Missie, visie en praktijk van Nieuw Woelwijck

Missie, visie en praktijk van Nieuw Woelwijck

dorpsgemeenschap van verstandelijk gehandicapten

Op zoek naar de ander Mensen met een hersenbeschadiging - of een afwijkend genetisch concept - staan anders in de wereld. Ze gedragen zich onaangepast, voldoen niet aan verwachtingen, kunnen niet gewoon meedoen, ze stellen teleur, worden vaak niet geaccepteerd. ‘Gewone’ mensen weten meestal niet hoe met ze om te gaan. Er is veel onmacht. Zo raken mensen met een handicap - en hun ouders - geïsoleerd. Wie deze mensen een goed leven gunt, heeft maar één keus: leren met hen om te gaan. Dat is: op zoek te gaan naar de ander. Fop Wassenaar (2009))

Visieboekje NieuwWoelwijk

20-09-2010

12:07

Pagina 1

Missie, visie en praktijk van Nieuw Woelwijck

dorpsgemeenschap van verstandelijk gehandicapten


20-09-2010

12:07

Pagina 2

Inhoud

3 4 17 19 20 26 30 43

Inleiding Nieuw Woelwijck in beeld Onze wortels Onze missie Een goed leven Elkaar ontmoeten De praktijk Nieuw Woelwijck in een veranderende wereld

44 46

Bijlage Paradigma’s in de zorg voor verstandelijk gehandicapten Meer informatie


20-09-2010

12:07

Pagina 3

Inleiding

Nieuw Woelwijck is een dorpsgemeenschap van bijna vierhonderd bewoners met een verstandelijke handicap en hun begeleiders. Nieuw Woelwijck is in de jaren zeventig van de vorige eeuw ontstaan als reactie op de toen tekortschietende zorg voor verstandelijk gehandicapten. Inmiddels zijn we ruim drie decennia verder. Onze samenleving is ingrijpend veranderd. Maar Nieuw Woelwijck is opvallend gelijk gebleven. Sommige mensen verwonderen zich daarover. Anderen fronsen hun wenkbrauwen. Maar er zijn ook veel mensen die enthousiast zijn over Nieuw Woelwijck. Ouders en familieleden van de bewoners zijn over het algemeen tevreden over hoe het er op Nieuw Woelwijck aan toe gaat. In veel gevallen hebben zij bewust gekozen voor Nieuw Woelwijck, voor wonen en leven in een eigen dorpsgemeenschap, in een aangepaste eenvoudige samenleving. Nieuw Woelwijck heeft altijd een eigen koers gevaren en niet meegedaan aan de verplaatsing van bewoners naar kleinschalige woonvormen in de ‘gewone’ samenleving. Niet omdat een eigen koers op zichzelf van belang zou zijn. Maar wel omdat wij vinden dat we in een eigen dorpsgemeenschap onze bewoners de beste voorwaarden kunnen bieden voor een ‘goed leven’. Wat dat dan is, een ‘goed leven’ voor mensen met een verstandelijke handicap, daarover zijn we al veertig jaar met elkaar, met ouders en met anderen in gesprek. De neerslag van al die jaren dialoog vindt u in dit boekje, waarin we u informeren over wat wij belangrijk vinden en hoe we onze overtuigingen in het dagelijks leven in ons dorp vorm en inhoud proberen te geven. Voor we u vragen verder te lezen, nodigen we u op de volgende bladzijden uit voor een korte rondleiding in beeld door Nieuw Woelwijck, voor een eerste kennismaking met onze bewoners en het leven in ons dorp.

Nieuw Woelwijck, Sappemeer 2010

3


Vlaggetjesrace

20-09-2010

op Koninginnedag

12:07

Pagina 4


20-09-2010

12:08

Pagina 5

er mee? t e o d e i W


20-09-2010

12:08

Pagina 6

ppen o d s e j t n o o b Samen onze


20-09-2010

jij leuk? d n i v t a W

12:08

Pagina 7


20-09-2010

12:08

Pagina 8

Jaarlijks concert in de kerk van Sappemeer

en Er is een ste verlegd...


20-09-2010

Vele handen...

12:08

Pagina 9


23-09-2010

17:23

Pagina 10

Op school

r I I novembe .. is de dag.


20-09-2010

s Nieuw Woelwijck verjaardagsfeest op 6 juli

12:08

Pagina 11


20-09-2010

12:08

Pagina 12

n Altijd wat te doe


20-09-2010

12:08

Pagina 13

Boer wat zeg je van mijn kippen

n Er zijn weer lammetjes gebore


20-09-2010

12:08

Pagina 14

Carnaval op

ns Oud Vossenda

Palmpasen


20-09-2010

12:08

Pagina 15

Na het

hooien even uitblazen

Zingen in de zon


20-09-2010

12:08

Pagina 16


20-09-2010

12:08

Pagina 17

Onze wortels

In de zeventiger jaren van de vorige eeuw woonden verstandelijk gehandicapten op veel plaatsen nog samen met psychiatrische patiënten in klassieke instituten, onder leiding van de geneesheer-directeur. Met name de ernstig verstandelijk gehandicapten werden in deze instituten min of meer ‘opgegeven’, als logisch gevolg van de toen overheersende medischverpleegkundige benadering. In de praktijk betekende dit dat er weinig of niets met deze mensen werd gedaan. Ze hadden - ondanks de op zich goede bedoelingen - een schraal leven. Eind jaren zestig onstond er, zoals overal in de westerse wereld, onder de medewerkers van Groot Bronswijk - een klassiek psychiatrisch ziekenhuis in een dorpje nabij Delfzijl - een steeds sterker wordende beweging gericht op een andere, menswaardiger zorg voor de verstandelijk gehandicapte bewoners. Daarbij groeide ook de overtuiging dat andere zorg ook een andere omgeving en andere organisatiestructuren vereist. Na vele discussies kregen de vernieuwers uiteindelijk de ruimte om voor de verstandelijk gehandicapte bewoners iets nieuws op te zetten. In 1977 was het zover. Op een zonnige zomerdag verhuisden de eerste bewoners en hun begeleiders naar Nieuw Woelwijck in Sappemeer. De initiatiefnemers van Nieuw Woelwijck wilden de bewoners een eigen leefomgeving bieden waarbinnen zij elkaar kunnen ontmoeten, vriendschappen sluiten en zich een plaats kunnen verwerven. Een eigen dorp waarin de bewoners een zo 'gewoon' mogelijk bestaan kunnen leiden. Een aangepaste en veilige omgeving waarin iedereen naar eigen kunnen en niet-kunnen aan het dorpsleven kan deelnemen. Men sprak ook veel over de organisatieopzet en het doel van de organisatie. De organisatie mocht nooit doel op zich zijn, maar moest altijd ten dienste staan van de zorg aan de bewoners. Dus niet te groot, overzichtelijk en plat. Iedereen - ook directie en staf - werkt voor en met de bewoners. Deze uitgangspunten gelden nog steeds.

17


18

20-09-2010

12:08

Pagina 18

Overal in ons land is in die jaren de zorg voor verstandelijk gehandicapten in veel opzichten verbeterd. Maar dat betekent niet dat sinds die tijd alle problemen zijn opgelost. Met enige regelmaat berichten de media ons over tekortkomingen of zelfs misstanden in de zorg voor verstandelijk gehandicapten. Dergelijke berichten veroorzaken maatschappelijke verontwaardiging, waarna politici en bestuurders zich met extra energie inzetten om de problemen op te lossen. Om na een tijdje weer geconfronteerd te worden met een nieuw probleem... Vaak blijken nieuwe oplossingen toch niet zo goed als we dachten, of niet in alle omstandigheden, of niet voor iedereen. Want zorgen voor verstandelijk gehandicapten is niet eenvoudig. Vooral niet in de snel veranderende wereld van nu. Nieuw Woelwijck is ontstaan uit verzet tegen het klassieke instituut; als resultaat van kritisch kijken naar bestaande gewoontes en structuren. Door vragen te stellen. Steeds opnieuw. Die houding hebben we nu nog. Want steeds weer moeten we kritisch blijven op hoe onze goede bedoelingen uitpakken. Elke keer opnieuw moeten we ons de vraag stellen of wat we bedenken en doen ook werkelijk bijdraagt aan de kwaliteit van het leven van de mensen die aan ons zijn toevertrouwd. Nooit mogen we de discussie daarover uit de weg gaan.


