Veelbelovend of riskant? De lokroep van emerging markets

Veelbelovend of riskant? 1

De lokroep van emerging markets

Waarom – en hoe – Atradius dit rapport heeft opgesteld Onze wereld wordt steeds kleiner – en dat is positief. De ontwikkelingen in wereldwijde communicatie en transport, de geleidelijke verschuiving naar een vrije handel tussen landen, en vooral de gedaanteverandering van economieën die wij nu emerging markets noemen, boden de internationale handel reusachtige nieuwe perspectieven. De enige doelstelling van Atradius is bedrijven aan te moedigen om deze kansen aan te grijpen zonder dat ze daarbij alles in de waagschaal hoeven te leggen. Vandaar onze stelregel “managing risk, enabling trade”. Maar we kunnen bedrijven niet dwingen om een bepaalde richting te kiezen – dat zouden we overigens ook niet willen. Wel kunnen we de mogelijkheden en valkuilen van de wereldwijde handel aangeven – tenslotte zitten we al bijna honderd jaar in dit vak, en hebben we risicoanalisten en economen in 40 landen verspreid over 5 continenten – en tegelijk willen we begrijpen wat bedrijven drijft; want alleen zo kunnen we professioneel advies verstrekken zodat ondernemers de meest winstgevende richting inslaan. De beste manier om te weten te komen wat bedrijven willen en om hun voorbije ervaringen te begrijpen en toekomstbeleid te verstaan, is heel eenvoudig: we vragen het hen. Dat is wat we hier hebben gedaan, met een enquête die deel uitmaakt van een hele reeks onderzoeken die de Economist Intelligence Unit (EIU) voor ons voerde. Opdat de enquête echt representatief zou zijn, dienden we een grote waaier sectoren en beslissingnemers te bereiken. Dus ondervroegen we meer dan 300 kaderleden in 19 bedrijfssectoren, verspreid over het Verre Oosten, Noord-Amerika, Latijns-Amerika, West- en OostEuropa, het Midden-Oosten en Afrika. Bijna de helft van de ondervraagden heeft belangrijke projecten in emerging markets, in de diensten- of productiesector, een vierde van hen importeert uit en/of exporteert naar emerging markets, en een vijfde is er vertegenwoordigd. Meer dan een vierde van de respondenten zijn bedrijven met een jaaromzet van meer dan US$ 10 miljard, en ruwweg een ander vierde heeft een omzet van meer dan US$ 1 miljard. Bijna de helft van de ondervraagden is kaderlid of directielid, en een vijfde is CEO of algemeen directeur. Een vierde van onze respondenten is al meer dan tien jaar actief in emerging markets, en bijna driekwart langer dan drie jaar. Enkelen moeten er hun eerste stap nog wagen. Om de enquête te vervolledigen, heeft de EIU bovendien interviews afgenomen van kaderleden, consultants en andere deskundigen op het terrein. We willen hier graag Alasdair Ross en Paul Lewis van EIU danken, voor hun bekwaamheid bij respectievelijk het schrijven en persklaar maken van de enquête. Ik hoop dat u iets opsteekt van onze enquête, dat ons onderzoek u een inzicht geeft en inspiratie biedt voor uw toekomstig exportbeleid. Michel Beke - Country Director Belgium-Luxembourg

2 Wij hebben ons uiterste best gedaan om de nauwkeurigheid van de gegevens te controleren, maar noch Atradius noch de Economist Intelligence Unit zijn aansprakelijk voor de gegevens, meningen of besluiten van deze enquête.

Samenvatting en toelichtingen Nooit klonk de lokroep van emerging markets luider. Bedrijven, groot en klein, worden om uiteenlopende en onderling verbonden redenen aangetrokken tot deze snelgroeiende economieën. De meesten worden bekoord door het groeipotentieel ervan, in een tijd waarin in eigen land de concurrentie toeneemt en de vraag daalt. In- en uitvoerders worden aangetrokken door de stijgende koopkracht en de kwaliteit van de plaatselijk gefabriceerde goederen; grote fabrikanten gaan op zoek naar een lagere kostenbasis en goedkope arbeidskrachten. Anderen volgen gewoon hun concurrenten of klanten naar deze regio’s. In de enquête die de Economist Intelligence Unit heeft afgenomen onder 328 kaderleden, geeft de meerderheid van de respondenten aan dat hun activiteit in deze emerging markets de moeite loont, hun verwachting zelfs oversteeg en ze tezelfdertijd betere resultaten boekten in hun respectievelijke thuismarkten. Het ziet er niet naar uit dat dit optimisme de eerstkomende drie jaren zal afnemen, ondanks de vele tekortkomingen van het businessklimaat en een reëel gevaar voor overmoed in het licht van de vertragende wereldeconomie. Samenvattend brachten ons onderzoek en onze enquête volgende belangrijke bevindingen aan het licht:

Een grotere verkoop vormt de sterkste aantrekkingskracht. Bijna 90% richt de blik naar emerging markets op zoek naar groei, en voor 63% is deze reden “erg belangrijk”. Een toegenomen concurrentiedruk in eigen land vormt de tweede belangrijkste reden voor bedrijven om op zoek te gaan naar buitenlandse markten. Een meerderheid wordt aangetrokken door de lagere kostenbasis dankzij de uitbesteding van contracten of investering in productie-eenheden. Nog een pluspunt van de ontwikkelende economieën is een vlottere toegang tot andere grote markten. Iets minder dan de helft van de respondenten vermeldde de beschikbaarheid van nieuw talent en nieuwe bronnen voor innovatie, en ongeveer een derde volgde in het kielzog van concurrenten.

China: van exportmarkt naar consumentenmarkt. De meeste enquêterespondenten melden dat hun activiteiten in emerging markets, vooral in China, hun verwachtingen overtrof, en zij gaan ervan uit dat de hausse zo aanhoudt. Onze enquête toont aan dat bijna driekwart van de bedrijven die vertegenwoordigd zijn in China systematisch aangeven dat hun inkomsten het verwachte niveau overstijgen. Maar door de stijgende kosten voor arbeid en grondstoffen ginds richten fabrikanten steeds meer hun blik op India, Oost-Europa en andere parallelmarkten, en China wordt meer en meer beschouwd als een afzetmarkt voor verbruiksgoederen.

Toenemend protectionisme en binnenlandse concurrentie beknotten mogelijk de groeiende verkoop. De snelgroeiende Chinese consumentenmarkt zal nog heel wat jaren een belangrijk doel zijn voor bedrijven die hun goederen in het buitenland willen verkopen. Maar hoe veelbelovend die Chinese markt er ook uitziet, er is geen garantie op rendabel zakendoen, niet alleen door de stijgende kosten maar ook – net als in andere markten – door binnenlandse bedrijven die hun eigen belangen en afzetmarkt zullen willen verdedigen.

3 Veelbelovend of riskant?

Samenvatting en toelichtingen Dalende ontwikkelde markten zullen ook de emerging markets ondermijnen. De emerging markets profiteerden van een beter binnenlands beleid en een gunstige wereldwijde economische context. Vandaag de dag zijn ze ongetwijfeld beter voorbereid om te weerstaan aan een baisse van de ontwikkelde markten dan, pakweg, tien jaar geleden. Maar deze markten zijn evenmin onkwetsbaar, en het optimisme van vele enquêterespondenten kan een signaal zijn dat zij niet ten volle het risico incalculeren van een plotse inkrimping van de wereldwijde vraag.

Er is nog steeds de politieke en economische labiliteit, de gebrekkige infrastructuur en de bureaucratie. Ondanks het feit dat de emerging markets een globale structurele verbetering van hun zakelijke omgeving kenden, blijven er nog steeds tekortkomingen. Kaderleden zagen de politieke en macro-economische onstabiliteit als de belangrijkste hinderpalen voor rendabel zakendoen. Andere ontradende factoren zijn de pover opgestelde en toegepaste reglementering en de bureaucratie. Veruit de belangrijkste belemmering voor zakendoen is de ontoereikende infrastructuur.


Inleiding De tijd waarin emerging markets werden beschouwd als iets voor avonturiers, lijkt ver achter ons te liggen. De gedaanteverandering van de emerging markets is zelfs van die aard dat economen er nu over debatteren of deze snelgroeiende economieën, schijnbaar “losgekoppeld” van hun meer ontwikkelde maar sputterende Westerse tegenhangers, de wereldeconomie gedurende de komende jaren overeind zullen houden. Respondenten op de enquête van de Economist Intelligence Unit delen dit optimisme en dat geldt zowel voor zij die uitvoeren naar deze markten als voor zij die relatief grote productie-eenheden leiden. We merken geen onderscheid tussen kleine of middelgrote ondernemingen (KMO’s) en wereldspelers. Allemaal zijn ze vrij duidelijk op bepaalde essentiële punten: de emerging markets overtroffen hun verwachtingen; er is weinig duidelijk onderscheid tussen een emerging market en een ontwikkelde economie (hoewel er heel wat subtiele verschillen zijn); en dit rooskleurig toekomstbeeld wordt niet onmiddellijk bedreigd. “Emerging markets zijn minder riskant geworden,” aldus Balakrishnan Adhi Santharam, Strategic Projects Manager voor Ford India Private Ltd in de regio Azië-Pacific. “Een trend die zich nog enige tijd zal doorzetten.” Wanneer we de ervaringen van buitenlandse investeerders en handelaars in emerging markets bekijken over de laatste vijf jaar, zowel aan de hand van brede economische indicatoren als in de antwoorden op onze enquête, is het niet zo moeilijk om dit vertrouwen te verklaren.

