TvV THEATER OP DE PSYCHOGERIATRIE LAAT BEWONERS OPBLOEIEN. PSYCHOLOOG ronald Geelen: Goed leidinggeven maakt team beter. Tijdschrift voor Verzorgenden

Nummer 7/8 / juli/augustus 2012 / jaargang 44

TvV

Tijdschrift voor Verzorgenden

THEATER OP DE PSYCHOGERIATRIE LAAT BEWONERS OPBLOEIEN PSYCHOLOOG ronald Geelen: ‘Goed leidinggeven maakt team beter’

➡

KLINISCHE LES pijn is onderschat probleem SEKS van taboe tot open gesprek kijk ook op www.tvvonline.nl TvV_12_07-08.indd 1

27/06/12 4:16 PM

verzorgendenbanen.nl Marja van Hulst maakte mede dankzij TvVbanen de overstap naar verzorgende IG in een verzorgingshuis in Leiden.

“Ik heb nu veel contact met andere hulpverleners”

meld je nu aan voor de vacaturealert op

verzorgendenbanen.nl

verzorgendenbanen.nl - Kies je baan met zorg Powered by

TvV_12_07-08.indd 2

27/06/12 4:16 PM

inhoud

10

Cao-akkoord Het akkoord over de cao VVT ligt er. Verzorgenden krijgen 1,2 procent loon erbij. Een akkoord dat de arbeidsmarkt aantrekkelijker moet maken. Maar de handtekening van de grootste vakbond, Abvakabo FNV, ontbreekt. En die bond zet de strijd voort.

16

Theater op de PG

De Veder Methode brengt verlichting op de afdeling Psychogeriatrie. Het is een mix van drama, poëzie, muziek en afstemmen op wie er voor je staat. ‘Het is prettig om een methode te hebben waarmee het contact maken wél lukt. Je ziet de bewoners opbloeien. Alsof ze ontwaken uit een diepe droom.’

10 Akkoord cao VVT Maar Abvakabo blijft tegen 12 Klinische les Pijn en pijnbestrijding 16 Veder Methode Theater op de PG 20 Tips van en voor verzorgenden Gewoon praten over seks 22 Palliatieve zorg Extra scholing nodig 28 Interview Ronald Geelen over zijn nieuwe boek 34 Moreel Beraad Nadenken over euthanasie

22

38 Beroepsverwant Regiomanager Annemiek van de Rijdt

Palliatieve zorg Hoe kan ik de pijn van een stervende cliënt verlichten? Hoe reageer ik op vragen als: ‘Waarom moet ik nog zo lijden?’ Overal in het land zijn consultatieteams palliatieve zorg waar verzorgenden terechtkunnen voor telefonisch advies. De teams worden echter weinig gebeld. Terwijl de behoefte aan meer kennis groot is.

FOTO COVER COR MANTEL

Rubrieken

TvV op proef?

4 Nieuws | 7 Rondje bellen | 8 Klaasje | 15 Column | 27 Agenda | 30 Prikbord | 31 Boeken | 36 Kennisquiz

Drie nummers voor € 7,95 Bel 0314 - 35 83 58

TvV / juli/augustus 2012 3

TvV_12_07-08.indd 3

27/06/12 4:16 PM

niEuWS sAMENGEsTEld dOOR RHIJJA JANSEN

niEuWS

Studenten Management in de Zorg aan de Haagse Hogeschool hebben met de zorgriem een prijs gewonnen tijdens de regiofinale van Jong Ondernemen. Aan de Grabb-It kunnen verzorgenden en verpleegkundigen hun werkgerei ‘klikken’. Medebedenker Asma Hmadouch: ‘Omdat de uniformen in verzorgingshuizen en de thuiszorg zijn afgeschaft, kunnen verzorgenden hun spullen niet meer kwijt. Denk aan een sleutelbos en handschoenen. Wij hebben daarvoor de oplossing: de zorgriem.’ Aan de Grabb-It, zoals de riem genoemd is, zitten zeven buttons waar ‘vakken’ aangeklikt kunnen worden. De vakken zijn er in diverse maten, zodat een verzorgende zelf kan kiezen hoeveel en welke vakken zij aan haar riem klikt. Daar kun je dan de benodigde attributen in doen. De ondernemers hebben een pilot gedraaid bij zorginstelling Florence. Zij waren erg enthousiast over de Grabb-It. De jury was lovend: ‘Wat een innovatief en nuttig product! Hier is goed over nagedacht. Ook de marketing zit goed in elkaar. Complimenten!’ De studenten onderzoeken mogelijkheden om de Grabb-it op de markt te krijgen. Bron en foto: Jong Ondernemen

FOTO EVERT ElziNGA (ANP)

studenten Winnen prijs Met zorgrieM

oranjekoorts De Europese Kampioenschappen voetbal liggen alweer achter ons, maar wat was het fijn om ons weer even onder te dompelen in de oranjegekte. Zoals hier, in de Amsterdamse Orionstraat, waarvan de bewoners hun woningen oranje versierd hadden. Zorg-

winkel Salland verkocht voor de liefhebber zelfs een heuse oranje EK-rollator. Eigenaar Gé Nijboer: ‘Ouderen willen meestal niet lopen met een rollator in een opvallende kleur. Maar voor het Europees Kampioenschap voetbal maak ik graag een uitzondering.’

lees meer over het nieuwe boek van reni de Boer Een jonge vrouw met Ms probeert ondanks alles positief in het leven te staan. Voor meer info zie Prikbord op bladzijde 30.

Nieuw kwaliteitsdocument thuiszorg en zorginstellingen De Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) heeft samen met LOC Zeggenschap in zorg en Zorgverzekeraars Nederland het kwaliteitsdocument voor de sector Verpleging, verzorging en zorg thuis verbeterd. Instellingen in deze sector moeten vanaf 1 mei 2012 het kwaliteitsdocument 2012 gebruiken voor het aanleveren

van gegevens. In het kwaliteitsdocument staat welke gegevens zorginstellingen verplicht over het voorgaande jaar aan moeten leveren. De IGZ gebruikt de uitkomsten om te kijken of de zorg veilig en verantwoord is. Voorheen moesten instellingen de gegevens uit het kwaliteitsdocument aanleveren bij Zichtbare Zorg. Dit

kan nog tot deze zomer. De rol van Zichtbare Zorg wordt in 2012 geleidelijk afgebouwd. Binnenkort wordt duidelijk waar instellingen de gegevens na de zomer moeten aanleveren. Bron: IGZ Ga voor het nieuwe kwaliteitsdocument naar www.tvvonline.nl > Dossiers > Kwaliteistdocument 2012.

4 juli/augustus 2012 / TvV

TvV_12_07-08.indd 4

27/06/12 4:16 PM

kwetsbare groep. De ouderen zijn vaak chronisch ziek of hebben psychische problemen waardoor ze te weinig eten.' Ook noemt ze een depressie of rouwverwerking als een van de oorzaken, net als pijn bij het eten hebben vanwege een slechtzittend kunstgebit. Screenen op ondervoeding werd tot voor kort weinig gedaan in de thuiszorg. Vorige week werd bijvoorbeeld bekend dat verpleegkundigen en verzorgenden van Thuiszorgorganisatie ZorgAccent in Twente voor het eerst getraind worden voor het screenen van hun cliënten volgens de SNAQ-score. ‘Ondervoeding heeft al lang onze aandacht', vertelt diëtiste Thea van den Berg in een gesprek met Nursing. ‘Maar er was geen geld om het echt goed aan te pakken. Nu mochten wij met een project komen dat wordt gefinancierd door zorgverzekeraar Menzis en kunnen we er eindelijk wat aan doen.' Niet alleen de wijkteams krijgen scholing, ook de huisartsen worden geïnformeerd Bron: NRC/VU/Nursing

W

FOTO ROOs KOOlE (ANP XTRA)

Van alle cliënten boven de 65 in de thuiszorg, zou 35 procent ondervoed zijn. Dat blijkt uit onderzoek van de Vrije Universiteit in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid. Van alle thuiswonende 65-plussers is zeker tien procent ondervoed. Het percentage ondervoede ouderen in instellingen, zoals ziekenhuizen en verpleeghuizen, ligt ook hoog: namelijk tussen de 18 en 33 procent. Marjolein Visser, hoogleraar aan de VU, tegen de NOS: ‘Relatief is het probleem in instellingen dus groter, maar in absolute getallen niet. 95 procent van de ouderen woont namelijk thuis.’ De VU bracht voor het eerst ondervoeding bij ouderen in kaart. Volgens het onderzoek is een oudere ondervoed als deze in het afgelopen jaar meer dan vier kilo is afgevallen en vermoeidheids- en hongerverschijnselen vertoont. Volgens Visser is het logisch dat ouderen in instellingen en de thuiszorg vaker ondervoed zijn: 'Het is een

van de redactie

Intiem theater

Een derde thuiszorg cliënten ondervoed

at is de Veder Methode? Het is theater voor psychogeriatrische mensen dat wordt uitgevoerd op de afdeling zelf en letterlijk stilstaat bij elke bewoner. Zo kun je dit unieke theater het beste omschrijven. ‘Theater is contact maken’, zegt Marieke Westra, artistiek leider van Theater Veder. Zij is van oorsprong verpleegkundige en had ervaring met de ouderenzorg. Het frustreerde haar in haar zorgtijd dat ze weinig contact kreeg met de mensen voor wie ze zorgde. Ze had het gevoel dat het leven er bij die mensen een beetje uit was getrokken. Toen ze later de opleiding dramadocent ging doen ontdekte ze nieuwe aangrijpingspunten om contact te maken met demente mensen. Wat Theater Veder biedt zijn echte huiskamervoorstellingen. Het is intiem en iedereen wordt in zijn waarde gelaten. Alledaagse voorvallen, zoals een verjaardag, zijn aanknopingspunten om sketches, gedichten en herinneringen op te halen. Het is theater waar elke bewoner echt gezien wordt. Sinds 2007 geeft Veder ook cursussen aan verzorgenden en AB’ers voor het zelf verzorgen van huiskamervoorstellingen. En zo verspreidt de Veder Methode zich over verpleeghuizen in Amsterdam, Friesland, Noord-Holland en de regio Eindhoven. En uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat de methode werkt, dat wil zeggen dat demente mensen twee tot vier uur na de voorstelling een duidelijk betere stemming hadden. Ze waren alerter, luisterden beter naar stemgeluid en haalden meer herinneringen op. Sinds kort is ook het initiatief ondernomen om te proberen deze Veder Methode in de 24 uurszorg op te nemen. Woon- en zorgcentrum Vondelstede in Amsterdam heeft de primeur. Ze leren daar van de theatermethode wat ze kunnen gebruiken in de dagelijkse zorg. Wat de resultaten daarvan zijn is nog niet bekend. Maar wees ervan verzekerd dat we er in TvV aandacht aan gaan besteden wanneer dat wel zo is. Dirk de Rover eindredacteur TvV


TvV_12_07-08.indd 5

27/06/12 4:16 PM

niEuWS

Meeste verzorgenden nog niet moe van meldpunten

Minder gevallen van dementie dan gedacht

niEuWS

De meeste verzorgenden zijn blij met alle meldpunten in de zorg. ‘Het is goed dat misstanden zo aan de kaak gesteld worden’, vindt 35%. Dit blijkt uit een poll die Tijdschrift voor Verzorgenden op zijn website www.tvvonline. nl hield. De vraag was: word jij moe van nieuwe meldpunten voor misstanden in de zorg? ‘Nee, zo zien mensen hoe het er écht in de zorg aan toegaat’, vindt bijna een kwart (24%) van de verzorgenden.

FOTO: ROOs KOOlE (ANP XTRA)

Het aantal dementerenden zal minder explosief toenemen dan verwacht. Dit blijkt uit onderzoek van het Erasmus MC, dat gepubliceerd is in het wetenschappelijk tijdschrift Neurology. Er werden twee groepen mensen in de leeftijd van 60 tot 90 jaar bestudeerd. In de groep die in 2000 is gestart, komt dementie per leeftijdscategorie minder vaak voor dan in de groep die in 1990 is gestart. Daarnaast blijkt uit MRI-scans dat het breinvolume in de 2000-groep groter is en minder vaatschade vertoont. Onderzoeker Schrijvers: ‘Een ander opvallend verschil tussen de twee groepen is dat de 2000-groep over het algemeen ongezonder is dan de 1990-groep voor wat betreft risicofactoren voor hart- en vaatziekten, zoals hoge bloeddruk en overgewicht. Tegelijkertijd gebruiken mensen in die groep ook veel meer risicoverlagende medicatie zoals cholesterolverlagers en bloedverdunners.’ Een direct verband tussen het grotere medicijngebruik en het minder voorkomen van dementie kan echter niet worden aangetoond vanwege te kleine aantallen in de studie. Schrijvers: ‘Dat wordt stof voor nader onderzoek.’ Bron: Erasmus MC

De stemmers die wél moe van de meldpunten worden, balen van de negatieve publiciteit die het genereert. ‘Zo komt de zorg steeds negatief in het nieuws’, vond 30%. Zes procent van de stemmers denkt dat de meldpunten sowieso geen zin hebben. Ten slotte is vijf procent niet moe van de meldpunten omdat ‘we onze klachten zo nog ergens kwijt kunnen’. Stem mee op de nieuwe poll: www.tvvonline.nl/poll

Word jij moe van nieuwe meldpunten voor misstanden in de zorg? ja, omdat daardoor de zorg steeds negatief in het nieuws komt. 30% [186] ja, die hebben toch geen zin. 6% [35] nee, juist goed dat misstanden zo aan de kaak gesteld worden. 35% [220] 30% nee, zo kunnen we onze klachten nog ergens kwijt. 5% [30] 24% 6% Nee, zo zien mensen hoe het er écht in de zorg aan toegaat. 24% [150] 5% Totaal 621 35%

Gouden Bordjes voor verzorgingshuizen met goede maaltijd Haagse zorginstellingen die voornamelijk vers avondeten serveren, in een goede ambiance en met gastvrij serverend personeel, maken kans op een ‘gouden bordje’. De Bordjes zijn een waarderingssysteem voor de kwaliteit van de maaltijdvoorziening in de ouderenzorg. Het is bedacht door wethouder Karsten Klein (Jeugd, Sport en Welzijn) en een groep Haagse zorgverleners die samen proberen de kwaliteit

van de ouderenzorg in Den Haag te verbeteren. Met behulp van mystery guests wordt het eten in de zorginstellingen gekeurd. Topkok Pierre Wind heeft de eerste twee Gouden Bordjes uitgereikt aan verzorgingshuizen Houthaghe en Swaenesteyn in Den Haag. Daarnaast werden elf Bronzen en twaalf Zilveren Bordjes uitgereikt. ‘De bobo’s, de bestuursleden in de zorg, willen dat alles goedkoop is. Maar door

de crisis gaat de eigen bijdrage omhoog, waardoor de bewoner meer te kiezen heeft’, aldus Wind in het Radio1-programma Casa Luna. Volgens Wind is het vooral belangrijk dat het eten zo vers mogelijk is. ‘Maar ook de hospitality is belangrijk, dat iemand je een aardappeltje bijschept als je er zin in hebt, en dat je van tevoren even mag proeven.’ Bronnen: Den Haag.nl/Radio 1


TvV_12_07-08.indd 6

27/06/12 4:16 PM

RondjE BEllEn

Braziliaanse film over dementie wint prijs De film La Demora heeft op het Latin American Film Festival in Utrecht de Latin Angel Jury Award gewonnen. De film gaat over de relatie tussen een vrouw en haar dementerende vader. Tijdens de prijsuitreiking koos de jury La Demora unaniem tot beste film vanwege ‘het sterke scenario, de uitstekende cast en de reikwijdte van z’n thematiek’. Uit het juryrapport: ‘La Demora is een minimalistisch verhaal over wat de regisseur een “emotioneel ongeluk” noemt. In de film staat de relatie tussen een vrouw en haar dementerende vader centraal, maar onder het oppervlak zijn de sociale spanningen en de rauwe randen van de LatijnsAmerikaanse samenleving voelbaar. (...) De film toont beide kanten van een moeizame verhouding tussen vader en dochter zonder een oordeel te vellen.’ Bron: LAFF

Zwarte lijst Demissionair staatssecretaris Veldhuijzen van Zanten gaat ‘uitzoeken of een zwarte lijst van zorgmedewerkers die stelen, mogelijk is’. Dat schrijft zij in antwoord op vragen van de PVV. Volgens de directeur van het Nationaal Ouderenfonds Jan Romme is zo’n lijst wenselijk, maar juridisch lastig. ‘Het gaat om het bestelen van zeer kwetsbare mensen. Wat mij betreft hoeven dat soort medewerkers niet meer in de zorg te werken.’ Staatssecretaris Veldhuijzen van Zanten zegt te willen onderzoeken of een ‘zwarte lijst’ van stelende zorgmedewerkers mogelijk is. Bron: Zorgvisie Lees hoe je diefstal in je zorginstelling voorkomt. Surf naar www.tvvonline.nl > Dossiers.

