Van dier op mens in vroeger tijden Floor Haalboom, historica 12 juni 2014 Julius Centrum UMC Utrecht & Descartes Centrum Universiteit Utrecht
Disclosure belangen Floor Haalboom
(potentiële) belangenverstrengeling
Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld
Zie hieronder
n.v.t. Promotieonderzoek betaald door: Faculteit Diergeneeskunde (UU) Faculteit Geneeskunde (UU) Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Ministerie van Economische Zaken
3
‘One Health’: nieuw? • Onderzoek aan zoönosen: nieuw? “While, historically, efforts to understand and control zoonotic diseases began as early as the 18th century, strategies to advance scientific breakthroughs in an integrative fashion did not begin again until the early 21st century”.
Kaplan, Kahn & Monat (2009)
• Pleidooi voor medisch-veterinaire samenwerking: nieuw? “De samenwerking tussen humane artsen en dierenartsen om [zoönosen] te bestrijden, is in het verleden echter onvoldoende van de grond gekomen.” Van Vijfeijken, Tijdschrift voor Diergeneeskunde (mei 2014) 4
Promotieproject: geschiedenis • Omgang met zoönosen in Nederland gedurende de 20e eeuw • Disciplinaire verkaveling • Doel: – begrip voor bestaande situatie – lessen
• Financiers: Faculteit Diergeneeskunde (UU) Faculteit Geneeskunde (UU) Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport Ministerie van Economische Zaken 5
Uw voorgangers • Dirk Aart de Jong (1863-1925) – Oratie (1908): Het verband tusschen de geneeskunde van den mensch en van de dieren
6
Uw voorgangers • Dirk Aart de Jong (1863-1925)
• Levinus de Blieck (1878-1965)
7
Uw voorgangers • Dirk Aart de Jong (1863-1925) • Levinus de Blieck (1878-1965)
• Jacob van der Hoeden (18911968)
8
Uw voorgangers • Dirk Aart de Jong (1863-1925) • Levinus de Blieck (1878-1965) • Jacob van der Hoeden (1891-1968)
• N.M. Josephus Jitta (1858-1940) “Vele aandoeningen vertoonen zich […] zoowel bij den mensch als bij het dier, terwijl ook vele ziekten van dier op mensch kunnen worden overgebracht.” (1929) 9
Uw voorgangers • • • •
Dirk Aart de Jong (1863-1925) Levinus de Blieck (1878-1965) Jacob van der Hoeden (1891-1968) N.M. Josephus Jitta (1858-1940)
• Instituut voor Praeventieve Geneeskunde “Steeds meer toch blijkt, dat de veestapel, in uitgebreide zin, niet alleen als bron van voedsel, maar ook als reservoir van infectieziekten, van grote betekenis is voor de gezondheid van de bevolking.” directeur en arts Jacob Pieter Bijl (1954) 10
De relatie humaan-veterinair Dierenarts J. van der Hoeden (1946): “Humane en veterinaire medici geven herhaaldelijk blijk van een zekere terughouding om zich buiten het eenmaal afgepaalde eigen terrein te bewegen”.
Arts N.M. Josephus Jitta (1929): “Het komt mij voor, dat de band tusschen mensch- en dierenarts inniger moet worden dan tot nog toe bij ons het geval is.” 11
? • Hoe kan het dat toen en nu hetzelfde probleem werd gesignaleerd? Waarom is het nog niet opgelost? 1. Economische vs. volksgezondheidsbelangen 2. Geschiedenis van medisch-veterinaire relaties 12
1. Belangenstrijd ‘landbouw’ vs. ‘volksgezondheid’ • Salmonellosevraagstuk (60-er en 70-er jaren): volksgezondheid vs. het ‘groene front’ • Belangrijkste adviezen van de Gezondheidsraad (1962 en 1978) niet/laat opgevolgd
13
2. Diergeneeskunde & geneeskunde • Maatschappelijke ‘verheffing’ diergeneeskunde 1918: Veeartsenijkundige Hoogeschool 1925: Universitaire Faculteit Diergeneeskunde 1956(!): ‘veearts’ officieel ‘dierenarts’
• Volksgezondheid & Zoönosen – o.a. leerstoelen bij Geneeskunde
• Uitgebreide samenwerking! 14
2. Diergeneeskunde & geneeskunde • Paradox van samenwerking: bestendigen disciplinaire kloof – ‘Overcompensatie’ – Disciplinaire wrijving, juist bij samenwerking!
15
‘Overcompensatie’ • Dierenarts J.D. Verlinde: buitengewoon hoogleraar Microbiologie in Leiden (1947) Casus influenza: humane aspecten
• Van der Hoeden in verslag microbiologisch congres (1947): “de belangstelling van het aanwezige drietal [dierenartsen] (Verlinde, Winsser, en Ref.) [ging] voor een groot deel naar humaanmedische vraagstukken uit” TvD (1947) p. 747
• Bewust distantiëren van de ‘nietmenselijke’ diergeneeskunde! 16
Disciplinaire wrijving • Ruzie over veterinair eredoctoraat voor medicus Richard Shope
17
Disciplinaire wrijving • ‘Salmonellosevraagstuk’: intensieve samenwerking • ‘medische’ en ‘veterinaire’ kant van het probleem • Achterdocht Gezondheidsraad t.a.v. dierenartsen vanwege veronderstelde banden met landbouw. Terecht? – Ja: prof. veterinaire bacteriologie A. van der Schaaf als belangenbehartiger van landbouw – Nee: Veterinaire Hoofdinspectie als dé belangenbehartiger van volksgezondheid op het Ministerie van Landbouw 18
Conclusies • Aandacht voor zoönosen is niet nieuw • Disciplinaire verkaveling werd altijd al gezien als een probleem & samenwerking als oplossing • Volksgezondheidsbelangen en economische belangen • Bestendigen van de kloof arts-dierenarts als paradoxaal doel/effect van samenwerking • ‘de diergeneeskunde’ en ‘de geneeskunde’ bestaan niet • Belang kennis van maatschappelijke en culturele aspecten door de tijd heen
19
Dank! Floor Haalboom
[email protected]
20