Emerging markets zijn minder riskant geworden.

In 2007 ging er meer kapitaal naar de emerging markets dan ooit tevoren: het Institute of International Finance (IIF) vermeldt een cijfer van US$ 782 miljard. US$ 255 miljard hiervan bestond uit directe buitenlandse investeringen (FDI) – een toename van meer dan 50% ten opzichte van 2006. Tezelfdertijd schatten we dat de waarde van goederen die werden ingevoerd naar de emerging markets, in dollar, tijdens de voorbije vier jaar meer dan verdubbeld is tot US$ 5,9 biljoen. Volgens de World Development Indicators van de Wereldbank, was in 2006 de uitvoer vanuit lage- en gemiddelde inkomenslanden goed voor bijna 30% van de wereldwijde goederenuitvoer, of 11 percentpunten hoger dan tien jaar geleden. Daarnaast zijn de risico’s verbonden aan emerging markets fel verminderd. De EMBI+ index, die meet hoeveel extra intrest leners vragen in vergelijking met het rendement dat ze halen in markten die worden beschouwd als nagenoeg risicoloos, daalde van 13,5% begin 1999 naar 2,9% begin april 2008. Van onze respondenten genoot 42% voor hun activiteiten in emerging markets een jaarlijks rendement van meer dan 15% de voorbije drie jaar, en 55% verwacht binnen dit en 3 jaar dit niveau te halen. Voor handelaars en investeerders uit de hele wereld was China het kroonjuweel. Terwijl het dichtstbevolkte land ter wereld doorheen zijn industriële revolutie snelde, werd er aan een nooit gezien tempo rijkdom gecreëerd. “Elke economie kent zijn glorietijd”, verduidelijkt Ly Xuan Thu, een consultant van PricewaterhouseCoopers in Thailand. “We twijfelen niet over het rendement dat China zal opleveren.”


Enige voorzichtigheid is geboden Het recente verleden lijkt dit enthousiasme te rechtvaardigen, maar zal het bedrijfsklimaat ook in de komende jaren zo uitnodigend blijven? Er zijn redenen voor voorzichtigheid, niet in het minst door de neveneffecten van de economische problemen in de VS. De Amerikaanse huizenmarkt is in vrije val, het financiële systeem in crisis, en wereldwijd kijken financiële instellingen bezorgd en argwanend naar hun balansen en naar die van hun collega’s. Wij verwachten dat de Amerikaanse economie in 2008 gedurende minstens twee opeenvolgende kwartalen zal krimpen, en het domino-effect van deze terugval zal voelbaar zijn in de hele wereldeconomie. De EMBI+ index vertoont nu een opwaartse trend. De emerging markets zijn nu inderdaad beter voorbereid om te weerstaan aan een baisse van de ontwikkelde markten dan, pakweg, tien jaar geleden. Zij kunnen deze crisis grotendeels van zich afschudden, op voorwaarde dat de crisis kort en oppervlakkig is. Maar een diepere en langere recessie behoort onmiskenbaar tot de mogelijkheden. Nu al komt er een eind aan de ruime kredietvoorwaarden en overvloedige liquiditeit die de boom hielpen financieren. De snelle prijsstijging van consumptiegoederen, een andere belangrijke motor voor het recente succes van de emerging markets, kan binnenkort tot stilstand komen of zelfs omkeren. In de hele wereld maakt men zich zorgen om de oplopende inflatie. Deze risico’s zijn niet onbeduidend, en onze enquête toont aan dat slechts een minderheid van de bedrijven hier ten volle rekening mee houdt in hun vooruitzichten op korte en middellange termijn. Daarom is een waarschuwing hier op zijn plaats, zodat de successen uit het verleden geen belemmering vormen voor de economische uitdagingen van de toekomst. “Investeerders worden eerder gedreven door emotie dan door oordeelkundig risicobeheer,” aldus Rafael Castilla-Triana, chief executive officer (CEO) van FTAA Consulting Inc., die juridisch advies geeft aan investeerders en hen begeleidt bij risicobeheer. “Ze laten zich bij hun beslissingen vaak leiden door wat in is.” Bovendien is het geen ongeschreven wet dat de vraag naar ingevoerde goederen zijn steile opmars van de jongste jaren zal voortzetten. Een veelbelovende snelgroeiende consumentenmarkt vormt op zich nog geen garantie voor rendabel zakendoen. China heeft ongetwijfeld een reusachtig potentieel, maar voor sommigen is het helemaal niet het beloofde land, want de kosten stijgen en plaatselijke economische belangen schermen hun binnenlandse markt af. Jagdish Pashankar, relationship manager van de bedrijfsafdeling van de Ahli Bank in Qatar, is bijzonder kritisch over China als goudmijn op het gebied van rendement op investeringen (ROI). “De eens schijnbaar monolithische emerging markets zijn ontkoppeld, waarbij Brazilië en Rusland het beter doen dan de wereld en China dramatisch ondermaats presteert,” verduidelijkt hij. “Handeldrijvende landen als Brazilië, Canada, Zuid-Afrika en Rusland doen het heel wat beter dan Aziatische grondstofverbruikers.”


Investeerders worden eerder gedreven door emotie dan door oordeelkundig risicobeheer.

De lokroep van nieuwe markten De meeste ondervraagden lijken het zelfs eens te zijn met deze sombere vaststelling. En ook degenen die helemaal niet zo enthousiast zijn over het potentieel van emerging markets geven toe dat stagnerende of krimpende ontwikkelde markten niet veel andere keuzes laten dan verder weg op zoek te gaan naar mogelijkheden. “Wij hebben de indruk dat veel bedrijven de risico’s onderschatten”, aldus Thomas Wieser, hoofd van de afdeling economisch beleid en financiële markten van het Oostenrijks Federaal Ministerie van Financiën. “Marktaandelen in OESO-economieën zijn voor velen niet meer interessant” en “in heel wat volgroeide industrieën lijkt investeren in emerging markets de enige mogelijkheid voor uitbreiding,” verduidelijkt hij. Meer dan de helft van de respondenten op onze enquête geeft de economische vertraging en de toegenomen concurrentiedruk in het binnenland op als redenen om op zoek te gaan naar mogelijkheden in het buitenland.

Marktaandelen in OESO-economieën zijn voor velen niet meer interessant en in heel wat volgroeide industrieën lijkt investeren in emerging markets de enige mogelijkheid voor uitbreiding.

Maar ook al worden bedrijven gedreven door binnenlandse factoren, ze worden nog meer gefascineerd door de bekoringen van het buitenland. “Plaatselijke omstandigheden zoals hoe groot de markt echt is, vormen de sleutel tot het wijd verspreide succes”, aldus Per Knudsen, chief consultant van Global Expansion Networks in Japan, dat advies geeft over buitenlandse investeringen. Op dat vlak is de groeiende Chinese middenklasse wellicht de allerbelangrijkste drijfveer om vandaag te investeren in emerging markets, nooit eerder leek het Chinese “Eldorado” met “miljarden consumenten” zo dichtbij. Een andere determinerende factor zijn de nieuwe technologieën. In een geglobaliseerde economie waarin heel wat nieuwe technologieën ervoor zorgen dat emerging markets snel bijbenen, kennen bepaalde sectoren een vliegende start en bieden ze nieuwe kansen in een economie die voor het overige wat bleekjes oogt. Een voorbeeld daarvan is mobiele telefonie, waar tekortkomingen bij vastelijndiensten een snelle groei van het nieuwe alternatief bewerkstelligden. Afrikaanse landen, met een bedrijfsklimaat dat bijzonder onaantrekkelijk kan lijken voor de ontwikkelde wereld, zijn een snelgroeiende markt voor de aanbieders van mobiele telefonie. Deze bedrijven kunnen het zich niet veroorloven om deze kans aan hun neus voorbij te laten gaan. Volgens onze enquête stapt bijna 90% in op zoek naar groeipotentieel, en 63% zegt dat deze reden “erg belangrijk” is voor hen. Een meerderheid wordt aangetrokken door de lagere kostenbasis, door contracten uit te besteden of te investeren in nieuwe fabrieken. Nog een ander pluspunt van de ontwikkelende economieën is een vlottere toegang tot andere grote markten. Iets minder dan de helft van de respondenten vermeldde de beschikbaarheid van nieuw talent en nieuwe bronnen voor innovatie als belangrijke drijfveren om emerging markets op te zoeken, terwijl een derde gewoon de stap zette in het kielzog van hun concurrenten.