Marion Brouwers Bij kleinschalig wonen is koken van essentieel belang. daarom brengt verpleeghuis de Globe in nijmegen een maaltijdglossy voor dementerenden uit: Etenstijd! Coördinator dagbesteding en vrijwilligers Marion Brouwer is de initiatiefneemster.

Gaan alle kant-enklaarmaaltijden nu de deur uit? ‘Die zijn al een tijdje de deur uit. In 2009 zijn we begonnen met koken voor de bewoners. Eerst één dag in de week, toen twee dagen enzovoorts. Er was onder verzorgenden behoefte aan een handvat. Vaak werd er pasta of een rijstgerecht gemaakt, maar daar zijn veel ouderen niet bekend mee. Nu Etenstijd! er is, merk je dat verzorgenden minder onzeker zijn over het koken. Ze hebben iets om op terug te vallen.’

Wat staat erin? ‘Van alles. Uitleg over ouderwetse groenten en bereidingswijzen, recepten en tips hoe je dementerenden kunt verleiden tot eten. Bijvoorbeeld door het mooi op te dienen. Als de maaltijd mooi oogt, eten mensen beter. Daarnaast zijn er allerlei deskundigen geïnterviewd, zoals een logopedist die uitleg geeft over het kauwen en slikken. Vier vrijwilligers zijn er anderhalf jaar mee bezig geweest. De pagina’s van het blad zijn verschillend qua structuur, zodat de bewoners hierdoor geprikkeld worden.’

Hoe reageren bewoners erop? ‘Heel goed. Door belevingsgericht te koken zie je de bewoners helemaal opleven. Een van hen kon zo goed vlees bakken, dat ze de verzorgenden

heeft geleerd hoe dezen dit het beste kunnen doen. De fysiotherapeut is er ook blij mee: doordat de bewoners zo geconcentreerd meehelpen, staan ze veel langer dan normaal en gebruiken ze hun fijne motoriek meer. Daarnaast geeft de gezamenlijke maaltijd een saamhorigheidsgevoel. Je voelt dan als bewoner dat je deel uitmaakt van het geheel.’

Zijn de verzorgenden nu topkoks? ‘Dat niet, maar ze leren wel heel erg veel. En lusten zelf ook meer. Een verzorgende lustte nooit witlof, tot ze het hier at. Nu maakt ze het zelf thuis ook geregeld.’

Hoe kunnen andere verzorgenden aan Etenstijd! komen? ‘We hebben een oplage van 150 stuks, voor alle verzorgenden, familieleden en in de huiskamers. Omdat er ook specifieke hoofdstukken zijn met de eetwensen van de achttien bewoners, is het magazine niet voor iedereen interessant. Maar de algemene gedeeltes over bijvoorbeeld belevingsgericht koken zijn wél heel handig. We merken dat er veel animo voor is. Nu hopen we dat er een uitgever is die zich erover wil ontfermen. Tot die tijd kunnen verzorgenden veel tips vinden op etenstijdmagazine.blogspot.com.’


TvV_12_07-08.indd 7

27/06/12 4:16 PM

niEuWS

Wilsverklaring wel gewild, maar weinig gebruikt

Winnaars Pieter van Vliet en Marije Dijkstra hebben de Ideeprijs gewonnen, onderdeel van de Support Innovatieprijs 2012. Hun winnende idee is de Autostop voor rollators. De Autostop is een automatische rem die de snelheid van de rollator niet ongecontroleerd laat toenemen wanneer gebruikers ermee van een helling aflopen. De Ideeprijs is voor goede

ideeën voor een nog te maken hulpmiddel. De winnaar ontvangt professionele begeleiding ter realisatie van het idee. Het oordeel van de jury: ‘De Autostop lost een knelpunt op dat veel rollatorgebruikers ervaren. Ingebouwd in een rollator werkt de rem zonder leertijd of speciale bediening. Hij doet vanzelf zijn werk.’ Bron en foto: Vilans

niEuWS

FOTO ROOs KOOlE (ANP XTRA)

Mensen denken wel na over hun wensen ten aanzien van het levenseinde, maar leggen deze (nog) niet vast in een wilsverklaring. Mensen die wel een wilsverklaring hebben, bespreken deze met hun naasten maar niet met hun zorgverlener. Dat blijkt uit de meldactie Wilsverklaring van patiëntenfederatie NPCF waar bijna 11.000 mensen aan deelnamen. Slechts 13% van de deelnemers heeft een wilsverklaring. De overige 87% heeft (nog) niet de wensen ten aanzien van ziekte, gezondheid en levenseinde vastgelegd. Toch heeft de meerderheid van hen (75%) al wel eens over die wensen nagedacht. De resultaten van de meldactie sluiten aan bij actuele discussies over bijvoorbeeld langer doorbehandelen dan medisch noodzakelijk, de levenseindekliniek en de Euthanasiewet. Bron: NPCF


TvV_12_07-08.indd 8

27/06/12 4:16 PM

uitgangspunt was ook dat we meer tijd en energie willen steken in het onderzoek doen naar de geschiedenis van de verpleging en verzorging’, zegt directeur Nannie Wiegman. 'Die kennis is noodzakelijk om onze educatieve activiteiten en de presentatie van het erfgoed actueel te houden. Onze museumfunctie gaan we online voortzetten. En we blijven met projecten als de Zorgtrailer het land in trekken.' Bron: FNI

incomateriaal met urinestrip wint prijs Pee & See, incomateriaal/luier met een urinestrip, is uitgeroepen tot het beste idee voor Ziekenhuis Gelderse Vallei in Ede. Het product moet het verzorgenden en verpleegkundigen makkelijker maken om urine op te vangen bij bijvoorbeeld demente patiënten én baby’s. Arts Esther Bakker bedacht de Pee & See in het kader van de wedstrijd het Beste Idee voor Ziekenhuis Gelderse Vallei. In een promofilm legt ze uit hoe ze op het idee kwam: ‘Bij verdenking van een urineweginfectie, wordt patiënten gevraagd in een potje te plassen zodat de arts de urine kan testen. Voor dementerenden, verstandelijk gehandicapten, kinderen en baby’s is het moeilijk om op commando in een potje te plassen.’ Volgens Bakker verzinnen verzorgenden en verpleegkundigen vaak creatieve oplossingen om te zorgen dat er toch urine in het potje komt.

Ze plaatsen watten of gazen in de luier om urine op te vangen die vervolgens boven het potje worden uitgewrongen. Maar hierdoor is de urine niet altijd schoon. In de Pee & See is een urinestrip in de luier verwerkt, die anders in het urinepotje gehangen wordt. Op deze manier komt de urine direct op de urinestrip terecht zodat de verpleegkundige kan zien of de patiënt een urineweginfectie heeft. Voor verpleegkundigen en verzorgenden verhoogt dit het gemak om de patiënt goed te kunnen helpen, aldus Bakker. De Pee & See is nog niet op de markt verkrijgbaar. ‘We gaan nu met een groep deskundigen uit onderwijsinstellingen, het ziekenhuis en het bedrijfsleven kijken hoe we dit idee kunnen doorontwikkelen tot een product voor ons ziekenhuis’, vertelt Angelique Groot, woordvoerder van het ziekenhuis. Bron: Nursing

‘Vriendschap tussen Verzorgende en leidinggeVende geVaarlijk’ Een vriendschap tussen een verzorgende en een leidinggevende is niet raadzaam. ‘Je moet er heel voorzichtig mee zijn.’ Dit zegt Ronald Geelen, verpleeghuispsycholoog en auteur van het boek Zo komt mijn team verder, een handleiding voor leidinggevenden in de zorg. Geelen: ‘Leidinggevenden komen in een soort spagaat wanneer ze bevriend zijn met een teamlid. Als vriend kun je een verzorgende iets gunnen, wat als leidinggevende niet altijd mogelijk is. Bijvoorbeeld het opnemen van vakantiedagen. Ander voorbeeld: het mag niet zo zijn dat wanneer collega A met collega B wrijving heeft, collega B dit meteen merkt in het contact met de leidinggevende die partner/bevriend is met collega A.’ Soms zijn verzorgenden al vrienden met elkaar als een van hen tot leidinggevende wordt benoemd. ‘Nee, dan hoef je de vriendschap niet te verbreken,’ vindt Geelen, ‘maar het moet niet te merken zijn in je functioneren op het werk. Dat is wel lastig, vooral als je bijvoorbeeld je partner in het team hebt zitten. Ik denk dat je dan duidelijke afspraken moet maken: als we samen thuis zijn, praten we niet over het werk.’ Lees een uitgebreid interview met Ronald Geelen op pagina 28.

FOTO sTOCKXCHNG

Het Florence Nightingale Instituut (FNI) sluit op 1 oktober de deuren. Het is in Nederland het enige museum over de geschiedenis van verzorging en verpleging. Het FNI gaat volgend jaar verder als online kenniscentrum met een virtueel museum. Met deze moderniseringsslag wil het FNI de geschiedenis van de verzorging en verpleging op eigentijdse wijze onder de aandacht brengen van alle verzorgenden, verpleegkundigen en studenten. ‘Belangrijk

FOTO ANP

Museum verzorging en verpleging sluit


TvV_12_07-08.indd 9

27/06/12 4:16 PM

Het akkoord over de cao VVT ligt er. Een akkoord dat de arbeidsmarkt aantrekkelijker moet maken. Maar de handtekening van de grootste vakbond, Abvakabo FNV, ontbreekt. En die bond zet de strijd voort. TEKsT JEROEN WApENAAR | FOTO ANp

CAO VVT GEslOTEN zONdER iNsTEMMiNG AbVAKAbO FNV

Verzorgenden krijgen 1,2 procent loon erbij

D

at de onderhandelingen over de nieuwe cao VVT moeizaam verliepen was te verwachten, gezien onderhandelingen over eerdere cao’s. Eind maart werden de onderhandelingen afgebroken omdat werkgeversorganisaties ActiZ en BTN de voorstellen van Abvakabo FNV niet realistisch vonden. Toen die vakbond begin april een meldpunt misstanden opende (zie kader) leek het proces zich nog lang voort te slepen. Maar op 22 mei kwam er toch een akkoord, zij het zonder de handtekening van Abvakabo FNV. Een ontwikkeling die niet alleen opvallend is vanwege de loonafspraken, maar ook vanwege de passages over het opnieuw uitvinden van de arbeidsmarkt.

Loon Uiteraard was het loon wel een heikel punt van discussie. Uiteindelijk zijn CNV Publieke Zaak, NU’91 en FBZ akkoord gegaan met een loonsverhoging van 1,2 procent in 2012 plus een verhoging van de eindejaarsuitkering, van 4,5 naar 5,5 procent. Vreemd, vindt Lilian Marijnissen van Abvakabo FNV. ‘Ze wezen 1,2 procent loonsverhoging eerder af. En nu doen ze net alsof ze 2,2 procent hebben gekregen, terwijl die uitkering slechts met een paar tientjes

omhoog gaat.’ Abvakabo FNV vroeg 2,5 procent loonsverhoging plus onder meer een verhoging van de eindejaarsuitkering, extra verhoging voor de laagste inkomens en wijziging van de loonschalen. In ruil daarvoor deed de vakbond ook voorstellen om geld te besparen, zoals het terugdringen van overhead en het beperken van de inzet van uitzendkrachten. ActiZ noemde de opbrengsten van die voorstellen echter ‘minimaal’. Volgens Aad Koster, de directeur van ActiZ, is het uiteindelijke akkoord gezien de economische crisis een prima resultaat voor de werknemers. Hij wijst bovendien op de afspraak om de jeugdschalen gefaseerd af te bouwen. Als je in de verzorging, verpleging of thuiszorg werkt krijg je nu tot je eenentwintigste een jeugdsalaris. Van 2013 tot 2015 wordt dat jeugdsalaris gefaseerd afgebouwd, zodat vanaf 2015 voor 18-plussers dezelfde schalen gelden als voor 21-plussers.

ActieprogrAmmA Koster is verheugd dat de drie andere vakbonden instemmen met het plan om de arbeidsmarkt aantrekkelijker te maken. Een belangrijk instrument om dat waar te maken moet het actieprogramma Duurzame inzetbaarheid worden. ‘De ambities zijn het verlagen van de

werkdruk, het terugdringen van onnodige flexibiliteit en het nog beter trainen van personeel’, aldus Koster. Martien Wijnen, die als weekend-, avond- en nachthoofd werkt bij Amsta, noemt het actieprogramma ‘een nutteloos onderzoek’. Kortere diensten en roosters die er doorgedrukt worden, daar gaat het fout en dat weten we allang. De medewerker van Amsta stelt dat er afdwingbare afspraken gemaakt hadden moeten worden over het organiseren van roosters. ‘Veel zorgprofessionals willen graag langer werken. Organiseer roosters dichter bij de medewerkers, pas dan gaat de werkdruk omlaag.’ Marijnissen benadrukt dat steeds meer werkgevers doorgeslagen zijn in flexibel werken, waardoor de kwaliteit van de zorg omlaag gaat. ‘In de cao hadden afspraken gemaakt moeten worden om werkgevers te verplichten die flexibilisering terug te dringen.’ Volgens Koster is het echter onverstandig werkgevers een blauwdruk op te leggen. ‘Wij vinden het belangrijk dat werkgevers en medewerkers samen bespreken hoe roosters het beste ingedeeld kunnen worden. Bovendien is er in die regio weer krimp en in die regio weer veel vergrijzing.’ De drie vakbonden die wel hun handtekening hebben gezet spreken van


TvV_12_07-08.indd 10

27/06/12 4:16 PM

Volgens Aad Koster, de directeur van ActiZ, is het uiteindelijke akkoord gezien de economische crisis een prima resultaat voor de werknemers

Tweede Kamerlid Renske leijten van de sP nam in april het ‘zwartboek’ van de Abvakabo in ontvangst.

een ‘maximaal akkoord’. De onderhandelaars: ‘Het komende jaar zal voor de hele sector niet makkelijk worden. Maar met deze cao in de hand hebben wij in elk geval de mogelijkheid om ondanks de crisis de belangen van de werknemers in de VVT veilig te stellen en door te gaan met het aantrekkelijk houden of aantrekkelijker maken van het werken in de VVT.’ De Abvakabo voert inmiddels druk campagne tegen het ‘negeerakkoord’. Medewerkers konden tot 3 juli hun stem uitbrengen op www.fnvvoorzorg.nl en de vakbond maakt een tour door het land. Volgens Koster moeten we echter niet vergeten dat een cultuuromslag hard nodig is. ‘Wat mogen we van de zorg verwachten? Een goede basisvoorziening, die moet uiteraard blijven, maar 24-uurszorg gaat niet. We zien nu al, gelukkig, dat ook familieleden, buren en andere informele zorgverleners intensief samenwerken met zorgprofessionals. Sites waarop mensen elkaar vinden om bijvoorbeeld boodschappen voor elkaar te doen. Of een cliënt die zelf internet afstruint en muziekmiddagen organiseert voor medebewoners. Zo zal de zorg er in de toekomst steeds meer uitzien.’ De looptijd van de nieuwe cao is van 1 maart 2012 tot 1 september 2013. ■

Meldpunt Misstanden een belangrijke rol in de strijd tussen werkgevers en vakbond Abvakabo fNV speelt het meldpunt misstanden, dat de vakbond begin april opende. Binnen een maand meldden ruim duizend mensen zich, vooral met klachten over werkdruk en flexibilisering, aldus de bond. op 25 april werd de eerste verzameling klachten aangeboden aan de fractievoorzitters Diederik Samsom (pvdA), emile roemer (Sp) en Jolande Sap (GroenLinks). een van de eerste melders was Martien Wijnen, medewerker van Amsta. ‘Mijn werkgever heeft met de or een convenant gesloten waardoor het personeel geen invloed heeft. Als je er zelf voor kiest om drie dagen van acht uur te werken, kun je zomaar verplicht worden toch vier dagen van zes uur te werken.’ Directeur van ActiZ Aad Koster liet weten dat er ook heel veel goed gaat in de zorg en dat wat niet goed gaat aangepakt wordt. een voorbeeld van hoe het goed kan vindt hij BrabantZorg, waar geëxperimenteerd wordt met sociale innovatie. ‘Medewerkers kunnen zelf aangeven hoe de zorg ingericht wordt, en door die sociale innovatie worden ze flexibeler en enthousiaster’, aldus programmamanager Bert Visser. ‘een van de doelen is om ervoor te zorgen dat niet het formulier maar de klant leidend is.’ Marijnissen van Abvakabo benadrukt vooral het ‘lage tempo’ waarin werkgevers personeelstekorten opvangen. Sinds 5 september vorig jaar geldt het convenant waarin VWS en brancheorganisaties, waaronder ook ActiZ, afspraken 12.000 extra medewerkers voor de zorg aan te trekken, waarvan 8.500 voor verpleging en verzorging. Voor het totale project is 636 miljoen euro beschikbaar. Maar met dat geld is nog weinig nuttigs gedaan, constateert Marijnissen. ‘Werkgevers doen veel te weinig. Dat blijkt uit de meldingen die wij nog dagelijks binnenkrijgen. Bovendien is in dat convenant opgenomen dat de afspraken niet afdwingbaar zijn.’ De werkgevers vragen om tijd en vertrouwen. ‘er zijn diverse plannen gemaakt die eerst goedgekeurd moesten worden door de or, en die nu uitgevoerd worden.’ er gebeurt bovendien wel degelijk veel om de werkdruk te verlagen, benadrukt de directeur. ‘Carinova Woonzorg stimuleert met de campagne Pak jij die kans mensen om in de zorg te werken, zij hebben al vijftig volwaardige nieuwe medewerkers gevonden. Daarnaast werken diverse aanbieders mee aan regelarme zorginstellingen, een initiatief van VWS om de bureaucratie terug te dringen.’


