u iI
298 jaargang - nummer 7 - september 2002 Maandelijks Tijdschrift van het Gemeenschapscentrum Heembeek - Mutsaard
•
I voor NEDER-OVER-HEEMBEEK en de MUTSAARDWIJK
Redactieadres:
Trefcentrum Mutsaard De Wandstraat 14 1020 Brussel Tel.: 02/268.20.82 Fax 02/262.36.76 E-mail: heembeek-mutsaard@ vgc.be http://heembeekmutsaard.vgc.be Open elke werkdag van 9 tot 12 en van 13 tot 16 uur.
Buurthuis De Kleun Fr. Vekemansstraat 116 1120 Brussel Tel.: 02/268.32.48 Open maandag en woensdag van 9 tot 12 en vrijdag van 13 tot 16 uur. Verantwoordelijke uitgever: E. De Filette, Kasteel Beyaerdstraat 94 1120 Brussel
blz. 7 en 8
-
~
BRUSSELS HOOFDSTEDELIJK GEWEST
VLAAMSE GEMEENSCHAPS COMMISSIE
Hoe ROMEINS is de ROMEINSESTEENWEG op de MUTSAARD? DE ROMEINEN NA 2000 JAAR NOG ALTIJD IN DE TOP-10 VAN DE GESCHIEDENIS! Dat een en ander gerelativeerd moet worden zal iedereen wel willen toegeven. Maar toch, een verw ijzing naar de Romeinen doet het hem nog altijd. Niet verwonderlijk dus dat diep in ons binnenste op de Mutsaard de hoop blijft leven ergens bij die selecte club te horen. O ude adelbrieven, weet u, hoe vergeeld en verschoten ook .. . Want laten we wel wezen, onze voorouders, die 'Oude Belgen' dachten er net zo over. Zij lieten zich maar wat gaarne 'romaniseren' ! Geef toe: de keuze was vlug gemaakt. Rome had in de aanbieding een superieure burgerbouwkunde en dito levenskwaliteit, een heuse wereldtaal, vergelijkbaar met het Engels vandaag de dag, en last butnot least een administratie om u tegen te zeggen. Een rondgang in Musea, zoals daar zijn het Jubelpark in Brussel, het GaiJo-Romeinse in Tongeren, of het Archeologisch museum van Z.O.Vlaanderen in Velzeke volstaat om zich met eigen ogen ervan te vergewissen. ONZE ROMEINSESTEENWEG, DEEL VAN DE ALOUDE VERBINDINGSWEG ÄSSE-VILVOORDE. Nu nog kunnen we op deze hedendaagse kaart het tracé volgen tot Zellik, waar hij in de Gentsesteenweg opgaat. Vroeger moet hij ongetwijfeld tot in Asse doorgelopen hebben. Ten bewijze een verkoopsakte uit 1744: Een stuck landt op den Wanne eauter tegen de Baene van Assche naar vilvoorden geheetenden schapenwegh.. (2) En ja, in 1744 is er geen sprake van een Romeinsesteenweg, wèl van een Schapenweg. Trouwens van Zellik tot voorbij Laarbeekbos - zo blijkt - wordt de oude benaming 'Schapenbaan' aangehouden . De hoogste t ijd dus om bij het kadaster te rade te gaan in de hoop uitsluitsel te krijgen omtrent onze vraag: Romeinsesteenweg of Schapenweg op de Mutsaard ? HET ARCHIEF VAN HET KADASTER. Naast hedendaagse verkavelingsgegevens bezit het kadaster een waardevol archief van oude kaarten, afkomstig van de Franse administratie. (Zoals bekend bleven we aangehecht bij Frankrijk tot 1814 ..) De meeste kaarten die in het archief berusten dateren van 1833 onder de officiële benaming: eerste kadastraal plan, geêxtrapoleerd vanuit het 'Cadastre Napoleon' (vandaar CN genaamd).
