldt). Dit zijn partiële overeenkomsten.

§2

Uitzonderlijk: overeenkomsten tot oprichting van een vennootschap

Uitzonderlijk verbinden partijen zich ertoe om de vennootschap te zullen oprichten. Het voorwerp van de overeenkomst moet voldoende precies bepaald zin. Er moet overeensteming zijn over het type en het doel van de vennootschap en over de omvang van de inbrengen. Deze overeenkomst is evenwel geen vennootschapsovereenkomst. Bij wanprestatie kan geen dwanguitvoering in natura gevorderd worden. Slechts schadevergoeding is mogelijk (art. 1146 BW).

§ 3 Het sluiten van de vennootschapsovereenkomst en de voorvennootschap (1)

Algemeen

De vennootschap komt in principe solo consensu tot stand. De maatschap en de stille en tijdelijke vennootschap bestaan ten volle vanaf dat moment. Vennootschappen met rechtspersoonlijkheid bestaan evenwel pas nadat de oprichtingsakte wordt neergelegd ter griffie van de rechtbank van de koophandel (art. 2, §4, lid 1 W. Venn.). (2)

De voor-vennootschap

Soms zullen de vennoten toch al samen handelen met winstverdelingsoogmerk voor de oprichtingsakte is neergelegd. In dat geval ontstaat er een (al dan niet commerciële) maatschap (art. 2, §4, lid 2 W. Venn.). De handelingen die gesteld zijn kunnen worden overgenomen door de vennootschap eenmaal die rechtspersoonlijkheid heeft verkregen (cf. infra). Deze situatie is eerder uitzonderlijk. Meestal zullen promotoren individueel handelen voor de vennootschap in oprichting (cf. infra). (3)

Formaliteiten

De vennootschappen met rechtspersoonlijkheid moeten per geschrift worden opgericht (art. 66 W. Venn.). Voor vennootschappen met onbeperkte aansprakelijkheid volstaat een onderhands geschrift (art. 66, lid 1 W. Venn.) (met inachtname van art. 1325 BW: zoveel exemplaren als er partijen zijn met een onderscheiden belang), tenzij er onroerende goederen worden ingebracht. Dan is de overschrijving op het hypotheekkantoor vereist voor de tegenwerpelijkheid (art. 1 Hyp. W.). Voor vennootschappen met onbeperkte


25

aansprakelijkheid is een authentieke akte vereist (art. 66, lid 2 W. Venn., cf. ook art. 1317 e.v. BW). Wijzigingen moeten steeds in dezelfde vorm gebeuren (art. 66, lid 3 W. Venn.). Art. 69 W. Venn. bevat een aantal elementen die in elke oprichtingsakte moet voorkomen (cf. o.m. art. 355 of art. 453 W. Venn., maar is logisch). Daarnaast zijn zijn voor bepaalde vennootschapsvormen specifieke vermeldingen die verplicht in de oprichtingsakte moeten voorkomen (art. 226 W. Venn, art. 355 W. Venn, art. 402 W. Venn., art. 453 W. Venn.). Sommige daarvan zijn voorgeschreven op straffe van nietigheid (art. 227, 2° W. Venn., art. 403, 2° W. Venn., art. 454, 2° W. Venn.). De sanctie voor het niet-naleven van de geschriftvereisten (of van de vorm) is de nietigheid (art. 66 W. Venn., cf. ook art. 227, 1° W. Venn., art.403, 1° W. Venn., art. 454, 1° W. Venn. (dus ook voor Comm. V.A.)). De nietigheid geldt ook als het geschrift niet voldoet aan de bewijsvoorschriften (art. 1317 e.v. BW en art. 1325 BW). Daarnaast zijn er soms enkele strafsancties (bv. art 91, 2° W. Venn.) en is een schadevergoeding mogelijk.

§4

De openbaarmaking van de vennootschapsakte

(1)

De neerlegging ter griffie

Voor alle vennootschappen met rechtspersoonlijkheid moet een uittreksel (in twee exemplaren) van de oprichtingsakte ter griffie van de rechtbank van koophandel worden neergelegd. Ook de volledige akte moet worden neergelegd. De neerlegging moet (op straffe van een fiscale boete) gebeuren binnen de vijftien dagen na de verplichte registratie van de akte (art. 68 W. Venn.). Door de registratie verkrijgt de akte vaste datum (art. 1328 BW). Samen de akte moet een formulier worden neergelegd met daarop een reeks gegevens die moeten worden ingevoerd in de Kruispuntbank voor Ondernemingen. Handelsvennootschappen moet ook nog een beroep doen op een ondernelmingsloket. Zij moeten een inschrijving krijgen voor één of meer vestgingen en één of meer voorgenomen activiteiten. De vennootschap heeft rechtspersoonlijkheid vanaf het moment van de neerlegging (art. 2, §4, lid 1 W. Venn.). (2)

De bekendmaking in het Belgisch Staatsblad

Binnen de vijftien dagen na de neerlegging wordt het neergelegde uittreksel bekendgemaakt in bijlagen van het Belgische staatsblad (art. 73 W. Venn.). De publicatie in het Belgische Staatsblad heeft tot gevolg dat de akte tegenwerpelijk wordt aan derden (art. 76, lid 1 W. Venn.). Dit verhindert niet dat de vennootschap de inhoud van de akte eigenhandig bekendmaakt aan derden (art. 76, lid 1 in fine W. Venn.). De openbaarmaking brengt met zich mee dat de vennootschap zich op de oprichtingsakte kan beroepen tegenover derden. Dit is geen vermoeden van kennis maar een loutere risicoregeling. Een zorgvuldige derde gaat de identiteit en hoedanigheid van zijn tegenpartij na. Omgekeerd kan een derde zich wel steeds beroepen op een nietbekendgemaakte akte als hij er a posteriori kennis van nam (art. 76, lid 2 W. Venn. en art. 1321 BW). Bovendien kan de vennootschap zich na de bekendmaking niet meer beroepen op onregelmatigheden in de aanstelling van haar organieke vertegenwoordigers, tot er een corrigerende bekendmaking is gedaan (art. 77 W. Venn.). In principe zou een onregelmatige aanstelling tot gevolg hebben dat alle rechtshandelingen die het orgaan stelt, nietig zouden zijn. Derden moeten evenwel rechtmatig kunnen voortgaan op de bekendgemaakte aanstelling. (3)

Neerlegging en openbaarmaking van andere akten

Art. 74-75 W. Venn. bevat een reeks akten en verklaringen die eveneens moeten neergelegd en bekendgemaakt worden. Deze omvatten de statutenwijzigingen. Er moet steeds een gecoördineerde versie van de statuten neergelegd worden (art. 75, 2° W.


26

Venn.). Publicatie in de bijlagen van het Belgische Staatsblad is slecht vereist als de wijzingen betrekking hebben op gegevens die eerder al gepubliceerd waren (art. 74, 1° W. Venn.).

B.

Preconstitutief handelen

§1

Algemeen

Ook voor de oprichting kan zich de behoefte voordoen om rechtshandelingen te stellen voor de rechtspersoon in oprichting. In het gemeen rechtspersonenrecht is er geen oplossing, wat tot onbillijke situaties kan leiden. Art. 60 W. Venn. voorziet in een oplossing, maar geldt uiteraard enkel voor vennootschappen.

