Mi# ^ o
van
a
o
«
B
i t „
c
ö «.o»»o<»«»*«
groeve naar
havendam J \
' ^ . r r - ' * ' V? " • ^'^I'-^^l:::-;—.„ V
...iC . i .
1^,.^^
•—'
**-
1960-1975
ijmuiden scheveningen hoek van h o l l a n d '
•>
0..:/ ^-i^ié^^
J
RIJKSWATERSTAAT d r e k t i e Benedenrivieren A f d e l i n g Havenmonden
E v a l u a t i e Havenmonden. Materialen. Zware b r e u k s t e e n .
ng. A. Roos
c
•
•
•
.
•
•
^
AANKOOP, AANVOER, LOSSING EN OPSLAG VAN ZWARE BREUKSTEEN BOVEN 300 KG.
Hoek van H o l l a n d 197-Vi975.
-
2 -
INHOUD: pag 1.
Inleiding
3
2.
Algemeen o v e r z i c h t
5
3.
Verwerkte hoeveelheden zware b r e u k s t e e n
7
4.
HerkorQst van de s t e e n
5.
12
A. IJmuiden
12
B. Hoek van H o l l a n d
21
C. Scheveningen
25
T r a n s p o r t m o g e l i j k h e d e n en m e t i n g hoeveelheden
28
a. R a i l t r a n s p o r t
-28
b. S t e e n t r a n s p o r t p e r b i n n e n v a a r t s c h i p
31
c. S t e e n t r a n s p o r t per z e e s c h i p
32
d. M e t i n g hoeveelheden
•
6.
G r o o t t e van een aan t e leggen b u f f e r v o o r r a a d
37
7.
O p s l a g t e r r e i n e n , o v e r s l a g d e p o t s en l o s s i n g s m e t h o d e n
^0
8.
Aan
51
9.
K e u r i n g van v o o r de havenraondwerken aangevoerde s t e e n
zware b r e u k s t e e n t e s t e l l e n k w a l i t e i t s e i s e n
a. Algemeen
-
'
'.
'
b. K e u r i n g van de g r a d a t i e
10.
55 53
c. K e u r i n g van h e t s.g.
55
d. K e u r i n g op k w a l i t e i t
55
K w a l i t e i t s k e u r i n g yan s t e e n u i t een onbekende groeve
57
a. D r u k s t e r k t e
57
b. Weerstand tegen c o r r o s i e
57
c. Volumegewicht, s.g. en wateropname d. Weerstand tegen s l i j t a g e
59
11.
S t a t i s t i s c h e k e u r i n g van s t e e n
50
12.
Kosten en p r i j s v e r l o o p zware b r e u k s t e e n
13.
Overzicht foto's
14.
Overzicht•tekeningen.
•
yi 79
- 3 -
1.
INLEIDI~G
Ten behoeve van de bouw van de havendammen en oeverkonstrukties te IJmuiden, Scheveningen en Hoek van Holland zijn miljoenen tonnen steen en grind gebruikt. Steen van 3 mm, tot stenen van 8 ton. Iedere soort steen heeft een bepaalde funktie 1n het geheel, Haarop ·categorie, afmetingen, gewicht, e.d. moet worden afgestemd, b.v.: - voor de opbouw van een filterkonstruktie op de zeebodem; - voor te penetreren oeverbekledingen en het maken van steenasfalt; ..!
voor de kern: van de dammen en de · st e'unb ermen in de te en daarvan;
- als toeslagmateriaal in grotere eenheden als grind-, basalten ertsbetonblokken. Aan alle soorten steen moeten bepaalqe eisen worden gesteld. Dit kan zijn op het gebied van gradatie, soortelijk gewicht, druk- en slijtvastheid, enz. In dit verslag zullen de ervaringen van 15 jaar steen verwerken naar voren worden gebracht over de belangrijkste categorie breuksteen, nl. die van 300-3000 kg; Hierbij komen onder meer aan de orde de herkomst, transportmogelijkheden, lossing, opslag, keuringsmethodieken en de kosten,
2.
ALGE~·!EEN
OVERZICHT
Rond 1960, bij de aanvang van de uitvoering van de grote \·7aterbouwkundige werken aan zee, was het gebruik van zware breuksteen boven 300 kg iri Nederland niet groot,
Dit in tegenstelling met de meer gangbare zetsteen en zink- en stortsteen in kleinere stukgewichten, welke categorie steen overal bij de uitvoering van waterbouwkundige \verken \·:erd gebruikt. Op de levering van deze kleinere steen hadden in België en Duitsland,;.. v~le
r
~-
groeVeri langs de Maas eri de Rijn zich ingesteld.
Voor de zwaardere categorie breuksteen moesten n1.em'?e winplaatsen worden aangeboord om in de behoefte te voorzien. Hierbij moest er rekenin~
mee worden gehouden, dat de normale gangbare stortsteenpro-
dUktie qüä capaciteit eri kosten niet zou worden -vel"s~oord. Bij vergelijkbare projekten in het buitenland 1.s de exploita~ie van de· gróeven meestal gekoppeld aan de d·arnnienbouw en 1.n handen van de bouwaan:nemer.- De groeven liggen bovendien vaak 1.n de direkte omgeving Van het te rnaken werk. ·----....._
De dagelijkse aanvoer kan.dan qua capaciteit en categorie worden afgestemd op het direkte verbruik van de Z\vare breuksteen. Ook bij de uitvoer:i.ng van de werkèn aan de Nederlandse kust moet de aanvoer van breuksteen worden afgestemd op een geplande verwerking. Deze verwerkingscapaciteit zal in het algemeen zeer hoog zijn, omdat een hoog bouwtempo _tvordt vereist in verband met b.v. nautische- en/öf' hydraulische omstandigheden, investeringen in specifiek materieel, of om een verbeterde haventoegang zo snel mogelijk in gebruik te nemen. Bij de aanvoer moet worden uitgegaan van een bepaalde
regel~aat. •rl~',;
Omdat deze aanvoer over zeer grote afstanden vanuit het buitenland
mciet:-~---
plaatsvinden, en er zich altijd onvoorziene omstandigheden voor_kunn~~ ,~
doen, is het noodzakelijk een bepaalde buffervoorraad aan te leggen. Deze buffervoorraad moet tijdelijke stagnatie in de groeven, of 0
tijdens het transport, opvangen de dammen.
en voorkomt stilstand van het uerk aan
-6-
De bouwaannémer kan worden l o s g e k o p p e l d van de s t e e n l e v e r i n g , a l s er door de o p d r a c h t g e v e r v7ordt gezorgd voor voldoende r e g e l m a t i g e aanvoer van s t e e n , afgestemd
v o o r r a a d en
een
op de v e r w e r k i n g .
B i j de aankoop van g r o t e hoeveelheden b r e u k s t e e n z a l r e c h t s t r e e k s e o n d e r h a n d e l i n g t u s s e n o p d r a c h t g e v e r en l e v e r a n c i e r i n h e t algemeen v o o r d e l i g kunnen z i j n . Bovendien h e e f t de o p d r a c h t g e v e r meer
tijd
b e s c h i k b a a r , om de s t e e n l e v e r a n t i e s t e o r g a n i s e r e n .
E r v a r i n g h e e f t g e l e e r d , d a t e r r i s i c o ' s aanwezig z i j n b i j d e r g e l i j k e l e v e r a n t i e s , wanneer de l e v e r a n c i e r s i n gebreke b l i j v e n de
breuksteen
i n voldoende mate aan t e v o e r e n . Het i s van b e l a n g , d a t g r o t e l e v e r a n t i e s worden g e s p r e i d over v e r s c h i l l e n d a l e v e r a n c i e r s , w a a r b i j ook de t r a n s p o r t w e g n i e t g e l i j k i s , b.v. d e e l s per t r e i n en d e e l s per z e e s c h i p . Wanneer op e n i g e r l e i w i j z e n i e t voldoende over éen r e g e l m a t i g e aanvoer,
g a r a n t i e kan worden v e r k r e g e n
i s h e t z e l f s n o o d z a k e l i j k een
alternatieve
l e v e r i n g s r a o g e l i j k h e i d a c h t e r de hand t e hebben. D i t kan i n de vorm van een " o p t i e - c o n t r a c t " voor l e v e r i n g van s t e e n , d a t pas d e f i n i t i e f i n w e r k i n g t r e e d t
i n g e v a l van nood, b i j i n g e b r e k e
b l i j v e n van de l e v e r a n c i e r waarmee eerder een c o n t r a c t werd a f g e s l o t e n . Een d e r g e l i j k e a l t e r n a t i e v e l e v e r i n g kan daarna zeer s n e l op gang worden gebracht, , A l s v o o r b e e l d d i e n t de beëindiging van een c o n t r a c t met s t e e n l e v e r a n c i e r , i n december 1968.
.
een Noorse
•
Binnen d r i e maanden kon de l e v e r i n g worden overgenomen door een Zweedse l e v e r a n c i e r , omdat reeds i n 1967 o n d e r h a n d e l i n g e n waren gevoerd een d e r g e l i j k e a l t e r n a t i e v e l e v e r i n g .
voor.
De k o s t e n voor een d e r g e l i j k o p t i e - c o n t r a c t z i j n n i e t t e v e r w a a r l o z e n , .., maar v a l l e n i n h e t n i e t , a l s ze worden v e r g e l e k e n met s t a g n a t i e i n de aanvoer, w a a r b i j de dammenbouw zou worden afgeremd. I n de volgende h o o f d s t u k k e n z u l l e n de h i e r b o v e n genoemde f a c e t t e n meer i n d e t a i l worden
besproken.
-7-
3.
VERU'ERKÏE HOEVEELHEDEN ZWARE BREUKSTEEN
De b i j de bouw v a n de havendammen t e I J m u i d e n , Scheveningen en Hoek van H o l l a n d v e r w e r k t e hoeveelheden zware b r e u k s t e e n , boven 300 k g , zijn
Categorie s'.g. IJmuiden Scheveningen ^H.V.Holland Totalen Percentages
i n onderstaande s t a a t aangegeven, o n d e r s c h e i d e n i n categoriën.
300/1000
1000/6000
2,7
2,7
300/1000 • 1000/4000 > 2,8
> 2,8
Totalen
4000/8000 >2,8
1.650.000
190,000
1,340,000
250.000
30.000
280,000
3.050.000
1,240.000
240.000
65.000
65.000
4.660.000
4,950.000
1.460.000
240,000-
65.000
65,000
6.780,00.0
21%
74%
1%
3%
1%
De b r e u k s t e e n i s met v e r s c h i l l e n d e s o o r t e n t r a n s p o r t m i d d e l e n aangev o e r d u i t d i v e r s e l a n d e n , a l s aangegeven i n o n d e r s t a a n d e s t a a t .
Projekt
Herkomst
IJmuiden
België
Scheveningen
België
H.V.Holland
België
Ik,
Trein
-
280.000
-
-
1,980,000
-
-
• ^
Noorwegen
II
Duitsland
11
Zweden
—
-
- 150.000
•-
57% .
Percentages
1.840,000 :i
280,000
' l .980.000 , 150.000 '
10.000
3,860.000
Totalen
-
Totalen
Zeeschip
250.000
1.590,000
"'
Binnenschip
.10.000 '
-
2.520.000
2.520.000
250.000
2.670,000
6.780.000
3%
De aanvoer v a n s t e e n v o o r Scheveningen l i e p
40%
v i a het werkterrein t e
Hoek v a n H o l l a n d . Op p a g i n a ' s 3
en 9 z i j n da hoeveelheden p e r j a a r i n c i j f e r s
t i s c h aangegeven.
en schema
BREUKSTEIiW
Jaar
1000/6000 k g , s.g . 2,7
300/1000 k a , s. 8. 2,7
ategorie
België
België
trein
schip
Noorw.
Zweden
België
83.232
24.515
-
-
101.607
1962
244.564
55.623
-
-
90.896
1963
288.S60
30.535
-
-
-
1964
346.068
64.995
-
• -
1965
324.753
64.105
-
-
-
1966
163.501
8.721
-
-
-
1967
250.555
5.930
1968
394.041
.-
1969
446.167
-
-
292.416
94.502
403.767
-
-
373.851
134.842
_
-
318.078
82.927
-
-
-
240.665
1973
-
'—
-
203.844
1974'
-
-
-
103.330
174.374
1971 1972
•
3. 064.387
^
94.182
254.424
Zweden
trein
1961
1970
Koorw.
94.182
1.532.134
Duitsl,
Duitsl.
Zweden
-
. -
\
-
, -
••
-
-
.
4000- 8000 k g s.g. > 2,8
Zweden
Duitsl
-
-
-
214.354
-
-
-
391.083
-
-
259.395
-
-
411 .063
-
-
383.S63
-
-
172.222
-
-
392.511
-
-
688.445
-
-
•-
925.775
-
-
-
1.036.976
2.010
2.570
-
737.452
-
-
: -•
-
57.601
-
-
-
-
.
-
92.690 •
• -
-
_ .
57.601
• • _
' 7.170
: -
'
125.146
^100.509
119.270 .
135.052<
4.419
618.364
-
126.516 150.323
•
; -
• ._
.
•7. 170
•.-
235.561
V
9.412
-
4.447
480.179
17.664
-
13.510
4S9.340
45.954
191.910
63.911
6.781.568
38'. 207.
2.010
65.283
•s V
Totalen
trein
• -
-
Zweden
trein
i -
142.621
783,421
1000/4000 k g s..e. > 2,8
trein
136.026
-
300/1000 kg: • s.g. > 2,8;
•
2.570
e
/ V
V/
A m r I
4.945 .677
1.459.386
242,731
67.293
64.431
O
i b y ! ' HAVENPROJEKTEN
JAREN RIJKSWATERSTAAT AFDEIING : HAVENMONDEN <'
^
J
vJ _
1
.
i j . 11
1
dd
Qbi.
A1
Nr.
75.007
- 10 -
Een
van
de v i j f
op we;; om
Rijksonderlossers
te ntorbon
(IJmuiden)
- 11 -
_12-
HERKOMST VAN DE STEEN
A. I^iByM^B
'
De m o g e l i j k h e d e n v o o r aanvoer van s t e e n u i t v e r s c h i l l e n d e l a n d e n z i j n vooraf onderzocht. Rekening moest worden gehouden met k w a l i t e i t , k w a n t i t e i t ,
capaciteit'
per week, t r a n s p o r t en u i t e r a a r d de k o s t e n . Landen d i e h i e r v o o r i n aanmerking kwameix, waren op h e t v a s t e l a n d : België en D u i t s l a n d en over zee: Noorwegen, Zweden, Engeland en z e l f s Spanje en P o r t u g a l . U i t een s c a l a van o f f e r t e s kwamen i n 1960, t . b . v . h e t p r o j e k t I J m u i d e n , de volgende gemiddelde p r i j z e n v o o r s t e e n van 300-7000 k g ;
n a a r v o r e n , franco opwagon o f v o o r d e w a l : Spaans g r a n i e t
ƒ 23,20 •
per ton
Engelse k a l k s t e e n
"20,15.
