UNIVERSITEIT GENT FACULTEIT INGENIEURSWETENSCHAPPEN Vakgroep Architectuur & stedenbouw ACADEMIEJAAR 2006-2007
KUNST IN HUIS LIESELOTTE STEURBAUT - Promotor: Dr. Ir.-arch. Wouter Davidts
De woning van de kunstverzamelaar:
Opbergen VERSUS volstouwen?
Verspreiden VERSUS isoleren?
Bouwen voor de verzameling?
Scriptie ingediend tot het behalen van de academische graad van Burgerlijk Ingenieur Architect
Voorwoord
Colofon
Om dit onderzoek tot een goed einde te brengen was naast een groot enthousiasme en voortdurende inzet ook de hulp en steun nodig van een aantal mensen. In de eerste plaats wens ik mijn promotor, dr. ir.arch. Wouter Davidts, te bedanken voor het aanreiken van het interessante onderwerp, zijn enthousiaste medewerking gedurende het volledige academiejaar en het kritisch nalezen van de tekst. Verder dank ik de bibliothecarissen en medewerkers van de Vakgroepbibliotheek van de Universiteit Gent, van de bibliotheek van de Academie van de Hogeschool Gent en Antwerpen, en van de Koninklijke Bibliotheek in Brussel. Zij stonden het toe om maandenlang stapels tijdschriften te raadplegen. Zonder hen was het onmogelijk geweest de gevoerde literatuurstudie in de huidige volledigheid uit te voeren. Tenslotte wil ik vooral mijn ouders, mijn zussen Annelore en Theresa, mijn vriend Dieter en zijn ouders bedanken voor het kritisch nalezen van de tekst, hun luisterend oor, de morele steun en het eindeloos geloof in mij, vooral gedurende het voorbije jaar, maar ook tijdens mijn volledige studieperiode.
Scriptie ingediend tot het behalen van de academische graad van Burgerlijk Ingenieur Architect KUNST IN HUIS Academiejaar 2006-2007 In opdracht van UNIVERSITEIT GENT F a c u l t e i t Ingenieurswetenschappen Vakgroep Architectuur & Stedenbouw Voorzitter: prof. dr. Bart Verschaffel Redactie & Lay-out Lieselotte Steurbaut Nederenamestraat 44 9700 OUDENAARDE lieselottesteurbaut@hotmail. com Promotor dr. ir.-arch. Wouter Davidts Toelating tot bruikleen De auteur geeft de toelating deze scriptie voor consultatie beschikbaar te stellen en delen van de scriptie te kopiëren voor persoonlijk gebruik. Elk ander gebruik valt onder de beperkingen van het auteursrecht, in het bijzonder met betrekking tot de verplichting de bron uitdrukkelijk te vermelden bij het aanhalen van de resultaten uit deze scriptie. Datum 1 juni 2007 Handtekening
Cover Kris Mys & Geert Clarysse Antwerpen, België
1
kunst in huis
Inhoudsopgave
Inleiding
3
Conceptstudie
5
8
volstouwen (stuffed)
12
centraliseren (centralized)
20
verspreiden (spread)
24
isoleren (isolated)
32
systemen
36
opbergen (stored)
Besluit
41
Literatuurstudie
43
Trefwoordenlijst
45
Bibliografie
57
Digitale bijlage
74
kunst in huis
2
Inleiding “Kunst in huis.” Onmiddellijk krijgt men het beeld van een rijke man in zijn majestueuze en museale villa, afgeschermd van de wereld, genietend van de stilte, omringd met tientallen, soms honderden, kleurige levensgezellen. Om dit vooroordeel te nuanceren is er in deze thesis naar gestreefd een onderzoek te voeren naar de verschillende types van wonen met kunst. Internationaal, en vooral in Vlaanderen, bestaat er een groot aantal kunstverzamelaars, maar daar is eigenlijk weinig van te merken. Vele verzamelaars schermen zichzelf en hun verzameling namelijk af van de buitenwereld. Er zijn echter verzamelaars die hun interieur en collectie met plezier laten opnemen in een befaamd tijdschrift of ten gepaste tijde openstellen voor een breder publiek. Het zijn niet enkel welgestelde intellectuelen of ervaren kunstkenners die kunst verzamelen. Verzamelen is een interesse van mensen van verschillende rangen en standen, mensen die beschikken over erg verschillende budgetten, wat resulteert in een breed gamma met uiteenlopende kunsttypes en kunstvormen. De verzamelingen strekken zich uit van kunstwerken van de internationale grote namen tot kunstwerken van lokale, onbekende figuren. Vaak is het net de gewone kunstliefhebber die extreme oplossingen bedenkt voor het leven met zijn kunst. Ook al is elk afzonderlijk element van de verzameling van weinig financiële of hoogstaande esthetische waarde, toch wordt het ‘leven met kunst’ tot een kunst op zich verheven. Vanuit de architecturale invalshoek zijn vele vragen tot nu onbeantwoord gebleven. Worden woningen speciaal ontworpen voor een kunstcollectie? Welke types woningen worden door verzamelaars betrokken? Hoe is de collectie aanwezig in de woning? En wie zijn de verzamelaars? Dit onderzoek is gevoerd met de intentie een aanzet te geven voor het formuleren van een antwoord op deze vragen. De meeste tijd werd echter gespendeerd aan een uitgebreide literatuurstudie, gevoerd in een aantal architectuur- en kunsttijdschriften. De verzamelde informatie, daterend vanaf 1946 tot 2007, werd gestructureerd op basis van opgestelde trefwoorden en gebundeld in een uitgebreide inventaris. Deze is opgemaakt in het programma Endnote en daardoor ook voor verder onderzoek uiterst geschikt. Na de literatuurstudie en de opmaak van de inventaris is een korte visuele en conceptuele analyse opgemaakt van een aantal artikels uit de literatuurstudie. De analyse behandelt vooral de opstelling van de verzameling in de woning.
3
kunst in huis
Uit de literatuurstudie kunnen een aantal internationaal geldende conclusies getrokken worden in verband met de woning van de verzamelaar, zijn persoonlijkheid en de verzamelde kunst. Kunst verzamelen, met kunst omgaan en ermee samenleven vraagt oppervlakte en ruimte. Een basisvereiste voor verzamelaars is dan ook een degelijke woning, meestal van gemiddeld tot groot formaat, maar steeds met de collectie in het achterhoofd uitgekozen, ontworpen of gerenoveerd. Welk type woning valt eigenlijk het meest in de smaak? Uit het onderzoek blijkt dat zowel appartementen als huizen even populair zijn bij verzamelaars. De appartementen bevinden zich meestal in wereldsteden zoals Parijs, Milaan, New York en Rome. Opvallend is dat het vrijwel altijd gaat om verblijven die grondig gerenoveerd worden vooraleer de collectie er zijn plaats mag innemen. De alleenstaande huizen kennen een meer verspreide locatie, van stad tot platteland, van Zuid-Amerika over Noord-Europa tot in Japan, en omvatten verscheidene types en groottes. Kenmerkend is dat bijna de helft ervan nieuwbouwwoningen zijn, al of niet naar het ontwerp van een gerenomeerd architect. Een verzamelaar die een private galerij in de buurt van of als uitbreiding aan zijn woning voorziet, is eerder een uitzondering. Een befaamd architect aanspreken is niet voor iedereen weggelegd. Verzamelaars hebben meestal wel voldoende financieel vermogen om zo iemand aan te spreken voor de herinrichting van hun appartement of de bouw van hun droomvilla. Vaak kwam echter in het onderzoek naar voren dat de verzamelaar niet méér vertrouwen heeft in de beroemde architecten dan in plaatselijke figuren. De huizen worden gebouwd en de appartementen gerenoveerd door architecten en interieurarchitecten waarop men kan vertrouwen, die men reeds kent of met degelijke referenties. De meeste kunstverzamelaars zijn veeleisende klanten die zich niet snel laten overmeesteren door een spectaculair en vernieuwend idee. De inrichting van zijn woning moet voor de bewoner vooral beantwoorden aan de eisen van flexibiliteit en comfort, en voldoende plaats bieden voor het inpassen van de verzameling. Een aantal namen van architecten komen meerdere malen terug in het onderzoek, zoals Alvar Aalto, Gérard Gallet, Philip Johnson, Roberto Menghi, Gio Ponti en Nanda Vigo. Zij bewijzen hiermee dat omgaan met verzamelaars en hun verzameling tot één van hun kwaliteiten behoort. De opstelling van de collectie in deze opmerkelijke gerenoveerde of nieuwe architecturale realisaties gebeurt op verschillende manieren. Zo
wordt de collectie soms volledig of gedeeltelijk weggeborgen. Een of meerdere kamers van de woning kunnen volgestouwd worden met kunstwerken. Of men kan het houden op een selectie van een aantal werken die als decoratie fungeren in het interieur. Een laatste mogelijkheid is het bewaren van de collectie in een private kunstgalerij. Opvallend is dat de meerderheid van de verzamelaars een evenwicht zoekt tussen de selectieve en volledige opstelling van hun collectie verspreid over de woning. Tachtig procent van de verwerkte informatie handelde over woningen en appartementen met verschillende gradaties tussen de verspreide en volgestouwde presentatie van de collectie in de woning. De collectie onafhankelijk van het leefgebeuren opstellen is slechts een uitzondering. Wat uit het onderzoek ook als uitzonderlijk kan beschouwd worden, zijn de verzamelaars die hun collectie geheel of gedeeltelijk opbergen. Dit geeft een ietwat vertekend beeld, aangezien in de tijdschriften vaak niet vermeld wordt of de opgestelde collectie alle werken in het bezit van de verzamelaar omvat. De verzamelaars in dit onderzoek werden in één van de volgende vier categorieën ondergebracht: kunstliefhebbers, kunstkenners, architecten en kunstenaars. Internationaal vallen twee derden van de verzamelaars onder de laatste drie categorieën. Het verrast niet dat onder andere galerijhouders, kunstcritici, architecten, designers, grafici, fotografen, schilders en beeldhouwers kunst verzamelen. Met hun creatieve levenswandel komen zij gemakkelijk in de verleiding kunst te verzamelen, onder meer door regelmatige contacten met kunstminnenden en kunstwerken. Welke kunstvormen en kunstenaars zijn populair bij verzamelaars? Verzamelen van schilderijen is duidelijk de koploper in het onderzoek. Schilderkunst is doorheen de eeuwen de meest voorkomende kunstvorm en is gemakkelijk in te passen in de woning. Beeldhouwwerken, objecten zoals installaties, keramiek, kleine interieurelementen en ook meubilair delen de tweede plaats. In uitzonderlijke gevallen bestaat de collectie tevens uit objets-trouvés, tekeningen en geschriften. Ook foto’s komen, in tegenstelling tot de hedendaagse trend, globaal gezien minder aan bod in de kunstverzamelingen. De kunstwerken van een aantal grote namen in de kunstwereld komen frequent in de interieurs terug. In volgorde van frequentie zijn dat Pablo Picasso, Le Corbusier, Mies van der Rohe, Andy Warhol, Achille Castiglione, Fernand Léger, Eero Saarinen, Alvar Aalto, Jean Dubuffet, Charles & Ray Eames en nog veel meer. Onmiddellijk valt het aantal namen op van bekende meubelontwerpers, waar eerder meer namen van schilders en andere kunstenaars verwacht worden. Het is dan ook zo dat kunstverzamelaars in veel gevallen de
verzameling schilderijen, sculpturen en tekeningen aanvullen met één of een aantal designmeubelen in hun interieur. Wanneer het onderzoek zich specifiek op België richt, valt op dat bij ons een huis zeker de favoriete verblijfplaats is van de kunstverzamelaar. Dit valt natuurlijk te verklaren door de politiek die werd en wordt gevoerd waarin de ééngezinswoning als ideaal woontype wordt beschouwd. Zowel nieuwe als gerenoveerde woningen vallen in de smaak. Slechts in een derde van de artikels wordt de verzameling in een, meestal gerenoveerd, appartement ondergebracht. Enkele Belgische verzamelaarswoningen worden uitgebreid met een kunstgalerij. De appartementen bevinden zich vooral in een stedelijke context, terwijl de huizen zowel stedelijk als meer verspreid over België terug te vinden zijn. Een aantal architecten komen meer dan één keer voor in de negenentwintig artikels over Belgische verzamelaarswoningen, namelijk Claire Bataille & Paul Ibens met een nieuw huis in Leuven en een gerenoveerd huis in Knokke, Carla Ceccariglia met een renovatie en een uitbreiding van twee huizen in Brussel en Paul Robbrecht & Hilde Daem met een gerenoveerde woning in Oudenaarde en nieuw appartement in Gent. Deze architecten laten aan de hand van uiteenlopende opdrachten, verspreid over België, zien dat ze in staat zijn een ideaal evenwicht te creëren tussen kunst en wonen. In het grootste deel van de Belgische verzamelaarswoningen hangen de kunstwerken verspreid over de woning. Slechts een aantal verzamelaars stouwen de woning vol met kunst, en uitzonderlijk wordt ze opgeborgen of buiten de woning tentoongesteld. De collectie omvat vaak werken van onder andere René Magritte, Mario Merz, Victor Vasarely, Marcel Broodthaers, Mies van der Rohe, Max Ernst, Delvaux, Man Ray en Niki de Saint-Phalle. Hieruit kan geconcludeerd worden dat de Belg minder werken bezit dan de meeste internationale verzamelaars maar eerder waardevolle stukken kiest en deze individueel tentoonstelt op speciale plaatsen in de woning. In tegenstelling tot het internationale besluit is de Belgische verzamelaar meestal een kunstliefhebber, die naast verzamelen nog een andere carrière uitbouwt. Daarnaast zijn het vooral kunstkenners en kunstenaars zelf die kunst verzamelen. Woningen in België waar de architect ook de bewoner en dus verzamelaar is, werden binnen de grenzen van dit onderzoek niet aangetroffen.
kunst in huis
4
Conceptstudie
Verzamelen is een spannende bezigheid en verrijkt in grote mate het culturele leven van de verzamelaar. Telkens weer een zoektocht naar dat unieke stuk, een intens gevoel van geluk bij het vinden ervan en uiteindelijk de ultieme ontlading wanneer het kunstwerk eindelijk in het bezit van de verzamelaar komt. Het opsporen van dat ene perfecte object dat aan zijn leven extra waarde geeft, is het lot dat de verzamelaar moet ondergaan. Verzamelen is immers als een virus, een ervaring die zich blijvend in zijn slachtoffer nestelt (1). Elke keer opnieuw op zoek naar het volgende perfecte kunstwerk. Het bezitten van een kunstwerk is voor verzamelaars de belangrijkste drijfveer in hun activiteiten (2). Ook al is het budget een dwingende factor, verzamelaars hebben een voortdurende drang naar een zeer fysieke en persoonlijke omgang met kunst. Ze leven ertussen, wijzigen de compositie in huis of nemen ze af en toe in hun handen. Dit betekent evenwel niet dat kunst daarom ook verplicht zichtbaar moet worden opgesteld in elke kamer van de woning. Elke verzamelaar gaat anders om met de plaatsing van de kunstwerken in zijn interieur. Vooral de esthetische wensen van de verzamelaar spelen hierbij een rol, maar vaak ook praktische elementen zoals de grootte en de kostprijs van een kunstwerk.
(1)
Uit: Clifton-Mogg, Caroline (2003), Passie voor verzamelen: over objecten, collecties en verzamelaars. Terra/Lannoo, pp. 192.
(2)
Uit: Steenbergen, Renée (2002), Iets wat zo veel kost is alles waard: verzamelaars van moderne kunst in Nederland. Amsterdam,
Vassallucci, pp. 656.
5
kunst in huis
De persoonlijke omgang van de verzamelaar met zijn collectie is zeer divers. Er zijn verzamelaars die het bezitten van kunst al voldoende vinden. Ze hoeven de werken niet onmiddellijk in de buurt te hebben. Ze weten wat ze bezitten en zien de werken stuk voor stuk voor zich. Ze bergen ze liever op of stapelen de werken in een depot. De oorzaak hiervan is soms plaatsgebrek in de woning zelf, maar voor sommige verzamelaars houdt de voortdurende confrontatie met kunst ook een gevaar in. Het werk zou kunnen teleurstellen. Het is zo mooi in de herinnering dat het tastbare werk het mentale beeld er van nooit kan evenaren (3). Sommige verzamelaars zien kunst echter als een manier om een bepaalde emotie aan hun huis toe te kennen. Door het in te richten met kunstwerken die hen raken, creëren ze voor zichzelf een omgeving waarin ze zich comfortabel voelen. De meesten onder hen vinden dan ook dat kunst overal in huis kan. De werken worden opgehangen of op de grond tegen de wanden gezet, zowel in de woonkamer, keuken, slaapkamer als badkamer. Anderen zijn van mening dat de collectie beter in zijn geheel in een welbepaalde ruimte van de woning wordt gepresenteerd. Het wordt mogelijk om zelf te bepalen wanneer je met de werken in contact komt. Eén plek in de woning omvat de perfecte locatie voor de gehele verzameling, andere ruimtes valt deze eer niet te beurt. Nog anderen zien elk element van hun collectie op zichzelf eerder als een uniek meesterwerk, waarvoor ze dan ook een speciaal plekje reserveren en de compositie van de werken tot in de details voorbereiden. In extremis wordt de collectie in zijn geheel als object vereerd en zal men zelfs een onafhankelijk paviljoen voorzien, waar kunst kan bekeken worden of waar de verzamelaar rust kan zoeken. Maar zelfs in dit laatste geval blijft de verzamelaar zijn privilege behouden. Ook al lijkt de opstelling verdacht veel op de museale houding tegenover kunst, namelijk gepresenteerd op steriele witte wanden die afstand scheppen en de werken onaantastbaar maken, toch behoudt de verzamelaar een absolute mentale en fysieke vrijheid ten opzichte van zijn privécollectie. Opvallend is dat de nadruk bij verzamelaars tegenwoordig niet enkel ligt op de kunstwerken zelf, maar ook de oppervlakte die ze innemen en de ruimte waarin ze worden opgesteld. De woning wordt drager van de verzameling en moet daardoor aan een aantal specifieke eisen voldoen, vooral wat betreft lichtinval, wandoppervlakte, verdiepingshoogte en materiaal- en kleurkeuze. Privéverzamelaars hebben dan ook snel de drang (3)
om de architecturale vormen en fysieke ruimte van de moderne musea en galerijen over te nemen, waarmee ze uiteindelijk de kunst isoleren van het alledaagse leven. Een privémuseum is in een aantal gevallen het na te streven einddoel van de verzamelaar. Maar naast een verlangen naar architecturale villa’s die volledig in dienst van de kunst worden bedacht en ontworpen, is het voor anderen echter voldoende om de collectie op een eenvoudige manier in te passen in de woning. Door middel van subtiele aanpassingen in de bestaande woning wordt vaak al hetzelfde doel bereikt. Uiteindelijk kan door middel van zo’n lokale ingreep zelfs worden verkregen dat de weergave van de collectie te allen tijde kan gewijzigd worden, naar wensen van de bewoner. Het is duidelijk dat de fysieke opstelling van de collectie een belangrijke rol speelt in de persoonlijke omgang van de verzamelaar met zijn veroveringen. De manier waarop de collectie getoond of net verborgen wordt, hangt af van een aantal factoren. Zo speelt de grootte van de verzameling altijd de hoofdrol. Het is duidelijk dat verzamelaars met honderden en duizenden kunstwerken hun collectie niet permanent en volledig kunnen tentoonstellen. Bepalend is ook de persoonlijke houding van de verzamelaar ten opzichte van zijn collectie. Hoeveel wil hij van zijn collectie, en dus ook van zichzelf prijsgeven? Daarnaast brengt vooral de densiteit van de collectie een bepaald karakter met zich mee. De vraag is wat de verzamelaar van de werken verlangt, en in welke mate ze individueel of gezamenlijk een bepaalde intentie overbrengen. (4) Aan de hand van de bespreking van een internationale selectie van foto’s wordt hierna op basis van de densiteit van de verzameling en de intenties van de verzamelaar een bespreking gemaakt van de verschillende mogelijkheden in de fysieke opstelling van de kunstcollectie. Deze foto’s tonen het interieur van de woningen van verzamelaars en werden geselecteerd uit het uitgebreid aantal verzamelde artikels tijdens het literatuuronderzoek. Per thema worden drie uiteenlopende projecten toegelicht aan de hand van een visuele en tekstuele studie van het tijdschriftartikel. Per project wordt in de tekst, na een korte inleidende beschouwing, een eerste paragraaf gewijd aan de analyse van het beeldmateriaal en een tweede toetst deze persoonlijke visie aan de informatie in het betreffend artikel. Daaruit worden meer details duidelijk in verband met het concept van de woning, het leven van de verzamelaar en de verschillende werken in de collectie.
Uit: Steenbergen, Renée (2002), Iets wat zo veel kost is alles waard: verzamelaars van moderne kunst in Nederland. Amsterdam,
Vassallucci, pp. 656. (4)
Uit: Greenberg, Reesa (2006), Kasten en collectionneurs. in: De Witte Raaf nr. 121, pp. 19.
kunst in huis
6
Verzamelaar François Dautresme - Parijs, Frankrijk - Architect onbekend Uit: (2003) Belkova, Guèlia, Les trésors chinois de François Dautresme. in: Connaissance Des Arts nr. 610, pp. 78-81.
[I]
kunst in huis
O P B E R G E N ( s t o r e d ) Een eerste mogelijkheid is het opbergen van een deel of zelfs de gehele verzameling. Een volledig onafhankelijke ruimte of kamer in de woning wordt opgeofferd als depot. De kunstwerken worden weggehaald uit het dagelijkse leven van de verzamelaar. De collectie is hierbij van grote waarde. Meestal is enkel het bezit ervan de belangrijkste drijfveer van de verzamelaar. De verzamelaar vindt de zoektocht naar kunst, het proces van vinden en kopen, belangrijker dan de weergave van de collectie in de woning. Soms vindt de verzamelaar zijn collectie echter zo waardevol en exclusief dat het opbergen van de kunstwerken de enige optie lijkt. Ze opstellen in de woning zou te veel gevaar inhouden voor het behoud van kwaliteit en kwantiteit van de collectie. De beleving van elk individueel kunstobject wordt opgeofferd. De constante confrontatie weegt immers niet op tegen de grote waarde van het object in de collectie. Dit brengt met zich mee dat de kunstwerken of voorwerpen niet getoond worden in de woonomgeving. De verzamelaar leeft met de herinneringen en gedachten aan de werken. Stuk voor stuk zijn het veroveringen, zonder dat er een bepaald werk de bovenhand neemt. Daarnaast is vaak het grote aantal werken in de verzameling de aanleiding tot opbergen van een deel ervan, daar het onmogelijk is ze allemaal in de woning op te hangen of op te stellen. Deze manier van opbergen van de collectie wordt meestal gecombineerd met het ophangen van een summiere selectie van werken, verspreid in de woning. Foto [I] toont ons een collectie die volledig is opgeborgen. Vooral het grote aantal objecten zorgt ervoor dat het niet meer mogelijk is de verzameling op te stellen in de woning. De kunstwerken en verzamelde voorwerpen op een andere en grotere locatie bewaren is de enige oplossing. Een massa aan houten beelden, vlechtwerk van bamboe, objecten en oude gebruiksvoorwerpen liggen gestapeld in, tegen en voor grote rekken. De ruimte zit vol en de verzameling neemt het volledig over op de architectuur. De collectie werkt als een geheel, zowel qua kleur als materiaal. Het hout en bamboe geven het geheel een egaal voorkomen, waardoor de collectie als het ware de wanden vormt die het pad doorheen de opslagplaats bepalen. Ook al zit deze verzameling niet in de woning van de verzamelaar, toch is ze niet volledig aan het oog onttrokken. De collectie zit immers niet in een donkere ruimte weggeborgen, maar staat zichtbaar opgesteld in een plaats met veel natuurlijk licht. Dit laat ons toe het oog te laten dwalen over de vele objecten en telkens stil te (5)
staan bij één of een detail ervan. De Franse ontwerper François Dautresme is eigenaar en bezieler van deze unieke verzameling en bewaart ze in een opslagloods in het noorden van Parijs, Frankrijk. Daar heeft hij een verzameling van meer dan 50.000 objecten samengebracht, het resultaat van veertig jaar reizen naar het Oosten. Het enige doel van de verzamelaar en de verzameling is het ontdekken en koesteren van China. François Dautresme gaat op zijn reizen van dorp tot dorp, gaat binnen in de huizen van de plaatselijke bevolking, observeert en stelt vragen aan de bewoners in verband met de gebruikelijke context van de typische objecten van de Chinese landbouwer. Zijn collectie groeit dan ook aan een zeer snel tempo aan. Uiteindelijk was de verzamelaar, vooral door de grootte van de verzameling, genoodzaakt een bepaalde ordening aan te brengen in de collectie. Door middel van een aantal thema’s, zoals bamboe en houten beelden, werd de verzameling in een aantal delen opgesplitst en gesorteerd. Daarnaast trekken een aantal unieke en zeldzame objecten onmiddellijk de aandacht, zoals objecten uit de traditionele Chinese geneeskunde en traditioneel speelgoed uit Zuid-China. Wat niet op de legplanken verzameld is, zit geklasseerd in kartonnen dozen, samen met beschrijvende teksten en nota’s ter identificatie. De densiteit van objecten in de ruimte is overweldigend. Zelfs de trap staat overvol. (5) Foto [II] gaat over een heel andere soort van kunstverzameling. Deze collectie is extreem waardevol qua aard en kwetsbaarheid. Het volledig opbergen ervan is dan ook een noodzaak, gezien de speciale eisen voor de manier van in stand houden en raadplegen. Deze verzameling geschriften is zo goed als volledig aan het oog van de verzamelaar onttrokken. Deze specifieke manier van verzamelen is nodig om de kwaliteit van papier en inkt te behouden en de grote hoeveelheid materiaal ordelijk bij elkaar te houden. Een kleine selectie brieven wordt tentoongesteld of opgehangen aan de wanden in kaders en achter glas. De verzameling zit verborgen in speciale wandkasten met verticale en horizontale lades. Ze zit volledig verscholen achter en in het meubilair en is voor de verzamelaar enkel in de herinnering voortdurend aanwezig. Af en toe worden een aantal specifiek gekozen geschriften geraadpleegd om de herinneringen op te frissen en van de verzameling te genieten. De ruimte waarin deze wandkasten geplaatst werden is zeer zorgvuldig ingericht. Het is duidelijk de bedoeling een serene sfeer te creëren om met de verzameling om te gaan. De zachte kleur van de houten bekleding op de wanden, het donker meubilair, de aanwezigheid van een aantal
Uit: (2003) Belkova, Guèlia, Les trésors chinois de François Dautresme. in: Connaissance Des Arts nr. 610, pp. 78-81.
kunst in huis
8
Verzamelaar Anne-Marie Springer - Locatie onbekend - Architect onbekend Uit: (2004) Bertrand, Valère, Lettres d’amour et amour des lettres. in: Connaissance Des Arts nr. 614, pp. 58-63.
[II]
kunst in huis
Verzamelaar Giorgio Marconi - Milaan, Italië - Architecten Gianfranco Pardi & Alberto Gardino Uit: (1992) Pardi, Gianfranco, Giorgio Marconi, gallerista. in: Abitare nr. 310, pp. 171-180.