TvV_12_07-08.indd 11

27/06/12 4:16 PM

KliniSChE lES Onderzoek wijst uit dat ruim twee derde van de bewoners in verpleeghuizen pijn heeft, en in 93% van de gevallen is dat chronische pijn. belangrijk is het signaleren van pijn door middel van observatie en het routinematig vragen naar pijn. Er bestaan verschillende meetinstrumenten waarmee de ernst van de pijn kan worden aangetoond. TEKsT MARK VAN SEGGELEN | FOTO’s SHUTTERSTOCK

Pijn en pijnbestrijding

I

n de ouderenzorg zijn zorgverleners er zich te weinig van bewust dat ouderen pijn kunnen hebben. Pijn als probleem bij cliënten wordt daarom onderschat. Er zou meer aandacht en oplettendheid moeten worden besteed aan cliënten met pijn. Erkenning van en begrip voor hun klachten zou meer op de voorgrond moeten worden geplaatst. Chronische pijn is namelijk een zeer veel voorkomend probleem bij ouderen. Veel te vaak komt het voor dat ouderen geneigd zijn pijn te accepteren als een gegeven. Het hoort nu eenmaal bij ouderdom, denken zij. Maar dat is een misvatting. In heel veel gevallen kan pijn goed behandeld worden.

oorzAken Chronische pijn kan verschillende oorzaken hebben. Het kan zich uiten in vele soorten pijn, zoals spier- en gewrichtsklachten, spasmen, contracturen of een beschadiging van het perifere of centrale

zenuwstelsel. Reuma, CVA, kanker, vaatklachten, artrose, osteoporose, decubitus, obstipatie en neuropathieën (zenuwpijn) kunnen chronische pijn veroorzaken. De gevolgen van pijn bij ouderen leiden regelmatig tot een verminderde kwaliteit van leven. Juist omdat ouderen fysiek minder actief zijn en een verminderde zelfredzaamheid hebben, heeft dat voor hen een nog groter effect. Daarnaast kan pijn de stemming negatief beïnvloeden en uitputting tot gevolg hebben. Ouderen kunnen slechter gaan slapen. Het langdurig ervaren van pijn gaat vaak gepaard met angst, depressie, verdere achteruitgang van cognitief functioneren en sociale isolatie. Dat zijn allemaal ongunstige gevolgen die voorkomen hadden kunnen worden wanneer er eerder met pijnbestrijding zou zijn ingegrepen.

medicAtie Schattingen wijzen uit dat ongeveer twintig procent van de ouderen die wel pijn hebben geen pijnmedicatie of

onvoldoende pijnbehandeling krijgen voorgeschreven. Artsen schrijven tegenwoordig wel sneller dan voorheen sterke opioïden (morfineachtige middelen) voor. Dat is een groep van matig tot zeer sterk werkzame pijnstillers die hun pijnstillende werking via het centrale zenuwstelsel uitoefenen. Alle opioïden zijn oorspronkelijk afgeleid van opium uit papaver die al duizenden jaren als pijnstiller wordt gebruikt. De bekendste opioïde pijnstiller is morfine. Opioïden kunnen in verschillende vormen worden toegediend. Het onvoldoende behandelen van pijn heeft verschillende redenen. Ten eerste hebben ouderen soms weerstand tegen het gebruik van (pijn)medicatie. Zij willen hun onafhankelijkheid bewaren en er is angst om te veel medicatie te gebruiken. Er heerst soms de angst om verslaafd te raken aan pijnstillers of om van pijnstillers vervelende bijwerkingen te krijgen. Bij ouderen leeft de overtuiging dat kwaaltjes en pijn onvermijdelijk horen


TvV_12_07-08.indd 12

27/06/12 4:16 PM

Veel dementerende ouderen kunnen pijn niet goed aangeven.

bij het ouder worden. Hierdoor geven zij eerder aan tevreden te zijn met de pijnbehandeling. Zorgverleners dienen daar alert op te zijn. Ouderen willen ‘niet lastig’ zijn, en dus klagen ze niet over pijn. Ze negeren de pijn vaker omdat zij bang zijn dat het betekent dat zij mogelijk een ernstige ziekte hebben of een verslechtering van het bestaande ziekteproces.

Advies zorgverLeners De verkeerde gedachte dat pijn een normaal onderdeel is van veroudering kan leven bij zorgverleners. Neem de pijnklachten van elke patiënt serieus. Toon begrip en verdiep je in de pijnklachten. Wees ook proactief en vraag alle ouderen of ze pijn ervaren. Vraag dit routinematig, bijvoorbeeld bij of na zorgmomenten. Dit nodigt uit tot een open communicatie. De gesprekken dienen te verlopen in een ontspannen sfeer, en om de pijngeschiedenis volledig te achterhalen zijn wellicht

meerdere gesprekken nodig. Vertel de ouderen bij gebruik van opioïden dat het risico op verslaving door deze middelen zeer laag is. Uitleg geven over eventuele bijwerkingen, zoals obstipatie of tijdelijke misselijkheid en vermoeidheid, is van belang. Er dient goed gelet te worden op deze bijverschijnselen. Bij de dagelijkse zorg van kwetsbare ouderen met ernstige cognitieve en of communicatieve beperkingen is observatie een belangrijk middel om eventuele pijnklachten te kunnen onderkennen. De Erasmus Universiteit in Rotterdam heeft daarvoor de Elderly Pain Observation Scale (REPOS) ontwikkeld. i.p.v. de folder over Ouderen en Pijn: de patiëntenfolder Ouderen en pijn Ter ondersteuning van het gesprek kan de folder over Ouderen en Pijn gegeven worden. De folder is te downloaden via de Verenso-website (www.verenso.nl/vakinhoudelijke producten).

ziekte Van alzheiMer Veel dementerende ouderen hebben last van pijnklachten die niet goed behandeld worden omdat zij hun pijn niet goed kunnen aangeven. Met geagiteerd gedrag geven deze ouderen op hun manier uiting aan het ongerief. Dementerende ouderen die paracetamol of een andere pijnstiller kregen vertoonden 17% minder geagiteerd gedrag dan ouderen die het zonder moesten stellen, zo blijkt uit wetenschappelijk onderzoek. ouderen met vasculaire dementie rapporteren pijn van een hogere intensiteit dan ouderen zonder dementie en zelfs ook meer dan ouderen met chronische pijngerelateerde condities. er wordt in andere studies echter ook informatie gevonden waaruit blijkt dat de pijnintensiteit niet verschilt tussen verschillende typen dementie.


TvV_12_07-08.indd 13

27/06/12 4:16 PM

meetinstrumenten Er zijn verschillende meetinstrumenten voor het beoordelen van de intensiteit van pijn. Voor cliënten die de opdracht begrijpen en zich verbaal kunnen uiten zijn dat: • de numerieke beoordelingsschalen De cliënt geeft de mate van pijn aan door het geven van een cijfer (bijvoorbeeld van 0-10) of het aankruisen van een cijfer op een lijn. De lijn geeft een toenemende pijnintensiteit weer (doorgaans van nul tot tien). • verbale beoordelingsschalen De cliënt kiest een woord zoals ‘geen’, ‘licht’, ‘matig’, ‘hevig’ of ‘ernstig’, waarbij de mate van pijnbeleving kan worden vastgesteld. • pijnschalen met pictogrammen van gezichtjes De cliënt wijst aan welk gezicht het beste de mate van pijn weergeeft. Het eerste in de rij is een lachend gezicht en komt overeen met geen pijn. Het laatste in de rij is een zeer verdrietig gezicht en komt overeen met heel erge pijn. Aan de patiënten wordt gevraagd het gezicht aan te duiden dat het beste past bij hoe ze zich op dat moment voelen. • plaatjes van thermometers met oplopende kleurintensiteit Daarmee kan een cliënt de pijnintensiteit aangeven. Hoe intenser de pijn hoe intenser de kleur

wAAr zit de pijn? De volgende stap is om aan de patiënt te vragen waar hij de pijn voelt. Dat kan door aanwijzen op het lichaam of via een pijnkaart. Een pijnkaart is een tekening van de voor- en achterzijde van het lichaam waarop de cliënt de locatie van de pijn aanwijst. Bij cliënten met ernstige cognitieve

Het is verkeerd om te denken dat pijn een normaal onderdeel van veroudering is.

en communicatieve stoornissen kan een observatie-instrument worden gebruikt. Waar je als verzorgende op moet letten zijn gelaatsuitdrukkingen, zoals grimassen, verbalisaties in de vorm van geschreeuw of onsamenhangend praten, vocalisaties, zoals gillen of au-zeggen, onrustig bewegen, de zorg afweren, verkrampen, de zit- en lighouding en verandering in interacties met anderen. Ouderen kunnen fysieke beperkingen ervaren bij beweging. Die beperkingen kunnen op pijn wijzen, vooral wanneer ouderen het pijnlijke gebied stevig omklemmen of over dat gebied wrijven. Bij ouderen kunnen guarding en in mindere mate bracing worden gebruikt om door beweging verergerde pijn op te sporen. Guarding is een abnormaal stijve of onderbroken beweging bij verandering van positie. Bracing is een stilstaande positie waarin een volledig gestrekt ledemaat een abnormale verdeling van het gewicht gedurende minstens drie seconden handhaaft. Pijn kan leiden tot agressie of dat een cliënt zich terugtrekt. Dit geldt vaak

bij cognitief beperkte patiënten met ernstige communicatieproblemen. Ook meer gaan dwalen, op en neer lopen of voedsel weigeren, kan duiden op pijn. Wanneer pijnherkenning moeilijker wordt, let dan vooral op het gebruik van mechanische hulpmiddelen (wandelstok of rollator), zeer langzaam bewegen, veel liggen, moeite om op te staan, verdrietig of van streek lijken, zuchten/kreunen. Dit blijken namelijk de gedragingen te zijn die wijzen op pijn.

FAmiLie De observaties van familieleden vormen een waardevolle aanvulling op de observaties door de zorgverleners. Maar alleen wanneer zij regelmatig de patiënt zien (minimaal eens per week) en vooral wanneer de patiënt geen of weinig cognitieve stoornissen heeft. Neem hen serieus als ze het vermoeden hebben dat hun familielid pijn heeft. Bij opname van een familielid kan gevraagd worden hoe hij of zij omging met pijn. De levensgeschiedenis kan de verzorgende helpen de pijn op de juiste waarde in te schatten. ■ www.verenso.nl. Folder over Ouderen en Pijn; zie vakinhoudelijke producten.

Verzorgenden en deMentie Verzorgenden letten bij de ziekte van Alzheimer het meeste op lichaamsbewegingen en pas daarna op gezichtsuitdrukkingen. Bij ouderen zonder dementie of met milde dementie wordt minder gelet op pijngedrag omdat ouderen in deze fase pijn nog kunnen aangeven. Maar zelfs onder ouderen met een milde mate van dementie zijn er mensen die pas pijn rapporteren wanneer er expliciet naar gevraagd wordt. Het is dus belangrijk dat verzorgers dat ook blijven doen. ouderen met vergevorderde dementie en pijn vertonen vaker, langer en heviger gedragsstoornissen, zoals: fysiek verzet, agitatie, repetitief gedrag vanuit onrust, territoriaal gedrag vanuit waanbeelden, sociaal ongepast gedrag en dwalen.

www.pijnverpleegkundigen.nl Multidisciplinaire richtlijn over ‘Herkenning en behandeling van chronische pijn bij kwetsbare ouderen’, deel 1 en deel 2. http://www.pallialine.nl Richtlijnen palliatieve zorg. Tevens is er de richtlijn Elderly Pain Observation Scale te vinden. Met dank aan Harrie Kuiper, verpleeghuisarts Land van Horne in Weert, specialist ouderenzorg en consulent palliatieve zorg in Midden-Limburg.


TvV_12_07-08.indd 14

27/06/12 4:17 PM

oP dE WERKVloER

Wilt u hier even tekenen? Binnen de langdurige zorg doet zich een nieuw verschijnsel voor. Handtekeningen verzamelen. Nee, geen handtekeningen van BZ’ers (Bekende Zorgvragers) maar van alle zorgvragers in het algemeen. Veel spookverhalen doen de ronde dat zorg alleen kan worden voortgezet als er onder het plan of verslag een handtekening staat. Het ministerie van VWS schrijft voor dat je een zorgplan met de cliënt moet bespreken . Maar in dat besluit wordt nergens gerept over het zetten van een handtekening. Het ministerie is dus niet verantwoordelij k voor deze handtekeningengekte. Dat hebben de zorgkantor en eigenmachtig gedaan. Ze hebben in hun inkoopeisen gezet dat elk zorgplan moet worden ondertekend. Zorgaanbieders moeten wel volgen want anders krijgen zij te maken met een prijsverlaging. Het is dus helemaal niet zo dat een handteken ing onder een zorgplan of verslag MOET. En een zorgkantoo r heeft geen enkel recht om te eisen dat een zorgplan of versl ag ondertekend wordt. Maar de Inspectie voor de Gezondhe idszorg heeft wel het liefst dat onder elk verhaal en bijgesteld plan een handtekening staat. Maar ook dan is een bewoner niet gedwongen om te tekenen. En je mag de zorg dan zeker niet stoppen. In de zorg staat ‘de cliënt centraal’. Maar is dat eigen lijk wel zo? Als we zonder reden om de haverklap een hand tekening vragen aan de cliënt, dan dekken de zorgaanbieder en het zorgkantoor zich in. Ze kunnen dan altijd tegen de cliënt zegge n: ‘Ja, maar je hebt er wel voor getekend! En de cliënt staat voor een voldongen feit. Dat is eerlijk gezegd bepaald NIET de cliën t centraal stellen. Stel je voor dat jij elke keer als je in super markt komt bij elke transactie een handtekening zou moeten zette n. Omdat anders een keurmerk niet door zou gaan of de groot handel de inkoopprijzen niet gaat verlagen. Laten we in de zorg niet doorschieten. Je moet een cliënt eerlijk vertellen dat hij mag weigeren om te tekenen. Dat is pas echt de cliënt centraal stellen. Lucia van Milaan Van Milaan Scholing & Advies Lid redactieraad TvV


TvV_12_07-08.indd 15

27/06/12 4:17 PM

de Veder Methode brengt verlichting op de afdeling Psychogeriatrie. Het is een mix van drama, poëzie, muziek en afstemmen op wie er voor je staat. ‘Het is prettig om een methode te hebben waarmee het contact maken wél lukt. Je ziet de bewoners opbloeien. Alsof ze ontwaken uit een diepe droom.’ TEKsT ANNET MASELAND | FOTO’s COR MANTEL

Verzorgenden en Ab’ers die zelf huiskamervoorstellingen geven, komen een paar keer per jaar bijeen voor evaluatie en inspiratie.