"
Zweeds g r a n i e t
" .16,40 t o t . 22, |0
" . "
Noors g r a n i e t
.. , 5 ^ 7 5
"
^'
Belgisch p o r f i e r
" 14,30
"
"
Belgische kalksteen
" 14,95
"
"
Duits basalt
" 18,-, t o t 25,-
"
"
20,70
t o t 15,16
"
.. ,•.
U i t Spanje en Engeland konden s l e c h t s b e p e r k t e hoeveelheden per j a a r worden g e l e v e r d ; mede door de hoge k o s t e n moesten deze l a n d e n dus a f v a l l e n .
.
.
Doordat de s t e e n u i t België v o o r d e l i g e r was dan d i e u i t D u i t s l a n d en Scandinavië, en door d i v e r s e groeven g e z a m e n l i j k een voldoende capac i t e i t kon worden gegarandeerd, werd ook op een l e v e r i n g u i t Scandinavië en D u i t s l a n d n i e t v e r d e r ingegaan. A l s n e l was evenwel g e b l e k e n , d a t e r i n België geen e n k e l e groeve kon worden gevonden, d i e r o n d 1960 a l l e e n een h o e v e e l h e i d van 10.000 t o n b r e u k s t e e n per week kon l e v e r e n , zonder de normale p r o d u k t i e t e .
v e r s t o r e n . Bovendien l e e k t o e n a l een s p r e i d i n g i n de l e v e r i n g s p u n t e n v ; e n s e l i j k i.v.m. r i s i c o v e r r a i n d e r i n g .
-..13 -
De geraamde h o e v e e l h e i d van ca. 2 m i l j o e n t o n zware b r e u k s t e e n v o o r dc havendammen t e I J m u i d e n , d i e l a t e r door een . p r o f i e l s w i j z i g i n g kon worden v e r m i n d e r d t o t 1.840.000 t o n b r e u k s t e e n , wérd a l s v o l g t verdeeld: a. West België + Maas
:
Met de v o o r deze l e v e r i n g o p g e r i c h t e
"Combinatie Waterbouwsteen
Havenmond I J m u i d e n " , gevormd door N.V. Handel-
I n d u s t r i e - en
Scheepvaart M i j . de Hoop t e Terneuzen, en N.V. H a n d e l m a a t s c h a p p i j A r n o l d Maasen t e M a a s t r i c h t , werd een c o n t r a c t a f g e s l o t e n v o o r de l e v e r i n g v a n 1.620.000 t o n s t e e n , waarvan ca..70% bestond u i t zware b r e u k s t e e n . Van deze 1.170.000 t o n steen.boven 300 k g moest 250.000 t o n p e r b i n n e n s c h i p v a n de groeven•langs de Maas worden aangevoerd, ( k a l k s t e e n ) . De r e s t kwam p e r t r e i n u i t West-België, u i t groeven t e .. Qiienast en .Lessines ( p o r f i e r ) en rond.de p l a a t s e n S o i g n i e s en. Ecauss.ines ( k a l k s t e e n ) . .
.
.
"
I n verband met t e k o r t k o m i n g e n i n de l e v e r i n g door de h i e r n a t e noemen groeven u i t Oost-België, werd naderhand nog een a a n v u l l e n d e l e v e r i n g a f g e s l o t e n v o o r 320.000 t o n zware b r e u k s t e e n . De door de "Combinatie.Waterbouwsteen"^verzorgde l e v e r i n g h e e f t • v r i j w e l geen problemen o p g e l e v e r d en werd goed gecoördineerd.
b, Oost-België
"'
Voor de l e v e r i n g van 850.000 t o r i zware b r e u k s t e e n u i t Oost-België werden d r i e c o n t r a c t e n a f g e s l o t e n , n . l . met:
-
•. •
1. Groupement des carrières e t E x p l o i t a t i o n de P e t i t G r a n i t des P r o v i n c e s de Liège e t de Naraur t e L u i k , v o o r 600.000 t o n breuksteen.^
j
.
2. Sociêté Anonyme des Carrières de l a B e l l e Roche t e Comblain-; ^ au-Pont, v o o r 250.000 t o n b r e u k s t e e n . 3. N.V. Nederlandse Spoorwegen t e U t r e c h t v o o r h e t v e r v o e r van deze 850.000 t o n b r e u k s t e e n . (Dc l o s s i n g van deze s t e e n was g e r e g e l d i n de onder "a" genoemd overeenkomst met de Combinatie. Waterbouwstcen).
-14 -
De l e v e r i n g v a n deze b r e u k s t e e n u i t Oost-België h e e f t
veel
problemen gegeven. Men kon n i e t v o l d o e n aan de v e r e i s t e c a p a c i t e i t v a n
gezamenlijk
een
t r e i n p e r dag, c.q. v i j f
t r e i n e n p e r week.
Dit
moest a l s p o e d i g v;orden v e r m i n d e r d t o t 2 a 3 t r e i n e n p e r
week, w a a r b i j de t e k o r t komende hoeveelheden s t e e n z o v e e l z i j n gecompenseerd door e x t r a i n s p a n n i n g
mogeli
van de l e v e r a n c i e r u i t
West-België. Het
.\
r e s u l t a a t was, d a t aan h e t e i n d van h e t 3 | - j a r i g c o n t r a c t "
door "Groupement" ca, 45% van de g e c o n t r a c t e e r d e h o e v e e l h e i d b r e u k s t e e n was g e l e v e r d De c o n t r a c t e n
en door " B e l l e Roche" s l e c h t s 32%,
z i j n op de e x p i r a t i e - d a t u m n i e f m e e r - v e r l e n g d en d
b e i d e l e v e r a n c i e r s z i j n a a n s p r a k e l i j k gèsteld v o o r de door h e t R i j k geleden schade, Een schema ('pag. - j ^
, ) g e e f t een o v e r z i c h t van de herkomst van
de b r e u k s t e e n v o o r I J m u i d e n , De a a n v o e r l i j n e n z i j n aangegeven op de t e k e n i n g op pag. i 6 .
HERKOMii.' ZWARE BREUKSTEEN VOOR IJ}WIDEN
Aannemer/leverancier
Combinatie Waterbouwsteen
Maas
Groupement
B e l l e Roche
Oost-België
Oost-België
Poulseur Ourthe-gebied
Poulseur Ourthe-gebied
West-België
West-België
Groeven n a b i j
Quenast Lessines
Söignies Ecaussines
Seilles Engis
Soort s t e e n
portier
kalksteen
kalksteen
trein
trein
•schip
trein
720.000
250.000
200.000-
600.000
250.000
160.000
110.000
50.000
880.000
360.000
250.000
,270.000
80.000
Streek
:
Transportmiddel;
Hoeveelheden 1
kalksteen
kalksteen
trein
I
contract
Aanvullende c o n t r a c t e n :
Totaal geleverde hoeveelheden
> 1.240.000 \
V —
f
350.000 1.490.000 ••
IJMUIDEN TOTAAL
N
1.840.000 t o n O 5^
O
•r ,
1 A 1 ; Nr.
•
'
76.009
•
•
- 17 -
COMBINATIE
WATERBOUWSTEEN
-
Deelnemers:
HAVENMOND
19 -
N.V. Handelmaatschappij Arnold Maassen Poslbus 167 te Maastricht Telefoon 0 4 4 0 0 - 1 9 3 4 6 N.V. Handel-, Industrie- en Scheepvaart Mij. „ D E H O O P "
M31NATIE W A T E R B O U W S T E E N
POSTBUS
Postbus 19 le Terneuzen Telefoon 0 1 1 5 0 - 2 7 4 4
HAVENMOND
19
COMBINATIE WATERBOUV/STEEN HAVENMOND
TERNEUZEN
JJMÜjDHH"
f r
POSTBUS 167 S O C I É T É
A N O N Y M E
D E S
CARRIÈRES D E PORPHYRE: as,
i
R U E DU
F A . U e O U R G,
Q U E N Regislre d u C o m m e r c e
MAASTRICHT
DEQUEMAST 3 5
A S T
Bruxelles
No
Soc. c o o p .
O.R:LC.
QUA( Sx-LÉONARD,
506
3 6 3.
L I E G E
T é u É P H , , 27.2-1 . 5 3 TéUKX 0 4 / 2 0 B
SOCIÊTÉ ANONYME DES
CABRiEBES
DE
Soctité A>nonyme
SCOÜFFLEMY
.
" des
ECAUSSINNES DiMcnran-GÉHAHT
(BELGIQUE)
: MARIUS
Carrières Gauthier & S01GN1E5
CHAROK
Wiiicqz
(Be!giq'.ie)
TÉLÉPHOrrE N" (067) 420.12 et 420.14 Socii'tó Anonyme des
'CARHIÈRES DE THIARfflONT Carrières du C L Y P O T
- Aru-ionne Firhn; • J . V E L G E P< J . C O R N E T
Sociétó A u o n y m c
ECAUSSI.N.NKS-C..^HH1ÈIIKS (llolffiriUO)
NF.UrVILLES
(Hninm::) Cornple Chèniu'S-Poslaiiï .i5,'J7i Telephone iV 3
T e l e p h o n e : Sc.igni-:s 327.3.1
PiERRE 81EUE « PETIT GRAfilT »
UNION COMMERCIALE DU PORPHVRE Sociêté Cf. nom coüoctif
BRUXELLES5 CARRiïaES A GROEVEN TE
Cl.
— Vcnnootschip o n t f c r Firmi
t^i^^t^^^^'^^
^^^^^^ CAR/iiÈ^^ES D U P E R l Q M J G ü r j '
BRUSSELS
Q U E N A S T , LESSINES ET BIERGHES
O u iD 1 i'if.:!
SOIGNIES
)^'^i^lHi-C
Corridrc-s e! Scierioj do P.'orrsi BIcues (polil Granit}'
C O P" F A R
T
Sc
C
I
E
E C A L.' S S I f\' rs' E .S - C A K=! R 1 è R tz S
ociófü A.'ioayino des
C.Trriciv's"-(T'SnVrl^?"'
i/;TA(ii.!S:;FMi:r-rr:>
Edouarc!
p
r-
R O M B A U X k t f A i i r
ci'=\'
- 20 -
CARRIÈRES 8. SCIERiES DE PEUT QRArNTP --.
HANDELMAATSCHAPPIJ
, _ S P R I M O N T (Belgique) [
B A S D E B O M DT N.V.
\OVVb-.*-^.
'ACHTER DE D O M
Va GROUPEMENT
DES
UTRECHT
CARRIÈRES T
! ExPLoiTATio^^s
DE
10
PETIT - G R A N I T j
.
SOCIÊTÉ CARRIÈRES
DE
LA
A N O N Y M E ^ DES .
,
PRÉALLE - DERNIER'F
rè r G S
DES
PROVINCES QUA!
LA
D £ LIÈGE ET DE N A M U R DE R O M E , 12 A, LIÈGE
p a r POyLSEUR'ï
Cerüfié sincere el véritoble
K-I^piione : 52.05.'t2
SOCIÉTG
PRÉALLE-CHANXHE
Pour I G GROUPEIvlENT DES CARRIÈRES DE PETIT GRANIT DES PROVINCES DE LIÈGE & DE NAMUR
ANONYME DES
barrières de Ia Belle-Roche a COMBLAIN-AU-PQNT ( LIÈGE - BELGIQUE )
Certilié-.since.r}. chycritabfj.:
Pour
Ia S:'M
'ei .Canièi^s dela Belle^Rx>che, ,1
M
E
R B E S S P R fM O N T X • • •
MOELLONS de:
SRRIMOMT
300 a 1.000 kg 1.000 a 5.000 kg 3.000 a 6.000 kg
N.V. NEDErfLANDSCHE SPOORWEGEN
O M A f i X fS (•• - R O IJ L
KI. / f"?
•'v
cov'r.j.flTi-i-AV-'-ojjf'i'
c r)ril u i ; i pT-1
—.
/
' O ;
;(Ar.io!K'
-21
-
Toen de l e v e r i n g voor de geraamde 5 m i l j o e n t o n zware b r e u k s t e e n v o o r de dammenbouw t e Hoek van H o l l a n d moest worden g e o r g a n i s e e r d , waren de r e s u l t a t e n u i t IJmuiden bekend. ïn verband met h e t geplande hoge bouw-tempo moest de a a n v o c r c a p a c i t e i t van zware b r e u k s t e e n worden v e r d u b b e l d t . o . v . IJmuiden. a, België
;
Door de g u n s t i g e r e s u l t a t e n met de l e v e r i n g van b r e u k s t e e n u i t West-België,. door de "Combinatie Waterbouwsteen", werd met deze
.
Combinatie opnieuw onderhandeld èn weyd een c o n t r a c t a f g e s l o t e n v o o r de l e v e r i n g per t r e i n van 2.000.000 t o n zware b r e u k s t e e n , met een c a p a c i t e i t van ca. 10.000 t o n per week. D i t b e t e k e n d e 2 treinen p e r d a g , z o o n g e v e e r h e t maximaalhaalbare. Van deze 2 m i l j o e n t o n moest 75% b e s t a a n u i t p o r f i e r
(Qüenast en
L e s s i n e s ) , t e r w i j l de o v e r i g e 25% d e e l s u i t groeven r o n d S o i g n i e s Ecaussines
( k a l k s t e e n ) ' werd verkegen
(kalksteen).
. ..
.
d e e l s u i t het Ourthe-gebied .
Het c o n t r a c t werd door de "Combinatie Waterbouwsteen" ook h i e r
goed
nagekomen. b. Noorv7egen Naast de l e v e r i n g per t r e i n u i t België, waarmee 50% van de benodigde c a p a c i t e i t werd aangevoerd, werd de o v e r i g e s t e e n g e c o n t r a c t e e r d i n Scandinavië, w a a r b i j de aanvoer per z e e s c h i p p l a a t s vond. I n december 1967 werd een overeenkomst t e Vaduz, L i e c h t e n s t e i n en A/S
g e s l o t e n met P e t r o s a n E s t .
R e k e f j o r d V e r k , t e Stavanger,
Noorwegen voor de l e v e r i n g van 3.000.000 t o n zware b r e u k s t e e n , (2.400.000
t o n van 300/1000 k g en 600.000 t o n van 1-6 t o n ) .
Dc v e r e i s t e c a p a c i t e i t bedroeg 12.500 t o n per week, w a a r b i j
de
b r e u k s t e e n u i t dc groeve i n R e k e f j o r d , aan de z u i d k u s t van Noorwegen met s p e c i a a l t e bouwen c o a s t e r s van ca. 2000 t o n , zou worden aangevoerd .
_ O'
G ötebo ra <^^<;::v:::::;;:.?::
m
H
N O m m m m
|D|NMARK i
1 y' .•.•••\
s
\ Ol i
FT.
3 -.1t v
76.ooa
-;25
-
Deze l e v e r i n g i s bepaald n i e t v l e k k e l o o s v e r l o p e n en n o e s t i n december 1968 v o o r t i j d i g worden beëindigd, door f a i l l i s s e m e n t v a n de
leverancier.
Omdat de s p e c i a l e " s t o n e - c a r r i e r s " i n h e t b e g i n nog n i e t b e s c h i k baar waren, werd de s t e e n e e r s t met normale c o a s t e r s D i t g a f problemen
aangevoerd.
en v e e l schade b i j h e t l o s s e n .