In het kader van de gewestvorming werden de archiefbestanden van Vlaams-Brabant van die van de Franse Gemeenschap gescheiden, samen met die van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest benevens die van de faciliteitengemeenten. Voor ons onderzoek dus een taaie klus ! Gelukkig mochten we op de bereidwilligheid van beide betrokken archivarissen rekenen. Daniel DE SCHRIJVER, archivaris van de Vlaamse Gemeenschap, laat ons duidelijk het tracé in ongeveer zijn huidige toestand volgen vanaf Relegem tot ongeveer aan de Noorderring, onder een en dezelfde benaming: Schapenbaan . Adelin VILLERS, archivaris van het Brussels archief, kon zelfs een oudere, uiterst zeldzame kaart uit 1804 opdiepen, AN genaamd, 'avant Napoléon', een conventionele aanduiding voor kaarten, gemaakt door de administratie van de Franse Revolutie. Uit die periode zijn erg weinige kaarten tot ons gekomen. Ten gerieve van onze lezers hebben we de hand op een kopie weten te leggen. : Cabaret dit Ie Moulin de Strembeek (huidige Mormonenkerk) Chemin de Gand à Vilvorde dit Schaepenweg. NAAMSVERANDERING, ZOVEEL IS DUIDELIJK ! In de Geschiedenis van Strembeek- Bever die hij in 1952 liet verschijnen, draagt pastoor F. VERRYKEN elementen aan om dit probleem op te lossen.(1) Hij citeert uit het gemeentearchief: Straten van Strombeek op 29 januari 1813 (Franse Tijd) Route de Ze/lick: une route nommée des moutons forme la limite de cette commune avec Laeken à l'auberge nommée la maison du moulin et conduit à Zeilick et Assche: 10 à 12 pieds. Tot 1907 stond er immers op de Mutsaard een molen ter hoogte van de huidige Mormonenkerk. Op 20 oktober 1906 worden de straatnamen veranderd en in 1909 verschijnt de officiële lijst. Schapenbaan wordt Romeinse steenweg in Strombeek-Bever. In Strembeek worden ook verscheidene ouderwets aandoende namen zoals Molenweg, Mosselstraat, Rotteri ekstraat vervangen. Wellicht is 'Schapenweg' bij deze facelift tot Romeinsesteenweg opgewaardeerd. Gebeurde dit in overleg met de aangrenzende gemeenten ? We weten het niet. SCHAPENWEG: WHAT'S IN A NAME ? De oorsprong moeten we zoeken in het feit dat
SEPTEMBER 2002 NE DE R-OVER-HEEM BEEK schapen vroeger langs deze weg naar hun zomerweiden of winterkwartieren gedreven werden . Tot in het interbellum (voor 1940) was de aanwezigheid van schapen in West-Brussel hoegenaamd geen zeldzaamheid . Zo zijn er prentkaarten bewaard van het Koningin Elisabethpark in Koekelberg, waarop men kudden schapen tussen de bomenrijen ziet grazen. (2) 'OUDE BELGEN' ALS SCHAAPHERDERS OP DE MUTSAARD?
In sommige publicaties gaat men ervan uit dat schapenwegen naar een prehistorische origine verwijzen. Het scheelt niet veel of men verzint sterke verhalen over onze voorouders, die hier hun faam als dappersten onder alle Galliërs alle eer aandeden. Pure science fiction ! Voor de komst van Julius Caesar weten we archeologisch trouwens niets af van wegen in ons land. Volgens hem waren er helemaal geen wegen. Wil hij hiermee soms in Rome zijn persoonlijke propaganda verzorgen ? De weldaden van de verovering in het licht stellen ? De vraag ligt voor de hand: hoe hadden zijn legioenen desondanks zo snel kunnen oprukken ? Concreet valt er niets met zekerheid over te vertellen. We passen. De toevallige vondsten van Louis GALESLOOT (182 11884), waarnaar dikwijls verwezen wordt, zijn geen steekhoudende argumenten om alhier over een prehistorische weg te spreken. Dit doet niets af aan de compe tentie van Galesloot. Als historicus en diensthoofd van het Algemeen Rijksarchief heeft hij zich voor onze plaat selijke geschiedenis bijzonder verdienstelijk gemaakt Maar wat de prehistorische voorwerpen betreft waarover hij publiceert, gaat het veelal over silex-afslagen, hier en daar opgeraapt en aangebracht door landbouwers. Even min als zijn tijdgenoten ondernam hij wetenschappelijke opgravingen. Ter staving van het pre-romeinse karakter van onze weg wordt dan weer gewezen op het ongelijke tracé, dat uiteraard door het reliëf bepaald wordt Rechtlijnigheid is een opvallend kenmerk van de grote heirwegen, door de Romeinse legioenen aangelegd . Dat staat in alle schoolboeken ! Maar zullen de kleine, onverharde lokale verbindingswegen, zoals onze weg er een was, niet om pure praktische overwegingen van dit concept afgeweken zijn ? En zo komen we op onze zoektocht naar het verleden op de Romeinse piste waarvoor dan wél ernstige argumenten bestaan . Maar toch ! GEEN WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK OP VERBINDINGSWEGEN!