[III]
kunst in huis
sculpturen en schilderijen en de rode accenten geven de ruimte een warm en gezellig karakter. Gezien de passionele en emotionele aard van de geschriften sluit dit interieur perfect aan bij het opzet van de verzameling. Anne-Marie Springer verzamelt reeds acht jaar liefdesbrieven. De verzameling omvat ongeveer vijfhonderd vurige liefdesverklaringen en emotionele briefjes. De collectie bevindt zich in Afrikaans ebbenhouten kasten, ontworpen door Stéphanie Cauchoix en gerealiseerd door Yves Gilbert. Deze laten op een eenvoudige manier de verzamelaar toe de collectie op te bergen en te raadplegen. De kasten bevinden zich in een aparte kamer, gereserveerd voor de verzameling. De ruimte heeft een blanke houten afwerking op de wanden en voelt daardoor aan als een chalet. Volle gordijnen, een aantal tekeningen van Brice Marden en Pablo Picasso, objecten van de nomaden in de Sahara, een schedel van een hyena en een fossiel van een drie meter lange ichthyosaurus, bepalen mee het karakter van de ruimte. Op de vloer ligt, bovenop de tegelvloer met zwart-wit dambordpatroon, een comfortabel en dik beigekleurig tapijt. Tegen de muur staat het wandmeubel in zwart ebbenhout. Het meubel, geïnspireerd op een kast in het museum van Gustave Moreau, heeft uitschuifbare lades, uitgerust met een ingenieus systeem van rolscharnieren die het toelaten de verticale lades uit de kast te schuiven. Daarin zitten de brieven uitgestald tussen twee glasplaten. Door de speciale scharnieren wordt het mogelijk de uitgeschoven lades te roteren zodat de geschriften gemakkelijker raadplaagbaar zijn zonder zich overdreven voorover te moeten buigen, de hals schuin te houden of de brieven uit de kast te halen. Verder staat ook nog een houten tafel in de ruimte, bedekt met rode lederhuiden waaraan men zonder risico’s zich eraan kan avonturen een brief nog aandachtiger te lezen, zittend op één van de ebbenhouten krukjes. (6) Foto [III] is een beeld van een gedeeltelijk opgeborgen collectie. De wanden in de woning hangen volledig vol. Door plaatsgebrek wordt een deel van de verzameling in een kast geplaatst, waarin de kunstwerken wel nog constant en gemakkelijk raadpleegbaar zijn. In een open kast tegen de wand en onder de trap worden in deze ruimte van de woning tekeningen naast en tegen elkaar verzameld. Gezien het grote aantal werken die tentoongesteld worden aan de wanden in deze woning kon de verzamelaar niet anders dan de resterende tekeningen gezamenlijk op te bergen. De tekeningen zitten veilig opgeborgen in kaders achter glas, in mappen of platte dozen. Er is ook
een stoel voorzien om rustig te zitten terwijl men de werken bestudeerd. In de ruimte hangt zelfs een bewegingsdetector die automatisch het licht regelt bij het binnenkomen en verlaten van de kamer. Dit wijst duidelijk op de opbergfunctie van de ruimte, alsof het de kelder of de garage was. Deze gerenoveerde villa in Milaan, Italië, is het huis van galerijhouder Giorgio Marconi. Het ontwerp voor de renovatie is van de hand van Gianfranco Pardi en Alberto Gardino. Zelfs de tuin werd grondig onder handen genomen door tuinarchitect Ermanno Casasco. De meeste van zijn kunstwerken stelt deze verzamelaar tentoon in zijn galerij of verkoopt hij aan zijn klanten. Toch is er een specifieke selectie kunstwerken, die voor hem het dierbaarst zijn en waar hij een bepaalde affectie voor heeft, die hij voor zichzelf houdt en aan zijn persoonlijke collectie in zijn villa toevoegt. Deze verzamelaarswoning moest dus eerst en vooral een huis voor kunst zijn. De schilderijen, tekeningen, sculpturen en foto’s in zijn collectie bevinden zich allemaal op de voorgrond in het interieur. Voorheen had de woning een normaal interieur met kleine woonkamers en slaapkamers, maar uiteindelijk werd in het ontwerp een vloeiend geheel nagestreefd, met uitdrukkelijk veel aandacht voor ruimtewerking door middel van wanden en een perfecte belichting voor de kunstwerken. Het dak werd centraal opengemaakt en voorzien van een daklicht, opnieuw om de aanwezige sculpturen en schilderijen voldoende te belichten. Het meubilair werd minimaal gehouden om zoveel mogelijk wanden vrij te houden voor de collectie. Het enige meubilair in de woning is een bar op wielen, een op maat gemaakte tafel, twee Venetiaanse kasten en zitmeubels van Le Corbusier en Giandomenico Belotti. Het meubilair werd specifiek uitgekozen om niet te interfereren met de kunstwerken. Omdat het huis uiteindelijk nog te klein was, werd in de veranda de eetkamer ingericht. De industriële sfeer van de mechanische constructie zorgt eveneens voor eenvoud in de ruimte en komt de kunstwerken ten goede. (7)
V O L S T O U W E N ( s t u f f e d ) Een tweede mogelijkheid is het volstouwen van de woning met kunstwerken. Waar je ook kijkt, in elke kamer, zowel aan muren als aan plafonds, kunst neemt het over van de bewoner en claimt als het ware de woning. De verzamelaar offert zijn woning op als kunstdepot. In elke kamer van de woning worden een groot aantal kunstwerken opgesteld, zonder dat naar één bepaald werk alle aandacht uitgaat. Daardoor onstaan meestal zeer drukke, schreeuwerige interieurs, waar kunst op een bepaalde manier soms zelfs in de weg lijkt te zitten.
(6)
Uit: (2004) Bertrand, Valère, Lettres d’amour et amour des lettres. in: Connaissance Des Arts nr. 614, pp. 58-63.
(7)
Uit: (1992) Pardi, Gianfranco, Giorgio Marconi, gallerista. in: Abitare nr. 310, pp. 171-180.
kunst in huis
12
[IV]
Verzamelaar Fulvio Ferrari - Turijn, Italië - Architecten Fulvio Ferrari & Toni Cordero Uit: (1993) Regis, Daniele, La casa di frammenti. in: Abitare nr. 324, pp. 70-75.
[IV]
kunst in huis
De totaliteit van de collectie is hierbij van grote waarde. Elk kunstwerk, van waardeloos object tot meesterwerk, gaat op in het geheel. De werken worden zeer dicht tegen elkaar tentoongesteld, al of niet met aandacht voor compositie en kleurencombinatie. De verzameling springt dus als geheel in het oog, vooraleer men zich op één specifiek werk kan focuseren. Foto [IV] is een duidelijk voorbeeld van een woning die volgestouwd is met kunstvoorwerpen en objets-trouvés. Het interieur dient zich aan als druk en dens. Deze woonkamer bevat een zeer diverse verzameling objecten, opgehangen aan en opgesteld vóór de wand. Tekeningen, foto’s, schilderijen, objecten en rariteiten hangen door elkaar en vormen als het ware één groot kunstwerk. De grote elementen in het interieur, zoals de schouw, kast en stoelen, gaan mee op in de wand. De witte kleur van de constructie brengt de collectie meer op de voorgrond, terwijl de houten afwerking in het dak en de oranje tegelvloer toch de nodige warmte creëren. Zo trekt het divers kleurenpalet van de verzameling objecten de volledige aandacht naar zich toe, waaronder de open haard die bezet is met kleurrijke tegeltjes. Het licht wordt getrokken doorheen twee ovale perforaties in de wand, waardoor de collectie een perfecte onrechtstreekse belichting krijgt. Aanvullend is ook een daklicht voorzien om de belichting in de ruimte te optimaliseren. Dit gerenoveerd appartement in Turijn, Italië, is de levende schatkist van architect Fulvio Ferrari. Samen met zijn vriend en architect Toni Cordero ging hij op zoek naar een ruimte waarin geen visuele barrières het zicht verstoren en zijn collectie volledig tot zijn recht komt. De afwezigheid van tussenmuren zorgt voor een open gevoel in de ruimte. Daarnaast echter veroorzaakt de zeer confronterende aanwezigheid van de kunstverzameling een druk en overvol karakter. Eén van de grootste wanden is gevuld met objecten, onder andere een foto van Enzo Isaia, een tekening van Ugo la Pietra, een glas van Sottsass, een project van Marco Romanelli en een Chinees bord van Enzo Mari. De andere heeft een felrode kleur en is de drager van een aantal grotere schilderijen. In deze woning kunnen de wanden spreken. De geordende chaos, of chaotische orde, veroorzaakt in de ruimte een zeer ongewone sfeer, al was het een toevluchtsoord voor verloren herinneringen, nutteloos geworden objecten en unieke kunstvoorwerpen. Het plan bestaat uit een grote rechthoekige ruimte, waar vooraan en achteraan in de woning een verdiepingsvloer werd aangebracht. Onder deze twee vloeren bevinden zich voor- en achteraan respectievelijk (8)
de inkom/badkamer en de keuken, met erboven de gastenkamer en slaapkamer. De verschillende ruimtes worden geconstrueerd door middel van stalen frames, ingevuld met verschillende materialen, zoals houten panelen in de inkom, marmeren panelen in de badkamer en keuken, en pleisterwerk in de woonkamer. De open haard is bezet met een collectie geëmailleerde koperen plaatjes. Het design en de uitvoering zijn van de hand van Del Campo. De chaotische opstelling aan de wand wordt herhaald in de vloer. Deze bestaat namelijk uit handgemaakte poedertegels uit de jaren ‘50 van verschillende kleuren en patronen, lukraak door elkaar gelegd. Lichtarmaturen van Cordero die hoger en lager kunnen gehangen worden verlichten de woonkamer. Stukjes papier bevestigd aan de lampen zorgen voor een draaiend effect wanneer de lamp brandt. Door de open structuur van de woning is privacy een ondergeschikt element. De slaapkamers kunnen enkel visueel worden afgesloten door middel van een aantal gordijnen. (8) Foto [V] is een beeld van de woning van een kunstverzamelaar die een grote collectie kunstwerken bezit in eenzelfde stijl. Een massa aan werken bezet alle wanden in de woning. Het interieur behoudt echter door een sterk gevoel voor compositie en het zachte kleurenpalet zijn authentiek karakter. Kunst zit hier niet in de weg, maar houdt zich iets meer op de achtergrond. In deze woning hangen een groot aantal schilderijen dicht tegen elkaar aan de wanden, onder andere in de traphal. Vóór de wand worden sculpturen tentoongesteld op een marmeren sokkel. Door de densiteit van ophangen en de plaatsing van de beelden wordt een dynamiek gecreëerd die als het ware de weg wijst naar boven. De ruimte is volgestouwd met kunstwerken in verschillende groottes en vormen, maar allemaal opgehangen in luxueuze houten en gouden kaders met gekleurde passe-partouts in pastelgroen, pastelblauw of beige. Mede door de zachte tinten op de wand en tevens door het lampje bovenaan de trap krijgt de ruimte een warme en rustieke sfeer. Ze straalt, zowel qua kleur, compositie als materiaal, geen drukte of chaos uit, maar eerder een gezellige volheid. Dit huis is de woonst van de Parijse kunsthandelaar Jacques Petit-Hory. Hoewel het kleine maar historisch waardevolle huis een plattelandskarakter heeft, staat het toch tussen twee grote moderne gebouwen in het hart van Levallois, een stad in het noorden van Parijs. Het huis is een provocatie op de snelle vooruitgang, het bouwen met beton en het gebruik van gesofisticeerde technieken. De bouwgrond is voor projectontwikkelaars van hoge waarde, maar
Uit: (1993) Regis, Daniele, La casa di frammenti. in: Abitare nr. 324, pp. 70-75.
kunst kunst in huisin 14 huis
XX
Verzamelaar Jacques Petit-Hory - Parijs, Frankrijk - Architect onbekend Uit: (1993) Duret-Robert, François, Une vente, une donation. in: Connaissance Des Arts nr. 496, pp. 110-113.
[V]
kunst in huis
Verzamelaar onbekend - Rome, Italië - Architect onbekend Uit: (1983) La casa trans-moderna. in: Domus nr. 637, pp. 40-45.
kunst in huis
[VI]
Verzamelaars Geert Clarysse & Kris Mys - Antwerpen, België - Architecten Geert Clarysse & Kris Mys Uit: (1993) Casa di Giocattoli. in: Abitare nr. 318, pp. 102-109.
[VII]
kunst in huis
VOOR
NA
Verzamelaar M. C. & B. B. C. - Milaan, Italië - Architecten Marco Romanelli & Stefano Mundula Uit: (1998) Progettare attraverso l’arredo fisso. in: Abitare nr. 372, pp.148-155.
[VIII]
kunst in huis
toch koos de verzamelaar ervoor het huis te renoveren om er zijn collectie te huisvesten. Het is in deze context dat Jaques Petit-Hory schilderijen, tekeningen en sculpturen verzamelt. Niet zomaar als een hobby, maar uiterst gepassioneerd. Zijn liefde voor kunst introduceerde de verzamelaar dan ook in een nieuwe wereld, waaruit een late carrière als kunsthandelaar voortvloeide. Opnieuw als provocatie, maar ook uit noodzaak door de omvang van de collectie, hangen de muren vol kunstwerken, het ene tegen het andere. En niet zomaar om het even welk kunstwerk, werk van Greuze, Natoire, Cambiaso, Zuccaro, en nog veel meer bekende kunstenaars. De werken hangen overal: in de inkom, het salon, de slaapkamers, de traphal, zelfs tot in de badkamer. De verzamelaar heeft een natuurtalent voor het creëren van een algemene wanorde in de woning, maar hecht ook veel belang aan compositie van de kunstwerken. De werken nemen namelijk alle beschikbare ruimte in, zowel aan de wand als op tafels en kasten, maar volgen toch een bepaalde logica. Er wordt voortdurend een evenwicht gezocht in de opstelling van de tekeningen tegenover het aardewerk en de sculpturen. (9) Opvallend op foto [VI] is de lagere densiteit in het opstellen van de collectie. Toch zit de woning eveneens vol met kunst. De collectie zit zelfs, zoals op het beeld te zien is, letterlijk in de weg. Alle kunstwerken, zowel schilderijen, foto’s, objecten als sculpturen, nemen de ruimte in. Ze vullen de ruimtes zelfs zodanig dat de route die door de woning moet worden afgelegd erdoor gedetermineerd is. De witte wanden zorgen voor een mooi contrast met de felle kleuren in de kunstwerken. De vloerbekleding met rode accenten daarentegen vormt de tegenpool van de massieve zwarte en egaal witte sculpturen. Dit huis in Rome, Italië, is gerenoveerd door een kunstverzamelaar en architect als eigen woning. Het statige huis bevat een belangrijke collectie kunst. Het interieurontwerp wordt gedomineerd door de persoonlijkheid van de architect. Het is een idyllisch en utopisch huis dat gezien wordt als een teken van de eigenaar’s hoge gevoeligheid voor de hedendaagse cultuur. Dit blijkt duidelijk uit de zorgvuldige selectie van de werken, die speciaal uitgekozen werden om de ruimtes in de woning te bevolken. Het ontwerp van de woning probeert hier in de eerste plaats een ontmoetingsplaats te zijn voor verschillende van elkaar afwijkende en expressieve kunstwerken. Het dagelijks leven is ondergeschikt en vloeit voort uit de compositie van de kunstwerken in de woning. De boodschap is eenvoudig, namelijk
het esthetische neemt de controle over en wordt één met de architectuur. Het verandert de individuele ruimtes in een totale kunstervaring. Het huis wordt niet op maat ontworpen maar achteraf ingevuld met kunst, waardoor geen enkel kunstwerk of voorwerp op voorhand reeds wordt gecorrigeerd door de architectuur. Op deze manier kan elk kunstwerk binnen de collectie zijn eigen waardigheid behouden als gesloten, ontoegankelijk universum. Het omhullende volume van de woning werkt dus als een neutrale doos, waarin het antiek meubilair en de kunstwerken het karakter van het interieur bepalen, met onder andere werk van Pino Pascali, Gilbert & George en Enzo Cucchi in de inkomhal. (10)
CENTRALISEREN(centralized) Een derde mogelijkheid is een deel van of de volledige verzameling concentreren in één ruimte van de woning. Er wordt een welbepaalde plaats toegewezen aan de collectie waardoor die als het ware de woning deels opeist. De collectie maakt nog deel uit van de huiselijke activiteiten, maar slechts op één specifiek daarvoor voorziene plek. De verzameling krijgt een ereruimte toegewezen in de woning, een plaats waar men naast de activiteiten van het dagelijks leven, ook naar de werken kan kijken en tot rust kan komen. De gezamenlijke opstelling van de collectie is hierbij zeer belangrijk. Alle kunstwerken worden verzameld in één ruimte. Door de collectieve presentatie krijgt de verzameling nog extra waarde, bovenop de waarde van elk kunstwerk afzonderlijk. Foto [VII] toont ons het interieur van een woning waar de confrontatie met de verzameling wordt doorgetrokken over de volledige hoogte van de woning, maar waar deze toch op één plek gecentraliseerd wordt, als het ware in een wandkast. Wat duidelijk in het oog springt is de specifieke constructie van glas en staal, die tegelijk fungeert als scheidingselement tussen de verschillende ruimtes, maar ook als etalage voor de verzameling. Het resultaat is een duidelijke confrontatie met de collectie in elke ruimte van de woning. De verzamelaar offert hier een deel van de privacy op om contact te houden met zijn collectie. Zo is bijvoorbeeld de wand tussen gang en badkamer gebaseerd op hetzelfde systeem, zoals te zien op de coverfoto van deze thesis. Het zeer minimalistisch interieur laat toe dat de collectie alle aandacht naar zich toe trekt, zowel wat betreft vorm als kleur. Het meubilair omvat enkel een aantal essentiële en zeer eenvoudige
(9)
Uit: (1993) Duret-Robert, François, Une vente, une donation. in: Connaissance Des Arts nr. 496, pp. 110-113.
(10)
Uit: (1983) La casa trans-moderna. in: Domus nr. 637, pp. 40-45.
kunst in huis
20
Verzamelaar onbekend - Manhattan, New York, USA - Architecten Tod Williams & Billie Tsien Uit: (1998) Malfatti, Patrizia, Due fronti a Manhattan. in: Abitare nr. 369, pp. 81-90.
[IX]
kunst in huis
basiselementen. De richting en plaatsing van de houten vloerbekleding helpt hier de verschillende ruimtes, zoals inkom, eetkamer en keuken te onderscheiden. Waar de etalagewand de vloer en het plafond raakt, is doorzicht mogelijk naar de onder- en bovengelegen verdieping. De matte witte wanden maken het mogelijk het licht dat in de woning binnenkomt te weerkaatsen, om voldoende licht te bieden aan de centrale glazen koker. Deze woning behoort toe aan Kris Mys en Geert Clarysse. Ze verbouwden dit negentiendeeeuwse pand in Antwerpen naar eigen normen en verlangens. De gevel en trap werden behouden. De zes lange en smalle, achterliggende verdiepingen werden volledig vernieuwd. Ze worden door middel van een centrale koker met elkaar verbonden, zowel wat betreft licht als zicht. De koker is licht excentrisch ingebouwd in de breedte van de woning, maar wordt nooit rechtstreeks verbonden aan een raam. Het verlichten van de collectie in de koker gebeurt door de weerkaatsing van het invallend zonlicht op de witte wanden, de glanzende houten vloer en de gele vloerbekleding op de badkamerverdieping, of door artificiële lichtpunten die in de koker zijn ingebouwd. De constructie is van glas en staal en werd door de verzamelaars, tevens galerijhouders, voorzien als etalage voor de verzameling oude Franse, Duitse en Engelse speelgoedfiguren die dateren van de periode tussen 1870 en 1930. Ze vormt telkens de scheiding tussen traphal en galerij, kantoor, eetkamer, keuken, zitruimte en uiteindelijk ook tussen traphal en badkamer. De koker sluit zich in de vloer van de zolderkamer. Hoewel de woning dus bestaat uit één grote opwaarts vloeiende beweging langs de koker, met telkens fysiek en visueel contact met de aansluitende functies, zijn de slaapkamers en privaat bureau wel afgesloten van de rest van de ruimte. (11) Foto [VIII] toont ons een interieur waarin de verzameling wordt opgesteld tegen de langste en meest centrale wand in de woning, voorzien van een specifiek draagsysteem voor de kaders. De wand heeft een opbouw die volledig in dienst staat van de presentatie van de kunstwerken. Onderaan is een lambrisering van ongeveer een halve meter aangebracht, waarop een eerste laag kaders is neergezet. Daarboven zijn over de volledige lengte van de wand twee draaglatten voorzien, voor de hoger geplaatste kaders. Opvallend is dat deze houten draagstructuren niet uitgevoerd zijn in het donker hout zoals in de rest van de woning, maar in een wit gelakte versie. Het is duidelijk de bedoeling dat de kunstwerken de grootste aandacht trekken en dat de draaglatten
opgaan in de wand. De foto toont een beeld van de private gang, met links twee openingen naar de keuken en inkomhal, rechts de eet- en zitruimte en achteraan de slaapkamers en badkamer. De schuin naar achteren toelopende wand versterkt de dynamiek in de ruimte. Men wordt als het ware uitgenodigd om er langs te lopen. Daarnaast is het schuin toelopen van de wand naar achteren tevens de uitdrukking van de scheiding tussen leef- en slaapgedeelte van de woning, nogmaals gearticuleerd door de materiaalkeuze van de vloer. Naast een neutrale kleur qua vloerbekleding valt ook onmiddellijk de witte kleur op van wanden en plafond, ideaal voor lichtreflectie en een neutrale achtergrond voor de andere elementen in het interieur. Gebruik van hout moet hier voor de nodige gezelligheid en warmte zorgen. Dit beeld is genomen in het gerenoveerde appartement in Milaan, Italië, van B.B.C., een vertaalster met Braziliaanse roots, en M.C., een advocaat afkomstig uit Argentinië. Het geheel werd grondig onder handen genomen door de Italiaanse interieurarchitecten Marco Romanelli en Stefano Mundula. De renovatie hield de vraag in dat het advocatenkantoor van de eigenaar onafhankelijk van de woning zou kunnen functioneren. Door middel van het creëren van een lange interne gang, die vanuit de woonkamer toegang geeft tot slaapkamer, badkamer en keuken, werd dit mogelijk. Deze is ontstaan door het losknippen van vier tussenmuren en kreeg de rol mee van drager van de collectie foto’s en schilderijen van de eigenaars. Gebruik van donkere houtsoorten was een must, gezien de herinneringen van de eigenares aan de warme Braziliaanse interieurs. Het meubilair werd minimaal gehouden. Naast de ingebouwde meubelen naar het ontwerp van de interieurarchitecten werden een aantal waardevolle stukken geselecteerd voor de rest van de woning. De stoelen zijn ‘easy chairs’, geproduceerd door Mondo/Cappellini. Het tapijt is een ontwerp van Umberto Riva, geproduceerd door Driad/Follies. (12)
Foto [IX] toont ons een interieur waar kunstwerken eveneens gecentraliseerd worden in de woning, maar op een zeer museale wijze worden gepresenteerd. Dit beeld is dan ook niet afkomstig uit een woning of appartement dat lokaal of grondig werd gerenoveerd, maar is duidelijk het resultaat van een doelbewust ontwerp van een nieuwe woning. Er werd één specifieke plaats uitgekozen om de confrontatie met de collectie aan te gaan, waaraan dan ook de meeste architecturale aandacht werd besteed. De architectuur is hier op zich een middel geworden om de collectie te presenteren, zonder bijkomende draagsystemen
(11)
Uit: (1993) Casa di Giocattoli. in: Abitare nr. 318, pp. 102-109.
(12)
Uit: (1998) Progettare attraverso l’arredo fisso. in: Abitare nr. 372, pp.148-155.
kunst in huis
22
Verzamelaar onbekend - Japan - Architect Norman Foster Uit: (1995) Residenza multipla e trasparente. in: Abitare nr. 345, pp. 140-146.
[X]
kunst in huis
of interventies zoals de voorgaande voorbeelden hebben ondergaan. Een blik op de traphal toont duidelijk hoe de architect de uitdaging aangaat om een ultieme plaats voor de kunstcollectie te ontwerpen. Veel aandacht werd besteed aan het creëren van voldoende wandoppervlak en hoge ruimtes voor grotere werken in de collectie. Door de dakkoepel stort zich een enorme lichtbundel naar beneden, die opgesplitst wordt door een hoge verticale wand in twee richtingen. De heldere ruimte met haar spierwitte wanden is zo de perfecte drager voor de kunstwerken met opvallende felle kleuren. Naast de lichtinval van bovenuit, die nog versterkt wordt door de weerkaatsing van het licht op de witte wanden, is een schuifsysteem voorzien voor lichtarmaturen in het plafond, die bijkomende nadruk kunnen leggen op de collectie. Het natuurlijk licht met een koude blauwe tint valt tot in de woonkamer, waar de gele schijn van de verlichting een meer huiselijk karakter benadrukt. Het materiaalgebruik van de valbeveiliging, afwisselend transparant en massief, telkens met fijne houten handleuning, accentueert nogmaals de verticaliteit. De woning hanteert duidelijk het concept van een doorlopende vloeiende ruimte. Toch wordt de grens tussen verschillende functies duidelijk gemaakt door een verschillende vloerbekleding. Deze woning in Manhattan, New York, USA, werd ontworpen door architecten Tod Williams en Billie Tsien voor een kunstverzamelaar. De architecten gaan in het ontwerp op zoek naar een evenwicht tussen massieve en transparante wanden. Dit speelt zowel in het voordeel van het dagelijkse leven in de woning, als van de wens van de eigenaars voor een flexibele en wisselende kunstopstelling. De massieve verticale wand werd speciaal ontworpen om dienst te doen als centrale expositieruimte in de woning. Ze reflecteert het natuurlijk licht, dat van bovenuit gefilterd wordt. Het daklicht is dan ook de sleutel in het ontwerp. Licht vloeit tussen twee verticale wanden, waar zich ook de trap bevindt, van boven tot helemaal onderaan in het gebouw, tot aan het zwembad in de kelderverdieping, en vindt een uitweg via de zitruimte. De snede toont de hogere zitruimte, verbonden met de lichtkolom, die duidelijk een uiterst geschikte locatie is voor de collectie. Het kunstwerk op de verticale wand is van I. Knoebel, de zittende sculptuur is van de hand van J. Muñoz. (13)
V E R S P R E I D E N ( s p r e a d ) Een vierde mogelijkheid is de opstelling van elk kunstwerk op zich, op een ereplaats in de ruimte. De woning wordt als het ware een (13)
museum. De verzamelaar richt deze meestal in als een stille, contemplatieve en museale ruimte. De hoge ruimtes, bleke wanden, een minimum aan meubilair en de specifiek gekozen verlichting zorgen ervoor dat elk kunstwerk ten volle tot zijn recht komt, zowel tegen de schouw, tegenover het bed of boven het bad. Deze presentatie van de collectie vraagt echter veel ruimte en gaat daarom meestal ook samen met één van de andere mogelijke opstellingswijzes. Het overblijvende deel van de collectie wordt opgeborgen of in een afzonderlijke ruimte in totaliteit opgehangen. Het individuele kunstobject is in dit opzicht van het allergrootste belang. Het kunstwerk wordt verheven tot een individu, een uniek meesterwerk, maar neemt toch nog altijd deel aan het dagelijks leven. Ook al vervaagt bij deze opstelling de totaliteit van de verzameling en is de collectie in zijn geheel dus minder voelbaar, een groot voordeel is dat men in elke ruimte met kunst in contact komt zonder het gevoel te hebben erdoor overladen te worden. Foto [X] is hiervan een eerste voorbeeld, waarbij de collectie extreem gemusealiseerd wordt door de presentatievorm van de individuele kunstwerken, namelijk onder een stolp. De woning is, in tegenstelling tot de meeste woningen waarin kunst wordt verzameld, een ontwerp met een zeer groot beglaasd oppervlak. Het grootste deel van de wanden bestaat uit glazen panelen die al of niet open kunnen schuiven. Zeer uitzonderlijk is dat zelfs het dak met glas bedekt is. De zon en het invallend licht worden getemperd door een constructie van metalen lamellen aan de binnenkant en over de hele lengte van het glazen dak. Een enorme dakoversteek zorgt aan de buitenkant van de woning voor schaduw op de grote verdiepingshoge ramen. In het slechtste geval kunnen zelfs de rolgordijnen aan de binnenkant van de ramen gesloten worden om de nodige privacy en schaduw in de woning te creëren. De collectie sculpturen en een aantal tekeningen worden in de woning tentoongesteld. De tekeningen hangen aan de massieve wanden, maar de sculpturen worden op een meer uitzonderlijke manier opgesteld en beschermd. Ze worden namelijk op een neutrale zwarte sokkel geplaatst en van de woonomgeving afgesloten door middel van een stolp. Deze zeer museale presentatievorm maakt de werken fysiek onbereikbaar. Naast deze expositiezuilen is het interieur zo goed als leeg. Een aantal zeer eenvoudige meubels moeten het nodige wooncomfort bieden. Door middel van de gele vloerbekleding en een aantal kleuraccenten wordt toch een huiselijk en aangenaam karakter aan de woning gegeven. Deze woning werd gebouwd in Japan
Uit: (1998) Malfatti, Patrizia, Due fronti a Manhattan. in: Abitare nr. 369, pp. 81-90.
kunst in huis
24
Verzamelaar Howard Rachofsky - Dallas, Texas, USA - Architect Richard Meier Uit: (1997) Malfatti, Patrizia, Quasi museo. in: Abitare nr. 367, pp. 84-93.
[XI]
kunst in huis
Verzamelaar Howard Rachofsky - Dallas, Texas, USA - Architect Richard Meier Uit: (1997) Malfatti, Patrizia, Quasi museo. in: Abitare nr. 367, pp. 84-93.
[XII]
kunst in huis
door de gerenomeerde architect Norman Foster als vakantiewoning voor een kunstverzamelaar. Ook de tuin werd volledig nieuw ontworpen door tuinarchitect Shigemi Komatsu. De woning is gebouwd in een typisch Japanse bouwstijl, met lege en contemplatieve ruimtes. De architectuur is echter uitzonderlijk en vernieuwend. Het dak is namelijk in glas en voorzien van elektrisch bedienbare lamellen die het binnenklimaat automatisch regelen. Het plan voorziet ook slechts één grote centrale woonruimte en plaatst de bergruimtes en dienstruimtes als secundaire annexen aan deze open hal. De constructie bestaat uit witgeschilderde stalen structurele elementen, waarin een aantal strakke, grijze wanden het mogelijk maken de ruimte-indeling aan te passen door ze open of dicht te schuiven. Het interieur komt streng en strak over, maar door middel van het sisaltapijt en het invallend zonlicht krijgt de woning toch een warm interieur. Kunst komt, door de eenvoud van het ontwerp en de inrichting, volledig op de voorgrond en neemt de leiding over in de lege ruimte. (14) Foto [XI] en [XII] laten het niet bij een musealisering van de woning door middel van de presentatie van de collectie. Hier wordt de architectuur zelf gebruikt om de woning tot museum om te vormen. Ook al is de ruimte zeer grootschalig, toch moet ze ook de functie van woonruimte blijven vervullen. Alle ruimtes in deze woning hebben een bovenmenselijke maat. De verdiepingen zijn op zich al hoger dan de normale afmetingen en hebben door het gebruik van vides, onder andere in de woonkamer, zelfs de vierdubbele hoogte van de andere verdiepingen. De grote proporties drukken het karakter uit van de woning, die als museum moet fungeren. In het architectuurontwerp zijn reeds een aantal ereplaatsen gecreëerd, specifiek voor één welbepaald kunstwerk, waardoor de werken niet met elkaar in dialoog treden. Vanuit verschillende standpunten in de woning worden de bewoners ook telkens met andere kunstwerken geconfronteerd. De neutrale witte kleur van wanden, plafonds en structurele elementen verwijst duidelijk naar de moderne museumarchitectuur. De zwarte granieten vloerbekleding versterkt het contrast en laat als het ware de muren zweven en daardoor de ruimte nog hoger lijken. Ook het meubilair dat afwisselend wit of zwart is, lijkt zo op te gaan in de omgeving, waardoor de kleurrijke kunstwerken nog meer op de voorgrond treden. De architecturale elementen in het ontwerp en de compositie van de werken zijn zo gekozen dat een onrechtstreekse lichtinval wordt gecreëerd die de werken ten goede komt.