De aangevoerde b r e u k s t e e n b e v a t t e v e e l g r u i s en ondermaatse steen;d i e n i e t kon worden geaccepteerd. I n t o t a a l werd b i j n a 6% a f g e k e u r d Overigens kon de c a p a c i t e i t v a n 12.500 t o n p e r week door de Noorse l e v e r a n c i e r l a n g n i e t worden gehaald. Aan h e t e i n d van 1968 had-400.000 t o n b r e u k s t e e n moeten worden geleverd, t e r w i j l d i t i n r e a l i t e i t
slechts
150.000 t o n was, d.w.z.
s l e c h t s 38%. De g e l e v e r d e b r e u k s t e e n had een hoog s.g. n a m e l i j k 3,G o f h o g e r e n s t a a t bekend onder de naam " n o r i t "
(gabro). .
.
.
De s t e e n i s . " b r o s s e r " dah g r a n i e t o f p o r f i e r , waaraan ook een .deel van de b r e u k (door. l a d e n en l o s s e n ) i n . h e t s c h i p moet worden geweten. Door de s t a g n a t i e i n de aanvoer
eu de v o o r t i j d i g e beëindiging van
h e t c o n t r a c t werd door h e t R i j k e r n s t i g e schade geleden. G e t r a c h t i s , deze op l e v e r a n c i e r t e v e r h a l e n , hetgeen wegens h e t f a i l l i s s e ment s l e c h t s v o o r een g e r i n g bedrag i s g e l u k t . De r e d e n van h e t m i s l u k k e n van deze l e v e r a n t i e moet'worden gezocht i n o n e r v a r e n h e i d i n de groeve e x p l o i t a t i e , d.w.z. o v e r s c h a t t i n g van de h o e v e e l h e i d v r i j k o m e n d e zware b r e u k s t e e n . . V e r d e r h e t t e ger i n g e bedrag, d a t voor de l e v e r i n g van de b r e u k s t e e n werd
gevraagd:
ƒ 13,50 p e r t o n f r a n k o voor de w a l , d.w.z. 25% onder de p r i j s d i e v o o r s t e e n u i t België moest worden b e t a a l d en 35% onder de p r i j s v o o r s o o r t g e l i j k e s t e e n u i t Zv/eden. Zweden Omdat i n f e i t e reeds m o e i l i j k h e d e n i n de l e v e r i n g u i t Noorv/egen werden v o o r z i e n , werd i n 1967 een oriëntatiereis naar Zweden gemaakt.
H i e r u i t r e s u l t e e r d e een overeenkomst v o o r h e t i n v o o r r a a d houden en e v e n t u e e l l e v e r e n van ca. 800.000 t o n b r e u k s t e e n . Na h e t beëindigen v a n h e t c o n t r a c t met Noorwegen, i n december 1968, kon op zeer k o r t e t e r m i j n , n . l . i n maart,1969 de l e v e r i n g u i t Zweden op gang worden g e b r a c h t . I n e e r s t e i n s t a n t i e was h e t Zweedse g r a n i e t a f k o m s t i g van h e t e i l a n d Malmön aan de w e s t k u s t . H i e r l a g ca. 1 a H m i l j o e n t o n b r e u k s t e e n i n d i v e r s e g e w i c h t s k l a s s e n , welke v r o e g e r a l s n i e t b r u i k b a a r v o o r h e t maken v a n t r o t t o i r b a n d e n , dekzerken, k l e i n p l a v e i s e l , e.d. o p z i j was g e l e g d . B i j h e t e i l a n d werd een s p e c i a l e l a a d g e l e g e n h e i d gemaakt v o o r de a f v o e r v a n s t e e n met zeeschepen v a n ca. 5000 t o n . Naderhand werd door de l e v e r a n c i e r , Nya A s f a l t A.B. t e Stockholm-, o v e r g e s c h a k e l d naar een
a n d e r e w i n p l a a t s b i j Gothenburg.
H i e r moesten haven- en i n d u s t r i e t e r r e i n e n worden aangelegd,
v/aar¬
b i j d e z e l f d e s o o r t g r a n i e t v r i j kwam, met een s.g. v a n 2,7. Na- v e r l o o p v a n t i j d werd de l e v e r i n g u i t g e b r e i d t o t ca. 2.500.000 ton,
waarvan 370.000 t o n met een hoger s.g., boven 2,8 ( d i a b a a s )
v o o r de b e s t o r t i n g rond de koppen van de havendammen. De l e v e r i n g i s t o t v o l l e t e v r e d e n h e i d v e r l o p e n , v;aarbij ca. 10.000 ton
p e r week (480.000 t o n / j a a r ) werd aangevoerd, v r i j w e l
zonder
stagnatie. Deze b r e u k s t e e n was a a n m e r k e l i j k d u u r d e r dan d i e u i t Noorwegen, maar kwam, met a l l e bijkomende
k o s t e n r e k e n i n g houdend, s l e c h t s
iets
boven de p r i j s van s t e e n u i t België. Duitsland Voordat de bovengenoemde l e v e r i n g u i t Zweden werd u i t g e b r e i d , werd in
1971 een c o n t r a c t
opgemaakt met de f i r m a H o r s t und Jüssen OHG
t e S i n z i g , D u i t s l a n d , v o o r een l e v e r i n g van 400.000 t o n zware b r e u k s t e e n ( b a s a l t ) per t r e i n . I n d i t c o n t r a c t waren s t r e n g e b e p a l i n g e n opgenomen met' b e t r e k k i n g t o r de k e u r i n g . Het s.g. moest boven 2,8 z i j n , t e r w i j l ook de g r a d a t i e een s t a t i s t i s : '
-25-
t e onderzoeken normale v e r d e l i n g moest hebben i n de v e r s c h i l l e n d e gewichtsklassen. Aan deze s t r e n g e k e u r i n g s e i s e n , zowel wat b e t r e f t , s . g . a l s g r a d a t i e b l e e k de l e v e r a n c i e r n i e t t e kunnen v o l d o e n , zodat na s l e c h t s 10 t r e i n e n (ca. 10.000 t o n ) de l e v e r i n g werd g e s t a a k t .
Scheveningen Voor de bouw van de havendammen t e Scheveningen was ca. 280,000 t o n zware b r e u k s t e e n n o d i g , waarvan 250.000 t o n i n de g e w i c h t s k l a s s e 300/1000 k g en 30.000 t o n i n de k l a s s e van 1-6 t o n . Zoals vermeld i n h e t h o o f d s t u k " T r a n s p o r t m o g e l i j k h e d e n " i s nog w e l onderzocht de b r e u k s t e e n r e c h t s t r e e k s p e r t r e i n u i t België aan t e voeren. D i t s t u i t t e e c h t e r o p t e
g r o t e bezwaren.
Met de "Combinatie Waterbouwsteen" V7erd daarom een a a n v u l l e n d e
over-
eenkomst g e s l o t e n voor de l e v e r i n g van deze s t e e n op h e t w e r k t e r r e i n i n Hoek van H o l l a n d . Vanaf d i t w e r k t e r r e i n i s de s t e e n d e e l s i n o p l o s s e r s geladen en r e c h t s t r e e k s i n de onderbouw v a n de t e maken havendammen g e s t o r t . werd g e b r u i k gemaakt van twee "zeewaardige
Overigens
binnenvaartschepen", d i e
v e r g u n n i n g konden k r i j g e n de s t e e n over zee naar de haven van Schevening'in t e breng an. De s t e e n v;erd daar g e l o s t , i n depots
opgeslagen,
en over* de dammen v e r v o e r d vjaar ze met een zware mobiele k r a a n werd verv;erkt.
HERKOMS. ZWARE BREUKSTEEN VOOR HOEK V A N HOLLK.,D
Aannemer/leverancier
Land/streek
Combinatie Waterbouwsteen België West, + Oost
H o r s t & Jussen
Duitsland Rijn
Groeven b i j
Quenast c a . Ourthe
Mayen
Soort s t e e n
porfier/kalksteen
basalt
Transportmiddel
Hoeveelheden 1
trein
trein
2.000.000
400.000
Petroscan Est A/S R e k e f j o r d
Nya A s f a l t AB.
Noorwegen Zuidkust
Zweden Westkust
Rekefjord
Malmön Gothenburg graniet norit
norit
zeeschip
zeeschip
3.000.000
800.000 IV)
0^
contract 1.700.000
Aanvullende c o n t r a c t e n
Totaal geleverde
10.000
1 .980.000
.2.520.000
150.000
l'ioe veelheden
f
1 .990.000
2.670.000
T o t a a l : Hoek van H o l l a n d 4.660.000 t o n 7\
m I
Scheveningen
280.000
Ii]ii|!pi||il||i:!|||!M;;p^^
mm Naar Beveland. Naar Beverwijk. Mijnsteen en hardsteen voor Deltawerk en Noordzeepier. Veiligheid voor Nederland. Want waterbouw is harde noodzaak in ons lage land. Daarom rollen 's nachts die treinen. Van een halve kilometer lang. Tonnenzwaar beladen. En lossen als de zon opkomt hun lading bij de zee. Spoorvervoer als landsbelang. Snel. Goed geplanned. Zich soepel aanpassend bij de eisen van de moderne waterbouw. Met speciaal geconstrueerde wagens. iVIet kilometers spoor door onze ruige duinen. Zo wint men tijd bij de bouw van dam en pier. Zo wint men land uit water. Zo dragen de Nederlandsche Spoorwegen bij tot de veiligheid van ieder.
'.iiiil iE?;vf?'iiiy'ii'.;i:ivi":
P l^' i^ f^^^^^^^^^ ffi ™ir
-n
'
••'I „
O §5
-28_
5.
TRA.NSPORTMOGELIJKHEDEN EN HETIMG HOEVEELHEDEN
I n onderstaand
schema i s aangegeven, op welke manier de zware b r e u k s t e e n
v o o r de v e r s c h i l l e n d e o b j e c t e n i s aangevoerd, en u i t w e l k l a n d deze s t e e n a f k o m s t i g was.
I
Scheveningen
Hoek V . H o l l a n d >
IJmuiden :
trein
binnenschip
België
België
zeeschip
trein België Duitsland
Noorwegen Zweden
werkvaartuigen,^ via opslag Hoek van H o l l a n d België
De aanvoer van zware b r e u k s t e e n p e r t r e i n k a n zowel u i t België a l s u i t D u i t s l a n d worden g e r e a l i s e e r d . Behoudens een g e r i n g e h o e v e e l h e i d u i t D u i t s l a n d aangevoerde s t e e n naar Hoek van H o l l a n d , was België de h o o f d l e v e r a n c i e r . De meeste groeven
i n België hebben een s p o o r a a n s l u i t i n g ; i n D u i t s l a n d
l i g g e n de g e s c h i k t e b a s a l t g r o e v e n i n h e t algemeen op e n i g e a f s t a n d van een d e r g e l i j k e a a n s l u i t i n g , z o d a f e r t u s s e n t r a n s p o r t p e r as moet plaats vinden. De Nederlandse
Spoorwegen waren zeer geïnteresseerd i n h e t v e r v o e r van
zware b r e u k s t e e n en hebben aan a l l e k a n t e n meegewerkt een zo g u n s t i g m o g e l i j k e o p l o s s i n g daarvoor
te vinden.
Voor h e t v e r v o e r van de zware b r e u k s t e e n werden oude' kolenwagens omgebouwd en aangepast. B i j h e t s t e e n t r a n s p o r t naar IJmuiden z i j n B e l g i s c h e wagens g e b r u i k t , die
18 a 19 t o n p e r v;agen konden v e r v o e r e n .
Het gemiddelde n e t t o gewicht was e c h t e r m e e s t a l n i e t meer dan 16 5 17 ton
p e r wagen. D i t s t a a t i n verband met de g r a d a t i e van de s t e e n ,
- h e t w a n d e f f e c t van de wagens en de v e i l i g h e i d gedurende h e t t r a n s p o r t . Daar de l e n g t e van de t r e i n s t e l l e n
( a a n t a l assen) g e l i m i t e e r d i s , konden
maximaal 58 v/agens per keer worden aangevoerd. D i t kotnt neer op een h o e v e e l h e i d van 950 a 1000 t o n s t e e n per t r e i n .
_
29
-
-50-
B i j de aanvoer van b r e u k s t e e n naar E u r o p o o r t werden door de B e l g i s c h e en Nederlandse Spoorwegen i e d e r ca. 250 wagens omgebouwd met
een
l a a d c a p a c i t e i t van r e s p . 26 en 30 t o n . Het gemiddelde n e t t o gev/icht p e r v/agen was
r e s p . ca. 22 en 25 t o n .
De t r e i n e n naar E u r o p o o r t bestonden u i t 55 wagens, z o d a t per
trein
gemiddeld ca. 1200 t o n s t e e n kon worden aangevoerd. ïen behoeve van de v e i l i g h e i d t i j d e n s h e t t r a n s p o r t waren de wagens v o o r z i e n van opstaande wanden, met een hoogte van 0,40
a 0,50
m.
Voor een s n e l l e b e l a d i n g z i j n hoge wanden gewenst, maar v o o r h e t l o s s e n (met p o l i e p g r i j p e r s ) worden zo l a a g m o g e l i j k e vranden g e p r e f e r e e r d . De t r e i n s t e l l e n werden door de B e l g i s c h e en Nederlandse Spoorwegen op bepaalde punten geformeerd u i t de door de v e r s c h i l l e n d e groeven dagelijks
aangeboden v a r i a b e l e a a n t a l l e n wagens.
Daarna moest h e t t r a n s p o r t worden i n g e p a s t i n de normale
dienstregeling,
zo m o g e l i j k i n de " s t i l l e " u r e n . Aanvoer en l o s s i n g moesten op e l k a a r v/orden afgestemd, zodat na h e t brengen van een v o l l e t r e i n , konden v-^orden. .
•
•
de l e g e wagens weer mee
t e r u g genomen
,
I n E u r o p o o r t , waar 2 t r e i n e n per dag ( ma.
.. ; t/m v r . ) werden aangevoerd,
was de b e s c h i k b a r e l o s t i j d i n c o n t i n u e - b e d r i j f dus 12 u u r . Dit
was voldoende, daar een r u p s k r a a n met p o l i e p g r i j p e r een wagen met
ca. 25 t o n s t e e n i n een k w a r t i e r kan l o s s e n . Opgemerkt kan worden, d a t de schade, b i j l a d e n en l o s s e n aan de wagens t o e g e b r a c h t , g e r i n g was. D i t mede d o o r d a t de bovenkanten van de wandeti waren v o o r z i e n van e x t r a v e r s t e r k i n g e n . T r e i n v e r v o e r b e z i t een g r o t e r e g e l m a a t en i s r e l a t i e f
g e z i e n goedkoop,
omdat er p e r eenheid een g r o t e h o e v e e l h e i d s t e e n (1000 a 1200 t o n ) wordt
aangevoerd.