Hoe belangrijk zijn onderstaande factoren in uw plannen met betrekking tot emerging markets? % respondenten

Economische vertraging in de westerse markten

20%

Concurrentiedruk op de thuismarkt

20%

Makkelijkere omgeving in de handelsof investeringsbestemming

36% 37%

13%

Outsourcing/lagere kostenbasis voor de operaties in de handelsof investeringsbestemming

27%

26%

9%

24%

13%

30%

21%

22%

63%

11%

Volgen van de concurrentie

33% 21%

Om nieuw talent te ontdekken

18%

Om nieuwe bronnen van info te identificeren

0

10

20

Heel belangrijk

8% 3% 1% 8%

28%

25%

16%

7%

20%

34%

12%

Beschikbaarheid van natuurlijke rijkdommen

14%

28% 39%

19%

Nabijheid en toegang tot andere grote markten

11%

26%

25%

Beter om Global klanten te dienen

6%

19%

36%

Marktgroei-opportuniteiten

8%

24%

9% 13%

16%

6%

6%

23%

31%

27%

16%

11%

29%

28%

15%

10%

30

40

2

50

60

3

70

4

80

90

100

Niet belangrijk 5

Bron: Economist Intelligence Unit, April 2008

De voorbije drie jaar was China het belangrijkste doel; in onze enquête ziet 60% dit land als een prioriteit bij uitstek, en de trend is duidelijk opwaarts. Ly Xuan Thu van PricewaterhouseCooper vat de vele aantrekkelijkheden van het land samen: “De belangrijkste troeven zijn de lage arbeidskosten; een grote, jonge en hardwerkende bevolking; hoge economische groeicijfers; een stabiel politiek klimaat; de banden met de Wereldhandelsorganisatie (WHO) - als toegangspoort naar vele multilaterale of bilaterale handelsinstellingen - en de grote instroom van buitenlandse directe investeringen.” Op de tweede plaats, met 41% van de respondenten, staat die andere Aziatische reus, India. De overige “BRIC”-economieën, Brazilië en Rusland, komen op de derde en vierde plaats, respectievelijk met 19% en 16% van de antwoorden. Zuidoost-Azië, zonder China, is voor 26% een prioriteit, en 21% voelt zich aangetrokken door Oost- en Centraal Europa. Sub–Sahara Afrika kent zijn beste economische periode in vele jaren maar is desondanks voor amper 6% een mogelijk doel. Sterker nog, Latijns-Amerika – met uitzondering van Brazilië – dat al even sterk presteert dankzij een goed beleid en gezonde externe omstandigheden, is nauwelijks aantrekkelijker: slechts 11% van de respondenten geeft dit op. Ook het Midden-Oosten/Noord-Afrika hebben een lage prioriteit en worden gekozen door slechts 12% van de ondervraagden. De reden hiervoor kan liggen in een sterk overwicht van interregionale handel en investeringen ginder, wat in onze enquête mogelijk een vertekend beeld geeft.


Welke van de volgende emerging markets kwamen als eerste in aanmerking voor een uitbreiding van uw bedrijf? Geef maximaal drie landen op. % respondenten 60%

China 41%

Indië 26%

Ander Zuid-Oost Azië 21%

Centraal Oost-Europa

19%

Brazilië

16%

Rusland

12%

Midden Oosten/Noord Afrika

11%

Ander Latijns Amerika Afrika (Sub-Sahara)

6%

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100


De meesten zien dat vertrouwen in strategische emerging markets rijkelijk beloond wordt. Het gros van de respondenten geeft aan dat hun activiteiten hun verwachtingen overtroffen. Dat geldt vooral voor de bedrijven die actief zijn in China, waar bijna driekwart van de respondenten meldt dat zij een rendement haalden dat boven de verwachtingen lag. Hetzelfde geldt voor ongeveer twee derde van de bedrijven die werkzaam zijn in India. Ook voor de meeste andere regio’s meldt het grootste deel van de daar aanwezige respondenten dat de return boven verwachting was. Bedrijven die actief zijn in LatijnsAmerika (Brazilië uitgesloten) waren een uitzondering. Maar ook daar zegt nog bijna de helft dat de inkomsten hun verwachtingen overtroffen. Zelfs in Sub-Sahara Afrika, een regio die voor de totale groep van respondenten het minst interessant was, was nog meer dan één derde aangenaam verrast door de inkomsten.

De meesten zien dat vertrouwen in strategische emerging markets rijkelijk beloond wordt.

Wanneer u onderstaande landen en regio’s overloopt, bent u het dan eens of oneens met de stelling: “Onze handel of investering in de volgende landen of regio’s overtrof systematisch onze groeiverwachting.” % respondenten China

56%

Indië

20%

43%

Ander Zuid-Oost Azië

23%

37%

Brazilië

34%

25%

26%

Ander Latijns Amerika

24%

37%

22%

22%

51%

24%

54%

Rusland

31%

22%

47%


30%

23%

46%


27%

Afrika (Sub-Sahara)

20%

12%

0

53%

22%

10

20

66%

30

Mee eens

40

50

60

Oneens

70

80

90

100

Niet van toepassing



Dit beeld is de afgelopen jaren nog versterkt. Wanneer we onze respondenten vroegen waar de mogelijkheden de voorbije drie jaar het meest waren veranderd, gaf de overgrote meerderheid China en India op. De resultaten voor deze beide markten lagen dicht bij elkaar, waarbij China net iets beter in de gunst viel. Voor beide landen zag bijna 70% van de respondenten duidelijk meer mogelijkheden, en slechts 6% meende dat de mogelijkheden er waren afgenomen. Interessant is ook nog dat de twee overige BRIC-landen, Brazilië en Rusland, duidelijk minder de voorkeur genoten, hoewel we ook hier meer positieve dan negatieve beoordelingen zien. Het minst enthousiast was men over Sub-Sahara Afrika, de enige regio met meer negatieve beoordelingen dan positieve. Hoe beoordeelt uw bedrijf de evolutie van de mogelijkheden tijdens de voorbije drie jaar in elk van de volgende landen en regio’s? % respondenten China

34%

Indië

36%

26%


43%

13%

Brazilië

33%

10%


23% 29%


13%

30%

Afrika (Sub-Sahara)

8%

0

9% 15% 14%

41%

22%

43%

30

Significant toegenomen 1

40

14% 23%

50

2

60

3

70

4

3% 4% 5%

14%

45%

20

8%

40%

14%

10

4% 2%

52%

13%

15%

25%

48%

Rusland


4% 2%

46%

29%

7%

24%

80

2% 5% 10%

90

100

Significant afgenomen 5



China, India of ergens anders? Zo’n momentopname van opvattingen mag op zich dan wel verhelderend zijn, toch kunnen onderliggende trends binnenkort een ander beeld opleveren. China bijvoorbeeld kan als goedkope productielocatie wat van zijn glans gaan verliezen. De kosten voor investeerders zijn er fors gestegen doordat de grotere vraag naar arbeidskrachten de lonen deed stijgen en het land opklom in de value-added chain. Fabia Bertolino, Research en Development (R&D) manager bij V2, een Italiaanse fabrikant van elektrische artikelen, is het hiermee eens: “De aantrekkingskracht van China zal de komende twee jaar tanen … India wordt het volgende doel”. Lindsay Oxlad, specialist in financiële dienstverlening in Australië, sluit zich hierbij aan. “India is de belangrijkste concurrent [voor China],” en zij voegt hieraan toe, “De returns voldeden er aan de verwachtingen en het land heeft heel wat investeringspotentieel, vooral dan op het vlak van infrastructuur.”

De aantrekkingskracht van China zal de komende twee jaar tanen … India wordt het volgende doel.