VEdER VERzORGT HUisKAMERVOORsTElliNGEN iN VERPlEEGHUizEN

Theater op de psychogeriatrie laat bewoners opbloeien

I

n de huiskamer zitten bewoners van het Amsterdamse zorgcentrum St. Jacob stilletjes klaar voor de huiskamervoorstelling als de deur opengaat en een deftig geklede barones naar binnen zwiert. Vergezeld door een schuchtere heer Drommel, gekleed in maatpak, kon het stel zo uit de jaren ’30 zijn gestapt. Ze stellen zich aan elke bewoner apart voor en maken een kort praatje. ‘Maar wat spreekt u goed Frans mevrouw’, zegt de barones en ze maakt een kleine

buiging. ‘Ja, ik heb veel gereisd weet u’, zegt de vrouw en lacht gevleid. Tijdens de voorstelling haalt de barones samen met meneer Drommel herinneringen op, die gaandeweg meer bijval krijgen van de bewoners. ‘En dat je dan de lange vlecht van het meisje dat voor je zit doopt in de inktpot.’ Een bewoonster giechelt, ja, ja, dat heeft zij ook wel eens gedaan. En kwáád dat haar moeder was. De spelers larderen hun vertelsels met gedichten, liedjes, rijmpjes en attributen van vroeger, zoals

het leesplankje dat bij iedereen gelijk alle deuren naar het verleden wijd openzet. Er wordt een traantje weggepinkt als de barones een serenade voor een Surinaamse bewoner improviseert. Het Surinaamse lied ontroert hem. ‘Wat mooi, dank u wel’, zegt de man door zijn tranen heen. Het is moeilijk om niet van de barones te houden, zegt haar tegenspeler na afloop. Ze wekt in luttele seconden het vertrouwen van de bewoners. Ze doet dwaze dingen, terwijl ze ook lief en


TvV_12_07-08.indd 16

27/06/12 4:17 PM

Westra volgde de opleiding tot dramadocent en ontdekte nieuwe aangrijpingspunten. ‘Theater is contact maken. Poëzie, muziek, herinneringen ophalen, rollen spelen; het zijn allemaal communicatiemiddelen. Muziek boort andere, diepere lagen aan dan wanneer je met iemand praat. Dat maakt het zeer geschikt om mensen met dementie te raken.’ Westra combineerde de dramatechnieken met succesvolle methodieken als validation en reminiscentie. Zo zijn de types en de verhaallijnen uit de huiskamervoorstellingen gebaseerd op reminiscentie. Dat roept een gevoel van veiligheid op. Bewoners kruipen weer even terug in de eigen identiteit en waardigheid. Uit NLP (neurolinguïstisch programmeren) haalde Westra technieken om beter in te tunen op de persoon die voor je staat. Zo smeedde ze alles ineen tot haar hoogstpersoonlijke Veder Methode.

metHode Kern van de methode zijn de huiskamervoorstellingen. Een voorstelling wordt vaak opgehangen aan een alledaags voorval, zoals de verjaardag van de barones. Tijdens de voorstelling spreken de spelers met sketches, gedichten en herinneringen het langetermijngeheugen aan. Er gaan tijdens zo’n voorstelling zichtbaar deuren open. Er ontstaat contact.

belangstellend is en de bewoners raakt met de prachtigste liedjes en verzen.

HuiskAmervoorsteLLingen Theater Veder verzorgt sinds een paar jaar huiskamervoorstellingen in onder meer verpleeghuizen. Dat is veelomvattender dan zomaar wat kolder de huiskamer in slingeren. Artistiek leider Marieke Westra, van oorsprong verpleegkundige, vertelt in haar kantoor in Amsterdam over haar zoektocht naar een betere interactie met dementerenden en andere kwetsbare groepen. Die zoektocht begon toen ze dertig jaar geleden in de ouderenzorg werkte. De huiskamers staan haar nog scherp voor de geest. ‘Alsof het leven er een beetje uit was weggetrokken.’ Het frustreerde haar dat ze altijd tijd tekort kwam voor een goed contact. ‘Terwijl contact de basis is van ons beroep. Daar kies je dit vak voor. Maar goed communiceren met iemand die dementeert of een verstandelijke handicap heeft kost tijd en inspanning. Het gaat niet vanzelf.’

onderzoek Voor Marieke Westra is het belangrijk om te weten of haar methode ook echt werkt. Theater Veder liet de huiskamervoorstellingen daarom wetenschappelijk onderzoeken. Het onderzoek vond plaats op 22 psychogeriatrische afdelingen in dertien verpleeghuizen. Voor het onderzoek werkten de afdelingen Verpleeghuisgeneeskunde en psychiatrie van het VU medisch centrum samen met Communicatiewetenschappen van de Universiteit van Amsterdam. De conclusies waren gunstig: een huiskamervoorstelling bleek positiever uit te pakken dan de gebruikelijk groepsactiviteiten reminiscentie. Bewoners lachten meer en waren minder in de war. ook twee tot vier uur na de voorstelling was hun stemming beter. Ze waren alerter, luisterden beter naar stemgeluid en haalden meer herinneringen op. een opvallende bevinding is dat de methode naar twee kanten positief uitpakt. ook de zorgverleners hebben er baat bij. De methode geeft ze houvast in de communicatie en ze kunnen op een meer gevarieerde en creatieve manier communiceren. ook de pilot met 24-uurszorg wordt wetenschappelijk onderzocht. onderzoekers hebben met observaties, werkbezoeken, interviews en bijeenkomsten in beeld gebracht wat er al goed gaat en op welke punten het contact en de zorg nog beter kunnen aansluiten bij de wensen en behoeften van de bewoners. Meten van het welbevinden gebeurt met Dementia Care Mapping (DCM). DCM meet door middel van observaties en een speciale scorelijst het welbevinden van mensen met dementie en let daarbij speciaal op het gedrag en de stemming van de bewoner. ook is gekeken naar het contact tussen de medewerkers en de bewoners. Welke acties hebben een positief effect op het welbevinden van de bewoner en welke acties niet? Deze inzichten vormen de basis voor het project.


TvV_12_07-08.indd 17

27/06/12 4:17 PM

in de Vondelstede zijn mevrouw Chaigneau en verzorgende Maria Kuhlman enthousiast over de 24-uurszorg volgens de Veder Methode.

‘We moeten leren ons meer in de bewoners te verdiepen, de sleutel is je inleven in hun wereld’

Tegelijkertijd wordt het kortetermijngeheugen aangesproken. ‘Mensen onthouden dingen gemakkelijker, worden rustiger en voelen zich beter’, vertelt Westra, een effect dat met wetenschappelijk onderzoek* gemeten en bewezen is en dat ook na de voorstelling doorwerkt. Verder is het belangrijk dat de bewoners echt gezien worden. De spelers staan letterlijk bij elke bewoner even stil. Die één-op-ééncontacten zijn wezenlijk. ‘Gezien worden is een vorm van contact’, vertelt Marieke Westra. Theater Veder begon in 2007 ook verzorgenden en activiteitenbegeleiders te trainen, zodat zij zelf huiskamervoorstellingen konden geven. Met succes: de Veder Methode rolde dankzij steun van het ministerie van VWS uit over inmiddels dertien zorgkoepels

in Amsterdam, Friesland, regio Eindhoven en Noord-Holland. En het aantal groeit nog altijd.

BruispLek Maar beklijft de methode ook? Ja, zo blijkt later die dag op de Bruisplek in het kantoor van Theater Veder. Verzorgenden en activiteitenbegeleiders die zelf huiskamervoorstellingen verzorgen komen een paar keer per jaar bij elkaar voor evaluatie en inspiratie. Vanuit de diverse locaties druppelen ze een voor een binnen, al dan niet met een eigen muziekinstrument. De trainer legt uit hoe belangrijk het is om af te stemmen op mensen en rekening te houden met het niveau van de dementie.


TvV_12_07-08.indd 18

27/06/12 4:17 PM

‘Als mensen nog weten dat er iets met hen aan de hand is, kunnen ze zich heel onveilig voelen als ik met boa en veren plotseling naast ze opduik.’ Een van de deelnemers is verpleeghulp Simone Rijkschroeff-van den Briel, die in Amsterdam op een woongroep voor dementerenden staat. Sinds een paar jaar geeft ze zelf voorstellingen. Ze lacht. ‘Ik kan absoluut niet zingen. Maar ik doe de voorstellingen samen met de activiteitenbegeleidster, die dat wél heel goed kan. Ik heb weer het voordeel dat ik mijn eigen bewoners goed ken.’ Samen verzinnen ze liedjes, gedichten en een verhaallijn rond een thema, zoals de grote schoonmaak. Is het niet verwarrend als Simone ineens verkleed als iemand anders de huiskamer binnenwandelt en een gedicht voordraagt? Simone schudt van nee. ‘Soms is dat in het begin even vreemd en vragen ze: “Maar jij bent toch gewoon Simone?” Dan geef ik een knipoog en zeg ik: “Vandaag ben ik Thea”. “Oh ja.” Bij deze groep, de beginnend dementeren, is de emotie sterk aanwezig. De gedichten komen sterk bij ze binnen. De voorstelling is een welkome afleiding. De bewoners worden zichtbaar blijer en er hangt een positieve energie. We kunnen het ineens ook over dingen hebben die anders wat moeilijker liggen. Je dringt tot ze door. Ik blijf het zeker doen. Het moet wel echts iets bijzonders blijven, zoiets moet je niet elke week doen. Hooguit drie keer per jaar.’

vondeLstede Tot nu toe bestond de Veder Methode voor het grootste deel uit voorstellingen. Maar de impact die de één-op-éénmomenten hebben zette Marieke Westra aan het denken. Zouden delen van de methode misschien benut kunnen worden in de 24-uurszorg? Dit jaar is Theater Veder een proefproject begonnen in woon- en zorgcentrum Vondelstede, hartje Amsterdam. Op de afdeling Psychogeriatrie bekijken trainers en verzorgenden samen welke succesvolle elementen je kunt inbouwen tijdens de dagelijkse handelingen, zoals de wasbeurt en de maaltijden. De eerste trainingsdag zit erop. In Vondelstede gaat teamleider Ivonne van Leijenhorst voor naar haar kantoor. Daar wacht haar collega, afdelingshoofd Joke Bos. Gelijk maar wat misverstanden rechtzetten. Nee, ze worden geen acteurs. Nee, ze gaan niet verkleed met pruiken op de zorg in. Ze leren van de

Artistiek leider van Veder Marieke Westra: ‘Theater is contact maken, poëzie, muziek, herinneringen ophalen, rollen spelen’ theatermethode wat ze kunnen gebruiken in de dagelijkse zorg, legt Bos uit. ‘Zoals het belang van groeten en afscheid nemen. Iemand begroeten, maar het contact ook afsluiten, dat houvast hebben is voor iemand die letterlijk de weg kwijt is heel belangrijk.’ ‘Of hoe je echt contact maakt.’ Joke Bos doet de oefening op de training voor. ‘Het maakt nogal verschil of ik praat terwijl ik naast je zit of (en draait haar stoel) zo tegenover je. En als ik dan ook nog eens m’n hand op je schouders leg.’

24-uurszorg ‘We zijn begonnen met huiskamervoorstellingen van Theater Veder’, vertelt Joke. ‘Die waren een eyeopener. Bewoners voelden zich gezien. Er wordt op ze ingespeeld, elke voorstelling is weer totaal anders.’ Ivonne: ‘Je ziet bewoners opleven. Het is alsof zo’n voorstelling iets in ze wakker maakt. Dat is niet alleen op het moment van de voorstelling zelf. Het effect blijft een tijdje.’ Joke: ‘De pilot met 24-uurszorg is een cadeautje voor onze afdeling. We hadden behoefte aan een methode om beter contact te maken. Door de dementie verloopt de communicatie vaak moeilijk. Het kost meer inspanning om binnen te komen. Het is lastig peilen waar de bewoners behoefte aan hebben.’ Ivonne vult aan: ‘Waar vooral behoefte aan bestond was een methodiek voor de groep dementerenden die nog te goed is om te snoezelen. Die nog niet in de schemering zit.’ Joke Bos: ‘We sloegen de plank ook wel eens volledig mis. Dan regelden we een

artiest die niet zo aansloeg. De Veder Methode zoekt het meer bij de kleine dingen. Liedjes, rijmpjes, een poëziealbum, allemaal dingen die de bewoners weer terugbrengen naar vroeger. Dat geeft ze zelfvertrouwen.’ Ivonne: ‘De methodiek leert ons de mensen te zien achter de ziekte: gelijkwaardige mensen, zoals jij en ik. We moeten leren ons meer in de bewoners te verdiepen. Dat is de sleutel: je inleven in hun wereld.’ De twee veteranen in de ouderenzorg begrijpen heel goed dat het voor jongeren extra lastig kan zijn om zich in te leven in de oudere generatie. Joke: ‘Als je bent opgegroeid met liedjes als De wielen van de bus, staat de leefwereld van de bewoners mijlenver weg.’ Bewust heeft Joke daarom voor de eerste cursus van tien verzorgenden ook jongeren aangezocht. Mooi om te zien hoe de jongste cursist er helemaal voor ging. ‘Na de eerste cursusdag ging ze gelijk een cd kopen met oude liedjes. Weet je wat het is: hoe je contact maakt met dementerenden, leer je eigenlijk op geen enkele opleiding. Dan is het maar wat prettig om een methode aangereikt te krijgen waarmee dat wél lukt.’ ■ * Evaluatie van de Veder Methode; theater als contactmethode in de psychogeriatrische zorg. AM van Dijk, JCM van Weert & RM Droës (red.) EMGO-instituut voor Gezondheid en Zorgonderzoek, VU medisch centrum Amsterdam en Amsterdam School of Communication Research ASCoR, Universiteit van Amsterdam. Amsterdam 2011.

theater Veder In eerste instantie is de Veder Methode gericht op mensen met geheugenproblemen. Het langetermijngeheugen blijft het langst intact. Dit spreekt Theater Veder aan door met theater, zang en poëzie terug te gaan in de tijd. Door training en coaching on the job wordt de Veder Methode overgedragen aan verzorgenden, vrijwilligers en familie. Inmiddels richt de theatergroep zich op alle mensen die moeite hebben met communiceren, of het nu is door ouderdom, een beperking of hun plaats in de maatschappij. Behalve spelen in huiskamers verzorgt de groep ook voorstellingen in het theater en maatwerkproducties. Meer informatie? Bezoek de website www.theaterveder.nl of neem dan contact op via [email protected].


TvV_12_07-08.indd 19

27/06/12 4:17 PM

9 TiPS Van En VooR VERzoRGEndEn

Seks van taboe tot open g seksualiteit is in zorginstellingen een lastig onderwerp. Vaak ligt er een taboe op, waardoor zorgmedewerkers weinig met bewoners spreken over hun seksuele behoeftes. ingrid, Monica en Paula vertellen over hun werkwijze in woonzorgcentrum Nieuw berkendael in den Haag. zij vinden praten over seksualiteit belangrijk. TEKsT EN FOTO IRENE MULLER-SCHOOF

M

ingrid

onica Grizèl en Ingrid Bal zijn woon-zorgbegeleiders in woon-zorgcentrum Nieuw Berkendael en Paula Boskeljon is daar teamleider. In Nieuw Berkendael wonen mensen met Niet Aangeboren Hersenletsel (NAH) en neurologische aandoeningen, de meesten jonger dan 55 jaar. Monica merkte dat men op haar afdeling in de dagelijkse zorg nauwelijks aandacht besteedde aan de ondersteuning van de seksualiteit van de zorgvragers. Ze deed hier onderzoek naar en ontdekte dat de zorgmedewerkers niet goed weten hoe ze een gesprek over seksualiteit moeten beginnen. En in zorgleefplannen bleef het leeg achter het kopje ‘seksualiteit’.

niet durven

Paula

Sommige begeleiders willen er wel over praten, maar durven niet. Anderen hebben moeite met het bespreekbaar maken van seksualiteit omdat ze vinden dat het niet hoort. Leeftijd en cultuur spelen hierbij een rol. Monica vindt het erg belangrijk dat gesprekken over seksuele behoeften gevoerd worden en dat de seksualiteitswensen in de zorgleefplannen terechtkomen. Een psycholoog gaat nu klinische lessen geven om de zorgmedewerkers bij te scholen. Daarnaast zijn tweezijdige afspraken over privacy belangrijk. Een zorgmedewerker wacht bijvoorbeeld op antwoord als ze op de deur klopt en een bewoner zegt dat de medewerker even moet wachten als hij met seksuele handelingen bezig is.

open over seks Monica

Bij Ingrid op de afdeling is men wel zeer open over seksualiteit en heeft men

een brede ervaring opgedaan met de diverse vraagstukken van de bewoners. Zo werden twee zorgvragers verliefd op elkaar en ze wilden samen slapen. De zorgmedewerkers maakten dat mogelijk zonder lacherig te doen en zorgden voor privacy. Ingrid zoekt vaak naar een mogelijkheid om over seksualiteit te beginnen en vraagt bijvoorbeeld als opstapje of er een partner is. Daarna brengt ze het gesprek op aanwezige behoeftes. Paula is als teamleider heel open over seksualiteit en ondersteunt zowel zorgvragers als zorgmedewerkers van harte om een goed gesprek over seksualiteit mogelijk te maken. Dat zorgt voor een open sfeer hierover op de afdeling. Ze bestelde deurhangers met de tekst niet storen om meer privacy te waarborgen. Over het stellen van een grens in de seksuele verzorging zijn alle drie de zorgprofessionals duidelijk. De grens ligt bij seksuele handelingen, die doen ze niet. Ook met ongewenste intimiteiten gaan ze professioneel om. Die worden rustig en duidelijk afgekapt met de mededeling: ‘Daar zijn wij niet voor, maar we kunnen er wel over praten.’ Paula heeft contact met een organisatie die zowel mannen als vrouwen in dienst heeft die seksuele diensten verlenen aan mensen met een beperking. Sommige bewoners moeten echt even sparen om hiervan gebruik te kunnen maken. Monica, Ingrid en Paula vinden het belangrijk dat iedereen bij hen zichzelf kan zijn en dat er openheid is, ook over seksualiteit. Een aantal tips is afkomstig uit de scriptie van Monica Grizèl over het bespreekbaar maken van seksualiteit in Nieuw Berkendael.