§2

Het gemeen recht

Als een promotor voor een vennootschap in oprichting handelde, is hij in principe niet zelf gebonden. De wederpartij kan op hen geen verhaal halen als hij wist dat de promotoren niet voor zichzelf bedongen. Ook art. 1382 BW is in deze context nauwelijks toepasbaar. Maar aangezien de rechtspersoon nog niet bestond, kon hij ook niet automatisch worden aangesproken. Dat was in elk geval zo als de rechtspersoonlijkheid nooit verkregen werd, maar ook als de rechtspersoon uiteindelijk tot stand kwam, moest hij de handeling eerst bekrachtigen alvorens ze hem (ab initio) kon toegerekend worden. Slechts een beroep op de vermogensverschuiving was eventueel mogelijk. Dit was een onbillijke situatie die het voor een vennootschap in oprichting moeilijk maakte soms noodzakelijke voorbereidende verbintenissen aan te gaan.

§3

Art. 60 W. Venn.

Art. 60 W. Venn. steunt op de gedachte dat de handelingen door de promoteren werden aangegaan in naam van de vennootschap. De promotoren (zij die daadwerkelijk gehandeld hebben) zijn persoonlijk en hoofdelijk aansprakelijk tot de vennootschap de verbintenis heeft overgenomen. De oprichters zijn in principe niet aansprakelijk. Tussen de vennootschap en de promotor blijft het gemeen recht gelden. De promotor kan zich beroepen op zaakwaarneming (als de vennootschap weigert te bekrachtigen) of (eventueel) lastgeving. Binnen de twee maand na de oprichting en binnen de twee jaar na de rechtshandeling kan de vennootschap uitdrukkelijk of stilzwijendd beslissen om de rechtshandeling over te nemen. Als zij dat doet komt de rechtsverhouding rechtstreeks met de wederpartij tot stand. Deze overname leidt tot de bevrijding van de promotor, die hetgeen hij zelf betaald zou hebben kan terugvorderen. Laattijdige overname is mogelijk, maar dan zal de vennootschap samen met de promotor gehouden zijn.

C.

De sanctieregeling

§1

Algemeen

De nietigheid van de vennootschap zou in principe leiden tot nietigheid van alle handelingen die deze vennootschap gesteld heeft (quod nullum est nullum producit). Dat zou voor grote rechtsonzekerheid zorgen. Daarom wordt de gemeenrechtelijke nietigheid voor alle vennootschappen met rechtspersoonlijkheid vervangen door een bijzondere sanctie: de niet-retroactieve nietigheid (art. 172, lid 2 W. Venn.). Vennootschappen zonder rechtspersoonlijkheid zijn wel onderworpen aan een retroactieve nietigheid. Voor de kapitaalvennootschappen is de wetgever nog een stap verdergegaan. De wet somt de


27

nietigheidsgronden voor deze vennootschappen limitatief op (art. 227 W. Venn., art.403 W. Venn., art. 454 W. Venn.). Het gaat vooreerst om twee formele nietigheidsgronden: • Schending van de vormvereisten voor de oprichtigngsakte (1°). • Het niet vermelden van een aantal wezenlijke gegevens in de akte (2°). Dit is een loutere formaliteit. Foute gegevens leiden niet tot nietigheid. Er zijn ook twee materiële nietigheidsgronden: • Het statutaire doel pleegt een inbreuk op de openbare orde of is ongeoorloofd (3°) (de loutere bedoeling volstaat niet) • De vennootschap is eenhoofdig bij oprichting (4°). Dit geldt niet voor de EBVBA. Dezelfde regels gelden in grote lijnen voor statutenwijzigingen (art. 177 W. Venn.).

§2

Kenmerken van de bijzondere nietigheidssanctie

(1)

De nietigverklaring is een gerechtelijke sanctie

De nietigverklaring wordt steeds door de rechtbank opgelegd (art. 172, lid 1 W. Venn.), al gaat het om een declaratieve en niet om een constitutieve handeling. (2)

De nietigverklaring werkt ex nunc en erga omnes

De nietigheid werkt vanaf de dag waarop ze is uitgesproken (art. 172, lid 2 W. Venn.). Zolang ze niet uitgesproken is kan de vennootschap de situatie dus nog regulariseren. De rechtbank kan ook uitstel verlenen om deze regularisatie mogelijk te maken (art. 1244, lid 2 W. Venn. en art. 176 W. Venn.). De nietigheid geldt erga omnes. Aan derden is ze evennwel slechts tegenwerpelijk na de publicatie van het vonnis in het Staatsblad (art. 172, lid 3 W. Venn.). (3)

Behoud van de verbintenissen van de nietgverklaarde vennootschap

De nietigheid doet op zich geen afbreuk aan de rechtsgeldigheid van de verbintenissen van de vennootschap of van die welke jegens haar zijn aangegaan (art. 175, lid 2 W. Venn.).

§3

Gedwongen vereffening van de vennootschap

De beslissing tot nietgverklaring heeft tot gevolg dat de vennootschap moet worden vereffend op dezelfde manier als dit na de ontbinding het geval is (art. 175, lid 1 W. Venn.). Wel zijn er enkele afwijkende regelen. De rechtbank kan de vereffenaars aanwijzen en de ‘wijze’ van vereffening vaststellen, althans in die gevallen waarin de overeenkomst werd vernietigd wegens andere dan vormgebreken (art. 175, lid 3 W. Venn.). De vennootschap wordt gedurende de vereffening geacht verder te bestaan (art. 183 W. Venn.). De rechtspersoonlijkheid blijft dus bestaan, maar slechts voor die handelingen die nodig zijn in het kader van de vereffening. Daarbij blijven ook de aansprakelijkheidsbeperkingen voor de vennoten bestaan (art. 175 en 188 W. Venn.). Dat moet vermogensvermenging tussen hen en de vennootschap voorkomen.

§4

Processuele aspecten

De vordering tot nietigverklaring kan worden ingesteld door elkeen die daartoe een rechtmatig belang heeft (art. 17 Ger. W.). Derden zullen zelden een belang hebben. De voortijdige vereffening raakt hen niet aangezien de verbintenissen behouden blijven. De vennoten hebben in normale omstandigheden wel een rechtmatig belang. Ook het


28

Openbaar Ministerie kan uitzonderlijk de vordering instellen om de openbare orde te beschermen. De vordering moeten worden ingesteld tegen de vennootschap zelf en verjaart na 30 jaar (art. 197 W. Venn.). Voor de NV, BVBA, SE, ECV, CVBA en de Comm. V.A. verjaart de vordering al na vijf jaar als het gaat om vormgebreken (art. 198, §1, vijfde streepje W. Venn.).


29

4.

Kenmerken van de rechtspersoonlijkheid

A.