Deze woning in Dallas, Texas, USA, is gebouwd voor kunstverzamelaar Howard Rachofsky. De befaamde architect Richard Meier liet zich inspireren door de wens van de bewoner om de ideale omgeving te creëren voor zijn kunstcollectie. Het resultaat is een fascinerend spel van vlakken en volumes, van contrasterende effecten van zwart en wit, van massieve en lichte architecturale elementen en van geslotenheid en transparantie. De ruimte moet functionele en architecturale kwaliteiten complementeren met een constante visuele dialoog met de kunstwerken. (15)
In foto [XIII] wordt de collectie eveneens verspreid opgesteld in de woning. De vraag is hier echter welke objecten kunst zijn en welk nog tot het meubilair behoren. Een blik in de woonkamer van deze kunstverzamelaars toont ons de eetkamer met daarachter de woonkamer. Wat onmiddellijk opvalt is het museaal karakter van de inrichting. Hoewel de ruimtes klassiek zijn ingedeeld in opeenvolgende kamers, wordt door de manier van opstellen van kunst en meubilair een afstandelijke sfeer gecreëerd. De centrale tafel met stoelen er rond lijkt een kunstwerk op zich, waardoor men als het ware geremd wordt om te gaan zitten. De gekleurde bollen in de woonkamer zijn werkelijk het enige zitmeubilair in de ruimte en nodigen ook uit om erop te gaan zitten, maar zijn in werkelijkheid een kunstwerk. De dagelijkse objecten gaan op in de strakke, witte omgeving en nemen daardoor ook de rol van kunstwerk op zich, terwijl de kunstwerken zelf zich aanpassen aan de klassieke vormgeving van de woning en daardoor een huiselijker karakter krijgen. Het onderscheid woonruimte versus expositieruimte is daardoor moeilijk af te lezen. Onder andere de witte zitbank tegen de muur werkt dit in de hand. Men waant zich in een museum waar men even kan contempleren en de kunstwerken rustig in zich opnemen. Toch krijgt de woning de nodige huiselijke sfeer. Ze wordt sterk verlicht door grote verdiepingshoge ramen. De inval van zonlicht, onder andere op de zachte okerkleurige vloerbekleding, geeft de ruimte de nodige warmte en gezelligheid. Deze woning van Rosa en Carlos de la Cruz werd gerenoveerd door architecten Elizabeth Plater-Zyberk en Jan René Lezcano. Het gebouw staat in een groene omgeving aan de kustlijn in Miami, USA. In het ontwerp wordt nagestreefd een minimum aan ‘domestic territory’ te voorzien, enkel voor de essentiële huiselijke functies zoals keuken en sanitair. De rest van het huis moet een voortdurende wijzigende opstelling van de kunstcollectie mogelijk maken. Dit lijkt op zich
(14)
Uit: (1995) Residenza multipla e trasparente. in: Abitare nr. 345, pp. 140-146.
(15)
Uit: (1997) Malfatti, Patrizia, Quasi museo. in: Abitare nr. 367, pp. 84-93.
kunst in huis
28
Verzamelaars Carlos & Rosa de la Cruz - Miami, Florida, USA - Architecten Elizabeth Plater-Zyberk & Jan R. Lezcano Uit: (2000) Casciani, Stefano, Fiesta mobile. in: Abitare nr. 395, pp. 184-193.
[XIII]
kunst in huis
Verzamelaars Carlos & Rosa de la Cruz - Miami, Florida, USA - Architecten Elizabeth Plater-Zyberk & Jan R. Lezcano Uit: (2000) Casciani, Stefano, Fiesta mobile. in: Abitare nr. 395, pp. 184-193.
kunst in huis
[XIV]
Verzamelaars Bertie & Gigi Urvater - Sint-Genesius-Rode, België - Architect André Jacqmain Uit: (1963) S., A., Una casa per una collezione. in: Domus nr. 401, pp. 16-26.
[XV]
kunst in huis
geen spectaculair en vernieuwend idee, behalve dat deze woning eigenlijk een soort experiment van de kunstverzamelaars is. Het huiselijk meubilair wordt als het ware getransformeerd naar elementen in de expositie van de collectie. Dit met de bedoeling de reacties te testen van vrienden en kennissen die uitgenodigd worden in de woning. De bewoners zien de kunstopstelling als een middel om in een voortdurende confrontatie met de kunst te leven, als een uitdaging om toch een normaal leven op te bouwen in de buurt van de boven de mens verheven kunstwerken. Het resultaat is een demonstratie van hoe architectuur functionele waarden kan communiceren, hoewel ze het antwoord is op puur esthetische eisen van de bewoners. De bewoners hebben een zit- en eetkamer, maar deze vormt geen belemmering voor de museale omgang met de kunstcollectie. Het ontwerp is de demonstratie van een vernieuwende theorie waarin architectuur naast een hoge esthetische waarde ook een zeer functionele invulling kan hebben. Het gaat hier om architectuur die, tegen de trend in, in dienst staat van kunst en het artistieke en zo beantwoord aan de wensen van de verzamelaars, namelijk de voortdurende confrontatie met het spel van bruikbaarheid en onbruikbaarheid van de kunst. In de eetkamer zijn de trapladders het werk van Teresita Fernández en het schilderij is van de hand van Jorge Pardo. De installatie met keramiek bollen ‘You are My Sun’ dateert van 1998 en is een werk van Thomas Schütte. (16) Dat deze woning speciale eisen stelt aan inrichting en vormgeving blijkt nog duidelijker in het deel dat er nieuw werd aangebouwd. De bewoners hebben namelijk, naast de verspreide en museale opstelling van de collectie, ook het verlangen de rest van de collectie tentoon te stellen in een onafhankelijke kunstgalerij.
I S O L E R E N ( i s o l a t e d ) Een vijfde en laatste mogelijkheid is in dit verhaal letterlijk en figuurlijk het buitenbeentje. De collectie wordt volledig uit de woning getrokken om zijn, volgens de verzamelaar, ultieme bestemming te bereiken. De woning wordt uitgebreid met een extra ruimte die geen deel uitmaakt van het leefgedeelte van de woning, of in extremis wordt zelfs een volledig onafhankelijke, op zichzelf staande ruimte voorzien voor de collectie, een privaat museum. De collectie krijgt in dit voorbeeld een zeer vergaande appreciatie. Het geheel van kunstwerken wordt verheven tot het museale, goddelijke niveau. Ook het individiuele kunstobject is in dit opzicht van grote waarde. Het kunstwerk wordt eveneens verheven tot meesterwerk, maar neemt nu geen deel meer aan het dagelijkse leven. Het wordt (16)
geïsoleerd van zijn bezieler, in een ruimte waar deze zich kan onttrekken van het dagelijks leven, de kunstwerken zonder afleiding kan bekijken en de ultieme rust en stilte kan opzoeken. Foto [XIV] toont ons de galerij die deel uitmaakt van dezelfde woning die net werd besproken onder de categorie ‘verspreiden’. De collectie is verspreid opgesteld in de woning, maar het grootste aantal werken hangt in een private galerij die van de woning zelf deel uitmaakt en enkel toegankelijk is voor de bewoners en hun dichtste vrienden en kennissen. De uitbreiding aan de woning is qua plattegrond totaal verschillend van de oorspronkelijke en gerenoveerde woning. Aan de strakke ruimtes is de private galerij er als het ware organisch aangegroeid. Ze bestaat uit een opeenvolging van amorfe ruimtes met verschillende plafondhoogten, gebogen en massieve wanden met weinig perforaties. Er wordt duidelijk een wandeling nagestreefd waar naast de diversiteit in kunstwerken ook de diversiteit in ruimte een meerwaarde moet bieden aan de esthetische ervaring. Een beperkt aantal sculpturen en schilderijen vinden hun plaats in een voor de rest lege ruimte zonder woonfunctie. De belichting gebeurt aan de hand van een flexibel systeem van beweegbare spots op rails en door middel van indirecte verlichting in een nis achter de wand. Rechtstreeks licht komt, door het zeer beperkt aantal openingen in de wanden, nooit in contact met de kunstwerken zelf. De wanden hebben hoogstens een verticaal raam dat contact mogelijk maakt met de buitenruimte en een subtiele rechtstreekse lichtinval toelaat. De gladde, witte wanden moeten, net zoals in de hedendaagse musea, de meest neutrale onderlegger creëren voor de kunstwerken, zodat de aanblik niet verstoord wordt door kleur of reliëf. Het sterk glanzend oppervlak van de vloer versterkt nog eens het museaal karakter. Het maakt de ruimte nog sterieler en daardoor de kunstwerken nog waardevoller. Deze woning in Miami van Rosa en Carlos de la Cruz werd gerenoveerd maar ook uitgebreid door architecten Elizabeth Plater-Zyberk en Jan René Lezcano. Het huis omvat zowel een oorspronkelijke woonruimte als een nieuwe en kunstmatige expositieruimte. Er wordt naar gestreefd een voortdurend wijzigende opstelling en volgorde in sequentie van de kunstwerken en installaties mogelijk te maken, in een strakke en museale omgeving. In de galerij wordt enkel kunstmatige belichting toegelaten. Deze is van cruciaal belang aangezien de kunstwerken, in tegenstelling tot die in de woonvertrekken, hier van de rechtstreekse en natuurlijke belichting onttrokken worden. De
Uit: (2000) Casciani, Stefano, Fiesta mobile. in: Abitare nr. 395, pp. 184-193.
kunst in huis
32
Goetz-Collection - Monaco - Architecten Jacques Herzog & Pierre de Meuron Uit: (1993) Edificio per una collezione d’arte, Monaco. in: Domus nr. 747, pp. 31-37.
[XVI]
kunst in huis
architectuur van de uitbreiding is ook luchtiger en opener om zo voldoende capabel te zijn om de artistieke waarde van de kunstwerken te communiceren. Vooraan links op foto [XIV] hangt een foto van Gonzalez-Torres, in de voorgrond een werk van Doris Salcedo, links een werk van Guillermo Kuitca en rechts een werk van Juan Muñoz. (17) Foto [XV] toont een woning met eveneens een geïsoleerde opstelling van de kunstwerken. Typerend aan deze woning is het voorzien van een volledige verdieping voor de kunstcollectie. Kunst wordt hier uit de woonruimtes gehaald en verheerlijkt in een privégalerij. Het volledige gelijkvloers in deze woning wordt opgeofferd als een serene en strakke omgeving voor de collectie moderne schilderijen. De volledige verdieping is opgebouwd uit verschillende brede kolommen, korte en lange wanden. Deze bieden een ideale omgeving om de collectie op te hangen. Naast het voorzien van veel potentiële oppervlakte voor de collectie, temperen ze tevens de lichtinval. Terwijl de loopzones feller belicht worden, hangen de schilderijen weg van het rechtstreeks zonlicht. De wanden zorgen voor een spel van richtingen en bewegingen. Ze bepalen volledig de route die wordt afgelegd door de galerij zonder aan bepaalde ruimtes primaire of secundaire functies toe te kennen. Zo heeft de langgerekte passage achteraan in het beeld eigen specifieke kwaliteiten, maar verschillend van deze van de grotere ruimte in de voorgrond. Kunstmatige verlichting wordt voorzien tegen het plafond achter glanzende panelen, waardoor opnieuw onrechtstreekse belichting de kunstwerken ten goede komt. Het interieur is volledig ingericht met twee strakke kleuren, namelijk spierwit en gifzwart. Het contrast van deze kleuren op wanden en plafond versterkt het labyrintprincipe in de galerij, dat zich op deze manier ook doorzet boven en onder de kunstwerken, zowel in de vloer en als in het plafond. De kunstwerken krijgen daardoor tevens een perfecte neutrale achtergrond, die afwisselend wit of zwart is. Dit nieuwe huis voor kunstverzamelaars Bertie en Gigi Urvater is ontworpen door architect André Jacqmain in 1959. Het huis staat volledig geïsoleerd en omgeven door groen in SintGenesius-Rode, België. Het gebouw is uitzonderlijk zowel wat betreft bestemming als qua architectuur. Het gelijkvloers van het huis is ontworpen als een galerij voor één van de grootste Belgische collecties moderne kunst. De eerste verdieping daarentegen is het woonappartement van de bewoners, volledig onafhankelijk van het gelijkvloers geconcipieerd. Ook al is de collectie kort vóór het ontwerp van de
woning gestart, als het resultaat van het persoonlijk enthousiasme van de beide verzamelaars is ze met hoge snelheid aangegroeid. Ze omvat vooral surrealistische en abstracte schilderijen, waarvan er een aantal gemaakt werden door bevriende kunstenaars. Zo hangen in de galerij vooral werken van Max Ernst, Klee, De Chirico, Dali, en nog meer bekende namen. Om voor deze collectie een perfecte omgeving te creëren heeft de Belgische architect André Jacqmain, in 1959 een jong beloftevol ontwerper, een groot en strak architecturaal labyrint ontworpen. De binnenmuren zorgen voor een ritmische verdeling van ruimtes waarin de kunstwerken hun plaats kunnen vinden. De voorziene wanden en brede kolommen veroorzaken tevens momenten van verrassing op de wandeling doorheen het gebouw. Tegelijk wordt ervoor gezorgd dat de werken nooit in rechtstreeks contact komen met het invallend zonlicht. Zelfs het exterieur van het gebouw is een uitdrukking van het labyrint in de woning. Het is onmogelijk af te lezen waar binnenin de ruimtes worden afgebakend. Het spel van beton en baksteen en de hoge en lage kolommen geven geen welbepaalde richting aan. Ze laten het gebouw toe, door middel van een expressieve vormentaal, te fungeren als sculptuur in plaats van als duidelijk leesbare architectuur. (18) Foto [XVI] illustreert de meest extreme situatie in de weergave van de kunstcollectie. De verzameling maakt geen deel meer uit van de woning maar wordt er volledig van losgekoppeld. De kunstwerken worden naar hun ultieme bestemming gebracht, het museum. Dit is het interieur van een los paviljoen dat specifiek als privémuseum is ontworpen en ingericht. Het werd onafhankelijk van een woning of ander gebouw gebouwd op zijn eigen perceel. De witte muren, hoge wanden en grote ruimtes verwijzen naar de typische moderne museumarchitectuur, die als voorbeeld werd gesteld tijdens het ontwerp van dit privémuseum. Binnenin werkt het geheel als een opeenvolging van uniforme tentoonstellingsruimtes, die elk slechts een eigen identiteit kunnen verwerven door de kunstwerken die erin getoond worden. Deze opeenvolgende ruimtes worden verlicht door een bandraam tegen het plafond. In het plafond zelf zitten langwerpige lichtarmaturen verwerkt, als waren het lichtspleten in het dak. De strakke en eenvoudige vormgeving wordt versterkt door de witte kleur van de wanden. De houten vloerbedekking verzacht echter de kille sfeer en zorgt voor een dynamiek in de richting van de volgende tentoonstellingsruimtes. Dit privémuseum in Monaco is een
(17)
Uit: (2000) Casciani, Stefano, Fiesta mobile. in: Abitare nr. 395, pp. 184-193.
(18)
Uit: (1963) S., A., Una casa per una collezione. in: Domus nr. 401, pp. 16-26.
kunst in huis
34
Verzamelaar onbekend - Locatie onbekend - Architect Paolo Tilche Uit: (1975) In casa: ‘Muri’ per le tele. in: Abitare nr. 140, pp. 60-63.
[XVII]
kunst in huis
ontwerp van Jacques Herzog & Pierre de Meuron, opgericht om een collectie schilderijen, sculpturen en objecten in te bewaren, met name de GoetzCollection. Het gebouw staat, afgezonderd in een klein groen bos met berken, tussen een straat en een woning van de jaren ‘60. De architectuur van het gebouw en de ruimte reflecteren de karakteristieken van de kunstwerken die de verzamelaar heeft samengebracht over de laatste dertig jaar, daterend van de jaren ‘60 tot heden, met onder andere werken van Nauman, Ryman, Twombly, Charlton, Kounellis, Federle, Rückriem, en vele anderen. Het museum bestaat uit twee op elkaar gestapelde volumes. Een houten volume bovenaan dat rust op een structuur in gewapend beton onderaan. Deze betonnen structuur zit deels ondergronds, waardoor enkel het beglaasde deel bovengronds ervan zichtbaar is. In deze kelderverdieping bevindt zich een kleine tentoonstellingshal met enkel kunstmatige verlichting en een grotere hal die daarentegen baadt in het natuurlijk licht. De bovenste houten verdieping is bovenaan afgeboord met een mat glazen band, vier meter boven de vloer, die daglicht toelaat op de bovenste verdieping. Binnenin bevinden zich tussen kelderverdieping en eerste verdieping twee secundaire kokers, die een tussenniveau vormen op het gelijkvloers. Op dit niveau bevinden zich de kantoren, de inkomhal en de vestiaires. (19)
S Y S T E M E N Deze extra paragraaf wordt gewijd aan de verzamelaarswoningen waarin men door middel van specifiek architecturale ingrepen ervoor zorgt dat de confrontatie met kunst aanpasbaar is naar de wensen en noden van de verzamelaar en zijn medebewoners. Eerst en vooral bestaan er architecturale systemen op niveau van het interieur. Door het spelen met wanden die schuiven of roteren wordt het mogelijk de collectie tijdelijk op te bergen of net in zijn volledigheid zichtbaar te maken. Daarnaast kan tijdens het architectuurontwerp van de woning de wens naar variabele weergave van de collectie in het interieur al worden ingecalculeerd. Zo kan men tijdens de ruimtelijke ontwikkeling van een nieuwe woning reeds vroeg op zoek gaan naar de perfecte en tevens variabele presentatie van de collectie. Eerst en vooral worden de systemen op niveau van het interieur besproken. Foto [XVII] toont ons het bureau van de kunstverzamelaar. Deze werkruimte maakt deel uit van de grotere leefruimte maar kan door middel van schuifpanelen worden afgesloten van de rest
van de woning. Deze schuifpanelen, die ook de mogelijkheid hebben om te roteren, doen dienst als presentatiewanden voor de kleinere werken in de kunstcollectie van de eigenaar. De vaste wanden daarentegen dragen de grote schilderijen, één voor één gepositioneerd op een ereplaats in de woning. De wanden maken het mogelijk op elk moment zelf te kiezen welke schilderijen zichtbaar moeten hangen. Daarnaast kan op een eenvoudige manier beslist worden de ruimte terug open te maken en de kunstwerken op te bergen. De flexibiliteit in opstelling van de collectie beantwoordt daarmee volledig aan het dagelijkse variërende gebruik van de woning. Wat opvalt is het eenvoudige meubilair, namelijk een aantal designobjecten die de kunst het laten overnemen op hun eigen aanwezigheid in de ruimte. Ook de lichte kleur van de vaste wanden, het glanzende witte oppervlak van de schuifwanden, het onopvallend sisaltapijt en de neutrale plafondbekleding werken hieraan mee. Het interieur werkt als drager en gaat slechts een minimale confrontatie aan met de kunstwerken zelf. Dit appartement, naar ontwerp van architect Paolo Tilche, staat volledig in dienst van de wensen en verlangens van de verzamelaar ten opzichte van zijn woning en zijn kunstcollectie, variërend in de tijd. De ontwerper heeft dan ook een speciale oplossing bedacht om het grote aantal kunstwerken efficient en flexibel tentoon te stellen en om een wisselend gebruik van de ruimte toe te laten. Dit wordt mogelijk gemaakt door het gebruik van verplaatsbare en roterende witte panelen, zowel in vloer als plafond in rails geplaatst. De panelen zijn verschuifbaar en delen de ruimte indien nodig op in verschillende delen die dienst doen als woonkamer, eetkamer, werkruimte of zithoek. De panelen kunnen echter gegroepeerd worden om de kunstwerken tijdelijk op te bergen. Er werd zeer bewust gestreefd naar een zeer onopvallend interieur, waarbij witte wanden, glanzend witte panelen, een plafond bestaand uit metalen strips en vast tapijt de ideale achtergrond zijn voor de collectie. Naast kunst is de eigenaar ook liefhebber van designmeubelen. De woning is dan ook enkel ingericht met een aantal uniek en elegante meubelstukken. (20) Foto [XVIII] toont een interieur dat volledig ingericht is in dienst van de collectie. Deze wordt gepresenteerd in een architecturaal systeem, dat tevens de ruimte indeelt in verschillende zones. De kunstwerken worden opgehangen op verplaatsbare en roterende panelen die het mogelijk maken de compositie ervan te wijzigen. De collectie aardewerk daarentegen wordt in glazen etalagekasten tentoongesteld. De volledige
(19)
Uit: (1993) Edificio per una collezione d’arte, Monaco. in: Domus nr. 747, pp. 31-37.
(20)
Uit: (1975) In casa: ‘Muri’ per le tele. in: Abitare nr. 140, pp. 60-63.
kunst in huis
36
Verzamelaar onbekend - New York, USA - Architecten Ayse Sulan Kolatan & William J. McDonald Uit: (1991) New York, una galleria d’arte con abitazione. in: Abitare nr. 301, pp. 122-125.
[XVIII]
kunst in huis
ruimte staat in dienst van de kunstcollectie. De witte muren, vloer en plafond plaatsen zich op de achtergrond. De enorme draagbalk en houten kolommen komen op de voorgrond en dragen de collectie in een glanzend metalen frame. Elk segment van de structuur, en dus elk kunstwerk, kan rekenen op een individueel gerichte verlichting door middel van verschuifbare spots in het plafond. De collectie hangt weg van de ramen en van de directe lichtinval, wat de duurzaamheid van de kleuren en doeken ten goede komt. Deze loft in New York, USA, is grondig gerenoveerd en heringericht door architecten Ayse Sulan Kolatan en William J. McDonald voor twee kunstverzamelaars en galerijhouders. De ruimte doet dienst als leefruimte voor de woning en wordt tegelijk gebruikt als presentatieruimte voor de zeer uitgebreide collectie abstracte schilderijen, surrealistische foto’s en Amerikaans en Indisch keramiek. Het nieuwe interieur van het appartement is volledig gebaseerd op de reeds aanwezige draagstructuur. In de woning is namelijk een centrale houten balk aanwezig in het plafond, die van vooraan tot achteraan in de woning doorloopt. De balk wordt gedragen door vier kolommen, de voorgevel en de achtergevel. Deze waardevolle structurele elementen, zowel qua sterkte als esthetiek, werden opgevat als objets-trouvés, waarop nieuwe elementen werden ingeplugd. Fungerend als ruggegraat van de woning, werden de balk en de vier houten kolommen opgevat als drager voor de kunstcollectie. Er is namelijk een lange aluminiumstructuur aan bevestigd, die tevens de enige vaste wand is in de woning (op een aantal sanitaire cellen na), waarin panelen zijn bevestigd die de kunstwerken dragen. Deze panelen kunnen verplaatst en geroteerd worden, waardoor een flexibele omgang mogelijk is met de ruimtes en met de collectie. Loodrecht op deze wand zijn drie glaswanden ontworpen die de lange ruimte visueel in een aantal grote delen opsplitst. Zo bevindt zich achter de piano en een eerste glaswand de keuken. De glaswanden zijn opgevat als etalagekasten voor de keramiekcollectie. Het is op een veilige manier toch mogelijk om in elke ruimte van het huis in contact te staan met de collectie en indien nodig het huis pijlsnel om te toveren tot galerij. (21) Naast de systemen op het niveau van het interieur kan men ook een systeem voorzien op niveau van het architectuurontwerp waarbij het mogelijk is de opstelling van de collectie te wijzigen naar de wens van de bewoner. Foto [XIX] toont ons het interieur van een woning waarbij over het ontwerp heel grondig is nagedacht. Het beeld van de woonkamer is
sprekend. Ze bestaat uit één grote ruimte, met een enkele hoge wand die dag- en nachtgedeelte van elkaar scheidt. Verder is ze opgedeeld in verschillende zones door middel van laag en middelhoog meubilair. De ruimte wordt van bovenuit en vanuit een aantal nissen opzij onrechtstreeks belicht waardoor ze een gezellig en warm karakter krijgt, tevens ideaal voor het bewaren van een waardevolle kunstcollectie. Deze nissen, als het ware vergelijkbaar met de privéaltaren in de zijbeuken van een kerk, zijn de plaats waar de collectie het meest tot zijn recht komt. Telkens is één schilderij opgehangen op een individuele ereplaats in de woning, met specifieke belichting, hetzij door de ramen in de nissen, hetzij door de speciaal daarvoor voorziene lichtarmaturen. Deze nissen maken daardoor, maar ook door de opstelling van een aantal stoelen en bijzettafeltje, van het interieur een klein privémuseum. Elk kunstwerk is het waard als uniek beschouwd te worden en krijgt door zijn plaats in de woning de eigenschappen van een meesterwerk mee. Toch is dit niet de enige en vaste opstelling van de collectie in de woning. In plaats van elk raam per nis individueel af te sluiten met een gordijn, is hier gekozen voor het afsluiten van de nissen in totaliteit, waardoor men de kans heeft in de woonkamer en slaapkamer een private en persoonlijke sfeer te creëren zonder museaal karakter. De grauwe kleur van de wanden, de warme bruine kleur van het hout in dak en meubilair en het donker tapijt geven de kunstwerken nog meer kracht om met hun felle kleuren op de voorgrond te treden en het karakter in de woning te bepalen. Deze woning is de eigen woonst van architect Alfred Roth in Zurich, Zwitserland. Het gebouw heeft naast een private functie ook een sociaal-pedagogische functie. Het gelijkvloers omvat namelijk het architectenbureau, verdieping één doet dienst als studentenaccomodatie en verdieping twee is de eigen woning van de architect. De woonruimte is verdeeld in een diversiteit aan open ruimtes, namelijk de eetkamer, woonkamer, studio en galerij. Twee daklichten creëren in de ruimte onrechtstreeks licht en fungeren tegelijk als de visuele link naar de daktuin. Het zigzagprofiel aan de westelijke gevel zorgt voor de inval van zuid- en noordwestelijk licht door verschillende hoekramen en biedt tevens een unieke architecturale ruimte voor de opstelling van de collectie schilderijen en meubilair. Op foto [XIX] zien we schilderijen van Le Corbusier en Mondriaan, beiden goede vrienden van de bewoner. (22)
(21)
Uit: (1991) New York, una galleria d’arte con abitazione. in: Abitare nr. 301, pp. 122-125.
(22)
Uit: (1995) Westersheimb, Kay von, Alfred Roth: fellowship home. in: Abitare nr. 339, pp. 168.
kunst in huis
38
Verzamelaar Alfred Roth - Zwitserland, Zurich - Architect Alfred Roth Uit: (1995) Westersheimb, Kay von, Alfred Roth: fellowship home. in: Abitare nr. 339, pp. 168.
[XIX]
kunst in huis
Besluit
Zoals blijkt uit de uitgebreide literatuurstudie en de analyse van een aantal voorbeelden, neemt de opstelling van kunst in de woning zeer uiteenlopende en zelfs extreme vormen aan. Ook al verschillen de budgetten, professionele bezigheden, wensen en verlangens van de verzamelaars, toch levert het wonen met kunst meestal zeer interessante interieurs en architectuur op. Wat steeds terugkomt in de verzamelaarswoning is het belang van voldoende wand- en vloeroppervlakte, voldoende ruimte en verdiepingshoogte, grootte van deur- en raamopeningen voor het binnenbrengen van grote kunstwerken, gerichte lichtinval en vooral het gebruik van neutrale materialen en kleurencombinaties. De voorbeelden tonen ons in de meeste gevallen grote woningen met hoge ruimtes, gebruik van hout en glas, witte wanden en veel aandacht voor kunstmatige verlichting. In elke woning worden analoge ideëen nagestreefd. De diversiteit in de voorbeelden ontstaat vooral door de uiteenlopende persoonlijkheden van de verzamelaars. Ze bezitten beperkte of omvangrijke collecties die verschillende kunstvormen omvatten. Naar gelang het type collectie en de persoonlijke wensen van de verzamelaar streven ze een bepaalde opstellingswijze na, zowel het opbergen, volstouwen, centraliseren, verspreiden als isoleren van de collectie. Tevens is de houding ten opzichte van wonen bij de verschillende verzamelaars zeer divers. Wat bij de ene warmte en gezelligheid moet uitstralen, moet bij de andere strak en eenvoudig zijn. Daardoor ontstaan bij de uitwerking van de architectuur en het interieur, zoals te zien in de voorbeelden, zeer diverse vormen en types. In de analyse komen twee verschillende architecturale invalshoeken naar voren. Alle aangehaalde voorbeelden sluiten aan bij één van beide, maar behouden elk hun uniek karakter. Af en toe gaat het ontwerp van de woning of de herinrichting van het interieur vooraf aan de eigenlijke opstelling van de verzameling. De woning wordt ontworpen en gebouwd voor de kunst. De verzamelaar streeft er in dat geval naar de omgeving en drager van de collectie volledig te bepalen en determineren in functie van de kunstwerken. Alle ruimtes en materialen worden aangepast aan de meest ideale situatie voor de collectie.