“Natuurlijk zal elke productielocatie die uitsluitend gebaseerd is op lage kosten mettertijd een terugslag kennen,” aldus Dhr. Knudsen. “Sommige bedrijven zoals voedingsbedrijven of kledingfabrikanten zullen waarschijnlijk hun productie meer naar hun markten toe verplaatsen, zodat ze sneller kunnen reageren en meer controle kunnen uitoefenen”, merkt hij op. “De binnenlandse Chinese markt zal meer mogelijkheden bieden, naarmate de plaatselijke rijkdom toeneemt”, voegt hij hieraan toe. “Bedrijven zoals bijvoorbeeld autofabrikanten of elektronicaproducenten proberen hier munt uit te slaan.” Volgens Gerald Verbeek, hoofd van het consultancybureau VMS in Texas, moeten we voor China en India een belangrijk onderscheid maken tussen hun potentieel als productiebasis en als consumentenmarkt: “Deze landen zijn als goedkope productiebasis gewoon niet meer zo aantrekkelijk als vroeger. Maar voor wie hier wil verkopen, liggen er nog steeds gouden kansen.” Vanuit het oogpunt van een groeiende consumentenmarkt bieden beide landen, en dan vooral China, een uniek potentieel: “Er komt geen tweede China”, zo stelt hij. Wanneer bedrijven hun optimale locaties heroverwegen (zie kader: The matrix reloaded), zullen er heel wat tot de vaststelling komen dat de ideale locatie nu wellicht niet meer in één van de twee grote markten ligt. “Iedereen gaat blindelings naar China,” aldus Dr. CastilloTriana van FTAA Consulting. “In kleinere markten als Thailand, Columbia of Chili kunnen multinationals echter veel sneller succes boeken,” en deze opmerking geldt misschien nog meer voor KMO’s. John Fargher, manager internationale ontwikkeling van URS Asia Pacific, een ingenieurs- en milieubedrijf, vermeldt dat “Vietnam veelbelovend is,” omdat het “politiek stabieler is, goedkopere en betere arbeidskrachten heeft en beschikt over sterke ASEAN- en APEC-connecties in een politiek klimaat dat ondernemen steeds meer genegen is”. En Dhr. Wieser merkt op dat “er een tendens is om Rusland en bepaalde LatijnsAmerikaanse markten te onderschatten”.

In kleinere markten als Thailand, Columbia of Chili kunnen multinationals echter veel sneller succes boeken.

Onze enquêteresultaten bevestigen deze verschuivende en breder wordende belangstelling. Wanneer we drie jaar vooruit blikken, zien we veelzeggende veranderingen in de bedoelingen van investeerders en handelaars. China blijft het hoofddoel, maar heel wat minder afgetekend – het haalt 48% terwijl India 45% haalt. Rusland doet haasje-over met Brazilië en stijgt tot 24% (Brazilië zakt terug tot 16%). Oost- en Centraal-Europa klimmen op en komen nu vóór Zuidoost-Azië. Het Midden-Oosten/Noord-Afrika vordert tot 19%. SubSahara Afrika wint ook terrein, maar blijft hangen op een bescheiden 10%.


Instapstrategieën: the matrix reloaded Als een bedrijf overweegt om in een emerging market te stappen, moet het rekening houden met een complex geheel van factoren, waaronder politieke risico’s, productiekosten, de afstand tot zijn belangrijkste markten, het niveau van de plaatselijke vakkennis, de grootte van de markt, de koopkracht en nog veel meer. Het moet beslissen of het marktaandeel wil kopen, goederen invoeren of een productiebasis opzetten, en, in dat laatste geval, of die bestemd zal zijn voor verkoop op de plaatselijke markt of voor uitvoer naar Westerse markten. Deze beslissingen worden nog bemoeilijkt door het veranderende karakter van de emerging markets. Sommige werden oorspronkelijk beschouwd als een goedkope productiebasis voor uitvoer. Maar investeringen zorgden ervoor dat de plaatselijke economie groeide, zodat de lonen stegen en dit soort landen uiteindelijk te duur werd voor een bedrijf dat een lagekostenstrategie volgt. Aan de andere kant zorgen hogere lonen voor meer consumptie, zodat de grotere markten een aantrekkelijk doel werden voor nieuwe verkoop. De overgang van goedkope productiebasis naar winstgevende consumentenmarkt verloopt echter verre van soepel, gelijkmatig of consequent, en bedrijven moeten regelmatig hun strategie herbekijken. Om de situatie nog verwarrender te maken, verschillen de behoeften van een importexportactiviteit en een productie-eenheid niet altijd zo sterk als men zou kunnen veronderstellen: zo voeren grote fabrikanten ook onderdelen in en voeren ze niet alleen hun producten uit naar het Westen, maar verkopen ze die ook ter plaatse. Die wisselwerking kan deels verklaren waarom in onze enquête zowel handelaars (grote en kleine), als buitenlandse directe investeerders tot opvallend gelijklopende conclusies komen als we informeerden naar de risico’s en voordelen van activiteit op deze markten.

12

De eerste stappen Eens het doel is vastgesteld, dient een bedrijf verschillende instapstrategieën te overwegen. Als het louter wil invoeren, kan het de formaliteiten tot een minimum beperken, en inklaring en distributie in handen geven van plaatselijke partners. Bepaalde handelsactiviteiten kunnen ook lokale verkoop of marketing en promotie ondersteunen. Wie op dergelijke markten goederen wil aankopen, kan dan weer zijn voordeel doen met de betrekkelijk eenvoudig na te leven regels en formaliteiten. De situatie wordt ingewikkelder als een bedrijf wil investeren in een complete productie-installatie. Het zal dan niet alleen aankijken tegen een heleboel hindernissen, maar ook moeten zorgen voor invoer van input en uitvoer van afgewerkte producten. Moet een bedrijf zich voorzichtig in het gebied wagen via een vertegenwoordigingskantoor, steviger inzetten met een plaatselijke joint venture partner of meteen het diepe induiken met een greenfieldinvestering? Er zijn geen pasklare oplossingen. Velen adviseren om niets te overhaasten. “Over het algemeen strookt een geleidelijke instap meer met een risicobeheerbenadering van uitbreiding,” aldus Thomas Wieser van het Oostenrijks Ministerie van Financiën, “hoewel dit ook afhankelijk is van de grootte en geschiedenis van het bedrijf, en van zijn precieze ligging.” “Wij denken dat een instap best in drie fases verloopt,” aldus John Farger, manager internationale ontwikkeling bij URS Asia Pacific, een ingenieurs- en milieubedrijf: “Eerst voorzichtig een aanwezigheid vestigen, die vervolgens versterken via een organische groei om de markt goed te leren kennen, en, ten slotte, uitbreiden door overnames indien het rendement er veelbelovend uitziet.” Fabio Daneri, een onafhankelijk onderzoeker en adviseur voor de Verenigde Naties in Italië, raadt een “jachtgeweerbenadering” aan: “Kies zes landen uit, doe er kleine investeringen, kijk hoe de zaken gaan en stel vervolgens scherp op twee ervan,” verduidelijkt hij. Een andere mogelijkheid bestaat erin om een “verlanglijstje” op te stellen van ideale omstandigheden en dan op zoek te gaan naar het gebied dat daar het meest aan voldoet.

Aan welke aanpak geeft uw bedrijf de voorkeur bij de instap in een nieuwe emerging market? % respondenten Akkoord gaan met een strategische alliantie of partnership

29% 23%

Een vertegenwoordigingskantoor openen Door in de markt te importeren

14%

Een locale Joint venture opzetten

13% 12%

Een Greenfield-investering doen

10%

Een plaatselijke onderneming opkopen

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100


13

Welke van de volgende emerging markets komen de volgende drie jaar als eerste in aanmerking voor een uitbreiding van uw bedrijf? Geef maximaal drie landen op. % respondenten

China

48%

Indië

45%


25%


24%

Rusland

24%


19%

Brazilië

16%


12%

Afrika (Sub-Sahara)

10%

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100


De relatieve achteruitgang van China als eerste keuze in vergelijking met andere regio’s is een opvallend signaal, en meer dan de helft van onze respondenten vindt andere markten belangrijker voor hun toekomstige groei. Het is duidelijk dat de bedoelingen van bedrijven verschuiven, en omdat deze enquête werd afgenomen bij een representatief staal van bedrijven die allemaal al kunnen bogen op ervaring in emerging markets, wijst dit er onmiskenbaar op dat de tendens aan het veranderen is. Volgens Dhr. Knudsen betekent dit niet dat bedrijven die nu nog geen vestiging hebben in China, de boot hebben gemist. “Dat zou hetzelfde zijn als zeggen dat het te laat is om in te stappen in de Amerikaanse of Franse markt”, verduidelijkt hij. Maar een goede timing en een open oog voor kansen overal ter wereld maken wel degelijk verschil. “Wij hebben bijvoorbeeld een productiebasis in Zuid-Afrika – een emerging market – en verkopen vooral aan ontwikkelde markten, maar we doen ook inspanningen om te verkopen aan Rusland en Oost-Europa. We hebben ook af en toe de mogelijkheid onderzocht om bijkomende productiefaciliteiten te verwerven in West-Afrika en Zuid-Amerika.” José Francisco Velasco Davis, manager bij SQM Mexico, een dochtermaatschappij van het Chileense meststoffenbedrijf Sociedad Quimica y Minera, drukt zich meer genuanceerd uit: “De meeste producten die gericht zijn op de gemiddelde tot lage inkomensgroepen zijn beslist te laat.” En hij voegt eraan toe: “Als je beschikt over een topmerk of een erg gespecialiseerde dienst aanbiedt, dan is het nu hét moment om een zet te doen.”