20-09-2010

12:08

Pagina 19

Onze missie

Een missie is de kernachtige verwoording van de opdracht die een organisatie zichzelf stelt. Onze missie luidt als volgt: Nieuw Woelwijck zet zich ervoor in dat mensen met een verstandelijke handicap een ‘goed leven’ hebben. Dat doet Nieuw Woelwijck door de bewoners een fysieke en sociale omgeving te bieden waar zij zich veilig kunnen voelen, elkaar kunnen ontmoeten en waar hun cognitieve, emotionele, sociale en culturele ontwikkeling optimaal kan verlopen. ‘Goed leven’ schrijven we tussen aanhalingstekens om aan te geven dat we doelen op het ‘goede leven’ in filosofische zin. ‘Goed’ staat dan niet tegenover ‘fout’, of ‘verkeerd’, of ‘slecht’. ‘Goed’ heeft hier geen normatieve betekenis, maar verwijst naar voldoening en geluk. In onze missie hebben we in een paar zinnen samengevat waar het ons om gaat en waar wij ons vol overtuiging voor inzetten. Onze missie is de neerslag van dertig jaar ontwikkeling. Vanaf het begin van Nieuw Woelwijck hebben we steeds geprobeerd ons eigen handelen kritisch te beoordelen, vooral door actief de dialoog aan te gaan met elkaar, met ouders en familieden. Maar ook door ons te verdiepen in de gedachten van filosofen en denkers over de zorg voor verstandelijk gehandicapten en het ‘goede leven’. Ook heeft de voortdurend groeiende medische en psychologische kennis over de oorzaken en behandelingsmogelijkheden van geestelijke stoornissen ons in professionele zin enorm vooruit geholpen. Kritische reflectie, dialoog, geestelijke verdieping en professionalisering vormen de vier peilers onder onze missie, de opdracht die wij onszelf stellen. Kernachtig verwoord in twee zinnen. De eerste zin gaat over ‘het goede leven’, de tweede over hoe wij daar in de praktijk vorm aan geven. In de volgende hoofdstukken lichten we ze toe.

19


20-09-2010

12:08

Pagina 20

Een goed leven

20

Nieuw Woelwijck zet zich ervoor in dat mensen met een verstandelijke handicap * een goed leven hebben. ‘Je inzetten voor een goed leven’. Dat klinkt mooi, maar het betekent niets als we niet eerst antwoord proberen te vinden op de vraag wat dat dan is, een goed leven. Al vanaf de klassieke oudheid hebben filosofen zich over deze vraag gebogen en vele verschillende antwoorden gegeven. In Nieuw Woelwijck vinden we houvast door de behoeften van onze bewoners als vertrekpunt te nemen. Belangrijk is dat we ons steeds realiseren dat de zorg voor mensen met een verstandelijke handicap fundamenteel verschilt van veel andere vormen van zorg. In de zorg voor verstandelijk gehandicapten is het doel nooit mensen te genezen. Bij Nieuw Woelwijck houden we ons ook niet heel nadrukkelijk bezig met de vraag hoeveel onze bewoners zouden kunnen leren of presteren. Wij vinden het vooral belangrijk dat onze bewoners een goed leven hebben. Daar zetten wij ons voor in. Dat zien wij als de essentie van onze zorg. En vanuit dit perspectief proberen wij de behoeften van onze bewoners te ontdekken. Behoeften In het algemeen kun je zeggen dat iemand een goed leven heeft als al zijn behoeften zijn vervuld. Er zijn veel verschillende behoeften. We kunnen ze indelen in drie soorten: algemeen menselijke, cultureel bepaalde en individuele behoeften.

* Wij gebruiken de term ‘handicap’ en niet ‘beperking’. Ieder mens heeft beperkingen. ‘Beperking’ is te algemeen, het gaat voorbij aan de essentie. Dat is dat de beperking zodanig is dat structureel ondersteuning van anderen nodig is. Vandaar dus ‘handicap’.

Algemeen menselijke behoeften heeft iedereen, ongeacht waar of wanneer je leeft, of met wie. Het zijn basisbehoeften. Er zijn fysieke basisbehoeften, zoals voedsel, een huis, veiligheid. En er zijn sociale basisbehoeften, zoals de behoefte aan menselijk contact en vriendschap, en de behoefte om deel uit te maken van een gemeenschap. Culturele behoeften vloeien voort uit de samenleving waar we deel van uitmaken. Een auto, een telefoon, een eigen slaapkamer. Cultureel bepaald is ook de manier waarop we het wonen, werken en ontspannen organiseren, en hoe we onze samenleving ordenen met wetten en regels. Onze samenleving is voor ons vertrouwd en normaal, en onze behoeften ervaren we als vanzelfsprekend, maar als we in een andere cultuur zouden leven, of in een andere tijd, dan lag het allemaal anders.


20-09-2010

12:08

Pagina 21

Individuele behoeften hebben te maken met wie we zijn of willen zijn. Zaken waarmee we ons als individu in de gemeenschap, in onze tijd, manifesteren. Kleding bijvoorbeeld, of muziek. Of de werkzaamheden waarin we het meeste voldoening vinden en de mensen met wie we het liefste omgaan. Het zijn zaken waarin we als individu onze eigen keuzes maken en waarmee we onze persoonlijkheid gestalte geven en tot uitdrukking brengen. Deze driedeling geldt in zijn algemeenheid voor alle mensen. Maar een wezenlijk kenmerk van mensen met een verstandelijke handicap is dat zij zich in onze samenleving niet zelfstandig staande kunnen houden. Op Nieuw Woelwijck trekken we hieruit de conclusie dat we ons niet in de eerste plaats moeten richten op de culturele behoeften zoals die in onze samenleving gelden, maar op de algemeen menselijke en de individuele behoeften. Zo komen we tot onze leidende principes. Leidende principes Er mogen zijn ‘Er mogen zijn’ is voor Nieuw Woelwijck het eerste leidend principe. Iedereen mag er zijn, elke vorm van leven dient met respect bejegend te worden. Ieder mens is als persoon uniek. Het wezen van de mens schuilt niet in zijn fysieke of geestelijke eigenschappen, maar in hemzelf. Het is dat in een mens wat wij zonder voorwaarden willen liefhebben. Voor iemand met een handicap is het extra moeilijk zijn wezen tot uitdrukking te brengen. En dikwijls belemmert een handicap de ontmoeting met anderen. Wij proberen die barrières te overwinnen om het wezen van onze bewoners te leren kennen (in de wetenschap dat dat nooit geheel kan) en ze in hun eigenheid te ontmoeten. Deel uitmaken van de gemeenschap Ons tweede leidend principe is dat de mens ten diepste een sociaal wezen is. Mens zijn krijgt alleen betekenis in de ontmoeting met anderen. Menselijke contacten, vriendschap en iets voor een ander betekenen zijn echte basisbehoeften. Die kunnen we alleen vervullen in een gemeenschap.

21


22

20-09-2010

12:08

Pagina 22

De eerste gemeenschap waarin we als mens terechtkomen is die van het gezin en de familie. Naarmate we ouder worden, wordt de gemeenschap groter: de buurt, de school, de kerk, de stad, de vereniging, het werk, de vriendenkring, onze samenleving als geheel. Elke gemeenschap waarvan we deel uitmaken heeft zijn eigen betekenis. Die betekenis is groter naarmate we ons met die gemeenschap meer verbonden voelen en er ook zelf mede vorm aan geven; naarmate we meer het gevoel hebben dat het ook ‘mijn eigen gemeenschap’ is. Voor mensen met een verstandelijke handicap is het moeilijker zelf vorm te geven aan de gemeenschap. Veel gemeenschappen in onze samenleving zijn voor mensen met een handicap te groot, te ingewikkeld of te onrustig. Zulke gemeenschappen zijn niet wat zij nodig hebben, maar vormen eerder een bedreiging. Daarom proberen we op Nieuw Woelwijck de gemeenschap eenvoudig en overzichtelijk te houden. Zoveel mogelijk afgestemd op wat onze bewoners aankunnen, zodat ‘de gemeenschap’ de betekenis kan krijgen die we beogen. Je kunnen manifesteren als individu Ons derde leidend principe is dat we iedereen zoveel mogelijk de gelegenheid willen geven zich als individu te ontwikkelen en zich te manifesteren zoals hij of zij dat zelf wil. Want iedereen mag er zijn, en iedereen is als persoon uniek. Je als individu ontwikkelen en manifesteren kan uiteraard alleen in het samenzijn en samenleven met anderen; in de gemeenschap. ‘Jezelf zijn’ heeft geen betekenis als niemand je opmerkt en waardeert. In Nieuw Woelwijck proberen we individu en gemeenschap steeds te verbinden. Van gemeenschap naar individu: door een gemeenschap te vormen waarin mensen zichzelf kunnen zijn, en als uniek persoon gezien en gewaardeerd worden. En van individu naar gemeenschap: door bewoners een rol te geven in de gemeenschap, waarin ze iets betekenen voor anderen. Bij individuele ontwikkeling en expressie gaat het ook om de ruimte voor individuele keuzes. Dit is bij mensen met een verstandelijke handicap een moeilijk thema. Wie voor keuzes wordt gesteld, moet in staat zijn de keuzemogelijkheden te doorgronden en de gevolgen van de keuze te overzien.