Mevr. Claire MASSART, verbonden aan de archeologische dienst van het Jubelpark blijft derhalve sceptisch. Inderdaad zonder opgravingen kan men tot geen ernstige uitspraken komen. De geheimen liggen onder de grond begraven en er zal nu wel niet veel meer aan te veranderen zijn. Toch verwijst ze naar collega's die, zij het dan onrechtstreeks, afdoende argumenten aanbrengen voor een landelijke bewoning rond Brussel in de llde en lilde eeuw na Christus. (3) Vanaf de 19de eeuw wordt onze weg t rouwens in de meeste publicaties bij het Romeinse wegennet opgenomen. LANDBOUWEXPLOITATIES ROND DE ROMEINSESTEENWEG (VROEGERE SCHAPENWEG) TEN TIJDE VAN DE ROMEINEN.
Hoe dan ook kan er alleen sprake zijn van een aarden buurtweg van tweede of zelfs derde categorie. Overeen komst ig het reliëf volgt hij de kam, de waterscheiding, die het water van de beken en beekjes verdeelt over het bekken van de Jetse Molenbeek en de Wemmelse LandOnze Romeinsesteenweg als deel van een tracé dat op een hedendaagse kaart nog altijd te volgen is van Koningsla tot Zellik.
SEPTEMBER 2 002
3
MUTSAARD beek-Maalbeek. Het terreinonderzoek dat L. Gatesloot 150 jaar geleden verricht heeft, blijft ongetwijfeld belangrijk voor de inventaris van de Romeinse construct ies. Die waren toen immers nog niet door de oprukkende grootstad overspoeld. Gatesloot vond verscheidene sporen van menselijke bezett ing in de Romeinse t ijd aan weerszijden van die weg. Zo identificeerde hij in Laken, Wemmel en Jette nog materiaal van GalieRomeinse bewoning. Deze landbouwexploitaties bevinden zich op geregelde afstanden van elkaar en altijd kennelijk geri cht op de Romeinsesteenweg, die als diverticulum naar Asse dienst moet gedaan hebben. Onder diverticulum wordt een secundaire weg verstaan als verbindingsweg tussen landbouwbedrijven. L.Galesloot weet ook te melden dat in 1869 bij de afbraak van de oude kerk van Strembeek in de grondvesten materiaal aangetrof fen is, dat waarschijnlijk van een Romeinse villa uit de omgeving afkomstig is. (4) Dat er, zoals gezegd, in de negentiende eeuw geen wetenschappelijke opgravingen plaatsvonden, doet niets af aan de waarde van Galesloots aantekeningen. Hij was immers in staat om Romeinse overblijfselen als zulkdanig te herkennen. De oudste sporen worden thans geleidelijk door de drukke bouwactiviteit uitgewist. Maar niet allemaal. Zo signaleert hij in 1859 het bestaan van een GalieRomeinse villa in het Jetse Laarbeekbos, wat goddank in het col lect ieve geheugen zal blijven hangen. DE GALLO-ROMEINSE VILLA VAN JETTE. Na volgehouden speurwerk werd ze herontdekt in 1965 en op degelijke wijze opgegraven van 1968 tot 1971. De leden van de geschied- en heemkundige kring van het graafschap Jette leidden die werkzaamheden, in samenwerking met de nat ionale opgravingsdienst. In het voorwoord van het opgravingsverslag dankt A.MATTHYS (Service national des fo uilles) een schare competente en toegewijde medewerkers: een zeldzaam staaltje van lokale archeologie. (5) Het was trouwens de hoogste t ijd. Na afloop zijn de muren opnieuw ingegraven in de groene zone van het Jetse Boudewijnpark en beschermd . (Een van de weinige geklasseerde sites in Brussel t rouwens.) De villa van Laarbeekbos is er een van het klassieke model met een rechthoekig, ruim hoofdvertrek. Aan de voorkant twee hoekgebouwen, verbonden door een zuilengang. Er zijn enkele schaarse aanwijzingen van baden. Zoals de afgebeelde maquette aantoont, mag een dergelijke 'Romeinse villa' niet verward worden met wat wij ons vandaag de dag onder een villa voorstellen. Het is een uitgestrekt (50 à 100 hectare)landbouwdomein Bepaald revolut ionair waren zulke gestructureerde stenen gebouwen voor onze voorouders. Zij kenden immers alleen een houten of lemen behuizing. De Romeinse soldaten brachten de vereiste technische vaardigheden aan, samen met allerl ei methodes om o.m. dakpannen te bakken en een dergelijke onderneming tot een goed einde t e brengen. Gallo-Romeinen wordt de naam voor de inheemse bevolking die hun manier van leven en doen overneemt.
\
l
.......
