PROTESTANTSE GEMEENTE ZUTPHEN Werkgroep Kerkelijke Accommodaties
Visie op de toekomst van de gebouwen
Doret Boonstra Enne de Boer Bert Hilhorst Elbert van der Linden Elco de Rooij November 2010 startnotitie
1
Visie op de toekomst van de gebouwen Inhoudsopgave
1. Inleiding en opdracht
pag.
3
2. Voorkeursscenario
pag.
5
3. Leidende principes
pag.
6
4. Kwalificatie van de gebouwen: De Wijngaard
pag.
9
5. Kwalificatie van de gebouwen: De Walburgis
pag.
13
6. Beide gebouwen blijvend in eigendom en gebruik
pag.
17
7. Alternatieven
pag.
19
8. Praktische criteria
pag.
21
9. Aanbevelingen
pag.
25
Bijlage
pag.
27
2
Visie op de toekomst van de gebouwen 1.
Inleiding en opdracht
Aan de Werkgroep Kerkelijke Accommodaties (WKA) is gevraagd om te komen tot een visie op de toekomst van de gebouwen van de Protestantse Gemeente te Zutphen, zijnde De Wijngaard - voorheen het onderkomen van de gereformeerde kerk - en de Sint-Walburgiskerk (hierna kortheidshalve Walburgis genoemd) - voorheen het onderkomen van de hervormde gemeente. De werkgroep bestond uit de gemeenteleden Doret Boonstra, Enne de Boer, Bert Hilhorst, Elbert van der Linden en Elco de Rooij. Een visie op de gebouwen (accommodaties) betekent ontegenzeggelijk ook een visie op de geloofsgemeenschap. Vooralsnog zijn de missie en visie, zoals geformuleerd in het beleidsplan 2008-2012 van de Protestantse Gemeente te Zutphen uitgangspunt. Het accommodatiebeleid is in feite onderdeel van het algemeen beleid. Het bezitten van eigen accommodaties is dienstbaar aan het belang van eredienst, maar ook aan pastoraat, diaconaat en apostolaat. Centraal is de vraag: “hoe kunnen we als gemeente met de middelen en mogelijkheden waarover we beschikken in Zutphen gemeente van Christus zijn. De visie op de gebouwen dient te rusten op voldoende draagvlak binnen onze gemeente. Draagvlak definiëren we als acceptatie binnen de gemeente en financieel draagvlak. In dit laatste zit een belangrijke aanleiding voor het nadenken over de gebouwen. Immers de financiële toekomst van de Protestantse Gemeente te Zutphen is voor nu en voor de langere termijn zorgelijk. Het is nodig stappen te zetten om tot een gezond financieel meerjarenperspectief te komen. Daarbij komt ook ons vastgoed in het vizier, hoewel de uitgaven voor gebouwen “slechts” 10% bedragen van de jaarlijkse uitgaven van de gemeente. Maar niet alleen het geld is sturend. Het is ook van belang om voor de geloofsgemeenschap een wenkend perspectief neer te zetten tegen de context van een steeds kleiner wordende gemeente en een steeds groter wordende wereld. Aan de slag met deze taak bracht ons op twee inspirerende vragen: 1. Wat voor soort geloofsgemeenschap wil de Protestantse Gemeente van Zutphen in de toekomst zijn? In het beleidsplan staat al een aantal sturende woorden: open, levend, gastvrij en dienstbaar. Een missionaire gemeente die haar apostolaat getrouw is? Wat zal haar positionering zijn? Zowel in de literatuur over gemeenteopbouw, als in de praktijk van veel gemeenten komt het relationele vraagstuk van ‘binnen en buiten, buiten en binnen’ steeds pregnanter naar voren. Wat ‘binnen’ betreft gaat het vooral om de vraag of we, na de fusie van gereformeerde kerk en hervormde gemeente, ook echt één hechte geloofsgemeenschap willen vormen? 2. Wat zal de 21ste eeuw betekenen voor de Walburgis? Wat zal de 21ste eeuw toevoegen aan het verhaal, de geschiedenis, van de Walburgis? Reeds tien jaren zijn verstreken, nog negentig te gaan. Blijft het op dezelfde voet of breekt een nieuw hoofdstuk aan? 3
Deze vragen zijn bepalend geweest voor ons denken over De Wijngaard en Walburgis. Tot slot, de opdracht tot visievorming over Wijngaard en Walburgis komt van het College van Kerkrentmeesters. De visie van de WKA, zoals deze in dit document is verwoord, zal de verdere beraadslagingen in het college, de kerkenraad en in de gehele gemeente ondersteunen. Beschouw dit document als een startnotitie. Leeswijzer We vallen met de deur in huis door in hoofdstuk 2 een zogenaamd voorkeursscenario te schetsen. In hoofdstuk 3 staan de belangrijkste uitgangspunten. De hoofdstukken 4 en 5 geven een uitgebreide beschrijving van De Wijngaard en Walburgis. In hoofdstuk 6 wordt de optie besproken waarbij beide gebouwen in gebruik blijven, terwijl in hoofdstuk 7 een aantal alternatieven wordt genoemd. Hoofdstuk 8 beschrijft belangrijke praktische criteria bij de keuze voor accommodaties. Hoofdstuk 9 vat de aanbevelingen van de werkgroep samen. De bijlagen bevatten verschillende door de werkgroep verzamelde gegevens die van belang waren bij de keuze van het voorkeursscenario.
4
2.
Voorkeursscenario
Het voorkeursscenario van de werkgroep kerkelijke accommodaties luidt als volgt: Als accommodatie voor de instandhouding, opbouw en vernieuwing van de Protestantse Gemeente van Zutphen kiezen we voor De Wijngaard, als volledig toegerust kerkelijk centrum. Hiermee heeft de geloofsgemeenschap een thuisbasis, een centrum voor ontmoeting. Een vast punt in het kerkelijk leven van haar leden. De Wijngaard is het huis, waar de gemeente haar geloof verdiept en verrijkt, waar de liturgie wordt gevierd. Een huis met een ziel waar de gemeente elkaar ontmoet en van waaruit zij de omringende wereld tegemoet treedt en waar die wereld ontvangen wordt. Het samen-onder-één-dak wordt ten volle beleefd. Opbouw van de gemeente het versterken van de gemeenschapszin -, is een leidend principe. Dit brengt met zich mee dat een praktisch en comfortabel gebouw de gemeente het best past en haar toerust voor de toekomst. Met de nodige flexibiliteit, schuifruimte en aanpasbaarheid. Een gebouw dat ook de missionaire en apostolaire taak ruimte biedt in een geheel eigen en eigentijdse sfeer. De Wijngaard is tevens geschikt om de gewenste wisselwerking tussen geloofsgemeenschap en de wereld te accommoderen. In ons voorkeurscenario is een speciale rol weggelegd voor de Walburgis. Het wordt tijd dat de Walburgis een nieuw hoofdstuk gaat schrijven dat volledig past in de 21ste eeuw. Maar niet meer alleen als een Protestants godshuis, van een bijna onafgebroken hervormde snit dat zich beweegt tussen midden-orthodoxie en vrijzinnigheid. De Protestantse gemeente gaat in het voorkeursscenario de Walburgis als het ware gedeeltelijk terug geven (of doorgeven) aan de stad. De Walburgis wordt nog meer een centrum voor religie, cultuur en samenleving. De Walburgis als een inspirerend huis voor alle burgers van Zutphen; een huis dat vorm en inhoud geeft aan een nieuwe, eigentijdse, op de toekomst gerichte ‘sacrale ruimte’. Culturele, maatschappelijke, religieuze en recreatieve evenementen kunnen in deze ruimte plaatsvinden. Bij deze ambitie hoeft de Protestantse Gemeente niet juridisch eigenaar te blijven. Bij dit wenkend perspectief past een eigenaar die de juiste condities kan scheppen voor het functioneren van de Walburgis als een nieuw sacraal huis voor Zutphen en omgeving. Hiervoor dient een nieuw op te richten stichting in het leven te worden geroepen, voortkomend uit of samenwerkend met de vier reeds bestaande stichtingen in en rond de Walburgis. Het voorkeursscenario bestaat dus uit twee polen: het instellen van een kerkelijk centrum in en rond De Wijngaard ten behoeve van de Protestantse Gemeente en een meer eigentijdse en betekenisvolle rol voor de Walburgis voor de gehele stad (en ommelanden): een sacrale ruimte in de vorm van een centrum voor religie, cultuur en samenleving. De Protestantse Gemeente van Zutphen, die haar domicilie heeft in en rond De Wijngaard, zal zeker gebruik blijven maken van de Walburgis nieuwe stijl. Ten aanzien van De Wijngaard zelf bestaan enkele alternatieven: 1) voortzetting gebruik en onderhoud, 2a) kleine of 2b) grote bouwkundige aanpassingen, 3) sloop en herbouw op dezelfde plek (eventueel met koppeling nieuwe functies) en 4) verkoop en bouw elders.
5
3.