Naam

§1

Algemeen

(1)

Statutaire naam

De naam is het identificatieteken dat de rechtspersoon onderscheidt van andere rechtspersonen. (art. 65, lid 1 W. Venn.). Hij wordt in de statuten bepaald vanaf de oprichting. De keuze is zeer ruim. Wel mag de naam geen aanleiding geven tot verwarring (art. 65, lid 2 W. Venn.). De rechtspersoon moet steeds redelijk identificeerbaar blijven. Die vereiste wordt in abstracto beoordeeld. De rechter gaat na of er een fonetische gelijkenis is. Of er concrete verwarring mogelijk is (bijvoorbeeld omdat het gaat over bedrijven uit dezelfde sector) is niet relevant, al blijft sommige rechtspraak oordelen dat er een beoordeling in concreto moet gebeuren. Die stelling lijkt evenwel in strijd te zijn met art. 65 W. Venn. Daarnaast zijn er enkele voorschriften die ertoe strekken het eerste gebruiksrecht te eerbiedigen en te voorkomen dat derden misleid zouden worden. Een naam wordt gewijzigd met een statutenwijziging, al mag dat ter bescherming van derden niet meer nadat de vennootschap in vereffening is gegaan (art. 182, §2 W. Venn.). (2)

Handelsnaam

De handelsnaam van de vennootschap is de naam waarmee een vennootschap zich tegenover het publiek identificeert. Deze hoeft niet gelijk te zijn aan de naam in de statuten. De handelsnaam wordt slechts beschermd tegen verwarring in concreto. De beoordeling door de rechter is afhankelijk van de mate waarin het om directe concurrenten gaat. (3)

Gebruik van een familienaam

Het is toegelaten om een familienaam als naam voor de vennootschap te gebruiken. Het vennootschapstype moet wel steeds in de naam vermeld zijn zodat het duidelijk is dat het om een vennootschap gaat. Ook bestaat er een groter gevaar voor verwarring. Daarom moet de vennootschap de nodige maatregelen nemen om die verwarring te voorkomen, zoals de toevoeging van een voornaam. Sommige lagere rechtspraak vereist praeter legem dat een naam niet te banaal is.

§2

Bescherming

Als tussen twee namen verwarring kan ontstaan, heeft de eerste gebruiker het recht om de latere gebruiker tot naamswijziging te dwingen (art. 65, lid 2 W. Venn.). Ook een vordering tot schadevergoeding (o.b.v. art. 1382 BW) is mogelijk, maar moet gericht worden tegen de oprichters of de bestuurders (art. 65, lid 3 W. Venn.).

B.

Zetel

§1

Definitie

De zetel is de plaats waar vennoten en derden de vennootschap-rechtspersoon kunnen aanspreken. Heel wat wetsbepalingen gebruiken de zetel als aanknopingspunt. Het gaat o.m. over de bevoegdheid van rechtbanken, de toepassing van taalwetgeving en het adres waarop akten aan de vennootschap betekend kunnen worden.


30

Meestal is de vennootschap gevestigd op haar statutaire zetel. Dit is de plaats die in de statuten als zetel wordt vermeld (art. 69, 2° W. Venn.). Soms wordt de vennootschap evenwel de facto bestuurd vanuit een andere plaats. Dit is de werkelijke zetel. Volgens het Belgische recht is de statuaire zetel slechts een vermoeden iuris tantum. Derden kunnen steeds bewijzen dat de effectieve leiding niet op de statuaire zetel wordt gevoerd. Aanwijzingen kunnen zijn dat de bestuursorganen (met name de raad van bestuur) elders beraadslagen en dat de administratie en de boekhouding niet op de statutaire zetel worden gevoerd. Waar de productie plaatsvindt is niet van belang. Wordt aangetoond dat de statutaire zetel niet de werkelijke is, dan primeert de werkelijke zetel. De vennootschap kan dan daar worden aangesproken. Omgekeerd kan de vennootschap zich niet op zijn werkelijke zetel beroepen. Derden kunnen zich steeds beroepen op de statuaire zetel en hebben dus een keuzerecht.

§2

Aanwijzing en verplaatsing van de zetel

(1)

Aanwijzing

Vennootschappen moeten steeds in de statuten hun zetel aanwijzen. Voor de CV wordt deze vereist gesanctioneerd met de nietigheid, voor de BVBA en de NV met een geldboete (art. 403, 2° W. Venn., art. 226 W. Venn. en art. 453 W. Venn.). (2)

Verplaatsing

Voor de wijziging van de statutaire zetel dus is in principe een statutenwijziging vereist, maar de meeste statuten bepalen rechtsgeldig dat de wijziging van de zetel aan de bestuurders wordt overgelaten. Gaat het evenwel om een internationale zetelverplaatsing, moet de algemene vergadering beslissen. Een dergelijke verplaatsing heeft immers zware juridische gevolgen voor de vennootschap. Over de vereiste meerderheid bestaat discussie. Volgens sommige rechtsleer is unanimiteit of een 4/5e meerderheid vereist (omdat het om een essentieel kenmerk gaat), maar waarschijnlijk volstaat de meerderheid die vereist is voor een statutenwijziging. Zoals de naam kan de zetel niet meer gewijzigd worden eens de vennootschap ontbonden werd en in vereffening gesteld. De rechter kan evenwel toelaten de zetel te verplaatsen als dat dienstig is voor de vereffening (art. 183, §3 W. Venn.). Deze regel heeft tot doel dat failliete vennootschappen zouden ‘ontsnappen’ aan de faillissementsrechter. (3)

De internationale zetelverplaatsing

Als beide rechtstordes het toelaten, is een internationale zetelverplaatsing geoorloofd (arrest Lamot). Deze verplaatsing heeft geen gevolgen voor de rechtspersoonlijkheid. Het is dus niet vereist dat er een nieuwe oprichting is. Dat beschermt schuldeisers. Wel zal de vennootschap haar statuten en interne werking moeten aanpassen aan de wetgeving van het ontvangende land. Ook de verplaatsing van de werkelijke zetel van een Belgische vennootschap naar het buitenland heeft in principe geen gevolgen voor de rechtspersoonlijkheid.

C.

Nationaliteit

§1

Algemeen

De nationaliteit van een vennootschap is geen nationaliteit zoals die voor natuurlijke personen bestaat. Het gaat louter om de vraag naar de lex societatis: welke regels zijn van toepassing op de vennootschap? Het gaat om de regels inzake de geldigheid, werking, erkenning, het internationaal optreden, de ontbinding, de rechten van aandeelhouders


31

(niet de lex sitae),… Ook impliceert de nationaliteit dat een vennootschap diplomatieke bescherming geniet. De nationaliteitsmaterie is complex. Elk land heeft zijn regels wat tot conflicten aanleiding kan geven.

