Toespraak commissaris van de Koning Max van den Berg, Viering Bevrijdingsdag, 5 mei 2013, Ter Apel, gemeente Vlagtwedde. Dames en heren, Het is een mooie gewoonte om een boom te planten om een ingrijpende gebeurtenis te markeren. Er zijn in ons land allerlei herinneringsbomen en –bossen. Ter herdenking van mensen die zijn overleden. Of juist om de geboorte van een nieuw mens te vieren. Om stil te staan bij hen die vielen in een oorlog. Of om de bevrijding te vieren. Dat laatste doen we hier in Groningen. Elk jaar planten we een boom in het Bevrijdingsbos én in een gemeente in de provincie Groningen. Zoals vandaag in Vlagtwedde. Als dank aan de Canadezen, die hun leven in de waagschaal stelden om Groningen te bevrijden. Een boom staat symbool voor kracht en leven. Voor groei en bescherming. Je kunt er tegen leunen of eronder zitten. Maar een boom is ook een prachtig symbool voor vrijheid. De takken zoeken in volle vrijheid hun weg naar de hemel. Maar dat kan alleen als de wortels stevig zijn verankerd in de grond. Harry Mulisch heeft dat mooi verwoord, toen hij schreef: 'Een boom die zo hard wil groeien dat hij zijn wortels uit de aarde trekt, zweeft niet ten hemel, maar valt om.'
1
Dat doet mij denken aan het landelijke thema van Bevrijdingsdag dit jaar: 'vrijheid spreek je af'. Dat lijkt een tegenstelling. Een weekje vrij is voor ons vooral een week zónder afspraken in je agenda. Vrij zijn betekent: doen waar je zin in hebt. Maar is dat wel zo? 'Vrijheid is vrijheid voor de ander', las ik eens. Een wijze uitspraak. Want je bent niet vrij als jouw vrijheid die van een ander bedreigt. Vrij zijn doe je niet alleen. Daar maak je samen afspraken over. Een boom die zijn takken onbezorgd en vrij naar de hemel wil laten groeien, moet stevig zijn geworteld in de aarde. Zo kunnen mensen zich alleen in vrijheid ontplooien, als die vrijheid stevig is verankerd in wetten en regels. Op 5 mei 1945 vierden wij in ons land de bevrijding. Er kwam een einde aan een gitzwarte periode uit onze geschiedenis. Ook hier in Vlagtwedde zijn verschrikkelijke dingen gebeurd. In Bourtange en Ter Apel woonden tot aan de Tweede Wereldoorlog relatief veel Joodse mensen. Slechts een klein deel van hen keerde na de oorlog terug. De meesten vonden een vreselijke dood in Auschwitz of Sobibor. Ook hier heeft de oorlog verwoestende sporen achtergelaten. Hoe ga je verder na gebeurtenissen die zo ingrijpen in ieders leven?
2
Het nieuwe leven na de oorlog begon met een handtekening in Hotel de Wereld in Wageningen. Er werden overeenkomsten en verdragen gesloten. Zo veranderde het Europa van ín de oorlog stap voor stap in het Europa van ná de oorlog. Vrijheid werd verankerd in afspraken, regels en verdragen. Daarmee waren vrede en vrijheid niet automatisch veiliggesteld. Dat hebben we recent ook in Europa gezien. Bijvoorbeeld met de oorlogen in het voormalige Joegoslavië. Afspraken en verdragen werken alleen als je ze onderhoudt. Als je er inhoud aan geeft en ernaar leeft. Dat geldt niet alleen voor regeringen en bestuurders. Maar voor ons allemaal. Steeds weer moeten we onze vrijheid koesteren en vorm geven. Dat klinkt misschien hoogdravend. Maar dat is het niet. Vrijheid zit 'm in alledaagse, ogenschijnlijk kleine dingen. Bijvoorbeeld in het tonen van interesse in andere mensen. Ook, of misschien wel juist, als ze anders zijn dan wij. U hebt dat hier in Vlagtwedde heel concreet zo ervaren. Als gemeente vlakbij de Duitse grens kreeg Vlagtwedde in 1940 de eerste golf van de Duitse invasie over zich heen. De bezetter woonde hier maar een paar kilometer vandaan. Vóór de oorlog waren er goede contacten over de grens heen. U hebt hier indringend
3
ervaren hoe je na jaren van oorlog stap voor stap kunt bouwen aan hernieuwde contacten. Hoe je oude banden op nieuwe manieren kunt aanhalen. Uw contacten met onze Oosterburen zijn nu uitstekend en vruchtbaar. Dat blijkt bijvoorbeeld uit uw partnerschap met de Duitse gemeente Haren, dat in 1972, 27 jaar na de oorlog, werd ondertekend. Zo werd ook hier in vrijheid een afspraak gemaakt, die u in de jaren die volgden inhoud hebt gegeven. Bijvoorbeeld in concrete projecten als grensoverschrijdende fietsroutes of nauwe samenwerking op het gebied van toeristische promotie. Ook met andere landen en volken geeft u inhoud aan de Europese gedachte van vrede, veiligheid en samenwerking. Zo hebt u ook banden met gemeenten in Polen en Frankrijk. Via het Opvangcentrum in Ter Apel wonen in uw gemeente tijdelijk mensen uit alle windstreken. Mensen die soms zelf uit oorlogssituaties komen. Die gevlucht zijn, op zoek naar vrijheid. Het is mooi dat u hen hier een vreedzame en veilige omgeving kunt bieden, waarin ze opgevangen en verder geholpen worden. Inhoud geven aan vrijheid betekent ook dat je mensen weerbaar maakt. Op economisch en sociaal-maatschappelijk gebied. Want wie weerbaar is, is veel beter in staat om vrijheid vorm te geven dan wie weerloos en kwetsbaar is. Ook daar
4
werkt u in deze gemeente hard aan. U hebt hier in de omgeving een bloeiend midden- en kleinbedrijf, dat zorgt voor werkgelegenheid. Dat daarmee mensen toekomstperspectief biedt. U hebt u enorm ingespannen voor een duurzame toekomst van het Opvangcentrum. En u hebt u, in het verlengde daarvan, met succes ingezet voor het behoud van de penitentiaire inrichting in Ter Apel. Die is heel belangrijk voor de werkgelegenheid en daarmee ook voor welzijn en welvaart in deze regio. Zo ervaart u ook hier in Vlagtwedde dagelijks dat vrijheid niet vrijblijvend en hoogdravend is. Vrijheid maken we samen. Elke dag weer. In grote en in kleine dingen. Door afspraken te maken. En ons daaraan te houden. Door geïnteresseerd te zijn in elkaar. Door elkaar te waarderen en weerbaar te maken. Tot slot. De Amerikaanse dichteres Lucy Larcom schreef ooit: 'Wie een boom plant, plant hoop.' Een mooie gedachte om mee te eindigen. Ook vandaag planten wij een boom. Een boom die zijn takken in vrijheid zal laten groeien tot in de hemel. Die met zijn wortels stevig zal zijn verankerd in de grond. Die daarmee een symbool is voor hoop op vrijheid nu én in de toekomst. Dat wens ik ons allen toe. Laten we ons daar samen voor inzetten!
5