41
kunst in huis
In andere gevallen zal de woning zelf gewaardeerd worden in zijn stijl en zonder grote aanpassingen capabel geacht worden de drager van de verzameling te zijn. De collectie wordt toegevoegd aan de bestaande ruimte en moet er zijn plaats vinden. Enerzijds wordt verwacht dat ze plaats inneemt, anderzijds moet ze tot op een bepaald niveau op de achtergrond blijven om de woonfuncties niet totaal te verstoren. Toch schuilt in die verscheidenheid aan oplossingen om met kunst samen te leven ook een gevaar, namelijk het ontstaan van zeer vergaande situaties. In het ontwerp van een nieuwe woning voor een kunstverzamelaar wordt de woonfunctie soms opgeofferd en neemt de museumfunctie het over. Zo ontstaan koude en overgedimensioneerde ruimtes waar wonen enkel nog een bijzaak is. In de villa van Howard Rachofsky, foto [XII], moet men zich als het ware terugtrekken in de keuken of slaapkamer om even aan het ijle gevoel te ontsnappen en tot rust te komen. Het gevaar bestaat dat enkel daar geleefd wordt en dat de woon- en eetkamer hun huiselijke functionaliteit verliezen. Ook budgettair is dit soort opstelling van de collectie een vergaande oplossing. In schril contrast hiermee staat het depot van François Dautresme, foto [I]. Slechts een tipje van de sluier wordt in het beeld opgelicht, maar de massa aan voorwerpen, de densiteit en de uniforme kleuren spreken enorm tot de verbeelding. Het warme en unieke karakter van de ruimte wekt nieuwsgierigheid op. Toch moet ook vermeld worden dat in deze oplossing de woonfunctie in de buurt van de collectie totaal verloren gaat. Ook financieel is zo’n omvangrijke verzameling en het huren of kopen van een groot magazijn niet voor iedereen haalbaar. In de meeste gevallen worden woningen wel gebruikt voor de huiselijke functies, ook al wordt in dezelfde ruimtes ook een kunstcollectie gehuisvest. Toch valt op dat ook daar uitdagende en meestal dure ideëen in het ontwerp sluipen. Zo wordt in de woning in New York, foto [IX], naar het ontwerp van Tod Williams en Billie Tsien opvallend veel aandacht besteed aan een plek voor de collectie op het niveau van de woonruimte en het inpassen van een zwembad in de kelderverdieping. Er wordt als het ware een altaar voorzien in de woning waar enkel de kunstwerken passen, een plek die geen andere functie vervult dan voldoende licht en ruimte creëren.
Een aantal goedkopere oplossingen geven de bewoners vaak dezelfde of zelfs meer voldoening dan de vergaande en dure oplossingen. Zo geeft de open opstelling van de verzameling speelgoedfiguren in Villa Clarysse-Mys, foto [VII], de woning een zeer specifiek interieur. Enerzijds krijgt de collectie een museaal karakter door de grote glazen kast waarin de voorwerpen staan opgesteld. Mede daardoor ontstaat een zeer interessante en vernieuwende ruimtewerking in de woning, waarin het begrip ‘privacy’ tot een minimum wordt teruggedrongen. Wat echter in deze woning opvalt is dat de woonfunctie totaal niet wordt opgegeven. Dit wordt in de hand gewerkt doordat de woning, en dus ook de collectie, zich uitstrekt over zes smalle verdiepingen met normale verdiepingshoogte die elk op zichzelf een compact en huiselijk karakter hebben.
Het leek me uiteindelijk interessant om deze thesis in de vorm van een tijdschrift te presenteren. Na zoveel tijdschriften doorbladerd te hebben leek het me logisch om deze ervaring ook in de vormgeving uit te drukken. Het gebruik van paginagrote foto’s en tekst in artikelvorm nodigt eveneens daartoe uit. Verder verwijst het glossy karakter op de decadentie die deze kunsten verzamelaarswereld in vele gevallen typeert.
Zelf was ik het meest gefascineerd door twee woningen die de collectie op een relatief subtiele manier inpassen in de woning. Kunst in huis doet geen afbreuk aan de huiselijke functies, maar brengt het wonen op een hoger niveau. Het summum van wonen met kunst is naar mijn mening te vinden in het huis dat Norman Foster ontwierp in Japan, foto [X], en in ‘The Fellowship Home’, de eigen woning van architect Alfred Roth in Zurich, foto [XIX]. Door de geslaagde combinatie van wonen en verzamelen dragen deze projecten het meeste van mijn waardering weg. De woningen zouden op louter functioneel vlak ook bewoond kunnen worden door niet-verzamelaars. Maar de aanwezigheid van een summier aantal kunstwerken, met een zeer specifieke manier van opstellen, zorgt ervoor dat er magie ontstaat in het interieur. Deze woningen zijn in vergelijking met een aantal andere voorbeelden financieel in evenwicht met hun wooncapaciteit. Kleine aanpassingen in het ontwerp hebben een grote invloed op het karakter van de woonruimte. Na maandenlang tijdschriften doorbladeren begonnen appreciaties en kritieken zich op te stapelen in mijn hoofd. Het grote aantal illustraties, de uiteenlopende verzamelingen en diverse levensverhalen van de verzamelaars lieten een diepe indruk na. Daaruit volgde de drang om een aantal woningen van dichtbij te bekijken en dieper in te gaan op de verschillende opstellingswijzes die verzamelaars hanteren. De analyse bracht nog meer verwondering voor de verschillende projecten met zich mee. Elke woning wordt met een beeld geïllustreerd, maar het is pas wanneer de bewoner zich kenbaar maakt en de specifieke omstandigheden per collectie naar voren worden gebracht dat volledig kan worden begrepen hoe met kunst geleefd wordt.
kunst in huis
42
Literatuurstudie
O N D E R Z O E K De in deze thesis geformuleerde conclusies werden gehaald uit een uitgebreide literatuurstudie in tijdschriften. De nadruk in dit thesisonderzoek ligt dan ook op het maandenlange opzoekingswerk in verschillende bibliotheken in Gent, Brussel en Antwerpen. Er werden steekproeven uitgevoerd in een groot aantal architectuur- en kunsttijdschriften. Vier tijdschriften werden geselecteerd en persoonlijk doorbladerd. Met name deze waarin regelmatig artikels verschijnen die het thema van deze thesis aansnijden, de tijdschriften die in België raadpleegbaar zijn en enkel die met een glossy karakter waarin een groot aantal en grote foto’s de tekst illustreren. Aan de hand van drie parameters is in de 2180 doorbladerde exemplaren op zoek gegaan naar artikels specifiek over kunstverzamelaarswoningen. De eerste parameter is de woning, de tweede parameter is de verzamelaar en de derde is de kunst. De artikels gaan dus enkel over woningen van verzamelaars van kunst. Horecazaken, bedrijven, musea, kunstenaarswoningen met enkel eigen werk, interieurs met een aantal decoratieve kunstwerken en bijvoorbeeld verzamelaars van postzegels en blikken dozen komen niet aan bod in deze selectie. Er werd naar gestreefd zowel architectuurals kunsttijdschriften te onderzoeken en daarin zo ver mogelijk terug te gaan in de tijd om een brede visie te krijgen op de aandacht die wordt geschonken aan verzamelaars en hun woningen. ABITARE is een Italiaans tijdschrift dat zich vooral richt op architectuur, design, interieur en kunst. Het wordt gemiddeld elf maal per jaar uitgegeven. Het werd geraadpleegd in de bibliotheek van de Academie van Hogeschool Gent en Antwerpen. Het tijdschrift werd doorgenomen vanaf 1962 tot en met 2007 en heeft 168 artikels opgeleverd. CONNAISSANCE DES ARTS is een Frans kunsttijdschrift. Het wordt gemiddeld elf maal per jaar uitgegeven. Het werd geraadpleegd in de bibliotheek van Hogeschool Gent en in de Koninklijke Bibliotheek in Brussel. Het tijdschrift werd doorgenomen vanaf 1952 tot en met 2007 en heeft 183 artikels opgeleverd. DOMUS is een Italiaans architectuurtijdschrift. Het wordt gemiddeld twaalf maal per jaar uitgegeven. Het werd geraadpleegd in de bibliotheek van Universiteit Gent, Vakgroep
43
kunst in huis
Architectuur en Stedenbouw, en in de Koninklijke Bibliotheek in Brussel. Het tijdschrift werd doorgenomen vanaf 1946 tot en met 2007 en heeft 87 artikels opgeleverd. L’ARCHITECTURE D’AUJOURD’HUI is een Frans architectuurtijdschrift. Het wordt zes maal per jaar uitgegeven. Het werd geraadpleegd in de bibliotheek van de Universiteit Gent, Vakgroep Architectuur en Stedenbouw. Het tijdschrift werd doorgenomen vanaf 1946 tot en met 2007 en heeft 25 artikels opgeleverd. Uit de gevoerde literatuurstudie blijkt duidelijk dat kunstverzamelaars en hun woning regelmatig in architectuur- en kunsttijdschriften worden besproken. Hoewel algemeen wordt aangenomen dat verzamelaars publieke aandacht mijden, is het resultaat van het onderzoek uitgebreider dan eerst verwacht. Toch is er een duidelijk verschil in de frequentie van voorkomen van artikels tussen de architectuurtijdschriften en de cultuur- en kunsttijdschriften. Ongeveer drie vierden van de weerhouden artikels komt uit de laatste groep. De aandacht voor de verzamelaar en zijn woning moet dus vooral in de kunstwereld worden gezocht. Naast een uitgebreide voorstelling van de collectie, geeft men zowel tekstueel als visueel een duidelijk beeld van het interieur en de architectuur van de woning. Meteen valt ook een duidelijk verschil op qua invalshoek tussen de vier weerhouden tijdschriften. In het Italiaanse architectuurtijdschrift Domus wordt de nadruk vooral gelegd op de architectuur van de woning. Vaak wordt het feit dat de eigenaar en bouwheer ook een kunstverzamelaar is slechts als een detail beschouwd. In het Franse architectuurtijdschrift L’Architecture d’Aujourd’hui wordt op dezelfde manier met de verzamelaarswoning omgegaan. De persoon zelf en zijn verzameling verdwijnen op de achtergrond. Het concept en de constructie van de woning gaan met alle aandacht lopen. Helemaal anders is de benadering van het Italiaanse cultuurtijdschrift Abitare. Daarin wordt de verzamelaar zelf, de kunstcollectie en het interieur van de woning uitvoerig beschreven. Men heeft specifiek de bedoeling om, door middel van tekst maar ook aan de hand van een groot aantal beelden, de verzameling te tonen en het interieur open te stellen voor de lezers. Extremer nog zal het Franse kunsttijdschrift Connaissance des Arts
volledig de nadruk leggen op de verzameling. De verzamelaar zelf en de woning staan maar op de tweede en derde plaats.
A N A L Y S E Om een duidelijk beeld te krijgen van de inhoud van de verzamelde informatie en om uiteindelijk een conclusie te kunnen formuleren, is een lijst met acht categorieën trefwoorden opgesteld. Aan de hand daarvan is elk artikel geanalyseerd en tot direct bruikbare informatie verwerkt. Nader toegelicht bestaat de analyse erin de drie eerder vermelde parameters die gebruikt zijn tijdens de literatuurstudie te onderzoeken, nl. de woning, de verzamelaar en de kunst. De belangrijkste parameter in dit onderzoek is natuurlijk de woning. Aan de hand van vier trefwoordcategorieën werd gezocht naar specifieke informatie omtrent de woning: TYPOLOGY (new apartement, renovation apartement, extension apartement, new house, renovation house, extension house, gallery): Welk type woning betrekt de verzamelaar? Zal hij eerder wonen in een huis of een apartement? Of voorziet hij zelfs een extra paviljoen aan of bij de woning, een onafhankelijke en private ruimte speciaal voor de collectie? Zijn de woningen al of niet specifiek ontworpen om er de collectie optimaal in te passen? Of kan de verzameling ook in een gerenoveerde woning zijn plaats opeisen? LOCATION: Welke is de geografische ligging van de verzamelaarswoningen die werden Hoe is de aandacht vanuit de besproken? onderzochte tijdschriften verdeeld over de verschillende continenten? ARCHITECT: Wie is de architect van de woning? Wordt vaak beroep gedaan op grote namen? Komen bepaalde architecten voor die vaker door verzamelaars worden aangesproken voor het ontwerp van hun nieuwe woning? DISPLAY (spread, stuffed, centralized, stored, isolated): Hoe wordt met kunst in het interieur omgegaan? Probeert men kunst te integreren in de woning, of legt de kunst beslag op de ruimtes? Is een kunstwerk een decoratief en precies gepositioneerd element, gelijkmatig verspreid over de verschillende ruimtes in de woning? Of worden de ruimtes volgestouwd van vloer tot plafond? Groepeert men de kunstwerken in één of enkele ruimtes die deel uitmaken van de woning? Worden collecties volledig tentoongesteld, of zal men ze deels of geheel opbergen in een opslagruimte die deel uitmaakt van de woning? Worden in extremis extra verzamelen tentoonstellingsruimtes voorzien, afgescheiden van de woning, waar de collectie gemusealiseerd wordt.
Daarnaast is het belangrijk een beeld te schetsen van de verzamelaar persoonlijk. Dit gebeurt in dit onderzoek aan de hand van twee trefwoordcategorieën: COLLECTOR: Welke identiteit heeft de verzamelaar? COLLECTOR TYPE (architect, artist, art amateur, art expert): Tot welk type behoort de verzamelaar? Is de architect zelf de verzamelaar? Verzamelt een kunstenaar werk van collega’s? Is de verzamelaar een echte kunstkenner vanuit zijn professionele bezigheden? Of is hij eerder een kunstliefhebber? Uiteindelijk wordt ook, aan de hand van eveneens twee trefwoordcategorieën, een idee meegegeven van kunstenaars en types kunst die worden verzameld door de verzamelaars die in de tijdschriften vermeld worden: ART: Hoe divers of eenzijdig zijn die verzamelingen? ARTIST: Komt het werk van bepaalde kunstenaars vaak terug in verschillende collecties? E N D N O T E Aan de hand van de in totaal 463 weerhouden artikels werd een bibliografie opgesteld in het computerprogramma Endnote. Met dit programma werd een database aangelegd van de tijdschriftartikels, gesorteerd volgens tijdschrift, jaar van verschijnen, nummer, auteur en titel. Door middel van de vooraf opgestelde lijst met trefwoorden is getracht een gedetailleerde analyse te maken van de weerhouden artikels. Deze analyse omvat zowel de tekstuele als visuele inhoud ervan. Het uiteindelijke doel is de massa aan informatie toegankelijk te maken voor verder onderzoek of bij de zoektocht naar specifieke informatie omtrent bepaalde verzamelaars, architecten, kunstenaars, ... en dergelijke. Het programma Endnote werkt tevens als zoekmachine. Zo vindt men zeer gemakkelijk en snel alle artikels terug die bij een bepaald trefwoord horen. Per ingevoerde referentie kan de pdf-versie van elk tijdschriftartikel worden geraadpleegd. Om verder opzoekingswerk te vereenvoudigen volgt hierna een volledige lijst met alle ingevoerde trefwoorden per categorie. Naast deze trefwoorden kunnen de referenties ook op tijdschrift, jaar, nummer, auteur of titel doorzocht worden. Daarbij vermeldt ik dat de titels enkel zijn ingevoerd in de oorspronkelijke taal, respectievelijk Frans en Italiaans. Helemaal achteraan bevindt zich de volledige bibliografische lijst met alle geselecteerde artikels uit het literatuuronderzoek.
kunst in huis
44
Trefwoordenlijst
HOME typology apartement new apartement renovation apartement extension apartement house new house renovation house extension house gallery HOME location Argentina Buenos Aires Buenos Aires, La Lucila Australia Sunshine Beach Austria Vienna Belgium (Ghent-Bruges) Antwerp Bergen, Saint-Woudru Brussels Ghent Hasselt Keerbergen Belgium Knokke Knokke-Heist Leuven Maastricht Oudenaarde Sint-Genesius-Rode Brazil Rio de Janeiro Sao Paulo Sao Paulo, Morumbi Terezopolis Canada Montréal Chile Santiago China Hong Kong Colombia Cali Denmark Helsingor Kopenhagen Finland Helsinki, Granö Noormarkku France Belfort Broué Cannes Chamblac Gourdon Haute-Provence Hem Hyères Lot-et-Garonne Marseilles Monceau Neuilly Paris Paris, Bois de Boulogne
45
kunst in huis
Paris, Neuilly Paris, Parc Monceau Paris, Saint-Germain-des-Prés Perigueux Provence Riom Saint-Genès-de-Castillon Saint-Paul-de-Vence Senlis Toulouse Verrières-le-Buisson Yvelines, Montfort-l’Amaury Germany Baden-Baden Basel Berlin Düsseldorf Grünewald Munchen Stuttgart Ghana Accra Greece Athens Greece Athens, Anavryta India Ahmedabad Ireland Donegal Italy Bologna Brescia Como Costa Ligure Genova Lake Garda Liguria Lombardia Lombardia, Bergamo Marais Meda Milan Milan, Crema Milan, Monforte Monferrato Monza Napoli Palermo Palermo Viejo Parma Piacenza Rome Salerno, Positano Spina Tiglieto, Costa Azzurra Torino Udine Varese Venice Vicenza Vicenza, Malo Villini Japan Fukuoka Tokyo, Karuizawa Monaco New Zealand
Northern Europe Russia Moscow St. Petersburg Spain Barcelona Madrid Madrid, Castillena Switzerland Geneva Oberaegeri Ticino, Muzzano, Lake Lugano Zurich Thailand Bangkok The Netherlands Amsterdam Friesland United Kingdom Camebridge Cornouailles, Foeck Cornouailles-Devonshire Hampshire London Oxford United States of America California California, Beverly Hills California, Hollywood California, Palm Springs California, Santa Monica Chicago Connecticut, Greenwich Connecticut, New-Canaan Florida, Miami Georgia, Sea Island Los Angeles Los Angeles, Beverly Hills Los Angeles, Echo Park Los Angeles, Venice Massachusetts, Cambridge Michigan Minnesota, Minneapolis Minnesota, Wayzata Missouri, St. Louis, Southampton Montana Nevada New Jersey, Princeton New Mexico, albuquerque New Mexico, Santa Fé New York New York, Long Island New York, Long Island, Manhasset New York, Manhattan Philadelphia Seattle Texas, Austin Texas, Dallas Vermont, Shelbourne Virginia, East Hampton Washington Winsconsin, Piacenza Woodstock Venezuela Caracas Vietnam Hanoï
HOME architect Aalto, Alvar Abdy, Valentin Agliardi, Paolo Agrest, Diana Albanese, Flavio Albini, Franco Alessandro, Massimo d’ Ambasz, Emilio Amoretti, Aldo Andersson, Arthur Andersson, Stig André, Jacques Atelier Alchimia Augenfeld, Felix Aulenti, Gae Baines, George Baleri, Enrico Barclay, Charles Bardi, Line Bo Barroux Barth, Emmanuel Bassó, Carlos Bataille, Claire Bega, Melchiore Belanger Bellini, Mario Bellos, Christophe Béloborodoff, André Belotti, Giandomenico Bertolazzi, Gaetano Blume, Heinz Blume, Ursula Boeri, Cini Boggia, Mariano Bollati, Lucilla Bolonha, Francisco Bonfanti, Giovanni Bonjean Boscry, Pierre Boudin, M. Breuer, Marcel Buliani, Sergio Buri, Michel Buzzi, Tommaso Cabrol, Fred de Caldas, Benjamin Barney Camagna, Walter Camoletto, Massimiliano Campi, Mario Capella,Juli Carli, Andrea de Carpi, Girolamo da Caruso, Pilar Briales Casasco, Ermanno Casparini, Graziano Castiglioni, Livio Castiglioni, Paolo Haigh Cavaglieri, Giorgio Ceccariglia, Carla Cheshire, Pip Cilona, Mario Cirici, Cristian Civit, Josep Maria Clarysse, Geert Condo, George Corbiau, Marc Cordero, Toni Corroyer Cortesi, Aurelio Cruz Claro, Carlos Alberto Cuvillier, Albert Daem, Hilde Danese, Bruno
Decoker, Johan Delogne, Jean Destailleur Devés, Ana Luisa Devey, George Diacomidis, Catherine Dominioni, Luigi Caccia Dorf, Jay Döring, Wolfgang Downes, Steven Dubbeldam, Winka Dubois, Xavier Ellrichshausen, Sofía von Erickson, Arthur Erstad-Jorgensen, Troels Ferrari, Fulvio Ferruzzi, Alberto Fiano, Emanuele Fiori, Leonardo Fornasetti, Piero Foster, Norman Foster, W. Fourcade, Vincent Frank, Jean-Michel Fuchs, Gilles Gagnière, Dominique Gali, Jordi Gallet, Gérard Gandelsonas, Mario Garcia, Jacques Gardino, Alberto Gariboldi, Marina Garotti, Vittorio Gasparini, Graziano Gaul, Winfried Gazzaniga, Luca Geffroy, Georges Gehry, Frank O Giorgio, Manolo di Giovanni, Mario di Girard, Alexander H. Gismondo, Jean Giusta, Giuso Della Goff, Bruce Goldberg, Bertrand Goldfinger, June Goldfinger, Myron Gonse, Henry Gordon, Max Grange, Jacques Graves, Michael Grawunden, Johanna Greco, Libero Greer, Michael Gregotti, Vittorio Griffith, Jay Grossi, Bruno Guard, Mark Guidarini, Stefano Gwathmey, Charles H., P. Hampton, Mark Harritos, Nikos Hawkinson Hazan, Isaac Hebey, Isabelle Heim, Glenn Helg, Franca Herzog & de Meuron Hicks, David Hill, Kerry Himmelbau, Coop Hoffmann, Joseph Holland, Henry Horta, Victor Ibens, Paul
Isozaki, Arata Israel, Franklin D. Jacobsen, Arne Jacqmain, André Jakob, Dominique Janet, Janice Jansen Johnson, Philip Jongmans, M. Juhl, Finn Jullian, Philippe Kalkin, Adam Katkov, Richard Kelen, Pascal van der Kieckens, Christian Kiener, Daniel Kint, J.-M. t’ Kolatan, Ayse Sulan Komatsu, Shigemi Labò, Mario Lacroze, Eduardo Lapidus, Morris Lazo, Antonio Lazzaretto, Antonio Lazzarini Pickering Architetti Le Corbusier Leflers, Rachel Lenci, Sergio Lens, Bart Lescaze, William Levi, Corrado Lezcano, Juan René Lionni, Leo Lipari, Alessio Lomazzi Luchetta, Antonio Luchini, Franco MacDonald, William J. MacFarlane, Brendan Mack, Mark Maggio, Jacopo Magnaghi, Augusto Magnusson, Emanuela Frattini Magri, Massimo Manteola, Flora Marcante, Andrea Marelli, Michele Mariani, Gepy Marinoni, Guiseppe Martin, E. Martin, Henri Mastro, Eliana lo Matthews, Ed J. Mayné, Servais Meier, Richard Mendini, Alessandro Menghi, Roberto Merkelbach, Elling Meroni, Antonio Miguens, José Ignatio Miller, Smith Mlinaric, David Mollino, Carlo Mongiardino, Lorenzo Monzini, Rosanna Moore, Charles Moreux, Jean-Charles Mulder, Miriam Mundula, Stefano Mure, Edouard Mys, Kris Nagai, Keiji Namias, Olivier Negoescu, Alexandre
Negoescu, Cristina Neutra, Richard Nicolin, Pierluigi Nobili, Susanna Novembre, Fabio Ostbanen, Indretning pa Page, Russel Pannocchi, Paolo Paolillo, Pier Luigi Papoulias, Christos Pardi, Gianfranco Pas, de Pawson, John Penney, Richard Perret, Auguste Pessina, Franco Petchersky, Ignacio Pezo, Mauricio Pietra, Ugo la Pineau, Nicolas Plantier, Marc du Poitevin, Michel Pollock, Steven Ponti, Gio Portaluppi Portman, John Prince, Bart Prix, Wolf D. Quadri, Nicola Quadrio-Curzio, Giovanni Quinet, Jacques Raboni, Fulvio Raboni, Lazzaro Ramón-Solans, JoséLuis Randall, Brookes Stacey Rauber, Helmut Rauch Raynaud, Jean-Pierre Rémon, Willy Revell, Viljo Riboli, Beppe Ricciotti, Rudi Rietveld, Gerrit Robbrecht, Paul Rogers, R. Romanelli, Marco Romanet, Jean-Pierre Rota, Francesca Roth, Alfred Royaux, Serge Rudolph, Paul Salvadeo, Pierluigi Salvati, Alberto Samuel, Henri Sanchez-Gomes, Javier Santos, Josefa Sarian, Annig C. Sarti, Giulia Sauvage, Paul Scapula, Pierre Schuepp, Christoph Scott, Kenneth Seassaro, Alberto Segil, Harry Serrano, Ricardo del Amo Sert, José Luis Sarquitectsassociats Sevigné, Charles Sévigny, Charles Siegel, Robert Silvestrin, Claudio Simon, Jacques Siskin, Paul
kunst in huis
46