Leidende principes
De belangrijkste uitgangspunten bij de discussie over de kerkelijke accommodaties voor onze gemeente zijn hieronder samengevat. Werking beleidsplan 2009-2012 voor opbouw van een vitale geloofsgemeenschap In het beleidsplan brengt de Protestantse Gemeente van Zutphen haar missie en visie onder woorden. Nadrukkelijk wil zij een gemeenschap zijn van mensen die zich openen voor God en voor elkaar. Opvallend is dat zij veel waarde hecht aan een vitale gemeenschap, het gemeente-zijn. De opbouw van de gemeente is een belangrijke pijler van de missie en visie. In veel toonaarden wordt dit aspect ter sprake gebracht. Het gaat om omzien naar elkaar. Met elkaar God ontdekken, aanbidden, dienen en eren. Er is ruimte om zichzelf te zijn, zich thuis te voelen. We accepteren elkaar zoals we zijn en geven elkaar de ruimte. Er is plaats voor verschillende vormen van geloofsbeleving. In het samen-gemeente-zijn moet iedereen betrokken kunnen zijn en zich betrokken voelen. Verder stelt het beleidsplan drie begrippen centraal: levendig, gastvrij en dienstbaar. Deze houdingen komen telkens terug bij de verschillende taakvelden van de gemeente, zijnde: pastoraat, diaconaat, apostolaat, eredienst, vorming & toerusting, jeugdwerk en kerkrentmeesterschap. Wij stellen vast dat al deze taakvelden om een concrete en fysieke ruimte vragen. Om samen te komen, om elkaar te ontmoeten, om te vieren, om te vergaderen, om te spreken etc. Samen onder één dak Als een voortvloeisel van haar eigen geschiedenis beschikt de Protestantse Gemeente te Zutphen over twee gebouwen: Wijngaard en Walburgis. Tot op de dag van vandaag worden beide gebouwen ingezet voor de opbouw van de gemeente en de eredienst. Met als gevolg dat bijvoorbeeld op zondagmorgen gelijktijdig de liturgie gevierd wordt in beide gebouwen en de gemeente als het ware gescheiden ter kerke gaat. Weliswaar wordt recht gedaan aan beide sferen van de gebouwen met eigen mogelijkheden en onmogelijkheden en aan de emoties die kleven aan beide gebouwen, toch wordt deze gescheidenheid niet als een ideale situatie beschouwd. De WKA ervaart, samen met waarschijnlijk een groot deel van de gemeente, het motto “Samen onder één dak” als een leidend principe voor de toekomstige ontwikkeling van de gemeente. Motieven voor dit motto zijn: • • • •
Opheffen ongewenste situatie van gescheidenheid Samen werken aan één vitale gemeenschap en sterke sociale cohesie Fysiek is het mogelijk om de gemeente te huisvesten in één van de gebouwen Eén gebouw tijdelijk of permanent te sluiten betekent een besparing in de kosten
Het motto “Samen onder één dak” kan uitgebreid worden met “Bouwen aan gemeenschap”. Ter wille van deze mensen en ten dienste aan een steeds veranderende wereldgemeenschap en ter meerdere glorie van de Schepper.
6
Volledig toegerust kerkelijk centrum Samen-onder-één-dak. Daar hoort een huis bij, een ‘clubhuis’, om onze missie, visie en compassie gestalte te geven. Met alles er op en er aan. Een huis dat als een verlengstuk mag dienen van de individuele huishoudens van de leden van de Protestantse Gemeente te Zutphen. Een (juridisch) eigen huis om zo de meeste zeggenschap te hebben over de gewenste en noodzakelijke onroerende goederen en niet afhankelijk te zijn van derden. Huren van accommodaties lijkt ons, behoudens enkele uitzonderingen, niet wenselijk. Het gaat om een eigen plekje onder de zon, waar we ons juist geworteld weten in een levendige traditie van stad, streek en kerk(en). Om van daaruit concreet bij te dragen aan de maatschappelijke samenleving van die stad en streek, zonder het brede blikveld (oecumene) te verliezen. Opties zijn om het kerkelijk centrum te delen met andere maatschappelijke functies. Wederkerige positie in de (Zutphense) samenleving Het is opmerkelijk dat de gemeente de laatste tijd zich bezint op haar positie in de stad. Met name de relatie tussen ‘binnen en buiten’ krijgt meer en meer aandacht (zie gemeenteavond voorjaar 2010 en startzondag 2010). Weliswaar geeft het beleidsplan voldoende aanleiding om de dialoog tussen het binnenkerkelijk domein en de omringende samenleving en cultuur te voeden, met name in het diaconaat, apostolaat en vorming & toerusting, maar dit neemt niet weg dat de blik naar buiten sterker ingezet mag worden. Ook als het bijvoorbeeld gaat om pastoraat, jeugdwerk en eredienst. In het beleidsplan staat de volgende zinsnede: “We laten zien wie we zijn en waar we voor staan. We presenteren ons op heldere wijze, zowel naar binnen als naar buiten”. Prima natuurlijk, toch lijkt in deze houding de binnenwereld de boventoon te voeren zonder echt in te zoomen op wat de buitenwereld wil, kan en vindt. Het gaat om zicht krijgen op ons omringende milieu of context die in zijn onontkoombaarheid vraagt en uitdaagt om zich er kritisch mee te verstaan, om connecties te smeden1. Het realiseren van een wederkerige positie wordt een spannend proces. De (wekelijkse zondagmorgen) eredienst als het hart van de geloofsgemeenschap In het beleidsplan staat dat de eredienst het hart van de gemeente vormt. De WKA sluit daarbij aan. Een groot deel van de gemeente zal de kerkdienst ervaren als de plek waar het geloof ten diepste toe wordt beleefd, gevoed en verrijkt. De gemeente zal ten alle tijden zorg dragen voor een verantwoord vieren van de liturgie. Daar hoort ook een passende ruimte bij. In het beleidsplan staat vermeld dat het een pluspunt is dat de gemeente beschikt over twee heel verschillende kerkgebouwen: het verruimt de mogelijkheden om op verschillende manieren vierend bezig te zijn. Het pluspunt is zeker waar, maar hindert ook in ons streven naar samen-onder-één-dak. Goed rentmeesterschap over eigen bezit Een visie op de gebouwen wordt wat de WKA betreft in eerste instantie ingegeven door idealisme, twee jaar na de fusering van de gereformeerde kerk en hervormde gemeente. Maar ook, en zeker niet in de laatste plaats, door een financiële situatie die gekenmerkt wordt door een oplopend tekort door afname aan inkomsten, waarbij het
1
Bron: Voorbij het kerkgebouw, speelruimte van een ander sacraal domein, Paul Post, Uitgeverij Abdij van Berne, Heeswijk, 2010 (p.233/234)
7
gebruik en onderhouden van twee gebouwen in de nabije toekomst waarschijnlijk een niet te dragen luxe wordt. Werkelijk behoefte aan nieuw elan, geestdrift, vitaliteit, gericht op de toekomst! Het aantal leden van de Protestantse gemeente van Zutphen anno 2010 is 2352, waarvan 930 dooplid en 1422 belijdend lid. De gemeente kent een sterke vergrijzing en ontgroening. Net zoals landelijk houdt onze kerkelijke gemeente rekening met een afname van 3% per jaar. Het financieel perspectief van de kerk is niet goed. De kerkelijke bijdrage neemt ook jaarlijks af met 3%. De vraag is of dit percentage de komende jaren niet sneller zal stijgen. In 2008 werd 56% van de kerkelijke bijdragen betaald door gemeenteleden ouder dan 70 jaar. Het begrote tekort voor 2010 bedraagt € 42.000,-. Het tekort voor de jaren 2010 tot en met 2014 ontwikkelt zich naar verwachting in dezelfde orde van grootte. Het toekomstig vooruitzicht voor de Protestantse Gemeente te Zutphen is wat dat betreft niet rooskleurig. De gemeente wordt zienderogen en merkbaar kleiner en raakt demografisch in onbalans. Hierdoor zijn wij als gemeente gesteld voor een keuze uit twee houdingen: 1. Gaan wij er alles aan doen om het tij te keren, met inzet van veel energie, zonder garanties op succes? 2. Accepteren wij de trend en hechten we als gemeente vooral waarde aan wat we hebben en dragen we dit uit met nieuw elan? Behoud en ontwikkeling van vitaliteit blijft echter wel van belang. Ruimte voor de Geest!
8
4.
