Update
december 2011
special
Hergebruik van gebouwen
Visie en praktijk
Het komt steeds vaker voor dat oude (monumentale) gebouwen een nieuw leven krijgen. Een leegstaand kantoorgebouw, een oude school, kerk of industrieel complex krijgt na een grondige metamorfose een nieuwe toekomst. Soms wordt het gebouw aangepast met behoud van de bestaande functie. Niet zelden echter krijgt het gebouw een nieuwe functie of zelfs combinaties van functies zoals wonen, werken en recreëren. Beide situaties vragen om creatieve oplossingen in proces- en ontwerpaanpak. In dit themanummer van Update kunt u lezen hoe SmitWesterman bij dit soort projecten een constructieve bijdrage kan leveren.
Iedere vraagstelling is uniek
Een leegstaand gebouw slopen is allang niet meer de meest voor de hand liggende oplossing wanneer het gebouw niet meer voldoet. Meer en meer raakt men ervan overtuigd dat waardevolle panden een tweede leven verdienen. Vanuit duurzaamheidsoverwegingen, maar ook om financiële redenen en vanwege de cultuurhistorische waarde. Het geschikt maken van gebouwen voor hergebruik vraagt om een andere manier van werken dan bij het realiseren van nieuwbouwprojecten. Iedere vraagstelling is uniek en vraagt om maatwerk en vaak creatieve oplossingen. Niet alleen van de constructeur, ook van de architect en installateur. Zeker wanneer een bestaand gebouw wordt hergebruikt, is een integrale ontwerpaanpak van essentieel belang. Of het skelet van het gebouw nu volledig wordt hergebruikt of dat in extreme alleen de buitenschil blijft staan, de bouwteampartners weten van tevoren niet wat ze zullen tegenkomen bij het uitwerken van de plannen. De visie van SmitWesterman is om zoveel mogelijk gebruik te maken van het draag-
vermogen van de bestaande constructie. Om vast te kunnen stellen in hoeverre hiervan gebruik kan worden gemaakt is een heldere projectaanpak noodzakelijk. De projectaanpak van SmitWesterman kent drie fasen: Het vooronderzoek Bij het vooronderzoek worden alle aanwezige gegevens van het bestaande gebouw verzameld. Hiervoor vinden archiefonderzoek, maar ook opnamen en metingen ter plekke plaats. Doel van het vooronderzoek is om het draagvermogen en de constructieve mogelijkheden van het gebouw vast te stellen. Kennis van het draagvermogen is vooral bij wijziging van de functie van een gebouw essentieel. Immers: een theater of bioscoop in een voormalig kantoorgebouw stelt wezenlijk andere eisen aan de draagconstructie. Vaststellen haalbaarheid Met de gegevens uit het vooronderzoek kan de haalbaarheid van de plannen worden vastgesteld. Daarmee wordt getoetst of de
nieuw gewenste functie past bij de mogelijkheden die het bestaande gebouw heeft. Als de mogelijkheden ontoereikend zijn, moet worden bepaald welke constructieve aanpassingen noodzakelijk zijn. In deze fase is het bovendien zaak na te denken over de uitvoerbaarheid van de plannen op de betreffende locatie. Wanneer het niet mogelijk is met een bouwkraan bij de locatie te komen, moeten andere, lichte oplossingen worden toegepast, zowel wat betreft constructieve systemen en materialen, als materieel. De uitwerking Nadat is vastgesteld dat de plannen haalbaar zijn, kan worden overgegaan tot de uitwerking ervan. SmitWesterman werkt de plannen bij voorkeur vanaf het vooronderzoek al uit in 3D. Op deze manier is beter zichtbaar te maken wat wel en niet kan. De opdrachtgever krijgt zo bovendien in een vroege fase een goed beeld van het resultaat. Ook in de uitwerkingsfase bewijst het werken met een 3D-modelleerprogramma zijn toegevoegde waarde: de nauwkeurigheid en inzichtelijkheid van een 3D-model heeft vele voordelen. Waar de
nieuwe constructie de oude raakt, worden de details ver uitgewerkt zodat meer zekerheid over de uitvoerbaarheid ontstaat. Om deze gedetailleerde uitwerking te kunnen realiseren, is input nodig van de overige ontwerpteamleden. Kortom: de integrale aanpak die SmitWesterman doorgaans nastreeft, is ook bij dit soort projecten heel belangrijk. Constructief toezicht Bestaande gebouwen geschikt maken voor hergebruik is specialistenwerk. De toepassing van geavanceerde technieken en methoden in dit soort projecten vraagt om kennis van zaken in de ontwerpfase, maar zeker ook tijdens de uitvoering. Bij voorkeur voert SmitWesterman tijdens de uitvoering constructief toezicht uit, zodat het werk exact wordt uitgevoerd zoals bedacht. Slimme constructies en creatieve oplossingen, evenals doordacht advies en kundig toezicht. Dat zijn de ingrediënten die de meerwaarde van SmitWesterman bepalen bij het creëren van een tweede leven voor oude gebouwen.