Smith-Miller Solages, Marie-Louise de Solsona, Justo Sottsass, Ettore Spreafico, Pia Karin Stefanidis, John Stuart, James Swiczinsky, Helmut Tannevot Tedeschi, Mario Tenreiro, Joaquim Terry, Emilio Terzaghi, Mario Thompson, Jim Tilche, Paolo Tillman, Keith Tremlett, David Trench Tresoldi, Ambrogio Tsien, Billie Tubella, Natalia Undurraga, Christian Urbino, d’ Valle, Gino Valle, Piera Vardy, John Vaudoyer, G. Venturi Verbaenen, F. Veruggio, Ettore Vicario, Barbara del Vici, Andrea Busiri Viganò, Vittorio Vigo, Nanda Villaneuva, Carlos Raul Vinoly, Rafael Vodoz, Jacqueline Walz, Kevin Wander, Martin J. Wewerka, Stefan Whitton, Robert Wiener, Paul Lester Williams, Tod Yamaguchi, Makoto Zanetti, Umberto Zanuso, Marco Zayadi, Ferry Zeffirelli, Franco HOME display centralized isolated spread stored stuffed COLLECTOR A. Abdy, Valentin Aberconway, Christabel Aboukrat, Serge Adron, Ralph Agliardi, Paolo Albanese, Flavio Anavi Andersson, Arthur Andersson, Stig Anh, Dao Danh Arman Ash, Sergio B. Backer, Philippe de Baldwin, Benjamin Baleri, Enrico Bardi, Line Bo
47
kunst in huis
Baumann, Erich Bellini, Mario Bergé, Pierre Billarant, Françoise Billarant, Jean-Philippe Bischofberger, Bruno Biumo, Guiseppe Panza di Björnson, Teresa Blass, Bill Bloch, Adolf Bloch, Francisco Bogaerts, Louis Bonjean, Jacques Bonna, Jean Boschi, Antonio Bosser, Daniel Bratvold, Gunnar Bratvold, Ingelise Breton, André Brindisi, Remo Bromberg, André Bruni, Claudio Buliani, Sergio Burda, Frieder C., M. Cai, Bui Quoc Caldas, Benjamin Barney Camargo, Beatriz Pimenta Camargo, Mario Capella,Juli Carré, Louis Carré, Olga Castelbajac, Charles de Caylus, de Cedrini, Maria Cristina Changeux, Jean-Pierre Chao, T. Y. Chapelain-Midy Chateaubriand, Gilberto Chermayeff, Ivan Chermayeff, Jane Chow, Edward Chu, Almond Cicogna-Mozzoni, Donina Ciechanowiecki, André Cinnamond, Normand Citterio, Antonio Civit, Josep Maria Clendinning, Max Condé, Alain de Couvelaire, M. Couvelaire, R. Cruz, Carlos de la Cruz, Rosa de la Cushing, Betsey Cushing, John Hay Cuttoli, Marie D. Danese, Bruno Dautresme, François Daverio, Philippe Deprez, F. Devés, Ana Luisa Didrichsen, Gunnar Didrichsen, Marie-Louise Dillée, Bernard Dino Dorf, Jay Duesberg, Betty Duesberg, François Durand-Dessert, Liliane Durand-Dessert, Michel
Dutton, Ralph Dwan, Terry Ede, Jim Efron-Bloch, Natalya Nikitina Emfietzoglou, Eleni Emfietzoglou, Prodromos F. Falckenberg, Harald Fenwick Ferrari, Fulvio Ferruzzi, Alberto Fields, Duggie Fornasetti, Piero Friedman Friedman, Marvin Ros Friedman, Yona Fuchs, Gilles Fuchs, Marie-Françoise Galabert, Michel Galbert, Antoine de Galliaert, Peter Gasparini, Graziano Gasparini, Olga Gavina Geldzaher, Henry Gilbert, Arthur Gillion-Crowet, AnneMarie Gilou, A. Girard, Alexander Givenchy, Hubert de Glaser, Milton Glusberg, Jorge Goldberg, Bertrand Goldstein, M. Gould, Frank Jay Graves, Michael Greenwald, Allan Greenwald, Jill Greer, Michael Griffith, Jay Groult, Benoîte Guarnaccia, Steven Guerlain, Christiane Guerlain, Jean-Pierre Guggenheim, Peggy Guidotti, Paolo Guitry, Sacha Gullichsen, Maire Gullichsen, Peter Haerdtl, Irene Haerdtl, Nino Hansen, Hanne Wilhelm Harcourt, Vicomtesse d’ Hauert, Roger Haussmann, Robert Haussmann, Trix Heft, Jacques Hennessy Hesmerg, Erik Hicks, David Hill, Derek Humblot, Robert Huston, John J. Jakobson, Barbara Jeffress, Arthur Joannou, Dakis Judd, Donald Juhl, Finn Klein, Mimi Kohn, Philippe Kreeger, David Krzentowski, Didier
L. Lacaze, Florence Ladrière,Guy Lam, Nguyen van Landeu, Nicolas Lane, Kenneth Laurent, Yves Saint Leavin, Margo Lebel, Jean Jacques Leclercq, Philippe Leeuw, Hendrik van der Lefèvre, André Leirner, Adolpho Lemme, Fabrizio Lemme, Fiametta Lévy, Raoul J. Lionni, Leo Lluïsot Lo, Kai Yin Luchini, Franco Luna, Adolf Lundberg, Gunnar W. Maenz, Paul Magnusson, Emanuela Frattini Mallet-Stevens Manoukian Marconi, Giorgio Margolies, John Maria Mariya, S. Maslon, Samuel H. Matthews, Ed J. Maud’huy, de Mauriès, Patrick Mcllhenny, Henry James Mendini, Alessandro Messagier, Jean Messagier, Marcelle Mestach, Marthe Mestach, Willy Meyer Miguens, José Ignatio Minh, Duc Minini, Massimo Mis, Marcel Mis, Zaira Mnuchin, Adrian Mnuchin, Robert Mollino, Carlo Mondino, Aldo Montessori, Lisa Monti, Franco Moore, Charles Moreux, Jean-Charles Moss, Murray Mourmans, Ernest Mys N. Nagai, Keiji Nardo, Victoria di Navarra, Enrico Négro, Laurent Nellens, Roger Neumann, Hubert Niarchos Nicolas, Alain Norman, Dorothy Norman, Edward Norton, Eileen Norton, Peter Novembre, Fabio Oliveira, Pombo de Olnick, Nancy P., Comtesse de Pardi, Constantino
Parnall Pastor, Patricia Paz, Bernardo Penard y Fernandez Perlstein, Sylvio Petit-Hory, Jacques Pétridès Picasso, Marina Piccinelli, Pit Pinto Pizzi, Pier Luigi Planchart Planchart, Anala Planchart, Armando Ponti, Gio Portman, John Prat, Louis-Antoine Prat, Veronique Quinn, Anthony Quynh, Do Phuong Rachofsky, Howard Rama, Carol Renault, Camille Renversez, Francis Rheims, Maurice Riboli, Beppe Richard, Edouard Robert Rodenstock, Inge Rossi, Jean-Marie Roth, Alfred Rotschild, Anthony de Rotschild, Goldschmitt H. Rotschild, Jacob Royaux, Serge Rubinstein, Helena Rudolph, Paul Rueff, Jean-Georges S. S., J. Salle, David Sambonet, Roberto Samoylovich, Girgory Samuel, Henri Sandoz, Maurice Sanovitch, Igor Sarabhai, Gautam Sarabhai, Gira Sarabhai, Manorama Sattamini, João Schmidt, Luis Rosen Scott, Kenneth Seignolle, Claude Semenova, Lydia Semenova, Vladimir Sert, José Luis Sewell, Tom Seymour Shaks, Ljuba Shire, Bill Sigg, Rita Sigg, Uli Simrod, Sheila Natasha Sokolov, Mikhail Sozzani, Carla Spanu, Giorgio Sperone, Gian Enzo Springer, Anne-Marie Staudenmeyer, Pierre Stefano, Marieda di Steinhardt, Michael Stewart, Alexandra Stoclet, Adolphe Susan Talleyrand-Périgord,
Hélie Tan, Natasha Zan Testa, Clorindo Theodoracopoulos Thomêt Thompson, Jim Titus, Edward W. Troubetzkoy, Igor Tuan, Tran Hau Tubella, Natalia Undurraga, Christian Urvater, Bertie Urvater,Gigi V., A. Valentino Valle, Gino Varende, Jean de la Velde, Jessy van de Velde, Ronny van de Versace, Gianni Vici, Andrea Busiri Vidal, Yves Vierny, Dina Vigo, Nanda Villaneuva, Carlos Raul Vilmorin, Louise de Visser, Martin Vivier, Roger Vodoz, Jacqueline W. Wallis, Richard Wallraf, Paul Waring, Marjorie Weisman, Frederick R. Weisman, Marcia S. Wiener, Paul Lester Wilson, Sir Martin Winton Wong, Hisun Woodner, Ian Wright, Bagley Xerra, Rosalba Xerra, William Yacovleff, Lila de Yvaral, Jean-Pierre Zanotta, Eleonora Zeffirelli, Franco COLLECTOR type architect artist art amateur art expert ART drawing furniture objects objets-trouvés painting photography sculpture writing ARTist Aalto, Alvar Aarnio, Eero Abakanowicz, Magdalena Abbott Abe, Nobuya Abet, Laminato Abramovic, Marina Accardi, Carla Acconci Adam, Robert
Adami, Camilla Adami, Valerio Aerts, Léo Afro Aghina Agnetti, Vicenzo Agostino, d’ Aiko Ajmone Albers, Josef Albini, Franco Albrizzi Alechinsky Alep Alexander, John Altara, Edina Altherr Alves, Carlos Amaral, Tarsilda do Anatol Andre, Carl André, Maurice Andrea, John de Andsell Angelico, Beato Angelico, Fra Anguier, Michel Annunzio, d’ Anselmo, Giovanni Antes, Horst Anyang Apollinaire, Guillaume Appel, Karel Appiani, Andréa Arabe Arad, Ron Arakawa Arcangelo, Maurizio Arena, d’ Arles, Henri d’ Arman Armitage, Kenneth Armleder, John Arnal, François Arnio, Eero Arnoldi, Jack Arnould, Reynold Arosio, Ennio Arp, Jean Arpels Arpin, Cavalier d’ Arsizio Ashanti Asmat Asnago Aspetti, Tiziano Asti, Sergio Astori, Antonio Atlan Aubusson Augsbourg Auguier, Michel Aulenti, Gae Auric, Georges Autio, Rudy Avadesian, Edward Aved Avedon, Richard Azuma B. V. R. B. B., Marina Ba Kota Bacci Bachidou, Frederica Bacon, Francis Bagnoli, Marco
Baillou, J. B. Baj, Enrico Bakota Balderi Baleri, Enrico Balkenhol, Stephan Balla, Giacommo Balthus Balzac Bambara Bamileké Bang & Olufsen Baoulé Barbanti, Giuliano Barbier Barcelo Bardac Barlach, Ernest Barney, Matthew Barni, Roberto Barocci, Federico Barrelier Barry, Robert Bartlett, Jennifer Barton Baruchello Barye Basaldella Baschenis, Bergamasque Baselitz, Georg Basilico, Gabriele Basquiat, Jean-Michel Bassiri, Bizhan Bataille, Claire Batterfield, Deborah Battersby, M. Batz Baudelaire Baudesson, Nicolas Baudet, Jean-Jacques Baumeister, Willy Bazaine Bazille, Frédéric Bazzaro Beal, Jacques Beardsley, Aubrey Beaton, Cecil Beaudin Becher, Bernd Becher, Hilla Beckett Beckman, Ford Beckmann Bedin, Martine Beecroft, Vanessa Bell Bellanger Bellegarde Belleuse Belleville, Etienne Belleville, Pierre Bellini Bellini, Claudio Bellini, Mario Bellmer, Hans Bellow, George Belotti, Giandomenico Ben Benech, Louis Benedetti, de Benedit, Luis Benedito, Ramón Benetti, Mauro Benglis, Lynda Bénin
kunst in huis
48
Bennett, Ronald Benoit, Gérard Benzi, Massimiliano Soldani Berain Bérard, Christian Béraud, Jean Bergne, Sebastian Bergolli Berks Bernard, P. Bernhardt, Sarah Bernini Berrocal, Miguel Berruguete Bertoia, Harry Bertos Bertoud, Ferdinand Besnard, Jean Bettoni Betz, Anne Beuys, Joseph Beyeren, Abraham van Bianchi, Pietro Bianco Bianconi, Fulvio Biasi, Guido Bibiena Bickerton, Ashley Biedermeier Bierge Bill, Max Biltius Bimbi, Bartolomeo Binazzi-Ufo, Lapo Binfaré, Francesco Birger, Hugo Bissier, Julius Bissière Blackman Blais, Jean-Charles Blake, William Blanc, Jean Blanchard, Jacques Blanche, Jacques-Emile Blanchet, Thomas Blanco, V. Blarenberghe, van Blasco, Elena Blin, Jacques Blondat Blondee Blondel, M. J. Blumenfeld Boa Boccioni, Umberto Boeri, Cini Boetti, Alighiero Bohm, Dieter Boiceau Boiffard Boilly Boisrond, François Boisseau, Emile-André Boito, Arrigo Boizot Boldini Bologne, Jean Boltanski Bombois Bonacina, Pierantonio Bonato, Luca Bonavia Bond, Henri Bonde, Peter Bonet, Pepe
49
kunst in huis
Bonetti Bonetto, Rodolfo Bongo Boni, Giacomo Bonifas, Paul Bonington Bonnard, Pierre Bonnat Bonnington Borès Bori, Francesco Borneo Borofsky, Jonathan Borra Borsani, Osvaldo Botta, Mario Bottani, Guiseppe Bottini Boucauld, G. Bouchant, André Bouchardon Bouche Boucher, François Boudier, Veronique Boudin Bouguereau Boulle, André Charles Boulogne, Louis de Boulton, Matthew Bourcart, JeanChristophe Bourdon, Sebastien Bourguignon, Saint Jean Bourliouk Bouronikos Bouroullec Bouts, Dirck Bouval Boverie, Joseph Box, E. Brambatti, Manuella Brancusi, Constantin Brancussi Brandel Brandt Branzi, Andrea Braque, Georges Brassaï Brauner, Victor Bravo, Alvarez Breker, Arno Bresson Breton, André Breuer, Marcel Breughel, Jan Brewer, Jim Bricoli, Guiseppe Brody, Joel Broglio, Mario Brompton, Richard Bronzini, Gegia Broodthaers, Marcel Brotherius, Hella Brown, James Browning, Elisabeth Jackson Bruegel Bruhin, Anton Brun, le Brzeska, Henri Gaudier Buddha, Khmen Bueno, Raffaele Buetti, Daniele Buffet, Bernard Buffon Bugatti
Bugatti, Carlo Bugatti, Rembrandt Buren, Daniel Burgos Burkhard Burne-Jones, Sir Edward Burri Burtin Bury Busse, Jacques Bustamante, Jean-Marc Busto, Jsa di Buzzi, Tomaso Byars Caffieri, Jean-Jacques Cahier, Jean-Charles Cahun, Claude Calacatta Calder, Alexander Calignano, Pier Luigi Calle, Sophie Callery, Mary Callot, Jacques Calmettes Calzolari, Pier Paolo Camargo, Iberê Cambiaso Camesi Campigli, Massimo Campo, del Canabas Canaletto Canova, Antonio Cantatore Capellini Capogrossi, Guiseppe Cappelli Cappielo Capron, Roger Caprotti Carabin, Rupert Cardiff, Janet Carena Caresmes Carlin, Martin Carmassi Carmelle, Ernst Carmontelle Carnero, Carlos Caro, Anthony Carpaccio, Vittorio Carpeaux, Jean-Baptiste Carrá Carrier Carriera, Rosalba Carrier-Belleuse Carrieri, Marilù Cartier Cartier-Bresson Casali, Andrea Cascavilla, Sergio Cascella, Andrea Cascellani Casciani, Stefano Caseberc, James Casimir Casorati, Felice Cassina Cassinari Castaing, Madeleine Castellani, Enrico Castelli Castellini Castiglione Castiglione, Achille Castiglione, Livio
Castiglione, Piergiacomo Castiglione, Piero Castiglioni Castiglioni, Anusc Castro, Lourdes Catrax, François Cattelan, Maurizio Cauchoix, Stéphanie Caulery, Louis de Cavaglieri, Mario Cavaliere, Alik Cavallucci, Antonio Ceccariglia, Carla Ceccobelli Celada, Gianni Céline Cellini, Benvenuto Ceroli, Mario César Cesetti Cézanne, Paul Chabaud Chadwick, Lynn Chagall Chalon Chamberlain, John Chameau Champollion, JeanFrançois Chanaux, Adolphe Chapelain-Midy Chapiro Chaplet Chareau, Pierre Charlton Chassériau Chau, Diep Minh Chavignier Chenonceau, Dupin de Cherchi Chéret Chermayeff, Ivan Cherner, Norman Chevallier, Jacques le Chevolleau Chia, Sandra Chiari, Guiseppe Bartolomeo Chiavari Chichuly, Dale Chiesa, Giordano Chiesa, Pietro Chighine Chin, Hsiao Chinard Chippendale Chirico, de Giorgio Chopin Christensen, Kay Christo Chu, Hoang Ti Chubac Chupicuaro Cibic, Aldo Citterio, Antonio Clarck, Larry Clavé Cleef, van Clemente, Francesco Clique, Robert Clodion Close, Chuck Clouet Cloutier Coard, Marcel Cocteau, Jean
Codra Cogolin Colette Colima Colla Collyer, Robin Colombi Colombo, Joe Colonieu, Alice Combas, Robert Condo, George Congdon, William Connolly Connor, Maureen Consagra, Pietro Conti, Bernardino dei Copier, Andries Dirk Copley Coray, Hans Corbin, Henry Cordero, Toni Cordier, Thierry de Cordoue Cormon, Fernand Cornali Cornell, Joseph Coromandel Corot Corrège Cortés, Pepe Cortesi, Aurelio Cortone, Pierre de Cortot Cory, John Costanzi, Marco Cotan, Sanchez Coullette, Jean-René Coulon, René Courbet Courtois, Guillaume Courtright, Robert Coustou Couture, Thomas Cox, James Coypel, Charles-Antoine Coysevox, Antoine Cragg, Tony Cramer Crespin, Paul Cressent, Charles Cresson, Michel Criaerd Cribier, Pascal Crippa, Roberto Croix, Dominique la Cross, Henri-Edmond Cross, John Csaky, Joseph Cucchi, Enzo Cummings, Angela Cuong, Nguyen van Cuvilliès, François de Cuyp, Albert Czaky Daem, Hilde Dahomey Dali, Salvador Dalisi, Riccardo Dalou Damas Damiani, Bernard Dampt Dan Danese Dangelo Danloux
Darboven, Hanne Daum Daumier Dauphin, Pajou du David Davie Davis, Ron Davrainvilliers Day, Robin Dayaks Dayez Deboni, Franco Debussey Decorchemont, François Defemmes Deganello, Paolo Degas, Edgar Degottex, Jean Degouve Delacroix, Eugene Delafosse Delaisement Delaporte Delarbre, MathieuVincent Delaunay, Robert Delaunay, Sonia Delvaux Delville, Jean Demachy Demarco Demay Denis Derain Deshays, Jean-Baptiste Desiderio Desmalter, Jacob Desnoyer Desportes Despret, Georges Deverberie, Jean-Simon Devéria Devis, Arthur Dewasne Dias, Antonio Dietman, Erik Dilerca Diliberto Dilmos Dine, Jim Dini Dixon, James Dixon, Tom Djenné Dmitrienko Doccia Dodeigne, Eugène Dogon Doisneau Dokoupil, Jiri Dominguez, Oscar Dominioni, Luigi Caccia Dominique Donatello Donati Dongen, van Dorazio, Piero Dorigny, Michel Dorovschtjikov Dorval, Marie Doucet, Jacques Dova Downing, Joe Downsbrough, Peter Drake, Teddy Millington Drape, Louver
Drentwett, Philipp Drouin, René Drugman, Fredi Du, Wang Dubois, Fernand Dubreuil Dubuffet, Jean Duchamp Duchamp, Marcel Duchamp, Raymond Duchamp-Villon Ducreux, Joseph Dufour Dufy Dugoulon Dumond, Jean Dunand, Jean Duncan Dupré-Lafon, Paul Duquesnoy, François Duquette, Tony Duras, Marguerite Dürer, Albrecht Duysen, Vincent van Dyck, van Eames Eames, Charles Eames, Ray Eaton, W. Eckardt, Robert Eckhout, Albert Eeckhout, Albert Eggenschwiler, Franz Egmont, Juste van Eichmann, Heinrich Eisner, Carole Ekoi Eliasson, Olafur Ellaume Eluard, Paul Ensor, James Epstein, Jacob Erard Erikson, Thorvald Ernst, Max Estache CharlesFrançois Estein Estève Etienne, Isaac Evans, Walker Fabbri, Francesco Faberge Fabro, Luciano Facchinetti Faenza Fag, William Falconet Falguière, Alexandre Falk, Robert Falli Fanelli Fang Fantin-La Tour Fassina, Giancarlo Fattorini, Bruno Fausset, William Fautrier Favanne, Henri de Fayita Fazzini, Pericle Federle Fernandez, Luis Fernandez, Maria Luisa Fernández, Teresita Ferneyhough, Brian
Ferrari, Fulvio Ferrat, Serge Ferri, Ronald Festa Fetti, Domenico Fetting, Rainer Feuillâtre Feure, de Fidji Fieravino, Francesco Fieschi Fignini Fini, Leonor Finotti Fischli, Hans Fiume, Salvatore Fix, Auguste Flaubert Flavin, Dan Flenstend Flore Fô Foe, Daniel de Foliot Folon, Jean-Michel Folonov Fontaine Fontainebleu Fontana Fontana, Lucio Fontana, Luigi Foppiani Forattini Forestier Förg, Günther Forget, P. Forman-Day, Lewis Fornasetti Fosse, Charles de la Foster, Norman Foster, Sabiha Foujita Fouquet, George Fragonard Francesca, Piero della Franchina, Nino Francis Francisco François, Michel Frandsen, Erik A. Frangella, Louis Frank, Jean-Michel Frank, Michel Franz Frattini, Gianfranco Freedman, Dan Fremiet Frères, Doubinski Fresnaye, la Freud, Lucian Freund Frick, Jacob Friedman, Dan Fromentin Fuller, Loïe Funder, Gert Funi, Achille Gabetti & Isola Gabo, Naum Gabon Gabun Gaddi, Taddeo Gaertner, Johan Gagney, Auguste Gaillard, Eugène Gainsborough
kunst in huis
50
Galan, Julio Gallé Galle, Claude Gallé, Emile Gallet, Gérard Gallina, Pietro Gallo, Guiseppe Gambone Garbell Garbo, Raffaellino del Garcia, Torès Gardella, Ignazio Gardner, D. Garnier Garouste Garreau, Albert Garutti, Alberto Gastaud Gatard, Denise Gatti Gauguin Gaulli, Giovanni Battista Gauthier, Dominique Gelatin Gellée, Claude Genderello Gentili, Moreno Gentilini Gentils, Vic Genzken, Isa Georg George Georges Gérard, Marguerite Géricault Germain Germain, F.-T. Germain, Thomas Germana, Mimmo Gernes, Poul Ghezzi, Leone Ghianda, Pierluigi Giacometti Giacometti, Alberto Giacometti, Diego Giambattista Giaquinto, Corrado Giardini, Ferdi Gide, André Gilardi, Piero Gilbert, Yves Gilioli, Emile Gilli Gillmore, Graham Gillot, Françoise Gimignani, Giacinto Gimignani, Ludovico Gimond, Marcel Ginori, Richard Giono Giotto Giovanni Giovenzana, Gianni Girardon Giroust, Jean-Antoine Gisler, Esther Glarner, Fritz Glaser, Gary Gleizes Glicorov, Robert Glück Gober, Robert Gobert, Pierre Godfrey, E. Goeschl, Roland Goethe
51
kunst in huis
Gogh, Vincent van Goldin, Nan Goltzius, Hendrick Gòmez, Susy Goncharova, Natalya Gonet, Jean de Gonzales, Wayne González-Torres, Felix Goodman Gorki, Marco Gorky Gormley, Antony Gosselin Gottlieb, Adolph Gounod, Charles Gourdin Gouthière, Pierre Goya Goyen, Jan van Graf, François-Joseph Graham, Robert Grammont, Antoine de Grange, Jacques Grant, Sir Francis Grassi, Matteo Graves, Nancy Gray, Eileen Greco, Emile Greenaway, Kate Grenier, Pierre Greuze Grien, Hans Baldung Gris, Juan Grivet Gromaire Gros Grossman, Nancy Groult, André Groumellec, Loïc le Grüber Gualtierotti Guansé Guardi Guariche, Pierre Guerchin Guernic Guerrero Guglielmi, Gregorio Guidi, Virgilio Guiette Guignard Guillemin, François Guimard Guino, Michel Guttuso Guys, Constantin Haacke Hablik, Wenzel Hadju Haerdtl, Oswald Haese, Reinhoud d’ Haese, Roel d’ Haikansson, Henrik Hains, Raymond Halley, Peter Hals, Frans Hamilton, Richard Hamiuski, Kim Han Handforth, Mark Hang Hankar, Paul Hansen, Fritz Hanson, Duane Hantai, Simon Haring, Keith
Hartung Haubensak, Pierre Haussmann Haussmann, Raoul Haussmann, Robert Haussmann, Trix Havekost, Eberhard Hayez, Francesco Hebberg, Hans Hecke, van Heda, Willem-Claesz Heiberg, Kasper Heinsius Held, Al Held, Marc Helleu, Paul Hémery Henckel, Peter Holst Henningsen, Poul Henri, Jean Henry, Hélène Henry, Jay Hepworth, Barbara Herbin Herbst, René Herman, Gustave Hérold, Jacques Herrera, Arturo Herzog Hettner Heurtaut, Nicolas Hi, Kang Hicks, David Hien, Mai van Hilaire Hiltunen, Eila Hiquily, Philippe Hiroshige Hirshfield, Morris Hirst, Damien Höch, Hannah Höchst Hockney, David Hodges, Jim Hodicke, K.H. Hodler Hoffman, Hans Hoffmann, Josef Holbein Holguin, Santiago Uribe Holliday, Henry Holweck Holzer, Jenny Homar, Gaspar Hondius, Abraham Honegger, Gottfried Hongre, le Hontorst Hoppner, John Horst, Roland Horta, Victor Houdon Hougre, la Huaxtec Huber, Hans Rüedi Huber, Max Huet Hughes, Richard Hugo, Jean Hugo, Valentine Hugo, Victor Hultberg Humblot Hunt, J. S. Hunziker, Terry Huy, Nguyen Quang
Hybert, Fabrice Hyre, Laurent de la Ibens, Paul Ibo Ibos Icaro Idoma Iglesias, Cristina Il Grechetto Imari Imola Indiana, Robert Ingrand, Max Ingres, J. A. Dominique Inuit Ipousteguy, Jean Isaacs, John Isaia, Enzo Isapahan Island, Tony Ito, Toyo Iwami-Leke Jacob Jacob, George Jacob, Max Jacobsen, Arne Jacques, R. Jacquet Jakob, Dominique Jakobson Jakovlev, Alexander Jalisco Janco Jancousek Jansen Janson Jashinkov Jean-Claude-Sounier Jeanclos, George Jenkins, Paul Jerndahl, Aron Jeune, Hans Holbein le Joanès John, Augustus Johns, Jasper Jolain, Mado Jones, Allen Joo Joostens, Paul Jordaens, Jacob Jorn Joseph Joumart, Véronique Jourdain, Francis Journot, Monique Jouve, George Jouve, Paul Jouy Jsa Judd, Donald Juhl, Finn Kaendler Kagan, Vladimir Källarmo Kandinsky, Wassily Kane, Louis Kaneko, Jun Kang-Hi Kaniaris, Vlassis Kapoor, Anish Karabagh Kastholm Katz, Alex Kauffmann, Angelica Kauw, Albrecht Kawara, On
Kelen, Pascal van der Kelly Kelly, Ellsworth Kelly, Richard Kemeny Kemp Kent, William Kerg, Théo Kermadec Keroualle, Louise de Kertész Khmeluk Khmer Khnopff, Fernand Kiefer, Anselm Kienholz, Ed Kien-Long Kijno Kilim Kilimnick, Karen Kinugumiut Kippenberger Kirchner Kirili, Alain Kirman Kitay Kjaerholm, Poul Klähn, Wolfgang Klapheck Klee, Paul Klein Klimt, Gustave Kline, Franz Klint, Kaare Klint, Vibeke Knoebel Knoll Knoll, Florence Knorr, Don Knox, Archibald Koch, Mogen Kochno, Boris Kogler, Peter Kold, Mogens Köler, Giampaolo Kollwitz, Kate Konki Kontiki Kooning, Willem de Koons, Jeff Korin, Ogata Korshmann Kosuth, Joseph Kota Kotchar Koulango Koulentianos Kounellis, Jannis Kraft-Steine, Barbara Kriki Krop, Hildo Kruger, Barbara Krull, Germaine Krupp Kruystefek, Elke Kuan-Yin Kubin Kuhn, Friedrich Kuitca, Guillermo Kuntz, Thaddeus Kupka Kuramata, Shiro Kuskokwim Kwan-hin Kwelé Kwese
Labisse Lachowicz, Rachel Lacroix Lagage Lagneau, Nicolas Laib, Wolfgang Lalanne Lalanne, Claude Lalanne, François-Xavier Lalique, René Lam, Wilfredo Lamerie, Paul de Lampi, Jean-Baptiste Lamsweerde, Inez van Lancret Landry Landseer, E. Landuyt, O. Langleys Lanskay Lapietra Lapis-Lazuli Lappas Laprade Larche, Raoul Largillière Larson, Richard Lartigue Lassalle, Philippe de Latz, Jean-Pierre Laudani, Marta Laurencin, Marie Laurens, Henri Lawrence, Thomas Le Corbusier Leach, Bernard Lebel, Jean Jacques Leccia, Ange Leck, van der Leclerc, Philippe Celestin Lee, James Lega Léger, Fernand Legrain, Pierre Legrand, Louis Lehmbruck, Wilhelm Leirner, Nelson Leleu Lelii, Angelo Lély, Sir Peter Lemaire, Jean Léman Lemire Lemoine, François Lemoyne, J. B. Lempicka, Tamara d Lentulov, Aristarch Leonard, Zoe Lepaute Lepeletier Leprette, Christian Leroy Lesage Lesueur Letellier Lévêque, Claude Levitan, Isaak LeWitt, Sol Liaigre, Christian Liberati, Anne Liberman, Alexander Lichtenstein, Roy Licitra, Salvatore Lieberman, Alex Liebowitz, Carry S.