Er worden "goedkope" wagens i n g e z e t , d i e een s n e l l e o m l o o p t i j d hebben, v/aardoor weer met een minimum a a n t a l w^agens kan worden v o l s t a a n . S t a g n a t i e s i n het r a i l t r a n s p o r t z i j n zeldzaam en dan nog m e e s t a l van k o r t e duur. Deze s t a g n a t i e s kunnen het g e v o l g z i j n van stremmingen, s t a k i n g e n o f van onwerkbaar weer i n de. groeven door i j z e i en sneeuw. I n het l a a t s t e g e v a l i s i n t e r n a s - t r a n s p o r t n i e t m o g e l i j k v a n u i t de groeve naar dt; l a a d p l a a t s .
-
31
-
I n IJmuiden h e e f t d i t i n de s t r e n g e w i n t e r van
1963 een s t a g n a t i e
van ca. 2 maanden o p g e l e v e r d . Hoewel de p r o d u k t i e - c a p a c i t e i t i n de groeven
i n h e t algemeen w e l
maatgevend z a l z i j n , moet t o c h worden aangenomen, d a t 2 t r e i n e n dag
per
( v i s e - v e r s a ) t u s s e n h e t i n t e n s i e v e spoorv/egverkeer w e l
maximaal z a l z i j n . De aanvoer van b r e u k s t e e n per t r e i n naar de haven van
Scheveningen
i s eveneens o n d e r z o c h t . De t r e i n e n moesten b i j h e t s t a t i o n H.S.
i n 4 o f 5 k l e i n e r e eenheden
worden g e s p l i t s t , om daarna 's n a c h t s dwars door Den Haag t e worden v e r v o e r d over h e t spoor van t r a m l i j n
11.
De o p s l a g m o g e l i j k h e d e n aan h e t e i n d van l i j n
11 i n Scheveningen
waren b e p e r k t , zodat de s t e e n d i r e k t na l o s s i n g op a u t o ' s v e r d e r moest worden g e t r a n s p o r t e e r d . Ook
i s de m o g e l i j k h e i d o n d e r z o c h t h e t
spoor
van de t r a m l i j n ' t e vèrlengén en döcr t e t r e k k e n naaf de w e r k t e r r e i n e n b i j de b u i t e n h a v e n . De hoge k o s t e n en de o v e r l a s t - aan h e t p u b l i e k ( s t a g n a t i e s en l a w a a i ) hebben de d o o r s l a g gegeven,, d a t h i e r v a n werd a f g e z i e n . De zware b r e u k s t e e n voor de bouw van de havendammen t e Scheveningen i s daarna v a n u i t België per t r e i n i n E u r o p o o r t aangevoerd en met werkschepen ( o n d e r l o s s e r s en z i j l o s s e r s ) binnenvaartschepen
als'met
zowel
zeewaardige
over zee v e r d e r g e t r a n s p o r t e e r d .
S t e e n t r a n s p o r t met b i n n e n v a a r t s c h e p e n '
.
•
V e r v o e r van l o s g e s t o r t e s t e e n a c h t i g e m a t e r i a l e n per b i n n e n s c h i p komt v e e l voor en i s naar v e r h o u d i n g goedkoop. De c a t e g o r i e zvrare b r e u k s t e e n boven 300 kg moet e c h t e r wel
gerekend
worden t e behoren t o t b i j z o n d e r t r a n s p o r t . De aanvoer kan worden g e r e a l i s e e r d v a n u i t groeven
l a n g s de R i j n o f
langs de Maas. I n België l i g g e n de de
( b a s a l t - ) groeven
( k a l k s t e e n - ) groeven d i c h t e r b i j de r i v i e r
dan
langs do R i j n i n D u i t s l a n d .
De p r o d u k t i e van deze zware s t e e n s o o r t i s zowel l a n g s de Maas a l s langs dc R i j n n i e t hoog. '!en i s meer g e s p e c i a l i s e e r d i n k l e i n e r e s t e e n s o r t e r i n g e n en m a t e r i a l e n voor de wegenbouw e.d.,
lietgecn mede een g e v o l g i s van de
f o r m a t i e , c.q. g e l a a g - d h e i d
geologische
i n de s t e e n g r o e v e n , waardoor n i e t
g r o t e stenc-n kunnen worden gewonnen.
altijd
-32-
I n IJmuiden werd een g e d e e l t e van de b r e u k s t e e n van 300/1000 k g aangevoerd v a n u i t groeven De aanvoer was gemiddeld
langs de Maas t u s s e n L u i k en Namen. 1000 a 1500 t o n p e r week, w a a r b i j schepen
van 800 a 1200 t o n werden i n g e z e t . De regelmaat i n de aanvoer i s n i e t zo g r o o t a l s b i j r a i l t r a n s p o r t . Tevens moet b i j hoge c a p a c i t e i t e n ,
( i n d i e n d i t a l m o g e l i j k zou z i j n ) , '
r e k e n i n g worden gehouden met b e p e r k i n g e n op de r i v i e r e n .
Hierbij
moet gedacht worden aan de zware b e l a s t i n g v a n de scheepvaart op de Maas ( s l u i z e n ) en de r e g e l m a t i g t e r u g k e r e n d e l a g e w a t e r s t a n d e n op de Rijn. Ook m i s t , i j s g a n g en s l e c h t v/eer kunnen een v l o t t e aanvoer n a d e l i g beïnvloeden. De schade aan h e t beun van de schepen t i j d e n s h e t l a d e n en l o s s e u van deze zware s t e e n moet eveneens a l s een nadeel worden g e z i e n . Door de o n r e g e l m a t i g e a a n k o m s t t i j d e n en de b e s c h i k b a r e gereglement e e r d e l o s t i j d w o r d t de l o s s i n g naar v e r h o u d i n g duur. Het l o s m a t e r i e e l moet b e s c h i k b a a r b l i j v e n , t e r w i j l e r e x t r a m a t e r i e e l moet worden i n g e z e t om de s t e e n van de l o s w a l naar a c h t e r e n t e v e r p l a a t s e n i n verband met b e p e r k t e o p s l a g r u i m t e b i n n e n h e t k r a a n b e r e i k . De l o s c a p a c i t e i t i s n i e t g r o o t ; met een d r a g l i n e met p o l i e p g r i j p e r b e d r a a g t deze ca. 50 a 60 t o n / u u r .
•
.
D i r e k t e o v e r s l a g u i t h e t b i n n e n s c h i p i n een s t e e n s t o r t e r i s n i e t economisch, i.v.m. de l a n g d u r i g e l o s t i j d . Aanvoer van g r o t e hoeveelheden zware b r e u k s t e e n
( i n hoog tempo)
per b i n n e n s c h i p z a l ora vorengenoemde redenen n i e t kunnen worden gerealiseerd .
S t e e n t r a n s p o r t p e r zeeschip De aanvoer van zware b r e u k s t e e n kan p e r z e e s c h i p geschieden
vanuit
•Scandinavië o f e v e n t u e e l Engeland o f S c h o t l a n d . . De gewenste hoge w e r k p r o d u k t i e i n Hoek van H o l l a n d maakte h e t noodz a k e l i j k om naast de aanvoer p e r t r e i n ook van over zee b r e u k s t e e n aan t e voeren. Deze steen was afkom.stig u i t Noorwegen en Zweden, waar l a n g s de k u s t , aan d i e n v a a r w a t e r voldoende
zv/are b r e u k s t e e n kon v/orden v e r k r e g e n .
-
33 -
-•54-
I n e e r s t e i n s t a n t i e vond de aanvoer p l a a t s u i t Noorwegen, u i t een groeve aan de z u i d k u s t i n R e k e f j o r d . Door een b e p e r k t e m a n o e u v r e e r r u i m t e i n deze f j o r d konden maximaal schepen van ca. 2000 t o n ( c a . 1800 t o n n e t t o laadvermogen) worden ingezet. Voor de l e v e r i n g van 3 m i l j o e n t o n zware b r e u k s t e e n , met een c a p a c i t e i t van 550.000 t o n / j a a r o f 12,500 ton/week h e e f t de l e v e r a n c i e r 5 s p e c i a l e schepen l a t e n bouwen.
.
Gedacht m.oest h i e r b i j worden aan een eenvoudige en s n e l l e l a a d - en l o s m o g e l i j k h e d e n , dus ruime beunen. B i j de'in het begin t i j d e l i j k
i n g e z e t t e normale c o a s t e r s g a f h e t
l o s s e n soms problemen, omdat deze schepen n i e t v o o r h e t s t e e n v e r v o e r waren i n g e r i c h t . Omda t de groeve-exp1oi t ant i n Noorwegen z'n v e r p 1 i ch t i n g e n n i e t na kon komen, i s naderhand de s t e e n v a n u i t Zweden aangevoerd. H i e r b i j z i j n twee schepen i n g e z e t met een n u t t i g laadvermogen van 4500 t o t 5000 t o n . De overeengekomen c a p a c i t e i t van 480,000 t o n / j a a r , o f ca. 10,000 t o n / week kon goed v/orden g e r e a l i s e e r d , Het boun van de zeeschepen v/erd e n i g s z i n s aangepast aan h e t v e r v o e r van de zware s t e e n door v e r s t e r k i n g van de bodem en h e t aanbrengen van h o u t e n b e k i s t i n g e n langs de beunwanden. De havens" langs de Westkust van Zv/eden z i j n v r i j w e l a l t i j d
vorstvrij,
I.Jsgang h e e f t n o o i t enige s t a g n a t i e o p g e l e v e r d . Tengevolge van s l e c h t v;eer kon e r soms een g e r i n g e v e r t r a g i n g o p t r e d e n i n de o v e r i g e n s zeer r e g e l m a t i g e aanvoer,.. S l e c h t s e n k e l e malen i s het voorgekomen, d a t een s c h i p v o o r l a n g e r e tijd
u i t v i e l wegens m o t o r s t o r i n g o f een d o k b e u r t .
Omdat h e t s p e c i f i e k e , aangepaste schepen z i j n , i s h e t n i e t
mogelijk
op k o r t e t e r m i j n een vervangend z e e s c h i p i n t e z e t t e n . De c y c l u s van l a d e n - varen - l o s s e n - v a r e n - schoonmaken
en u i t v o e r e n
van k l e i n e r e p a r a t i e s - was p r e c i e s een week. Elk
van de beide scliencn kwam i n ' t algemeen op steeds d e z e l f d e dag
aan de kade om t e v/orden g e l o s t .
Voor d i t s o o r t schepen moet een g e s c h i k t e loskade aanwezig z i j n , met voldoende w a t e r d i e p t e ( b i j L.W.
min. 7 ra).
Er moeten s p e c i a l e l o s k r a n e n v.'orden g e b r u i k t w a a r b i j de k r a a n m a c h i n i s t v a n u i t een hoog aangebrachte
c a b i n e een goed u i t z i c h t h e e f t i n
de
diepe beunen. De l o s k r a n e n s t a a n s t i l
a l s e r geen s c h i p voor de v/al l i g t . I n d i e n
een en ander p a s t i n de o r g a n i s a t i e van h e t werk, kunnen deze
kranen
e c h t e r ook worden g e b r u i k t voor h e t b e l a d e n van de werkschepen. De l o s c a p a c i t e i t u i t de zeeschepen, met
twee_havenkranen, was
als
volgt: 2000 t o n n e r (2 r u i m e n ) : 180 t / u u r i n de c a t e g o r i e s t e e n 300/1000 kg 5000 t o n n e r (3 r u i m e n ) : 200 t/uür B i j -dé' zwaardere s t e e n van
"
"
"•
1-6 tón ^'^as d i t r e s p . 270- t / u u r en -
315 t / u u r . (de 2000 t o n n e r s werden "opgeschoond", i n de g r o t e r e b l e e f de s t e e n a f v a l a c h t e r , d a t i n Zv/eden werd v e r w i j d e r d ) . Het t r a n s p o r t van b r e u k s t e e n over zee i s n i e t goedkoop. De moeten e c h t e r worden afgewogen tegen h e t geheel van de
prijzen
levering,
l o s s i n g en v e r d e r e v e r w e r k i n g ( z i e hoofdstuk. 12, K o s t e n ) .
M e t i n g aangevoerde hoeveelheden Het i s zowel i n het belang van da l e v > ; r a n c i e r , a l s de
vervoerder
en de o n t v a n g e r , d a t de g e l e v e r d e hoeveelheden b r e u k s t e e n
nauwkeurig
kunnen worden v a s t g e s t e l d .
Bij
de l e v e r i n g per t r e i n z i j n i n e e r s t e i n s t a n t i e de v o l l e wagons
gewogen, waarna h e t op de v/agons aangegeven t a r r a g e w i c h t werd a f g e t r o l ken om het n e t t o gewicht t e k r i j g e n . In
de wagongewichten b l e k e n e c h t e r na v e r l o o p van t i j d
door d i v e r s e
oorzaken v e r s c h i l l e n op te t r e d e n , waarna werd overgegaan t o t v/eging van zowel v o l l e a l s lege v/agons. Daar n i e t e l k e groeve b e s c h i k t over een v/cegbrug, moest i n sommige g e v a l l e n een c e n t r a a l op de a a n v o e r r o u t e
l i g g e n d e weegbrug van
de
N'od. Spoorwegen worden i n g e s c h a k e l d . Wani-.ecr ook dan v o l l e cn lege v/agons moeten v/orden gexv'ogen g e e f t d i t problemen, b.v. door het u i t v a l l e n van v.'agons e.d.
-
36 -
Gezien a l l e v e r k r e g e n r e s u l t a t e n , moet de k o n k l u s i e worden g e t r o k k e n , d a t i n d e r g e l i j k e g e v a l l e n de weging i n f e i t e moet geschieden op een op h e t v / e r k t e r r e i n t e i n s t a l l e r e n g e i j k t e v/eegbrug. B i j de aankomst van de t r e i n kunnen de v o l l e v;agons worden gewogen, t e r w i j l b i j h e t v e r t r e k op de volgende dag h e f j u i s t e gewicht de l e g e wagons ( a l dan n i e t met r e s t a n t e n v u i l en s c h i l v e r s )
van kan
worden v a s t g e s t e l d . Meting_binnenvaartsche£en Het meten van de l a d i n g aangevoerde b r e u k s t e e n per b i n n e n s c h i p l e v e r t geen problemen op, daar a l l e schepen z i j n v o o r z i e n van
ijken
met de d a a r b i j behorende m e e t b r i e f .
Hetvaststellenvandelading breuksteenineen zeeschipis niet eenvoudig.
.
Er. moet r e k e n i n g worden gehouden met w a t e r - en o l i e b u n k e r s , b a l l a s t t a n k s , e.d. D a a r b i j l i g t h e t z e e s c h i p m e e s t a l aan een kade met w o e l i g w a t e r , waardoor een ijkopname w o r d t b e m o e i l i j k t . - • I n h e t b e g i n van de aanvoer van b r e u k s t e e n per z e e s c h i p naar Hoek van H o l l a n d b l e e k de n a u w k e u r i g h e i d van m e t i n g t u s s e n + o f + 5% t e l i g g e n . D i t was,
g e z i e n de hoge k o r t e n van een t o n s t e e n o n t o e l a a t -
baar. Daarom werd een g e s p e c i a l i s e e r d i n t e r n a t i o n a a l erkend b e d r i j f i n g e s c h a k e l d (Peterson's H a v e n b e d r i j f B.V. a a l o n t w i k k e l d e meetapparatuur tot
+
t e R o t t e r d a m ) , d a t m.et s p e c i - ,
de n a u w k e u r i g h e i d w i s t . t e r u g t e brengen
of-0',j5%.