Als je beschikt over een topmerk of een erg gespecialiseerde dienst aanbiedt, dan is het nu hét moment om een zet te doen.

Een gouden eeuw voor emerging markets De voorbije jaren was de wereldeconomie de emerging markets gunstig gezind, en dit zien vele buitenlandse bedrijven weerspiegeld in een stijgende verkoop; volgens onze enquête noteerde 42% een jaaromzet die meer dan 15% steeg – en de helft hiervan meer dan 25%. Nog eens 32% boekte een verkoopgroei tussen 6% en 15%, wat voor een hoofdkantoor wellicht voldoende is om af te zien van de overweging om zich terug te trekken. Voor een minder fortuinlijke 26% lag de verkoopgroei onder de 5%. Maar omdat 18% van onze respondenten pas één of twee jaar aanwezig is in een emerging market, zijn deze resultaten misschien niet echt onverwacht. Wanneer bedrijven vooruit kijken naar de komende drie jaar, zijn ze vast overtuigd van een toenemende verkoop. Slechts 9% verwacht een groei tussen 0-5%. Een grote helft verwacht dat de verkoop meer dan 16% zal aanwakkeren. Dat de volgroeidheid van het bedrijf een rol speelt, is eigenlijk ook geen verrassing. Maar, gezien de waarschijnlijkheid van een Amerikaanse recessie dit jaar, met een langzaam herstel in 2009, de matte verwachtingen voor Europa en Japan en de onvermijdelijke invloed daarvan op emerging markets zelf, zijn deze voorspellingen - toch voor de komende twee jaar of zo – misschien ietwat ambitieus.

Aan welk tempo is uw jaaromzet in uw voornaamste emerging market over het algemeen toegenomen de voorbije drie jaar, en welk jaarlijks groeitempo verwacht u voor de volgende drie jaar? % respondenten

26%

De laatste drie jaren

De volgende drie jaren

32%

9%

0

21%

36%

10

20

0 tot 5%

21%

29%

30

40

6 tot 15%

50

60

26%

70

16 tot 25%

80

90

100

Meer dan 25%


15

Risico en return Uitvoerders naar emerging markets merken op dat het handelsklimaat over de hele linie verbeterd is, nu regeringen een meer positieve rol spelen en de handel vergemakkelijken met betere havens en andere infrastructuur, aldus Humberto Celis Vasquez, partner bij FTAA Consulting. Ongetwijfeld droegen regionale handelsblokken als NAFTA en ASEAN bij tot dergelijke verbeteringen. Zij vereenvoudigden niet alleen de export maar zetten ook aan tot vooruitgang in minder goed geïntegreerde streken. De kaart toont evenwel ook witte vlekken, die vaak te wijten zijn aan politieke tussenkomst. In Latijns-Amerika bijvoorbeeld blijft Venezuela de toelating voor bepaalde buitenlandse betalingen uitstellen, en vertraagt zo de handel aanzienlijk. Echter, “het is niet altijd duidelijk of dit aan de bureaucratie of aan de politiek ligt,” aldus Dr. Celis. Voor een meerderheid van onze respondenten is de voorbije drie jaar het risico op emerging markets ofwel gelijk gebleven, ofwel afgenomen (hoewel het voor ongeveer een derde licht is toegenomen, en voor meer dan een tiende werd het aanmerkelijk groter). Ter vergelijking: bijna drie kwart van de respondenten vindt dat de return is toegenomen (aanmerkelijk voor 34% en licht voor 38%). Minder dan een tiende vindt dat de opbrengst tijdens deze periode kleiner werd. Hoe evolueerden volgens u tijdens de voorbije drie jaar het risico en de return in uw emerging markets? % respondenten

13%

Risico’s

31%

Opbrengsten

25%

34%

0

10

24%

38%

20

30

40

50

6%

19%

60

70

80

1%

8%

90

Significant toegenomen

Bleef hetzelfde

Significant afgenomen

Lichtjes toegenomen

lichtjes afgenomen

Weet het niet

1% 1%

100


De risicoperceptie is iets minder positief onder de bedrijven die onlangs een emerging market zijn ingestapt. Van degene die de voorbije drie jaar een activiteit hebben opgestart, vindt iets minder dan een tiende dat het risico nu groter is, iets meer dan een tiende vindt het dan weer kleiner; voor ongeveer een vierde is het risico zo goed als gelijk gebleven – een toegenomen risico in het ene gebied wordt gecompenseerd door afgenomen risico’s in andere gebieden. De conclusie is eenvoudig: bedrijven die handel drijven en investeren in emerging markets vinden dat de balans risico/rendement nu duidelijk in hun voordeel overhelt. In de komende jaren zullen de externe omstandigheden waarschijnlijk verslechteren - en de toezeggingen van diverse regeringen omzichtig worden getoetst – dus is het afwachten wat men over drie jaar op deze vraag zal antwoorden. In de ban van deze hoopvolle visie schenken buitenlandse bedrijven misschien te weinig aandacht aan het onderscheid tussen, enerzijds, het structureel verbeterende businessklimaat in de emerging markets, en, aan de andere kant, de conjuncturele factoren die de macro-economische stabiliteit en (in het uiterste geval) deze structurele verbeteringen zelf kunnen ondergraven. 16 Veelbelovend of riskant?

De conclusie is eenvoudig: bedrijven die handel drijven en investeren in emerging markets vinden dat de balans risico/ rendement nu duidelijk in hun voordeel overhelt.

De meeste emerging markets gaan er ontegenzeglijk structureel op vooruit. Dat vertaalt zich vooral in een beter fiscaal en monetair beleid, een steviger wettelijk en reglementair kader, een gunstiger handels- en investeringsklimaat en een ruimere tolerantie tegenover privébedrijven. Over het algemeen neigt de trend naar meer politieke stabiliteit en pluralisme, en efficiëntere mechanismen en instellingen om corruptie te verminderen. Er zijn natuurlijk uitzonderingen – het olienationalisme in Venezuela, de onzalige militaire interventie in Thailand, en de graai van het Kremlin naar de economische macht in Rusland zijn in het oog springende voorbeelden. Hoe dan ook wijst de onderliggende tendens op betere vooruitzichten voor de internationale handel. Die structurele verbeteringen werden aangevuld met de aanzienlijke voordelen van een globale economische conjunctuur die gunstig was voor alle markten, maar voor de emerging markets in het bijzonder. De liberalisering van de markt en financiële innovaties leidden tot goedkopere financiering; als een gevolg van het gulzig verlangen van de Amerikaanse consument naar importartikelen beschikten exportlanden over steeds meer buitenlandse reserves; de versoepeling van het monetair beleid van de Amerikaanse centrale bank in antwoord op de dotcom-boom leidde ertoe dat investeerders overal ter wereld op zoek gingen naar interessantere financiële returns, waardoor de risicopremies in emerging markets verder afkalfden. Sinds kort voedt de opwaartse spiraal van de emerging markets zichzelf, China’s frappante prestaties houden de globale inflatiedruk in bedwang en stuwen tegelijk de grondstofprijzen, waar heel wat emerging markets van afhangen, de hoogte in. De prijs voor olie, de sleutelgrondstof, scheert hoge toppen en garandeert forse wisselkoersopbrengsten voor grote producenten. Het is tegen die zichzelf in stand houdende, gunstige achtergrond dat we de standpunten van onze respondenten moeten zien, en net daarom moeten we bij de interpretatie ervan enige voorzichtigheid aan de dag leggen. Of zoals Dhr. Wieser het uitdrukt: “De geschiedenis leert ons dat conjuncturele en onvoorspelbare marktbewegingen wel vaker voorkomen, dus weten we gewoonweg niet of een lineaire interpolatie van het huidige gunstige scenario realistisch is.” Met andere woorden, zo lang deze markten de uitdagingen van een wereldwijde baisse nog niet hebben meegemaakt en doorstaan, is het niet verstandig om te hopen op een onafgebroken reeks van schitterende returns. En die uitdagingen komen er beslist. “De risico’s van emerging markets worden op dit ogenblik verdoezeld door hun snelle economische groei dankzij de stijgende grondstofprijzen,” aldus Dr. Castillo-Triana. “Maar hun fundamenten zijn niet van de ene dag op de andere veranderd.” Toch is het ook belangrijk een onderscheid te maken tussen pieken en dalen op korte termijn in de wereldeconomie en trage trends die zo stevig verankerd kunnen zijn dat de oude risicoberekeningen niet langer gelden. Ondiepe markten die afhankelijk zijn van de uitvoer van basisproducten, zoals Rusland, zijn dan ook gevoeliger voor de grillige spelingen van het lot wanneer de grondstofmarkten afkoelen. Maar in dichtbevolkte economieën als China of India, waar miljoenen uit de armoede worden getild en een nieuwe consumentenklasse ontstaat, is de kans groter dat de hoge groeicijfers aanhouden.