§2

Het personeel statuut

(1)

Leer van de werkelijke zetel

Het Belgische recht gebruikt de werkelijke zetel als aanknopingspunt (zetelleer). Alle vennootschappen met een werkelijke zetel in België zijn Belgisch (art. 110, lid 1 WIPR). Vennootschappen die erkend zijn in een ander land kunnen hier werkzaamheden verrichten (art. 58 W. Venn.). Dit alles geldt mutatis mutandis voor vennootschappen met een werkelijke zetel in een ander land. De werkelijke zetel is de ‘voornaamste vestiging’, waar de effectieve hoofdleiding van de vennootschap wordt gevoerd. Dat heeft als doel ‘shopping’ te vermijden, waarbij een rechtsstelsel wordt gekozen door een loutere formele band met een bepaald land. Dat geeft echter problemen in het kader van het Europees recht (cf. infra). Voor de vormvereisten van de oprichtingsakte geldt het principe locus regit actum daarentegen onverkort. (2)

Incorporatieleer

De Angelsaksische landen en Nederland volgen de incorporatieleer. De vennootschap wordt beheerst door het rechtssysteem van het land waarin de vennootschap wordt opgericht. Niet toevallig gaat het om landen met veel multinationals. De vrees bestaat dat andere landen zich deze vennootschappen zouden toeëigenen. (3)

Conflicten

Er kunnen conflicten ontstaan tussen beide systemen. Vennootschappen kunnen bipatride zijn (zoals een in Nederland opgerichte vennootschap met een werkelijke zetel in België). Voor in België opgerichte vennootschappen aanvaadt België de renvoi van een buitenlandse rechtsorde naar België wanneer België het land van incorporatie maar niet van de werkelijke zetel is (art. 110, lid 2 WIPR). (4)

Vrijheid van vestiging

Binnen de Europese Gemeenschap worden dus beide systemen toegepast. De vraag stelt zich wat de impact is van de vrijheid van vestiging. Een eerste keer kwam dit ter sprake in het Centros-arrest van het EHJ en werd verder uitgewerkt in het arrest Überseering. De vrijheid van vestiging verzet houdt in dat ondernemingen vrij mogen kiezen aan welk nationaal recht zij zich onderwerpen. Lidstaten moeten in het buitenland opgerichte vennootschappen erkennen. Lidstaten kunnen hierop slechts proportionele uitzonderingen voorzien, die bovendien geen nationaliteitsdiscriminatie inhouden. Misbruik van de vrijheid van vestiging (‘brievenbusvennootschappen’) kan dus bestreden worden, maar de noodzaak en proportionaliteit (‘rule of reason’) van de bestrijding moet telkens in concreto worden aangetoond. Dat is niet eenvoudig aan te tonen. De leer van de werkelijke zetel werd dus ingeperkt. Deze mag niet tot gevolg hebben dat in het buitenland opgerichte vennootscappen niet erkend worden (wat in België nooit het gevolg was). Sommige rechtsleer ziet dan ook een doorbraak naar een Europese erkenning van de incorporatieleer. Anderzijds bestaat de vrees dat ‘pseudo-foreign corporations’ het continent zullen overspoelen.


32

5. De organisatie van de onbeperkte aansprakelijkheid A.

Inleiding

§1

Algemeen

vennootschappen

met

Twee beginselen zijn essentieel inzake vennootschappen met onbeperkte aansprakelijkheid (zowel met als zonder rechtspersoonlijkheid). Ze zijn in essentie contracten, en ze worden in beginsel intuitu personae gesloten. De overige regels vloeien uit deze principes voort.

§2

Inleidende begrippen

(1)

Bestuur en beheer

Bestuur is de activiteit gericht op de instandhouding en ontwikkeling van de onderneming in haar geheel. Het beheer is een onderdeel van het bestuur: het is de activiteit gericht op het instandhouden en ontwikkelen van het vermogen van de vennootschap. In de Belgische wetgeving worden beide termen echter als synoniem gebruikt. (2)

Intern en extern bestuur

De bestuursregeling omvat het interne bestuur en het externe bestuur. De interne bestuursregeling omvat de regelen die betrekking hebben op de totstandkoming, de voortzetting en de beëindiging van de bestuursverhouding (zoals het ontslag van bestuurders) en op de bevoegdheden, aansprakelijkheid e.d. van de bestuurders. De externe bestuursregeling heeft betrekking op de wijze waarop de vennootschap in het rechtsverkeer optreedt. Deze regeling is in beginsel afhankelijk van de interne bestuursregeling. Wat intern geldt, geldt in principe ook extern. Als een bestuurder volgens de statuten maar contracten mag sluiten met een waarde van €2500, zal de vennootschap die regeling aan derden kunnen tegenwerpen. (3)

Rechtsverhouding

De rechtsverhouding tussen vennoten/rechtspersoon is een figuur sui generis: de vennootschapsrechtelijke vertegenwoordigingsverhouding. De figuur van de lastgeving vindt geen toepassing.

B.

De interne organisatie van het bestuur

§1

Hypothese 1: er werd geen bestuurder aangeduid

Werd er geen bestuurder aangeduid, dan bestuurt in beginsel elk van de vennoten zelf. Conflicten zijn daarbij onvermijdelijk. Dat wordt gemilderd door art. 36, 1° W. Venn. Vennoten worden geacht elkaar wederkerig de macht gegeven te hebben om ‘daden van beheer’ te stellen. Een verouderde opvatting meent dat het om de civielrechtelijke daden van beheer gaat, maar het is correcter aan te nemen dat het gaat om daden van beheer in de econimische zin. Daden van beheer zijn in de economische zin daden die een normale impact op de onderneming hebben. De verkoop van een kantoorgebouw valt daar bijvoorbeeld niet onder.


33

Ook bepaalt art. 36, 1° W. Venn. dat elk van de vennoten over een vetorecht beschikt. Het veto moet vooraf gegeven worden. Eens de handeling gesteld is, heeft het veto geen gevolg meer. Het veto geldt niet tegen derden te goeder trouw.

§2

Hypothese 2: er werden een of meer zaakvoerders aangesteld

(1)

Algemeen

Meestal duidt de vennootschapsovereenkomst één of meerdere personen aan die het bestuur zullen waarnemen (zaakvoerders). Aan hun aantal of aan de duur van hun mandaat worden geen wettelijke beperkingen opgelegd, al kunnen de statuten daarin wel voorzien. Deze personen hoeven geen vennoot te zijn (statutair zaakvoerder-vennoot vs. statutair zaakvoerder-niet-vennoot). Daarnaast kunnen zaakvoerders ook krachtens de statuten worden aangewezen als louter vennoot (niet-statutair vennoot). Vroeger werd aangenomen dat een zaakvoerder in beginsel onbezoldigd optrad, maar die opvatting is verouderd. Het lijkt juister een vermoeden van bezolding te aanvaarden. (2)

Bevoegdheid

De zaakvoerder is bevoegd voor alle handelingen die normaal vereist zijn om het vennootschapsdoel te bereiken (art. 33 W. Venn.), tenzij de statuten die bevoegdheid beperken. In principe kunnen de overige vennoten zelfs geen verzet plegen. De aanstelling van een zaakvoerder verleent hem immers het recht om de zaken van de vennootschap te regelen zoals hem op een bepaald ogenblik het best lijkt in het kader van de belangen van de vennootschap. Daartegenover staat staat dat hij een bestuursplicht heeft. Het verwaarlozen van de bestuursplicht geeft aanleiding tot aansprakelijkheid. Als er meerdere zaakvoerders zijn, kunnen zij in beginsel elk afzonderlijk handelen (art. 34 W. Venn.). De statuten kunnen bepalen voor welke handelingen zij gezamenlijk optreden (art. 35 W. Venn.). (3)