Kadasterkaart van 1804: Cabaret dit Ie Moulin de Strombeek (thans Mormonenkerk)- Chemin de Gand à Vilvorde dit Schaepenweg Een duidelijke naamsverandering! (Archief van het kadaster.)
Samen met hun dienaren voorzagen de uitbaters zoveel mogelijk in de eigen behoeften: teelt van graangewassen, groentekweek, kweken van kleinvee, productie van drank en weefsels, ijzerwinning ook. De Belgen bleven over het algemeen de schapenteelt t rouw. Alhoewel veel archeologisch materiaal verdwenen of vernield is, kwamen toch fragmenten van bekers, potten en schotels in gebakken aardewerk te voorschijn. De herkomst ervan is nog te achterhalen. Ze verwijzen naar werkplaatsen, gelegen in N., Z. en Cent raal Gallië, alsook in de Rijnstreek. Er moeten dus handelsbetrekkingen met die st reken onderhouden zijn. Verdere vondsten: een paar naalden uit been, een f ragment van een bronzen recipiënt, een ijzeren ri ek, enkele munten. Een en ander wordt in de abdij van Dielegem bewaard. Oesterschelpen laten een gespecialiseerd e handel vermoeden. Een klein bronzen sierelement in de vorm van een Silenuskop is de t rofee van dit succesvol onderzoek. Deze Silenus verwijst naar de cultus van Bacchus, de god van de wijn. Onze Romeinsesteenweg/Schapenweg kan moeilijk weggedacht worden als ruggengraat van de economische activiteiten van de Jetse villa, die er maar 940 m van verwijderd is. We weten dat een Romeinse villa meestal op enkele honderd en meters van de weg lag. Afgezien van de recente opgraving van een villa in Wemmel, moeten we het stellen met de gegevens van de prospectie van Galesloot. Ze maken het mogelijk een regelmatige spreiding van Romeinse villa's langs de Romeinsesteenweg/Schapenweg in kaart te brengen. Men waagt zich zelfs eraan een Romeins kadasterplan ten N.W. van Brussel te ontwaren. De Romeinse inplanting in de Brusselse regio beperkt zich tot landbouwbedrijven. Brussel ont-
SEPTEMBER 2002
4
NE DE R-OVER-HEEM BEEK Romeins wegennet. De grote hoofdweg Boulogne- Bavai- Tongeren- ....a....... Keulen. Vanuit Asse bestaat er een rechte verbinding met Bavai. ..,.......... (M.E.MARIEN, Belgica antiqua, 1980.)
Maquette van de Romeinse villa van Laarbeekbost Jette. Aan de voorziide twee hoekgebouwen, verbonden door een zuilengang. (Museum van de abdii van Dielegem.) Romeinse dakpannen. Nieuw in het landschap waren voorzeker de rode pannendaken. Ze bestonden uit grote, platte pannen met rechtopstaande randen (tegulae) en halfronde pannen (imbrices), bestemd om de voegen te overdekken. (Museum van de abdii van Dielegem.)
staat pas eeuwen later als stad. Jammer dat er nooit een begraafplaats gevonden werd. Aangezien de overledenen toen met potjes, lampjes of, volgens hun stand, met juwelen begraven werden, hadden deze grafgiften ons veel kunnen leren ...
ER BESTAAN DUS ERNSTIGE AANWIJZINGEN DAT ONZE ROMEINSESTEENWEG-EERTIJDS SCHAPENWEG-WEL DEGELIJK ROMEINS IS. ASSE, CENTRUM VOOR ONZE VILLABEWONERS. Onze Romeinsesteenweg/Schapenweg was dus een verbindingsweg met Asse. Het tracé kunnen we nog altijd volgen tot in Zellik. Daar gaat hij op in de Gentsesteenweg. Sedert de 17de eeuw werd en in Asse allerhande Romeinse voorwerpen opgegraven. Ze tonen het belang van de site aan en geven een idee van de bedrijvigheid die aldaar heerste. In 1950 begon Prof .J Mertens van de KUL met het echte wetenschappelijk onderzoek. Binnen het antieke dorp stootte hij op een authent ieke Romeinse bestrating, zwaar gefundeerd met afwisselend steen en klei-zandlagen. Een goed voorbeeld van de aanpak van de Romeinse ingenieurs. Typisch is de doelmatige afwatering door het ophogen van het mid den ten opzichte van de zijkanten. De Heemkring Ascania onder leiding van F.De Smedt heeft zich steeds ingezet op het boeiend werkterrein van de gemeente. In 1978 kwam de archeologe E.SCHELTENS via het tijdelijk bijzonder kader nieuwe opgravingen aanboren en de vondsten ordenen. Deze aanpak resulteerd e in 1981 in een fraaie Bronzen sierstuk. Silenus, kompaan van wiingod Bacchus. lilde eeuw na Christus. (Museum van de abdii van Dielegem.)