Begane grond
3D-model biedt inzicht slopen delen, de tijdelijke voorzieningen en de nieuwe situatie. De gehele constructie is tot in detail berekend en getekend om zeker te zijn van een goede uitvoering en een realistische begroting daarvan. Nadat de tijdelijke constructie is aangebracht, worden de gewenste aanpassingen, van boven naar beneden werkend, per verdieping gerealiseerd.
Luchtfoto: Rico Sillevis
Het gebouw kent een kolommenstructuur met twee stabiliteitskernen. Deze decentraal gepositioneerde kernen worden vervangen door één centrale kern. Deze ingreep vraagt om een tijdelijke constructie om het gebouw de noodzakelijke stabiliteit te geven. Om de constructieve aanpassingen mogelijk te maken, is een werkmethodiek ontworpen en bestekmatig uitgewerkt, inclusief de speciale tijdelijke constructie. Op basis van tekeningen van de bestaande constructie is een 3D-model gemaakt dat snel inzicht geeft in de te
Bestaand
Opdrachtgever Green Properties en Zuider Vastgoed Architect Meyer en Van Schooten Architecten Sloop/tijdelijke constructie
Artist impression: Meyer en Van Schooten Architecten
In Amsterdam Oud-Zuid wordt het voormalige kantoorpand van de Sociale Dienst omgetoverd tot een zeer luxe wooncomplex. Het vijf lagen tellende gebouw zal tien appartementen van ca. 400 m2 omvatten, met eigen inpandige parkeerplaatsen, liften die direct uitkomen in het appartement en ruime (dak)terrassen. Samen met de opdrachtgever is gekozen voor een duurzame oplossing.
Nieuw
Efficiënt hergebruik bestaande constructie Het gebouw van het Comenius College in Hilversum was na 45 jaar intensief gebruik aan een ingrijpende renovatie en uitbreiding toe. Op het binnenterrein van de school is 2.500 m2 nieuwbouw gerealiseerd. Het vooronderzoek wees uit dat de betonnen constructie van het bestaande pand in degelijke staat was. Wel werd duidelijk dat de bestaande fundering plaatselijk verzwaard zou moeten worden om extra belastingen te kunnen opnemen. Speciale aandacht is besteed aan de vraag of de nieuwe installatie in de bestaande constructie kon worden ingepast. SmitWesterman heeft de haalbaarheid hiervan onderzocht en aangegeven in welke zones sparingen konden worden gemaakt en van welke afmeting.
Tijdens het vooronderzoek is ook de bereikbaarheid van de nieuwbouwlocatie onderzocht. Gezien de lastige bereikbaarheid daarvan, is de constructie voor de nieuwbouw opgebouwd uit onderdelen die weinig transporthandelingen en kraancapaciteit nodig hebben. Gekozen is voor een in het werk gestorte fundering op staal met daarop een staalconstructie met staalplaatbetonvloeren. De stalen liggers zijn samen met de staalplaatbetonvloeren uitgevoerd als staalbetonliggers, waardoor optimaal gebruik is gemaakt van de materiaaleigenschappen.
Opdrachtgever CVO ’t Gooi Architect Architectenbureau J. Colenbrander bna Rienks Architecten (uitwerkbureau)
Haalbaarheidsonderzoek leidt tot ruimtelijk alternatief Het Muziekpaviljoen op het Media Park in Hilversum deed ooit dienst als muziekbibliotheek en opnamestudio. Binnenkort heeft het pand een nieuwe gebruiker: het audiovisuele facilitaire bedrijf United. Om het gebouw voor hergebruik als reportagecentrum geschikt te maken, wordt een deel ervan gesloopt en herbouwd. United wenst voor haar reportagewagens een grote parkeergarage. Op verzoek van Monumentenzorg is onderzoek gedaan of deze onder het bestaande gebouw kan worden gerealiseerd. SmitWesterman onderzocht daartoe de fundering en constructie. Hieruit bleek dat het idee technisch en financieel niet haalbaar was. Monumentenzorg wil het pand echter graag behouden. Daarom is besloten een deel van het gebouw te slopen om ruimte te
Opdrachtgever MediaPark Enterprise BV TCN Architect Team 4 Architecten
maken voor een verdiepte garage waarop de gesloopte vleugel wordt teruggebouwd. De herbouw van deze vleugel zal worden gerealiseerd in dezelfde stijl als het oude deel. Hierdoor zal het gebouw weer een eenheid vormen. Uiteindelijk wordt een vijf meter diepe kelderbak gegraven van ca. 4.800 m2. Om de bestaande gebouwen - die zijn op zand gefun-
deerd - niet aan te tasten tijdens de ontgravingswerkzaamheden, is de bodem gestabiliseerd door middel van grondinjectie.