Kwalificatie van de gebouwen: De Wijngaard
De Wijngaard is een (bijna) volledig toegerust kerkelijk centrum. Zo functioneert zij nu en zo kan zij in de toekomst blijven functioneren. Kerkzaal De kerkzaal is ruim tot zeer ruim, zeker met de galerij erbij, en comfortabel. Er is plaats voor 600 mensen. Voldoende voor de zondagse kerkgang van de Protestantse Gemeente te Zutphen. Alleen op hoogtijdagen als kerstnacht en paaszondag ontstaat mogelijk krapte. De kerkzaal is breed en hoog (enigszins compact), strak en sober (misschien wel een beetje kaal), wit en van steen (met kleurrijk mozaïektableau van kruis en wijnrank). Het liturgisch centrum, nu zonder preekstoel, is ‘voorin’, de houten banken in rijen daarvoor. De ruimte is geschikt voor de eredienst in al haar facetten. De functionaliteit voor prediking, sacramenten en samenzang is goed tot zeer goed. Koorzang ook, maar qua akoestiek minder. Ringleiding en kerktelefoon functioneren ook goed. Het orgel verkeert in goede staat en ondersteunt prima de liturgie. De glasin-lood ramen zijn karakteristiek. Accommodaties Er zijn in De Wijngaard vier zalen (grote zaal, kleine zaal, bovenzaal en consistorie voor bij elkaar ongeveer 230 mensen) voor verschillende activiteiten van de geloofsgemeenschap, zoals ‘koffie drinken’, kindernevendiensten, oppas, gemeenteavonden, leerhuis-bijeenkomsten, sobere maaltijden, vergaderingen, repetities. De zalen worden tevens verhuurd aan derden, passend in het beleid van de Protestantse Gemeente (zie bijlage). Bijzonder is de aanwezigheid van een jeugdruimte in de voormalige kosterswoning. Er zijn verschillende logistieke ruimten: entree met garderobe, gang met garderobe en toiletten en een tussenruimte met opgang naar galerij en orgel. Maar ook opslagruimte en ‘kantoortje’. De goed toegeruste keuken maakt De Wijngaard compleet. Alleen de ongelijkvloersheid van De Wijngaard is een probleem en maakt dat de toegankelijkheid voor gehandicapten niet optimaal is. De plek De Wijngaard oogt niet als één gebouw, eerder als een ensemble van gebouwen, inclusief entreepoort en binnenhof. Ze straalt het optimisme van de jaren zestig uit. Misschien wel een ‘bakbeest’, ‘preekschuur’ of ‘huis-tuin-en-keukenkerk’, maar wel open en vriendelijk. Ze heeft een karakteristieke ligging aan de Berkel, redelijk centraal in Zutphen. Zeker ter plekke als kerk zichtbaar, niet in de laatste plaats door het grote kruis bovenop de voorgevel. Een kerkgebouw, dat de gemeente gebruikt voor haar geloofsbeleving en dat een visitekaartje is voor de gemeente in haar leefomgeving. Ze is verder goed bereikbaar. Echter het parkeren vormt een knelpunt. Enkele buitenruimten als groenstroken voor en achter en de reeds genoemde binnenhof maken de plek compleet. Samen onder één dak van De Wijngaard. Het kerkelijk centrum biedt ruimte, sfeer en comfort om als geloofsgemeenschap te groeien in geloof, gemeenschap en getal. De zeven taakvelden van en voor de gemeente worden door De Wijngaard goed geaccommodeerd. Het jeugdwerk beter dan het apostolaat. De Wijngaard ondersteunt het opbouwen van de gemeente, de 9
gemeenschapszin, de gemeentelijke ontmoeting. De omgang met het gebouw is van dien aard dat leden van de gemeenschap zich thuis kunnen voelen en betrokken kunnen raken, ook door persoonlijke inzet en zorg voor het gebouw. Omdat De Wijngaard flexibel (o.a. voor wat betreft inrichting) en aanpasbaar is (o.a. van gebouwen en ruimtes), zijn er op voorhand geen belemmeringen voor toekomstige gebruiksmogelijkheden. Het gebouw kan tegen een stootje en dat verhoogt de bruikbaarheid en functionaliteit, zonder de verantwoordelijkheid te verliezen van goed beheer. Het feit dat De Wijngaard verschillende praktische ruimtes heeft, maakt het ook voor de toekomst mogelijk om met groepen aan de slag te gaan, zonder telkens iets te moeten huren of aan te dringen op beschikbaar stellen van huiskamers. Wat heeft De Wijngaard niet? Ten opzichte van de Walburgis ontbreekt het De Wijngaard aan de volgende mogelijkheden: • het houden van de eredienst in een monumentale en historische ruimte • het gebruik maken van het Baderorgel, kaarsenkroon, koor, klokken en andere grootse elementen • het doorvoelen van de continuïteit van het gebed op een historische plek • het beleven van verschillende vormen van esthetiek • je positioneren door voorname en zichtbare presentatie van de kerk • het dragen van verantwoordelijkheid voor in stand houden van cultuurhistorisch erfgoed Maar een belangrijk voordeel van De Wijngaard is dat de Walburgis als gebouw sowieso blijft behouden voor de stad. Het in stand houden van cultureel erfgoed is geen specifieke taak van de kerkelijke gemeente, maar een verantwoordelijkheid van de gehele samenleving. Wanneer een stichting passende verantwoordelijkheid neemt voor dit gebouw, blijft voor de Protestantse Gemeente te Zutphen de mogelijkheid bestaan om de Walburgis te gebruiken voor erediensten. Aanpassingen voor De Wijngaard De Wijngaard behouden als kerkelijk centrum voor de Protestantse Gemeente te Zutphen betekent wel dat het wenselijk is dat een aantal zaken wordt uitgevoerd om de vitaliteit van het gebouw te optimaliseren. En klein checklijstje. • restyling van de kerkzaal met verhoogde esthetische aandacht en flexibele inrichting en ruimer liturgisch centrum • galerij ten behoeve van kerkzaal behouden of nieuwe ruimte inbrengen? • verbetering van de interne ontsluiting en bereikbaarheid, wegnemen van obstakels voor gehandicapten door aanbrengen van hellingbaan of lift, het gelijkvloers brengen van hoofdentree en kerkzaal op maaiveldniveau • restyling van de vier zalen door meer sfeer aan te brengen en de multifunctionaliteit beter te organiseren • rigoureuze herschikking van ruimtes door interne verbouw en/of externe uitbouw (eventueel opbouw?) • kerkelijk bureau een plek geven in De Wijngaard • benutten van de buitenruimtes • parkeeroplossingen voor auto’s en fietsen 10
In de bijlage is voor enkele onderdelen een kostenindicatie gegeven. Bestemmingsplan De bestemming van de grond waar De Wijngaard op staat is ‘Maatschappelijk’ (bestemmingsplan Zuid-Oostkwartier/juni 2010). Dit betekent dat een dienstwoning is toegestaan. Om de bestemming te wijzigen in wonen zal een bestemmingsplanwijziging moeten worden aangevraagd. Onderhoud Op basis van het meerjarenonderhoudsplan opgesteld door Kreunen Bouw Zutphen B.V., november 2009, kan worden geconcludeerd dat er in de jaren 2010 t/m 2018 ca. € 100.000 (prijspeil 2009) besteed dient te worden aan de instandhouding van het gebouw De Wijngaard. De gemiddelde staat van het gebouw (in- en uitpandig) is die van beginnende veroudering waarbij het verouderingsproces duidelijk op gang is gekomen. Voor het restaureren en vernieuwen van de installatie en roerende goederen is een bedrag van ca. € 25.000 begroot hetgeen in delen kan worden uitgevoerd. Draagvlak Heeft het scenario, “Samen onder het dak van De Wijngaard”, draagvlak in de gemeente? Zonder een representatief onderzoek gedaan te hebben, mogen we in z’n algemeenheid stellen dat een deel van de gemeenteleden op z’n zachts gezegd niet blij zal zijn met deze keuze en in dit scenario mogelijk zelfs reden ziet om zich los te maken van de Protestantse Gemeente door uitschrijving. De verknochtheid aan de Walburgis is dan zo groot dat deelname aan de geloofsgemeenschap in en rond de (nieuwe) Wijngaard er niet in zit. Motivaties zijn vooral gelegen in de hierboven reeds genoemde aspecten die zich voordoen bij het missen van de Walburgis. Deze motivaties concentreren zich op beleving van esthetiek en continuïteit. Wellicht dat deze groep meent dat door te kiezen voor De Wijngaard het verlies aan esthetiek valt te billijken, maar dat de breuk in de continuïteit onverdraagbaar is. Of het is misschien net andersom, dat de breuk in de continuïteit is te aanvaarden, echter het verlies aan omringende en beleefbare schoonheid juist de bottleneck vormt. Het geografisch motief van nabijheid (er wonen immers genoeg gemeenteleden onder de ‘rook’ van de Walburgis) onderkennen we wel maar, zo lijkt het, zal geen factor van doorslaggevend belang (dienen te) zijn bij de standpuntbepaling ten aanzien van dit scenario. Draagvlak voor dit scenario zal ook afhankelijk zijn van de uiteindelijke herbestemming van de Walburgis. Zo is voorstelbaar dat het onderbrengen van de Walburgis in een stichting die zich toelegt op culturele, museale, religieuze en algemeen maatschappelijke doelstellingen meer draagvlak zal hebben dan de Walburgis overlaten aan een commerciële partij of een ander kerkgenootschap. Voor goed draagvlak dient de Walburgis een blijvende betekenis te hebben voor de Protestantse Gemeente die haar thuis zal vinden in De Wijngaard. We schatten in dat het deel van de gemeente dat voorstander is van De Wijngaard als thuisbasis verhoudingsgewijs groot is, maar moet niet overdreven worden. We baseren deze schatting op het feit dat er door de bank genomen meer mensen op zondagmorgen naar De Wijngaard gaan en minder naar de Walburgis. Ook speelt leeftijd een rol. In de Walburgis is een sterkere vergrijzing waarneembaar. In De Wijngaard is deze ook gaande, maar daar zijn relatief meer gezinnen met jonge 11
kinderen en tieners aanwezig. Zij prefereren, nogmaals door de bank genomen, De Wijngaard boven de Walburgis. Jongeren, die vooral naar de kerk komen om elkaar te ontmoeten en voor een gezellige sfeer, lijken zich in het algemeen meer thuis te voelen in De Wijngaard dan in de Walburgis. Voor veel gemeenteleden en in het bijzonder de jongeren is De Wijngaard meer uitnodigend en meer laagdrempelig dan de Walburgis.
12
5.