tentoonstelling, waaraan we nog met heimwee terugdenken. (6) Een grote diversiteit aan aardewerk o.m. afkomstig van een grafveld. Blikvangers waren een 50-tal pijpaarden paardjes. Zoekend naar een verklaring denken sommige auteurs dat we hier met exveto's te maken hebben, door de bevolking aan een godheid geofferd om bescherming af te smeken. Ook werden er honderden munten opgeraapt , daterend van het einde van de Republiek tot de IVde eeuw na Christus. Daarna niets meer. Vreemd toch om zomaar geld rond te strooien ! Had Asterix het dan toch bij het rechte eind: !Is sont fous, ces Romains ! In de Romeinse t ijd bezit Asse het statuut van vicus, zeg maar dorp. Evenwel een bescheiden dorp, niet te vergelijken met bijv. Velzeke. Vanuit Asse is er een rechtstreekse verbinding met de grote heirweg Boulogne-Bavai-Tongeren- Keulen, zoals te volgen op bijgaande kaart. NA DE VAL VAN HET ROMEINSE RIJK. Of de st reek verwoest werd en de inwoners gevlucht zijn bij de komst van de Franken in de lilde eeuw, blijft een open vraag. Hoe dan ook, in Asse viel na de IVde eeuw het leven stil. In de Brusselse regio zijn er voor deze woelige periode weinig historische bronnen beschikbaar. Als algemene regel zullen de wegen·, die ten tijde van de Romeinen gebruikt werden, de grenzen bepalen bij het ontstaan van de gemeenten in de vroege Middeleeuwen. In ons geval vormt de Romeinsesteenweg/Schapenweg nog steeds de gemeentegrens tussen Strembeek-Bever en Laken, Wemmel en Laken, net als t ussen Wemmel en Jette. Bij de afbakening van de parochies gebeurt hetzelfde. De menselijke inplanting ten N.W. van de hoofdstad wordt wel degelijk door dat wegennet bepaald. Meteen een argument dat ongetw ijfeld pleit voor de anciënniteit van onze weg. VRUCHTBARE OPZOEKINGEN IN OUDE ARCHIEVEN. P. VAN NIEUWENHUYSEN, onderdirecteur van het Franstalige lycée Maria Assl!mpta op de Mutsaard, heeft in een merkwaardige · doctorale dissertatie over de toponymie van Laken onze weg onder zijn oude naam van Schapenweg kunnen terugvinden. (2) Dit geduldig en wetenschappelijk speurwerk is voor deze bijdrage van onschat baar belang gebleken. De betrokkene heeft dan ook
Piipaarden paardenbeeldies. gevonden in Asse. I- I/de eeuw van onze tiidrekening. (Asse waar de Romeinen thuis waren, 1981.)
SE PTEM 8 ER 200:....:2~=================~ 5 MUTSAARD
}
1..
,
'
... ........
. ..
........................... _..
..... , .... . .... __ -~
î l;-· . ~·
J ,~.
0(
w
2
~
::! 0 Ct
w !$
>
recht op onze ongeveinsde erkentelijkheid, omdat we uit zijn dissertatie hebben mogen putten. Is het immers voor de Mutsaard niet opmerkelijk dat P. van Nieuwenhuysen in oude archiefbestanden meer dan 50 verwijzingen naar onze Schapenweg alias Romeinsesteenweg kon aantreffen ? De oudste is dan nog wel uit
het jaar 1300, twee jaar voor de Guldensporenslag ! ZIEHIER EEN GREEP UIT DE VONDSTEN: 1300 - op den scaepewech tuscen ossengem & faken 26-8-1409 -In perrochia de laken .. . contiguo vico d(ic)to den scaepwech
SEPTEMBER 2002
6
NE DE R-OVER-HEEM BEEK 18-8-1490 - een bunder lants ... lnder prochien van laken opten wannecoute(r) .. .. comen(de) ... aenden scaepwech 1603 - ...sesse dachwanden Lants...gelegen Inde pr(o)chie van onse Lieve Vrouwe Laken, beneden den Wanneeouter opden scaepwech (Een dagwand is een perceel dat in één dag kan omgeploegd word en.) 1627- ... aende herbaene genoempt den schaepenwech (her = heir, heer d.w.z. leger) Hier verschijnt de vereenzelviging met een 'heirbaan' . In 1658 heeft A.Sanderus het over een geschikte· verbinding vanuit Brabant naar Vlaanderen. Hij oppert dat de Romeinse legioenen ervan gebruik gemaakt hadden. En vanaf de XIXde eeuw wordt onze weg dan ook in verschillende ernstige publicaties in het Romeinse wegennet opgenomen. 