20-09-2010

12:08

Pagina 23

De bewoners van Nieuw Woelwijck kunnen dit over het algemeen nauwelijks of niet. Zij moeten vertrouwen op familie en begeleiders. Het is daarom essentieel dat begeleiders deskundig zijn en zich tegelijk persoonlijk met de bewoner verbonden voelen. Tot zover onze leidende principes. Wij denken dat een eigen dorpsgemeenschap de beste kansen biedt om er in de dagelijkse praktijk gestalte aan te kunnen geven. Een eigen gemeenschap, met een eigen cultuur. Een eigen cultuur Culturele behoeften vloeien voort uit de samenleving waar we deel van uitmaken, schreven we hiervoor. Op Nieuw Woelwijck leven de bewoners vooral in de vereenvoudigde samenleving van het eigen dorp. Nieuw Woelwijck is een dorp met een eigen cultuur; eenvoudig en overzichtelijk. Met veel tradities en vaste gewoonten, die zorgen voor herkenning en houvast. Nieuw Woelwijck is tegelijk een dorp in Groningen, en in het Nederland van deze tijd. Nieuw Woelwijck sluit zich niet af voor wat er in de omgeving en in de wereld gebeurt. Integendeel. Steeds zoeken we verbinding met de wereld om ons heen. Maar we reguleren en doseren. Zodat de buitenwereld ons niet bedreigt, maar verrijkt.

23


20-09-2010

12:08

Pagina 24

Gewone of aangepaste samenleving?

24

Vanaf halverwege de jaren negentig is het beleid gericht op integratie van verstandelijk gehandicapten in de gewone samenleving. De filosofische basis hiervoor is te vinden in het ‘burgerschapsmodel’, waarin mensen met een verstandelijke handicap worden gezien als volwaardige burgers, met dezelfde (burger)rechten als mensen zonder handicap. Dit betekent onder meer dat ze het recht hebben om in de maatschappij te wonen en dat we ons als samenleving maximaal moeten inspannen om mensen met een handicap een volwaardige plaats in ons midden te geven. Deze gedachte is sympathiek. Wie is het er niet mee eens? We willen allemaal dat ook mensen met een handicap net als alle anderen gewoon aan onze samenleving meedoen. Althans, dat zeggen we. Maar als we heel eerlijk zijn, moeten

we bekennen dat onze bereidheid om in ons eigen drukke dagelijks leven echt rekening te houden met mensen met (sterk) afwijkend gedrag in het algemeen niet zo heel erg groot is. Dat is jammer, maar ook heel goed te begrijpen. Want omgaan met mensen met een verstandelijke handicap is moeilijk. Het vraagt veel meer dan goede wil en vriendelijkheid. Het vereist professionaliteit, elke dag opnieuw. Het is een vak. Iedereen een plek geven in ons midden; we willen het wel, maar kunnen we het ook? In de afgelopen jaren zijn heel veel mensen met een verstandelijke handicap verhuisd naar kleinschalige woonvormen in de samenleving. Dat heeft niet altijd gebracht wat ervan verwacht werd. Niet omdat de bedoelingen niet goed waren, maar omdat ‘de gewone samenleving’ niet bood wat ver-


20-09-2010

12:08

Pagina 25

wacht werd of nodig was. Ondanks alle inspanningen van betrokken zorgverleners, goedwillende buren en enthousiaste vrijwilligers lukt het niet altijd. De vraag is of we er als samenleving (al) wel aan toe zijn om verstandelijk gehandicapten echt een plek in ons midden te geven. En als ondanks alle goede bedoelingen een experiment mislukt, wie is daar dan vooral de dupe van? Er is nog een element in het burgerschapsmodel dat vragen oproept. We lezen steeds over ‘de gewone samenleving’. Maar wat bedoelen we daar eigenlijk mee? Hebben we het dan over de grote stad of over een rustig plattelandsdorp? De straat waar mensen vooral hun eigen gang gaan, of het buurtje waar iedereen elkaar kent? Boodschappen doen in een grote supermarkt of in een overzichtelijke

dorpswinkel? Elke dag met de auto op en neer, of werken op het eigen erf? Dé samenleving bestaat niet, onze samenleving is het geheel van al die verschillende leefomgevingen die we met elkaar creëren, en waarin we ieder de plek kiezen die ons het beste past. De plek waar we ons thuis voelen. Welke leefomgeving zou iemand met een verstandelijke handicap het liefste kiezen? Waar zou hij zich thuis voelen? Het burgerschapsmodel benadrukt de burgerrechten van mensen met een handicap. Iedereen mag kiezen waar hij wonen wil. Daar hoort dus ook de keuze bij voor de eenvoudige leefomgeving van een eigen dorpsgemeenschap. Niet geïsoleerd van de rest van de samenleving, maar er - net als elk ander dorp - gewoon deel van uitmakend.

25


20-09-2010

12:08

Pagina 26

Elkaar ontmoeten

26

In onze missie staat ‘het goede leven’ voorop. Daarover ging het vorige hoofdstuk. In de tweede zin van onze missie maken we duidelijk welke keuzes we maken bij de uitvoering van die opdracht: door de bewoners een fysieke en sociale omgeving te bieden waar zij zich veilig kunnen voelen, elkaar kunnen ontmoeten en waar hun cognitieve, emotionele, sociale en culturele ontwikkeling optimaal kan verlopen. In dit hoofstuk lichten we de verschillende elementen van deze tweede zin van onze missie toe. In deze toelichtingen vindt u onze opvattingen over de zorg, ofwel onze visie. Centraal in onze visie staat ‘elkaar onmoeten’. Wat zijn daarvoor de beste voorwaarden? Die vraag geeft richting bij al onze keuzes. ...mensen met een verstandelijke handicap... Een wezenskenmerk van iemand met een verstandelijke handicap is dat die persoon niet in staat is zichzelf zelfstandig in onze samenleving te handhaven. Meestal is dit onvermogen een gevolg van een blijvende hersenbeschadiging. Die kan op verschillende momenten zijn ontstaan: voor, tijdens of na de geboorte. Een verstandelijke handicap is niet te genezen. Mensen met een verstandelijke handicap blijven hun hele leven afhankelijk van anderen. In directe zin zijn dat hun ouders en begeleiders, de medewerkers van de instelling. Indirect zijn het de mensen die in de zorg beleid maken en beslissingen nemen. En uiteindelijk zijn wij het allemaal, in hoe wij onze samenleving met elkaar gestalte geven. ...fysieke en sociale omgeving bieden... Als iemand zichzelf niet in zijn leefomgeving kan handhaven, zijn er twee mogelijkheden. De eerste is de persoon in kwestie zodanig te ondersteunen en te begeleiden dat hij zich wel kan handhaven. De tweede mogelijkheid is op zoek te gaan naar een andere leefomgeving, een waarin hij zich wél kan handhaven. Tegenwoordig volgen verreweg de meeste zorginstellingen het eerste spoor. Over het algemeen is in ons land de zorgverlening aan verstandelijk gehandicapten erop gericht ze zo goed mogelijk te laten meedoen in de gewone maatschappij. Nieuw Woelwijck kiest principieel voor het tweede spoor: we bieden mensen die de gewone samenleving niet aankunnen een eenvoudige en aangepaste omgeving. Dat doen we niet omdat we het eerste spoor in beginsel verkeerd zouden vinden, maar omdat we denken dat een