Aansprakelijkheid

De zaakvoerder is aansprakelijk wegens wanprestatie voor fouten of misslagen in zijn beheer. Dat omvat ook beoordelingsfouten, al is vereist dat de beoordeling manifest verkeerd was. Ondernemen houdt immers steeds een zeker risico in. De aansprakelijk wordt beoordeeld zoals die van de lastgever. Maar de zaakvoerder is in de regel een bezoldigd professioneel, waardoor zijn beoordeling strenger is (art. 1992 BW). Hij wordt vergeleken met een normaal zorgvuldig professioneel. De vordering wordt ingesteld door elke vennoot bij vennootschappen zonder rechtspersoonlijkheid en door de rechtpersoon (dus via een orgaan) voor vennootschappen met rechtspersoonlijkheid. (4)

Afzetting en ontslag

De statutaire zaakvoerder-vennoot kan in beginsel niet worden afgezet. Er zijn twee uitzonderingen: • De unanieme afzetting. Het gaat evenwel slechts om een schijnuitzondering, omdat vereist is dat zaakvoeder-vennoot zelf instemt met zijn ontslag. • Art. 33 W. Venn. laat de afzetting als die geschiedt om ‘wettige redenen’. Enkel de rechter kan deze sanctie uitspreken. Het bijvoorbeeld om ziekte, grof wanbeleid of langdurige onbekwaamheid. Het gaat om een soort ontbinding wegens wanprestatie. De vennootschap wordt in beginsel ontbonden, maar dit alles is een suppletiefrechtelijke regeling.


34

De statutaire zaakvoerder-vennoot mag in principe geen ontslag nemen. Doet hij dat toch, is hij schadevergoeding verschuldigd, tenzij hij aantoont dat er gewichtige motieven waren. De statutaire zaakvoerder-niet-vennoot kan afgezet worden door een unanieme beslissing van de vennoten. Dwingende redenen zijn daarbij niet vereist. Wel kan de afzetting om dwingende redenen steeds gevorderd worden door elke vennoot. De niet-statutaire zaakvoeder kan ad nutum afgezet worden met een in beginsel eenparige beslissing van de vennoten (art. 33, lid 2 W. Venn.). (5)

Kennisgeving aan derden

Derden nemen kennis van de aanstelling van de bestuurder via de gemeenrechtelijke technieken: voorlegging van volmacht, publicatie van de statuten, feitelijke kennisgeving of een beroep op art. 36 W. Venn.

C.

De externe organisatie van het bestuur

§1

De vertegenwoordiging en toerekening van rechtshandelingen

(1)

Vereiste 1: Handelen in hoedanigheid

Voor de toerekening van rechtshandelingen is vereist dat de persoon die zich bij een derde aanbiedt in de hoedanigheid van vertegenwoordiger van die derde. De vertegenwoordiger moet kenbaar maken dat hij namens een ander handelt. Dat kan uit impliciet uit de omstandigheden blijken (zoals kledij), maar anders moet de vertegenwoordiger dit expliciet verduidelijken. De bewijslast ligt bij hem. Kan hij de kennisgeving niet aantonen, kan hij persoonlijk gehouden zijn. De vertegenwoordiger van een vennootschap met rechtspersoonlijkheid moet bovendien steeds zijn handtekening laten voorafgaan door de vermelding van zijn bestuursfunctie (art. 62 W. Venn.). Vertegenwoordigers van de NV en BVBA moeten nog andere gegevens meedelen (art. 78 W. Venn.). Niet-naleving van die sanctie geeft bindt de vennootschap maar geeft aanleiding tot schadevergoeding overeenkomst 1382 BW (art. 80 W. Venn.). (2)

Vereiste 2: Legitimatie

De vertegenwoordiger moet eveneens aantonen dat hij gerechtigd is om op te treden. In het gemeen recht rust het risico bij de wederpartij, die de volmacht moet vragen. Doet hij dat niet, dan handelt hij op eigen risico. Deze legitimatie gebeurt vaak informeel, zoals op basis van eerdere contacten. Het risico ligt niet meer op de derde als die redelijkerwijs kon aannemen dat de vertegenwoordig gelegitimeerd was. Voor rechtspersonen geldt een eenvoudigere regeling. De voorlegging van de volmacht wordt vervangen door een publicatie in de bijlage van het Belgische Staatsblad. Het orgaan moet louter verwijzen naar deze bekendmaking, ook als hij in rechte optreedt voor de rechtspersoon. Derden worden geacht ervan op de hoogte zijn (art. 74, lid 1, 2° W. Venn. jo. art. 76, lid 1 W. Venn.). De rechtspraak is evenwel mild. (3)

Vereiste 3: Handelen binnen bevoegdheid

De vertegenwoordiger bindt de vertegenwoordigde slechts binnen de grenzen van de bevoegdheid die deze laatste heeft verleend. Daarom moet de volmacht worden voorgelegd: het laat de derde toe kennis te nemen van de omvang van de bevoegdheid van vertegenwoordigde. Als dat gebeurd is, ligt het risico voor de onbevoegdheid bij de derde. Vraagt die geen volmacht, moet de vertegenwoordiger toch waarschuwen voor een


35

eventuele bevoegdheidsovertreding. Anders is hij buitencontractueel aansprakelijk (art. 1382 BW), maar in geen geval zelf gebonden. In het vennootschapsrecht geldt in principe dezelfde regeling. De bestuurder wordt geacht bevoegd te zijn voor alle materies die binnen het maatschappelijk (statutair) doel van de vennootschap vallen. De vennootschap kan deze bevoegdheid beperken maar de volmacht of het aanstellingsbesluit moeten worden openbaargemaakt om tegenwerpelijk te zijn (art. 76, lid 1 W. Venn.). Zo kunnen kwalitatieve beperkingen worden opgelegd (bepaalde handelingen niet), kwantitatieve (bv. niet meer dan een bepaalde som geld uitgeven) of kan vereist zijn dat voor sommige handelingen meerdere personen optreden (meerhandtekeningsclausules). Treedt een vertegenwoordiger van rechtspersoon op buiten zijn bevoegdheid, is de rechtspersoon in principe niet gebonden (cf. evenwel infra). Er kan wel sprake zijn van buitencontractuele aansprakelijkheid. Bij gemeenrechtelijke vennootschappen daarentegen is er geen publicatieplicht, waardoor zij in concreto zullen moeten aantonen dat de derde te kwader trouw was. (4)

Bekrachtiging van onbevoegde handelingen

Als de volmacht de vertegenwoordiger niet toeliet om de bedoelde handeling te stellen, kan de vertegenwoordiger optreden onder voorbehoud van bekrachtiging. De wederpartij kan de overeenkomst in principe niet verwerpen zolang er niet besloten is over de bekrachtiging. De bekrachtiging is de verklaring van de vertegenwoordigde dat hij zich de gestelde handling eigenlijk zal maken. Na de bekrachtiging zal de handeling ex tunc als geldig worden aanzien. De derde kan de vertegenwoordiger niet aanspreken als de vertegenwoordigde weigert de handeling te bekrachtigen. Het gaat dus niet om sterkmaking. Ook handelingen die zijn gesteld buiten het statutaire doel om kunnen worden bekrachtigd, zolang die bekrachtiging niet indruist tegen de wet. De rechten van derden mogen bovendien niet geschaad worden. (5)

Toepassing van de vertrouwensleer

De vertrouwensleer vindt toepassing in deze context. Vereist is dat: • De vertegenwoordigde een schijn van bevoegdheid heeft. • Dat die verwekte schijn toerekenbaar is aan de schijnverwekker en dus verwekt werd door een bevoegd orgaan van de vennootschap. Het is niet vereist dat de vennootschap foutief optrad. • Er in hoofde van de wederpartij een rechtmatig vertrouwen is. De derde moet te goeder trouw zijn en zijn vertrouwen moet redelijk zijn. De vertrouwensleer beschermt geen lichtzinnigheid.