1629 - een bunder lants gelegen onder de prochie van Laecken ... opt hoochste van Brabant ... comende ... aen (de) herbane genoempt den scapen Wech Wijlen Armand VANHUYSE, vertrouwd met de Mutsaardse topografie, merkte terecht op: 'Het huidige Forumpark vlak bij de Romeinsesteenweg, bevindt zich op wat destijds 'Het Hoogste' heette, wel te verstaan het hoogste punt van de Mutsaard (74 m boven de zeespiegel). Volkomen ten onrechte wordt in deze tekst 'het hoogste' beschouwd als het hoogste punt van Brabant.' 1647 -Inden hoeck vanden Wanneeauter lancx die herbaene van Asch naer boven genaemt den scaepweg scheede(nde) Strombeke van laecken endegaende oostwaerts naar boven oft vilvarden 1770 - aen het landt op den Schaepen wegh by den wintmolen ontrent den groenen mutsaert Toentertijd lag het gehucht De Mutsaard geconcentreerd rond een molen die stond op de plaats waar later de Mormonenkerk gebouwd werd. Lager was het de Wannecouter. Pas op een kadasterkaart van1812 in de Franse tijd duikt de vertaling Chemin dit des Moutons op. De hedendaagse lezer valt het ontbreken van een eenvormige schrijfwijze op. Wech evolueert tot wegh. O p de oude kadasterkaart van 1804 treft dat de h doorgehaald is. Alleszins veel plezier bij de ontcijfering! VAN LANDWEGEL TOT DRUKKE VERKEERSADER. Tot het midden van vorige eeuw is deze weg gebleven zoals hij altijd geweest was: een smalle, secundaire verbindingsweg. In Strembeek-Bever-Laken werd hij honderd jaar geleden herdoopt van Schapenweg in Romeinsesteenweg. Maar dat veranderde niets aan zijn uitzicht. Historische referenties kan men die weg evenwel niet onthouden. Zoals we zagen wordt hij sedert 1300 geregeld vermeld in histori sche documenten. Het statuut van diverticulum, verbindingsweg van Gallo- Romeinse landbouwbedrij ven in de 2de en 3de eeuw na Christus t ussen Asse en Vilvoorde, is perfect verdedig baar dankzij archeologische vondsten in de onmiddellijke omgeving. Een zandweg die kronkelt over de Brabantse heuvelen en zijn verharding met kasseistenen te danken heeft aan Leopold I. De geliefkoosde uitstap te paard van onze eerste koning was de rit van het paleis van Laken naar Verregatlinde, hoogste uitzicht vanop de Schapenweg over Brabant en Brussel, in die dagen een grandioos panorama. (7) Een stukje holle weg in Koningslo, laatste getuige van de landelijke charme van vorige eeuwen.
In de XIXde eeuw werden er op de Mutsaard werkmanswoningen gebouwd langs die kasseiweg. Hierdoor moest vanaf de rotonde aan de huidige Mormonenkerk richting Koningslo de smalle bedding bewaard blijven . Een totaal andere evolutie in de richting van de Eeuwfeestpaleizen. José van den Eede (0 1932) is nog niet vergeten hoe hobbelig dit stuk weg, uitgesleten door de karresporen, erbij lag. Alleen boeren die hun land hier kwamen bewerken, waagden zich erop, in tegenstelling tot de automobilisten. Zij zouden er immers ernstige averij geriskeerd hebben. Fietsers ? Desnoods mits de nodige stuurvastheid en - vaardigheid .. . want best vergelijkbaar met de 'hel van het Noorden' uit Parijs-Roubaix ! Aan de Strombeekse kant veel bouwland van kleine boeren en bloemisten, maar weinig huizen. Op de huidige rotonde tot 1907 een w indmolen, enkele woningen en een herberg, thans restaurant. De akkers aan de Brusselse kant lagen hoger dan de Romeinsesteenweg, die aan de Strombeekse daarentegen lager. José en haar echtgenoot Alfred Versaen worden bij de gedachte aan deze heerlijke brok natuur nog altijd lyrisch. De bloemen van de hoveniers en die unieke weg ! Wilde konijntjes, patrijzen, fazanten - noem maar op ! -hadden er het rijk voor zich. En voor de mens was het er goed leven, ver van de koude drukte. Voor de Expo