20-09-2010

12:08

Pagina 27

omgeving die mensen niet bij voortduring met hun niet-kunnen confronteert, onze bewoners de beste voorwaarden biedt voor een zo ‘gewoon’ mogelijk leven. ...zich veilig voelen... Misschien wel de belangrijkste belemmering voor het kunnen ervaren van geluk is angst, je niet veilig voelen. Mensen met een verstandelijke handicap zijn vaak angstig. Dat kan een neurologische oorzaak hebben, of een gevolg zijn van niet-begrijpen, van onverwachte gebeurtenissen of andere verstoringen van hun niet-gewone of kwetsbare binnenwereld. Angst werkt verlammend en - bij onze bewoners - ontregelend. Wat wij ‘ontregeld’ gedrag noemen is dikwijls terug te voeren op angst. Mensen een omgeving bieden waar ze zich veilig voelen, dat beschouwt Nieuw Woelwijck als een kerntaak. Voor onze bewoners betekent dat een fysieke omgeving die veilig en herkenbaar is, een begeleidersteam met zo weinig mogelijk wisselingen en een sociaal leven gebaseerd op een vast ritme; in de dag, de week, de seizoenen en het jaar. Veilig en herkenbaar, maar niet saai! Daar letten we voortdurend op. ... elkaar ontmoeten... ‘Elkaar ontmoeten’ is het centrale begrip in onze visie. Ten diepste is de mens een sociaal wezen, schreven we in het vorige hoofdstuk. Dat betekent dat de kwaliteit van het menselijk leven schuilt in de ontmoeting. Een ontmoeting is altijd wederzijds, het is tweerichtingsverkeer. De een ontmoet de ander, de ander ontmoet de een. Hoe creëren we daarvoor de beste voorwaarden? En hoe geven we vorm aan die ontmoeting? In onze begeleiding nemen we geen genoegen met alleen verzorging. Ook wanneer bewoners aangeven geen contact te wensen, gaat we er niet automatisch van uit dat zij dat ook werkelijk niet willen. Steeds zoeken we naar manieren om het contact aan te gaan. Tussen begeleider en bewoner en tussen de bewoners onderling. We ondersteunen de bewoners in het concreet inhoud geven aan het samenleven in hún huis. Ook aan het onderhouden van contacten met familie, vrienden en kennissen hechten we veel waarde.

27


28

20-09-2010

12:08

Pagina 28

In de ontmoeting schuilt ook de belangrijkste drijfveer voor de medewerkers van Nieuw Woelwijck. Het werk kan zwaar zijn, moeilijk en confronterend. Niemand doet het elke dag helemaal goed. Onze energie vinden we in de ontmoeting, in het contact van mens tot mens. Dat is waar we het voor doen. ...optimale ontwikkeling... Mensen hebben de opgave iets van hun leven te maken. Dat is: ons voortdurend te ontwikkelen. Dat doen we door nieuwe ervaringen en nieuwe ontmoetingen, door wat we samen met anderen doen, maken, beleven en delen. Ontwikkeling houdt niet op als de kindertijd voorbij is. Ieder mens, hoe ernstig de handicap ook is, kan zich zijn hele leven blijven ontwikkelen. Mensen met een verstandelijke handicap kunnen hun ontwikkeling niet zelf organiseren. Dat moeten hun begeleiders voor hen doen. Ontwikkeling zien wij niet als een plicht om te voldoen aan door anderen gestelde normen, bepaalde prestaties te leveren, of doelen te bereiken, maar als een gang door het leven die ieder mens op zijn eigen wijze maakt. ... cognitief, emotioneel, sociaal en cultureel... Nieuw Woelwijck biedt de bewoners op allerlei manieren ontwikkelingsmogelijkheden. Allereerst is er het dagelijks leven in de groep, waar we veel samen doen. Daarnaast biedt Nieuw Woelwijck wat ook overal elders in onze samenleving te vinden is: school, werk, hobbyclubs, sporten, muziek maken, uitgaan, vakanties, uitstapjes, feesten en vieringen. Steeds aangepast aan wat de bewoners aankunnen. Je ontwikkelen betekent ook ontdekken wat je wilt en proberen wat je kunt. Voor veel bewoners biedt de eigen dorpsgemeenschap hiervoor voldoende mogelijkheden en uitdagingen. Als dat niet zo is, kijken we verder. Naar school, winkelen, uitgaan, naar de kerk, een fietstocht maken, met vakantie, op bezoek, voetballen... dat doen we allemaal ook buiten het dorp. Soms gebeurt het dat een bewoner Nieuw Woelwijck ontgroeit. Dan zoeken we samen een passende woonplek elders. Tot zover onze missie en visie, waarmee we duidelijk willen maken wat wij in de zorg voor mensen met een verstandelijke handicap belangrijk vinden. Slagen we er vervolgens ook in dat in de praktijk waar te maken? Daarover gaat het volgende hoofdstuk.


20-09-2010

12:08

Pagina 29

Betutteling of zelf kiezen?

Zelfontplooiing en eigen keuzes kunnen maken zijn in onze huidige samenleving belangrijke waarden. We vinden tegenwoordig dat het niet alleen een recht is om eigen keuzes te mogen maken, maar eigenlijk ook een plicht om dat te doen. Want mensen zijn in eerste instantie zelf verantwoordelijk voor hoe ze hun leven inrichten en leiden. In de achterliggende decennia is deze maatschappelijke opvatting steeds dominanter geworden. Ook in de zorg voor verstandelijk gehandicapten klinkt ze door: gehandicapten mogen en moeten eigen keuzes maken, want de tijd van betutteling is voorbij. In Nieuw Woelwijck is de opvatting dat we niet moeten betuttelen. Een blik op onze eigen voorgeschiedenis maakt pijnlijk duidelijk waartoe ‘wij weten wel wat goed voor jou is’ leidt. Dus beter ‘zelf kiezen’? Dat is maar de vraag.

‘Zelf kiezen’ betekent in de praktijk van de verstandelijkgehandicaptenzorg over het algemeen niet meer dan mogen kiezen uit een beperkt aantal door anderen bedachte mogelijkheden. Wat er kan, wordt per definitie beperkt door wat we als samenleving kunnen en willen opbrengen. Financieel en in menskracht, en ook in de mate waarin we voor mensen met een verstandelijke handicap ruimte maken in ons werkende en sociale leven. Welbeschouwd is de keuzevrijheid niet zo groot. Iets kunnen kiezen is beter dan niets kunnen kiezen. Maar we stellen ons altijd de vraag of de bewoner ook werkelijk zelf kán kiezen en of de keuzevrijheid geen doel op zichzelf is, maar echt iets toevoegt aan het ‘goede leven’. De tijd van betutteling is inderdaad voorbij. Maar ‘zelf kiezen’ is niet het alternatief.

29


20-09-2010

12:08

Pagina 30

De praktijk

30

Een eigen dorpsgemeenschap Nieuw Woelwijck is een dorp op zichzelf. De woongroepen zijn geclusterd in twee buurten. Rond het dorpsplein vinden we winkeltjes, een restaurant en het raadhuis. Verder heeft Nieuw Woelwijck een theater, een werkhuis, een boerderij, een doktershuis, een grote keuken en diverse andere algemene gebruiksruimten. Sociaal netwerk In de bewust aangepaste en veilige omgeving van het eigen dorp kunnen de dorpsbewoners een zo ‘gewoon’ mogelijk bestaan leiden. Het eigen dorp biedt een fysiek veilige en toegankelijke leefomgeving, alle wegen zijn geschikt voor rolstoelen en er is geen doorgaand verkeer. Nieuw Woelwijck is een dorp waar iedereen elkaar kent. Veel bewoners kunnen zelfstandig naar hun werk, naar de winkel of op bezoek. Mobiele bewoners duwen hun mede-bewoners die in een rolstoel zitten. Zo kunnen we allemaal elke dag naar buiten. Dankzij de omvang van ongeveer vierhonderd bewoners biedt Nieuw Woelwijck ook een actieve sociale leefomgeving; met werk, hobbyclubs, uitgaan en veel vieringen. Zo hebben alle bewoners een sociaal netwerk dat veel groter is dan de eigen leefgroep. Ouders en familie Ouders en familieden horen er op Nieuw Woelwijck gewoon bij. Voor een bezoekje, een zondagse wandeling of om gewoon een paar uur deel te nemen aan het dagelijks leven; samen boodschappen doen, tuinieren, nieuwe kleren kopen, of een kop koffie drinken op het dorpsplein. Of lid worden van de drumband, dat kan ook. Maar dan moet je wel elke week op de repetitie komen! Zo is Nieuw Woelwijck een heel gewoon dorp, in veel opzichten vergelijkbaar met andere kleine dorpen in ons land. Een dorp waar we elkaar kennen en veel samen optrekken. En met elkaar proberen er een ‘goed leven’ van te maken.