§2

De toerekening of aansprakelijkheid voor onrechtmatige daden

(1)

Aansprakelijkheid voor aangestelden (art. 1384, lid 3 BW)

De vennootschap is indirect aansprakelijk voor zijn aangestelden (die werk uitvoeren in ondergeschikt verband) in het kader van hun aanstelling (wat ruim geïnterpreteerd wordt). Het gaat om een indirecte aansprakelijkheid. De onrechtmatige daad wordt de vennootschap wordt niet toegerekend. Het gaat om een pecunaire aansprakelijkheid: ze heeft slechts betrekking op de vergoeding van de schade. Dat heeft onder meer gevolgen voor de vordering tot staking. De nogal kunstmatige visie van Cassatie is dat als een aangestelde (zelfs met een hoge functie) de bewuste handeling stelt, de vordering tot staken niet tot de vennootschap zelf kan worden gericht.


36

Bestuurders zijn nooit aangestelden. Zij hebben de leiding en hoeven zelfs geen instructies van de algemene vergadering te volgen. Zij zijn organen (cf. infra). (2)

Aansprakelijkheid voor vertegenwoordigers

Traditioneel kan enkel de lasthebber, en niet de lastgever buitencontractueel aansprakelijk gesteld. Dat geldt zelfs als de onrechtmatige daad wordt gesteld bij de uitvoering van de last. De klassieke maar betwistbare verklaring is dat de lasthebber niet wordt aangesteld om onrechtmatige daden te stellen. Enkel de daden die inherent zijn aan de vertegenwoordigingshandeling (zoals precontractuele fouten) kunnen aan de vennootschap worden toegerekend. In het kader van vennootschapsvertegenwoordiging kan wellicht een ruimere benadering worden gevolgd: voor onrechtmatige daden van de zaakvoerder van een vennootschaps zonder rechtspersoonlijkheid, zijn de vennoten aansprakelijk. Dit is de verkeersopvatting: als het redelijk is om de lasthebber te laten instaan, moet hij dat ook maar doen (nogal vaag, maar bon). In het kader van de uitvoering van een contractuele verbintenis worden fouten van de lasthebber dan wel weer toegerekend aan de lastgever, omdat wordt geoordeeld dat het niet om een vreemde oorzaak gaat. Ook bij de orgaantheorie wordt de toerekening aanvaard. De principiële niet-toerekenbaarheid is dan ook bekritiseerbaar. (3)

Aansprakelijkheid voor organen

Organen zijn de personen die in het kader van de organisatie van een rechtspersoon belast worden met bepaalde functies die in het geval van een natuurlijke persoon door die natuurlijke persoon zelf zouden zijn uitgeoefend. Ze vertegenwoordigen de rechtspersoon zonder een band van ongeschiktheid. Enkel de wet kan de hoedanigheid van orgaan toekennen. Het gaat bijvoorbeeld om de zaakvoerder, de algemene vergadering, het dagelijks bestuur, de raad van bestuur,… Deze organen vereenzelvigen zich met de rechtspersoon. Hun onrechtmatige daden worden aan de rechtspersoon toegerekend. Het gaat om een directe aansprakelijkheid. Vereist is wel dat het de onrechtmatige daad wordt gesteld binnen de formele kring van bevoegdheid. Er moet een verband zijn tussen daad en functie. Het moet gaan om daden die een redelijk en voorzichtig mens stelt bij de uitoefening van zijn functie. Dat is een stuk enger dan bij aangestelden. Een orgaan dat helpt bij de uitvoering van contractuele verbintenissen zal daarentegen gezien worden als uitvoeringsagent en zal in dat geval van de quasi-immuniteit genieten. De orgaantheorie is op de terugweg. De rechtspraak maakt steeds minder een onderscheid tussen aangestelden en organen. Het onderscheid werd in Nederland al afgeschaft. De facto is het onderscheid tussen aangestelden en organen inderdaad soms nogal klein. Toch zijn er nog een aantal toepassingsgevallen: • De vordering tot staken kan slechts tegen de vennootschap worden ingesteld als de foutieve uitgaan van een orgaan of er tenminste medeplichtigheid is (cf. supra). • De wetgeving inzake arbeidsongevallen laat het slachtoffer niet toe andere werknemers, aangestelden of de werkgever aan te spreken. Als een orgaan het ongeluk veroorzaakte, kan het slachtoffer niet persoonlijk aanspreken. • Een orgaan kan niet optreden als getuige in een geding ingesteld tegen de vennootschap. • De rechtspersoon is strafrechtelijk aansprakelijkheid voor strafbare feiten die door organen worden gesteld in de uitoefening van hun functie. • Een orgaan moet geen legitimatie voorleggen (cf. supra). • Innerlijke feiten (zoals dwaling, bedrog, opzet,…) worden aan de rechtspersoon toegerekend als ze zich hebben voorgedaan in hoofde van een orgaan.


37

6. Het vermogen van de onbeperkte aansprakelijkheid

vennootschappen

A.

Aansprakelijkheid voor de passiva

§1

Vennootschappen zonder rechtspersoonlijkheid

met

Verbintenissen die aangegaan zijn namens een vennootschap zonder rechtspersoonlijkheid ontstaan rechtstreeks in hoofde van de vennoten. Hun aansprakelijkheid is dan ook onbeperkt. Daarbij moet de vennootschapsverhouding wel in acht worden genomen. Een stille vennoot zal bijvoorbeeld beperkt aansprakelijk zijn (cf. supra). Omdat de vennootschapsverbintenissen deel uitmaken van het vermogen van de vennoten, kan de schuldeiser kiezen of hij eerst de vennootschapsgoederen dan wel de persoonlijke goederen van de vennoot aanspreekt. In navolging van de Nederlandse rechtspraak verdedigt sommige rechtsleer dat de goede trouw vereist dat eerst de vennootschapsgoederen worden aangesproken. Of de vennoten hoofdelijk gehouden zijn dan wel of er schuldsplitsing is, is afhankelijk van de aard van de vennootschap (handelsrechtelijk dan wel burgerrechtelijk). De aansprakelijkheid van de vennoten kan niet beperkt worden. Als de statuten de aansprakelijkheid van een vennoot zouden beperken geldt dat beding slechts inter partes en is slechts relevant voor het regres. In het contract met de wederpartij kan de aansprakelijkheid wel beperkt worden, maar dat komt louter neer op een afstand van recht door de wederpartij (art. 52 W. Venn.).