van 1958 moet de weg wel berijdbaar gemaakt worden voor de auto. De kasseien verdwijnen onder een laag asfalt. Aan Strombeekse kant blijft alles alsnog bij het oude. In het kader van de Expo wordt de weg rechtgetrokken en genivelleerd en komt er een uitgestrekt parkeerterrein. Als het feest voorbij is, keert de rust weer. De natuur eist haar rechten op. Alles wordt overgroeid en verwildert. Dan verschijnt de vastgoedsector ten tonele en doen de projectontwikkelaars hun intrede. Omstreeks 1966 worden we gezegend met de hoogbouw van Etrimo, omgeven door villa's. In 1967 koopt Priba, gangmaker van de GB, op zijn beurt kortelings afgelost door Carrefour, grond aan. Wat de Mormonen hadden voorgedaan met een stuk weiland. In 1968 wordt er aan Strombeekse kant een tweede baanvak aangelegd, nadat de eigenaars hiervoor ongeveer 7 m grond hadden afgestaan. Daarmee was het hekken voorgoed van de dam. Het moderne, gemotoriseerde verkeer wordt heer en meester. Adieu, leeuweriken, wilde konijntjes, patrijzen, fazanten ! Als enig aandenken aan de tijd van toen een stukje holle weg tussen de woonkern van Koningslo en de noorderring. Een heuse relikwie, als zodanig in ere te houden en piëteitsvol te koesteren als een kleinood. Dat heeft onze fotograaf K.Puttemans alvast gedaan, toen hij het deze zomer op de gevoelige plaat voor u vastlegde. Liliane Verhaeghe
Met oprechte dank aan allen die hun publicaties bereidwilli te mijner beschikking gesteld hebben. Hun naam staat in de tekst van de bijdrage. Voor de logistieke steun mochten we rekenen op Wim van der Eist en J.P. van Steenberghe. VOETNOTEN (1) F. VERRYKEN, Geschiedenis vanStrombeek tot 1952. (2) P. VAN NIEUWENHUYSEN, Toponymie van Laken. Doctoraat UCL, 1998. (3) P.BLANQUART- Y.CABUY - S.DEMETER, Jette. Deel 5 van Atlas du sous-sol archéologique de la région de Bruxelles, Bruxelles 1994. (4') M.E.MARIEN, La région bruxelloise avant 700, 1957. (5) A.MATTHYS, La villa Gallo-Romaine de Jette, Bruxelles 1973. (6) Asse waar de Romeinen thuis waren. E.SCHELTENS, eindredactie, met o.m. bijdragen van M.E.MARIEN, J.MERTENS, J.GYSELINCK en F.DE SMEDT, 1981. (7) A.COSYN, Laeken ancien et moderne, 1904. Tentoonstellingen Archeologie, zie blz. 8
Belgiê - Belgique
BPUSSELS HOOFDSfEOELIJk' GEWESf Schitterende scherven. Tentoonstelling archeologie in Brussel. M eer dan 200 archeologische vondsten zowel uit privé collecties als uit verzamelingen van grote musea werden samengebracht. Deze unieke tentoonstelling met audiogids en dynamische panelen loopt nog tot 31/12/02 in de SintGorikshallen (hartje Brussel) Sint Goriksplein 1 - 1000 Brussel. Open: 10- 18 uur, donderdag tot 22 uur. Gesloten op maandag. Eenheidstarief, inclusief audiogids: 2 euro. Info: 02/502 44 04- www.archeobru.be Meer dan een bezoek waard!
uiI
29• jaargang - nr 7 september 2002
B.P. 1020 Brussel 2 1/ 1754
el
Maandelijks Tijd schrift van het Gemeenschapscentrum Heembeek - Mutsaard
PAM VAN DER HLST-DR GROOTF. - 91 l020 BN.USSEL
- - -- - ~F. JSiiLAAN
OPEN MONUMENfENDAGEN 2002 14 - 15 september Het thema dat het Brussels Hoofdstedelijk Gewest koos voor de monumentendagen 2002 is " Archeologie, van het Neolithicum tot de industuriële revolutie." Een buitengewone gemeente, een groep binnen de Groene Wandeling Neder-Over-Heembeek die zich verenigd heeft rond het thema "geschiedenis". organiseert een tentoonstelling in de Sint- Nicolaaskerk, Sint- Nicolaasplein te NederOver-Heembeek. Aan de hand van lokale voorbeelden wordt deze wetenschap gemustreerd. Denk maar aan de archeologische opgravingen van de gewezen Sint- Pieterskerk (Meudonpark- Kluis). Info: Buitengewone gemeente 02/268 75 63 (Benoît EUeboudt) of gemeenschapscentrum Heembeek-Mutsaard tel 02/268 20 82.