Kwalificatie van de gebouwen: De Walburgis
De Walburgis is een monumentaal kerkgebouw. Dat is zij nu en dat zal zij ook blijven in de toekomst. Jaarlijks bezoeken duizenden mensen de Walburgiskerk en worden rondgeleid door een grote groep vrijwilligers, bestaande uit gemeenteleden en derden. Kerkzaal Het schip van de kerk en het koor vormen samen de kerkzaal, plaats voor ongeveer 800 mensen. Ruim voldoende voor de zondagse kerkgang van de Protestantse Gemeente te Zutphen, inclusief de hoogtijdagen. De kerkzaal is lang en hoog (groots met de zijbeuken erbij), ritmisch en speels (misschien wel een beetje frivool), crème en kleurig en van steen (met historische muurschilderingen en decoraties). Het koor vormt het liturgisch centrum, de houten banken in rijen daarvoor. De ruimte is geschikt voor de eredienst in al haar facetten, maar vooral passend voor een klassieke hoogliturgie. De functionaliteit voor prediking, sacramenten en samenzang is goed tot zeer goed. Samenzang verdwijnt wel in de grootse ruimte. Koorzang en solozang daarentegen profiteren van de akoestiek. Ringleiding en kerktelefoon functioneren goed. Het orgel verkeert in uitstekende staat en ondersteunt prima de liturgie. Wel nadrukkelijk aanwezig. De heldere, lichte ramen zijn karakteristiek. Accommodaties Er zijn in de Walburgis naast de kerkzaal (middenschip en koor) verschillende ruimten aanwezig: zijbeuk noord, zijbeuk zuid (met doopvont), Annakapel, Credokapel en Trouwkapel, diverse logistieke ruimten: entrees, ruimte onder de toren en omloop om het koor met zijkapellen en een kelderruimte. Natuurlijk de toren zelf en de historische librije (plus geheime librije). De Annakapel wordt gebruikt voor ‘koffiedrinken’, er is een keukentje aanwezig en toiletten. De Credokapel (geschikt voor 160 mensen) wordt in de wintermaanden gebruikt voor de eredienst. Verder ook voor vespers en lezingen. De Trouwkapel kent een permanente museale presentatie. Dan zijn er nog twee functionele ruimten: consistorie (met eigen entree, keukentje en toilet) o.a. geschikt voor kleine vergaderingen en voor de kindernevendienst en de zijruimte van de Annakapel ingericht met oppasvoorzieningen. De zijbeuken worden nauwelijks specifiek gebruikt, met uitzondering van de zomermaanden ten behoeve van een tentoonstelling in de zuidelijke zijbeuk. De Walburgis heeft weliswaar veel ruimte, maar is beperkt in gebruiksmogelijkheden o.a. door binnenklimatologische omstandigheden (tijdens een groot deel van het jaar is het binnen koel tot behoorlijk koud) en monumentale omstandigheden. De plek De Walburgis oogt als één gebouw, monumentaal en architectonisch, ingebed in de historische omgeving van de binnenstad. Diverse buitenruimten zorgen voor aanhechting met de directe omgeving: voorplein onder de toren, pleintje naast de toren (met beeld van Walburga) en pleintje bij de achteringang (toeristeningang). De Walburgis straalt het geloof uit van negen eeuwen, langs katholieke en reformatorische lijnen. Soms is ze wel een ‘kolos’, een ‘burcht’, maar voornaam en cultureel. Ze heeft een karakteristieke ligging nabij de IJssel, redelijk centraal in Zutphen. Ter plekke als kerk zichtbaar, buiten kijf, maar ook van verre. Ze domineert 13
zelfs de karakteristieke skyline van Zutphen. Ze is verder goed bereikbaar. Echter het parkeren vormt een bescheiden knelpunt. De klokken van de Walburgis worden door het klokkenluidersgilde Sint Walburga iedere zaterdag om 18.00 uur, zondagsmorgens voor aanvang van de dienst, op kerkelijke hoogtijdagen en bij rouw- en trouwdiensten geluid. Het Angelusklokje klinkt wanneer in de eredienst door de gemeente het Onze Vader wordt gebeden. Samen onder één dak van de Walburgis. Het kerkgebouw biedt aan de Protestantse Gemeente te Zutphen ruimte om te groeien in geloof onder het ‘baldakijn’ van hen die ons door de eeuwen heen zijn voorgegaan. De zeven taakvelden van en voor de gemeente kunnen door de Walburgis goed worden geaccommodeerd. Het apostolaat beter dan het jeugdwerk. De Walburgis ondersteunt de gemeente in haar algemeen religieuze, culturele en esthetische behoeftes en gevoelens. Het gebouw opent zich overweldigend, maar is daarmee, zo lijkt het, tegelijkertijd minder geschikt voor de ontwikkeling van de gemeenschapszin. Veel onpraktische ruimten zijn niet geschikt voor praktische activiteiten. De omgang met het gebouw is van dien aard dat leden van de gemeenschap zich eerder op visite voelen (we houden de jassen aan tegen de kou) dan thuis. Zelfs het gevoel van toeschouwer is aanwezig. Vanwege de beschermende monumentale status is de Walburgis weinig flexibel (o.a. voor wat betreft inrichting) en nauwelijks aanpasbaar (o.a. van ruimten). Ondanks de respectabele leeftijd kan het gebouw, zo lijkt het, niet tegen een stootje, want alles is waardevol, wat (toekomstige) bruikbaarheid en functionaliteit beperkt. Het beheer (o.a. via vier stichtingen en het kosterschap) is formeel en verantwoord. Persoonlijke inzet en zorg van derden voor het gebouw richten zich voornamelijk op openstelling en donaties. Voor gemeenschapsactiviteiten dient al gauw buiten de Walburgis gekeken te worden door telkens iets te huren of aan te dringen op beschikbaar stellen van huiskamers. Wat heeft de Walburgis niet? Ten opzichte van De Wijngaard ontbreekt het de Walburgis aan de volgende mogelijkheden: • het comfortabel verwarmen van de kerkzaal (en andere ruimten) • het beleven van een kerkzaal die helder, strak, sober en compact is • het beschikken over diverse praktische ruimten (en de daarbij behorende exploitatie), inclusief een goed toegeruste keuken • het functioneren van een eigen ruimte voor jeugd en jongeren • het gebruiken van het gebouw met nodige ‘losheid’, flexibiliteit en aanpasbaarheid Wanneer de Walburgis het ene dak wordt voor de gemeente ligt het voor de hand om De Wijngaard af te stoten. Er bestaat een gerede kans dat dat gebouw gesloopt wordt (er rust geen bescherming op). Tenzij door derden wordt ingezet op hergebruik. Afhankelijk van de nieuwe functie is het gebouw wellicht nog interessant voor de Protestantse Gemeente om ruimten te huren.
14
Aanpassingen voor de Walburgis De Walburgis inzetten als kerkelijk centrum voor de Protestantse Gemeente te Zutphen betekent wel dat het wenselijk is dat een aantal zaken wordt uitgevoerd ten behoeve van modernisering en vitalisering van het monumentale gebouw: • oplossingen tegen de koude noodzakelijk. Wat doen we in de wintermaanden? De Credokapel is te klein om de hele gemeente een plaats te geven. De optie van twee diensten op zondagmorgen in de wintermaanden is strijdig met het principe “samen-onder-één dak” • elders gemeenschapsruimten huren of kopen (voormalig politiebureau of grafisch museum) • aanbouw plaatsen onder architectuur op pleintje met standbeeld Walburga • nieuwe kerkruimten aanbrengen in de Walburgis? • liturgische vormentaal uitbreiden en vooral differentiëren • bouwen aan gemeenschapszin door betere benutting huidige ruimten en lossere omgang met het gebouw • sterke verbetering en verbreding van de openstellingtijden, inclusief verbetering van de presentatie van de Protestantse Gemeente en uitleg over schilderingen van bijbelse taferelen. In de bijlage is voor enkele onderdelen een kostenindicatie gegeven. Bestemmingsplan De bestemming van de grond waar de Walburgis op staat is ‘Maatschappelijk’ (bestemmingsplan Oude stad/IJsselkade, jan 2010/voorontwerp). Onderhoud Op basis van de voorlopige begroting 2010 van de Protestantse Gemeente Zutphen en trends van voorafgaande jaren, kan worden geconcludeerd dat zich in de komende jaren een constant patroon van uitgaven zal voordoen van ca. € 15.000/jaar voor de instandhouding van de Walburgis en bijbehorende pastorieën en kosterswoning/kerkelijk bureau (referentiejaar 2010). Let wel: Het betreft hier uitsluitend inpandig onderhoud voor de Walburgis. Uitpandig onderhoud valt toe aan de aanwezige stichtingen tot instandhouding. Draagvlak Heeft het scenario, “Samen onder het dak van de Walburgis”, draagvlak in de gemeente? Zonder een representatief onderzoek gedaan te hebben, mogen we in z’n algemeenheid stellen dat een deel van de gemeenteleden op z’n zachts gezegd niet blij zal zijn met deze keuze en in dit scenario mogelijk reden ziet om zich los te maken van de Protestantse Gemeente door uitschrijving. De verknochtheid aan De Wijngaard is dan zo groot dat deelname aan de geloofsgemeenschap in en rond de (vernieuwde) Walburgis er niet in zit. Motivaties zijn vooral gelegen in de hierboven reeds genoemde aspecten die zich voordoen bij het missen van De Wijngaard. Deze motivaties concentreren zich op beleving van comfort (inclusief beschikbaarheid nevenruimten) en gemeenschapszin. Wellicht dat deze groep meent dat door te kiezen voor de Walburgis het verlies aan comfort valt te billijken, maar dat het gemis aan gemeenschapszin echt ontoelaatbaar is. Het gemis aan gemeenschapszin zal echter 15
niet zo gauw worden aanvaard, zo is de inschatting. Het verlies aan comfort, immers we gaan naar een koude kerk zonder praktische ruimten, zal ook wel eens als een sterke bottleneck kunnen werken. Het geografisch motief van nabijheid (er wonen immers genoeg gemeenteleden onder de ‘rook’ van De Wijngaard) onderkennen we wel maar, zo lijkt het, zal het geen factor van doorslaggevend belang (dienen te) zijn bij de standpuntbepaling ten aanzien van dit scenario. Draagvlak voor dit scenario zal ook afhankelijk zijn van de uiteindelijke te nemen aanpassingen aan en verbeteringen van de Walburgis zoals hierboven voorgesteld. We schatten in dat het deel van de gemeente dat voorstander is van de Walburgis als thuisbasis relatief klein is, doch zeker niet verwaarloosbaar. We baseren deze schatting op het feit dat er door de bank genomen meer mensen op zondagmorgen naar De Wijngaard gaan en minder naar de Walburgis. Ook speelt leeftijd een rol. In de Walburgis is een sterkere vergrijzing waarneembaar. In De Wijngaard is deze ook gaande, maar daar zijn relatief meer gezinnen met jonge kinderen en tieners aanwezig. Zij prefereren, nogmaals door de bank genomen, De Wijngaard boven de Walburgis.
16
6.