TvV_12_07-08.indd 20

27/06/12 4:17 PM

n gesprek

1

@

Mail je tips naar [email protected]. Wie weet komen jouw goeie ideeën volgende keer aan bod!

Gesprek beginnen

4

Doorvragen

7

Vraag niet direct naar iemands seksuele behoeften, zorgen of activiteiten, maar leid het gesprek eerst in. Vraag eens naar de partner, waar de eerste ontmoeting was en of het liefde op het eerste gezicht was. En hoe het momenteel is met verliefde gevoelens. Dat heet een opstapje of bruggetje.

Vraag om verduidelijking, want voor de een is vrijen knuffelen, voor de ander is het geslachtsgemeenschap. Tijdens het gesprek kun je erachter komen of er problemen in de relationele sfeer zijn als gevolg van de ziekte. Breng dit aan de orde of zoek hulp van een daarvoor aangewezen persoon binnen jouw instelling.

Voor bewoners is het belangrijk dat het onderwerp seksualiteit voldoende aandacht krijgt in elke zorginstelling. Zet het op de agenda van je teamoverleg, organiseer klinische lessen met een specialist, zoals een seksuoloog of psycholoog, volg symposia of workshops, lees over het onderwerp en praat erover met je collega’s. Vraag hoe zij het aanpakken.

2

5

Gebruik een inleidende zin, bijvoorbeeld: ‘We komen nu bij een onderwerp dat voor de meeste mensen nogal privé is, namelijk seksualiteit.’ Benoem de mogelijke weerstand: ‘Misschien vind je het vervelend.’ Geef een korte heldere reden waarom het belangrijk kan zijn: ‘Je ziekte kan gevolgen hebben voor je seksuele leven. Vind je het goed dat ik hiernaar vraag?’

Jonge of onervaren verzorgenden kunnen in verlegenheid komen door het gedrag van zorgvragers. Als je een kamer binnenkomt terwijl een bewoner masturbeert kun je schrikken. Dat is niet goed of fout, het gebeurt gewoon. Praat er met collega’s over en houd je aan afspraken over privacy. Maak eventueel ook met de zorgvrager hierover afspraken.

3

6

Ga oefenen om met een zorgvrager over seksualiteit te gaan praten. Bereid het bruggetje op maat voor, in je eigen bewoordingen. Tijdens dit bruggetje kun je checken of je zorgvrager ook openstaat om over dit onderwerp te praten. Wil hij dat, sluit dan met je taal zo veel mogelijk bij je zorgvrager aan.

Weet dat je als verzorgende over seksualiteit mag beginnen. Dat seksualiteit niet iets vreemds is, maar een essentieel onderdeel van ons leven. Het is wel een onderwerp dat heel persoonlijk is en voor iedereen anders. Zorg daarom voor voldoende privacy als je over seksualiteit gaat praten en beschaam het vertrouwen niet.

Recept bruggetje

Oefenen

Leeftijd

Seksualiteit hoort erbij

Scholen

8

Oordelen Hoe iemand zijn seksualiteit ervaart wordt beïnvloed door de normen en waarden die iemand rondom seksualiteit heeft opgebouwd. In je beroep als verzorgende zul je je oordelen opzij moeten zetten voor het welzijn van je cliënt. Een boek met dvd dat hier over gaat is ‘Seksualiteit’ uit de serie Zo mooi anders in de zorg.

9

Grenzen stellen De grenzen wat betreft het accepteren van seksueel getinte opmerkingen en aanrakingen zijn zeer persoonlijk. Er zijn ook professionele en maatschappelijke grenzen die bepalend zijn. Seksuele handelingen horen niet bij de beroepstaken van een verzorgende. Jij moet daarnaast ook de grenzen van de zorgvrager respecteren en hem of haar veiligheid bieden.


TvV_12_07-08.indd 21

27/06/12 4:17 PM

PalliaTiEVE zoRG Hoe kan ik de pijn van een stervende cliënt verlichten? Hoe reageer ik op vragen als: ‘Waarom moet ik nog zo lijden?’ Overal in het land zijn consultatieteams palliatieve zorg waar verzorgenden terechtkunnen voor telefonisch advies. de teams worden echter weinig gebeld. Terwijl de behoefte aan meer kennis groot is. TEKsT SIGRID STARREMANS | FOTO’s SHUTTERSTOCK

Verzorgenden kunnen wel wat e

D

riekwart van de verpleegkundigen en verzorgenden heeft behoefte aan extra scholing over palliatieve zorg. Dit is sinds 2002 niet veranderd, ondanks nieuwe richtlijnen en de toename aan scholing, instrumenten en consultatiemogelijkheden. Dat blijkt uit een onderzoek van het NIVEL en EMGO, zo stond onlangs in het Tijdschrift voor verpleegkundigen (TvZ). Inmiddels is er overal in het land een groot aantal multidisciplinaire consultatieteams palliatieve zorg actief die kosteloos (telefonisch) te raadplegen zijn. Toch is de helft van de verpleegkundigen en verzorgenden niet op de hoogte van deze mogelijkheid. Hoe kan dat? ‘Het blijft heel lastig om mensen te bereiken in bijvoorbeeld thuiszorgorganisaties’, verklaart Esther Mulders, transmuraal palliatief verpleegkundige

en onder meer werkzaam voor het Consultatief Palliatief Team regio Roosendaal, Bergen op Zoom, Tholen (CPT). ‘Er zijn heel veel kleine teams waarmee lastig contact te leggen is.’

onBewust onBekwAAm Het CPT bestaat nu zeven jaar. Net als de andere consultatieteams palliatieve zorg in Nederland werd het team destijds opgericht op advies van het Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL). Een voorwaarde is dat de teams multidisciplinair zijn: naast palliatief verpleegkundigen maken ook huisartsen en specialisten ouderengeneeskunde deel ervan uit. En zijn zo nodig andere disciplines als geestelijk verzorgers, fysiotherapeuten en/of psychologen. In WestBrabant komen de vragen binnen bij de transmuraal palliatief verpleegkundige, die ze, indien gewenst, voorlegt aan de

consultarts. Het CPT krijgt de meeste vragen van huisartsen. Verzorgenden krijgt Esther vrijwel nooit aan de lijn. Naast onbekendheid met de teams is de drempel hoog en de schroom om te bellen groot, vermoedt Esther. ‘Stervende cliënten stellen bijvoorbeeld vaak moeilijke vragen als: “Waarom moet ik nog zo lijden? Verlos me nu maar.” Hoe reageer je daar op? Verzorgenden doen het niet, maar voor zo’n vraag mag je wel bellen.’ Verder denkt Esther dat er bij verzorgenden nog blinde vlekken bestaan, als het om palliatieve zorg gaat. ‘Ze zijn soms onbewust onbekwaam.’ Rhea Stroes, verpleegkundig consulent van het consultatieteam palliatieve zorg in Zwolle heeft gelijksoortige ervaringen. Verzorgenden krijgt ze zelden aan de lijn. ‘Wij krijgen op jaarbasis ongeveer tweehonderd vragen. De huisartsen


TvV_12_07-08.indd 22

27/06/12 4:17 PM

Wat moet je als verzorgende doen, en vooral wat zou je moeten laten, als het om de verzorging van een ernstig zieke cliënt gaat?

at extra scholing gebruiken bellen het vaakst. De vragen kunnen gaan over pijnmedicatie. Maar ook bijvoorbeeld over hoe je moet handelen als mensen langer leven dan ze hadden verwacht. Hoe ga je om met de “extra tijd”? Wij hebben een psycholoog in ons team die dit soort vragen kan beantwoorden.’

wAt moet je doen en LAten? Zowel in West-Brabant als in Zwolle worden speciaal voor verzorgenden en verpleegkundigen, vanuit de consultatieteams, basiscursussen palliatieve zorg gegeven. Wellicht worden de vragen en de ondeskundigheid van de beroepsgroep op die manier voor een groot deel ondervangen, denken zowel Esther als Rhea. Wel zien ze beiden tijdens de trainingen dat veel verzorgenden nog wat extra scholing kunnen gebruiken op dat gebied. Een belangrijk onderwerp is bijvoorbeeld de houding naar de

Het doel is om de cliënt een zo aangenaam mogelijk leven te geven in de tijd die hem of haar nog rest cliënt toe. Wat moet je als verzorgende doen, en vooral ook wat zou je moeten laten, als het om de verzorging van een ernstig zieke cliënt gaat? Het doel is om de cliënt een zo aangenaam mogelijk leven te geven in de tijd die hem of haar nog rest. Aansluiten bij de patiënt, goed luisteren en je als verzorgende in hem of haar verplaatsen, is essentieel voor het geven van goede palliatieve zorg. Maar dat gebeurt niet altijd. Rhea: ‘Het kan gaan om heel kleine dingen. Bijvoorbeeld dat jij het als verzorgende belangrijk vindt om iemand nog lichamelijk te verzorgen. Terwijl de

cliënt denkt: laat dat maar achterwege, dan houd ik tenminste nog wat energie over voor andere dingen. Mijn advies is: doe eens een stapje terug en kijk wat die persoon belangrijk vindt.’ Esther noemt een ander voorbeeld. ‘Ik herinner me een verzorgende die aan een mevrouw vroeg wat ze die dag wilde doen. De mevrouw antwoordde dat ze helemaal niks wilde. De verzorgende zei: ‘Dat is goed dan wassen we alleen even uw bovenlijf.’ Maar dat is niet wat die mevrouw zei. Dan moet je als cliënt wel heel assertief zijn om nogmaals aan te geven dat je helemaal niks wilt. Goed TvV / juli/augustus 2012 23

TvV_12_07-08.indd 23

27/06/12 4:17 PM

Palliatieve zorg betekent dat je de ziekte niet meer probeert te genezen maar begeleiding en ondersteuning biedt.

leren luisteren naar de reactie van de cliënt is essentieel.’ Voor verzorgenden Riet Bosters en Carla Talboom, werkzaam bij zorggroep Tantelouise-Vivensis, zijn het herkenbare situaties. Allebei werken ze in een, volgens eigen zeggen unieke, woongroep voor dementerende ouderen in de laatste fase van hun leven. Beiden volgden de basiscursus palliatieve zorg bij het CPT. Carla: ‘Voor mij was de eyeopener van de cursus dat je er altijd alert op moet zijn dat de belangen van de cliënt voorop blijven staan. Als verzorgende heb je snel de neiging om te veel te willen zorgen. Ik herken dat wel bij mezelf. Het is belangrijk om je daar bewust van te zijn. Om jezelf vragen te stellen als: waarom wil ik dat de cliënt nog verrijking krijgt of die behandeling ondergaat? Is dat belangrijk voor die persoon of voor mijzelf ?’ Riet: ‘Wat mij vooral is bijgebleven van de cursus is dat je, met name moeilijke, situaties niet alleen vanuit jezelf maar vanuit verschillende perspectieven moet

bekijken. Als je je kunt verplaatsen in een ander, dan kan er een opening ontstaan.’ Riet noemt als voorbeeld een echtgenote die haar stervende man, tegen het beleid in, stiekem vocht bleef toedienen. ‘Dat zijn moeilijke momenten, ook voor ons. We hebben haar uitgelegd dat haar man stervende was en dat vocht toedienen geen zin meer had. Dat het zelfs gevaarlijk kon zijn vanwege verstikking. Die boodschap kwam niet echt aan. Toen we later nogmaals met haar in gesprek gingen bleek dat ze eigenlijk geen afscheid kon nemen van haar man, al zei ze eerst van wel. Na dat gesprek hebben we de focus gelegd op de begeleiding van haar. We hebben haar laten voelen dat er begrip voor haar is. Uiteindelijk is dat proces heel goed verlopen.’

vroeg stArten trAject Riet en Carla hebben dagelijks te maken met verschillende aspecten van palliatieve zorg. Ze zijn beiden ook leerlingbegeleider en hebben vaak stagiaires op de

woongroep. Vinden ze dat er tijdens de opleiding voldoende aandacht wordt besteed aan het onderdeel palliatieve zorg? ‘Absoluut niet’, antwoorden ze in koor. Carla: ‘Het onderwerp wordt veel te algemeen behandeld. We hebben vaker stagiaires die zeggen: “Palliatieve zorg, dat is toch alleen voor mensen die kanker hebben?” Daar ligt al een punt.’ ‘Leerlingen denken vaak dat cliënten alleen palliatieve zorg nodig hebben als ze doodgaan’, vervolgt Riet. ‘Maar het traject start al als mensen het bericht krijgen dat ze een ziekte hebben waarvan ze niet meer kunnen genezen. Dat is wezenlijk iets anders en geldt bijvoorbeeld voor alle cliënten met dementie. Palliatieve zorg geven betekent in die gevallen dat je de ziekte niet meer probeert te genezen maar begeleiding en ondersteuning biedt. Gaat iemand bijvoorbeeld slechter lopen, dan is het doel niet om degene beter te laten lopen maar om een hulpmiddel te vinden waarmee optimale ondersteuning wordt geboden.’


TvV_12_07-08.indd 24

27/06/12 4:17 PM

‘Als iemand nog eet en drinkt en nog niet stervende is, mag de palliatieve sedatie niet worden ingezet’

Ook Rhea merkt tijdens de trainingen dat niet alleen leerlingen, maar ook gediplomeerde verzorgenden die al jaren aan het werk zijn, niet altijd weten wat een palliatief traject inhoudt. Volgens haar geldt dat overigens ook voor verpleegkundigen. ‘Wil je dat laatste stukje goed doen, dan is het van belang dat weken vóór die fase ook al extra aandacht wordt besteed aan de cliënt. Denk aan het geven van goede mondzorg en het bevorderen van de darmwerking. Of ervoor zorgen dat de mantelzorger niet opbrandt.’ Rhea benadrukt dat verzorgenden een essentiële rol hebben in het hele traject. ‘Een dokter komt even langs om tien minuten naar de patiënt te kijken. Jij kent de patiënt veel beter en weet wat de problemen zijn. Verzorgenden realiseren zich dat vaak niet. Maar als je het tijdens de cursus bespreekt, hebben ze vaak een aha-erlebnis.’

eutHAnAsie en pALLiAtieve sedAtie Uit het Nivel en EMGO-onderzoek komt naar voren dat verpleegkundigen en ver-

zorgenden met name behoefte hebben aan kennis rond het overlijden in andere culturen (45%) en weten regelgeving rondom euthanasie en zelfdoding (40%). Voor Rhea en Esther zijn die aspecten herkenbaar. Vooral over euthanasie en palliatieve sedatie bestaat nog veel onwetendheid en verwarring, merken beide vrouwen. ‘Verzorgenden denken soms dat palliatieve sedatie hetzelfde is als euthanasie’, vertelt Rhea. ‘Dan weet je dus ook niet wat euthanasie is.’ Esther licht beide handelingen toe en legt het verschil uit. Veel mensen, ook verzorgenden, denken dat euthanasie een recht is. ‘Ze menen dat de arts de plicht heeft om de euthanasie uit te voeren als patiënten erom vragen. Bij euthanasie moet de patiënt echter altijd aan bepaalde eisen voldoen. Zo’n situatie kan veel boosheid oproepen bij familie en ook bij verzorgenden die hier niet van op de hoogte waren. “Dit zou onze moeder nooit zo hebben gewild”, zijn dan de bekende reacties.’ Palliatieve sedatie daarentegen is een medisch besluit dat wel uitgevoerd mag worden met (alleen) toestemming van de familie. Esther benadrukt echter dat het om een handeling gaat die alleen ingezet kan worden als de arts de symptomen van de ziekte niet meer op een andere manier onder controle kan krijgen. Een andere vereiste is dat het echt om de laatste levensdagen van de patiënt gaat. ‘Soms zeggen patiënten wel eens: “Geef me nou maar dat spuitje om te gaan slapen.” Vaak is het dan nog veel te vroeg. Als iemand nog eet en drinkt en nog niet stervende is, mag deze behandeling niet ingezet worden.’