Zo lang deze markten de uitdagingen van een wereldwijde baisse nog niet hebben meegemaakt en doorstaan, is het niet verstandig om te hopen op een onafgebroken reeks van schitterende returns.

Michael Kirchsteiger, algemeen directeur van Voestalpine Anarbeitung, een dochtermaatschappij van de Oostenrijkse staalproducent Voestalpine, is duidelijk over de vooruitzichten in zijn sector: “De langetermijnmotivatie voor Oost-Europa is dat het de achterstand op West-Europa wil wegwerken,” stelt hij. “De baisse in de Verenigde Staten verandert daar niets aan.” In onze nieuwe reeks regionale onderzoeksrapporten en enquêtes – die in 2008-09 elk kwartaal verschijnen – wordt het boeiend om te zien welke regio’s het best geplaatst zijn om elke storm het hoofd te bieden, en welke markten dus op langere termijn de mooiste returns bieden aan investeerders en handelaars.


Wereldwijde investeringen, lokale concurrentie Het groeipotentieel van de emerging markets wordt op dit moment zodanig ingeschat dat vele kaderleden verwachten dat het totale aandeel van deze regio’s in de wereldwijde verkoop van bedrijven dat van de Westerse markten zal overtreffen. “Het is alleen een kwestie van tijd,” aldus Chua Kay Liang, afdelingshoofd bij Crown Asia Pacific Holdings Ltd, een fabrikant in Singapore. Maar op dit ogenblik meldt slechts 14% van onze respondenten dat de verkoop van deze markten meer dan de helft van de totale verkoop van hun bedrijf bedraagt, en bijna drie kwart van de respondenten verwacht dat emerging markets minder dan 30% zullen bijdragen aan hun totale verkoop. Welk aandeel van uw totale bedrijfsomzet zal er volgens u de komende drie jaar afkomstig zijn van emerging markets? % respondenten

15%

Minder dan 10%

32%

10% tot 20% 27%

20% tot 30% 12%

30% tot 50%

14%

Meer dan 50%

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100


Dit cijfer is nog betrekkelijk laag en kan ook in verband worden gebracht met de snel toenemende concurrentie van plaatselijke spelers. Meer dan een derde van de respondenten meent dat plaatselijke KMO’s en vestigingen van multinationale ondernemingen (MNO’s) zijn belangrijkste concurrenten zijn. Tel daar de staatsbedrijven bij, en alle lokale spelers samen vormen een veel sterkere concurrent dan de vestigingen van Westerse multinationals. “Op dit ogenblik zijn de MNO’s van ontwikkelde markten nog steeds de belangrijkste concurrenten [in emerging markets],” aldus Ly Xuan Thu. “Maar sommige MNO’s of grotere bedrijven van emerging markets zijn vooraanstaande spelers.” Dhr. Bertolino is het hiermee eens: “Nu zijn MNO’s van ontwikkelde markten onze belangrijkste concurrenten, maar de komende jaren zullen MNO’s van emerging markets die rol overnemen.” Het wordt boeiend om te zien of MNO’s de bovenhand zullen halen op de plaatselijke spelers in deze markten, en zo ja, of de omvang van hun buitenlandse verkoop het karakter van deze bedrijven zal wijzigen. Wie zijn uw belangrijkste concurrenten in uw grootste emerging markets? % respondenten

39%

Dochterondernemingen van Westerse multinationals Lokaal gevestigde kmo’s

17%

Multinationals uit de Emerging markets

17% 7%

Overheidsbedrijven

20%

Allen hierboven omschreven

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100



Op hun beurt zullen bedrijven van ontwikkelingsmarkten meer en meer op zoek gaan naar hun eigen buitenlandse markten, niet alleen regionaal maar ook in het Westen. Met de opkomst van spelers zoals de Chinese computerfabrikant Lenovo, de Braziliaanse mijngigant Vale en de Mexicaanse cementproducent Cemex, is afdoende aangetoond dat die verwachting al stevig verankerd is. In de auto-industrie zagen we onlangs een ander relevant voorbeeld. Als belangrijkste concurrent in emerging markets vermeldt Balakrishnan Adhi Santharam van Ford India Private Ltd “joint ventures van MNO’s van ontwikkelde markten met plaatselijke Original Equipment Manufacturing (OEM),” maar hij waarschuwt tegelijkertijd dat de toenemende concurrentie van MNO’s in emerging markets een stijgende trend is in de thuismarkt. Enkele dagen na dit gesprek kondigde de Indiase autofabrikant Tata aan dat het de merken Jaguar en Land Rover heeft overgenomen van de autogroep Ford.

Overheid: hulp of hinderpaal Wie een emerging market wil instappen, moet meer doen dan enkel de kosten en baten analyseren. Net zo belangrijk zijn de werkomstandigheden ter plaatse. En voor de meeste emerging markets zijn er tal van belemmeringen. Met kop en schouders op één: politieke spanningen en een falend beleid. “De vooruitzichten voor de plaatselijke economie vormen de belangrijkste motor,” aldus Balakrishnan Adhi Santharam. “Maar de kwaliteit van het bestuur en het juridisch klimaat zijn de belangrijkste rem.”

En voor de meeste emerging markets zijn er tal van belemmeringen.

Tulsidas Lunagariya, een directeur bij textielbedrijf Adventa Export Private Ltd in India, stelt het als volgt: “Politieke instabiliteit is de grootste belemmering, gevolgd door eigendomswetten, beschikbaarheid van personeel en het bekwaamheidsniveau daarvan, de aanwezigheid van natuurlijke grondstoffen, de verkoopbaarheid van afgewerkte goederen en diensten, en de ligging in termen van kosten voor in- en output. In onze enquête beklemtonen de respondenten drie aspecten in de werking van regering en overheidsinstellingen en het beleid dat ze voeren. Op de eerste plaats komt politieke instabiliteit, meer dan de helft vindt dat een erg grote hinderpaal en een derde vindt dat vrij belangrijk. Slechts 7% beschouwt deze factor als onbelangrijk. “Politiek is de sleutel”, zeg Azeem Pirani van Pak-Qatar Family Takaful Ltd, een Pakistaanse financiële dienstverlener voor islamitisch bankieren. “Macro-economische thema’s zijn te analyseren en je kunt er rekening mee houden. Op politieke onzekerheid hebben we totaal geen vat.” Ly Xuan Thu is het hiermee eens, en wijst erop dat politieke instabiliteit buitenlandse ondernemingen kan dwingen om zich uit een markt terug te trekken. Hij is gevestigd in Thailand en heeft van dichtbij gezien hoe het jaren kan duren vóór het vertrouwen in een stabiele politieke omgeving is hersteld. Op dezelfde manier waarschuwt Dhr. Verbeek: “Er heerst een zeer groot respect voor de koning en hij biedt een stuk garantie op stabiliteit, maar na zijn dood kan de toestand ingrijpend veranderen.” En er zijn legio andere plaatsen met politieke moeilijkheden. “Birma heeft een fantastisch potentieel, maar de politieke instabiliteit is er een enorm probleem,” stelt hij, en “Bangladesh biedt heel wat dezelfde voordelen als India, maar kent geen politieke stabiliteit. Ik zou nog eerder voor Argentinië kiezen.” Politieke continuïteit is een ander essentieel element in de politieke mix, aldus Dhr. Fargher van URS Asia Pacific, die waarschuwt dat het bedrijf liever geen zaken meer doet in een markt “als de regels er onvoorspelbaar veranderen zodat onze kostenbasis wordt aangetast of het risicoprofiel van ons werk verandert.” Politiek is niet alleen belangrijk voor directe investeerders, maar net zozeer voor in- en uitvoerders. Zo worden handelsovereenkomsten, belastingniveaus, invoerrechten, uitvoerlicenties en diverse niet-tarifaire belemmeringen allemaal bepaald door het beleid; al die factoren werden door handelaars vermeld als knelpunten.

Zo worden handelsovereenkomsten, belastingniveaus, invoerrechten, uitvoerlicenties en diverse niet-tarifaire belemmeringen allemaal bepaald door het beleid; al die factoren werden door handelaars vermeld als knelpunten.