§2

Vennootschappen met rechtspersoonlijkheid

De verbintenissen die aangegaan worden namens een vennootschap met rechtspersoonlijkheid maar met onbeperkte aansprakelijkheid, hebben een dubbel aanknopingspunt. Enerzijds worden ze vastgeknoopt aan de rechtspersoon, anderzijds aan de vennoten. De vennoten zijn steeds hoofdelijk aansprakelijk voor de schulden, ongeacht de aard van de activiteit (art. 201 W. Venn, art. 202 W. Venn. en art. 352 W. Venn.). Bij de VOF wordt bovendien aangenomen dat als de schuld voortvloeit uit een daad van koophandel, de vennoten zelf handelaars zullen zijn. Zij worden vereenzelvigd met de vennootschap. Deze leer is bekritiseerbaar (hoewel ze recent bevestigd werd, zij het zonder motivering) en wordt overigens niet aanvaard voor de CVOA. Het gevolg van de huidige stand van zaken is dat het faillissement van de VOF het faillissement van de vennoten met zich meebrengt. De rechtspersoonlijkheid brengt met zich mee dat de rechtspersoon eerst moet veroordeeld worden alvorens de vennoten veroordeeld kunnen worden (art. 203 W. Venn. niet voor de CVOA). Met de volgorde van tenuitvoerlegging heeft dat niets te maken. De regel heeft alleen tot doel te voorkomen dat er tegenstrijdige beslissingen zouden genomen worden. Daarom kan de vennoot dezelfde excepties opwerpen als de vennootschap. Excepties uit zijn relatie met de vennootschap kan hij dan weer niet tegenwerpen. Door de rechtspersoonlijkheid kan een vennoot ook schuldeiser zijn van de vennootschap, ook al is hij hoofdelijk gehouden. Wel kan hij zich niet beroepen op schuldvergelijking met een vordering die hij heeft tegen de vennootschap. Bovendien kan er ook geen compensatie plaatsvinden tussen vorderingen van derden tegen de vennootschap met schulden van derden tegenover de vennoot (of omgekeerd).


38

B.

Titularis van de activa

§1

Vennootschappen zonder rechtspersoonlijkheid

(1)

Algemeen

In vennootschappen zonder rechtspersoonlijkheid behoren de activa toe aan de vennoten. Er is immers geen rechtspersoon die eigenaar kan zijn. Toch creëert de vennootschapsovereenkomst een doelvermogen dat als rechtsfeit tegenwerpelijk is aan derden (inclusief de persoonlijke schuldeisers van de vennoot). Voorwaarde is wel dat de akte van inbreng vaste dagtekening heeft gekregen en dat het niet gaat om een bedrieglijke benadeling van derden (art. 1167 BW). De vennoten zitten in een situatie van vrijwillige medeëigendom. De regels van het BW zijn hierop niet zonder meer van toepassing. Zo speelt art. 815 BW niet: vennoten kunnen niet zonder meer uit de medeëigendom stappen. Hiervoor moeten de regels van het W. Venn. worden toegepast. Dit opzeggingsrecht is strikt persoonlijk en kan niet worden uitgeoefend via een zijdelingse vordering. (2)

Persoonlijke vs. vennootschapsschuldeisers

Persoonlijke schuldeisers zijn schuldeisers die tegen een vennoot optreedt op grond van een vordering die is ontstaan uit rechtsbetrekkingen met die vennoot, los van de vennootschap. Vennootschapsschuldeisers hebben een schuld die ontstaan is in hoofde van alle vennoten. Vennootschapsschuldeisers kunnen niet alleen de vennootschap, maar ook de vennoten persoonlijk aanspreken. Ze hebben daarbij een vrije keuze. Wat het privévermogen van de vennoten betreft, komen ze in samenloop met de persoonlijke schuldeisers (die zich enkel kunnen verhalen op het privévermogen en het aandeel van de schuldenaar in de vennootschap), maar dat is niet zo voor het vennootschapsvermogen. Immers, een persoonlijke schuldeiser die slechts schuldeiser is van één vennoot kan in principe wel bewarend beslag op het aandeel van de vennoot in de vennootschap, maar kan de ontbinding van de vennootschap niet zelf vorderen (cf. supra) waardoor hij geen uitvoerend beslag kan leggen. Dat maakt dat het vennootschapsvermogen voor de vennootschapsschuldeisers een preferentieel executieobject is, tenzij de vennootschap ontbonden wordt, bijvoorbeeld door overlijden van de vennoot. (3)

Croupierverhouding (art. 38 W. Venn.)

Elke vennoot kan zonder toestemming van de andere vennoten een ‘ondervennoot’ nemen door hem een deel van de aandelen over te dragen. Deze heeft in beginsel slechts een recht tegen de overdragende vennoot en wordt slechts lid van de vennootschap mits toestemming van de andere vennoten (art. 38 W. Venn.). Volgens sommige rechtsleer (al is die betwist) moet een schuldeiser die beslag legt op de rechten van een vennoot gezien worden als een ondervennoot. Hij kan slechts via de vennoot zijn rechten uitoefenen. De overdracht is niet tegenwerpelijk aan derden, waardoor latere schuldeisers verhaal kunnen uitoefenen op de rechten die voortvloeien uit de aandelen, ook al komen die toe aan de oorspronkelijke schuldeiser.

§2

Vennootschappen met rechtspersoonlijkheid

Bij vennootschappen met rechtspersoonlijkheid is de rechtspersoon de titularis van de activa. Daaruit vloeit voort de vennootschapsschuldeisers het voordeel hebben dat zij de enige zijn die zich op het vermogen van de vennootschap kunnen verhalen. Voor de


39

privévermogens van de vennoten is er wtel samenloop tussen persoonlijke schuldeisers en vennootschapsschuldeisers (er is immers onbeperkte aansprakelijkheid). Als een persoonlijke schuldeiser beslag legt op het aandeel van een vennoot is de toestand dezelfde als bij de vennootschap zonder rechtspersoonlijkheid (al is de situatie hier wel minder betwist).


40

7.

Overdracht van maatschappelijke rechten

A.

Principieel: onoverdraagbaarheid

Omdat de vennootschappen met onbeperkte aansprakelijkheid geacht worden intuitu personae te zijn aangegaan, kunnen vennoten hun lidmaatschapsrechten niet overdragen, zelfs niet aan een medevennoot. De overdracht zal niet-tegenwerpelijk zijn tenzij er unanimiteit is (cf. art. 38 W. Venn. en supra). In dat geval ontstaat er in feite een nieuwe vennootschap. De statuten kunnen dat principe milderen, maar niet afschaffen (al wordt het nut daarvan in twijfel getrokken). Zo kunnen ze een bepaalde meerderheid voorzien in plaats van de in beginsel vereiste unanimiteit.

B.

Formaliteiten en rechtsgevolgen

§1

Tussen overdrager en overnemer: solo consensu

De overdracht komt tot stand bij loutere wilsovereenstemming.