Beide gebouwen blijvend in eigendom en gebruik
In hoofdstuk 4 hebben we een kwalificatie gegeven van De Wijngaard, in hoofdstuk 5 van de Walburgis. In deze kwalificaties zit het idee verweven dat of het ene of het andere gebouw het kerkelijk centrum wordt van de Protestantse Gemeente van Zutphen. Het ene gebouw blijft eigendom van de gemeente, het andere wordt van de hand gedaan. Maar voordat de beslissing valt gaan we toch door met beide gebouwen? Wijngaard en Walburgis In deze paragraaf beschouwen we de voortzetting van de huidige situatie waarin de gemeente kan beschikken over zowel De Wijngaard als de Walburgis. Het in bezit hebben en houden van beide gebouwen combineert de plus en minpunten van zowel De Wijngaard en als Walburgis. De mogelijkheden en onmogelijkheden. Het gevoel voor esthetiek en continuïteit, voor gemeenschapszin en comfort is in dit scenario het minst bedreigt. Voortzetting van de huidige praktijk is vanzelfsprekend levensvatbaar zolang ‘bruin het kan trekken’. Totdat de financiële situatie van de Protestantse Gemeente het niet meer toelaat om beide gebouwen in eigendom te houden. Voortzetting van de huidige praktijk draagt wat ons betreft echter niet bij aan de gewenste (re)vitalisering van de geloofsgemeenschap. Nieuw elan geeft de gemeente moed en geestkracht om door te gaan, de nieuwe tijd tegemoet. Hoewel we ons rijk voelen met twee gebouwen en dit bezit ons ondersteunt in ons geloofsleven, sluit het huidige gebruik niet aan bij het idee van samen-onder-één-dak. Het feit dat de gemeente niet samenkomt op één plek kan en wordt als een gemis ervaren. Wanneer een deel van de gemeente samenkomt in De Wijngaard om de liturgie te vieren en een ander deel in de Walburgis, op het zelfde tijdstip van zondagmorgen, is dat niet bevorderlijk voor de gemeenschapszin en de sociale cohesie. Samen onder één dak Het principe van samen onder één dak richt zich op het hart (het centrum, de kern) van de geloofsgemeenschap, namelijk de eredienst, het vieren van de liturgie in een wekelijks ritme op de zondagmorgen. Dit principe resulteert telkens in een keuze voor de plaats van samenkomst op zondagmorgen. We zitten dan in het ene gebouw terwijl het andere gebouw, op het zelfde moment, gesloten is. Twee varianten doen zich voor: • ‘fifty-fifty’: gelijk verdeeld, om en om dus, om de week of maand, kwartaal, seizoen, half jaar, of heel jaar. In deze variant past het idee van zomer- en winterkerk om het aspect van comfort mee te laten wegen. Zomers in de Walburgis, ’s winters in De Wijngaard. • Niet ‘fifty-fifty’: om en om maar niet precies. Bijvoorbeeld alle keren in De Wijngaard, behalve eenmaal in de maand dan zitten we in de Walburgis (of andersom). Of alleen met hoogtijdagen. In deze twee varianten wordt als het ware het hart van de geloofsgemeenschap telkens verdeeld, met een bepaald ritme, over de twee gebouwen. Andere varianten zijn waarbij het (liturgisch) ‘hart’ wel toebedeeld wordt aan één gebouw, maar dat in het ander gebouw een (veel) kleiner ‘hart’ (al dan niet liturgisch) wordt gehouden: 17
• gelijktijdig: dus de eredienst blijvend in het ene gebouw terwijl in het andere gebouw een ochtendgebed wordt gehouden of een gespreksbijeenkomst; • niet gelijktijdig: dus de eredienst blijvend in het ene gebouw terwijl in het andere gebouw, niet op zondagmorgen!, een vesper, een experiment of een leerhuis wordt gehouden. Deze aanpak biedt veel schuifruimte, variaties om te onderzoeken. Ritme om te spelen! Ze zullen zeker, zo is onze hoop, bijdragen aan een nieuw elan. Draagvlak Heeft dit scenario, “Samen onder het dak van De Wijngaard & Walburgis”, draagvlak in de gemeente? Waarschijnlijk wel. Voortzetting van de huidige situatie heeft meestal de meeste stemmen omdat immers hiermee de toekomst het minst bedreigend overkomt. We weten wat we hebben en we kunnen het nog wel even uitzingen. En afwisselend onder één dak? Daar zal, zo is onze verwachting, ook draagvlak voor zijn en niet eens vanuit een kleine groep mensen, denken we, nogmaals zonder er onderzoek naar gedaan te hebben. Al langer worden vanuit de gemeente vragen gesteld naar mogelijke aanpassingen in ons vieren, ook met oog op onze gebouwen. Werkgroep vieren houdt zich er mee bezig, het idee van zomer- en winterkerk dat al langer bestaat, mogelijkheden voor alternatieve vieringen etc. Natuurlijk blijft het in dit scenario ook stoeien met de eerder geconstateerde aspecten als esthetiek, continuïteit, gemeenschapszin en comfort. Een nadeel van dit scenario is dat beide gebouwen juridisch eigendom blijven van de Protestantse Gemeente van Zutphen met alle financiële consequenties van dien. Maar door telkens één van de gebouwen te sluiten zal het ook een kostenbesparing met zich meebrengen. Tot het moment dat er een finale beslissing moet worden genomen over met welk gebouw we doorgaan, kunnen in de tussentijd beide gebouwen afwisselend ingezet worden voor de geloofscommunicatie.
18
7.
Alternatieven
In het denken over de bestaande gebouwen ontstaat ook een paar alternatieven. De bekende ‘droom van Simon’ is daar een voorbeeld van. Hieronder een klein overzicht: 1. We bouwen een nieuw kerkelijk centrum op de plek van De Wijngaard, nadat we deze eerst hebben gesloopt. Over nieuw elan gesproken. Dat ga je wel krijgen bij het bouwen van een nieuwe kerk. Eentje met een toren, immers “Zutphen torent boven alles uit”. Een deelvariant is om samen met andere kerkgenootschappen of maatschappelijke of commerciële partners een multifunctioneel gebouw (of gebouwenensemble) neer te zetten. Hier past ook het beeld van ‘woningen boven de kerk’ in de ‘droom van Simon’. Wat het “samenwonen” met andere kerkgenootschappen betreft, concluderen we uit oriënterende contacten met o.a. de Protestantse Gemeente van Warnsveld dat dit voor de komende jaren waarschijnlijk geen perspectieven biedt. Hoewel de Rooms Katholieke Parochie Sint Jan – Emmanuel zich wat de gebouwen betreft in een vergelijkbare situatie bevindt als onze gemeente lijken er volgens de werkgroep geen voor de handliggende mogelijkheden voor samenwerking op het gebied van accommodaties. 2. We bouwen een nieuw kerkelijk centrum. Niet op de plaats van De Wijngaard, die hebben we immers van de hand gedaan. Maar een geheel nieuw gebouw. Bijvoorbeeld in het te herstructureren stedelijk gebied van de Mars, in de IJsselsprong of nabij Het Lichtpunt op het terrein van het voormalig openluchtzwembad. 3. We kopen een bestaand gebouw en gaan dit hergebruiken voor ons gemeenschappelijk geloofsleven. 4. We huren een zaal voor onze samenkomsten. Bijvoorbeeld van een ander kerkgenootschap of ergens een hal op een bedrijventerrein. Of van de Stichting Walburgis of Stichting Gelderse Kerken. Of van zalencentrum de Druiventros. 5. We gooien het over een andere boeg. We knippen de geloofsgemeenschap op en gaan werken met zogenaamde pastorale en liturgische cellen. De gemeenschap is in z’n totaliteit te groot. Te groot om elkaar echt te kennen, om echt om te zien naar elkaar. Gemeenschappen van 60 mensen is dan maximaal haalbaar. Deze cellen komen bij elkaar in wijkcentra, in buurthuizen, vergaderzalen, werkschuren, bedrijvenkantines, kraakpanden, leegstaande winkels, etc. De individuele huiskamers gaan een belangrijke rol spelen. Voor de grotere bijeenkomsten (maximaal vier per jaar) huren we de Hanzehal of de sociëteit van de Hanzehof of de burgerzaal. 6. We gooien het echt over een andere boeg. De Protestantse Gemeente van Zutphen gaat volledig digitaal. Gebouwen hebben we niet meer nodig. Maar de nieuwe media worden ingezet. Op zondagmorgen logt iedereen in. Wel ouderwets hoor om gelijktijdig in te loggen. De individuele huiskamers spelen de hoofdrol. Het digitale netwerk met al haar mogelijkheden ondersteunt de gemeenschapszin. Van daaruit worden op maat diverse activiteiten georganiseerd.
19
Draagvlak Is er draagvlak voor deze alternatieven? Het zal zeker liggen aan welke variant wordt gedacht. Varianten 1 en 2 hebben wel iets in zich dat een aanzienlijke groep mensen kan enthousiasmeren. Het nieuw bouwen van een kerkelijk centrum of multifunctioneel centrum zal zeker een aanzienlijk groep weten te mobiliseren. Bouwen aan een nieuwe kerk betekent tegelijkertijd bouwen aan de vitaliteit van de geloofsgemeenschap. Voor een aantal zal het pionieren met andere partijen erg aantrekkelijk zijn. Aan de andere kant moet je je ook realiseren dat de grote hoeveelheid energie die je als gemeente in nieuwbouw steekt ten koste zal gaan van de energie die voor andere activiteiten op het gebied van gemeenteopbouw nodig is. De overige vier varianten zullen waarschijnlijk veel minder mensen op de been brengen. Wel zijn er onderdelen in deze varianten die interessant zijn in andere scenario’s. Bijvoorbeeld gebruik nieuwe media, inrichten van pastorale en liturgische cellen, huur van gebouwen of zalen voor specifieke activiteiten of bijeenkomsten. Dit laatste gebeurt al als bijvoorbeeld in het kader van ZininZutphen een zaal in het IJsselpaviljoen wordt gehuurd voor een lezing. De genoemde alternatieven hebben elk hun eigen financiële consequenties. Levert verkoop van Wijngaard en/of Walburgis voldoende op om nieuwbouw te kunnen bekostigen?
20
8.