Stevige basis voor multifunctioneel centrum Aan de rand van de historische binnenstad van Gouda ligt een monumentaal industrieel erfgoed, bestaande uit een voormalige lichtfabriek, trafostation en waterleidinggebouw. Dit complex wordt gerenoveerd en verbouwd om dienst te gaan doen als multifunctioneel centrum waar horeca en cultuur, bedrijfsleven en toerisme samenkomen. De voormalige lichtfabriek uit 1937 wordt geschikt gemaakt voor exploitatie als grand café. De basisconstructie en het metselwerk bleken in goede staat. Dat gold niet voor de houtenpaalfundatie. Daarom is een geheel nieuwe betonplaat aangebracht
Opdrachtgever Exploitatiemaatschappij Lichtfabriek Architect Venster Architekten B.V.
Bestaand
die op stalen buispalen is gefundeerd. De dakconstructie is verstevigd om meer massa te creëren ten behoeve van geluidsisolatie. Daarbij zijn de oorspronkelijke spanten grotendeels hergebruikt. De verdiepingsvloer is geheel vervangen door een staalplaatbetonvloer en staalconstructie waarbij kolomvrije ruimten zijn gecreëerd. SmitWesterman heeft voor dit project een 3D-model vervaardigd op basis van bestaande tekeningen en inmetingen op locatie. Dit model maakt de mogelijkheden van het complex inzichtelijk voor betrokken en geïnteresseerde partijen.
Nieuw
Artist impression: Inbo Architecten
Oude melkfabriek verrast
Opdrachtgever Dudok Wonen Architect Inbo Architecten
De Campina Melkfabriek in Hilversum krijgt geheel nieuwe bestemmingen, namelijk wonen, werken én leren. Het totale project omvat de realisatie van 43 woningen, een basisschool, kinderopvang en bedrijfsruimten. Naast het gebouw komt een ondergrondse parkeergarage, met daarop 16 eengezinswoningen. Als oude gebouwen compleet nieuwe functies krijgen is kennis van de bestaande constructie én de
nodige creativiteit essentieel. Aan de hand van oude tekeningen was de constructie van de Melkfabriek deels te achterhalen. Op basis van deze informatie zijn aanvullende constructieve voorzieningen gerealiseerd, passend binnen het concept van de architect. Door middel van proefsleuven en inspectie werd een beeld gekregen van de staat van de fundering. Op een aantal locaties bleek deze onvoldoende. De bodem is op die plekken geïnjecteerd om vol-
doende draagvermogen te kunnen garanderen. Ondanks een gedegen analyse en voorbereiding blijft het nodig alert te zijn op verrassingen tijdens de uitvoering: bij het boren van gaten in een deel van de constructie stuitte men op een voorspankabel. SmitWesterman heeft in overleg met de uitvoerende partijen verschillende uitvoeringsmogelijkheden onderzocht. Met het plaatsen van een extra kolom werd de meest efficiënte oplossing gevonden.
Foto’s: Architectenburo Van Rassel bna bv
Opdrachtgever Stadswonen Architect Architektenburo Van Rassel bna bv
Capaciteit monument volledig benut Gebouw de Goudsesingel is een naoorlogs rijksmonument, ontworpen door de architecten Van Tijen en Maaskant. Het is één van de eerste bedrijfsverzamelgebouwen in Rotterdam. In 2007 is het aangekocht door Stadswonen (nu Vestia Rotterdam Stadswonen) met het doel er weer een bedrijfsverzamelgebouw van te maken. De laagbouw van het complex wilde Stadswonen zelf in gebruik nemen. In deze werk- en opslaghallen zou daarvoor meer vloeroppervlak gecreëerd moeten worden. Allereerst is onderzocht wat de constructieve opbouw van het gebouw is en wat de mogelijkheden zijn om extra vloerbelasting toe te laten. Dit bleek mogelijk,
mits een lichte inbouwconstructie werd toegepast en deze op de juiste plekken zou worden aangebracht. Uiteindelijk kon een extra verdiepingsvloer worden geplaatst van ca. 500 m2. Hiervoor is een lichte staalconstructie ontworpen met staalplaatbetonvloeren. De constructie is zonder extra voorzieningen op de bestaande begane grondvloer geplaatst. Dit was mogelijk door de invulling licht te houden en kolommen op een klein stramien toe te passen. Deze kolommen zijn in de bouwkundige wanden geïntegreerd. Zo wordt de extra capaciteit van de begane grondvloer ten volle benut.