Hoewel ook h i e r soms o n v e r k l a a r b a r e v e r s c h i l l e n z i j n o n t s t a a n t u s s e n de m e t i n g e n
i n Hoek van H o l l a n d en de c o n t r o l e m e t i n g e n door
de
l e v e r a n c i e r i n Zweden, h e e f t d i t nimmer a a n l e i d i n g gegegeven t o t ernstige meningsverschillen. , I n s o o r t g e l i j k e gevallen i s het w e n s e l i j k , vooraf o v e r l e g te plegen m.et de l e v e r a n c i e r over i n s c h a k e l i n g van een bepaald g e s p e c i a l i s e e r d b e d r i j f , d a t voor beide p a r t i j e n a c c e p t a b e l i s .
- -5 7 -
GROOTTE VAN EEN AAN TE LEGGEN BUFFERVOORRAAD
Bij
de u i t v o e r i n g van h e t werk i n IJmuiden werd u i t g e g a a n v a n een
b u f f e r v o o r r a a d van ca. 100,000 t o n zware b r e u k s t e e n (ca. 5 % ) . Deze h o e v e e l h e i d werd vóór de aanvang van de werkzaamheden aangevoerd en opgeslagen Bij
i n depots.
een aangenomen v e r w e r k i n g s c a p a c i t e i t van 8 a 10.000 t o n b r e u k s t e e n
per week k a n deze v o o r r a a d voldoende
z i j n om 2| a 3 maanden s t a g n a t i e
i n de aanvoer t e overbruggen. Deze v o o r r a a d b l e e k l a t e r maar n e t voldoende van
t e z i j n , omdat i n de v / i n t e r
1963, t u s s e n 10 j a n u a r i en 12 maart de aanvoer v a n s t e e n p e r t r e i n
geheel s t i l l a g . Dit
was een g e v o l g van v o r s t en sneeuw, v/aardoor i n België h e t werken
i n de groeven o n m o g e l i j k was. De b u f f e r v o o r r a a d
i s n a d i e n n o o i t meer op h e t z e l f d e p e i l
teruggekomen,
mede omdat de groeven i n Oost-België n i e t aan de g e c o n t r a c t e e r d e aanv o e r p e r week konden v o l d o e n . I n Hoek v a n H o l l a n d werd een r u i m e r e marge aangenomen, n . l . een v o o r raad b r e u k s t e e n i n o p s l a g d i e voldoende
zou z i j n voor een h a l f j a a r .
B i j een aangenomen v e r w e r k i n g s c a p a c i t e i t van ca. 20.000 t o n b r e u k s t e e n per week, betekende d i t een v o o r r a a d v a n 500.000 t o n zware b r e u k s t e e n i n d i v e r s e categorieën (ca. 10%). Ook
-
h i e r z i j n m o e i l i j k h e d e n ondervonden i n de geplande
aanvoer,
doordat
de Noorse l e v e r a n c i e r n i e t aan de g e c o n t r a c t e e r d e v e r p l i c h t i n g e n kon voldoen.
...
Daar d i t i n de b e g i n f a s e van de dammenbouw v i e l en e r . b e t r e k k e l i j k s n e l kon v;orden o v e r g e s c h a k e l d naar een a l t e r n a t i e v e aanvoer u i t Zweden, h e e f t d i t geen s t a g n a t i e gegeven. De g r o o t t e van een b u f f e r v o o r r a a d b r e u k s t e e n hangt naast de v e r w e r k i n g s c a p a c i t e i t ook i n s t e r k e mate a f van de a a n v o e r m o g e l i j k h e d e n . Aanvoer u i t een groeve
i s kwetsbaarder
dan aanvoer van v e r s c h i l l e n d e
k a u t c n , b.v, ner t r e i n
u i t B c l g i e / D u i t s l a n d en p e r z e e s c h i p u i t Zweden/
- . 38
-
Om s t a g n a t i e i n de a f v o e r , met enorme v / e k e l i j k s e k o s t e n , t e voorkom.en, moet een b u f f e r v o o r r a a d s t e e n aanwezig z i j n . • I n verband met r e n t e v e r l i e s moet deze v o o r r a a d ook weer zo k l e i n mogel i j k v7orden gehouden. Uit
e r v a r i n g e n i n IJmuiden en Hoek van H o l l a n d mag worden g e c o n c l u d e e r d ,
dat
e r b i j de aanvang van een s o o r t g e l i j k werk een b u f f e r v o o r r a a d b r e u k -
s t e e n aanwezig m.oet z i j n , om 3 a 4 maanden s t a g n a t i e i n de aanvoer t e kunnen overbruggen. R e c e n t e l i j k i s weer bewezen, d a t met s t a g n a t i e s van e n k e l e maanden r e k e n i n g moet worden gehouden, v/aarbij w o r d t gedacht aan de s t a k i n g e n i n de v e r v o e r s s e c t o r . D e r g e l i j k e s t a k i n g e n kunnen, z i c h ook voordoen i n de p r o d u k t i e s c c t o r de groeven.
in
-
39 -
i
Steenopslaéï I J m u i d e n
(nooi^d)
-40--
OPSI.AGTËRREIHEN, OVERSLACDF.POTS EN LOSSINGSMETHODEN
Tussen de aanvoer en de v e r w e r k i n g van b r e u k s t e e n l i g t v r i j w e l
altijd
een vorm van o p s l a g . D i r e k t e o v e r s l a g v a n u i t h e t t r a n s p o r t m i d d e l i n d a t voor de v e r w e r k i n g zal
p r a k t i s c h n o o i t p l a a t s v i n d e n , omdat:
a. de l o s c a p a c i t e i t daardoor v e r m i n d e r t , en b. het v e r w e r k i n g s m a t e r i e e l t e lange w a c h t t i j d e n k r i j g t b i j h e t l a d e n ; op een andere manier kan v e e l s n e l l e r geladen worden. V/el
i s h e t zaak, t e zoeken naar een l o s - en o p s l a g p l a a t s v a n aangevoerde
s t e e n i n de d i r e k t e omgeving van de l a a d p l a a t s v o o r v e r d e r e v e r w e r k i n g . Een k o r t e t r a n s p o r t a f s t a n d t u s s e n o p s l a g p l a a t s en l a a d p l a a t s , w a a r b i j a u t o t r a n s p o r t w o r d t u i t g e s c h a k e l d , i s zowel t i j d - a l s k o s t e n b e s p a r e n d . Omdat e r ook b u f f e r v o o r r a d e n b r e u k s t e e n moeten worden gevormd v o o r . o n v o o r z i e n e oms tand ighedexi ( z i e h o o f d s t u k 6 ) , kan men s t e l l e n , d a t e r twee s o o r t e n o p s l a g t e r r e i n e n moeten x.'orden gemaakt, n . l . : a. voor éénmalig o f b e p e r k t g e b r u i k
(de s p e c i f i e k e b u f f e r v o o r r a a d ) , cn
b. voor i n t e n s i e f d a g e l i j k s g e b r u i k ( d o o r g a n g s d e p o t ) . De p r a k t i j k h e e f t g e l e e r d , d a t onder een éénmalig, o f s l e c h t s enkele k e r e n t e g e b r u i k e n depot- geen v e r h a r d e v l o e r aanwezig b e h o e f t t e z i j n . Onder een hoofddepöt, w a a r u i t r e g e l m a t i g s t e e n w o r d t gehaald voor v e r d e r e v e r w e r k i n g , moet wel een v e r h a r d e ( b e t o n - ) v l o e r worden aangebracht. I n d i e n deze n i e t aanwezig
zou z i j n , zou op zeer k o r t e t e r m i j n door h e t
l a a d m a t e r i e e l een " p u t " v7orden gegraven, v.'aaruit de b r e u k s t e e n steeds m o e i l i j k e r kan worden opgenomen. Het i s d u i d e l i j k , d a t een v o o r r a a d d e p o t g e m a k k e l i j k e r i s t e r e a l i s e r e n t i j d e n s h e t l o s s e n van t r e i n e n met behulp van m o b i e l e k r a n e n , dan b i j de per z e e s c h i p aangevoerde s t e e n . I n het l a a t s t e g e v a l i s h e t b e p e r k t e k r a a n b e r e i k maatgevend. Daarna moet de steen vanaf de loskade p e r as v e r d e r v/orden g e t r a n s p o r t e e r d , v/aarbij op het o p s l a g t e r r e i n een m o b i e l e kraan moet worden i n g e z e t voor h e t optassen van de b r e u k s t e e n .
~ AX -
Zowel i n IJmuiden, a l s i n Hoek van H o l l a n d z i j n
spoorraccordementea
aangelegd voor de aanvoer en o p s l a g van de zware b r e u k s t e e n . De l e n g t e en de a f s t a n d tussen de sporen v/erd z o d a n i g gekozen, d a t . v o l l e t r e i n e n ( c a . 600 m) aan v/eerszijden van een spoor konden v/orden gelost.
.
De v e r s c h i l l e n d e categoriën s t e e n werden i n a p a r t e depots opgeslagen. I n IJmuiden werden tv/ee raccordementen aangelegd, zov/el aan de z u i d als
aan de n o o r d z i j d e van de b u i t e n h a v e n .
Reden h i e r v o o r vjas, d a t de aangevoerde
s t e e n , n a a s t t r a n s p o r t over
water met onder- en o p l o s s e r s , o o k over de hoog gelegen k r u i n van de dammen naar de kop van h e t werk moest v^Jorden aangevoerd. De raccordementen i h IJm.uideh bestonden u i t d r i e sporen ( z u i d ) , r e s p . v i e r sporen ( n o o r d ) met een l e n g t e van ca. 600 m.(eén t r e i n s t e l ) en een o n d e r l i n g e a f s t a n d van 50 m, Tussen.de sporen v/as een o p s l a g c a p a c i t e i t m o g e l i j k van ca. 100 ton/ra, v/aarbij ca, 8 m brede r i j b a n e n naast de sporen open b l e v e n t . b . v , h e t losm.aterieel. Omdat de a f v o e r van b r e u k s t e e n u i t h e t merendeel van de depots'.eenmalig, of
s l e c h t s e n k e l e k e r e n zou moeten p l a a t s v i n d e n , z i j n geen zware v e r -
harde afvoerwegen aangelegd. Er werd v o l s t a a n met 6 m brede d e r i n g p n m.et een d i k t e van 0,25 m.
'
.
silex-fun-
.
Het hoofddepot voor de d a g e l i j k s e aan- cn a f v o e r van de b r e u k s t e e n , aan de n o o r d z i j d e van de b u i t e n h a v e n , v/erd v o o r z i e n van een b e t o n v l o e r (250
X
20
X
0,30 m).
Een en ander i s aangegeven op pag. /|5 gji /^-j I n Hoek van H o l l a n d , v/aar v i j f maal z o v e e l s t e e n i n v o o r r a a d moest v/orden gehouden, a l s i n IJmuiden, v/erd een g r o t e r spooraccorderaent aangelegd. Dit
bestond u i t v i j f
sporen met een l e n g t e van 1200-1400 m, voldoende om
twee t r e i n e n a c h t e r e l k a a r t e p l a a t s e n . Omdat v;erd aangenoii:en, d a t u i t som.mige depots meer dan één maal s t e e n zou moeten worden v e r w e r k t , en er ook andore s t e e n a c h t i g e m a t e r i a l e n over het
w e r k t e r r e i n moesten v/orden v e r v o e r d , v/erd naast e l k spoor een v/erk~
weg a an,gelegd.
-
43
-
Loskranen voor per z e e s c h i p aanyevoerde
br(-!uksteen
L o s s e n b r e u k s t e e n 500-1000 k g u i t z e e s c h i p
_ 46 -
'J m u i d e n, v / e r k t e r r e i n
noord
6 n>
.4
C
Doorsnede
over
sieendoDots
te
'Jmuiden
-48- -
Deze wegen waren 6 m b r o e d , met een f u n d e r i n g van 0,25 m hoogovensl a k k e n en een a f d e k k i n g van 0,06 ra open a s f a l t b e t o n . Een dubbel rangeerspoor werd bovendien d o o r g e t r o k k e n naar een o v e r s l a g d e p o t i n de n a b i j h e i d van de b e l a d i n g s k a d e voor de s t o r t s c h e p e n . Op deze p l a a t s werd een 0,30 m d i k k e b e t o n v l o e r g e s t o r t om h e t o p l a d e n van de b r e u k s t e e n en h e t t r a n s p o r t (met l o a d e r s ) t e v e r g e m a k k e l i j k e n . Op pagina
' ^ i j n de depots en l o s p l a a t s e n aangegeven.
De loskade voor de p e r zeeschip aangevoerde b r e u k s t e e n u i t Noorwegen en Zweden was z o d a n i g ontworpen, d a t de a f v o e r - a f s t a n d naar de l a a d p l a a t s voor de werkschepen minimaal was ( c a . 50 a 60 m). Tevens kon e r een b e p e r k t e v o o r r a a d naast de k r a n e n op de loskade worden opgeslagen. De p e r zee s c h i p aangevoerde breuks teen v/erd z o v e e l m o g e i i j k r e c h t s t r e e k s v e r w e r k t . Wanneer de a f v o e r naar zee e c h t e r s t a g n e e r d e , en de o p s l a g r u i m t e op de kade v o l r a a k t e , moest ook van deze s t e e n een d e e l naar de v o o r r a a d d e p o t s worden v e r v o e r d . I n o n d e r s t a a n d schema z i j n hoeveelheden
en percentages opgenomen van
de t i j d e l i j k i n depots opgeslagen b r e u k s t e e n i n Hoek 'van H o l l a n d . H i e r u i t b l i j k t d u i d e l i j k , d a t de v o o r r a a d d e p o t s voor h e t g r o o t s t e gedeel t e z i j n aangevuld met p e r t r e i n aangevoerde s t e e n . I n de b e g i n p e r i o d e van de dammenbouv/ moest z e l f s een kv;art van de Noorse s t e e n nog vrorden opgeslagen. L a t e r , b i j de aanvoer van s t e e n u i t Zweden kon s l e c h t s
10% n i e t d i r e k t v/orden v e r w e r k t .
Het i s van u i t e r m a t e g r o o t b e l a n g , d a t de p l a n n i n g voor de
hoeveelheden
en categoriën t e verwerken s t e e n i n nauv/ o v e r l e g met de l e v e r a n c i e r s worden " v e r t a a l d " i n aanvoerscliema' s. Daar de k o s t e n v o o r het e x t r a t r a n s p o r t u i t de depots naar de laadkade n i e t z i j n t e v e r w a a r l o z e n , b l i j k t u i t de i n de s t a a t opgenomen bedragen ( t o t a a l ca. ƒ 5.000.000,-). De per t o n vermelde bedragen
z i j n de gemiddelde k o s t e n over de. t o t a l e
h o e v e e l h e i d aangevoerde b r e u k s t e e n .