Praktische criteria
In hoofdstuk 2 hebben we als WKA een voorkeursscenario geschetst. Hoe zijn we daartoe gekomen? Dit is een weg langs de volgende elementen: stellen van twee sturende vragen (hoofdstuk 1), meewegen van leidende principes (hoofdstuk 3), kwalificeren van beide gebouwen (hoofdstuk 4 en 5), stil staan bij de ontwikkeling van de status quo (hoofdstuk 6) en beproeven van enkele alternatieven (hoofdstuk 7). Aan de hand van praktische criteria onderbouwen we onze keuze voor het voorkeursscenario. Het is aan de lezer om de mate van objectiviteit/subjectiviteit te bepalen. Nog even in het kort ons voorkeursscenario: 1) In De Wijngaard het kerkelijk centrum van de Protestantse Gemeente te Zutphen vestigen en verder ontwikkelen. Een vitaal en aantrekkelijk huis voor de geloofscommunicatie voor ‘binnen en buiten’. 2) In de Walburgis het centrum voor religie, cultuur en samenleving vestigen en verder ontwikkelen. Een inspirerend huis voor Zutphen en omgeving. Een ‘nieuwe’ stichting met passende statuten neemt het roer. Continuïteit Betekent het hierboven geformuleerde voorkeursscenario een breuk in de continuïteit van vieren en het geloof beleven - het gebed - in de Walburgis? Immers aan het verhaal van de Walburgis wordt met het centrum voor religie, cultuur en samenleving een nieuw hoofdstuk geschreven. En in die zin kan er sprake zijn van een breuk. De Walburgis krijgt een andere betekenis, een nieuwe rol in de samenleving. Maar de Walburgis zal het wel ‘gewend’ zijn. In haar ruim 900 jarige bestaan van de Walburgis heeft zij veelvuldig breukvlakken gekend. Maar de “continuïteit van het gebed” gaat voor de stad Zutphen niet verloren. Vindt haar concentratiepunt voor wat betreft de Protestantse Gemeente in De Wijngaard. En zij beseft daarbij dat ze daarin niet alleen staat, gezien de stedelijke rijkdom aan kerkgenootschappen die gezamenlijk zorgen dat het gebed doorgaat. De Walburgis kan overigens in haar nieuw bestaan als centrum voor religie, cultuur en samenleving weldegelijk een specifieke en eigentijdse rol krijgen in de gewenste rituelen van en voor de stad. Locatie, bereikbaarheid en toegankelijkheid De Walburgis heeft een prominente en zichtbare plek in de stad. Opgenomen in de omringende historische omgeving en deze ook mede bepalend. De Wijngaard daarentegen is minder zichtbaar, wel als kerk in het woonwijkje ter plekke herkenbaar, gelegen aan de rand van de oude binnenstad, smaakvol aan de Berkel. De Walburgis kent een goede bereikbaarheid, maar De Wijngaard doet daar niet veel aan onder. Het auto-parkeren is bij De Wijngaard problematischer dan bij de Walburgis, hoewel het daar soms ook zoeken is. De Walburgis is als gebouw goed toegankelijk. De Wijngaard daarentegen minder vanwege de interne niveauverschillen.
21
Flexibiliteit en aanpasbaarheid De Wijngaard is wat gebouw betreft robuust. Stoer, stevig en kan tegen een stootje. Wij hebben hem als het ware zelf gebouwd (de generatie die er voor gespaard heeft leeft nog). Maar het gebouw geniet geen beschermde status. Dat maakt dat we er tot op zekere hoogte mee kunnen doen wat we willen. De Wijngaard is flexibel en aanpasbaar, geschikt om veel sneller ruimte te geven aan huidige wensen en behoeften en om toekomstige (nog onvoorziene) ontwikkelingen mogelijkerwijs op te vangen. De Walburgis daarentegen is weliswaar mooi en monumentaal maar daardoor juist veel minder flexibel en aanpasbaar. De monumentale status maakt dat aanpassingen moeilijk zijn door te voeren. Technisch gesproken zijn er weldegelijk mogelijkheden. Dit vergt wel een andere omgang met het gebouw. De Wijngaard vraagt van nature om een losse houding, een prettige doch verantwoorde losheid, die het gemeenschapsleven ondersteunt. Esthetiek Ontegenzeggelijk, de Walburgis is groots en indrukwekkend, monumentaal, overweldigend, bron van historiciteit, met groot gevoel voor cultuurhistorie in de jaren negentig van de vorige eeuw gerestaureerd. De Walburgis heeft elementen om van te houden: kaarsenkroon, Baderorgel, klokken, muurschilderingen, librije. Een gebouw om trots op te zijn. Ze geeft alle ruimte aan een esthetisch levensgevoel, een stijlvolle beleving van schoonheid. En een akoestiek die orgel en koorzang goed ondersteunen. De Wijngaard daarentegen legt het met zijn robuustheid af als het gaat om schoonheid. En toch kunnen we ook trots zijn op De Wijngaard en zijn er elementen die iets van schoonheid oproepen, zoals - in alle bescheidenheid - het mozaïeksymbool van kruis en wijnrank, de glas-in-loodramen, het witte interieur. Opmerkelijk is dat schoonheid of het gevoel van schoonheid niet wordt aangehaald, bijvoorbeeld in ons beleidsplan, als een grondslag voor onze gemeente. Het gaat eerder om de ontmoeting met God, met elkaar en met de wereld. Het gaat om vrede stichten, gerechtigheid doen en heelheid brengen. Schoonheid kan helpen maar is in haar fysieke betekenis niet het wezenlijke. Te grote nadruk op een verantwoorde schoonheid (en afhankelijk willen zijn van een sublieme smaak en stijl) ondersteunt ons inziens niet het gemeenschapsleven van de gemeente. Het lijkt of het recht-toerecht-aan karakter (of het min of meer neutrale karakter) van De Wijngaard juist ruimte biedt aan schoonheid in haar metafysische betekenis: schoonheid van het Woord van God, het samenzijn, het doen van vrede, gerechtigheid en heelheid. Neemt niet weg dat de schoonheid van de Walburgis verbluffend is en gezien en door velen beleefd mag worden en dat kan zeer goed als centrum voor religie, cultuur en samenleving. Binnenklimaat We ondervinden het weer elk jaar dat de Walburgis in de wintermaanden wat binnentemperatuur betreft een koude kerk is. Er wordt dan uitgeweken naar de credokapel. De credokapel is echter te klein om het participerend deel van de gehele gemeente bijeen te brengen voor de wekelijkse vieringen. Dubbelgebruik van de kapel, dat is twee vieringen (als dat al voldoende is) houden, leidt weer tot ongewenste splitsing van de gemeente. De Wijngaard daarentegen is heel het jaarrond goed op temperatuur te brengen. Een comfort dat gewenst wordt, niet alleen door ouderen en ten goede komt aan het gemeenschapsleven. Natuurlijk kan men aan koude wennen, 22
kwestie van je goed en warm kleden. Toch heeft een ‘jassen-uit’ kerk sterke voorkeur omdat dit een openheid en gastvrijheid toont die we wensen. We nemen tijd voor elkaar. We zijn voor elkaar geen toevallige passanten die binnenkomen, gaan zitten, het over ons heen laten komen en weer weggaan. Wel zij opgemerkt dat bij zomerhitte (door klimaatverandering zal dit mogelijk vaker voorkomen) de Walburgis kan functioneren als een heerlijke koele oase voor de hele stad. Beschikbaarheid zalen De Wijngaard beschikt over een aantal nevenruimtes (grote zaal, kleine zaal, consistorie, bovenzaal, jeugdruimte en een goed toegeruste keuken) die goed in te zetten zijn voor verschillende activiteiten die volledig horen bij een vitale geloofsgemeenschap, variërend van kindernevendienst, gesprekgroepen, gemeenteavonden, jeugdwerk, gemeenschappelijke maaltijden, vergaderingen etc. Deze ruimtes worden ook te huur aangeboden. Vanuit de stad is daar grote vraag naar. Als gemeente wegen we telkens af aan wie wij verhuren. De Walburgis heeft fysiek ook veel ruimte maar deze is niet praktisch en gevarieerd in te zetten voor de geloofsgemeenschap. De ruimtes van de Walburgis zijn wel goed in te zetten voor culturele, muzikale, museale, educatieve, recreatieve doeleinden en voor algemeen maatschappelijke en algemeen religieuze doeleinden van formaat, b.v. rouw-, trouwen herdenkingsdiensten. Gemeenschapsleven Tussen Walburgis en Wijngaard is sprake van een subtiel verschil in gemeenschapsleven, in het gevoel van gemeenschap ervaren. Dit verschil duiden is behoorlijk lastig, in ieder geval subjectief en er zullen vast altijd wel tegenvoorbeelden zijn. Toch een poging vragenderwijs. Is het een verschil tussen huis-tuin-enkeukenchristenen en cultuurchristenen? Gaat het om het verschil tussen groen (minder grijs) en grijs? Het verschil tussen gereformeerd en hervormd, tussen volks en elitair ? (en even voor de goede orde, beide woorden zijn positief te verstaan). Tussen jassen uit en jassen aan? Tussen elkaar vaker en minder vaak ontmoeten? Tussen losheid en stijlheid? (beide woorden zijn ook negatief te duiden). Tussen nog even kletsen in de banken en stilte betrachten? De sfeerverschillen hebben wat ons betreft ook te maken met de sferen en de mogelijkheden van de gebouwen. En kiezen tussen de gebouwen betekent ook kiezen in welke sfeer we willen bouwen aan de geloofsgemeenschap. Het lijkt er op dat De Wijngaard het gemeenschapsleven van de Protestantse Gemeente beter ondersteunt dan de Walburgis. Het pluriforme karakter van de geloofsgemeenschap krijgt in De Wijngaard meer kans. Gerichtheid op de stad Met de Walburgis hebben we te maken met een gebouw dat zich uitstekend leent voor een sterke gerichtheid op de stad. En het is interessant om die gerichtheid meer dan voorheen vanuit een neutralere en algemenere positie vorm en inhoud te geven, in plaats vanuit een positie van een specifieke geloofsgemeenschap van Protestantse snit. Voor de gemeenschap betekent deze gerichtheid op de stad de Walburgis meer los (durven) laten. Er ontstaat dan ruimte om de Walburgis meer dan voorheen in te zetten voor algemeen religieuze, culturele en maatschappelijke activiteiten. In dit kader kan ook gewerkt worden aan een betere openstelling en modernisering van de museale presentatie. De Wijngaard zal deze functie bij lange na niet halen, maar dat 23
hoeft ook niet. Zij zal vanuit het functioneren als Protestantse Gemeente haar steentje bijdragen, ook in de toekomst als naar verwachting haar gerichtheid op de stad zich eerder laat vertalen in termen van omzien naar elkaar, diaconaat en vorming en toerusting.
24
9.