Start uitvoering Artist impression: Mecanoo Architecten
Artist impression: Inbo Architecten
Nieuwe opdrachten
en algemene onderwijsruimten. Beide panden worden door middel van een loopbrug met elkaar verbonden. Inbo Architecten verwierf de opdracht voor de herinrichting en uitbreiding. SmitWesterman verzorgt de constructie.
Architectenbureau Cepezed ontwerpt een herinrichtings- en uitbreidingsplan voor de Cacaofabriek in Helmond. Dit pand wordt getransformeerd tot cultureel centrum met een expositieruimte, poppodium en drie filmzalen. Ook komt er een gezamenlijke horecavoorziening. SmitWesterman is gevraagd de constructie te ontwerpen. Als eerste zal worden onderzocht of elementen zoals de karakteristieke gietijzeren kolommen kunnen worden hergebruikt.
Foto: John Lewis Marshall
Opening
Rondleiding Rabobank Gorinchem CSG Calvijn bouwt in Barendrecht een nieuwe school voor voortgezet onderwijs. Mecanoo Architecten ontwierp een gebouw met een bruto vloeroppervlak van ca. 9.000 m2 met drie vleugels die samenkomen in een centraal atrium. De oplevering wordt verwacht begin 2013.
Artist impression: Architectenbureau Cepezed
De Christelijke Hogeschool Ede gaat haar huisvesting uitbreiden. De bestaande school (ca. 15.700 m2) wordt verbouwd en er tegenover verrijst nieuwbouw (ca. 4.500 m2). De transparante nieuwbouw zal onderdak bieden aan twee academies
Kort
Op het Bio Science Park in Leiden is de bouw gestart van de nieuwe huisvesting van het Centre for Human Drug Research. Het gebouw biedt ruimte aan kantoren, onderzoeksruimten en slaapzalen en heeft een totaal vloeroppervlak van ca. 8.000 m2, inclusief ondergronds parkeren. SmitWesterman ontwierp een lichte draagstructuur met een vloersysteem waarin de installaties zijn geïntegreerd.
Tijdens de Nationale Staalbouwdag op 6 oktober in Gorinchem heeft een groep studenten van diverse hogescholen en de TU Delft afdeling Bouwkunde, een rondleiding gekregen door het in aanbouw zijnde nieuwe hoofdkantoor van de Rabobank Alblasserwaard. Deze rondleiding werd georganiseerd door Bouwen met Staal en mede mogelijk gemaakt door de aannemer Winters Bouw uit Breda. Het nieuwe, duurzame bankgebouw is ontworpen door Ben Kraan Architecten. SmitWesterman ontwierp de hoofddraagconstructie. Rob Stark, directeur bij SmitWesterman, vertelde over het ontwerp en de constructieve uitdagingen. Gekozen is voor een hybride hoofddraagconstructie van staal en beton. Grote aandacht is daarbij besteed aan de integratie van de constructie in het bouwkundige ontwerp.
Bij het Stanislas College aan het Westplantsoen in Delft is de ca. 2.000 m2 grote uitbreiding van het schoolgebouw geopend. Ton Voets Architecten maakte hiervoor het ontwerp. Het aangrenzende bestaande gebouw is geheel gerenoveerd. Met het samentrekken van de nieuw- en oudbouw is een groot open en licht atrium ontstaan, dat fungeert als ontmoetingsplek. SmitWesterman heeft zowel voor de nieuwbouw als oudbouw de constructie ontworpen. Stavorenweg 4 2803 PT Gouda Postbus 592 2800 AN Gouda
Update is een uitgave van
Tekst Annemieke Bos tekst & concept, Gouda
Ingenieursbureau SmitWesterman.
Vormgeving Frank’A, Gouda Drukwerk Tromp Drukkerij, Rotterdam
T 0182 615 655 F 0182 615 743 E
[email protected] www.smitwesterman.nl