-.49
In opslag gebracht (ton)
Totaal aaiigevoerd (ton)
Herkomst
-
%
E x t r a transportV;osten over t o t a l e h o e v e e l heden
(trein)
1.980.000
1 .080.000
55%
ƒ
1 ,80 / t o n
Duitsl.(trein)
10.000
10.000
100%
"
3,50
Noorw. ( s c h i p )
150.000
40.000
27%
"
1,50
"
Zweden ( s c h i p )
2.520.000
255.000
10%
"
0,45
"
4.660.000
1.385.000
België
ca 30%
ca ƒ
1,06 / t o n
Het l o s s e n van de zware b r e u k s t e e n h e e f t geen b i j z o n d e r e problemen opgeleverd. I n IJmuiden werd b i j de wagons t i j d e l i j k g e b r u i k gem.aakt van d r a g l i n e s met s p e c i a l e s t r o p k e t t i n g c n , maar h e t b l e e k a l s p o e d i g , d a t n e t een p o l i e p g r i j p e r een g r o t e r e c a p a c i t e i t kon worden v e r k r e g e n .
•
•
Ket l o s s e n van de s t e e n u i t zeeschepen werd u i t g e v o e r d met twee p o r t a a l kranen met
poliepgrijpers.
De volgende
gemiddelde c a p a c i t e i t e n per k r a a n , per uur werden gemeten:
Losmethode-
•
Lossen v;agons mét k e t t i n g "
"
"
poliepgrijper
300/1000 k g
100Ö/6000 kg
40-50 t / h
80 t / h
80-90 t / h
150 t / h
schepen (2000 t )
"
90 t / h
135 t / h
(5000 t )
"
100 t / h
160 t / h
Vermeld kan nog worden, d a t de s l i j t a g e aan de dure p o l i e p g r i j p e r s e r g g r o o t i s . De k o s t e n h i e r v o o r l a g e n i n 1-974 t u s s e n ƒ 0,70 en ƒ 0,80 p e r ton.
WERKTERREIN
BOUiW
N;,..UWE
HAVENMOND
-51--
AAN
ZWARE BREUKSTEEN TE STELLEN KWALITEITSEISEN
B i j de aankoop van zware b r e u k s t e e n
i s steeds opnieuw de v r a a g naar
voren gekomen, welke e i s e n e r aan een n a t u u r p r o d u k t a l s s t e e n moeten en kunnen worden g e s t e l d , hoe deze e i s e n i n een bestek moeten worden g e f o r m u l e e r d en hoe de k e u r i n g moet
geschieden.
A l s c r i t e r i a voor de aan de b r e u k s t e e n ontwerp met
te s t e l l e n eisen dienen
het
de r e s u l t a t e n van h e t modelonderzoek, en de k o n s t r u k t l e
van de dam
met de
uitvoeringsmethode.
I n h e t algemeen z u l l e n h i e r u i t enkele p r i m a i r e e i s e n v o l g e n : - de g r a d a t i e van de b r e u k s t e e n
, w a a r b i j de
stukgewichten
b i n n e n bepaalde grenzen moeten l i g g e n ; - h e t s o o r t e l i j k gewicht van dc
steen;
- de k w a l i t e i t van de s t e e n .
-
Verder z u l l e n e r aan de l e v e r i n g , b.v. secundaire
t e n behoeve van de
uitvoering,
e i s e n kunnen worden g e s t e l d , t e weten:
- a a n v o e r c a p a c i t e i t per week; - vorm van de stenen - mate van toegestane - percentage
(lengte/breedte verhouding); verontreiniging;
o v e r - en o n d e r s c h r i j d i n g i n - e e n g e w i c h t s k l a s s e ;
- l o s t i j d e n , -staangelden, enz. Er moet r e k e n i n g mee
worden gehouden, dat b r e u k s t e e n een
natuurprodukt
i s , w a a r b i j de winningsmethoden i n de groeven i n m o g e l i j k h e d e n b e p e r k t z i j n . D i t kan zowel door de n a t u u r l i j k e geaardheid
van de s t e e n a l s door
h e t b e d r i j f s t e c h n i s c h e kunnen van de g r o e v e - e x p l o i t a n t e n
v7orden
bepaald.
De e i s e n kunnen daarom n i e t o n g e l i m i t e e r d v;orden opgevoerd, zonder i n m o e i l i j k h e d e n t e komen b i j de p r o d u k t i e , de k e u r i n g en de I r e e l e e i s e n , o f e i s e n binnen
t e scherp omschreven grenzen,
kostprijs. zonder
tole-
r a n t i e s , z u l l e n e l k e keer opnieuw t o t gehele o f g e d e e l t e l i j k e a f k e u r i n g van'een p a r t i j kunnen
steen l e i d e n . D i t z a l daarna weer s t a g n a t i e s i n dc
afvoer
veroorzaken.
De aan de e i s e n gekoppelde k o s t p r i j s van de b r e u k s t e e n hoogte s t i j g e n , i n d i e n abnormale e i s e n worden g e s t e l d .
z a l t o t grote
- 5& -
Bij
h e t o p s t e l l e n van e i s e n voor zware b r e u k s t e e n i s er w e i n i g o f
geen houvast aan de b e p a l i n g e n i n de U.A.V. ( p a r . 305-313) o f i n de Normaalbladen
(NEN 529, 530, 531 en 5 3 2 ) .
Deze b e p a l i n g e n hebben meer b e t r e k k i n g op bouwornamenten i n n a t u u r s t e e n , g l o o i i n g - w e r k e n , e.d.,
t e r w i j l de b e p a l i n g e n over z i n k - en
s t o r t s t e e n h e t gewenste s l e c h t s i n g e r i n g e mate
benaderen.
Bekendheid met de groeve, w a a r u i t de s t e e n w o r d t o n t l e e n d en de daar gehanteerde winningsmethode I n h e t algemeen z u l l e n
i s van g r o o t b e l a n g .
e r u p t i e v e g e s t e e n t e n , a l s g r a n i e t , p o r f i e r en gabro
geen m o e i l i j k h e d e n o p l e v e r e n , t e r w i j l aan
een s e d i m e n t g e s t e e n t e a l s k a l k -
steen v o o r a f meer aandacht moet worden b e s t e e d . I n h e t volgende h o o f d s t u k w o r d t de k e u r i n g beschreven van de voor de havenmondwerken aangevoerde b r e u k s t e e n , t e r w i j l i n h o o f d s t u k 10 eén i n d i c a t i e w o r d t gegeven van m o g e l i j k e k e u r i n g van s t e e n u i t onbekende groeven
(van b e l a n g v o o r a d v i e z e n i n h e t b u i t e n l a n d ) .
-55
-
KEURING VAN VOOR DE HAVENTIONDWERKEN AANGEVOERDE BREUKSTEEN
a. Algemeen I n de overeenkomsten voor h e t l e v e r e n van b r e u k s t e e n voor de havenmondwerken i s e r v a n u i t g e g a a n , d a t de k e u r i n g na aankomst op h e t w e r k t e r r e i n op de " t r a d i t i o n e l e " manier zou geschieden. D i t vil zeggen "op h e t oog", door e r v a r e n
funktionarissen.
U i t e r a a r d worden h i e r b i j p e r i o d i e k o f s t e e k p r o e f s g e w i j z e m e t i n g e n o f wegingen v e r r i c h t . D i t l a a t s t e g e l d t i n e l k g e v a l b i j de b e p a l i n g v a n een v e r e i s t soortelijk
gewicht.
S l e c h t s i n êën- g e v a l i s van deze " p r a k t i s c h e k e u r i n g " afgeweken, n . l . b i j een l e v e r i n g van D u i t s e s t e e n , waarop i n h o o f d s t u k 11 v;ordt teruggekomen. • Omdat de k e u r i n g pas g e s c h i e d t op de p l a a t s Van bestemming, i s afgekeurde
steen voor de l e v e r a n c i e r e r g duur (de t r a n s p o r t k o s t e n
z i j n ook a l b e t a a l d ) . De l e v e r a n c i e r z a l daarom t r a c h t e n a f k e u r i n g van s t e e n t e vooricomen, o f i n e l k g e v a l zeer b e p e r k t
t e houden.
K e u r i n g van p e r t r e i n aangevoerde s t e e n - i s " s t r e n g e r " , dan k e u r i n g van s t e e n i n een' s c h i p . D i r e k t na de aanvoer op h e t w e r k t e r r e i n z i j n op de wagons a l l e stenen z i c h t b a a r ; t e g r o t e , t e k l e i n e o f t e s l e c h t e . I n h e t beun van een s c h i p i s a l l e e n de bovenste l a a g t e z i e n . Een i n d r u k van de gehele
l a d i n g kan pas t i j d e n s h e t l o s s e n worden v e r -
kregen. T i j d e n s h e t laden en l o s s e n o n t s t a n e s c h i l v e r s b l i j v e n a l s een r e s t a n t a c h t e r op dc bodem van h e t s c h i p en geven tegen h e t e i n d van l o s s i n g vaak een h e e l ander b e e l d van de l a d i n g , dan de e e r s t e i n d r u k van de bovenlaag.
^ÊÜEi2S_Y5D_ï!Ë_g£§^atic I n de overeenkomsten stond meestal
dc volgende z i n ;
" de s t u k g e w i c h t e n moeten ongeveer g e l i j k m a t i g v e r d e e l d l i g g e n de aangegeven g e w i c h t s g r e n z e n " .
tussen
- 54-
-
Nemen v;e h i e r de s o r t e r i n g s t e e n van 300-1000 k g , dan
betekent
bovenstaande z i n , d a t de t e l e v e r e n h o e v e e l h e i d s t e e n moet bes t a a n u i t stenen met v a r i a b e l e gewichten
t u s s e n 300 en
1000
kg,
w a a r b i j h e t gemiddelde g e w i c h t r o n d 650 kg moet. bedragen. De s o r t e r i n g moet n i e t worden b e o o r d e e l d wagon, o f één
ruim,
over de l a d i n g van
eén
maar over g r o t e r e eenheden van t e n m i n s t e
een
t r e i n o f een s c h i p . I n d i e n m o g e l i j k , zou z e l f s de h o e v e e l h e i d aangevoerde s t e e n per week (+ 10.000 t o n ) een nog b e t e r e i n d i c a t i e geven, omdat de s t e e n na l o s s i n g i n opslagdepots Een
een "nieuwe" g r a d a t i e k r i j g t .
zekere t o l e r a n t i e van de genoemde grenzen, naar boven en naar
beneden moet u i t p r a k t i s c h e en financiële overwegingen worden geaccepteerd . Er werd g e s t e l d , d a t ca.
10% van h e t a a n t a l stenen boven 1000
kg
(1000-1500 kg) mocht z i j n . Een. percentage beneden 300 kg werd n i e t genoemd, maar i n f e i t e moet u i t p r a k t i s c h e overwegingen ook - een g e r i n g e r - p e r c e n t a g e worden aangegeven, b.v.
3 a
hier
5%.
I n de meeste g e v a l l e n geschiedde a f k e u r i n g , omdat er t e v e e l ondermaat se s t e n e n i n de l a d i n g e n aanv/ezig waren. Een
g e d e e l t e h i e r v a n was
v e r o o r z a a k t door b r e u k t i j d e n s h e t t r a n s p o r t
u i t dc groeve, h e t laden i n h e t t r a n s p o r t m i d d e l en t i j d e n s de Om
lossing
a f k e u r t e voorkomen, werd de s o r t e r i n g van s t e e n van 300-1000 kg
i n de p r a k t i j k b i j het p e r s o n e e l i n de groeven vaak " v e r t a a l d " t o t 400-1200 kg o f z e l f s 500-1500 k g . I n p r i n c i p e i s h e t n i e t e r g , a l s e r tussen de s t e e n i n de 300-1000 kg enkele zwaardere stenen van
1500
sortering
o f 2000 k g aanwezig z i j n
T i j d e n s dc verdere' v e r w e r k i n g kan d i t i n sommige g e v a l l e n e c h t e r op bezv;aren
stuiten.
I n IJmuiden V7erden de stenen naar zee g e b r a c h t met o p l o s s e r s . De compartimenten
onder- en
boven de k l e p p e n i n h e t beun van d i e
schepen waren b e p e r k t i n a f m e t i n g e n ,
(:öie pa.g.'JG)
'Grote stenen v e r o o r z a a k t e n h e r h a a l d e l i j k z.g.
brugvorming,
waardoor
een d e e l van de l a d i n g b l e e f hangen. D i t g e e f t oponthoud b i j de uitvoering.
-1
-.55
-
H i e r d o o r V7erd i n IJmuiden n o g a l s t i p t de hand gehouden aan de bovengrens van de s o r t e r i n g 300-1000 k g . I n Hoek van H o l l a n d v/erd de s t e e n met z i j l o s s e r s v e r v / e r k t , v/aardoor d i t probleem h i e r n i e t naar v o r e n kwam. G r o t e r e s t e n e n konden dan ook e e r d e r worden
geaccepteerd.
De b e p a l i n g van h e t s o o r t e l i j k gewicht v a n de s t e e n z a l i n h e t algemeen s l e c h t s p e r i o d i e k geschieden,
b e h a l v e i n d i e n een s p e c i a a l
s o o r t s t e e n met een u i t z o n d e r l i j k hoog s.g. wordt
vereist.
De normale e i s i n de overeenkomsten was een s.g. v a n m i n i m a a l 2,6. H i e r a a n v o l d o e t g r a n i e t , p o r f i e r en de meeste h a r d - k a l k s t e e n s o o r t e n . Voor de koppen van de havendammen i n Hoek van H o l l a n d moest b r e u k steen worden v e r w e r k t met een s.g. van t e n m i n s t e 2,8. I n d i t g e v a l d i e n t wel e l k e l a d i n g t e
v7orden
bemonsterd en gekeurd,
w a a r b i j a - s e l e c t gedurende de l o s s i n g van een s c h i p ca, 60 monsters v/erden genomen, waarvan h e t r e k e n k u n d i g gemiddelde V7erd b e p a a l d . V a n u i t Zv/eden v/erden gemengde l a d i n g e n g r a n i e t diabaas-gabro
( s . g . 2,6 a 2,7) en
( s . g . 3,0 a 3,1) aangevoerd om h e t gemiddelde van t e n -
m i n s t e 2,3 t e r e a l i s e r e n . I n geen e n k e l g e v a l behoefde op s.g. t e v/orden
afgekeurd,
N,B, Omdat h e t e r g m o e i l i j k i s , om k l e i n e s t u k k e n van een grote, s t e e n t e s l a a n , werden i n de p r a k t i j k vaak de t i j d e n s h e t l o s s e n meekomende s c h i l v e r s a l s monsters g e b r u i k t . Omdat v e r s c h i l l e n d e s t e e n s o o r t e n ook qua k l e u r vaak v e r s c h i l l e n i s h e t m o g e l i j k , om t i j d e n s de monstername " o n e e r l i j k t e s p e l e n " . B i j de k e u r i n g d i e n t daarom zowel een v e r t e g e n w o o r d i g e r
van de
d i r e k t i e a l s van de l e v e r a n c i e r aanwezig t e z i j n .