Aanbevelingen
Gaan voor de nieuwe koers De Protestantse Gemeente van Zutphen moet over één dak beschikken waaronder zij haar thuis heeft en de liturgie viert. “Samen onder één dak”, in de eerste plaats en in ieder geval voor de eredienst op zondagmorgen. Samen de ontmoeting met God en met elkaar zoeken. Concentratie van de activiteiten in één kerkgebouw kan de verdere ontwikkeling van een levende, gastvrije en dienstbare gemeente bevorderen en dit ook voor de toekomst financieel mogelijk blijven maken. De thuisbasis van de Protestantse Gemeente van Zutphen Als thuisbasis voor de gemeente lijkt De Wijngaard, als volledig toegerust kerkelijk centrum, het meest geschikt. De Wijngaard is een praktisch en comfortabel gebouw, met de nodige aanpasbaarheid. Naast het accommoderen van de activiteiten van de gemeente is De Wijngaard ook geschikt voor de wisselwerking tussen de geloofsgemeenschap en de wereld. Om het gebruik van De Wijngaard verder te optimaliseren is een aantal bouwkundige aanpassingen gewenst. Centrum van religie, cultuur en samenleving In de samenleving lijkt een toenemende interesse voor religiositeit en spiritualiteit, buiten kerkelijke kaders om. Voor deze individuen en bewegingen kan de Walburgis een belangrijk centrum van samenkomst vormen. De Walburgis: niet alleen een kerkgebouw voor de Protestantse Gemeente van Zutphen, maar een gebouw ten dienste van de Zutphense samenleving. Waar activiteiten plaatsvinden die passen bij de schoonheid en de mogelijkheden van het gebouw. De Walburgis moet behouden worden, niet alleen t.b.v. kerkgebruik, maar ook vanwege haar cultuurhistorische, monumentale en kerkhistorische waarde. In de tussentijd twee gebouwen Voor de komende jaren wordt het gebruik van zowel De Wijngaard als de Walburgis voor de viering van de eredienst aanbevolen. Hierbij zal de gemeente voor de eredienst steeds maar in één van de kerkgebouwen bijeenkomen, volgens het “Samen onder één dak” principe. In de koude periode worden de diensten in De Wijngaard gehouden, terwijl in de warmere jaargetijden en op hoogtijdagen en bij bijzondere gelegenheden de diensten in de Walburgis plaatsvinden. Onderzoek alternatieven als nieuwbouw Als alternatief voor handhaven en aanpassing van De Wijngaard is sloop en herbouw, in combinatie met andere functies, een nader te onderzoeken optie. Hiertoe kan contact worden opgenomen met woningcorporaties en andere vastgoedbeheerders om mogelijkheden te onderzoeken voor een gebouw met een multifunctionele bestemming. Bespreken in de kerkenraad en communicatie met de gemeente Na standpuntbepaling door het College van Kerkrentmeesters zal een voorstel betreffende de accommodaties van onze gemeente voor de toekomst in de grote kerkenraad worden besproken. In de kerkorde is aangegeven dat leden van de 25
gemeente gehoord moeten worden over ingrijpende beslissingen m.b.t. kerkgebouwen. Dit kan worden gedaan door bv. organisatie van een gemeenteavond en het bieden van mogelijkheden voor individuele reacties. Een deel van de gemeenteleden zal moeite hebben met de voorstellen voor de toekomst van onze gebouwen. Afstoten doet pijn. Uiteindelijk zal definitieve besluitvorming door de kerkenraad plaats moeten vinden.
26
A. Algemene informatie
Bijlage
1. Aantal leden Het aantal leden van de Protestantse Gemeente van Zutphen (2010) is 2352: Doopleden 930 Belijdende leden 1422 Leeftijdsopbouw Leeftijd 0 - 9. 10 - 19. 20 - 29. 30 - 39. 40 - 49. 50 - 59. 60 - 69. 70 - 79. 80 - 89. 90 - 99. 100 - 120.
Doop Belijdenis Overige Totaal 85 0 0 85 172 0 0 172 154 9 0 163 121 51 0 172 136 0 292 156 105 199 0 304 76 348 0 424 33 315 0 348 23 304 0 327 3 57 0 60 0 3 0 3
Net zoals landelijk houdt onze kerk ook rekening met een afname van 3% per jaar. Dit betekent dat er naar verwachting over 5 jaar nog ca. 2000 leden zijn en over 10 jaar nog ca 1750 leden. 2. Financieel perspectief Het financieel perspectief van de kerk is niet goed. De kerkelijke bijdrage neemt ook jaarlijks af met 3%. In 2008 werd 56% van de kerkelijke bijdragen betaald door gemeenteleden ouder dan 70 jaar. Er is geen meerjarenbegroting opgesteld, wel een concept meerjarenbegroting 20092018. In dat concept is berekend dat zonder beleidswijzigingen het tekort steeds verder zal oplopen. Het begrote tekort voor 2010: € 42.000,-
B. De kerk als ontmoetingsplek 1. De kerk en de bijgebouwen Aantal zitplaatsen in de kerkzalen en bijzalen • De Wijngaard - Kerkzaal: - Grote zaal: - Kleine zaal: - Bovenzaal:
600 100 60 70 27
• De Walburgis: - Kerk: - Credokapel: - Consistorie
800 160 20
2. Het gemiddeld genomen zondagse kerkbezoek • De Wijngaard: (op basis van eigen tellingen): Regulier 150 - 250 Hoogtij 200 - 300 • De Walburgis: Bezoek wordt wekelijks bijgehouden door koster Regulier 80 - 175 Hoogtij 350 (Pasen) - 800 (kerst) In de zomerperiode zijn er eerder meer kerkgangers dan minder. 3. Verhuur • Wijngaard: De Wijngaard kent een scala aan externe huurders, dit levert jaarlijks bruto een kleine € 25.000,- op. Dagelijks (ook in de weekenden) worden voor meerdere dagdelen ruimtes verhuurd. Vaak aan verenigingen en vrijwilligersorganisaties, in sommige gevallen ook aan (semi-) professionals. Eén opvallende huurder is de Indonesische kerkgemeenschap Gereja Minahasa Zutphen. Zij huren op zondagmiddag een zaal . De huurders gebruiken de ruimtes voor vergaderingen, trainingen, (feestelijke) bijeenkomsten, maaltijden e.d. De koster heeft de indruk dat er in Zutphen veel gezocht wordt naar geschikte ruimte. Er is in De Wijngaard nog capaciteit om meer te verhuren. Hier zou dan gericht beleid op moeten komen. Voorts wordt De Wijngaard op de door-de-weekse dagen met name ’s avonds gebruikt voor eigen bijeenkomsten. Gemiddeld zijn twee zalen per avond bezet voor vergaderingen/bijeenkomsten van kerkleden. • Walburgis: De Walburgis kent een heel andere verhuurtraditie. Deze kerk wordt met name verhuurd voor culturele evenementen zoals concerten, evenementen, exposities, bijzondere lezingen etc. Tussen 1 april en 1 december kan de toren beklommen worden en zijn er rondleidingen. Een bijzondere relatie is er met de Stichting Librije, deze huurt het museale gedeelte. De Stichting Henrick Baderorgel organiseert de avondconcerten en marktconcerten (zaterdag) tussen 1 april en 1 november (niet later in het seizoen ivm de kou in de kerk voor zowel de mensen als de instrumenten). Exacte cijfers hebben we niet ontvangen. Maar vooral in de ‘warmere’ maanden is de kerk een geliefde ontmoetingsplek voor culturele samenkomsten. De kerk kent een vergaderruimte die af en toe gebruikt wordt voor eigen bijeenkomsten.
28
C. Toekomstig gebruik 1. Opbrengst bij verkoop Een schatting van de vrije verkoopwaarde van De Wijngaard is niet voorhanden. De keuze tussen voortzetting voor religieus gebruik of gewijzigde bestemming dringt zich dan al snel op. Vast staat dat er voor woningbouw een bestemmingsplanwijziging dient te worden doorgevoerd. Ook is verkoop van een deel mogelijk (bijvoorbeeld kosterwoning). Hierover heeft overleg plaats gevonden met een plaatselijk makelaar en het Kantoor der Kerkelijke Goederen in Amersfoort, de heer L. ten Hooven. Gezien de noodzaak van het zeer zorgvuldig aflopen van dit traject is hier door de werkgroep in de fase van deze startnotie geen gevolg aan gegeven. Eventuele verkoop van de Walburgis zal enkel symbolisch van aard zijn. 2. Bouwtechnische ingrepen •
Wijngaard In overleg met de heer M.W. Groot Wassink van Kreunen Bouw Zutphen B.V. zijn aanpassingen van De Wijngaard doorgesproken en geraamd voor wat betreft benodigde kosten. Een en ander conform opgave d.d. 7 juli 2010: 1. Ontdrempelen en entreepui en centrale hal verlagen naar niveau kerkzaal: €170.000 2. Ombouw kerkzaal tot vrij indeelbare ruimte met genivelleerde vloer en vloerverwarming: €230.000 3. Hellingbaan (voor mindervaliden) en verbreden toegang vanuit kerkzaal naar bijgebouwen ten behoeve van bereikbaarheid kerkzalen: €60.000
•
Walburgis In overleg met dhr. H. Boerman van architectenbureau Boerman zijn aanpassingen aan de Walburgiskerk besproken. Glazen afscheiding zoals bij de credokapel (C) is goed mogelijk om een aparte ruimte te maken voor de kindernevendienst. 1. Beste plek hiervoor is z.i. voor het koor (A). De kosten schatte hij in voor € 50.000,- à € 60.000,- ex. BTW. 2. Dezelfde mogelijkheid is bij de Annakapel (B), maar het is niet praktisch om daar kindernevendienst te houden i.v.m. geluid. Deze wand zou wat groter en dus duurder worden: € 60.000,- à € 70.000,- ex. BTW. 3. Een andere mogelijkheid is om een glazen “doos” in de kerk te bouwen, en de meest geschikte plek daarvoor is aan de noordwest zijde (D), nu nog een beetje een verloren hoek. Deze glazen “doos” zou dan op poten komen te staan met een eveneens glazen vloer zodat de zerken zichtbaar blijven. Wat betreft 29
de kosten moeten we hiervoor rekenen op € 150.000,- à € 200.000,- ex. BTW (incl. verwarming en verlichting). Aanpassingen buiten Ook aan de buitenzijde van de kerk hebben we gekeken, waarbij waarschijnlijk wel mogelijkheden zijn aan de noordoost zijde (E, pleintje bij het kerkelijk bureau) want dat is meer uit het zicht, en ook aan de zuidwest zijde (F, bij het standbeeld van Walburga). Maar ons oordeel is dat er binnen genoeg ruimte is zodat de noodzaak om een ruimte aan de buitenkant te bouwen vooralsnog niet nodig lijkt.