20-09-2010

12:08

Pagina 31

Zorg en medewerkers Nieuw Woelwijck is een gewoon dorp, schreven we hiervoor. Maar dat is natuurlijk niet waar. Want in Nieuw Woelwijck wonen vierhonderd mensen met een verstandelijke of meervoudige handicap, dikwijls ook met meer of minder ernstige gedragsproblematiek. Met elkaar ‘een zo gewoon mogelijk leven leiden’ gaat dan niet vanzelf. Het vraagt veel professionaliteit en inzet van de begeleiders en de andere medewerkers. Medische zorg Zorg voor verstandelijk gehandicapten begint met kennis over de medische achtergronden van de handicap. Goede medische zorg is de basis. Nieuw Woelwijck heeft een eigen huisarts, eigen fysiotherapeuten en een intensieve samenwerking met gespecialiseerde neurologen, die spreekuur houden in ons doktershuis. Opvoeding Onze bewoners hebben hun leven lang de steun en begeleiding nodig van een opvoeder, zoals een kind zijn ouders nodig heeft. De taak van elke opvoeder is elke keer weer, in elke levensfase, de juiste balans te vinden tussen grenzen stellen en vrijheid bieden, tussen begeleiden en loslaten, om zo de opvoedeling de beste kansen te geven zich te onwikkelen. Bij gewone kinderen zit onze rol als opvoeder er na zo’n jaar of twintig wel zo ongeveer op. Bij mensen met een verstandelijke handicap duurt hij voort. Belangrijk is dat we het verschil blijven zien tussen opvoeden en oppassen. Oppassen is ‘de dag doorkomen’, opvoeden is altijd gericht op ontwikkeling, op het opdoen van nieuwe ervaringen die ons leven verrijken. Opvoeden - zoals wij het hier bedoelen - vereist veel kennis over de handicap en het gedrag dat ermee samenhangt. Er is veel kennis beschikbaar, die we met nieuwe wetenschappelijke inzichten steeds aanvullen en verrijken. Op Nieuw Woelwijck volgen alle medewerkers, aanvullend op hun vooropleiding, de eigen interne opleiding en de periodieke bijscholingen. Maar opvoeden doe je niet in het leslokaal of vanachter de leestafel. Het kan alleen in de persoonlijke ontmoeting, waarover we in het vorige hoofdstuk schreven.

31


32

20-09-2010

12:08

Pagina 32

Persoonlijke professionaliteit Zorg is werk voor professionals. Professionaliteit behelst naast vakkennis en inzicht ook het besef dat de wetenschap niet stilstaat en er telkens nieuwe kennis en inzichten beschikbaar komen over opvoeden en stoornissen in de hersenen. En vervolgens behelst professionaliteit de bereidheid nieuwe inzichten toe te laten en te zoeken naar manieren om ze in de praktijk zinvol toe te passen. Aan ‘professionaliteit’ voegen wij ‘persoonlijk’ toe. Daarmee bedoelen we dat professionaliteit op zichzelf nog niet voldoende is. Het is ook nodig dat we als professional warme persoonlijke gevoelens ontwikkelen voor de mensen voor wie we zorgen. Het gaat dus om een combinatie van kennis, inzicht en warmte. Het is de kunst daarin de goede balans te vinden. Als er veel kennis is en weinig warmte, zien we de afstandelijke, goedwetende behandelaar. Andersom zien we bij veel warmte en weinig kennis de goedbedoelende vrijwilliger die af moet haken, of de sentimentele weldoener. Kennis kun je door studie verwerven. Inzicht in je eigen functioneren, ook in relatie met de bewoners, kun je krijgen door er veel over te praten. Warmte komt vooral uit jezelf, gevoed door de ervaring dat je omgang met deze mensen betekenis heeft voor je eigen leven. Verbond Medewerkers van Nieuw Woelwijck moeten bereid zijn de bewoners die aan hun zorg zijn toevertrouwd als mens te willen ontmoeten. Op zoek te gaan naar het wezen, naar het unieke van deze mens. Wie werkt op Nieuw Woelwijck kiest niet voor ‘een baan’, maar voor een verbond met de bewoners. Nieuw Woelwijck wil dat medewerkers - als het even kan - fulltime werken. Dit is van belang om het aantal gezichten op de leefgroep niet groter te laten zijn dan nodig. De medewerkers van de medische en pedagogische staf van Nieuw Woelwijck hebben allemaal een dubbele taak: ze oefenen hun professie uit en ze werken ook altijd op een groep.


20-09-2010

12:08

Pagina 33

Lekker eten De keuken is op Nieuw Woelwijck niet gewoon een facilitaire voorziening, maar integraal onderdeel van de dagelijkse zorg. Gevarieerd en gezond eten is heel belangrijk. Geurig, smakelijk en mooi opgediend. Met liefde en aandacht klaargemaakt in de eigen keuken, door onze eigen koks en de meewerkende bewoners. En wie jarig is, krijgt taart en mag kiezen wat er die dag op tafel komt. Er mooi uitzien Goede zorg betekent ook er goed uitzien. Iedereen draagt de kleding die bij hem of haar past. Altijd netjes en verzorgd. Vooral op zondag of als er feest is. Met Pasen en voor de Kerst is het druk in de eigen kledingwinkel. Want dan wil iedereen iets nieuws. Nieuw Woelwijck heeft ook eigen kleermakers. Die maken alles op maat, en precies zoals jij het mooi vindt!

Woningen en terrein Woningen Nieuw Woelwijck heeft 45 woongroepen van 8 tot 10 personen. Elke woongroep heeft een eigen woning. De paviljoens uit de begintijd zijn inmiddels allemaal ingrijpend verbouwd en opgeknapt. Alle woningen zijn nu ruim en licht, met grote leefruimtes. Niet alle bewoners hebben een eigen slaapkamer, er zijn ook tweepersoonskamers. Onze ervaring is dat veel bewoners het prettiger vinden om ‘s nachts niet alleen te zijn. Er zijn ook woongebouwen waar de bewoners meer ruimte voor zichzelf hebben. Op Nieuw Woelwijck zijn er maar weinig bewoners die behoefte hebben aan eigen ruimte, maar als die behoefte er is, proberen we erin te voorzien. Terrein De twee woonbuurtjes en het dorpsplein met daaromheen de centrale voorzieningen worden omgeven door weides, bos en water en veel mooie wandelen fietspaden, waar we de seizoenen met al onze zintuigen kunnen ervaren. Het terrein beslaat in totaal zo’n 55 hectare.

33


34

20-09-2010

12:08

Pagina 34

Op het eigen terrein is altijd veel werk te doen. Wie het kan en er aardigheid aan heeft, werkt mee op de boerderij, in het groenonderhoud, als stratenmaker of in de moestuin. Of met de paarden, de koeien, de schapen of de kippen. Zo geven we met elkaar vorm aan onze eigen leefomgeving, en maken we Nieuw Woelwijck ons eigen dorp. Om Nieuw Woelwijck staat geen hek, het terrein is voor iedereen vrij toegankelijk. Heel wat mensen uit de omgeving komen geregeld naar Nieuw Woelwijck voor een zondagse wandeling door de mooie natuur. Werk en ontspanning De dagindeling van een bewoner stemmen we af op zijn leefritme. Leefritmes verschillen. Oud of jong, fysiek gezond of gehandicapt, energiek of snel vermoeid... hoe het leefritme ook verloopt, elke bewoner krijgt dagelijks terugkerende bezigheden aangeboden. Werk, recreatie en rust wisselen elkaar af. Werk Werk is belangrijk, het geeft mensen aanzien en een plek in de gemeenschap. Bij werken gaat het erom wat je wél kunt. We proberen voor iedere bewoner passend werk te vinden. Sommigen doen productief werk, bijvoorbeeld in de keuken, in de linnenkamer of op het terrein. Voor anderen blijft het beperkt tot eenvoudige karweitjes op de eigen leefgroep. Maar iedere bewoner is verantwoordelijk voor zijn werkzaamheden. Je kunt niet zomaar verzaken. Je hebt een taak in de huishouding en die is van belang om het huis schoon te houden. Je wandelt twee keer per dag met medebewoners in een rolstoel, en het is belangrijk dat je dat doet, want anders komen die niet buiten. Je haalt de was- en vuilniszakken op en daar is iedereen blij mee, want anders wordt het een troep. Vrije tijd In Nieuw Woelwijck proberen we voor de bewoners een weekritme voelbaar te maken. We maken duidelijk onderscheid tussen de vijf doordeweekse dagen en het weekend. Vrije tijd is voor onze bewoners lastig te hanteren. Door hun handicap zijn de meesten niet in staat zelfstandig hun dagen in te vullen en dus ontaardt vrije tijd al gauw in leegte, chaos en angst.