BeLeving en Bestrijding vAn pijn Tijdens de trainingen merken Rhea en Esther dat verzorgenden vooral geïnteresseerd zijn in de symptoomproblemen van de ziekte, zoals pijn, vermoeidheid en misselijkheid. In veel gevallen blijkt dat verzorgenden op dat terrein ook nog het nodige kunnen bijleren. Rhea: ‘Verzorgenden weten er vaak weinig over. Dat er verschillende soorten pijn

zijn bijvoorbeeld. En dat als de ene medicatie niet effectief is, er voor een andere medicijn gekozen kan worden. Hetzelfde geldt voor misselijkheid.’ Esther zegt dat het vaak een openbaring is voor verzorgenden als ze vertelt dat pijn en misselijkheid meer zijn dan alleen fysieke klachten. ‘De pijnbeleving van ieder mens is anders’, licht ze toe. ‘Dat heeft te maken met onder andere opvoeding en cultuur, maar ook met de situatie. Iemand met een hersentumor beleeft hoofdpijn heel anders dan een gezond persoon met die klacht. Zo’n patiënt wordt bijvoorbeeld sneller angstig omdat hij denkt dat de tumor weer groeit. Door de angst kan de pijn toenemen.’ De ervaring van pijn hangt samen met psychische, sociale en spirituele aspecten. Iemand met een klein sociaal netwerk kan zich bijvoorbeeld zorgen maken over of hij wel thuis kan sterven. Ook dergelijke aspecten kunnen de beleving van pijn beïnvloeden. Wil je de pijn van terminale patiënten optimaal bestrijden, dan is het van belang om een breed beeld van de patiënt te krijgen en hem goed te leren kennen, is het advies van Esther. Als verzorgende heb je een sterk signalerende rol. Zo kun je de huisarts informeren over de wel of niet geslaagde werking van de medicatie. Maar de rol van de verzorgende kan veel groter zijn. Als voorbeeld noemt Esther een patiënt die door het vele bezoek dat hij ontvangt geen rust krijgt, waardoor de pijn toeneemt. ‘Dat kun je aankaarten bij de patiënt en de familie: “Ik merk dat de pijn toeneemt door het vele bezoek. Hoe gaan we daarmee om?” Veel mensen vinden het moeilijk om bezoek te weigeren. Als verzorgende kun je de patiënt ondersteunen om daar beslissingen in te nemen.’ ■

De telefoonnummers van de consultatieteams palliatieve zorg zijn te vinden op www.iknl.nl, onder palliatieve zorg/consultatie palliatieve zorg. De publicatie over het onderzoek van het Nivel en het EMGO is te vinden op www.nivel.nl/nieuws.


TvV_12_07-08.indd 25

27/06/12 4:17 PM

Eindelijk echt

inspiratie

gevonden

Buddy Netwerk zet zich in voor mensen met een ernstige, chronische en/of levensbedreigende ziekte, zoals kanker, MS of Hart-en Vaatziekten. De impact van de ziekte op iemands sociale en emotionele leven is groot, soms te groot.

Word nu buddy en vergroot de wereld van een ander en ook die van jezelf. Simpelweg door er eens per week een paar uur voor de ander te zijn.

Word ook buddy ! www.buddynetwerk.nl of bel 070-3649500

Neemt u de zorg over? De mantelzorger wil er ook weleens tussenuit. Yvon is chronisch ziek en kan dankzij Loes thuis Neemt u de zorg over? blijven wonen. Laatst is Loes een paar dagen weggeweest om de accu op te laden. De mantelzorger wil er Yvon: “Door een vervanger van Handen-in-Huis werd ik uitstekend verzorgd. Hierdoor hoefde ik niet weg!” ook weleens tussenuit.

Yvon is chronisch ziek en kan dankzij Loes thuis blijven wonen. Laatst is Loes een paar dagen weggeweest om de accu op te laden. Yvon: “Door een vervanger van Handen-in-Huis werd ik uitstekend verzorgd. Hierdoor hoefde ik niet weg!”

Is zo’n vervanging ook iets voor u? En bent u bereid zich in te zetten voor minimaal 3 dagen, inclusief de 2 nachten? Dan zijn wij op zoek naar u! Uw inzet wordt beloond met een dagvergoeding. Bel of e-mail voor meer informatie. We vertellen u graag alles wat u wilt weten. is chronisch ziek en ook kan dankzij Loes thuis wonen. Laatst is IsYvon zo’n vervanging iets voor u? blijven En bent u bereid Loes een paar dagen weggeweest om de accu op te laden. zich in te zetten voor minimaal 3 dagen, Yvon: “Door een vervanger van Handen-in-Huis werd ik uitstekend verzorgd. inclusief de 2ik nachten? Hierdoor hoefde niet weg!” Dan zijn wij op zoek naar u!

Uw inzet wordtookbeloond met eenu dagvergoeding. Is zo’n vervanging iets voor u? En bent bereid zich in te zetten voor Tel. 030 659 09 70 [email protected] minimaal 3 dagen, inclusief de 2 nachten? Dan zijn wij op zoek naar u! Bel of e-mail voor meer informatie. Uw inzet wordt beloondwww.handeninhuis.nl met een dagvergoeding. Bel of e-mail voor meer We vertellen u graag alles wat u wilt weten. informatie. We vertellen u graag alles wat u wilt weten.

Tel. 030 659 09 70 [email protected] www.handeninhuis.nl

TvV_12_07-08.indd 26

27/06/12 4:17 PM

Palliatieve zorg Palliatieve zorg voor mensen met dementie of een verstandelijke beperking is wezenlijk anders dan palliatieve zorg aan uitbehandelde oncologiepatiënten. De nadruk ligt hier op het verliezen van zelfregie en het steeds meer afhankelijk worden van de patiënt. Deze afhankelijkheid vraagt een heel andere benadering en manier van zorg verlenen. StudieArena organiseert het Landelijk Congres Palliatieve Zorg, van autonomie naar afhankelijkheid. Het programma wordt inhoudelijk ondersteund door V&VN afdeling Palliatieve Zorg, Palliactief (Nederlandse vereniging voor professionele palliatieve zorg) en Vilans (Kenniscentrum langdurende zorg). Het liefst wil je de zorg tijdens de laatste levensfase zo goed mogelijk afstemmen met de cliënt zelf. Maar wat als deze afstemming beperkt of niet (meer) mogelijk is, zoals bij mensen met dementie of een verstandelijke beperking? Locatie: Lunteren | Datum: 10 september | Prijs: € 330 (excl. btw) | Organisatie StudieArena Website: www.studiearena.nl

2

Kleinschalig wonen Op dit congres wordt speciaal aandacht besteed aan mantelzorg en vrijwilligerswerk. Dat zijn tegenwoordig onmisbare onderdelen van de zorg. Alleen met een goed samenspel tussen formele en informele zorgverleners kunnen we de stijgende zorgvraag het hoofd bieden. Tijdens dit congres, bestemd voor mana-

e maan

gers én verzorgenden, hoor je hoe je zelf en alle andere betrokkenen dit kunnen realiseren in samenwerking met de bewoners, mantelzorgers en de vrijwilligers. Nederland heeft zo’n 450.000 vrijwilligers in de zorg en 3,5 miljoen mantelzorgers. Wat kunnen en mogen deze mensen doen? Wie is juridisch verantwoordelijk als het misgaat? En wat betekent dit voor de kwaliteit van de zorg voor de bewoner? Tijdens dit congres zullen diverse sprekers ingaan op deze vraagstukken.

4

in verpleeg- en verzorgingshuizen. Tijdens deze bijeenTIPS komst krijg je inzicht hoe zorginfecties ontstaan en hoe jij op professionele wijze een bijdrage kunt leveren om zorginfecties te voorkomen. Deze vakbijeenkomst is ontwikkeld in samenwerking met Diversey.

D ez

1

d

aGEnda Locatie: Munstergeleen | Datum: 27 september | Prijs: € 99,95 | voor leden Locatie: Ede | Datum: 27 september |

V&VN € 79,95 | voor student-leden

Prijs: verzorgenden € 125; managers:

€ 39,95 | Organisatie: V&VN

€ 275 (excl. btw) | Organistatie: Reed

Website: academie.venvn.nl

Business Events Website: www.reedbusinessevents.nl

3

Infectiepreventie Infecties die ontstaan tijdens een verblijf in een verpleeg- of verzorgingshuis vormen een risico voor de gezondheid en veiligheid van cliënten. Bekende en veel voorkomende zorggerelateerde infecties zijn urineweginfecties, luchtweginfecties, wondinfecties en maagdarminfecties. Tijdens je werk word je regelmatig geconfronteerd met de problematiek van zorginfecties. Ook heb je vast wel eens situaties meegemaakt waarbij meerdere cliënten getroffen werden door de ‘buikgriep’ veroorzaakt door het Noro-virus. Naast veel ongemak voor de cliënten worden dan ook vaak medewerkers ziek en wordt het dagelijkse werk voor een langere periode behoorlijk verstoord doordat er extra maatregelen getroffen moeten worden. Om verantwoorde zorg te kunnen verlenen is de aandacht voor infectiepreventie een absolute voorwaarde. Een goede handhygiëne en hygiënisch werken zijn enkele basiselementen uit het infectiepreventiebeleid

4

Gedragsproblemen bij ouderen Ouderen met dementie vertonen vaak onbegrepen gedrag; gedrag dat als problematisch wordt ervaren door de zorgverlener of persoonlijke omgeving. Voorbeelden hiervan zijn rusteloosheid, verbale- of fysieke agressie en apathie. In de thuissituatie kan dit gedrag de relatie met de mantelzorgers onder druk zetten en is vroegtijdige verhuizing naar een verpleeg- of verzorgingshuis soms noodzakelijk. In een zorginstelling kan onbegrepen gedrag leiden tot wanhoop bij de zorgverleners. Op deze studiedag word je op de hoogte gesteld van de laatste kennis over prevalentie en oorzaken van probleemgedrag bij ouderen. Ook worden je handvatten aangereikt die je kunt toepassen in de omgang met onbegrepen gedrag. Probleemgedrag zowel in de intra- als de extramurale setting komt aan bod. Locatie: Utrecht | Datum: 11 oktober | Prijs: € 295 (excl. btw) | Organisatie: Leids Congresbureau Website: www.leidscongresbureau.nl


TvV_12_07-08.indd 27

27/06/12 4:17 PM

inTERViEW Een leidinggevende is er voor een optimale teamprestatie. zij heeft een steeds meer coachende rol. dat vindt verpleeghuispsycholoog Ronald Geelen, die het boek Zo komt mijn team verder schreef. TEKsT RHIJJA JANSEN

lEidiNGGEVENdEN iN dE zORG

‘Teamleiders moeten

weten wat er op de afdeling speelt’ Zijn er zo veel slechte leidinggevenden dat je dit boek schreef? ‘Nee, integendeel. Ik heb veel bewondering voor leidinggevenden. Van bovenaf wordt hen regelmatig de duimschroeven aangedraaid en moeten zij bezuinigingen vertalen naar de werkvloer. Daar zijn veel verzorgenden ook niet blij mee. Hun functie wordt vaak geraakt bij reorganisaties. Met dit boek wil ik leidinggevenden een schouderklopje én handvatten geven.’ Hebben ze die handvatten nodig? ‘Soms wel. Ik zat een keer bij een multidisciplinair overleg waar een EVV’er werd medegedeeld: voer jij dat slechtnieuwsgesprek met familie. Ik zag een paar seconden een bedrukt gezicht, en toen antwoordde de verzorgende: “Ja natuurlijk.” Achteraf kwam ze bij me met de vraag hoe ze dat dan moest aanpakken. Als leidinggevenden taken delegeren, moeten ze dit blijven begeleiden. Je moet nagaan of de ander in staat is die taak te volbrengen.’ verzorgenden kunnen hun leidinggevende dat toch ook gewoon vragen? ‘Jazeker. Maar misschien durven ze het niet omdat ze het gevoel hebben dat ze dat eigenlijk hadden moeten weten. Of ze kijken heel erg tegen hun leidinggevende

op, dan is het heel moeilijk om te zeggen: “Ik weet niet hoe dat moet.”’ Wat is een goede leidinggevende? ‘Je hebt ze in alle soorten en maten. Het belangrijkste is dat hij of zij weet wat er op de afdeling speelt, betrokken is, het voortouw neemt in het werk, en zelf het goede voorbeeld geeft. Als een leidinggevende niet goed in staat is om een team te motiveren of te leiden, kan het hele team in vertwijfeling raken.’ Wat zijn de valkuilen? ‘Dat zijn er veel. Een ervan is onthechting: als de leidinggevende zich boven het team zet, en zich gevoelloos opstelt wanneer een verzorgende zegt dat ze het gevoel heeft dat ze tekortschiet in de zorg. Het is dodelijk om dan koel te zeggen: “Ik heb niet meer uren, je doet het er maar mee.”’ Hoe moet je hier als leidinggevende op reageren? ‘Luister naar je teamleden, laat ze zich afreageren en erken waar zij tegenaan lopen. Laat medeleven zien, en geef daarna richting hoe het beste van de situatie te maken is. Hoe je dit samen kunt doen, met je collegateamleden. En communiceer los hiervan naar de zorgmanager dat er meer uren nodig zijn.’


TvV_12_07-08.indd 28

27/06/12 4:17 PM

lastig, zo’n sandwichconstructie ... ‘Heel lastig. Vooral als je jouw team iets moet laten doen waar je zelf niet achter staat. Maar het is ook belangrijk dat de leidinggevende op een gegeven moment zegt: “Jongens, we hebben nu uitgebreid hierover gepraat, ik begrijp dat jullie je bedenkingen hebben, maar nu moeten we hiermee verder.” Je moet heel duidelijk zijn en je aandacht richten op wat je hier en nu wel kunt.’ Helpt een goede leidinggevende mee op de werkvloer? ‘Daar maken ze zich op korte termijn populair mee bij verzorgenden, maar je kunt er beter niet te veel een gewoonte van maken. Leidinggevenden die bijspringen zonder dit te begrenzen plegen roofbouw op zichzelf, want het werk is nooit af. Het regelwerk gaat erbij inschieten, en daarop wordt de leidinggevende óók afgerekend – vaak door haar manager.’ Wat is de meest gehoorde klacht die verzorgenden over hun leidinggevende hebben? ‘Dat er niet naar hen geluisterd wordt. Dat het haar allemaal niet echt interesseert ...’ Dat hoeft trouwens niet altijd terecht te zijn, teamleden kunnen “luisteren” wel eens verwarren met “je zin krijgen”.’ even een paar situaties vanuit het oogpunt van het teamlid. stel je leidinggevende trekt een collega voor, door haar altijd vrij te geven wanneer ze dat wil en jou niet. Wat moet je als verzorgende dan doen? ‘Ik zou het niet oppotten, maar de leidinggevende hierop aanspreken. Neem haar apart en praat vooral vanuit je eigen gevoel. Dus niet: “Jij trekt Petra voor.” Maar: “Ik heb al drie keer met kerst moeten werken en Petra heeft dan steeds vrij. Ik voel me hierdoor benadeeld, hoe kijk jij daar tegenaan?” Misschien zul je dan horen dat er een bijzondere reden is dat Petra steeds vrij krijgt.’ Je teamleider vraagt of je de lengte van je pauze beperkt houdt, maar staat zelf na de pauze nog met iemand een uur te keuvelen ... ‘Het is heel lastig om je leidinggevende op haar eigen functioneren aan te spreken. Wat je vaak ziet gebeuren is dat teamleden hier onderling over klagen, en als de teamleider op vakantie of ziek is gaat er een clubje naar de leidingge-

‘Luister naar je teamleden, laat ze zich afreageren en erken waar zij tegenaan lopen’ vende erbóven en wordt alle vuile was buiten gehangen. Dat is niet correct en heel ingrijpend en frustrerend voor de leidinggevende.’ Hoe moet je het dan doen? ‘Probeer het eerst op een informele manier en zeg bijvoorbeeld met een glimlach: “Goh, ik zie dat het jou ook niet lukt om de pauze beperkt te houden.” Als dat geen effect heeft, kun je de teamleider een keer apart nemen en zeggen: “Ik zou het fijn vinden als ik je wat vaker op de afdeling zie.” Bedenk trouwens ook dat wat er voor jou als “beppen” uitziet, wel degelijk over het werk kan gaan.’ stel: er wordt op de afdeling zo erg over je geroddeld, dat je werk eronder lijdt. Als je bij je leidinggevende aanklopt, zegt ze: “maak je niet druk.” Wat nu? ‘Geef aan dat het voor jou een ernstig probleem is, en dat zo’n opmerking je niet helpt. Als dit niet werkt, stap je naar een vertrouwenspersoon of de bedrijfsarts, en legt de situatie voor. Als een teamleider niet goed functioneert komt dit vaak via verschillende kanalen bij de zorgmanagers binnen. Maar ze grijpen niet altijd direct in. Je ziet het effect dan wel bij een nieuwe reorganisatieronde.’