Verwarming Ook hebben we met dhr. Boerman gesproken over de verwarming in de kerk. Hij vertelde dat zij experimenteerden met het inblazen van warme lucht d.m.v. nozzles. Een andere oplossing is om grote ventilatoren op te hangen die de warme lucht naar beneden drukken, maar dat kan weer tocht opleveren. Al met al was dhr. Boerman van mening dat het beter was om de verwarming zo te laten. Echt behaaglijk zal het niet worden in de winter, de stookkosten lopen anders wel op en wisselende temperaturen zijn niet goed voor het orgel en de rest van de kerk.
D. Alternatieven 1. Kosten nieuwbouw De kosten van het bouwen van een nieuwe kerk zijn uiteraard aanzienlijk en hangen met name af van • Grondkosten • Plankosten • Proceskosten • Bouwkosten Als indicatie kan worden vermeld dat de bouw van “Het Lichtpunt” van de Gereformeerde Kerk (Vrijgemaakt) ongeveer € 2,2 miljoen heeft gekost. De kosten van nieuwbouw kunnen worden verminderd door het nieuwe gebouw te delen met andere kerkgenootschappen of met een andere partner, b.v. een verzorgingstehuis, school of appartementencomplex. Hiervan zijn enkele voorbeelden 30
bekend, zoals het kerkelijk centrum “De Bron` in Assen, waar de bestaande kerk is afgebroken en een appartementencomplex, een school voor voortgezet onderwijs en een prachtige stijlvolle kerkzaal, die door school en kerk samen worden gebruikt, werden gerealiseerd. 2. Alternatieve ruimte • Wijngaard Een alternatief is om de eredienst en de vergader- ontmoetingsruimten elders te huren/bouwen. Bijvoorbeeld bij een verzorgingshuis, wijkcentrum, andere kerkgemeenschap. Wij hebben dit niet verder onderzocht. • Walburgis Een alternatief is om voor vergaderruimte/kindernevendienst het kerkelijk bureau annex kosterswoning te verbouwen of ruimte om de kerk heen te huren.
E. Verkenning 1. Gesprek predikanten Begin september heeft een gesprek plaatsgevonden met de predikanten over hun visie op de gebouwen. De door hen naar voren gebrachte keuzes, argumenten, vraagpunten zijn in onze reactie zo veel mogelijk meegenomen en van onze mening voorzien. 2. Stichtingen ten dienste van Walburgis Rond de Walburgiskerk is een aantal stichtingen actief. De belangrijkste taak van deze stichtingen is het deskundig beheren van gebouw, orgel en Librije en het bijeenbrengen van de vele gelden die daarvoor nodig zijn. Stichting Behoud Walburgiskerk Doel: - het wekken van belangstelling voor de Walburgiskerk en het behoud van het gebouw; - het bijeenbrengen van middelen voor onderhoud en restauratie van de kerk; - het doen uitvoeren van de werkzaamheden, verbonden aan onderhoud en restauratie van de kerk. De Stichting zorgt dus voor de instandhouding van het gebouw, terwijl de kerkelijke gemeente de inrichting- en gebruikskosten betaalt. De Protestantse Gemeente is eigenaar van de Walburgiskerk (inclusief toren). De meerderheid van de leden van de Stichting wordt dan ook benoemd door het college van kerkrentmeesters. De Stichting is financieel gezien gezond en zelfbedruipend. De uitgaven worden gedekt door inkomsten uit subsidies, donaties, legaten en giften. Stichting Henrick Baderorgel De Stichting verzorgt het beheer en het onderhoud van de orgels in de Walburgiskerk. Zij realiseert dit doel door: - het organiseren van een concertserie in de Walburgiskerk waarin het orgel een belangrijke rol speelt; 31
- het houden van financiële acties ter dekking van de kosten van beheer en onderhoud van de orgels; - het zorgen voor het vereiste onderhoud van de orgels. Stichting Librije Walburgiskerk Zutphen Het doel van de Stichting is de instandhouding en het beheer van de boeken, handschriften, meubilair en inrichting van de Librije. Tevens verzorgt de Stichting de museale functie van Librije en Walburgiskerk. De openstelling voor bezoekers wordt onder verantwoordelijkheid van de Stichting uitgevoerd door de Commissie Openstelling St Walburgiskerk en Walburgwinkel, waarin ca. 100 vrijwilligers actief zijn, waarvan ongeveer de helft lid is van de Protestantse Gemeente. Naast de “beheersstichtingen” bestaat sinds ongeveer vijf jaar de Stichting Walburgisevenementen die zich ten doel heeft gesteld om culturele en educatieve activiteiten gericht op een zo breed mogelijk publiek te organiseren gerelateerd aan de Walburgiskerk. Met de secretaris van de Stichting Behoud Walburgiskerk is gesproken over diverse aspecten betreffende gebruik van de Walburgis en daarmee verbonden financiële zaken. De werkgroep constateert dat het huidige beheer van de Walburgis in zeer goede handen is. Onderzoek naar de mogelijkheden van overdracht van de Walburgis aan de Stichting Oude Gelderse Kerken lijkt momenteel niet opportuun. 3. Deskundigen Kosters/kerkelijk bureau We hebben dankbaar gebruik gemaakt van de kennis van de kosters en de informatie die zij ons konden geven. Ook het kerkelijk bureau heeft ons goed geholpen. Landelijk dienstencentrum De werkgroep heeft met de heer Ab Wolswinkel, de regionale gemeenteadviseur voor beheerszaken van het landelijk dienstencentrum, van gedachten gewisseld over de mogelijkheden en problemen m.b.t. de situatie van de kerkelijke gebouwen in onze gemeente. We spraken over de aanpak, proces en alternatieven. Na enkele maanden hebben we de heer Wolfswinkel nog eens geconsulteerd. We hebben gebruik gemaakt van 2 publicaties: Maatwerk (naar een passend huis voor de gemeente/2005) en Kansen voor kerkgebouwen (vragen & uitdagingen bij gebruik en bestemming/2007). Makelaar We hebben gesproken met een makelaar, die bereid was ons van advies te voorzien. Omdat dit gepaard ging met vrij hoge kosten hebben we besloten dit niet te doen en afhankelijk van de keuze van de gemeente de kerkrentmeesters te adviseren dit advies in een later stadium in te winnen.
32
Architect/aannemer We hebben gesproken met een architect dhr. H. Boerman van architectenbureau Boerman over aanpassingen aan de Walburgis (bij dit gesprek waren ook vertegenwoordigers van de stichtingen zoals boven genoemd aanwezig). M.W. Groot Wassink van Kreunen Bouw Zutphen B.V. heeft geadviseerd over aanpassingen aan De Wijngaard. De weerslag van deze gesprekken vindt u in deze bijlage. 4. Reacties van gemeenteleden Werkbijeenkomsten In een tweetal werkbijeenkomsten in De Wijngaard is met gemeenteleden gediscussieerd over onze kerkelijke accommodaties. Tijdens de eerste bijeenkomst op 11 maart 2010 , waarbij ongeveer 25 gemeenteleden aanwezig waren, werd vooral met elkaar gesproken over de vertaling van het beleidsplan van de gemeente naar de vraag wat voor ruimte we nodig hebben om een ‘levende, open, gastvrije, dienstbare gemeente’ te kunnen zijn. Tijdens de tweede bijeenkomst op 10 juni 2010, waarbij ongeveer 60 gemeenteleden aanwezig waren, werden door de werkgroepleden vijf mogelijke toekomstscenario’s gepresenteerd. In de daaropvolgende discussie werd zeer betrokken door de aanwezigen over deze scenario’s doorgepraat. Hierbij bleek ook duidelijk dat de meningen over mogelijke oplossingen divers zijn. Reacties Verder ontving de werkgroep na oproepen in Op Weg van een aantal gemeenteleden een schriftelijke of mondelinge reactie. Een aantal van de gemeenteleden wees ons op goede voorbeelden in den lande, anderen benadrukten de voordelen van één van beide gebouwen. Wij hebben in onze reactie zo veel mogelijk geprobeerd de door de leden naar voren gebrachte argumenten te benoemen en van onze mening te voorzien. 5. Contacten met andere kerkgenootschappen. Zutphen Met de Protestantse Gemeente van Warnsveld is gesproken over de mogelijkheden van samenwerking op het gebied van de kerkelijke accommodaties. Dit heeft niet geleid tot concrete ideeën of voorstellen. Buiten Zutphen In veel protestantse gemeenten in Nederland is men geconfronteerd met de gevolgen van het samengaan van kerken en afname van het ledenbestand, met name het overbodig worden van één of meer gebouwen. Het sluiten van een kerkgebouw is vrijwel altijd een pijnlijk proces, met name voor de gemeenteleden die een speciale band hadden met het afgestoten kerkgebouw. In veel gevallen heeft men gekozen voor behoud van het oorspronkelijk hervormde historische kerkgebouw en afstoten van het veel recentere gereformeerde gebouw. In steden met grote historische kerken (b.v. Arnhem, Deventer) heeft het kerkgebouw een multifunctionele functie gekregen en is nog maar beperkt in gebruik voor kerkelijke activiteiten. Hoewel we kunnen leren 33
van ervaringen elders, is het ook duidelijk dat het accommodatieprobleem vooral plaatselijk opgelost moet worden. 6. Terugkoppeling met College van Kerkrentmeesters en moderamen kerkenraad De werkgroep heeft tweemaal mondeling gerapporteerd in vergaderingen van het College van Kerkrentmeesters en eenmaal met het moderamen van de kerkenraad . Er was regelmatig mondeling contact tussen leden van de werkgroep en de voorzitter van het College over de voortgang van de opdracht.
“Maar niet met steen en hout alleen is ’t grote werk gedaan. ’t Zal om onszelve gaan” (Gez. 320:3b)
34