De k e u r i n g op k w a l i t e i t g e s c h i e d t i n h e t algemeen op h e t oog. Bij
g r a n i e t en p o r f i e r z i j n er n o o i t m o e i l i j k h e d e n , behoudens a l s er
i n een groeve m.et dynamiet wordt gesprongen. Dc h a a r s c h e u r t j e s d i e dan
i n de steen o n t s t a a n , kunnen water o p z u i g e n , v/aardoor b i j v o r s t de s t e
- 56 -
s t u k kan s p r i n g e n . B i j k a l k s t e e n kunnen meer problemen naar v o r e n komen, b.v. verweerde steen u i t de bovenlaag
i n de groeve, steen met t e k o r t e
breukvlakken
( g r e s ) , e.d. Geconstateerde
breuk t i j d e n s h e t l o s s e n g e e f t een i n d i c a t i e van de
h a r d h e i d van de s t e e n . Het percentage
a f k e u r i n g e n i n Hoek van H o l l a n d i s i n onderstaand
schema aangegeven: Belgische steen
(1.980.000 t o n ) =
Noorse s t e e n
(
Zweedse s t e e n
(2.520.000
" ) =^ 0,03%
Duitse steen
(
" ) =
150.000
10.000
" ) =
0,04% 6%
50-100% ( s t a t i s t i s c h e k e u r i n g ) zie hoofdstuk
11-g.
-.57
-
KU'ALITEITSKEURING VAN STEEN UIT EEN ONBEKENDE GROEVE a. Bepalen van de d r u k s t e r k t e ( c r u s h i n g s t r e n g t h ) . D i t g e s c h i e d t volgens normaalblad, N.1562 i n 3-voud met kubussen van 4 cm r i b b e . Een
z e l f d e r e s u l t a a t kan worden v e r k r e g e n met c y l i n d e r s 0 1",.
a l s w o r d t aangegeven i n BS 812 ( D e t e r m i n a t i o n o f c r u s h i n g s t r e n g t h ) . Ter i n f o r m a t i e enkele r e s u l t a t e n : 2 - p o r f i e r u i t Belgiè
3000-3400 kg/cm
- k a l k s t e e n langs de Maas
2000-2500
"
- k a l k s t e e n oost België
1600-2600
"
b. Bepalen van de weerstand
(variabel)
tegen c o r r o s i e v e i n v l o e d van zeewater
(soundness-test). H i e r v o o r kan de p.roef met een v e r z a d i g d e n a t r i u m - o f magnésiums u l f a a t - o p l o s s i n g worden g e b r u i k t , a l s aangegeven i n ASTM, d e s i g n a t i o n C 88-73. Het percentage r e s t e r e n d m a t e r i a a l en h e t a a n t a l b r o k s t u k k e n kan v i s u e e l worden b e o o r d e e l d . Ter i n f o r m a t i e enkele r e s u l t a t e n ; r e s te-end m a t e r i a a l ' P o r f i e r , België K a l k s t e e n (Maas) B u i t e n l a n d s e monsters
c. Bepalen
aantal brokstukken
100 %
1
99 %
2
v a r . 30 - 100 %
var. 1 - 3
van h e t volumegevücht, h e t s o o r t e l i j k gewicht en de
v;a t e r opneming. Het bepalen van h e t -yoluraegev/icht en de wateropneming
i s aangegeven
op n o r m a a l b l a d N1562. Over de b e p a l i n g van h e t s o o r t e l i j k gewicht en de v/ateropneming qveneens proeven opgenomen i n BS 812 ( d e t e r m i n a t i o n o f s p e c i f i c g r a v i t y , water a b s o r b t i o n , e t c ) .
zijn
-5.3.-
De volgende formules kunnen worden g e b r u i k t , w a a r i n : a = gex^-icht p r o e f s t u k i n grammen i n droge t o e s t a n d (gedroogd bij
100-105° C) - (oven d r i e d aggregate i n a i r ) ,
b = gev/icht p r o e f s t u k i n grammen,- v e r z a d i g d met w a t e r , boven w a t e r gewogen ( s a t u r e d s u r f a c e d r y aggregate i n a i r ) , c = g e w i c h t p r o e f s t u k i n grammen, v e r z a d i g d met w a t e r , onder w a t e r gewogen ( s a t u r a t e d aggregate i n w a t e r ) .
volumegewicht
b-c b-a i n % van h e t ( d r o g e ) gewicht = 100 x ~ —
wateropneming
3.
wateropneming
i n % van h e t volume ( s c h i j n b a r e p o r e u s h e i d ) = 100 x
' s o o r t e l i j k gewicht droog m a t e r i a a l (oven d r i e d b a s i s ) s o o r t e l i j k gewicht met w a t e r v e r z a d i g d m a t e r i a a l = —
b
( s a t u r a t e d and s u r f a c e d r i e d b a s i s ) schijnbaar s o o r t e l i j k gewicht a-c (apparent' s. g.)
N.B.
1. 'Vermeld a l t i j d welk s.g. w o r d t bedoeld
omdat e r v e r s c h i l l e n
z i j n i n de u i t k o m s t e n . 2. De ware p o r e u s h e i d
kan met een pyknometer i n een
t o r i u m worden bepaald.
Voorbeeld
(basalt)
a = 693,2 gram b = 704,5
"
.
'
c = 459,6 Na b e r e k e n i n g gevonden: 3 volurnegewicht wateropneming
i n gew.
%
wateropneming
in vol. %
2,85
gr/cm
0,90
%
2,6
%
s.g. droog m a t e r i a a l
2,85
s.g. met v.'ater v e r z a d i g d
2,S8
s c h i j n b a a r s.g.
2,93.
labora-
-59- -
Bepalen van de weerstand tegen
slijtage:
Deze p r o e f ( z a n d b l a a s p r o e f ) kan worden u i t g e v o e r d v o l g e n s h e t bepaalde i n BS.812 ( d e t e r m i n a t i o n o f aggregate a b r a s i o n v a l u e ) . H i e r b i j w o r d t h e t v e r l i e s p e r c e n t a g e i n g e w i c h t s % bepaald u i t de formule: b-c 100 X
, waarin a
a = g e w i c h t p r o e f s t u k i n grammen i n droge t o e s t a n d ( s u r f a c e d r y ) b = g e w i c h t van de bak met m a t e r i a a l voor de p r o e f c = g e w i c h t van de bak met m a t e r i a a l na de p r o e f . Bovenstaande keuringsmethoden behoeven n i e t i n een c o n t r a c t t e worden omschreven. Het i s v o l d o e n d e , t e v e r w i j z e n naar de b e t r e f f e n d e v o o r s c h r i f t e n •en n o r m a a i b i a d e n .
I 1,
STATISTISCHE KEURING VAN STEEN
T i j d e n s de l e v e r i n g van zware b r e u k s t e e n i n Hoek van H o l l a n d g e t r a c h t , om de t r a d i t i o n e l e k e u r i n g . " o p
werd
h e t oog" door e r v a r e n
personeel,
te vervangen door een "meer o b j e c t i e v e " s t a t i s t i s c h e k e u r i n g d i e door "iedereen" zou kunnen v;orden u i t g e v o e r d . Zowel b i j de l e v e r i n g p e r t r e i n , a l s p e r s c h i p z i j n hiermee gedurende enkele perioden
tussen
1970 en 197 3 proeven genomen.
De "normale" k e u r i n g b l e e f gehandhaafd, zodat een v e r g e l i j k i n g
tussen
de twee keuringsmethoden m o g e l i j k was. Omdat e r g r o t e a a n t a l l e n m e t i n g e n z i j n v e r r i c h t . z i j n de gegevens n i e t met
de hand v e r w e r k t , maar v i a een computerprogramma "Stamet" b i j de
Dienst Informatieverwerking
(D.I.V.).
Hoewel van v e r s c h i l l e n d e l a d i n g e n de gegevens bekend z i j n , kan e r door omstandigheden b i j de D.I.V. e i n d 1975 nog n i e t worden b e s c h i k t de v e r g e l i j k e n d e c i j f e r s , geïnventariseerde
over
gegevens en een " g e b r u i k e r s -
verhaal". De volgende k o n k l u s i e s kunnen over de s t a t i s t i s c h e k e u r i n g s m e t h o d e n worden
getrokken:
a. De s t a t i s t i s c h e keuringsmethode i s zeer" a r b e i d s i n t e n s i e f . De a - s e l e c t u i t de aangevoerde l a d i n g e n genomen m o n s t e r s , - p e r k e e r ca.
100 stenen -, moeten a f z o n d e r l i j k
v;orden o p g e s l a g e n , genumm.erd,
opgemeten, deels p e r s t u k gev/ogen (auto en weegbrug) en a l s v e r g e l i j k i n g met de p r a k t i s c h e keuringsmethode worden geschat op g e w i c h t . b. A l l e verzamelde gegevens moeten op v o o r g e d r u k t e
s t a t e n worden v e r - -
meld en u i t g e w e r k t op p o n s k a a r t e n voor de c o m p u t e r i n v o e r . Er b e s t a a t kans op h e t naken v a n f o u t e n . c. I n d i e n u i t h e t r e s u l t a a t van de s t a t i s t i s c h e k e u r i n g b l i j k t , d a t een
geleverde p a r t i j
s t e e n n i e t p r e c i e s aan de e i s e n v o l d o e t , b.v.
omdat de s t a n d a a r d a f w i j k i n g v a n h e t gemiddelde s t u k g e w i c h t • g e w i j s neer a f w i j k t dan de t o l e r a n t i e a a n g e e f t , o f g e d e e l t e l i j k worden
percentage-
moet de l a d i n g g e h e e l
afgekeurd.
Deze a f k e u r i n g g e s c h i e d t , ongeacht o f de s t e e n qua k v / a l i t e i t goed i s .
zeer
-61-
I n de meeste g e v a l l e n z a l v/anneer de u i t s l a g vau de k e u r i n g
bekend
i s , de s t e e n reeds z i j n opgeslagen i n een depot o f m o g e l i j k a l z i j n v e r v j e r k t i n de dammen. I n d i e n de a f g e k e u r d e s t e n e n v i a h e t depot met andere l a d i n g e n
zijn
verm.engd, i s er weer een nieuw gemiddeld s t u k g e w i c h t o n t s t a a n . Ook moet de v r a a g worden g e s t e l d , o f de a f w i j k i n g van h e t gemiddelde s t u k g e w i c h t van de afgekeurde l a d i n g een n a d e l i g e i n v l o e d h e e f t op de k o n s t r u k t l e van de
dam.
Doordat de l e v e r a n c i e r qua k a n s b e r e k e n i n g meer niet a f k e u r i n g e n t e maken k r i j g t ,
z a l h i j hiermee b i j h e t i n d i e n e n van een p r i j s
reke-
n i n g houden. De s t e e n z a l per t o n e n k e l e guldens d u u r d e r worden. H i e r b i j moet er van worden u i t g e g a a n , d a t de l e v e r a n c i e r a f h a n k e l i j k i s van de werknemers i n de groeve en op de l a a d p l a a t s . Deze werknemers z u l l e n s l e c h t s i n g e r i n g e mate s e l e k t i e f t e w e r k gaan b i j o p s l a g en de b e l a d i n g , waardoor a f w i j k e n d e s t e n e n t e n a l l e
de
tijde
worden meegeleverd. Een i n z i c h t i n de j u i s t e g r a d a t i e steen d i e w o r d t g e l e v e r d en v e r w e r k t , i s van b e l a n g v o o r h e t modelonderzoek, b.v. v o o r a l op v i t a l e punten als
een k o p k o n s t r u k t i c van een havendam.
I n h e t model moet dan de j u i s t e g r a d a t i e op s c h a a l worden n a g e b o o t s t . Een a f w i j k i n g van h e t gemiddelde s t u k g e w i c h t naar beneden z a l m o g e l i j k g r o t e r e k o n s e k w e n t i e s kunnen hebben, dan een a f w i j k i n g naar boven. I n h o e v e r r e b i j h e t modelonderzoek v7orden bepaald i s momenteel n i e t
h i e r v o o r (nauwe) grenzen kunnen bekend.
A l l e e n i n d i e g e v a l l e n , waar k o n s t r u k t i e f zeer s t r i n g e n t e e i s e n moeten worden g e s t e l d aan de s o r t e r i n g van de s t e e n , b.v, wanneer een onder- o f o v e r s c h r i j d i n g van de grenzen minder dan 2 a 3% mogen zijn,
zou een s t a t i s t i s c h e k e u r i n g b e t e r op z'n p l a a t s z i j n dan de
p r a k t i s c h e keuringsmethode. Opgmarkt kan nog worden, dat de k e u r i n g g e s c h i e d t b i j aankomst van ' de l a d i n g op h e t w e r k t e r r e i n . T i j d e n s de l o s s i n g , h e t t r a n s p o r t naar een o p s l a g d e p o t en vandaar naar een. s t o r t s c h i p voor v e r d e r e v e r w e r k i n g i n de d a m k o n s t r u k t i e kan opnieuw breuk o n t s t a a n , waardoor de g r a d a t i e weer w i j z i g t .
"63-
Proefkontrai-.t: l e v e r i n g b a s a l t . Om de s t a t i s t i s c h e keuringsmethode i n de p r a k t i j k t e t o e t s e n , werd een overeenkomst opgemaakt.voor de l e v e r i n g ner t r e i n u i t D u i t s l a n d van 400.000 t o n zvjare b r e u k s t e e n
i n stukgewichten
van
300-1000 k g , 1000-6000 kg en 5000-7000 kg. I n deze overeenkomst werden onder meer de volgende
e i s e n opge-
nomen: . Het
s.g. moet t e n m i n s t e 2,8
bedragen;
. De a f z o n d e r l i j k e s t u k g e w i c h t e n van de s t e e n moeten normaal v e r d e e l d l i g g e n tussen de s.tukgewichtsgrenzen l e n d e categoriën.
^
i n de
verschil-
•
Onder- en o v e r s c h r i j d i n g van de r e s p . onder- en bovengrens van de genoemde s o r t e r i n g e n mioet minder dan 2^% bedragen; . Het
gemiddelde s t u k g e w i c h t moet binnen bepaalde vm'arden l i g g e n
en w e l b i j sortering • ".
300-1000 kg, t u s s e n 570 en
'
.
640
kg.
,1000-6000 kg,
"
2700 cn,3300 kg.
5000-7000 k g ,
"
5600 en 6000 kg.
. De s t a n d a a r d a f w i j k i n g van h e t gemiddelde s t u k g e w i c h t moet b i n n e n een zekere waarde l i g g e n . Deze vjaarde wordt v a s t g e s t e l d na van 50
levering
treinlalingen.
. K e u r i n g g e s c h i e d t s t e e k p r o e f s g e w i j z e over een b e p e r k t a a n t a l v.'agons per t r e i n . De g r a d a t i e 300-1000 kg x-jordt onderscheiden k l a s s e n van . Per
kg.
2 v;eken z u l l e n 2 t r e i n e n opnieuw op het w e r k t e r r e i n worden ge-
V70gen. Per De
100 kg, de o v e r i g e g r a d a t i e s i n k l a s s e n van 500
in
t r e i n v/orden 2 v/agons g e l o s t en op een v/eegbrug gev/ogen.
a f w i j k i n g m.ag t e n hoogste
2' °/oo bedragen.