Wispelturige economie Na het politieke element, benadrukken onze respondenten de macro-economische instabiliteit als een belangrijke belemmering, vooral omdat niemand met grote zekerheid de vraag kan voorspellen. Wispelturige wisselkoersen hebben bijvoorbeeld een sterke invloed op de handel, en voor kleinere spelers zijn ze niet altijd even gemakkelijk te hedgen. Meer dan 90% van de respondenten maakt zich zorgen over dit soort zaken, en evenveel tobben er over tekortkomingen in weten regelgeving zoals onduidelijke wetten en overdreven bureaucratie. Andere opvallende bronnen van irritatie zijn een inefficiënt gerechtssysteem, ondeugdelijke douanediensten, ingewikkelde of willekeurige belastingregels en onzekere intellectuele eigendomsrechten. Twee andere elementen die meer dan de helft van de respondenten belangrijk vond, waren het risico op onteigening en moeilijk bereikbare overheidsambtenaren - dit laatste was iets minder belangrijk voor bedrijven die zich voornamelijk toeleggen op invoer. Hoe belangrijk zijn de volgende bureaucratische of beleidsmatige belemmeringen voor uw bedrijf in zijn voornaamste emerging markets? % respondenten Politieke instabiliteit

54%

Macro-economische instabiliteit

48%

Onduidelijke, bureaucratische regels

44%

46%

Arbitrair, zwak of inefficiënt recht

29%

Trage, corrupte of incompetente douanediensten

29%

Boeteclausules of onduidelijke/wijzigende taxregels

30%

Zwakke intellectuele eigendomsrechten

Onduidelijke milieuwetgeving

12%

36%

17%

Nationalisering van assets 6%

0

10

12%

33%

Zeer significant

14%

25%

19%

30

9%

40%

36%

20

7%

43%

36%

22%

4%

39%

25%

Andere

6%

36%

39% 38%

2%

28%

51%

10%

6% 20%

37%

1%

4%

19%

48%

Gebrek aan overheidssteun voor onderwijs/opleiding

Moeilijkheden om land of eigendom te verkrijgen

16%

45%

15%

1%

9%

51%

10%

Gebrek aan investeringsstimuli

7%

45%

29%

Gebrek aan toegang tot overheidsbeambten

7% 2%

37%

14%

53%

40

50

Licht significant

60

70

Niet significant

80

90

100

Niet van toepassing



Wat zou de situatie kunnen verbeteren? Ly Xuan Thu somt op: “een goede infrastructuur, duidelijke regels voor BDI met een gunstig belastingbeleid, en een eenvoudige en duidelijke administratieve procedure om een bedrijf te registreren.” Dhr. Lunagariya voegt hieraan toe: “één loket voor alle douaneformaliteiten van BDI-projecten en een corruptieloze bureaucratie.” Dr. Castillo-Triana voert aan dat “als een land zich ertoe verbindt de rechten van buitenlandse investeerders te allen tijde te respecteren, de investeringen zullen toestromen.” Maar hij waarschuwt: “Als landen zich gaan gedragen als Argentinië, dat weigerde zijn schulden te betalen in 2002, of Venezuela, dat olievelden nationaliseerde in 2007, kunnen ze niet verwachten dat buitenlandse investeringen vlot zullen binnenstromen.” Gelukkig schonken heel wat regeringen aandacht aan dergelijke waarschuwingen, ongetwijfeld gesteund door het gunstige algemene economische klimaat, en maakten flinke – misschien zelfs onomkeerbare – vorderingen op weg naar verbetering. De houding van een regering ten opzichte van directe investeerders is eveneens van belang voor bedrijven die voornamelijk goederen willen invoeren. Als het beleid BDI wil aantrekken, wijst dit er over het algemeen op dat de overheid begrijpt dat er behoefte is aan verschillende soorten business. Andersom gaat wantrouwen tegenover directe investeringen gewoonlijk hand in hand met onvaste tarieven, inefficiënte douane, bureaucratische productcertificatie en belemmeringen op vele andere beleidsdomeinen waar handelaars rechtstreeks mee worden geconfronteerd. Opvallend is ook dat voor meer dan een derde van onze respondenten hun eigen regering niet veel beter scoort; slechts 16% vindt hun gastregering beduidend slechter. Een ander derde is iets negatiever over de emerging markets, maar meent ook dat de potentiële inkomsten de hogere hinderpalen volledig compenseren.

Zijn deze belemmeringen over het algemeen slechter of beter in vergelijking met uw eigen regering?

% respondenten

3%

Veel beter Lichtjes beter

11%

Sommigen beter, anderen slechter

36%

Lichtjes slechter, maar aanvaardbaar gezien hogere potentiële inkomsten

34%

Veel slechter

16%

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100



Cultuurschok Investeren en zakendoen in emerging markets betekent niet alleen dat de demografische, geografische en macro-economische omstandigheden veranderen, maar houdt ook een confrontatie in met een nieuwe, en vaak totaal onbekende, cultuur. “Mensen zijn overal hetzelfde; maar de culturen zijn anders,” aldus Dick Dell, beheerder bij het Amerikaanse Advanced Vehicle Research Center. Die gedachte zien we ook bij onze respondenten, want meer dan de helft vindt cultuurverschillen of nationalistische gevoelens belangrijke thema’s voor een bedrijf in een emerging market. Die uitdaging niet onderkennen of er niet efficiënt mee omspringen, kan rampzalig zijn. Arbeidersacties, een boycot van goederen, ontwrichtend protest en politieke blokkering zijn slechts enkele van de problemen die dan kunnen opduiken, en de reputatieschade kan verder reiken dan de doelmarkt en uitdeinen doorheen de hele organisatie. “Dit is de belangrijkste uitdaging”, aldus Rafael Castillo-Triana van FTAA Consulting. “Onwetendheid of onverschilligheid tegenover de cultuur van het gastland […] klinkt door in de bedrijfsstrategie, het talentbeheer, de relatie met de overheid en heel wat andere gebieden.” Thomas Wieser, van het Oostenrijks federaal ministerie van financiën, is het hiermee eens: “Dit is een van de grote uitdagingen,” verduidelijkt hij. “Respect voor anderen samen met een strikt intern beleid zijn veel waard.” Voor bedrijven die dichtbij huis werken kunnen de cultuurverschillen miniem zijn; voor bedrijven die verder weg actief zijn kan het al lastig zijn om uit te dokteren waar precies de grote verschillen zitten. In Thailand bijvoorbeeld, moet men “weten hoe om te springen met een plaatselijk bedrijf in een koninkrijk waar meer dan 95% van de mensen boeddhist is en er groot ontzag heerst voor de koning.”

22

Plaatselijke helden Veel hangt af van het belang van de investering – een grote productie-eenheid in een lagelonenland met hoge werkloosheid kan verwachten dat het een belangrijke gemeenschapsrol zal spelen; een bank die financiële diensten verkoopt aan rijken zal een dergelijke druk niet voelen. Bedrijven die verkopen in een markt maar er geen basis ter plaatse hebben, kunnen tot de vaststelling komen dat ze geïsoleerd zijn van de bredere maatschappij - wat lastig kan zijn in situaties waarin enig begrip voor de plaatselijke cultuur is vereist. Zo kunnen plaatselijke verdelers aan het invoerbedrijf vragen om marketing- en promotieondersteuning. Heel wat verkoopstrategieën zijn mislukt omdat ze geënt waren op ingevoerde Westerse reclamecampagnes. “Het beste is om de cultuur te bestuderen, te onderzoeken en zich er in onder te dompelen,” aldus Dhr. Dell. “Vermijd het “lelijke Amerikaan”-syndroom dat ons nog achtervolgt. Uw vertegenwoordiger ter plaatse moet de taal leren, het plaatselijke voedsel eten en de plaatselijke drank drinken. Hij moet weten welke gewoontes er worden gerespecteerd en welke niet. In Aziatische landen stelt men prijs op nederigheid, in het Midden-Oosten wordt dit beschouwd als een teken van zwakte. Knoop snel en voorzichtig relaties aan, en win het vertrouwen.” De nationaliteit van het investerende bedrijf kan ook een groot verschil maken, in goede of slechte zin; zo is Amerikaans kapitaal vandaag de dag minder welkom in het Midden-Oosten, en het kan zelfs nodig zijn om de oorsprong ervan te verdoezelen door te werken met een tussenpersoon. Voor John Fargher, manager internationale ontwikkeling bij URS Asia Pacific, een ingenieursbedrijf, is intercultureel begrip onontbeerlijk voor succes, en net zo belangrijk voor de medewerkers in het buitenland als voor degenen thuis. Het bedrijf volgt een beproefde strategie om problemen te vermijden. “Wij wisselen medewerkers uit, en overplaatsingen maken deel uit van het carrièrepad van leidinggevend en uitvoerend personeel – zo worden onze kaderleden van de emerging market overgeplaatst naar onze thuismarkt en omgekeerd.” Op die manier raken mensen vertrouwd met de cultuur en gewoontes van collega’s en worden grenzen gesloopt. “Engagement, communicatie en streven naar wederzijds begrip zijn sleutelelementen”, zegt Dhr. Fargher. “Uiteindelijk staat of valt een dergelijke business door de intermenselijke relaties.”

23

Het beleid voorbij Een slechte infrastructuur is een probleem apart, ongeacht of het gaat om een plaatselijke fabriek of import/ export.