20-09-2010

12:08

Pagina 35

Echte vrije tijd, in die zin dat er geen programma is en dat je als bewoner zelf maar moet bedenken hoe je de tijd doorkomt, kennen we op Nieuw Woelwijck dan ook niet. Maar we maken wel verschil tussen werk en vrije tijd. Werken doe je overdag en alleen op doordeweekse dagen. 's Avonds en in het weekend is er tijd om te spelen en andere leuke activiteiten te ondernemen. Voor de bewoners die 's avonds nog iets actiefs willen en kunnen doen, zijn er verschillende clubs. Onder begeleiding kunnen bewoners zwemmen, zingen, musiceren in de drumband, volksdansen, figuurzagen, koken, bijleren op de avondschool, breien, borduren en nog veel meer. Op vrijdagavond kun je in Nieuw Woelwijck naar het theater. Elke week is er een andere voorstelling. Op zondag is er om de twee weken koffieconcert.

Vieringen Mensen vieren, bidden, mediteren, omdat ze dit nodig hebben. We zoeken naar momenten waarop we ons completer voelen en opgenomen in een groter geheel. Vieringen samen met anderen leveren dit soort momenten op. In een viering krijgen emoties als dankbaarheid, vreugde en verdriet vorm. Vieringen bieden gelegenheid tot bezinning en 'even stilstaan bij'. Veel vieringen hebben te maken met tijdsverloop, beweging in de natuur of belangrijke gebeurtenissen in een mensenleven. In Nieuw Woelwijck hechten we veel waarde aan vieringen. Ze geven kleur en karakter aan de seizoenen, waardoor we beseffen waar we ons bevinden in de tijd. Door stil te staan bij seizoenswisselingen en diverse festiviteiten door het jaar heen, weten bewoners wat er komen gaat en kunnen ze zich erop verheugen. In de praktijk betekent dit dat we met onze bewoners actief bezig zijn met het op handen zijnde feest, door bijvoorbeeld voorwerpen uit de natuur te verzamelen, te knutselen en met elkaar speciale liedjes te zingen. Een (zelfgemaakte) kalender kan ook behulpzaam zijn om de richting van de tijd aan te geven. Rituelen en symbolen zijn voor onze bewoners een belangrijke vorm van houvast; ze maken emoties zichtbaar en de tijd tastbaar. In Nieuw Woelwijck hebben we het hele jaar door vieringen. Hierna lichten we er een paar uit.

35


36

20-09-2010

12:08

Pagina 36

Driekoningen Op het koffieconcert luisteren we naar het verhaal van de Drie Wijzen uit het Oosten die op zoek gingen naar het kind Jezus. Iedere groep brengt zijn eigen koning mee, die het cadeautje van de groep aan het kindje Jezus mag geven. Wie de koning wordt, hangt af van een boon. Op de zaterdag voorafgaand aan het koffieconcert krijgt elke groep een taart en wie in zijn stukje een boon proeft, mag de koning zijn. Natuurlijk krijgt de koning een mooie mantel om en een kroon op zijn hoofd. Hemelvaartsdag Hemelvaartsdag is in veel streken van ons land dauwtrapdag. In Groningen doen de mensen er niet aan, behalve in Nieuw Woelwijck! 's Morgens om zes uur verzamelt het hele dorp zich op het dorpsplein en maakt zich op voor een wandeling van tien kilometer. Zelf lopend, zittend in een rolstoel of liggend in een bolderkar: vrijwel iedereen gaat mee. Wanneer de bel luidt, zet de hele stoet zich in beweging. Halverwege is er een stop met een krentenbol en een kopje thee. Daarna wandelen we verder door het fraaie Groninger land. Is Nieuw Woelwijck weer in zicht, dan klinkt niet alleen 'We zijn er bijna', maar ook 'Elsje Fiederelsje'. Want als de tocht voltooid is, zijn er heerlijke pannekoeken - met stroop! - en chocolademelk. Ook de koks zijn die dag heel vroeg opgestaan. Op vakantie Zomertijd is vakantietijd. De begeleiders van Nieuw Woelwijck beginnen al ruim van tevoren plannen te maken. Niet iedere groep viert op dezelfde wijze vakantie, en ook binnen één groep brengen bewoners hun vakantie soms verschillend door. Sommige bewoners gaan een weekje naar een waddeneiland, anderen naar een huisje in het bos. Velen blijven ook op het terrein van Nieuw Woelwijck. Ze kamperen op onze eigen camping of gewoon in een tent vlak naast het huis. Soms vier nachten, soms maar één. En je kunt ook vakantie vieren met je eigen huis als uitvalsbasis: een huifkartocht op Nieuw Woelwijck, picknicken, pannekoeken bakken en 's avonds weer in je eigen vertrouwde bed.


20-09-2010

12:08

Pagina 37

Sinterklaas Natuurlijk komt de Goedheiligman elk jaar op bezoek. We ontvangen hem op zaterdag met de drumband op het dorpsplein. Sint kent iedereen bij naam en geeft ons allemaal een hand. Sinterklaas is één week onze gast. Omdat Sint er zo dol op is, eten we elke dag stamppot. Op de groepen maken we van dozen en verf mooie schoorstenen. Als Sinterklaas bij iedere groep op bezoek is geweest, neemt hij op zondag tijdens het koffieconcert weer afscheid. Daarna steken we de eerste adventskaars aan. Over een paar weken is het alweer Kerstmis. Koffieconcert En elke twee weken is er op zondag een koffieconcert in het dorpshuis. De koffieconcerten vormen een belangrijk onderdeel van de dorpscultuur van Nieuw Woelwijck. Met de concerten proberen we de bewoners opmerkzaam te maken op het ritme van het jaar. Elk concert heeft zijn eigen thema, dat aansluit bij de tijd van het jaar. Door samen te zingen en te luisteren naar muziek of een verhaal, worden we ons bewust van de verandering van het seizoen of een naderend feest. De koffieconcerten worden door alle bewoners bezocht (er zijn er vier op de betreffende zondag); familie en kennissen zijn altijd van harte welkom. Na door iedereen te zijn toegezongen, delen de jarigen de koekjes rond. Bij mooi weer is het koffieconcert buiten, met alle bewoners en begeleiders samen onder de bomen en de parasols op het dorpsplein. Er is een steen verlegd... We weten dat het leven eindig is. Ook in ons dorp hoort het erbij: definitief afscheid nemen. Wanneer iemand overlijdt op een groep, blijft hij of zij als dat kan op de groep tot de dag van de begrafenis. Dan brengen de groepsleden de overledene samen op de platte kar in de kist naar het dorpshuis voor het laatste afscheid van het dorp. Bij het afscheid proberen we een oprecht en duidelijk beeld te geven van de overledene, onze vriend, huisgenoot, zoon of dochter. Iedereen die erbij is, kan een bijdrage leveren. Het verhaal van vroeger op de boerderij bijvoorbeeld. Of herinneringen van een zus. Het verhaal van een begeleider over de periode dat iemand bij ons woonde. Dit alles ingebed in muziek waarvan de overledene hield.

37


38

20-09-2010

12:08

Pagina 38

Na het afscheid dragen betrokken collega’s en eventueel familie of vrienden de kist naar de begrafenisauto, waarna we deze begeleiden naar de begraafplaats of naar het crematorium. Voor een eigen begraafplaats, zoals we graag wilden, kregen we dertig jaar geleden geen toestemming. Daarom hebben we in ons dorp een prachtig monument. Het staat vlakbij onze klokketoren. Het verbeeldt het lied van Bram Vermeulen ‘Wie een steen verlegt in een rivier op aarde, geeft het bewijs van zijn bestaan’. In de rivier die door het monument stroomt, liggen de stenen met de namen van al onze overleden dorpsgenoten.

Organisatie en financiën Bij de oprichting van Nieuw Woelwijck in 1977 was het uitgangspunt een organisatiestructuur te vinden die de beste waarborgen zou bieden voor ‘het goede leven’. Structuren gaan vaak over zeggenschap en macht. Dat mag niet voorop staan. Het gaat erom dat we zo samenwerken dat onze inzet optimaal ten goede komt aan de bewoners. Heel belangrijk in dit verband is onze overtuiging dat zorg voor verstandelijk gehandicapten vorm krijgt in de persoonlijke ontmoeting tussen begeleider en bewoner. Daarom vinden we in Nieuw Woelwijck dat die persoonlijke ontmoeting er in principe in alle functies moet zijn. Dus ook onze medewerkers in de keuken, in het werkhuis of op het terrein doen hun dagelijks werk veelal samen met onze bewoners. Zorgbewaker De eindverantwoordelijkheid in Nieuw Woelwijck ligt bij één persoon: de algemeen directeur (statutair bestuurder), in Nieuw Woelwijck zorgbewaker genoemd. Het belangrijkste beleidsorgaan in Nieuw Woelwijck is de dorpsraad, waarin alle leefgroepen vertegenwoordigd zijn. De zorgbewaker is voorzitter van de dorpsraad. De zorgbewaker legt verantwoording af aan de Raad van Toezicht. Raad van toezicht De raad van toezicht bestaat uit vijf leden die allen een maatschappelijk of bestuurlijk raakvlak hebben met de gehandicaptenzorg, plus twee adviserende leden namens de oudervereniging en de bewonersraad. Behalve als toezichthouder fungeert de raad ook als klankbord.