Liechtenstein, Roy Lien, Dong Bich Lienholz, Eward Lievore, Alberto Limousin, Léonard Lin Tshia Lindberg, S. Linnenbrink, Markus Lipchitz Lippi, Filippino Lipton Lisboa, Antonio Francisco Lissoni, Pierro Lista, Pietro Liszt Lithnan, Elliott Lobi Loewy, Raymond Lomazzi, Paolo Londonio, F. Londres, Albert Long, Edwin Long, Richard Longo, Liliana Longo, Robert Loo, Carle van Loo, Marc van Loos, Adolf Lorcini Lorenzo, Bicci di Loris, Naska Lotar, Eli Loubchansky Louis, Morris Louis, Séraphine Loutherbourg, Philippe Luba Lucade, Yves Lucas Lucatello, Fratelli Lucchi, Michele de Lugilbühl Lundstrom, Kilhelm Lung, Ch’ien Lupertz Lurçat Lust, Xavier Luther, Adolf Lüthi, Urs Lwalwa Maar, Dora Mabe, Manabu Macassar MacCollum, Allan MacFarlane, Brendan MacGarrell, Jim Mack, Heinz Macke Mackintosh Macret Maeterlinck Mafai Magistretti, Vico Magnani, Masa Magnelli Magritte, René Mahl Mahongwe Maillart, Jean-Denis Maillol, Aristide Maistre, Xavier de Majorelle, Louis Malaguène Malarmey, Jean-Claude Malaval
Malfattti, Anita Mallarmé, Stephan Mallet Mallet-Stevens, Robert Mamontova, P.A. Mampaso Manaure Mancini, Francesco Manessier Manet, Edouard Mangiardti Manglard, Adrien Mangold, Robert Manoury, Philippe Mantegna Mantovani, Stefano Manuel Manzana-Pissarro Manzoni Manzù, Pio Maori Marani, Marino Maraniello, Guiseppe Marat Maratti, Carlo Marcel, Gabriel Marchand, André Marcier, Emeric Marcoussis Marcus, Marcia Marden, Brice Marelli, Michele Marepe Mari, Enzo Maria, Nicola de Mariani, Carlo Maria Mariën, Marcel Marieschi, Michele Marin Marini, Marino Marino Marinot Mariscal Maron, Anton von Marquet Martens, Dino Martin, Agnes Martin, Saint Martinelli Martini, Arturo Martini, Francesco di Giorgio Marussig Marx, Samuel Marzelle Massier, Clément Masson, André Mastroianni, Umberto Mategot Mathieu, George Mathsson, Bruno Matisse Matisse, Auguste Matisse, Marguerite Matta, Sebastian Matthias, Johann Mattiacci, Eliseo Mattioli Maugham, Somerset Maupassant Mauperché, Henri de Maurer, Ingo Maxence, Edgar Mayol Mazarin Mazeppa
kunst in huis
52
Mazza, Luigi Mazza, Sergio Mazzanti, Ludovico Mazzoni Mazzuconni, Marco Mbembe McCarthy, Paul McCollum, Allan Mcllwayne, Anthony Meadows Meda, Alberto Meese Meireles, Cildo Meissen Meissonier Melandri Mellery, Xavier Meloni Melotti, Fausto Memling Memphis Mendini, Alessandro Mengs, Anton Raphaël Mennin, Marc Menzio Mercier, Mathieu Meroni Merz, Gerhard Merz, Mario Mesens, E.L.T. Messagier Messina, Francesco Messine, Antonello de Methey Metzinger Metzner Meulen, van der Meunier, Constantin Meurice, Jean-Michel Meuron, de Meylemans, Tjen Michaud Michaux, Henri Michel, Jean Michoacan Migeon, Pierre Mignard Miklos, Gustave Milhazes, Beatriz Miller, Herman Millet, Jean-François Milo, Jean Milroy, Liza Ming Minkoff, Gérald Minozzi, F. Mintot Miranda, Joaquim José de Mirko Miro, Joan Mitchel, Wallace Mixtec Miyake, Issey Moba Mochetti, Maurizio Mochica Modigliani Modotti, Tina Moeschal Mogensen, Borge Moghol, Ecole Moholy-Nagy Molfessis Molina Molino
53
kunst in huis
Möller, Stephan Mollino, Carlo Molteni, Guiseppe Monaldi, Paolo Mondino, Aldo Mondriaan, Piet Monet, Claude Mongiardino, Lorenzo Monnot, Pierre-Etienne Monory Montaigu, René de Monte, dal Montessori Monti, G.P.A. Monticelli, Adolphe Montigny Montreuil Monvel, Boutet de Moon, Sarah Moore, Henry Moore, Kristin Moragas, Antoni Morandi, Giovanni Maria Moreau Moreau, Gustave Moreau, Louis Moreau-Vauthier Morellet Morgan, William de Morgue, Pascal Morgues, Jacques Le Moyne de Morisot, Berthe Morlotti Morozzi, Massimo Morris, Bob Morris, Robert Morris, William Morrison, Jasper Mosbacher, Alois Moscou Moser, Kolo Mossi Mosso, Pardi Motherwell, Robert Mouille, Serge Mouly Mouraud, Tania Mourgue, Olivier Mu, Huang Nuali Mucha, Alphonse Müller Muller, Emile Munari, Bruno Munch, Edouard Mundugomor Muniz, Vik Munnings, Sir Alfred J. Muñoz, Juan Murakami, Takashi Murano Muraton, Alphonse Mussi, Guglielmo Muthesius Nadal Nadar Nagar Nahon, Brigitte Nanni, Mario Nanucci Napaskiak Napoléon Narvaez Natkin, Robert Natoire Nattier
Nauman, Bruce Nava, Paolo Navarra, Aurélia Nayarit Neer, van der Neizvestny, Ernst Nelson, George Nérac, Clouet de Neshat, Shirin Neto, Ernesto Nevelson, Louise Newman Newman, Barnett Newman, Bruce Newson, Mark Newton, Helmut Ney, Lancelot Nghiem, Nguyen Tu Nicholson, Ben Nicolai, Carsten Nicolaus, Henrich Nicolle Nigro Nilsson, Gunnar Ninh, Vo An Nittis, J. de Nivola Nô Noailles, Marie-Laure de Nocret Nogaret Noguchi, Isamu Nok Noland, Kenneth Nolde, E. Noll, Alexander Norgaard, Bjorn Nove Nuncques Nunes, Emmanuel Nunoz Nunzi, Allegro Nyamwesi Odiot Oeben, Jean-François Oehlen Ohira, Yoichi Oiticica, Hélio Olaf, Erwin Oldenburg, Claes Olesen, Muriel Olitski Ontani, Luigi Oost, Jan van Oppenheim, Meret Oppi, Ubaldo Orloff, Chana Orozco, Gabriel Orsini Os, Jan van Osgerby Oslaciuk, Ivan Ossorio Ostendorp, Carl Oteiza, Jorge Otterness, Tom Ouarein, Beni Oudry, Jean-Baptiste Outerbridge Owens, Bill Ozenfant Paalen Pacchioni, Gianluca Padova, E de Padova, Maddalena de Pafrat
Paganin Pagès, Bernard Paik, Nam June Paladino, Mimmo Palagi Palatnik, Abraham Palazuelo Palenque Palestine, Charlemagne Palissy, Bernard Palladino Pallavicini Palomba Panamarenko Pancetti, José Pannini Pansaers, Cl. Panto, Jody Panton, Verner Paolini, Giulio Papart, Max Paracas Paradiso, Antonio Parc, Julio le Pardi, Gianfranco Pardo, Jorge Pariente, Laurent Parsons Pas, de Pascali, Pino Pascin Pasmore, Victor Pasqualier, Nathalie du Passeri, Guiseppe Pater Paulin, Pierre Pavlos Paz, Bernardo Pécheux, Laurent Peeters Pegeen Pékin Penck Pendano Pende Penn Penone, Guiseppe Penreira, Joaquim Pepper, Beverly Percier Peregalli, Maurizio Pericoli, Tullio Perilli Permeke Perré, Daniele Perrot, Jean-Luc Persevalle Pesce, Gaetano Petit, Jacob Petit, Nicolas Petitot Peverelli Pevsner, Antoine Pezzo, del Pfahler, Kurt Georg Phai, Bul Xuan Phidias Phu, Dien Bien Piazzetta Picabia, Francis Picasso, Pablo Piccoli, Bobo Piene Pierre, Rosset Pietra, Ugo la Pietrosanti, Roberto
Pigalle Pignadelli Pignon Pineau, Nicolas Pinto Pirandello Piranesi Pisani, Vettor Piscitelli, Paolo Pisis, de Pistoletto, Michelangelo Pitt, Thomas Pitts, William Pivi, Paola Plantier, Marc du Platzer, J. Plensa, Jaume Podio, Decio Poggi Poilly, Nicolas de Poiret, Jean Poirier, Anne Poirier, Patrick Poitiers, Diane de Poli, F. Poliakoff, Serge Polke, Sigmar Pollini Pollock, Jackson Poltronova Polvara, Giulio Pomodoro, Arnaldo Pomone Ponteur Ponti, Gio Poons, Larry Popsell Porot, N. T. Porqueras, Lluis Portaghesi Post, Frans Pourbus, Franz Pousette-Dart, Richard Poussin, Nicolas Powolny Pozzo Prampolini Presley, Elvis Preti, Mattia Prêtre Prince, Richard Printz, Eugene Procaccini, Andrea Prol, Rick Proust, Marcel Prouvé, Jean Prudhon Pufrène, Maurice Puget Puiforcat Puini Pulvirenti, Guiseppe Puni Punu Pusole, Pierluigi Puter, Pieter de Puy Quarti, Eugenio Quint, Charles Rabelais, François Radice Radziwill Raetz, Markus Raffaeli, Giacomo Rague Rainer, Arnult
Rajasthan Ramié, Suzanne Ramos, Nuno Rancillac, Bernard Ransy Raphaël Rasmussen, Jorgen Rateau Rauschenberg, Robert Ravel Ray, Man Rayburn, Henry Raynaud, Jean-Pierre Raysse, Martial Redon, Odilon Redorovich, Sophia Reed Regnault, Jean-Baptiste Reimundos Reinhardt, Ad Rembrandt Remy, Tejo Renoir Renoir, Auguste Renversez, Francis Reveron Reynolds Rhoades, Jason Ribemont-Dessaignes Riccio Richard, Alain Richier, Germaine Richter Richter, Gerhard Richter, Hans Ridel, Laurent Riesener Rietveld, Gerrit Rigaud Rijn, Rembrandt Harmensz van Ringelhan, Franz Rinka, Klaus Riopelle Risom, Jens Ritts, Herb Riva, Umberto Rivalz, Antoine Rivera Rizzatto, Paolo Robbrecht, Paul Robert, Hubert Rocca, Michele Roche, Serge Rockenschaub, Gerwald Rodin, Auguste Rodland, tobjorn Roentgen, David Roettiers, J.-N. Roger, Suzanne Rognoni Rohe, Mies van der Roland Romagnoni Romanelli, Marco Romay, Jacinto Vazquez Romme, Gilbert Romney, George Rops, F. Rosa, Salvator Rosai Rosenberg, Aura Rosenberg, Terry Rosenquist, James Rossano, Mariano Rossi, Aldo
Rossi, Mariano Rossi, Puasqualino Rosso, Nino Rota, Francesca Rotella, Mimmo Rothko, Mark Rothschild Rothschild, Lionel de Rottenheimer Rouault Rougemont, Guy de Rouillet Roure, Roland Rousseau Rousseau, Douanier Rousseau, Eugène Rousseau, Henri Rousseau, Jean-Jacques Rousseau, Théodore Roussel Rovello, Monti di Roy, Pierre Rubens Rückriem, Ulrich Rudier, Alexis Ruel, Jorg Ruelland, Dani Ruelland, Jacques Ruff, Thomas Ruhlman Ruhlmann Ruhlmann, JacquesEmile Ruhs, Kris Rui, Romano Ruscha, Edward Ruskin Rutault, Claude Ryman, Robert Rysbrack Saalburg, Guillaume Saarinen Saarinen, Eero Sabatelli Sabattini Sachs, Tom Sadler, Marc Sahlman, Barbara Saint Louis Saint-Aubin, Gabriel de Saint-Phalle, Niki de Salcedo, Doris Salerno Salirati Salle, David Salomon, Simon Salvadori, Remo Salvatore, Anna Salvo Samaras Samarcande Samarkand Samore, Sam Sampieri, Domenico Samsò, Eduard San Pietro, Cagnaccio di Sand, George Sandano, Paolo Sander, Ludwig Sang, Nguyen Santerre Santillana, Laura de Santomaso Sanzio, Raphaël Sapper, Richard Sarbourg, Bartholomée
Sarfatti, Gino Sarian, Martiros Sarluis, Léonard Sarrazin, Albertine Sarthou Sassu Satie, Erik Sato, Kazuko Saunier Savelli Savinio Scanavino Scarpa, Afra Scarpa, Carlo Scarpa, Tobia Schachtman, Joe Schad, Christian Schall, Jean-Frédéric Schanzer, Sem Scher, Julia Schiele, Egon Schifano, Mario Schlichter, Rudolf Schlichtig Schmitt, Eric Schnabel, Julian Schöffer, Nicolas Schönebeck, Eugen Schoonhoven Schuffenacker Schütte, Thomas Schwabe, Carlos Schwinckens Schwitters, Kurt Sedano, Alonso de Segal, Arthur Segal, George Seguso Seiter, Daniel Selmersheim, Tony Séné Senufo Sepik Serov, Valentin Serpa, Ivan Serra, Richard Serrurier-Bovy, Gustave Seurat Severen, Maarten van Sévigné, de Sévigny, Charles Shall Shapiro, Joel Sharon, Russel Shaw, Charles Shaw, Jim Shemesh, Ophrah Sherman, Cindy Shimabuku Shirakawa Shire, Peter Shoup, Charles Sickert Sidaner Sierra Signer, Roman Signori Signorini Silva, Vieira da Simace, Elsa Simon, Jacques Simonds, Charles Singier Sipek, Borek Sironi, Mario Sisley
kunst in huis
54
Skreber, Dirk Smith, David Smith, Kimber Smith, Richard Smith, Tony Smithson, Robert Smorenberg, Dirk Smyrne Snel, E. Snelson, Kenneth Snyder, Joan Sobrino Sognot, Louis Soldini, Fabrizio Somaini, Francesco Sommer Song Song, Kuoan-Yin Songye Sonnier Sordini Sorin, Pierrick Sottsass, Ettore Sottsass, Ettore jr. Sottsass, Ettore sr. Soulages Soutine Soutter, Louis Sozzi, Giandomenico Spagnulo Spalletti, Ettore Spoerri, Daniel Spondi, Aldo Springs, Alice St. Phalle, Niky de Staël, Nicolas de Starck, Philippe Starn Stazione, Massimo Stefanidis, John Stefano, Marieda di Steichen Stein, Gertrude Steinbach, Hiam Steinberg Steinlen Stella, Frank Stendig Sterenberg Stern, Bern Still, Clifford Stilnovo Story, Waldo Stouf Strand, Paul Strengell, Marianna Stroppa, Marco Struth, Thomas Strydonck Stuart, Marie Stubbs, George Subleyras, PierreHubert Sudek, Josef Sueur, Eustache le Sugai Suisse, Gaston Sutherland Suvée, Jean-Benoît Suvero, Mark di Swann, Lilly Szekely Szekely, Martin Szekely, Vera Taaffe, Philip Tabard, Maurice
55
kunst in huis
Tabuchi Tacca, Ferdinando Tadini, Emilio Takis Talcoat Tallon, Roger Tamayo, Rufino Tan, Wou Zan Tanagra Tancredi Tang Tanguy, Yves Tanning, Dorothea Tapies Tapiès, Antonio Tardieu, André Tatah, Djamel Tateishi Tchelitchev Teana, Marino di Templier, Raymond Teniers Teodoro Teotihuacon Terburg Terragni, Guiseppe Terres, Henri Terry, Emilio Tharrats Theokopoulos, Domenikos Theresa, Mario Thierren, Robert Thierry, Jean Thomas, Philippe Thomire Thonet, Michael Thoretton, Pierre Thun, Matteo Thyssen Tiepolo Tiepolo, Domenico Tiepolo, Jean-Baptiste Tiffany Tilliard Tillmans, Wolfgang Tilson, Joe Tinguely, Arnold Tinguely, Jean Tintoret Tintoretto Tissot, James Tlatilco Tognoli, G. Topino Toroni, Niele Tosi Toso, Aureliano Totonac Totsikas Toulouse-Lautrec Tounah Tourgeniev Tournières Town, Harrold Traviès, Edouard Tremblay, Daniel Tremlett, David Trenet, Didier Trevisani, Francesco Tri, Nguyen Gia Troy, Jean-François de Troyen, Rombout van Truffier, A. Trzebinski, Tonio Tsingos
Tubella, Natalia Tudor Tunga Turner Turtle, Adam Tusquets, Oscar Twombly, Cy Ty, Ta Tychler Tysler, Alexander Ubac, Raoul Uecker, Günther Uncini, Guiseppe Unterberger, Christoforo Urbino, d’ Uribe, Federico Uruwa Utamaro Utrillo Vaccari, Wainer Vadder, Niels Vaglieri Vail, Lawrence Valadon, Suzanne Valdés Valenti, Italo Valladon Vallauris Vallegreen Vallin Valmier Vandenbranden Vandercruse, Roger Vanderkam Vantongerloo, G. Vanvitelli Varai Varejão, Adriana Varenne Varlin Vasarely, Victor Vasari, Giorgio Vasquez, Juan Bautista Vassalou, Liana Vaugi Vauthier Vecchio, Sergio Vece, Costa Vedova Veilhan, Xavier Velde, Bram van de Velde, Esaias van de Velde, van de Velde, van de Henry Velickovic Vender Venet, Bernar Venini Ventura Verdevoye Verga Verhaeren Verjux, Michel Verlaine Vermeer, Didier Vermeersch, J. Vermeiren, Didier Véronèse Veronesi, Luigi Vespignani Vetrugno, Maurizio Vever Viallat, Claude Vichy Victoors, Jan Vidocq
Viganò, Vittoriano Vigée-Lebrun Vignelli, Elena Vignelli, Lella Vignelli, Massimo Vignon, Claude Vigo, Nanda Villon, Jacques Vincennes Vinci, Piero da Vinne, L. van der Vion Vitali Visconti Visser, Carl Visser, Kees Vittoria, Alessandro Vivin Vlaminck Vlieger Voltaire Vordemberge-Gildewart Vouet Vries, Adrien de Vuillard, Edouard Wagenfeld, W. Wagner Walker Wallis, Alfred Walsch Walz, Kevin Wandrey, Petrus Warhol, Andy Warren, W. W. Watteau Webber, John Weber, Bruce Weedgwood Wegner, Hans Weiluc Weiner, Lawrence Weisweiler Wendel Wesolek, Rob Wesselmann Wesselmann, Bob Wesselmann, Tom West, Franz Weston, Edward Wettstein, Hannes Wewerka, Stefan Weyden, Roger van der Wharol Whistler, Rex White, Pae Wiederkehr, Max Wiener, Lawrence Wiggli, Oscar Wijk, C.C. van Ash van Wilke, Gert Wilson, Mark Winkelman Winter, Terry Winterhalter, Franz Wirkkala, T. Witkin, J.P. Wittwe, L. Wolf, Vincent Wolfers Wolff Wols Wood, Christopher Wood, Sam Taylor Woodgate, Terence Woodman, Betty Wool, Christopher
Worth Wotruba Wouda, H. Wou-Ki, Zao Wouwer, Roger van de Wright, Joseph Wright, Russel Wurm, Erwin Würth Wurtz, Daniel Wyrsch Wyss Xerra, William Xiaogang, Zhang Yannakos Yao, Jun Yao, Kun Yashi Yates Yokako Yordès Yoruba Yoshioka, Tokujin Yrissary, Mario Yuan Zadkine, Ossip Zakanitch, Robert Zamaro Zanini, Gigiotti Zanini, Marco Zanotta Zanotti Zanuso, Marco Zapotec Zelm, Bart van Ziem, Felix Zigaina Zimmer Zola Zongolopoulos Zorio, Gilberto Zortea Zotl Zuccarelli Zuccaro Zurbaran
kunst in huis
56
Bibliografie tijdschriften
ABITARE: 1962_2007
(1963) B., A. D., Casa Meyer a Zurigo. in: Abitare nr. 14, pp. 24-33. (1963) Abitazione-studio per una donna moderna. in: Abitare nr. 15, pp. 3-12. (1963) Veronesi, Giulia, Una residenza estiva vicino a Rio. in: Abitare nr. 16, pp. 28-39. (1966) Le pareti ‘vive’. in: Abitare nr. 41, pp. 2-11. (1969) Tre interpretazioni del soggiorno: 1. A Parigi, tutto ovattato su caldissima moquette blu.
in: Abitare nr. 78, pp. 8-9.
(1970) I piccoli ‘trucchi’ del mestiere. in: Abitare nr. 84, pp. 8-11. (1971) Living-rooms. in: Abitare nr. 93, pp. 8,16-17. (1972) Here a review is born. in: Abitare nr. 110, pp. 132-139. (1975) Nel Monferrato. in: Abitare nr. 132, pp. 98-103. (1975) Amati oggetti. in: Abitare nr. 133, pp. 88-93. (1975) Oggetti amati. in: Abitare nr. 133, pp. 94-98. (1975) In casa: Muri di tele. in: Abitare nr. 140, pp. 56-59. (1975) In casa: ‘Muri’ per le tele. in: Abitare nr. 140, pp. 60-63. (1978) Tante cose scelte e amate. in: Abitare nr. 163, pp. 20-25. (1978) Cose ritrovate per farne una casa, 1964. in: Abitare nr. 167, pp. 106-115. (1978) Continuita’ delle scelte. in: Abitare nr. 178, pp. 46-49. (1979) A New York in un grattacielo del 1912. in: Abitare nr. 179, pp. 20-29. (1980) La villa Mairea. in: Abitare nr. 181, pp. 70-79/94-95. (1980) Voltarsi indietro e non fare un falso. in: Abitare nr. 184, pp. 20-25. (1980) Una ‘scatola’ per Hoffmann. in: Abitare nr. 184, pp. 36-39. (1980) Un condominio a Stoccarda. in: Abitare nr. 188, pp. 13-19. (1981) Cose preziose nell’uso quotidiano. in: Abitare nr. 192, pp. 20-29. (1982) Lo spazio cambiato. in: Abitare nr. 201, pp. 8-15. (1984) Tredici porte per andare in terrazatta. in: Abitare nr. 229, pp. 12-15. (1986) Rigorosamente anni cinquanta. in: Abitare nr. 242, pp. 126-131. (1986) Anni cinquanta, sessanta, settanta. in: Abitare nr. 242, pp. 132-135. (1986) L’ottanta e’ gia’ al museo. in: Abitare nr. 242, pp. 136-141. (1987) Chicago sul fiume: river city. in: Abitare nr. 256, pp. 158-161. (1987) Tipicamente Milanese, sei case, sei casi: 4. Al terzo e quarto piano. in: Abitare nr. 259,
pp. 162-163,178-181.
(1987) Tipicamente Milanese, sei case, sei casi: 5. 6. Nel cortile posteriore. in: Abitare nr. 259,
pp. 162-163,182-187.
(1988) Geometria di finestre. in: Abitare nr. 261, pp. 160-169. (1988) Ingannevole marmo di vero laminato: appartamento in nero. in: Abitare nr. 262, pp. 178-185. (1988) Anni Oggi, anni ieri, anni domani: le stanze. in: Abitare nr. 263, pp. 236-245. (1989) Abitare nel cuore della metropoli: Manhattan, una casa unifamiliare in area grattacieli.
in: Abitare nr. 274, pp. 202-209.
(1989) Le stanze dell’arte. in: Abitare nr. 277, pp. 316-319. (1990) I mobili, i quadri. in: Abitare nr. 290, pp. 142-149. (1991) Il seminterrato-biblioteca. in: Abitare nr. 295, pp. 180-187. (1991) A New York comme se fosse Londra. in: Abitare nr. 299, pp. 196-203. (1991) New York, una galleria d’arte con abitazione. in: Abitare nr. 301, pp. 122-125.
57
kunst in huis
(1991) Tutte le cose via. in: Abitare nr. 302, pp. 74-... (1991) Attorno a un cortile. in: Abitare nr. 302, pp. ... - 87. (1992) Per un collezionista. in: Abitare nr. 307, pp. 163-169. (1992) Il padiglione dell’arte. in: Abitare nr. 308, pp. 112-116. (1992) Tadini, Emilio, L’artista collezionista. in: Abitare nr. 309, pp. 83-87. (1992) Pardi, Gianfranco, Giorgio Marconi, gallerista. in: Abitare nr. 310, pp. 171-180. (1992) La villa dei Vescovi. in: Abitare nr. 312, pp. 94-103. (1992) Zabalbeascoa, Anatxu, Meticolose geometrie. in: Abitare nr. 312, pp. 110-117. (1992) Kettle’s yard a Cambridge. in: Abitare nr. 313, pp. 94-101. (1992) Scenografia d’arte e design. in: Abitare nr. 313 bijlage, pp. 12-17. (1992) Pop-modern. in: Abitare nr. 313 bijlage, pp. 68-73. (1992) Privatissima galleria d’arte. in: Abitare nr. 313 bijlage, pp. 84-89. (1993) Casa di Giocattoli. in: Abitare nr. 318, pp. 102-109. (1993) Casa con Conchiglia. in: Abitare nr. 318, pp. 120-125. (1993) Matteo, Gabriele di, Le pareti degli illustratori. A Milano: Paolo Guidotti. in: Abitare nr. 318,
pp. 129, 133-135.
(1993) Matteo, Gabriele di, Le pareti degli illustratori. A Woodstock: Milton Glaser. in: Abitare nr. 318,
pp. 129, 136-138.
(1993) Matteo, Gabriele di, Le pareti degli illustratori. A New York: Steven Guarnaccia.
in: Abitare nr. 318, pp. 129, 139.
(1993) Sulla scena du una casa. in: Abitare nr. 319, pp. 111-115. (1993) Casciani, Stefano, Per il design: il cortile dei ricordi. in: Abitare nr. 321, pp. 124-127. (1993) Autoproduzione “HaRry’, Los Angeles. in: Abitare nr. 322, pp. 156-162. (1993) Regis, Daniele, La casa di frammenti. in: Abitare nr. 324, pp. 70-75. (1994) Progetto con scale. in: Abitare nr. 327, pp. 68-75. (1994) La casa del professore. in: Abitare nr. 328, pp. 100-107. (1994) La casa del ritratto. in: Abitare nr. 328, pp. 108-111. (1994) La casa delle sorprese. in: Abitare nr. 328, pp. 112-115. (1994) La casa della vita. in: Abitare nr. 328, pp. 116-123. (1994) Territorio e architettura. Santa Monica. in: Abitare nr. 329, pp. 158-160. (1994) Territorio e architettura. Hollywood. in: Abitare nr. 329, pp. 182-183. (1994) Segno mimetico sull’ oceano. in: Abitare nr. 331, pp. 60-67. (1994) Casciani, Stefano, Casa d’estate. in: Abitare nr. 332, pp. 116-123. (1994) Vercelloni, Matteo, Gazebo con villa. in: Abitare nr. 332, pp. 124-129. (1994) Il mondo delle sorprese. in: Abitare nr. 333, pp. 116-122. (1994) Gordon, Craig, Zurigo: Galleria privata. in: Abitare nr. 334, pp. 194-196. (1994) Matteo, Gabriele di, Orologi y Altro. in: Abitare nr. 335, pp. 158-161. (1995) Molto rigore e più libertà. in: Abitare nr. 338, pp. 86-93. (1995) Autoritratto di coppia. in: Abitare nr. 338, pp. 102-108. (1995) Westersheimb, Kay von, Alfred Roth: fellowship home. in: Abitare nr. 339, pp. 164-171. (1995) Regis, Daniele, Finn Juhl: la sua casa. in: Abitare nr. 339, pp. 180-189. (1995) Cohen, Maurizio, Sentiero di stanze. in: Abitare nr. 340, pp. 84-91. (1995) Casa illustrata, studio animato. in: Abitare nr. 340, pp. 103-107. (1995) Casa Testa. in: Abitare nr. 342, pp. 182-183. (1995) Casa Glusberg. in: Abitare nr. 342, pp. 186-187. (1995) Casa Miguens. in: Abitare nr. 342, pp. 194-195. (1995) Trame e colori. in: Abitare nr. 343, pp. 140-145. (1995) L’arte in casa. in: Abitare nr. 345, pp. 100-109.
kunst in huis
58
(1995) Casciani, Stefano, L’architettura c’è ma non si vede. in: Abitare nr. 345, pp. 116-123. (1995) Viganò, Vanessa, Dentro e fuori terra. in: Abitare nr. 345, pp. 136-139. (1995) Residenza multipla e trasparente. in: Abitare nr. 345, pp. 140-146. (1995) Casciani, Stefano, Interno con oggetti. in: Abitare nr. 346, pp. 76-81. (1995) Brescia, guardare il tempio capitolino. in: Abitare nr. 346, pp. 100-107. (1996) Terra Mare Cielo. in: Abitare nr. 347, pp. 50-56. (1996) Le linee dell’architettura e del paesaggio. in: Abitare nr. 350, pp. 116-224. (1996) Cavaglià, Gianfranco, Mix d’arte a Earls Court. in: Abitare nr. 350, pp. 128-131. (1996) Cavaglià, Gianfranco, “La Pazienza”: Il patio arredato. in: Abitare nr. 350, pp. 138-143. (1996) Cavaglià, Gianfranco, Verde d’autore. in: Abitare nr. 350, pp. 144-149. (1996) Ornaghi, Ada Maria, Colori, Volumi, Colori. in: Abitare nr. 351, pp. 100-107. (1996) Fortezza d’arte. in: Abitare nr. 353, pp. 102-107. (1996) Arco d’architettura. in: Abitare nr. 353, pp. 108-113. (1996) Zunino, Maria Giulia, The warehouse villa. in: Abitare nr. 355, pp. 124-133. (1996) Milia, Gabriele di, Russia, tre case custodi dell’arte. Casa Efron Bloch a San Pietroburgo.
in: Abitare nr. 357, pp. 80-82.
(1996) Milia, Gabriele di, Russia, tre case custodi dell’arte. Casa Sokolov a Mosca. in: Abitare nr. 357,
pp. 80, 83-86.
(1996) Milia, Gabriele di, Russia, tre case custodi dell’arte. Casa Semenova a Mosca. in: Abitare nr. 357,
pp. 80, 87-89.