§2

Tegenwerpelijkheid aan de vennootschap (of de medevennoten)

Indien de overdracht toegelaten is zal hij tegenwerpelijk zijn aan de medevennoten en aan alle andere derden door de loutere wilsovereenstemming. Er moet kennis gegeven worden aan alle schuldenaars van de rechtsbetrekking (de medevennoten+ev. de rechtspersoon) (art. 1690 BW). Er grijpt in elk geval geen schuldvergelijking plaats.

§3

Overdracht van activa

Als de vennootschap geen rechtspersoonlijkheid heeft, moet de overnemer de gemeenrechtelijke formaliteiten (art. 1 Hyp. W., art. 1690 BW,…) volgen voor elk vermogensbestanddeel om de tegenwerpelijkheid van de overdracht te krijgen. Anders is het bij rechtspersonen: daar zal een overdracht van aandeel geen gevolgen hebben voor de toestand van de rechtspersoon. Er zijn dan ook geen formaliteiten vereist.

§4

Overdracht van passiva

Passiva kunnen niet worden overgedragen tenzij met uitdrukkelijke toestemming van de schuldeisers. De schuldeiser behoudt zijn verhaal tegen de overdrager, maar alleen voor de oude schulden. De overnemer staat met andere woorden enkel in voor de nieuwe schulden. De grens tussen oude en nieuwe schulden is het moment van waarop de overdracht tegenwerpelijkheid wordt. De schuldeiser heeft immers vertrouwd op de solvabiliteit van de overdrager. In de VOF verjaren de vorderingen tegen de overdrager (wegens oude schulden) na vijf jaar (art. 198, §1, eerste streepje W. Venn.).


41

8.

Ontbinding van de vennootschap

A.

Algemeen

Er zijn twee soorten oorzaken van ontbinding: • Oorzaken die de vennootschap van rechtswege beëindigen. • Oorzaken die niet van rechtswege het einde van de vennootschap betekenen: de opzeg (vrijwillige ontbinding) en de gerechtelijke ontbinding.

B.

De ontbinding van rechtswege

§1

Verstrijken van de duurtijd (art. 39, 1° W. Venn.)

Vennootschappen zonder rechtspersoonlijkheid kunnen opgericht worden voor maximum 99 jaar. Ze kunnen ook voor een kortere duur worden opgericht. Vennootschappen met rechtspersoonlijkheid hebben geen duurtijdbeperking. De statuten kunnen wel een een duurtijd regelen. Verstrijkt de duurtijd, wordt de vennootschap van rechtswege ontbonden.

§2

Het tenietgaan van de zaak (art. 39, 2° W. Venn.)

In beginsel gaat een vennootschap teniet als de zaak waarvoor ze is opgericht (bijvoorbeeld om ze uit te baten) teniet gaat. Deze nietigheid moet eng worden opgevat. In de praktijk wordt er meestal van afgeweken in de statuten.

§3

Het volbrengen van de handeling (art. 39, 2° W. Venn.)

Heel af en toe wordt een vennootschap opgericht voor één of meerdere omschreven handeling. Zijn deze voltooid dan wordt de vennootschap ontbonden.

§ 4 Het overlijden en onbekwaamverklaring van een vennoot (art. 39, 3° W. Venn.) (1)

Algemeen

De gemeenrechtelijke vennootschappen worden geacht intuitu personae te zijn aangegaan. Het overlijden ven een vennoot leidt dan ook tot de ontbinding van de vennootschap. (2)

Voortzettingsbeding

De statuten kunnen een voortzettingsbeding bevatten, dat bepaalt dat de vennooschap zal worden voortgezet. Dat is daarom nog geen verboden beding over een niet-opengevallen nalatenschap. Het behandelt louter de verkiesbaarheid als vennoot van bepaalde personen. Als de statuten bepalen dat de vennootschap slechts met erfgenaam (bijvoorbeeld “een erfgenaam met een bedrijfskundig diploma”) zal worden verdergezet, gaat het om een derdenbeding. Het voortzettingsbeding verplicht de vennoten de erfgenaam te aanvaarden als vennoot. Daarentegen moet de erfgenaam ook verplicht vennoot worden (en bijdragen in de vennootschapsschulden) als hij de erfenis aanvaardt. Dat is ook het geval als hij aanvaardt onder het voorrecht van boedelbeschrijving. (3)

Verblijvingsbeding (art. 42 W. Venn.)


42

De overeenkomst kan ook bepalen dat de vennootschap zal worden voortgezet onder de overlevende vennoten (het aandeel van de overledene ‘wast aan’ bij de andere delen). Dit is een verblijvingsbeding. Volgens sommige rechtsleer moet dit een aleatoir karakter hebben. In het geval een jonge en een heel oude vennoot, zou het leeftijdsverschil gecompenseerd moeten worden. De erfgenamen hebben slechts recht op hun scheidingsaandeel: ze hebben een vordering tegen de vennootschap tot terugname van hun deel in de activa en een compensatie voor het verlies van hun bestuursrechten.

§5

Eenhoofdigheid

De vereniging van alle vennoootschapsaandelen in één hand heeft (in beginsel, cf. supra) tot gevolg dat de vennootschap ontbonden wordt. Er is geen eenhoofdigheid als er nog geen beslissing is genomen over het aandeel dat toekomt aan de erfgenamen van een overleden vennoot.

C.

De gerechtelijke ontbinding wegens wettige reden

Op grond van art. 45 W. Venn. kan de rechter de vennootschaps ontbinden als er ‘wettige redenen’ zijn. De wet omschrijft dat begrip niet, maar geeft louter enkele voorbeelden. De rechter beslist soeverein, maar de rechtspraak is zeer streng. Het moet gaan om een situatie waarin samenwerking onmogelijk is geworden door duurzame onenigheid of een ernstige wanprestatie. De ontbinding moet worden gevorderd door degene die niet in fout is. Het belang van de gerechtelijke ontbinding is afgenomen nu de wet op de continuïteit van het bedrijfsleven in geschillenregeling voorziet.

D.

De vrijwillige ontbinding

Alleen vennootschappen die aangegaan zijn voor onbeperkte duur kunnen door een van de vennoten worden opgezegd. In principe is hierop het gemeen recht van toepassing. Er is bijvoorbeeld geen opzeggingstermijn. Wel mag de opzeg enkel ‘niet ontijdig’ en ‘te goeder trouw’ gebeuren (art. 44 W. Venn.). De opzegging van een vennootschap om vervolgens meteen een concurrerende activiteit op te richten voldoet niet aan deze vereiste.

E.

Gevolgen

De ontbinding heeft bij vennootschappen zonder rechtspersoonlijkheid tot gevolg dat de vennootschap direct teniet gaat. Bij vennootschappen met rechtspersoonlijkheid blijft de rechtspersoon bestaan tot de sluiting van de vereffening. Die rechtspersoonlijkheid is evenwel beperkt: ze mag slechts de vereffening dienen. Zolang de rechtspersoonlijkheid bestaat zijn de vennoten logischerwijze ook geen onverdeelde eigenaars van het vennootschapsvermogen.


43

Vennootschapsrecht (1)

Recommend Documents