Wat is een groot misverstand onder verzorgenden over hun leidinggevende? ‘Dat hij of zij er voor jou is, en moet zorgen dat jij het naar je zin hebt. De leidinggevende is er voor een optimale teamprestatie. En zal het team als groep en ieder individueel coachen om dit te bereiken. Hoofdtaak is niet dat iedereen altijd vakantie krijgt wanneer ze dit wil. En de boel oplossen wanneer je een meningsverschil met een collega hebt. De leidinggevende krijgt juist een steeds meer coachende rol. Net als bij een voetbalteam: een coach gaat ook niet de penalty’s voor je erin schieten maar geeft je aanwijzingen hoe het jou zelf beter kan lukken.’ Wat is de slechtste leidinggevende die je ooit meemaakte? ‘Ik heb met iemand gewerkt die een drugsprobleem had, en heel nonchalant overkwam. Elk probleem van familieleden of verzorgenden lachte ze weg met een algemene dooddoener. In haar eerste maand maakte ze al opmerkingen die totaal niet diplomatiek waren. Ze kwam er lang mee weg, totdat er een nieuwe reorganisatie kwam. Nu werkt zij waarschijnlijk ergens anders als leidinggevende ...’ maar met zo’n overplaatsing verschuift het probleem toch? ‘Tja, sommige mensen lukt het steeds weer om in zo’n belangrijke rol terecht te komen omdat ze hun babbel goed bij zich hebben. Ik heb meegemaakt dat twee teamleden ergens anders gingen werken omdat ze het slecht konden vinden met hun leidinggevende. Een paar jaar later kregen ze dezelfde leidinggevende wéér, omdat ze was overgeplaatst ...’ ■

Winnen! TvV mag vijf exemplaren van Zo komt mijn team verder van Ronald Geelen verloten. Winnen? Kijk dan op www.tvvonline.nl. Zo komt mijn team verder. Communiceren en leidinggeven in de zorg. Ronald Geelen. ISBN: 9789491269059. Uitgeverij: Perspectief Uitgevers. Prijs: € 24,90. Meer info en bestellen: www.perspectiefuitgevers.nl.


TvV_12_07-08.indd 29

27/06/12 4:17 PM

PRiKBoRd

Boek over jonge vrouw met MS ze werd Mis(s) Nederland 2007, model, voorvechter van gelijke rechten en veelgevraagd spreker. Terwijl Reni de boer eigenlijk ‘gewoon’ naar school wilde en in het weekend lekker stappen, gooide Ms roet in het eten. Reni werd ziek toen ze 17 was. Een fikse griep die maar niet overging. Pas zes jaar later kreeg ze de en bij te stellen en haar diagnose Ms. de ziekte dwong haar haar plann positiefs voor terug. Stuk! is energie te verdelen. Maar er kwam ook veel die haar leven een nieuwe het sprankelende verhaal van een jonge vrouw wending wist te geven. € 19,95. uitgeverij: Stuk! reni de Boer. isBn: 9789021550725. Prijs: nl. Kosmos uitgevers. Website:www.renideboer.

Zorgplan voor diabeteszorgverleners Het individueel zorgplan is een multidisciplinair opgesteld zorgplan. Verzorgenden en mensen met diabetes hebben hiermee een hulpmiddel in handen om een doeltreffende nauwe samenwerking vorm te geven. Het zorgplan moet eraan bijdragen dat mensen met diabetes zelf de regie nemen over hun zorgproces. Eerder werd geconstateerd dat er een behoefte bij patiënten was aan een product om meer grip te krijgen op het eigen zorgproces. zorgverleners vroegen een actievere houding van de patiënt in hun eigen zorgproces en de verbetering van hun ziektebeeld. Ga naar www.actieprogrammadiabetes.nl/ zorgplan om je zorgplan te bestellen of te downloaden. Het zorgplan is ontwikkeld door diabetesvereniging Nederland (dVN) en Vilans en komt voort uit het Nationaal Actieprogramma diabetes (NAd).

Basisboek Zorgethiek weer beschikbaar de tweede druk van het Basisboek Zorgethiek is weer beschikbaar. Grote belangstelling voor dit boek maakte een herdruk noodzakelijk, waarvan de inhoud gelijk is aan de eerste uitgave. Goede zorg staat en valt met de gevoeligheid voor wat patiënten meemaken, aandachtig zijn, op het juiste moment het goede doen. Voor mensen die zorg ontvangen is het wezenlijk belang dat ze gezien worden, dat zorgverleners vragen wat het voor hen betekent om van zorg afhankelijk te zijn. Om je daar als verzorgende in te bekwamen, is nadenken over goede zorg belangrijk. Ethiek is nadenken over wat goede zorg is en over die vraag gaat dit Basisboek Zorgethiek. meer informatie hierover is te vinden op: www.relief.nl. Basisboek Zorgethiek. inge van nistelrooy. € 22,50. Het boek is te bestellen bij reliëf via [email protected].

Dossier: Wat te doen bij hitte Het is zomer, en dan betekenen warme dagen extra gezondheidsrisico’s voor ouderen en chronisch zieken. Extra aandacht voor het voorkomen van uitdroging is belangrijk. Ouderen en chronisch zieken met hart- en vaataandoeningen en longaandoeningen hebben eerder last van de warmte en kunnen ook eerder gezondheidsschade oplopen als gevolg van de warmte. dit komt omdat bij hen het risico op uitdroging groter is. Hierdoor kunnen ze verward raken. Ook kan uitdroging bijdragen aan aandoeningen zoals trombose, blaasontsteking, nierstenen en obstipatie. lees op www.tvvonline.nl wat je als verzorgende kunt doen om uitdroging bij cliënten te voorkomen. surf naar www.tvvonline.nl > Dossiers > Wat te doen bij hitte.

Een huis voor demente mensen Hoe moet een woon-zorgcentrum eruitzien zodat mensen met dementie zich er thuis voelen? Aan welke vereisten moet het gebouw beantwoorden om ze er hun weg te doen vinden en te laten aarden? Hoe kun je door vormgeving en inrichting ervoor zorgen dat mensen met dementie goed wonen? Met die vragen trok Erik stroobants naar twintig woon-zorgcentra. zijn reportages en interviews met tekst, uitleg, foto’s en plannen staan in het boek Architectonica. Architectonica. erik stroobants en Patrick verhaest. isBn: 9789491297120. € 37,50. meer info en bestellen: www.epo.be.


TvV_12_07-08.indd 30

27/06/12 4:17 PM

BoEKEn

Zelfsturende teams in de praktijk Sinds Buurtzorg zijn intrede heeft gedaan, staat zelfsturing volop in de belangstelling. Zelfsturende teams bieden veel verantwoordelijkheid aan de medewerkers, maar dat betekent ook dat die verantwoordelijkheid van je geëist wordt, en dat vindt niet iedereen die in de zorg werkt een voordeel. Ook wordt in zelfsturende teams gevraagd dat je grote betrokkenheid voelt bij de inhoud van het werk. Ook dat vindt niet elke zorgverlener een voordeel. In dit boek wordt vooraal ingegaan op de werkwijze van zelfsturende teams. Vragen als ‘hoe communiceer je met elkaar’, ‘hoe pak je problemen aan tijdens vergaderingen’ en ‘hoe bewaak je de kwaliteit’ komen aan de orde. Het resultaat bestaat uit veel praktische tips die iedereen die in een zelfsturend team werkt goed kan gebruiken. Maar ook managers en bestuurders kunnen iets oppikken van deze nieuwe benadering. Auteurs: Astrid Vermeer en Ben Wenting Uitgeverij: Reed Business ISBN: 978 90 352 3419 2 Prijs: € 17,95

Zo komt mijn team verder

Mijn partner wordt dement

Leidinggeven en communiceren is in de zorg niet vanzelfsprekend. Er zijn altijd onderwerpen die aandacht vragen of onderhoud nodig hebben. Betrokkenheid bij het functioneren van het team is een allereerste vereiste. De leidinggevende is zelf haar belangrijkste instrument. Het gaat erom wat zij uitstraalt, zegt en doet. Zij laat daarin zien wat ze van belang vindt, wat haar waarden en overtuigingen zijn. Leidinggeven heeft vooral te maken met communicatie: hoe breng je over wat jij belangrijk en eigenlijk onmisbaar vindt? Een praktisch boek voor iedereen die het voortouw wil nemen in de zorg.

Er zijn anderhalf miljoen mensen die dagelijks zorgen voor hun dementerende partner, ouder of familielid. En dit aanzienlijke deel van de bevolking kan wel een steuntje in de rug gebruiken. Want hoe moet je met een dementerende omgaan? Dat is niet zo gemakkelijk. Wat kun je doen en wat moet je laten? Allereerst kun je proberen uit te gaan van de patiënt zelf. Voor hem is dement worden een angstig gevoel. Het is zaak om daar als partner niet machteloos tegenover te staan. Dit boek is een praktische gids voor familie die behulpzaam is bij het thuis verzorgen van een dementerende.

Auteur: Ronald Geelen Uitgeverij: Perspectief Uitgevers ISBN: 978 94 9126905 9 Prijs: € 24,90

Auteur: Sabya van Elswijk Uitgeverij: SWP ISBN: 978 90 8850 316 0 Prijs: € 14,90

www.palliatief.nl Stichting Agora is het onafhankelijk en landelijk ondersteuningspunt voor palliatieve zorg. Deze zorg richt zich op het verbeteren van de kwaliteit van leven van patiënten die ongeneeslijk ziek zijn en hun naderend sterven onder ogen moeten zien. Agora werkt aan de ontwikkeling van de palliatieve zorg in Nederland door het uitwisselen van kennis en informatie en het aanbieden

daarvan aan de juiste professionals in de palliatieve zorg, en aan patiënten, naasten en het algemene publiek. Ook wil de stichting graag ondersteuning bieden aan zorgverleners en hun organisaties. In de rubriek Zorg Kiezen kun je zoeken naar palliatieve zorg in je eigen omgeving. Je vindt er ook cijfers over palliatieve zorg in Nederland.


TvV_12_07-08.indd 31

27/06/12 4:18 PM

TvV_12_07-08.indd 32

27/06/12 4:18 PM

TvV_12_07-08.indd 33

27/06/12 4:18 PM

MoREEl BERaad Een thuiszorgteam wil deze keer met behulp van een Moreel beraad nadenken over een mevrouw die om euthanasie vraagt. dergelijke verzoeken komen de laatste tijd vaker voor. de medewerkers willen graag met elkaar nadenken of dat met hun geloofsovertuiging overeenstemt en wat je te doen staat als je bezwaren hebt tegen euthanasie. TEKsT MARCELLE MULDER * | FOTO SHUTTERSTOCK

in hoeverre ga je mee met een euthanasieverzoek van je cliënt als je als verzorgende bezwaren tegen euthanasie hebt?

Jij bent tegen euthanasie maar je cliënt is voor

D

e mevrouw in kwestie krijgt sinds zes weken thuiszorg. De curatieve behandeling tegen longkanker is toen omgezet in palliatieve zorg thuis. Drie weken geleden zei ze tegen medewerker Marianne dat ze euthanasie wil. Marianne heeft op grond van haar geloofsovertuiging bezwaren tegen euthanasie. Zij vraagt zich af of ze dat aan mevrouw mag laten weten. Ook met de andere leden van het team praat mevrouw wel over haar wens en sommigen van hen hebben daar ook moeite mee. Ze vragen zich af of ze de keuze hebben om te stoppen met hun bijdrage aan de zorg als mevrouw werkelijk euthanasie wil. Is er ruimte voor het uiten van hun bezwaren? Wat is de rol van de thuiszorg bij een euthanasieverzoek? In hoeverre ga je mee met wat een cliënt wil?

AcHtergrond Dit Moreel Beraad draait dus om de vraag van Marianne: ‘Mag ik mevrouw laten weten dat ik bezwaren heb tegen euthanasie?’ We onderzoeken deze vraag deze keer op een socratische manier, dat wil zeggen dat de deelnemers worden uitgedaagd om hun eigen kennis en ervaring te onderzoeken. De teamleden stellen elkaar eerst verhelderende vragen. Of de familieleden achter haar euthanasieverzoek staan? Haar man stemt er in ieder geval mee in. Ook is er een gesprek geweest met haar huisarts, maar over de uitkomst van dat gesprek weten ze op dit moment niets. De achtergrond van haar wens is dat ze erg bang is voor lijden en dat ze zelf wil bepalen wanneer dat genoeg is geweest. Dankzij de goede pijnmedicatie die mevrouw nu krijgt is ze minder bang voor die pijn en dat lijden, maar dat heeft

haar wens tot levensbeëindiging niet veranderd.

Andere meningen Iedereen in de groep krijgt nu de gelegenheid hardop antwoord te geven op Mariannes vraag. Mariska steekt van wal en zegt dat ze vindt dat het een serieuze, reële vraag van mevrouw is. Ze wil daar met respect naar luisteren en haar uitleg geven over de mogelijkheden die er wellicht zijn via haar huisarts. Ze zou ook zeggen, dat ze het persoonlijk lastig vindt, omdat ze er anders in staat. Ze zou het wel bij zichzelf laten. Ze zou zeggen dat lijden volgens haar geloofsovertuiging een bedoeling heeft en dat wij niet weten wat die bedoeling is, maar God wel. Misschien heeft ze nog veel te geven volgens Gods plan. Corry vindt dat de keuze bij de cliënt ligt. Ook al is ze het er niet mee eens,


TvV_12_07-08.indd 34

27/06/12 4:18 PM

Corry vindt dat ze niet medeverantwoordelijk is voor de keuze van de vrouw als ze er met haar over praat en haar respecteert in haar wens

ze respecteert haar keuze. Ze vindt dat ze niet medeverantwoordelijk is voor de keuze van de vrouw als ze er met haar over praat en haar respecteert in haar wens. Ze wil er voor de vrouw zijn, ook als zij iets wil waar Corry niet achterstaat. Jolanthe voegt daaraan toe dat ze zich medeverantwoordelijk voelt als ze haar zorg blijft geven en als ze het daar met haar over heeft. Haar persoonlijke mening is dat je niet eigenmachtig mag beslissen over het einde van je leven. En ze vindt ook dat ze niet mag helpen als iemand dat wil. Helpen begint voor mij bij luisteren en meedenken. Als ze haar zou vragen of ik haar wil helpen de kleren uit te zoeken voor na haar dood, dan zou ze dat niet doen. Ze denkt dat ze dat niet kan. Afra begint met te zeggen dat ze het echt lastig vindt. Ze gelooft niet dat ze uit zichzelf zou zeggen wat haar mening is over euthanasie. Ze zou zich op de vlakte houden, neutraal blijven. Als ze met haar mee zou leven, zou ze toch het gevoel krijgen in haar wens mee te gaan. Maar ze vindt het ook niet nodig haar te vertellen hoe ze erover denkt. Alleen als de vrouw ernaar vraagt, zou ze zeggen dat ze vindt dat je niet zelf kunt beschikken over je leven. En wie weet ontstaat dan een gesprek.

Dat heeft ze wel eens meegemaakt. De cliënt vertelde toen hoe hij het zag en zij vertelde hoe zij het zag. Ze hoefden elkaar niet te overtuigen, dat maakte het mooi. Franka is van mening dat je heel voorzichtig moet zijn met wat je zegt. Tenslotte is het niet haar leven. Haar ervaring is dat buitenstaanders de neiging hebben het altijd beter te weten en hun mening niet onder stoelen of banken te steken. Maar de situatie waarin de vrouw verkeert kan de vrouw alleen zelf navoelen. Franka vindt dat ze niet hoeft te zeggen wat ze ervan vindt. Dat beslist de vrouw zelf, zij kan haar alleen maar ondersteunen. Samira is heel benieuwd naar de achtergrond van de vraag van de vrouw. Waarom zou ze dat willen? Zijn er medische redenen? Is ze bang om te stikken? Het is vast niet zomaar, dat ze dit vraagt. Wat kan ze haar bieden? Wat kan het team voor haar doen zodat ze niet bang hoeft te zijn? En dan hoopt ze dat de euthanasie eigenlijk helemaal niet hoeft. Allessandra heeft een euthanasiegeval bij een meneer meegemaakt en is daardoor tot de overtuiging gekomen dat als iemand zoiets wil, de keuze voor hem al vaststaat. Daar heeft haar persoonlijke mening dan niet zo veel aan toe te voegen. Ze respecteert de wens van

de cliënt en gaat er niet meer over in gesprek. Ze had er begrip voor dat die meneer niet langer kon leven met dit lijden en ze is erbij gebleven.

er voor iemAnd zijn Uit deze reacties blijkt dat er veel verschillende antwoorden zijn te geven op de vraag in hoeverre je eigen mening over euthanasie mee mag spelen in de zorg. Sommigen vinden dat er in ruime mate plaats moet zijn voor hun bezwaren tegen euthanasie. Anderen vinden dat je persoonlijke opvattingen de zorg voor de vrouw niet mogen beïnvloeden. Sommigen zouden over hun mening praten, anderen alleen op verzoek en weer anderen helemaal niet. Voor Marianne is duidelijk dat ze niet alleen staat in haar zoektocht. Ze merkt op dat ze eigenlijk heel weinig van euthanasie afweet en er sowieso over wil gaan lezen. Verder staat nu voor haar vast dat ze met mevrouw in gesprek wil blijven en er voor haar wil zijn, hoe het ook zal lopen. ‘Ik vind het heel moeilijk maar ik doe het wel.’ De kern ligt voor haar bij de balans tussen ‘trouw zijn aan jezelf en mevrouw erkennen en steunen in haar keuze.’ ■ * Marcelle Mulder, humanistisch raadsvrouw, www.curamea.nl.