20-09-2010

12:08

Pagina 39

Staffuncties Een opmerkelijk verschil met veel collega-instellingen is dat Nieuw Woelwijck geen stafafdelingen heeft, uitgezonderd een financieel-administratieve dienst. De medewerkers van de medische en pedagogische staf van Nieuw Woelwijck hebben allemaal een dubbele taak: ze oefenen hun professie uit en ze werken altijd - in deeltijd - op een groep. Financiën Nieuw Woelwijck wordt via de AWBZ gefinancierd. Nieuw Woelwijck is financieel gezond, er zijn geen tekorten. De volwassen bewoners van Nieuw Woelwijck ontvangen een uitkering. Het gedeelte ervan dat bestemd is voor persoonlijke besteding, wordt door Nieuw Woelwijck in overleg met de familie beheerd. Alle bewoners dragen bij aan het Bewonersfonds van Nieuw Woelwijck, waaruit we gezamenlijke activiteiten en gemeenschappelijke voorzieningen betalen. Eens per jaar ontvangen de wettelijke vertegenwoordigers een gespecificeerd overzicht van de inkomsten en uitgaven.

Ouders en familie De meeste bewoners van Nieuw Woelwijck zijn niet in staat om over belangrijke zaken in hun leven zelf beslissingen te nemen. Dat moeten anderen voor hen doen; op de eerste plaats zijn dat hun ouders en familieleden. Die dragen zodoende een grote verantwoordelijkheid en hebben een belangrijke stem. Het is echter belangrijk dat we ons realiseren dat ouders en familieden geen professionals zijn. ‘Het goede leven’ kan alleen ontstaan in respectvolle dialoog tussen ouders en professionals, vanuit een gezamenlijke verbondenheid met de bewoner. Op die verbondenheid zijn onze contacten met ouders en familie gericht. De groepsleiding onderhoudt het contact met de ouders. Als er aanleiding voor is, nemen we de tijd om wat langer met elkaar te spreken, soms ook met de orthopedagoog, de dokter of de fysiotherapeut erbij. We vinden het ook belangrijk om te weten waar onze bewoners vandaan komen. Daarom gaan we graag op huisbezoek.

39


40

20-09-2010

12:08

Pagina 40

Ouders, familie en vrienden zijn op Nieuw Woelwijck op allerlei momenten welkom. Bij het tweewekelijks koffieconcert, bij de gezamenlijke vieringen en feesten of voor een zondagse wandeling en een bezoekje op de groep. Als het past in het groepsleven, zijn vrienden en familie ook op gewone doordeweekse dagen welkom. Samen nieuwe kleren kopen, boodschappen doen, helpen in de tuin... ook in dit opzicht proberen we in Nieuw Woelwijck zoveel mogelijk een gewoon dorp te zijn. Oudervereniging Nieuw Woelwijck heeft een actieve oudervereniging. Een belangrijke taak van de oudervereniging is om de dialoog tussen de ouders en de medewerkers van Nieuw Woelwijck te stimuleren en vorm te geven. Daartoe organiseert de oudervereniging regelmatig themabijeenkomsten, waar ouders en medewerkers van Nieuw Woelwijck met elkaar in gesprek gaan. Die bijeenkomsten worden druk bezocht. Er zijn ook bijeenkomsten speciaal voor broers en zussen. Bewonersraad De cliëntenraad (op basis van de Wet medezeggenschap cliënten zorginstellingen) noemen we in Nieuw Woelwijck bewonersraad. Omdat de bewoners zelf niet in staat zijn in een dergelijke raad zitting te nemen, is aan zeven van hun wettelijke vertegenwoordigers gevraagd dat te doen. Namens alle bewoners behartigen zij de bewonersbelangen van algemene aard.


20-09-2010

12:08

Pagina 41

Dorpsgenoten of achterblijvers?

*Citaten in deze alinea uit: M. Schuurman. Aanvullend en onmisbaar’ Beschrijving van het landschap van zorg aan ondersteuning aan mensen met een beperking omstreeks 2017. Kalliope Consult, maart 2010, in opdracht van de Vereniging Gehandicaptenzorg Nederland (VGN).

Veel grote instellingen zijn ontmanteld; de bewoners zijn verhuisd naar kleine wooneenheden in gewone wijken en buurten. Wat we hiervan ook mogen vinden, feit is dat Nieuw Woelwijck de laatste jaren steeds vaker aanmeldingen krijgt van bewoners die zich in hun nieuwe leefomgeving niet staande kunnen houden. Omdat de eigen instelling geen geschikt alternatief meer biedt, komen ze naar Nieuw Woelwijck. De laatste jaren groeit onze wachtlijst. En hij groeit steeds harder. Als de nood hoog is, willen we doen wat we kunnen. Vaak gaat het dan om bewoners met ernstige gedragsproblemen. Tot nu toe zijn we er altijd in geslaagd om ook die bewoners op te vangen en een plek in ons midden te geven. Gedragsproblemen hebben we tot nu toe kunnen oplossen met extra inzet van onze medewerkers. Zo willen wij het beslist ook blijven

doen, maar iedereen kan begrijpen dat er grenzen zijn aan wat we aankunnen. Dat is één. Een tweede punt is het volgende. Nieuw Woelwijck is altijd een dorp geweest met allerlei verschillende bewoners, met een plezierig evenwicht van bewoners die veel kunnen en bewoners die weinig kunnen. Juist daardoor is Nieuw Woelwijck een vitale dorpsgemeenschap met bewoners die voor elkaar veel betekenen. Dat evenwicht staat onder druk. Ondanks de bezwaren die de laatste jaren steeds nadrukkelijker klinken, is het beleid nog altijd gericht op wonen in de ‘gewone maatschappij’. In visionaire documenten* lezen we over samenredzaamheid. Daarmee wordt gedoeld op ‘een grote en vitale rijkdom aan sociale verbanden, die uiteenlopende vormen van zorg verlenen. Nieuwe gemeenschapsvormen rondom ‘zorgen

41


42

20-09-2010

12:08

Pagina 42

voor elkaar’ ontstaan op locatie in buurten en wijken, en ook virtueel.’ Vrijwilligers spelen hierbij een belangrijke rol. ‘In zo’n samenleving wordt ruimte gemaakt om voor elkaar te zorgen. Het heeft grote persoonlijke waarde voor betrokkenen en een grote maatschappelijke waarde dat de zorg, zoveel als mogelijk, door mensen met elkaar wordt opgepakt. Mantelzorgers, bekenden, buren helpen op verschillende gebieden.’ Aanvullend hierop is er dan de professionele dienstverlening, waarvan meer nodig is naarmate de handicap ernstiger is. Alleen voor mensen met een ‘zeer lage zelfredzaamheid en samenredzaamheid’ is er straks nog de mogelijkheid te leven in een zorginstelling. Los van de vraag hoe reëel deze verwachtingen over ‘samenredzaamheid’ zijn, maakt het geschetste toekomstbeeld duidelijk dat het dagelijks leven

in de instellingen - met straks nog uitsluitend ernstig gehandicapte bewoners - ingrijpend zal veranderen. Als alle bewoners die voor een ander wat kunnen doen, de bewoners die het meeste leven in de brouwerij brengen, de bewoners die spreken, zingen, muziek maken, bewoners die helpen in de keuken, het eten rondbrengen, de tuin onderhouden, als al die bewoners vertrokken zijn, wat blijft er dan over? Het is niet moeilijk om in te zien dat instellingen op deze manier worden tot de verzamelplek voor de achterblijvers, tot de plek waar je alleen maar woont als het echt niet anders kan. Een plek waar je als ouder je kind bij voorkeur niet heen brengt. En - misschien nog wel zorgelijker - ook voor zorgverleners niet de werkplek van hun eerste keuze. Dergelijke instellingen moeten we niet willen. De angstige vraag is: zijn ze te voorkomen als we doorgaan op de ingeslagen weg?