(1996) Casciani, Stefano, L’arte nel cuore della luce. in: Abitare nr. 357, pp. 91-101. (1996) Malfatti, Patrizia, Oggetti da guardare. in: Abitare nr. 357, pp. 123-217. (1997) Malfatti, Patrizia, Casa a Milano; per l’arte e i libri. in: Abitare nr. 361, pp. 118-123. (1997) Malfatti, Patrizia, Le stanze e le opere. in: Abitare nr. 361, pp. 154-162. (1997) Malfatti, Patrizia, Quasi museo. in: Abitare nr. 367, pp. 84-93. (1997) Malfatti, Patrizia, Casa-rifugio di Ivan e Jane Chermayeff. in: Abitare nr. 368, pp. 128-135. (1997) M.R., Casa-studio di William Xerra. in: Abitare nr. 368, pp. 136-143. (1997) Malfatti, Patrizia, Casa-galleria di Ronny e Jessy Van de Velde. in: Abitare nr. 368, pp. 150-155. (1998) Malfatti, Patrizia, Due fronti a Manhattan. in: Abitare nr. 369, pp. 81-90. (1998) Progettare attraverso l’arredo fisso. in: Abitare nr. 372, pp. 148-155. (1998) Molinari, Luca, Dimensioni domestiche. in: Abitare nr. 376, pp. 126-139. (1998) Cohen, Maurizio, Con il paesaggio e per l’arte. in: Abitare nr. 377, pp. 134-141. (1999) Barzel, Amnon, Radiazioni di luce. in: Abitare nr. 380, pp. 70-75. (1999) Malfatti, Patrizia, 79th Street. in: Abitare nr. 384, pp. 218-222. (1999) Shopsin, William C., Norman House. in: Abitare nr. 384, pp. 223-229. (1999) Zunino, Maria Giulia, 23 Beekman Palace. in: Abitare nr. 384, pp. 230-233. (1999) Malfatti, Patrizia, Wooser Street. in: Abitare nr. 384, pp. 234-237. (1999) Malfatti, Patrizia, Midtown. in: Abitare nr. 384, pp. 238-243. (1999) Malfatti, Patrizia, Sutton Place. in: Abitare nr. 384, pp. 248-251. (1999) Malfatti, Patrizia, East Side. in: Abitare nr. 384, pp. 252-255. (1999) Malfatti, Patrizia, Tracce di vita. in: Abitare nr. 385, pp. 132-135. (1999) Zunino, Maria Giulia, Appartamento con attico. in: Abitare nr. 385, pp. 136-141. (1999) Malfatti, Patrizia, Microcosmo rurale. in: Abitare nr. 389, pp. 128-135. (2000) Morteo, Enrico, Riflessioni sull’ architettura degli interni. in: Abitare nr. 394, pp. 116-127. (2000) Finessi, Beppe, La casa sono io. in: Abitare nr. 394, pp. 136-141. (2000) Palazzo e bottega. in: Abitare nr. 394, pp. 142-145. (2000) Casciani, Stefano, Fiesta Mobile. in: Abitare nr. 395, pp. 184-193. (2000) Malfatti, Patrizia, Casa Wolfe. in: Abitare nr. 395, pp. 194-195.
59
kunst in huis
(2000) Malfatti, Patrizia, La casa di Susan. in: Abitare nr. 395, pp. 196-199. (2000) Malfatti, Patrizia, La casa di Victoria. in: Abitare nr. 395, pp. 200-203. (2000) Malfatti, Patrizia, Casa Eiber. in: Abitare nr. 395, pp. 204-209. (2000) Malfatti, Patrizia, Casa Berg. in: Abitare nr. 395, pp. 210-211. (2000) Malfatti, Patrizia, Casa Greenwald. in: Abitare nr. 395, pp. 212-215. (2000) Moltio, Renata, Spettacolare ma vera. in: Abitare nr. 398, pp. 170-178. (2001) Laudani, Marta, Un interno come risposta. in: Abitare nr. 407, pp. 98-103. (2001) Finessi, Beppe, Via dei Villini. in: Abitare nr. 408, pp. 182-191. (2001) Cohen, Maurizio, Vecchia casa nuove proporzioni. in: Abitare nr. 409, pp. 142-151. (2001) Romanelli, Marco, La casa di Olnick e Spanu. in: Abitare nr. 410, pp. 134-139. (2001) Cohen, Maurizio, Codice compositivo. in: Abitare nr. 410, pp. 140-146. (2002) Giorgio, Manolo de, Mirando in alto. in: Abitare nr. 413, pp. 54-61. (2002) Zunino, Maria Giulia, La casa-galleria. in: Abitare nr. 421, pp. 140-146. (2003) Finessi, Beppe, Casa di un mercante d’arte. in: Abitare nr. 426, pp. 90-97. (2003) Zunino, Maria Giulia, Knokke: Casa Galliaert. in: Abitare nr. 428, pp. 238--239. (2003) Capitanucci, Maria Vittoria, Hasselt: Donum. in: Abitare nr. 428, pp. 246-249. (2003) Zunino, Maria Giulia, Bruxelles: tradizione e arte. in: Abitare nr. 428, pp. 250-251. (2003) Nicolin, Pierluigi, La casa altrove. in: Abitare nr. 429, pp. 84-91. (2003) S.G., Il lampadario e l’architetto. in: Abitare nr. 431, pp. 122-131. (2003) Daverio, Philippe, Il guardaroba della piccola storia. in: Abitare nr. 433, pp. 90-95. (2004) Rossana Orlandi. in: Abitare nr. 436, pp. 68-71. (2004) Finessi, Beppe, Interno-esterno a Bruxelles. in: Abitare nr. 437, pp. 84-89. (2004) Pirrone, Sergio, Un fiocco di neve. in: Abitare nr. 438, pp. 258-263. (2004) Romanelli, Marco, Contemporaneo “interno di rapresentanza”. in: Abitare nr. 440, pp. 100-107. (2004) Zunino, Maria Giulia, La luce come elemente generatore. in: Abitare nr. 440, pp. 108-111. (2004) Albretti, Giovanna, Una mansarda. in: Abitare nr. 440, pp. 112-117. (2004) Romanelli, Marco, La casa Milanese di Mario Bellini. in: Abitare nr. 442, pp. 120-133. (2004) Zunino, Maria Giulia, Casa evento. in: Abitare nr. 444, pp. 262-267. (2004) Zunino, Maria Giulia, Casa delle sedie. in: Abitare nr. 444, pp. 292-293. (2005) Finessi, Beppe, Lavoro attento di pianta/sezione. in: Abitare nr. 446, pp. 42-49. (2005) Jaretti, Sergio, Petite musique de Turin. in: Abitare nr. 448, pp. 84-89. (2005) Casa tra oriente e occidente. in: Abitare nr. 450, pp. 220-221. (2005) Casa Bianca. in: Abitare nr. 450, pp. 222-223. (2005) Zunino, Maria Giulia, Ogilvie house nel Queensland. in: Abitare nr. 451, pp. 118-125. (2005) Zunino, Maria Giulia, Casa-studio di un collezionista. in: Abitare nr. 453, pp. 155-161. (2005) Calzavara, Michele, Un’ex fabbrica, un’ex tipografia, un vecchio palazzo. in: Abitare nr. 454,
pp. 134-155.
(2006) Romanelli, Marco, Una casa contro gli stereotipi. in: Abitare nr. 458, pp. 52-61. (2006) Calzavara, Michele, Modernità e tradizioni in un interno straordinario. in: Abitare nr. 460,
pp. 176-184.
(2007) Biagi, Marco, La casa di un gallerista. in: Abitare nr. 469, pp. 70-77.
Aangezien de collectie van dit tijdschrift in België onvolledig bleek te zijn, konden dus een aantal nummers niet worden doorgenomen. Ter volledigheid van het onderzoek vermeld ik deze hieronder: 1986 (n° 250) - 1985 (volledig) - 1981 (n° 186, n° 187) - 1980 (n° 191, n°198, n°199) - 1979 (n° 171 tot n° 173, n° 180) - 1977 (n° 160) - 1976 (n° 145 tot n° 150) - 1974 (n° 126).
kunst in huis
60
CONNAISSANCE DES ARTS: 1952_2007
(1953) Chez un amateur d’art. in: Connaissance Des Arts nr. 14, pp. 26-29. (1953) Un collectionneur de meubles Empire dans un petit hôtel Napoléon III. in: Connaissance Des Arts
nr. 21, pp. 74-77.
(1954) Le Second Empire vu par un collectionneur moderne. in: Connaissance Des Arts nr. 24, pp. 56-59. (1954) Les idées nouvelles pour accrocher vos tableaux. in: Connaissance Des Arts nr. 28, pp. 24-27. (1954) Un amateur d’art explique. in: Connaissance Des Arts nr. 28, pp. 64-67. (1954) Un appartement où règnent la fantasie et la curiosité. in: Connaissance Des Arts nr. 30,
pp. 18-21.
(1954) Réussir une vitrine est tout un art. in: Connaissance Des Arts nr. 31, pp. 38-41. (1954) Chaque nouvel objet vient transformer la décoration de mon appartement.
in: Connaissance Des Arts nr. 31, pp. 62-65.
(1954) J’ai construit mon appartement en fonction de mes collections. in: Connaissance Des Arts nr. 32,
pp. 40-43.
(1954) Entretien avec M. Penard y Fernandez. in: Connaissance Des Arts nr. 33, pp. 40-45. (1955) Interview de Monsieur N.: Avec de solides connaissances, on peut acquérir des objets au dessous
de leur valeur. in: Connaissance Des Arts nr. 36, pp. 22-25.
(1955) Un collectionneur achète une oeuvre d’art pour plusieurs raisons; la beauté n’est qu’une d’entre
elles. in: Connaissance Des Arts nr. 42, pp. 18-21.
(1955) Guth, Paul, Dans mon petit appartement, je profite enfin des collections que j’ai mis quarante ans
à réunier. in: Connaissance Des Arts nr. 44, pp. 64-67.
(1956) H.H., L’appartement français d’un collectionneur anglais. in: Connaissance Des Arts nr. 47,
pp. 48-50.
(1956) Guth, Paul, Un appartement révolutionaire. in: Connaissance Des Arts nr. 48, pp. 33-35. (1956) Un week-end chez M. et Mme B. au château de Penthes, près de Genève.
in: Connaissance Des Arts nr. 48, pp. 62-65.
(1956) Voyage en extrême-orient. in: Connaissance Des Arts nr. 55, pp. 24-27. (1956) Guth, Paul, Un collectionneur passionné a fait de son appartement un temple où renaît l’ambiance
qui régnait à l’aurore de l’Empire. in: Connaissance Des Arts nr. 56, pp. 76-79.
(1956) Schlumberger, Eveline, J’ai transformé toutes mes pièces en salons. in: Connaissance Des Arts
nr. 57, pp. 38-41.
(1957) Schlumberger, Eveline, Une maison entre château et chaumière. in: Connaissance Des Arts nr. 59,
pp. 48-51.
(1957) Schlumberger, Eveline, La maison blanche d’un Romain du XXe siècle. in: Connaissance Des Arts
nr. 63, pp. 44-47.
(1957) Ma maison par Jean de La Varende. in: Connaissance Des Arts nr. 63, pp. 54-57. (1957) Des couleurs vigoureuses donnent l’illusion de grandeur. in: Connaissance Des Arts nr. 64,
pp. 76-79.
(1957) Y.T., L’univers du peintre Chapelain-Midy. in: Connaissance Des Arts nr. 69, pp. 60-63. (1957) Schlumberger, Eveline, Un grand collectionneur ressuscit une “folie” du dix-huitième siècle.
in: Connaissance Des Arts nr. 70, pp. 108-115.
(1958) Un décor D. in: Connaissance Des Arts nr. 71, pp. 46-49. (1958) Schlumberger, Eveline, Un collectionneur remet au goût du jour le savant désordre des cabinets
61
du curieux. in: Connaissance Des Arts nr. 71, pp. 78-81.
kunst in huis
(1958) Schlumberger, Eveline, M. Roger Hauert. in: Connaissance Des Arts nr. 75, pp. 110-115. (1958) Schlumberger, Eveline, Un amateur de tableaux modernes peut-il vivre dans un appartement
meublé en ancien. in: Connaissance Des Arts nr. 76, pp. 50-53.
(1958) Guth, Paul, Un manoir de goût Anglais. in: Connaissance Des Arts nr. 79, pp. 31-35. (1959) Guth, Paul, Du XVIIIe dans des murs 1880. in: Connaissance Des Arts nr. 83, pp. 76-79. (1959) Demoriane, Hélène, Prouesse. in: Connaissance Des Arts nr. 84, pp. 34-37. (1959) Guth, Paul, Baroque, panache et romantisme. in: Connaissance Des Arts nr. 87, pp. 102-105. (1959) Guth, Paul, Servez-vous des coquillages. in: Connaissance Des Arts nr. 88, pp. 84-89. (1959) Guth, Paul, J’ai mêlé cinq styles différent en Empire. in: Connaissance Des Arts nr. 89, pp. 26-29. (1959) Vilmorin, Louise de, Sous le charme de notre verrières. in: Connaissance Des Arts nr. 91,
pp. 70-75.
(1960) Si un tableau vous choque, c’est bon signe. in: Connaissance Des Arts nr. 97, pp. 46-51. (1960) A la manière de Napoleon III. in: Connaissance Des Arts nr. 99, pp. 62-65. (1960) Gilou, Albert, Un vrai collectionneur ne devrait avoir que quinze objets. in: Connaissance Des Arts
nr. 104, pp. 64-71.
(1960) Chefs-d’oeuvre dans leur cadre. in: Connaissance Des Arts nr. 105, pp. 90-95. (1961) Schlumberger, Eveline, Le refuge insolite d’un homme d’affaires philosophe.
in: Connaissance Des Arts nr. 117, pp. 116-123.
(1961) Schlumberger, Eveline, Collectionner est un acte de foi dit Philippe Leclercq.
in: Connaissance Des Arts nr. 118, pp. 106-115.
(1962) Demoriane, Hélène, L’ancien vu par un jeune Américain. in: Connaissance Des Arts nr. 119,
pp. 70-75.
(1962) Giannoli, Paul, Version originale pour un manoir. in: Connaissance Des Arts nr. 121, pp. 48-55. (1962) Jullian, Philippe, Lady Aberconway parmi ses impressionnistes. in: Connaissance Des Arts nr. 127,
pp. 44-51.
(1963) Des chefs-d’oeuvre pour décor quotidien. in: Connaissance Des Arts nr. 131, pp. 50-59. (1963) Un collectionneur inspiré par l’antiquité. in: Connaissance Des Arts nr. 134, pp. 52-59. (1963) Marlier, Georges, La première maison totalement nouvelle du XXe siècle.
in: Connaissance Des Arts nr. 140, pp. 50-57.
(1963) Jullian, Philippe, Tradition et éclectisme dans une maison du XVIIIe siècle au coeur de Paris.
in: Connaissance Des Arts nr. 140, pp. 74-81.
(1964) Un appartement coloré à l’unisson de ses tableaux. in: Connaissance Des Arts nr. 148, pp. 72-77. (1964) Curtis, Jean-Louis, Les plaisirs de la peinture. in: Connaissance Des Arts nr. 149, pp. 68-75. (1965) Beaux objets à Paris dans une grande collection. in: Connaissance Des Arts nr. 156, pp. 68-75. (1965) Cabanne, Pierre, Mes invités, mes peintres. in: Connaissance Des Arts nr. 158, pp. 88-99. (1965) Jullian, Philippe, Une villa régency exemplaire. in: Connaissance Des Arts nr. 160, pp. 70-77. (1965) Jullian, Philippe, Une singulière passion pour les objets. in: Connaissance Des Arts nr. 166,
pp. 146-153.
(1966) J’aime les beaux meubles français. Je change de décoration chaque fois que je trouve une
nouvelle pièce rare. in: Connaissance Des Arts nr. 167, pp. 50-55.
(1966) Jérôme Peignot parle d’ André Lefèvre. in: Connaissance Des Arts nr. 168, pp. 40-47. (1966) Demoriane, Hélène, La maison réalisée par Richard Neutra pour un collectionneur acquis aux arts
actuels. in: Connaissance Des Arts nr. 169, pp. 74-81.
(1966) J’ai voulu recréer l’ambiance d’une maison distinguée à la campagne. in: Connaissance Des Arts
nr. 171, pp. 90-95.
(1966) XVIIe et XXe siècles. in: Connaissance Des Arts nr. 173, pp. 52-55. (1966) Vinson, R.-J., Un vieux moulin fait peau neuve. in: Connaissance Des Arts nr. 175, pp. 58-67. (1966) Coste, Geneviève, Style 1900, style 1925. in: Connaissance Des Arts nr. 178, pp. 128-133.
kunst in huis
62
(1967) Surréalisme aux champs. in: Connaissance Des Arts nr. 181, pp. 82-87. (1967) Vilardebo, Jeanne, Vivre dans du 1900. in: Connaissance Des Arts nr. 184, pp. 94-99. (1967) Vilardebo, Jeanne, Une nouvelle façon de vivre avec l’art. in: Connaissance Des Arts nr. 187,
pp. 74-79.
(1968) Demoriane, Hélène, Ascott House. in: Connaissance Des Arts nr. 193, pp. 84-91. (1968) Un cabinet du curieux disposé dans un moulin. in: Connaissance Des Arts nr. 194, pp. 108-111. (1968) Caloni, Philippe, Art ancien avec art moderne. in: Connaissance Des Arts nr. 197-198, pp. 88-95. (1968) Schlumberger, Eveline, Intimité avec les objets d’art. in: Connaissance Des Arts nr. 199,
pp. 58-63.
(1969) Caloni, Philippe, Peggy Guggenheim se présente. in: Connaissance Des Arts nr. 203, pp. 50-57. (1969) Kjellberg, Pierre, Le goût d’un expert. in: Connaissance Des Arts nr. 207, pp. 72-77. (1969) A.B., Antiquités, fleurs et Picasso. in: Connaissance Des Arts nr. 211, pp. 82-86. (1969) Cabanne, Pierre, Un pas de plus dans le pop-art. in: Connaissance Des Arts nr. 214, pp. 130-133. (1970) Geometrie et art oriental. in: Connaissance Des Arts nr. 215, pp. 78-83. (1970) J’aime le 1925. in: Connaissance Des Arts nr. 219, pp. 82-89. (1970) Allen, Gilles, “Fin de siècle” dans un atelier. in: Connaissance Des Arts nr. 222, pp. 60-63. (1970) Boisselier, Philippe, Relaxé dans 2 pièces. in: Connaissance Des Arts nr. 223, pp. 96-99. (1970) Près des primitifs. in: Connaissance Des Arts nr. 226, pp. 92-97. (1971) Lac calme et clarté. in: Connaissance Des Arts nr. 230, pp. 82-89. (1971) Londres, David Mlinaric. in: Connaissance Des Arts nr. 232, pp. 118-123. (1971) Patterson, Suzanne, Mon Irlande. in: Connaissance Des Arts nr. 234, pp. 70-75. (1971) Descargues, Pierre, Gunnar-W Lundberg, un Suédois Parisien. in: Connaissance Des Arts nr. 235,
pp. 66-71.
(1972) A.B., Page à page chez Maurice Rheims. in: Connaissance Des Arts nr. 239, pp. 36-43. (1972) 7 maisons à Bangkok. in: Connaissance Des Arts nr. 245, pp. 36, 38-41. (1972) A.B., La fondation Didrichsen en Finlande. in: Connaissance Des Arts nr. 247, pp. 40-47. (1972) 3 façons de vivre entouré d’objets. in: Connaissance Des Arts nr. 247, pp. 56-67. (1972) Nussac, Sylvie de, Blanc sur blanc. in: Connaissance Des Arts nr. 249, pp. 98-105. (1973) Sculpture, peinture et nature. in: Connaissance Des Arts nr. 252, pp. 74-81. (1973) Schlumberger, Eveline, David Hicks. in: Connaissance Des Arts nr. 257, pp. 90-93. (1973) Sorensen, Henri, Un choix suprême. in: Connaissance Des Arts nr. 259, pp. 66-73. (1973) Vinson, Robert-Jean, A Rome chez le directeur d’une galerie d’art. in: Connaissance Des Arts
nr. 259, pp. 98-101.
(1973) Jullian, Philippe, Les années ‘20 revues dans les années ‘70. in: Connaissance Des Arts nr. 262,
pp. 102-109.
(1974) Hinous, Pascal, Ombre et lumière chez un amateur à Madrid. in: Connaissance Des Arts nr. 268,
pp. 88-91.
(1974) Remise, Jac, L’âme du vieux Canada habite la maison des Stewart. in: Connaissance Des Arts
nr. 271, pp. 72-75.
(1975) Gaigneron, Axelle de, Une passion pour le 1900. in: Connaissance Des Arts nr. 284, pp. 88-95. (1976) Bordeaux, Jean-Luc, En Californie une collection généreuse où l’art fait bon ménage avec la
nature. in: Connaissance Des Arts nr. 294, pp. 24-31.
(1976) Gaigneron, Axelle de, Aimer les objets et vivre avec eux en tout familiarité.
in: Connaissance Des Arts nr. 295, pp. 102-105.
(1976) Bright, Emmett, Avec de idées et des objets venus d’Orient. in: Connaissance Des Arts nr. 297,
pp. 102-105.
(1976) Gaigneron, Axelle de, Les douceurs du pastel et d’une certaine nostalgie.
63
in: Connaissance Des Arts nr. 298, pp. 108-113.
kunst in huis
(1977) Jullian, Philippe, La retraite d’un peintre anglais en Irlande. in: Connaissance Des Arts nr. 299,
pp. 86-91.
(1977) Jullian, Philippe, Les deux visages d’une collection. in: Connaissance Des Arts nr. 305,
pp. 22-33.
(1977) Gaigneron, Axelle de, A Paris, rive gauche, le classicisme raffiné d’un appartement voué à
l’Extrême-Orient. in: Connaissance Des Arts nr. 307, pp. 68-71.
(1977) Gaigneron, Axelle de, Des objets qui imposent un décor. in: Connaissance Des Arts nr. 308,
pp. 110-115.
(1978) Gontaut-Biron, Chita de, Le raffinement dans l’eclectisme. in: Connaissance Des Arts nr. 311,
pp. 36-41.
(1978) Gaigneron, Axelle de, Près de Rome le refuge discret d’un grand acteur. in: Connaissance Des Arts
nr. 311, pp. 58-61.
(1978) Gontaut-Biron, Chita de, L’aimable rigueur d’un cabinet d’amateur. in: Connaissance Des Arts
nr. 312, pp. 52-57.
(1978) Gontaut-Biron, Chita de, Présenter des objets sans ostentation. in: Connaissance Des Arts
nr. 314, pp. 74-81.
(1978) Gontaut-Biron, Chita de, Une villa antique sous un climat sarrasin. in: Connaissance Des Arts
nr. 316, pp. 72-77.
(1978) Gontaut-Biron, Chita de, Affinites electives en perigord blanc. in: Connaissance Des Arts nr. 317,
pp. 56-63.
(1978) Wilhélem, Raymonde, Il existe encore des mécènes. in: Connaissance Des Arts nr. 320, pp. 84-91. (1978) Gontaut-Biron, Chita de, Le regard neuf d’un jeune décorateur, Jacques Garcia, sur trois
appartements d’esprit classique. in: Connaissance Des Arts nr. 320, pp. 100-105.
(1979) Gontaut-Biron, Chita de, Objets témoins. in: Connaissance Des Arts nr. 326, pp. 100-103. (1980) Jodidio, Philip, Tel un musée privé, une demeure a Washington. in: Connaissance Des Arts nr. 339,
pp. 92-97.
(1980) Gontaut-Biron, Chita de, Demeures-portraits. in: Connaissance Des Arts nr. 343, pp. 52-59. (1981) Gaigneron, Axelle de, Décor pour un peintre. in: Connaissance Des Arts nr. 350, pp. 84-89. (1981) Kjellberg, Pierre, Un grand siècle in time. in: Connaissance Des Arts nr. 354, pp. 36-39. (1981) Gaigneron, Axelle de, Vivre a HongKong. in: Connaissance Des Arts nr. 355, pp. 64-69. (1982) Gaigneron, Axelle de, L’ascenseur jaune. in: Connaissance Des Arts nr. 359, pp. 78-81. (1982) Gaigneron, Axelle de, Le spectacle égoïste. in: Connaissance Des Arts nr. 369, pp. 96-101. (1984) Sorensen, Henry, Florence Gould. in: Connaissance Des Arts nr. 387, pp. 46-55. (1984) Jodidio, Philip, Vivre l’art d’aujourd’hui. in: Connaissance Des Arts nr. 392, pp. 65-69. (1984) Bayser, Bruno de, Rêves de collectionneur. in: Connaissance Des Arts nr. 394, pp. 72-79. (1985) Gaigneron, Axelle de, A New York, d’esprit italien. in: Connaissance Des Arts nr. 400, pp. 82-89. (1985) Jodidio, Philip, A l’ouest du nouveau. in: Connaissance Des Arts nr. 403, pp. 52-61. (1986) Gaigneron, Axelle de, Knokke-le-dragon. in: Connaissance Des Arts nr. 407, pp. 40-49. (1987) Garçon, César, Un désordre mesuré. in: Connaissance Des Arts nr. 424, pp. 76-79. (1987) Sur les toits de New York. in: Connaissance Des Arts nr. 427, pp. 74-79. (1988) Feray, Jean, Beaucoup de Boldini... et en outre un Utamaro. in: Connaissance Des Arts nr. 431,
pp. 86-93.
(1988) Rédélé, Michèle, L’art philosophe. in: Connaissance Des Arts nr. 432, pp. 98-113. (1988) DeBayser, Bruno, L’oeil judicieux de M. Woodner. in: Connaissance Des Arts nr. 434, pp. 80-87. (1988) Jodidio, Philip, L’explosion controlée. Californie a la Toscane. in: Connaissance Des Arts nr. 434,
pp. 105-109.
(1988) Robert, François Duret, Chez Marina Picasso. in: Connaissance Des Arts nr. 441, pp. 92-101. (1989) Jodidio, Philip, Sur la baie de Long Island. in: Connaissance Des Arts nr. 451, pp. 110-117.
kunst in huis
64
(1990) DeGaigneron, Axelle, Jungle House. in: Connaissance Des Arts nr. 458, pp. 94-97. (1992) Gaillemin, Jean-Louis, L’oeil en liberté. in: Connaissance Des Arts nr. 479, pp. 96-107. (1992) Murat, Laure, Collection sur mesure. in: Connaissance Des Arts nr. 480, pp. 56-61. (1992) DeNanteuil, Luc, Lord Rotschild, une vue nouvelle du mécénat. in: Connaissance Des Arts nr. 480,
pp. 84-91.
(1992) Blanc, Dominique, Le goût des belles lettres. in: Connaissance Des Arts nr. 487, pp. 86-97. (1993) Passions secrètes. in: Connaissance Des Arts nr. 491, pp. 21. (1993) Duret-Robert, François, Une vente, une donation. in: Connaissance Des Arts nr. 496, pp. 110-113. (1993) Gaillemin, Jean-Louis, Sous le signe de la méduse. in: Connaissance Des Arts nr. 496,
pp. 114-125.
(1994) Seuillet, Philippe, Recettes pour une crise. in: Connaissance Des Arts nr. 503, pp. 84-89. (1994) Gaillemin, Jean-Louis, Une sobre modernité. in: Connaissance Des Arts nr. 512, pp. 62-69. (1996) Blanc, Dominique, Entre sculpteurs. in: Connaissance Des Arts nr. 530, pp. 100-107. (1996) Gaillemin, Jean-Louis, Back Home, La collection Arthur Gilbert. in: Connaissance Des Arts nr. 532,
pp. 76-85.
(1996) Brunhammer, Yvonne, Le décor Samuel. in: Connaissance Des Arts nr. 534, pp. 98-105. (1998) Franc, Céline Le, Le siècle retrouvé. in: Connaissance Des Arts nr. 546, pp. 46-53. (1998) Loire, Stéphane, La collection Lemme au Louvre. Un 18e siècle romain. in: Connaissance Des Arts
nr. 547, pp. 52-61.
(1998) D., E., Avonturiers et nouveau avonturiers de l’art moderne vietnamien. in: Connaissance Des Arts
nr. 549, pp. 54-65.
(2001) Gaillemin, Jean-Louis, Le retour de la terre. in: Connaissance Des Arts nr. 582, pp. 84-91. (2001) Rambert, Francis, L’appart’ d’art d’un homme à part. Les pièces de Daniel Bosser.
in: Connaissance Des Arts nr. 583, pp. 108-117.
(2002) Portrait d’un collectionneur militant. in: Connaissance Des Arts nr. 593, pp. 108-113. (2002) Coignard, Jérôme, Esquisses d’une vie. in: Connaissance Des Arts nr. 595, pp. 46-51. (2002) Gaillemin, Jean-Louis, Un décor flamboyant à la Philippe Jullian. in: Connaissance Des Arts
nr. 597, pp. 80-85.
(2002) Vedrenne, Élisabeth, Didier Krzentowski, monomaniaque de l’image. in: Connaissance Des Arts
nr. 599, pp. 64-69.
(2002) Gaillemin, Jean-Louis, La maison carré d’Alvar Aalto. in: Connaissance Des Arts nr. 600,
pp. 108-113.
(2003) Coignard, Jérôme, Louis-Antoine Prat, le dessin au quotidien. in: Connaissance Des Arts nr. 603,
pp. 50-55.