Verantwoordelijke ultgevor: E. De Filette, Kasteel Beyaardstraat 94 - 1120 Brussel
c
Uilenspiegel is het Informatieblad van het Gemeenschapscentrum Heembeek-Mutsaard
0
Werken verder mee: P. Ceulemans, F. Coomans, D. Coomans, K. Puttemans. l. Verhaeghe. J.P. Van Steenberghe, Fr. Fonteyn, L. Wijnanl, de leerlingen van Heemschool 11 en de diverse verenigingen, scholen en instellingen van Heembeek-Mutsaard.
L 0 F
POMMELMAPk'f Zondag 1 september van 9 tot 13 u. - P. Benoitplein
0 N
Teksten voor de oktoberuitgave van "Uilenspiegel" moeten uiterlijk op maandag 9 september op het secretariaat van het Gemeenschapscentrum zijn. Het Gemeenschapscentrum respeçteert uw provacy. Uw adres gebrulken we UitSluitend om u 'Uilenspiegel" 1oe te zenden en om u op de hoogte te houden van wat re11t en ze11t 1n het gemeenschapsleven in Heembeek·Mulsaard en Brussel. u kunt uw gegevens in ons bestand altijd lnkl;ken of aanpassen zoals voorzien in de wet van 8 docember 1992 ter bescherming van de privacy. Ons bestand zal in het openbaar register van geautomatiseerde verwe1'kingen worden vermeld.
Alle deelnemers, zowel kinderen als volwassenen dienen een standplaatstaks (belasting van de Stad Brussel) te betalen. Prijs voor een plaats van 2 meter. 5 euro. De stadsinner zal u op de dag zelf deze bijdrage komen vragen
ACCEII,.
foP
Info: Gemeenschapscentum Heembeek - Mutsaard De Wandstraat 14- 1020 Brusse- tel. 02 268 20 82
ZIEk'ENZOPG CM MUfSAAPD Ziekendag Het is een fijne gewoonte dat de zieken van de parochie eens per jaar samenkomen. Graag nodigt Ziekenzorg CM alle langdurige zieken van de Mutsaard uit om deel te nemen aan de Ziekennamiddag. Op zaterdag 7 september van 14u tot 18u. In De Kring (gelijkvloers) Stalkruidlaan 13 1020 Brussel Laken Mutsaard. Programma : Eucharistieviering waarin onze pastoor voorgaat. De zieken die dit wensen. kunnen het sakrament van de ziekenzalving ontvangen. Koffietafel met taart en krenten brood. Ontspanning met dhr. Frans Jacobs, muziek en zang. ledere zieke mag zich laten vergezellen door één begeleid(st)er. De toegang is gratis. Wie niet kan rekenen op familie of vrienden voor de verplaatsing per auto,kan op ons beroep doen. Hartelijk welkom op zaterdag 7 september. Info: Ziekenzorg CM Mutsaard tel. 02 267 74 02 - 02 268 31 65 - 02 268 48 20.
DEUTSCH
WALEli
ENGUSH lllANÇAIS
NEDERLANDS
ITALIANO ESPAÎÏOL
fiOOR ANDUSTAJ.IGIN
C.V.O. Vrije gesubsidieerde
TAALLEERGANGEN D A G •
A V 0 N D C U R S U S S E N
E N
• Breng een bezoek aan onze website
INSCHfliJVE.N KAN
op het secretariaat vanaf 21 augustus
• Nederlands voor anderstaligen: eveneens versnelde opleiding
• elke werkdag van 13.30 tot 20.30 uur
• NIEUW: Frans voor commercieel gebruik
• op zaterdag 24 en 31 augustus van I 0.00 tot 13.00 uur
.......
TAAL~
LEER
-" ~tNm
GR I ~~~
BPADEPIJ NEDEP-OVEP-HEEMBEEk'
GANGEN
De Unie van handelaars en zelfstandigen van Heembeek Center organiseert haar jaarlijkse braderij op zaterdag 7 september in de F. Vekemansstraat en omliggende straten. Het Gemeenschapscentrum Heembeek-Mutsaard neemt deel aan de braderij. Voor het buurthuis De Kleun is er een infostand waar je kennis kan maken met onze werking.
Sint·Amandsplein 31 1853 STROMBEEK-BEVER Tel.: (02) 26 7 35 I 5 Fax.: (02) 261 09 42 E..mail:
[email protected]
htt!p:llwww.tulteergangen.be
G(M((JtS(MAPS(OfT.U.K 0( lAHOf.O,la
ICU1...,.ttt U , 1710 W.......t rtf f(_ffffiUM MlftSM.IO
1010 INnflt