20-09-2010

12:08

Pagina 43

Nieuw Woelwijck in een veranderende wereld Nieuw Woelwijck is ontstaan als reactie op de ontoereikende instituutszorg. Nieuw Woelwijck wilde verstandelijk gehandicapten mensen zo goed mogelijke kansen bieden op een ‘zo gewoon mogelijk leven’. Daarom kozen we voor een aangepaste en eenvoudige samenleving in een eigen dorpsgemeenschap. In sommige opzichten gaan nieuwe ontwikkelingen aan de bewoners van Nieuw Woelwijck voorbij. Dat vinden wij niet erg. De meeste bewoners van Nieuw Woelwijck kunnen niks met een computer, een mobiele telefoon, of een eigen tv. In ons dorp hebben we geen auto’s nodig, we kunnen lopend naar ons werk. In onze eigen overzichtelijke winkel hangen geen reclameposters, klinkt geen muziek en er is ook geen pinautomaat. Nieuw Woelwijck maakt heel bewust een keuze: de keuze voor een aangepaste en eenvoudige samenleving. Veel van onze collega’s maken een andere keuze. Zo valt er wat te kiezen. Dát vinden we belangrijk: dat ouders die zorg kunnen kiezen die ze voor hun kind het beste vinden. Het is onze overtuiging dat er altijd verstandelijk gehandicapten zullen zijn die het beste af zijn met zorg en begeleiding in de beschermende omgeving van een vereenvoudigde eigen leefgemeenschap. Of wier ouders ervoor kiezen, gewoon omdat het ze aanspreekt. Daarom willen we als dorp blijven voortbestaan. Ook in een steeds veranderende wereld. Nieuw Woelwijck, een dorp om voor te kiezen.

43


44

Bijlage

20-09-2010

12:08

Pagina 44

Paradigma’s in de zorg voor verstandelijk gehandicapten In de achterliggende decennia is de zorg voor verstandelijk gehandicapten blijven veranderen. Voor een belangrijk deel werden de veranderingen gestuurd door veranderende opvattingen over hoe de ‘gewone’ samenleving om zou moeten gaan met mensen met een verstandelijk handicap. De eerste grote verandering vond plaats in de jaren zestig van de vorige eeuw, toen vrij radicaal gebroken werd met het medisch-verpleegkundige model. Mensen met een verstandelijke handicap waren niet ziek, maar anders. Niet de dokter, maar de psycholoog kreeg het primaat in de begeleiding. In de jaren negentig voltrok zich opnieuw een ingrijpende verandering: mensen met een verstandelijke handicap werden meer en meer gezien als gewone burgers, met het recht te wonen en te leven temidden van en samen met ‘gewone’ burgers. Dus niet in aparte instituten, maar in kleinschalige voorzieningen in de gewone samenleving. Deze veranderingen kunnen we beschouwen als de praktische vertaling van veranderende paradigma’s in de zorg. Achtereenvolgens kunnen we onderscheiden 1) het defectparadigma, 2) het ontwikkelingsparadigma en 3) het burgerschapsparadigma. Zie het schema op de volgende pagina, met enkele karakteriserende kenmerken van deze paradigma’s.

Nieuw Woelwijck heeft zich nooit goed thuisgevoeld bij een van deze drie paradigma’s. Het grote gevaar van paradigmadenken is dat het gehanteerde model te dwingend wordt. De werkelijkheid is namelijk altijd te complex om vanuit één paradigma te kunnen begrijpen. Alle paradigma’s zijn waardevol, maar eenzijdige oriëntatie op één paradigma leidt altijd tot tekortschietende zorg. Iemand met een verstandelijke handicap is uiteraard een burger, maar ook een persoon die zich anders ontwikkelt en zich daarnaar gedraagt, en dikwijls ook iemand met medische problemen. Álle aspecten zijn van belang. Wie de zorg vormgeeft vanuit één paradigma verwaarloost of het ene, of het andere, of alles gaat fout. Daarom is paradigma-strijd zinloos en contraproductief. Nieuw Woelwijck heeft altijd een eigen visie gehad. Die hebben we samengevat in de vierde kolom van het schema op de volgende pagina. Het goede leven is geen zelfstandig paradigma, maar een integratie van de andere drie. Ieder mens is een uniek persoon, met een unieke mix aan behoeften. Mensen met een verstandelijke handicap zijn voor de vervulling van al hun behoeften afhankelijk van anderen. We moeten ze dus allemaal in beschouwing nemen en ze in de goede balans in onze begeleiding proberen te integreren. Dat lukt alleen als we de mens voor wie we zorgen als een uniek persoon willen ontmoeten.

Visieboekje NieuwWoelwijk #150

18-11-2013

14:22

Pagina 45

Paradigma

I. Defect

II. Ontwikkeling

III. Burgerschap

Tijdvak

tot eind jaren ‘60

vanaf eind jaren ‘60

vanaf halverwege de jaren ‘90

beperkingen

mogelijkheden

rechten en plichten

behoeften

geneesheerdirecteur

psycholoog

manager

filosoof

patiënt

leerling

burger

uniek persoon

Begeleiding We richten ons vooral op...

verzorgen en behandelen

leren, trainen, ontwikkelen

ondersteunen

ontmoeten, verzorgen, opvoeden, ondersteunen

Plaats De bewoner woont in een...

speciale voorziening, afgezonderd van de samenleving (instituut)

speciale voorziening in de samenleving

gewone voorziening in de samenleving

gewone voorziening in een speciale samenleving (de eigen dorpsgemeenschap)

Maatschappelijke houding

segregatie

normalisatie

integratie, inclusie

erkenning

Verstandelijk gehandicapten zijn het beste af als...

... we ze apart laten wonen, afgezonderd van onze eigen samenleving

... we ze als gewone mensen zien en proberen ze ook zo te laten functioneren

... de maatschappij ze ondanks hun beperkingen toch zoveel mogelijk laat meedoen

... we erkennen dat ze wezenlijk anders zijn en een vereenvoudigde samenleving voor ze creëren

Mensvisie Een mens heeft...

Sturing door

Status De bewoner is op de eerste plaats een...

IV. Goede leven

45


46

Meer informatie

20-09-2010

12:08

Pagina 46

Meer informatie over Nieuw Woelwijck is te vinden op onze website. Wie zich nader wil verdiepen in de achtergronden en de zorgvisie van Nieuw Woelwijck wijzen we op de hieronder vermelde boeken.

Boeken De Groot, P. (1997) Leven in een dorp Studie van orthopedagoog Peter de Groot over de achtergronden en de praktijk van de zorg in een eigen dorpsgemeenschap.

Persoonlijk komen kennismaken kan natuurlijk ook. U bent van harte welkom! Voor een afspraak kunt u bellen met het secetariaat.

Alma, C. (2008) Je gaat wel of niet Persoonlijk verhaal van een moeder over haar zoektocht naar een woonplek voor haar autistische zoon.

Nieuw Woelwijck De Vosholen 10 9611 KR Sappemeer (0598) 399 899

Wassenaar, F. (2009) Gedachten op de Alm Een bundel met autobiografische schetsen en bespiegelingen over de zorg door de initiatiefnemer en zorgbewaker van Nieuw Woelwijck.

www.nieuwwoelwijck.nl [email protected]

Deze boeken zijn eigen uitgaven van Nieuw Woelwijck. Leven in een dorp is niet meer leverbaar. De andere boeken zijn bij Nieuw Woelwijck te bestellen. Jaarbericht Jaarlijks publiceert Nieuw Woelwijck een jaarbericht; een verkorte uitgave van het officiële jaarverslag. Het jaarbericht is te vinden op onze website.


20-09-2010

12:08

Pagina 47


20-09-2010

12:08

Colofon © 2010 Nieuw Woelwijck De Vosholen 10 9611 KR Sappemeer (0598) 399 899 Tekst Nieuw Woelwijck, m.m.v. Gerard Burger, Deventer Klaas de Groot, Groningen Kees Frenay, Groningen (eindredactie) Foto’s Bennie de Boer, Sappemeer Vormgeving Corrie van der Wees, Schipborg Drukwerk Koninklijke Van Gorcum, Assen

www.nieuwwoelwijck.nl [email protected]

isbn: 978-90-807640-7-1 nur: 134

Pagina 48

Nieuw Woelwijck is een dorpsgemeenschap van bijna vierhonderd bewoners met een verstandelijke handicap en hun begeleiders. Nieuw Woelwijck kiest bewust voor een eigen dorpsgemeenschap, omdat we zo de beste voorwaarden kunnen bieden voor een ‘goed leven’. Wat dat dan is, een goed leven voor mensen met een verstandelijke handicap, daarover zijn we al veertig jaar met elkaar, met ouders en met anderen in gesprek. De neerslag van al die jaren dialoog vindt u in dit boekje, waarin we u informeren over wat wij belangrijk vinden en hoe we onze overtuigingen in het dagelijks leven in ons dorp vorm en inhoud proberen te geven.

Missie, visie en praktijk van Nieuw Woelwijck

Recommend Documents