TvV_12_07-08.indd 35

27/06/12 4:18 PM

KEnniSQuiz

Speel de kennisquiz online:

Wat weet jij?

www.tvvonline.nl/ Na het werk/ Kennisquiz

Kies je prijs Zalig zomers

Kies steeds 1 van de 4 antwoorden. Vul je oplossing, bijvoorbeeld ABCD, in op www.tvvonline.nl of stuur haar voor 11 september 2012 per post naar Redactie TvV, Kennisquiz 7/8, Postbus 10208, 1001 EE Amsterdam. Onder de goede inzendingen verloten we de prijzen die hiernaast staan. Bij de inzending kun je aangeven welke prijs je voorkeur heeft.

1) Hoeveel krijgen verzorgenden erbij in de nieuwe cao? A) 1,2 % B) 4 % C) 0 % D) 2,6 %

2)

Welke theatergroep verzorgt speciale

huiskamervoorstellingen in verpleeghuizen? A) Nationaal Toneel

Het debuutalbum Marbles van Kris Berry is om je vingers bij af te likken. In de tuin of op het balkon, teenslippers aan, roseetje in de hand, zon op je gezicht, en warmbloedige soul en jazz van Kris op de achtergrond. Deze vrouw van Curaçao verwarmt elk hart een beetje meer. Kris Berry. Marbles. EAN: 8716059003252. Wicked Jazz Sounds Recordings. www.meetkrisberry.com.

B) Toneelgroep Amsterdam C) Het Toneel Speelt D) Theater Veder

3)

TvV mag drie albums van Kris Berry verloten onder de goede inzendingen van de kennisquiz.

Lekkere luiwammes Luilak is dé webwinkel voor luieren. Hangmatten, hangstoelen, badjassen, strandlakens, je vindt het er allemaal. De inkopers reizen naar het zonnige zuiden om daar rechtstreeks bij de producent de mooiste producten in te kopen. Eerlijke handel dus. Daarnaast wordt van elk gekocht product 1 euro aan een Colombiaans kindertehuis geschonken. Kijk ook op www.luilak.nl. TvV mag twee fleurige hangmatten t.w.v. € 39,95 verloten onder de goede inzendingen van de kennisquiz.

Waar staan de letters CPT voor als het om

palliatieve zorg gaat? A) Comité Palliatieve Training B) Consultatief Palliatief Team C) Coördinatie Palliatieve Training D) Collectieve Palliatieve Training

4) Wie heeft het boek Zo komt mijn team verder geschreven? A) Ronald Geelen B) Harry Geelen C) Aat Ceelen D) Rhijja Jansen

Liefste zeepje In de webhop van Pretty Please vind je de origineelste verzorgingsproducten voor je hele lijf, voor hem of haar. Wat dacht je van een lipgloss in de vorm van een cupcake, een nagelvijl van glas, en shampoo als een massief blok? Wij zijn straalverliefd op de zeepjes met een hartje, met een zijdezacht prijsje. Kijk voor meer info op www.prettyplease.nl. TvV mag vijf zeepjes van Sweet Heart (twv € 2,50) en vijf stuks van Warmhartig (t.w.v. € 2,30) verloten onder de goede inzendingen van de kennisquiz.


TvV_12_07-08.indd 36

27/06/12 4:18 PM

Vacatu

Het beste aanbod aan zorgvacatures Kijk voor het complete vacatureaanbod op gezondheidszorgbanen.nl of kies direct de vacaturebank die aansluit bij uw vakgebied!

MedischContactBanen.nl Opleider/Adviseur Verzekeringsgeneeskunde

Amsterdam

Klinisch Psycholoog

Maastricht

Jeugdarts

Rotterdam

Deze en meer banen op: www.medischcontactbanen.nl/recruiters

ZorgvisieBanen.nl

NursingBanen.nl

Programmaleider teach-the-teacher

Amsterdam

Endoscopieverpleegkundige

Apeldoorn

Accountmanager regio Den Haag

Den Haag

Verpleegkundigen afdelingen ouderen, psychosen

Groningen

Rhenen

Meldkamercentralist

Regio Utrecht

Afdelingshoofd Financiele Administratie Deze en meer banen op: www.zorgvisiebanen.nl/recruiters

Deze en meer banen op: www.nursingbanen.nl/recruiters

VerzorgendenBanen.nl Verzorgende IG (M/V)

ZorgWelzijnBanen.nl Rossum

Casemanager Dementie

Ziekenverzorgende van de wijk

Amsterdam

Regisseur Meervoudige Problematiek

Den Haag

Verzorgende / Verzorgende IG

Utrecht

Woonbegeleider / Verzorgende IG gezocht

Zeist

Deze en meer banen op: www.verzorgendenbanen.nl/recruiters

Loosdrecht

Deze en meer banen op: www.zorgwelzijnbanen.nl/recruiters

Powered by:

Uw vacature ook onder de aandacht van ruim 80.000 zorgprofessionals? Neem direct contact op met Remco Hoogendoorn: 06-12647384 of [email protected]

VacatureAdvertentie_NUR_215x285mm.indd 1 TvV_12_07-08.indd 37

6/20/2012 9:54:21 AM 27/06/12 4:18 PM

BERoEPSVERWanT Annemiek van de Rijdt is sinds zes jaar regiomanager bij zorggroep Pantein in Oost-brabant. ze is eindverantwoordelijke voor de thuiszorg, het zorgcentrum, het woon-zorgcomplex en de steunpunten in Cuijk. ‘Een van de doelen die we willen bereiken is maximale inspraak van cliënten.’

TEKsT EN FOTO CHRISTEL BOS

Annemiek van de Rijdt samen met zuster Monique die in een aanleunwoning woont en steun en toeverlaat is voor de bewoners van zorgcentrum de Maartenshof.

REGiOMANAGER ANNEMiEK VAN dE RiJdT:

‘Verzorgenden worden steeds creatiever in het bedenken van oplossingen’ Wat houdt jouw functie in? ‘Als regiomanager ben ik bezig met de toekomst van de zorg en met de vraag waar we over twintig jaar willen zijn. Ons doel is de best mogelijke zorg bieden. We willen op alle onderdelen een acht scoren. Wat je daarvoor nodig hebt en hoe we dat bereiken doen we in samenspraak met personeel en bewoners. Belangrijk is dat iedereen achter de toekomstvisie staat.’ Kun je een voorbeeld noemen van een doel dat je wilt bereiken? ‘We willen maximale inspraak van cliënten. Zo hebben we de bewoners van een afdeling van zorgcentrum De Maartenshof gevraagd wat hun wens is. Daaruit kwam naar voren dat ze meer individueel gerichte activiteiten willen en minder groepsgerichte. We zijn nu een jaar bezig met een pilot en we kijken of het resultaat, maximale inspraak van cliënten, gehaald kan worden. Zo is er een meneer die elke week gaat kaarten in het dorpscafé. Een ander voorbeeld is een mevrouw op de woon-zorgafdeling die op de wachtlijst staat om opgenomen te worden op de verpleegafdeling. We hebben

overleg gehad met medebewoners en besproken wat we in de tussentijd voor haar kunnen doen. Een buurvrouw gaat nu elke middag een spelletje met haar doen.’ Wat betekenen de veranderingen in de zorg voor verzorgenden? ‘Verzorgenden hebben een andere rol gekregen. Van zorg overnemen gaan ze steeds meer naar ondersteunend werk. Dat is heel knap. Je ziet dat ze heel creatief worden in het bedenken van oplossingen. Voorheen hadden verzorgenden het idee dat zij een oplossing voor een probleem moeten vinden. Een voorbeeld is de mevrouw die heel angstig was om te sterven. Er moest vierentwintig uur per dag iemand naast haar zitten. Dat wil niet zeggen dat de verzorgende dat moet zijn. Ze is niet de enige die voor dat probleem staat. Er zijn medebewoners en buurtbewoners. Verzorgenden bevorderen steeds meer de zelfredzaamheid. Dat betekent niet alleen dat cliënten voor zichzelf kunnen zorgen, maar ook dat ze sociale relaties aangaan. Ze leggen de vraag “wat een cliënt wil” bij de cliënten zelf neer.’


TvV_12_07-08.indd 38

27/06/12 4:18 PM

‘ook al zit een bewoner oud en verlamd in een rolstoel, ik vergeet nooit dat hij jong is geweest en veel heeft meegemaakt’ ouderen krijgen steeds meer eigen verantwoordelijkheid. Hoe gaan ze daarmee om? ‘Sommige bewoners moeten daaraan wennen. We hebben een bewoner gehad die het er helemaal niet mee eens was dat hij zelf zijn groenten moest uitkiezen in de supermarkt. “Ik wil dat mijn boterhammen gesmeerd worden en dat mijn schoenen worden aangetrokken. Ik zit in een verzorgingshuis, verzorg mij dan”, was zijn reactie. Als je dan met hem in gesprek gaat, blijkt dat zijn vrouw alles deed. Hij hoefde nooit wat te doen.’ Wat is zo leuk aan de ouderenzorg? ‘Het is zo complex. Mensen nemen een heel leven met zich mee. Als je in een zorginstelling terechtkomt, begin je aan de laatste fase van je leven. Hoe sluit je die levensloop op een waardige manier af en hoe kunnen we daar als zorgverlener een bijdrage aan leveren? Deze vragen maken het werken met ouderen zo interessant. Je kunt veel leren van al die levenslopen.’ Hoe zie jij ouderen? ‘Ook al zit een bewoner oud en verlamd in een rolstoel, ik vergeet nooit dat hij jong is geweest en veel heeft meegemaakt. Als je je daar een voorstelling van kunt maken, benader je ze anders. Ze zijn zoveel meer dan alleen oud. Ik vind het jammer dat de beeldvorming van oud zijn zo negatief is. Iedereen wil oud worden, maar niemand wil oud zijn. Ook het imago van zorginstellingen is slecht. Als ik niet in zorgcentrum De Maartenshof zou willen wonen, ben ik geen knip voor de neus waard. Natuurlijk is het gedateerd en woon ik liever in een appartement in plaats van met z’n tweeën op een kamer. Maar daarin gaat verandering komen. We zijn met nieuwbouw bezig.’ Wat is het belang van thuiszorg? ‘Thuiszorg is heel belangrijk voor mensen. Er is een grote mate van vertrouwen in verzorgenden. Maar verzorgenden moeten ervoor zorgen dat ze mensen niet afhankelijk maken. Het kan niet zijn dat jij als verzorgende de

oplossing bent voor hun probleem. In extreme gevallen zien cliënten hun verzorgende als vervanger van hun zoon of dochter met wie ze geen contact meer hebben. Het is goed als een verzorgende aangeeft dat cliënten ook gebruik kunnen maken van andere mensen in hun netwerk. Netwerken in de thuiszorg wordt steeds belangrijker.’ Wat hebben mensen nodig om zo lang mogelijk thuis te kunnen blijven wonen? ‘Veiligheid. Dat geldt niet alleen voor het eigen huis. Ook de zekerheid hebben op iemand te kunnen vertrouwen die je ophaalt om naar de wekelijkse kaartclub te gaan of om iets anders leuks te doen is belangrijk. Ouderen hebben structuur en zekerheid nodig.’ Hoe zie je de toekomst van de ouderenzorg in nederland? ‘Ouderen krijgen steeds meer verantwoordelijkheid. Ook de keuzes nemen toe. In de toekomst kunnen mensen niet alleen voor thuiszorg kiezen, maar ook welk zorgteam en welke zorgcoördinator ze in huis halen. De verantwoordelijkheid voor de opvang en ondersteuning van ouderen komt steeds meer bij de gemeenschap te liggen en minder bij de professionele zorg. Zorg blijft, maar de rol verandert. Er zal een toename zijn van mensen met complexe problemen in woon-zorginstellingen.’ ■

Annemiek van de rijdt is sinds zes jaar locatiemanager bij zorggroep pantein. Daarvoor werkte ze bij een zorgverzekeraar. Als opleidingen heeft ze hbo-v en gezondheidswetenschappen gedaan en ze werkte in verschillende takken van de gezondheidszorg. Bij pantein is ze regiomanager van de thuiszorg, zorgcentrum Maartenshof, woon-zorgcomplex de Schittering en steunpunten Hof van Cuijk en Marene. pantein levert zorg in oost-Brabant en bestaat uit het Maasziekenhuis pantein, Thuiszorg pantein en Zorgcentra pantein in oost-Brabant.

ColoFon Tijdschrift voor Verzorgenden (TvV) is het vakblad voor verzorgenden iG, verzorgenden en helpenden, werkzaam in verpleeghuizen, verzorgingshuizen, thuiszorg, gehandicaptenzorg en kraamzorg. TvV is een gemeenschappelijke uitgave van Reed business en de stichting Publikaties voor Verpleegkundigen en Verzorgenden (sPVV). Hoofdredacteur: Ralf beekveldt Eindredacteur: dirk de Rover Tekstcorrecties: Marijn Mostart Redactiecoördinator tvvonline.nl: Rhijja Jansen, tel. 020 - 515 9713, [email protected] Redactieadres: Tijdschrift voor Verzorgenden, Elly van zwol, Postbus 10208, 1001 EE Amsterdam, tel. 020 - 520 60 67, [email protected] Aan dit nummer werkten mee: Christel bos, Rhijja Jansen, Cor Mantel, Annet Maseland, Marcelle Mulder, irene Muller-schoof, Roel seidell, sigrid starremans. Redactieraad: Marike van Nieuwamerongen, lucia van Milaan, sietske Posthuma, José de Reus, Gerrie strijbosch Advertenties: Cross Advertising 010 - 742 10 23 [email protected] Marketing: sejla dmitrovic 020 515 9787 [email protected] Uitgeverij: Reed business Uitgever: ben Konings Adres SPVV: Postbus 3135, 3502 GC Utrecht (niet voor abonnementen, advertenties of redactionele inhoud) Druk: senefelder Misset, doetinchem Abonnementen: Abonnementen lopen automatisch door, tenzij uiterlijk 30 dagen voor de vervaldatum bij onze klantenservice wordt opgezegd via telefoonnummer 0314-358358. Kies de optie ‘vraag over het abonnement” en vervolgens de optie “abonnement opzeggen”. Ook voor informatie over uw lopende abonnement kunt u contact opnemen met onze klantenservice. Abonnementsprijzen: Per jaar, inclusief btw: Particulieren € 71,40 / instellingen € 182,70 / studenten € 30,50 / introductieabonnement € 7,95 / buitenlandse abonnees € 104,20 bij betalen via acceptgiro wordt € 2,50 (incl. btw) aan kosten in rekening gebracht. Klantenservice: Postbus 808, 7000 AV doetinchem, telefoon: 0314 - 35 83 58 (ma. t/m vr. 8.30-17.00). [email protected] Wet Bescherming Persoonsgegevens: Je gegevens kunnen worden gebruikt voor het toezenden van informatie en/of speciale aanbiedingen door Reed business information en speciaal geselecteerde bedrijven. Heb je hier bezwaar tegen stuur dan een brief naar Reed business information, t.a.v. Adresregistratie, Postbus 808, 7000 AV doetinchem. ISSN: 0921 - 5832


TvV_12_07-08.indd 39

27/06/12 4:18 PM

Congres: Kleinschalig wonen voor ouderen Met sprekers over de optimale samenwerking met mantelzorgers en vrijwilligers 27 september 2012 | Van 9.30 – 17.00 uur | ReeHorst, Ede

Apart programma met workshops voor managers en verzorgende

Nederland heeft zo’n 450.000 vrijwilligers in de zorg en 3,5 miljoen mantelzorgers. Mantelzorg en vrijwilligerswerk worden daardoor onmisbare onderdelen van de zorg. Goed samenspel tussen formele en informele zorgverleners kunnen de stijgende zorgvraag het hoofd bieden!

Tijdens het congres: Kleinschalig wonen voor ouderen leert u: ·

Wat kunnen en mogen vrijwilligers en mantelzorgers doen?

·

Wie is juridisch verantwoordelijk als het misgaat?

·

En wat betekent dit voor de kwaliteit van zorg voor de bewoner zelf?

Bestemd voor: Beleidsmakers & managers in de zorg

Er zullen diverse sprekers ingaan op deze vraagstukken. In de middag zijn er de gebruikelijke, praktische workshops als klein-

Verzorgende, woonzorgbegeleiders, EVV’ers, activiteitenbegeleiders, medewerkers maatschappelijke zorg e.a.

schalig wonen met domotica, kostendekkend welzijn, van zorgplan naar leefplan en medicatieveiligheid.

Kijk voor meer informatie en aanmelden op: www.reedbusinessevents.nl/kleinschaligwonen Kleinschalig Wonen_215x285.indd 1 TvV_12_07-08.indd 40

5/11/2012 6:51:52 PM 27/06/12 4:18 PM

TvV THEATER OP DE PSYCHOGERIATRIE LAAT BEWONERS OPBLOEIEN. PSYCHOLOOG ronald Geelen: Goed leidinggeven maakt team beter. Tijdschrift voor Verzorgenden

Recommend Documents