Naast het regeringsbeleid kunnen ook operationele tekorten een belemmering zijn voor succesvol zakendoen in een emerging market. Een slechte infrastructuur is een probleem apart, ongeacht of het gaat om een plaatselijke fabriek of import/export; 84% van de respondenten haalde deze factor eruit als grootste hinderpaal. Slechts iets minder respondenten wezen op de moeilijkheid om bekwaam personeel te vinden. Maar dat is vooral een zorg voor directe investeerders – die mogelijk willen aanwerven op grote schaal – en heel wat minder problematisch voor bedrijven die voornamelijk handelsactiviteiten beogen. Alle respondenten worden geplaagd door zorgen over slecht ondernemingsbeleid, corruptie en afdwinging van contracten, ongeacht hun activiteit of regio, maar deze thema’s waren vooral een probleem voor drie kwart van de bedrijven die vooral handel drijven. Evenveel handelaars vermeldt kredietrisico als een belangrijke rem voor business. De dreiging die uitgaat van vakbonden was dan weer de enige factor die minder dan de helft van de respondenten belangrijk vond.

Hoe belangrijk voor uw bedrijf zijn de volgende belemmeringen in uw voornaamste emerging markets?

% respondenten

Slechte infrastructuur zoals, telefoon, transport,…

41%

Gebrek aan nodige vaardigheden, zoals engineering, software, marketing, financiën, talen

43%

31%

Moeilijkheden in vinden en aanstellen van lokaal senior management

44%

25%

Slechte kwaliteitscontrole

Een verzadigde of gefragmenteerde marktplaats

13%

Onderontwikkelde detailhandel en distributiesystemen

14%

Moeilijkheden met businesspartners Moeilijke relaties met georganiseerde arbeid Kredietrisico

40%

8%

0

45%

13% 30%

34%

20

12%

Zeer significant

19% 44%

7%

17%

19%

30

5%

41% 46%

24%

10

9%

33%

34%

Andere

5%

38%

28%

Falen om contracten na te leven, omkoperij, corruptie, zwakke corporate governance

6%

33%

40%

13%

4%

26%

46%

20%

4%

25%

41%

17%

1%

21%

46%

27%

Stijgende lonen/lage productiviteit

14%

4%

49%

40

50

Licht significant

60

70

Niet significant

80

90

100

Niet van toepassing


Net als bij de factoren die resulteren uit acties (of het gebrek daaraan) van de overheid, waren de respondenten ook niet erg vleiend over hun thuismarkten en de operationele beperkingen daar. Slechts 17% vond dat de marktomstandigheden in het gastland beduidend slechter zijn dan thuis. Ongeveer een derde beschouwde hun thuismarkt als vergelijkbaar, een ander derde vond de omstandigheden in emerging markets iets slechter maar meende dat de nadelen werden goedgemaakt door de mogelijke opbrengsten.


Een interessante vaststelling is dat er weinig verschil is in de beoordeling van de omstandigheden in een emerging market wanneer we de meningen van de in NoordAmerika of West-Europa gevestigde bedrijven vergelijken met bedrijven in andere, minder ontwikkelde markten. Dit enigszins verrassend resultaat kan worden verklaard doordat sommige omstandigheden in emerging markets inderdaad harder kunnen zijn dan in Westerse markten – zoals de kwaliteit van de infrastructuur – maar andere factoren, zoals de flexibiliteit van werknemers, wellicht beduidend beter scoren in ontwikkelende markten, wat leidt tot een tegenstrijdig antwoord van ongeveer een derde van alle respondenten. Een andere mogelijke verklaring is dat heel wat bedrijven uitbreiden in hun eigen regio, waardoor ze weinig of niet worden blootgesteld aan een totaal andere cultuur en werkomgeving. Bij de keuze van een doelmarkt voor een buitenlandse investering hebben bedrijven de neiging om die plaatsen te schrappen waar de belemmeringen groot en overduidelijk zijn, ten voordele van markten die hen voor minder uitdagingen stellen. Dit punt wordt goed geïllustreerd door de ervaring van Dhr. Kirchsteiger, wiens Oostenrijkse staalbedrijf Voestalpine Anarbeitung vooral bestaande klanten volgde in aangrenzende OostEuropese markten: “Landen als Hongarije, Slowakije, Roemenië en de Tsjechische Republiek verschillen niet zo heel veel van West-Europa,” verduidelijkt hij. “Iets meer naar het oosten – Oekraïne, Rusland – kan het lastiger worden.”

Over het algemeen, zijn deze hindernissen slechter of beter vergeleken met uw eigen regering?

% respondenten

Veel beter

3%

Lichtjes beter

12%

Sommigen beter, anderen slechter

32%

Lichtjes slechter, maar aanvaardbaar gezien hogere potentiële inkomsten

36%

Veel slechter

17%

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100



Besluit: Emerging of Emerged? De wereld staat voor een onzekere tijd nu de financiële crisis die ontstond in de Amerikaanse subprimehypotheekmarkt zich als een olievlek uitbreidt. Mogelijk doorstaan de emerging markets de kredietverstrakking zonder kleerscheuren, maar zullen ze gevoelig zijn voor neveneffecten zoals een ineenstorting van de Amerikaanse vraag, krimpende handelsvolumes en dalende grondstofprijzen. Hoe ernstig die effecten zullen zijn en hoe resistent de emerging markets zich zullen tonen, is voornamelijk giswerk. Wat we wel weten, is dat de meeste bedrijven die actief zijn in een emerging market de toekomst tegemoet zien met een optimisme dat nauwelijks tien jaar geleden nog onbezonnen zou hebben geleken. Dat wordt duidelijk weergegeven in onze enquête, die een overweldigend vertrouwen in de houdbaarheid van de groei van de emerging markets toont. Met dit alles willen we niet suggereren dat de politieke en operationele risico’s verdwenen zijn. Investeerders en handelaars in alle regio’s blijven zich zorgen maken over politieke en macro-economische instabiliteit, slechte wegen en spoorwegen, ontoereikende wetten en een nog meer ontoereikende uitvoering van een beleid. Bovendien neemt het inflatierisico toe, en een correctie via een plotse koerswaardering in bepaalde markten zou een aardverschuiving veroorzaken in de strategieën van heel wat bedrijven. Tot nog toe wogen de opbrengsten op tegen dergelijke risico’s, die we ook aantreffen in de trager groeiende ontwikkelde economieën. In de nabije toekomst zullen China en India verder op kop lopen, vooral omdat de economische hausse in die landen wordt geschraagd door een toenemende rijkdom en een miljard consumenten, meer dan door hoge en potentieel wispelturige grondstofprijzen. Naarmate de markten ontwikkelen, zal hun aantrekkingskracht geleidelijk verschuiven. Van goedkope exportbasis transformeren ze tot een bloeiende invoermarkt, en bedrijven moeten op hun hoede zijn voor economisch drijfzand als ze hun strategie uittekenen. Die factoren gelden, in meer of mindere mate, voor alle emerging markets, hoewel elk van hen ook haar unieke kenmerken, culturen, risico’s en potentieel heeft. Een meer gedetailleerd onderzoek naar de pro’s en contra’s van de operationele omstandigheden in diverse emerging markets leest u in onze weldra verwachte reeks regionale rapporten. Deze behandelen Zuidoost-Azië, Oost-Europa, de voormalige Sovjet-Unie, Latijns-Amerika, het Midden-Oosten en Afrika, China en India, en mogelijk worden de bijzondere gevaren en returns hierin nog duidelijker toegelicht.


Mogelijk doorstaan de emerging markets de kredietverstrakking zonder kleerscheuren, maar zullen ze gevoelig zijn voor neveneffecten.

27

Over Atradius Met het vertrouwen van onze klanten verzekert Atradius meer dan 465 miljard Euro aan wereldhandel tegen het risico van non-betaling. De service die we bieden is gebaseerd op meer dan 80 jaar ervaring. Atradius is toonaangevend in credit management en dit wordt mogelijk gemaakt door meer dan 3900 medewerkers in 40 landen over de hele wereld. Onze wereldwijde aanwezigheid biedt ons een ongekend voordeel. Door de kennis over import en exportmarkten en het beheer van een database met 52 miljoen bedrijven laten we het verschil zien tussen het geven van overzicht en het geven van écht inzicht. Onze expertise biedt onze klanten een beter perspectief. Een situatie van waaruit vooruitgang wordt geboekt en het vertrouwen om veilig zaken te doen. Hierdoor verminderen handelsbarrières en vergroten de handelsmogelijkheden.

Atradius Credit Insurance N.V. Meir 30 · 2000 Antwerpen Tel: +32 (0)70 661 702 Fax: +32 (0)3226 50 66

28

Avenue Prince de Liège 74-78 · 5100 Namur Tel: +32 (0)70 661 722 Fax: +32 (0)81 32 43 01 www.atradius.be

Veelbelovend of riskant? De lokroep van emerging markets

Recommend Documents