Er v/erden s l e c h t s 9 t r e i n e n met steen aangevoerd, omdat de l e v e r a n c i e r aan geen e n k e l e van de s t r e n g e c o n t r a c t e i s e n kon v o l d o e n , v^'aarna de l e v e r i n g werd g e s t a a k t .
-64. -
percentage
Eisen - s.g.
tenminste
afkeuring
50%
2,8
~ o v e r s c h r i j d i n g bovengrens
2,5%
60%
- o n d e r s c h r i j d i n g ondergrens
2,5%
100%
- gemiddelde s t u k g e w i c h t 300-1000.kg
100%
- gemiddelde stukgev/icht 1-6 t .
100%
- gemiddelde s t u k g e w i c h t 5-7 t .
80%
- weging t r e i n e n , a f w i j k i n g
80%
2 °/oo
Wareii deze stenen nu i n de p r a k t i j k o n b r u i k b a a r voor de dammenbouw? I s een
s t e e n met een s.g. van 2,78
minder goed dan d i e met een
s.g.
van 2,80? I n de p r a k t i j k zouden bovengenoemde t r e i n e n met kwaliteit
s t e e n van goede
(gave b a s a l t ) n i e t . d i r e k t i n z'n geheel z i j n
wanneer de normale• keuringsm.ethode zou z i j n de l e v e r a n c i e r z i j n onderhandeld,
afgekeurd,
toegepast,• VJel zou
met'
v o o r a l om er voor t e zorgen, d a t
o n d e r s c h r i j d i n g van de ondergrenzen
werd b e p e r k t .
Na h e t bovengenoemde debacle met de D u i t s e l e v e r a n c i e r , werd de zw-are s t e e n met een s.g. van t e n m i n s t e 2,8
i n Zweden
Het v e r s c h i l i n k o s t e n bedroeg ca. ƒ 8,-
aangekocht.
per t o n .
De Zwecdese l e v e r a n c i e r v/eigerde e c h t e r om s t e e n t e l e v e r e n , i n d i e n de k e u r i n g op een s t a t i s t i s c h e manier i n h e t c o n t r a c t zou worden opgenomen. Ook
b l e e f deze w e i g e r i n g van k r a c h t , toen werd v o o r g e s t e l d a l s p r o e f
een e x t r a b e t a l i n g t e geven voor t e l e v e r e n s t e e n waarop een
statis-
t i s c h e k e u r i n g zou worden t o e g e p a s t . A l l e e n voor h e t bepalen van h e t s o o r t e l i j k gewicht werd t e n s l o t t e
een
s t a t i s t i s c h e methode i n h e t c o n t r a c t opgenomen. Vermeld kan worden, dat
er geen enkele maal een l a d i n g s t e e n behoefde t e worden a f g e k e u r d
- 6-5
K O S T E N EN P R I J S V E R L O O P
-
ZWARE BF^EUKSTEEN
I n QC p e r i o d e tussen 1960 en
1974, vraarin zware b r e u k s t e e n
de havenniondprojekten t e IJmuiden,
t.b.v.
Scheveningen en Hoek van H o l l a n d
werd aangevoerd, i s de k o s t p r i j s van deze s t e e n nagenoeg v e r d u b b e l d . Van de c a t e g o r i e b r e u k s t e e n van 300-1000 kg i s h e t p r i j s v e r l o o p aangegeven i n een schema (. pag. De kostensprongen
68 ) .
z i j n v o o r n a m e l i j k een g e v o l g van v e r h o g i n g e n
van
lonen en s o c i a l e l a s t e n ( i n d e x e r i n g ) en de daarmee samenhangende t r a n s p o r t k o s t e n s t i j g i n g e n . I n de l a a t s t e j a r e n h e e f t ook de b r a n d s t o f p r i j s nog een r o l gespeeld. I n langlopende
overeenkomsten moeten b e p a l i n g e n worden opgenomen om
k o s t e n v e r h o g i n g e n t e kunnen v e r r e k e n e n . Dit
i s i n de v e r s c h i l l e n d e overeenkomsten geschied
voor:
- l o n e n en s o c i a l e l a s t e n
( v i a een bepaalde i n d e x )
- spoorvrachten
(index
- brandstoffen '
(internationale
- v a l u t a v;i j z i g i n g e n
( k o e r s e n Ned,
N.S.) index)
Bank)
Om nieuwe overeenkomsten t e s l u i t e n en p r i j s a f s p r a k e n t e maken i s h e t n o d i g de p r i j s o p b o u w i n h e t oog te houden, om i n d e t a i l van p r i j z e u ' v a n andere'gropven, c.q,
l e v e r a n c i e r s t e kunnen maken,-
H i e r b i j moet eveneens r e k e n i n g worden gehouden met De s o r t e r i n g 300/1000 kg z a l i n h o t algeneen 1000/6000 kg. Om
vergelijkingen
de c a t e g o r i e s t e e n .
d u u r d e r z i j n , dan d i e van
300-1000 kg t e k r i j g e n moet de s t e e n na h e t
grove
s p r i n g e n van de rotsv;and i n v e l e g e v a l l e n nog worden v e r k l e i n d I n de p r i j s o p b o u v ; kunnen de volgende a. E x p l o i t a t i e groeve
:
(kloven).
f a c t o r e n een r o l s p e l e n :
- bovengrond v e r v / i j d e r e n ; - boreii en s p r i n g e n ; - e v e n t u e e l k l o v e n van de s t e e n ; - s o r t e r e n en
opslaan;
- i n t e r n t r a n s p o r t naar l a a d o l a a t s ; - laden op o f i n m i d d e l van - bi.jkomende k o s t e n .
vervoer;
-.66 -
b. T r a n s p o r t k o s t e n
:
- investering i n materieel ( b i j railvervoer wagons en b i j v e r v o e r per s c h i p sterkingen,
beunver-
e,d.)
- vervoersafstand - b r a n d s t o f k o s t e n ( v o o r a l per
zeeschip)
- haven- en l o o d s g e l d e n . c. H o e v e e l h e i d s b s p a l i n g
:
- weging wagons o f u i t v o e r e n
scheepsmeting.
d. Tussenhandel
:
- algemene k a n t o o r k o s t e n , w i n s t en
risico
voor l e v e r a n c i e r , wanneer n i e t r e c h t s t r e e k s b i j de groeve vrordt e. L o s s i n g
:
gekocht.
- l o s s i n g s k o s t e n t r e i n of schip - staan- of l i g g e l d e n .
f . Opslag/overslag
:
- t r a n s p o r t naar een depot - t r a n s p o r t naar
g. V e r w e r k i n g
:
laadplaats.
- laden s t o r t v a a r t u i g e n - exploitatie
Bij
v,v.
de aankoop van de s t e e n V7ordt de p r i j s
stortvaartuigen.
i n de meeste g e v a l l e n bepaald
door de onder a t/m d genoemde f a k t o r e n . A f h a n k e l i j k van de
uitvoering
en v e r d e r e v e r w e r k i n g van de s t e e n , kan de onder "e" genoemde l o s s i n g aan de l e v e r a n c i e r o f aan de bouv/aannemer worden opgedragen. Voor een j u i s t p r i j s v e r g e l i j k i n g d i e n e n a l l e k o s t e n i n r e k e n i n g t e worden g e b r a c h t . Ket l o s s e n , o v e r s l a a n , o p s l a a n i n depots en v e r v o e r e n naar de l a a d p l a a t s b i j dc s t o r t s c h e p e n z i j n f a c t o r e n d i e v e r s c h i l l e n d kunnen z i j n b i j deaanvoer van s t e e n per t r e i n
In
o f per
zeeschip.
1960 bedroeg dc p r i j s van zv/are b r e u k s t e e n u i t België i n IJmuiden
ca. ƒ 14,- per t o n op v/agon. Deze p r i j s v.'as i n 1966
opgelopen
t o t ca. ƒ 18,- per t o n .
Ondanks de k o r t e r e t r a n s p o r t a f s t a n d naar Hoek van H o l l a n d (ca. 100 km minder) wa.s de p r i j s voor dc s t e e n u i t België b i j de aanvang van h e t werk i n 1967, ca, ƒ 19,- per t o n .
- 67. -
Ook
h i e r h e e f t de p r i j s s t i j g i n g z i c h v o o r t g e z e t , zodat i n 1971
ƒ 21,50 De
ca.
per ton werd b e t a a l d .
steen u i t Zv/eden was
gemiddeld
ca. ƒ 2,- a ƒ 2,50
duurder dan
de
B e l g i s c h e s t e e n , hetgeen v r i j w e l u i t s l u i t e n d gezocht moet worden i n hogere t r a n s p o r t k o s t e n en bijkomende k o s t e n a l s haven- en Ook
de p r i j s van de Zweedse s t e e n i s j a a r l i j k s
1974 De
gestegen
loodsgelden.
en bedroeg i n
ca. ƒ 27,- per t o n .
l o s s i n g s k o s t e n u i t de zeeschepen v/aren tv/ee maal zo hoog a l s d i e
voor h e t l o s s e n van de t r e i n e n . D i t komt v o o r n a m e l i j k door de v a s t e k o s t e n en de onrendabele Dit
w a c h t t i j d e n van de dure p o r t a a l k r a n e n .
l a a t s t e kwam h e e l d u i d e l i j k naar voren b i j de aangevoerde steen u i t
Noorwegen. Omdat n i e t v^erd v o l d a a n aan de v e r e i s t e c a p a c i t e i t bedroegen de gemiddelde l o s s i n g s k o s t e n meer dan ƒ 11,~ p e r t o n , tegen ca. ƒ
4,-
p e r t o n b i j de r e g e l m a t i g e aanvoer u i t Zv/eden. De k o s t e n voor h e t l a d e n , v e r v o e r e n en verwerken
van de s t e e n i n de
dammen z i j n tussen I960 i n IJmuiden en 1974 i n Hoek van H o l l a n d w e i n i g v e r a n d e r d . Gemiddeld l i g t deze p r i j s tussen ƒ 9,De naar v e r h o u d i n g g e r i n g e s t i j g i n g
en ƒ 12,- per t o n .
v i n d t z i j n oorzaak
i n de hogere p r o
d u k t i e s , d i e met m.oderner m a t e r i e e l kunnen worden g e r e a l i s e e r d . De gemiddelde k o s t e n voor aankoop en de gemiddelde t o t a l e k o s t e n van zware b r e u k s t e e n zijn
(300-1000 k g ) , wanneer deze i s v e r w e r k t i n havendammen
960 a l s v o l g t
vanaf
Aankoop
Jaar
gestegen:
(
zie
p a g .69
Verwerkt
(excl.lossen)
ca. ƒ 26,-
per ton
ca
ƒ
14,- per t o n
1965
f I
"
17,-
II
II
II
" 29,-
"
II
1970
11
"
20,-
11
11
11
" 35,-
"
II
II
"
27,-
II
II
11
" 42,-
"
II
1975
1960 -
de
)
P,voSVr:rM_Oür
Küo.'EN
STrt_.M
O/luuP
O U
kv-j/St
S.vj.
P R 'J Z E N :f r a n c o op t r e i n
op w e r k t e r r e i n f r a n c o in scinip voor de w a l dus: exclusief lossen exclusief tussentransport exclusief omzetbelasting moor: inclusief l o o n s v e r h o g i n g (index) inclusief vrachtverhogingen inclusief h o v e n - en l o o d s g e l d e n
24--
'J M I M D E N S C H E V E N I N G E N
22 4 -
i:CZK V.
H O L L A N D
HCHK
V.
HQLLAfJD
H O L K
V,
H O L L A N D
BELGIË BELGIË DELGIE ZWEDEN NOORV/EGEN
TREIN TREIN TREIN SCHI P SCHIP
H o e k V. H o l l a n d [ Zweden) |
S.S. 2 5 5 e n S.S. 4 2 0 BER. 1 0 8 0 BER. 6S0 I BER. l O K i BER . 8 9 1 • !
H.v.H.
vracht
Hoek V H o l l a n d
Hoek .vi H o l l a n d
20 4
(België)
vracht
1 1
f 11,90
18
(Duitsland) S c h e v e n i n g en (België)
f 8,25
V. v r a c h t
2: UJ Q
ZD O
'J m u i d o n (België)
15
H o e k v.i H o l l a n d (Noorwegenli
124
10 19 51
62
' 1-953
'
19 5 4
'
1 3 65
JAREN
19 5 6
1 957
1 96:8
1969
1 9 70
197 r
1972
1973
SorlEhA
1962
KüöTtiN
1963
BKbLj^brELiN
1966
(3uu/1.üüÜ
1959
•1957 JAREN
kq/st)
1973
19 7 0
-
A F
R IJK S W A T [ R S T A A l H A V T ^'1' •) FJ O t N
i'l F" L ! M
n
A 1 ! FJr
75,005
'1974
-
Laden in
een
70
van
steen
van
jJi-U)-10C'O k/';
Ri,ik8-o?](lf-rloE;f-.er
-
13
71 -
PQTO'S
0VV:R7.Z::RT
pag. 1.
Zv.'aar r o l . l e ; : d
2.
Eér- v a n d e v i j f tc- s t o r t e n lo
4
t e IJmuiden
Rijksonderlossers
o p v;eg ora
^
10
steenatorter
Huek 4.
iTiaterieel
"ïaurus"
(zijlosser) b i j 11
van Hollai^d
Breukste-jni-rrüove t e Ou.enast
17
Brouksteer./-roL'Ve i n h e t Ourthe/:cebied
13
6.
Breuksteentransport per t r e i n
2^
7.
Laden
8.
vS t e e r . o p s l a i ' : I J m u i d e n
9.
Loriser. t r e i n e n
.
steen
op h e t e i l a n d
Halmon
Loskranen
op h e t v.'erk t o r r e i r ;
t e \lest42
. voor
p e r zee."^jchxp
aangevoerde 43
breuksteen 11.
Lossen
12.
S'tatis t i s c h
van b r e u k s t e e n
l.acien- v a n s t e e n c?'.derlGsser
44
u i tzeeschip
k e u r e n . D e p o n e r e n , nummeren, meten ,
v/egen 13.
33 39
(iioord)
Rozer.burg 10.
(Zv/eden)
62
^ (3OO-IOOO k g ) i n een
Rijks70
.
72 -
1A .
ov 1:RZICHT TF.ICENTNGEN pa
1. Schematisch v e r l o o p aanvoer zv;are b r e u k s t e e n tussen 1961-1974 2 . A a n v o e r r o u t e u i t België
-16
3. A a n v o e r r o u t e u i t Scandinavië
22
4. S i t u a t i e spoorraccordementen
IJmuiden
5. Raccordement noord IJmuiden
z^g
6. Doorsnede steendepots IJmuiden
47
7. S i t u a t i e spoorraccordement
50
en l o s p l a a t s e n t e Hoek van H o l l a n d
8 V P r i j s v e r l o o p k o s t e n s t e e n van 3D0-1000 kg 9. Kosten b r e u k s t e e n , v e r w e r k t i n havendammen (aankoop, l o s s e n , v e r w e r k e n ) .
C
9
•
60 69