(2003) Blin, Sylvie, Philippe De Backer et la simple perfection des Ming. in: Connaissance Des Arts
nr. 604, pp. 48-55.
(2003) Lageira, Jacinto, André Breton, le pape du surréalisme. in: Connaissance Des Arts nr. 604,
pp. 62-69.
(2003) Vedrenne, Élisabeth, L’appartement secret de Carlo Mollino. in: Connaissance Des Arts nr. 606,
pp. 98-103.
(2003) Lefranc, Céline, Fans d’éventails. in: Connaissance Des Arts nr. 608, pp. 62-67. (2003) Belkova, Guélia, Les trésors chinois de François Dautresme. in: Connaissance Des Arts nr. 610,
pp. 76-81.
(2004) Paulvé, Dominique, Les pendules. Au bon sauvage de Betty et François Duesberg.
in: Connaissance Des Arts nr. 612, pp. 60-65.
(2004) Vedrenne, Élisabeth, Dans l’appartement de Paul Maenz. in: Connaissance Des Arts nr. 613,
pp. 60-65.
(2004) Bertrand, Valère, Lettres d’amour et amour des lettres. in: Connaissance Des Arts nr. 614,
65
kunst in huis
pp. 58-63.
(2004) Corty, Axelle, Les Whitney et l’art de la philanthropie. in: Connaissance Des Arts nr. 616,
pp. 64-71.
(2004) Blanc, Dominique, Chez Willy Mestach, le “roi des Songye”. in: Connaissance Des Arts nr. 617,
pp. 66-73.
(2004) Boutoulle, Myriam, Collectionneurs sur le divan. in: Connaissance Des Arts nr. 617, pp. 92-99. (2004) Bertrand, Valère, Le jardin secret des Durand-Dessert. in: Connaissance Des Arts nr. 618,
pp. 78-83.
(2004) Perthuis, Françoise de, Voyage aux pays des arts permiers. in: Connaissance Des Arts nr. 619,
pp. 72-77.
(2004) Sausset, Damien, Les expressionnistes de Frieder Burda. in: Connaissance Des Arts nr. 621,
pp. 60-65.
(2005) Dufour, Philippe, L’argenterie brésilienne de Beatriz et Mário Pimenta Camargo.
in: Connaissance Des Arts nr. 625, pp. 58-65.
(2005) Cypriano, Fabio, Collectionner au Brésil. in: Connaissance Des Arts nr. 625, pp. 112-119. (2005) Boutoulle, Myriam, Sous le signe de Dada. in: Connaissance Des Arts nr. 627, pp. 68-73. (2005) Paulvé, Dominique, Helena Rubinstein, impératrice de la beauté. in: Connaissance Des Arts
nr. 628, pp. 70-75.
(2005) Corty, Axelle, À Gourdon, un bastion de modernité. in: Connaissance Des Arts nr. 629, pp. 76-81. (2005) Boutoulle, Myriam, Pourquoi acheter les artistes du Top 10? in: Connaissance Des Arts nr. 631,
pp. 106-113.
(2005) Lefranc, Céline, Souvenirs du duc de Talleyrand. in: Connaissance Des Arts nr. 633, pp. 68-73. (2006) Coignard, Jérôme, Chez Pierre Bergé et Yves Saint Laurent. in: Connaissance Des Arts nr. 634,
pp. 36-53.
(2006) Bougault, Valérie, Les belles feuilles de Jean Bonna. in: Connaissance Des Arts nr. 636, pp. 62-67. (2006) Blin, Sylvie, Le Grand Siècle de Jean-Pierre Changeux. in: Connaissance Des Arts nr. 638,
pp. 72-77.
(2006) Perthuis, Françoise de, Du Tournai à Bruxelles. in: Connaissance Des Arts nr. 639, pp. 74-79. (2006) Lefranc, Céline, Bienvenue chez les Guerlain. in: Connaissance Des Arts nr. 643, pp. 78-83.
kunst in huis
66
DOMUS: 1946_2007
(1947) Abitazione, studio, mostra. in: Domus nr. 219, pp. 2-8. (1948) Arte e qualità tecnica soli lussi ammissibili. L’abitazione di un collezionista. in: Domus nr. 226,
pp. 52-53.
(1948) Conservate tutto - Collezionate tutto. in: Domus nr. 226, pp. 54-55. (1950) Casa in Brianza. in: Domus nr. 245, pp. 30-32. (1952) La casa di un collezionista. in: Domus nr. 266, pp. 26-28. (1952) Un Olandese Latino. in: Domus nr. 270, pp. 54-55. (1953) Studio per un collezionista: un proposta. in: Domus nr. 284, pp. 48-49. (1954) La casa di un collezionista in mano a un architetto. in: Domus nr. 291, pp. 21-26. (1954) Spirito europeo in una casa americana. in: Domus nr. 299, pp. 23-27. (1954) Weekend con i quadri. in: Domus nr. 299, pp. 28-30. (1955) Girard a Santa Fé. in: Domus nr. 302, pp. 18-29. (1955) Per un collezionista. in: Domus nr. 302, pp. 36-37. (1955) La casa di un amatore d’arte, all’ultimo piano di un antico palazzo. in: Domus nr. 307, pp. 11-18. (1955) Casa per vacanze sulla costa ligure. in: Domus nr. 308, pp. 27-31. (1955) Dipinti moderni e scultura in un arredamento. in: Domus nr. 313, pp. 35-45. (1956) La casa di Villaneuva. in: Domus nr. 317, pp. 17-20. (1956) Interni a Milani. in: Domus nr. 318, pp. 25-31. (1956) La villa Mairea di Alvar Aalto. in: Domus nr. 320, pp. 13-20. (1956) A caracas, una casa piena di quadri. in: Domus nr. 323, pp. 4-10. (1957) A Milano, al diciannovesimo piano. in: Domus nr. 328, pp. 10-14. (1957) Una casa a pareti apribili. in: Domus nr. 334, pp. 21-35. (1958) Per un collezionista. in: Domus nr. 338, pp. 29-31. (1960) Due arredamenti stullo stesso principio. in: Domus nr. 367, pp. 11-20. (1961) Una villa fiorentina. in: Domus nr. 375, pp. 1-40. (1961) Per un collezionista, a Genova. in: Domus nr. 379, pp. 39-40. (1962) Nell’appartamento di un collezionista d’arte. in: Domus nr. 389, pp. 20-28. (1962) Nel Ghana regione di Accra. in: Domus nr. 393, pp. 9-20. (1963) S., A., Una casa per una collezione. in: Domus nr. 401, pp. 16-26. (1963) In un condominio, a New York. in: Domus nr. 409, pp. 32-35. (1964) Nella casa di un collezionista. in: Domus nr. 414, pp. 40-47. (1964) Interni a Milano. in: Domus nr. 419, pp. 30-39. (1964) A Milano, al diciottesimo piano. in: Domus nr. 421, pp. 24-33. (1965) Due case ad Ahmedabad, India. in: Domus nr. 430, pp. 27-34. (1965) Nanda Vigo controluce. in: Domus nr. 432, pp. 38-42. (1966) Interni a New York, sul central park. in: Domus nr. 436, pp. 18-23. (1967) Una casa distesa sul colle. in: Domus nr. 451, pp. 18-26. (1968) Trini, Tomasso, Un diario segreto di quadri celebri. La collezione panza di biumo. in: Domus
nr. 458, pp. 51-53.
(1968) Una galleria privata. in: Domus nr. 465, pp. 34-37. (1970) Una collezione in una casa. in: Domus nr. 482, pp. 32-36. (1970) Il luogo di una collezione. in: Domus nr. 482, pp. 38-45. (1970) Viaggio intorno a tre stanze. in: Domus nr. 485, pp. 51-53. (1970) Dall’ Olanda : una casa per una collezione. in: Domus nr. 491, pp. 16-20. (1972) Costruire nel costruito. in: Domus nr. 507, pp. 20-24.
67
kunst in huis
(1972) A Milano, La casa di un collezionista. Nanda Vigo: an environment. in: Domus nr. 514, pp. 22-23. (1972) Quadri libri mobili libri. in: Domus nr. 517, pp. 33-36. (1973) Casa col tetto d’erba, Alla Lucila, Buenos Aires. in: Domus nr. 519, pp. 5-13. (1973) Slesin, Susan, New York. in: Domus nr. 523, pp. 31-34. (1973) Un ambiente per i multipli. in: Domus nr. 526, pp. 46-47. (1973) Casa e quadri. in: Domus nr. 528, pp. 30-32. (1974) Casa museo. in: Domus nr. 531, pp. 9-11. (1974) Silvestrin, Danilo, Riflessi. in: Domus nr. 532, pp. 34-36. (1978) Abitazione in drogheria. in: Domus nr. 583, pp. 36-37. (1980) Casa come galleria. in: Domus nr. 607, pp. 25. (1982) Il mio arredo. Che cos’è un progetto? Da dove cominicare? in: Domus nr. 624, pp. 32-37. (1982) La casa dello specchio. in: Domus nr. 629, pp. 32-39. (1982) Rinaldi, Rosa Maria, Il guardiano del tresoro. in: Domus nr. 630, pp. 32-36. (1982) Guscio d’artista. in: Domus nr. 630, pp. 49-50. (1982) Una casa dentro un’altra. in: Domus nr. 631, pp. 32-39. (1982) L’interieur asilo dell’arte. in: Domus nr. 632, pp. 32-39. (1982) La sedia ‘storta’. in: Domus nr. 634, pp. 38-41. (1983) Jakobson, Barbara and Emilio Ambasz, La casa bifronte, Janus’s house. in: Domus nr. 635,
pp. 34-39.
(1983) Roadside attraction home. in: Domus nr. 636, pp. 40-41. (1983) Dardi, Constantino, La casa del padre, la casa del figlio. in: Domus nr. 637, pp. 32-39. (1983) La casa trans-moderna. in: Domus nr. 637, pp. 40-45. (1983) Valle, Gino and Piera Valle, Vivere e progettare. in: Domus nr. 640, pp. 32-39. (1983) La casa delle collezioni. in: Domus nr. 641, pp. 34-37. (1983) Casciani, Stefano, Casa a onde. in: Domus nr. 643, pp. 38-41. (1983) Legge, Alfredo Di, Una casa di fronte all’altra. in: Domus nr. 644, pp. 42-47. (1984) Abitare con l’arte. in: Domus nr. 651, pp. 36-39. (1984) Artist’s loft one: David Salle. in: Domus nr. 651, pp. 40-41. (1984) Mantica, Clara, Casa d’artista. in: Domus nr. 652, pp. 48-49. (1984) Above all it was stylish. in: Domus nr. 656, pp. 32-39. (1985) Levi, Corrado, Del come da un registratore in casa di carol rama uscirono cose straordinarie con
un incontro a sorpresa. in: Domus nr. 659, pp. 32-37.
(1985) Rinaldi, Rosa Maria, Scultura all-over. in: Domus nr. 664, pp. 32-38. (1985) Condo, George, La casa di maria. in: Domus nr. 667, pp. 32-33. (1988) Giorgio, De and F. Spadaro, Appartamento a Manhattan. in: Domus nr. 697, pp. 62-69. (1990) Laudani, Marta, Interno per un collezionista, Milano. in: Domus nr. 722, pp. 72-75. (1992) Residential Loft, New York. in: Domus nr. 737, pp. 66-69. (1993) Casa B in Provenza. in: Domus nr. 746, pp. 52-57. (1993) Edificio per una collezione d’arte, Monaco. in: Domus nr. 747, pp. 31-37. (1993) Casa J. a Oberaegeri/Zug. in: Domus nr. 751, pp. 1-3. (1998) Simeoforidis, Yorgos, Casa per un collezionista d’arte, Anavryta, Atene, Grecia. in: Domus nr. 803,
pp. 26-33.
(1998) Capella, Juli, Loft a Barcellona; quattro modi di abitare. 1 Normand Cinnamond. in: Domus
nr. 803, pp. 52-55.
(1998) Capella, Juli, Loft a Barcellona; quattro modi di abitare. 2 Adolf Luna. in: Domus nr. 803,
pp. 52-53, 56.
(2001) La casa di Ernest. in: Domus nr. 839, pp. 112-127. (2005) Friedman, Yona, Chez Friedman. in: Domus nr. 886, pp. 62-73. (2006) Gallanti, Fabrizio, Cliffhanger. in: Domus nr. 888, pp. 18-23.
kunst in huis
68
L’ARCHITECTURE D’AUJOURD’HUI: 1946_2007
(1950) Villa mairea a Noormarkku. in: Architecture d’Aujourd’hui nr. 29, pp. 21-23. (1952) Résidence, Los Angeles. in: Architecture d’Aujourd’hui nr. 44, pp. 20-21. (1953) Maison pour un critique d’art. in: Architecture d’Aujourd’hui nr. 49, pp. 38-41. (1956) La maison de l’architecte Carlos Raul Villaneuva a Caracas. in: Architecture d’Aujourd’hui
nr. 67-68, pp. 112.
(1958) Habitat a New Canaan, Connecticut. in: Architecture d’Aujourd’hui nr. 78, pp. 85. (1959) Habitation de l’architecte José Luis Sert a Cambridge, Massachusetts.
in: Architecture d’Aujourd’hui nr. 86, pp. 2-3.
(1960) Alvar Aalto. Habitation près de Paris. in: Architecture d’Aujourd’hui nr. 91-92, pp. 110-115. (1962) Bruce Goff. Villa pour un célibataire. in: Architecture d’Aujourd’hui nr. 102, pp. 50-57. (1962) Maison de vacances de Ed. J. Mathews au bord de la mer a East Hampton.
in: Architecture d’Aujourd’hui nr. 103, pp. 18-19.
(1962) Habitation d’Alfred Roth a Zurich. in: Architecture d’Aujourd’hui nr. 103, pp. 22-23. (1962) Maison d’un éditeur a Terezopolis. in: Architecture d’Aujourd’hui nr. 103, pp. 76-77. (1969) Une utilisation raffinée du parpaing. in: Architecture d’Aujourd’hui nr. 141, pp. XXIII-XXIV. (1978) Projet de maison pour M. Goldstein. in: Architecture d’Aujourd’hui nr. 197, pp. 43-45. (1979) V., R., Projet d’habitation rurale. in: Architecture d’Aujourd’hui nr. 206, pp. 51-53. (1982) Prince, Bart, Extension pour M et Mme Parnall. in: Architecture d’Aujourd’hui nr. 224, pp. 40. (1985) Villa Planchart. in: Architecture d’Aujourd’hui nr. 240, pp. 8-9. (1986) Coop Himmelblau. in: Architecture d’Aujourd’hui nr. 245, pp. 82-89. (1989) Olivier, Boissière, Frank O Gehry, Les tribulations de fog. Pavillon pour la residence Winton.
in: Architecture d’Aujourd’hui nr. 261, pp. 2-6, 9-11, 38-41.
(1989) Maison d’un collectionneur à Madrid. in: Architecture d’Aujourd’hui nr. 264, pp. 73-75. (1992) Robert, Jean-Paul, Villa à paris, un cas de figure rare, traité par Lazo et Mure.
in: Architecture d’Aujourd’hui nr. 283, pp. 76-79.
(1997) Robert, Jean-Paul, La maison inachevée. in: Architecture d’Aujourd’hui nr. 315, pp. 64-65. (2000) Déotte, Jean-Louis, Arts premiers et Contextualisation. in: Architecture d’Aujourd’hui nr. 326,
pp. 36-39.
(2001) Villa au Roucas-blanc, Marseille. in: Architecture d’Aujourd’hui nr. 335, pp. 32-33. (2004) Trois Projets signés Adam Kalkin. Collector’s House Shelbourne, Vermong, États-Unis.
in: Architecture d’Aujourd’hui nr. 353, pp. 70-75.
(2005) Appartement d’un collectionneur, Paris. Alexandere et Cristina Negoescu, architectes.
69
in: Architecture d’Aujourd’hui nr. 360, pp. 62-63.
kunst in huis
BIBLIOGRAFIE BOEKEN
(2006), Privaat kunstbezit. in: De Witte Raaf nr. 121, pp. 1-28. AAVV (2006), Jaarboek architectuur Vlaanderen 2004/2005. Brussel, Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap, pp. 224. Barents, Els (1997), De kunst van het verzamelen. Gent, Ludion, pp. 252. Bergvelt, Ellinoor (2005), Kabinetten, galerijen en musea. Het verzamelen en presenteren van naturalia en kunst van 1500 tot heden. Open Universiteit Nederland, Waanders Uitgevers, Zwolle, pp. 491. Buck, Louisa (1997), Moving targets: a user’s guide to British art now. London, Tate Gallery, pp. 192. Clifton-Mogg, Caroline (2003), Passie voor verzamelen: over objecten, collecties en verzamelaars. Terra/ Lannoo, pp. 192. D’Hanis, WIm (1997), Verzamelen: een paradoxaal streven naar vol-ledigheid: over verzamelaars en de vruchten van hun passie. pp. 49. Gielen, Pascal (2003), Kunst in netwerken: artistieke selecties in de hedendaagse dans en beeldende kunst. Tielt, Lannoo, pp. 262. Héman, Suzanna (2002), Conceptuele kunst in Nederland en België 1965-1975: kunstenaars, verzamelaars, galeries, documenten, tentoonstellingen, gebeurtenissen. Rotterdam, Nai, pp. 195. Keräämisesta, Nykytaiteen (1999), Collecting Contemporary Art. Helsinki, The Finnish National Gallery, pp. 231. Lindeman, Adam (2006), Collecting Contemporary. Taschen, pp. 298. Pauwels, Jo (2002), Wonen met kunst. Beta-plus nv Edingen, pp. 224. Reed, Christopher (1996), Not at home: the suppression of domesticity in modern art and architecture. London, Thames and Hudson, pp. 304. Reims, Maurice (1981), Les collectionneurs de la curiosité, de la beauté, du goût, de la mode et de la spéculation. Parijs, Editions Ramsay, pp. 457. Saarinen, Aline B. (1958), The proud possessors. London, Weidenfeld and Nicolson, pp. 423. Sager, Peter (1992), Die Besessenen: begegnungen mit kunstsammlern zwischen Aachen und Tokio. Köln, Dumont, pp. 436. Steenbergen, Renée (2002), Iets wat zo veel kost is alles waard: verzamelaars van moderne kunst in Nederland. Amsterdam, Vassallucci, pp. 656. Theewen, Gerhard, Obsession Collection. Salon Verlag, pp. 124.
kunst in huis
70
BIBLIOGRAFIE ALGEMENE ARTIKELS TIJDSCHRIFTEN
(1948) Dimore quanto più piccole tanto più preziose. Casa G. a Milano. in: Domus nr. 226, pp. 45. (1950) Casa d’abitazione, con allogi a pareti spostabili. in: Domus nr. 250, pp. 6-11. (1952) Casa di fantasia. in: Domus nr. 270, pp. 28-38. (1953) Le cabinet du curieux. in: Connaissance Des Arts nr. 22, pp. 60-65. (1955) Chez Mr. Channon, à Londres. in: Connaissance Des Arts nr. 36, pp. 50-53. (1955) La joie de vivre d’un collectionneur. in: Connaissance Des Arts nr. 37, pp. 24-29. (1955) A Milano. in: Domus nr. 304, pp. 12-23. (1956) A novara. in: Domus nr. 324, pp. 11-20. (1957) L’écrivain. in: Connaissance Des Arts nr. 65. (1958) Schlumberger, Eveline, Savoir ordonner un appartement. in: Connaissance Des Arts nr. 77,
pp. 76-79.
(1959) Schlumberger, Eveline, Un portrait de Goya dans le salon à son époque. in: Connaissance Des Arts
nr. 85, pp. 68-71.
(1959) Guth, Paul, Une demeure d’antiquaires à Paris. in: Connaissance Des Arts nr. 92, pp. 48-53. (1960) Hex, résidence d’un protecteur des arts. in: Connaissance Des Arts nr. 96, pp. 68-73. (1960) L’hôtel de Chanailles. in: Connaissance Des Arts nr. 105. (1961) Le cabinet d’un naturaliste. in: Connaissance Des Arts nr. 108, pp. 82-85. (1961) Schlumberger, Eveline, Fastes et trophées d’une grande famille d’Espagne.
in: Connaissance Des Arts nr. 109, pp. 46-53.
(1961) Colombier, Pierre du, L’homme qui a introduit en France le virus de la collection.
in: Connaissance Des Arts nr. 109, pp. 90-97.
(1962) A kungälev, Svezia, un “parco di scultura” privato. in: Domus nr. 396, pp. 32-38. (1963) S., E., Due arredamenti a Milano, casa C. & casa T. in: Abitare nr. 18, pp. 2-17. (1963) Les Netsuke. in: Connaissance Des Arts nr. 140, pp. 102-111. (1963) A Milano, un appartamento al diciottesimo piano. in: Domus nr. 403, pp. 29-38. (1964) Un appartement-bibliothèque. in: Connaissance Des Arts nr. 150, pp. 48-51. (1965) I locali difficili. in: Abitare nr. 39, pp. 16-25. (1966) Idées à l’ordre du jour. in: Connaissance Des Arts nr. 169, pp. 88-95. (1966) Demoriane, Hélène, Une bibliothèque pleine d’objets. in: Connaissance Des Arts nr. 175,
pp. 82-85.
(1967) Demoriane, Hélène, La maison la plus admirée au Liban. in: Connaissance Des Arts nr. 180,
pp. 54-59.
(1967) Schlumberger, Eveline, Une villa à Neuilly. in: Connaissance Des Arts nr. 188, pp. 106-109. (1968) Demoriane, Hélène, Ce qui se fait en 1968. in: Connaissance Des Arts nr. 200, pp. 68-81. (1968) Amsterdam. in: Domus nr. 461, pp. 30-31. (1969) Tre interpretazioni del soggiorno: 2. A Milano, panche e tanti cuscini. in: Abitare nr. 78, pp. 10-11. (1969) Les idées neuves de 1969. in: Connaissance Des Arts nr. 212, pp. 100-111. (1969) Bernon, Jean, Jacques Daum: où s’arrêtera-t-il. in: Connaissance Des Arts nr. 214, pp. 70-75. (1970) Libertà in cantina. in: Abitare nr. 84, pp. 6-7. (1970) Demoriane, Hélène, Verres signés lalique. in: Connaissance Des Arts nr. 218, pp. 112-117. (1970) Valogne, Catherine, Au Danemark on vit dans l’art. in: Connaissance Des Arts nr. 219,
pp. 98-103.
(1970) La façon actuelle de voir les objets anciens. in: Connaissance Des Arts nr. 223, pp. 64-75.
71
kunst in huis
(1970) Acrobaleno su londra. in: Domus nr. 484, pp. 33-52. (1973) Vinson, Robert-Jean, Vive la liberté. in: Connaissance Des Arts nr. 256, pp. 92-97. (1974) Deux appartements en Italie. in: Connaissance Des Arts nr. 269. (1975) In casa: Muri dipinti. in: Abitare nr. 140, pp. 54-55. (1975) Schlumberger, Eveline, Une villa dans Rome. in: Connaissance Des Arts nr. 281, pp. 46-51. (1975) Guillemot, Roger et Pascal Hinous, 3 climats. in: Connaissance Des Arts nr. 283, pp. 62-67. (1976) Bright, Robert-Emmett, Rendre intime un salon solennel. in: Connaissance Des Arts nr. 288,
pp. 78-81.
(1977) Gaigneron, Axelle de, Pièces pour artistes. in: Connaissance Des Arts nr. 300, pp. 112-115. (1977) Cruysmans, Philippe, Octave Landuyt et sa demeure inspirée. in: Connaissance Des Arts nr. 306,
pp. 34-39.
(1977) Gaigneron, Axelle de, Collectionner, une passion, un métier. in: Connaissance Des Arts nr. 306,
pp. 52-63.
(1979) A Milano in un palazzo del ‘600. in: Abitare nr. 179, pp. 10-19. (1981) Living in a painting. in: Domus nr. 619, pp. 36-37. (1981) Ogni stanza un ‘quadro’ concluso. in: Abitare nr. 192, pp. 10-19. (1982) Il fortino belvedere. in: Abitare nr. 206, pp. 32-41. (1982) Cantafora, Arduino, Animula vagula blancula, hospes comesque corporis. in: Domus nr. 634,
pp. 32-37.
(1983) Rinaldi, Rosa Maria, Marfa, Deserto, Texas, E la casa di don Judd. in: Domus nr. 640, pp. 40-45. (1983) Casciani, Stefano, Divano occidentale-orientale. in: Domus nr. 645, pp. 42-50. (1984) Un’interna casa per elaborare il design. in: Abitare nr. 224, pp. 14-21. (1984) Rinaldi, Rosa Maria, Dall’olio all’. in: Domus nr. 652, pp. 32-33. (1984) Mantica, Clara, L’angelo dei capelli. in: Domus nr. 655, pp. 36-39. (1985) Moüy, Jean de, Ma collection. in: Connaissance Des Arts nr. 400, pp. 8-9. (1985) Gaigneron, Axelle de, Flair ou vogue? in: Connaissance Des Arts nr. 401-402, pp. 38-45. (1985) Duret-Robert, François, Un Américain à Paris. in: Connaissance Des Arts nr. 404, pp. 86-89. (1985) Chigiotti, Guiseppe, A Firenze, Vicino alla cupola. in: Domus nr. 666, pp. 32-35. (1986) La fretta della moda. in: Abitare nr. 242, pp. 142-143. (1986) Navarre, Yves, Décoration pour une epure de l’architecture. in: Connaissance Des Arts nr. 410,
pp. 58-67.
(1990) DeBroglie, Jeanne-Marie, Frogmore House. in: Connaissance Des Arts nr. 466, pp. 76-87. (1991) Un collectionneur discret. in: Connaissance Des Arts nr. 468, pp. 70-77. (1991) Romanelli, Marco, Adriana Adam, Interno domestico, San Paolo del Brasile. in: Domus nr. 728,
pp. 64-69.
(1992) Romanelli, Marco, Interno su tre piano, Milano. in: Domus nr. 744, pp. 66-73. (1993) Zerboni, Monica, Benedikt Taschen Verlag, Casa Editrice. in: Abitare nr. 321, pp. 135-137. (1993) Noebel, Walter A., T-House, Saratoga/NY. in: Domus nr. 753, pp. 40-47. (1993) Magnusson, E. Frattini, Loft a New York City. in: Domus nr. 755, pp. 48-51. (1994) Una casa come ritratto, New York. in: Domus nr. 759, pp. 70-77. (1995) Regis, Daniele, Augusto Romano: casa e studio. in: Abitare nr. 339, pp. 172-179. (1995) Bilocale con passa-tivu. in: Abitare nr. 340, pp. 92-95. (1995) Casa Puppo. in: Abitare nr. 342, pp. 196-197. (1995) Cohen, Maurizio, Galleria e casa Meert-Rihoux. in: Abitare nr. 345, pp. 110-115. (1995) Una villa nel bosco. in: Domus nr. 771, pp. 30-35. (1996) Cavaglià, Gianfranco, Design a Bangalore. in: Abitare nr. 350, pp. 150-153. (1996) Zunino, Maria Giulia, Nel quartiere Thalmatt 1. in: Abitare nr. 355, pp. 152-161. (1996) Bellet, Harry, Passions privées. in: Connaissance Des Arts nr. 524, pp. 26-35.
kunst in huis
72
(1996) Gaillemin, Jean-Louis, Leur regard. in: Connaissance Des Arts nr. 531, pp. 56-69. (1997) Belkova, Guelia, Russie, des musées à la dérive. in: Connaissance Des Arts nr. 538, pp. 88-103. (1998) Regis, Daniele, Scavare nel passato per capire il futuro. in: Domus nr. 803, pp. 60-67. (1999) Steiner, Dietmar, Casa per scultura, St. Martin, Austria. in: Domus nr. 811, pp. 18-29. (2002) Zunino, Maria Giulia, Wijlre: galleria d’arte con galline. in: Abitare nr. 417, pp. 272-273. (2003) Coignard, Jérôme, Les cabinets de curiosités. in: Connaissance Des Arts nr. 601, pp. 78-87. (2003) Tariant, Éric, Les débuts des galeries d’art. in: Connaissance Des Arts nr. 602, pp. 80-85. (2003) Vedrenne, Élisabeth, Patrizia Re Rebaudengo, esthète chercheuse. in: Connaissance Des Arts
nr. 609, pp. 62-67.
(2003) Aujourd’hui, c’est les pubs que l’on collectionne. in: L’architecture d’aujourd’hui nr. 344,
pp. 40-45.
(2004) Zunino, Maria Giulia, Casa galleria. in: Abitare nr. 444, pp. 280-283. (2004) Gio Ponti et la fabrique du regard. in: L’architecture d’aujourd’hui nr. 351, pp. 62-29. (2004) Sowa, Axel, Rouge Bastille. in: L’architecture d’aujourd’hui nr. 352, pp. 32-34. (2005) Calzavara, Michele, Contenitore caleidoscopico. in: Abitare nr. 456, pp. 64-69. (2005) Bertrand, Valère, Pierre Bères, le roi des libraires. in: Connaissance Des Arts nr. 631, pp. 75-79. (2006) Bougault, Valérie, Dans l’antre de Pierre Loti. in: Connaissance Des Arts nr. 640, pp. 134-141.
73
kunst in huis
DIGITALE BIJLAGE
kunst in huis
74
