Toespraak Camiel Eurlings bij Nationale Sportherdenking 4 mei 2016 bij het Olympisch Stadion
Dames en heren, We zijn hier wederom samen voor de Sportherdenking. Samen op deze zo symbolische plek. Naast ons het Olympisch Stadion waar in 1928 sporthelden werden toegejuicht door een groot publiek in een sfeer van internationale verbroedering. Achter ons het beeld van Prometheus. Een beeld, gemaakt door de voor Musolini gevluchte kunstenaar Fred Carasso. Een beeld dat het NOC vrijwel direct na de oorlog bij het Olympisch Stadion plaatste zodat de geest van de afwezigen altijd tussen ons in zou zijn bij alle sportwedstrijden die er geweest zijn en die nog zullen volgen. Zoals NOC voorzitter Bolhuis het al eens zei op deze plek: ‘Om deze afwezigen bij ons te houden en om er voor te zorgen dat we niet zouden vergeten’. Deze plek herinnert ons daarmee blijvend eraan hoeveel mensen en ook sporters de gruwelijkheden van de Tweede Wereldoorlog niet overleefd hebben. Hoewel we nu meer in een digitaal en virtuele tijdperk leven, zijn we blij dat de bestuurders van toen dit klassieke beeld hebben uitgekozen. Prometheus, een figuur uit de Griekse mythologie, stal het vuur van de goden, om het aan de gewone mensen te geven die zich daarmee konden ontworstelen uit hun afhankelijke positie. Je zou kunnen zeggen dat hij daarmee als eenling een stevige daad van verzet pleegde.
1
Een goede keuze dan ook om hem symbool te laten staan voor al diegenen die het aandurfden om in de Tweede Wereldoorlog de Duitse autoriteiten aan te spreken en zelfs tegen hen in verzet te gaan. Een fors aantal van hen heeft dit met de dood moeten bekopen. Hier op deze plek staan we jaarlijks stil bij de nagedachtenis aan deze helden. Sporters die voor het verzet tegen de bezetter hun leven gaven. We gedenken de sporters die wegens hun afkomst werden buitengesloten en afgevoerd naar concentratiekampen. En ook de sportfans die slachtoffer werden van razzia’s tijdens sportwedstrijden. Vanochtend hebben Frits Barend en Jurryt van de Vooren ons zoals ieder jaar, weer meegenomen naar opnieuw een boeiend onderwerp uit de welhaast onuitputtelijke reeks verhalen die je binnen ‘sport en de Tweede Wereldoorlog’ kunt maken. Dit keer hebben we met elkaar gesproken over Turnen in oorlogstijd. Turnen was in 19e en begin 20e eeuw al een erg populaire sport. Dat kwam vooral ook omdat je het zo gemakkelijk in allerlei zalen en zaaltjes uit kon voeren. Met je eigen lichaam en met behulp van op zichzelf eenvoudige toestellen die niet zoveel ruimte innamen. In Nederland ontstond de eerste gymnastiekvereniging dan ook al in 1830. Dat is maar liefst 186 jaar geleden! En op 15 maart 1886 werd het Nederlandse Gymnastiek Verbond opgericht. Turnen is sinds 1896 een Olympische sport. In 1928 tijdens de Olympische Spelen in Amsterdam wonnen de Nederlandse turnvrouwen goud. Tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn maar liefst vijf van deze Nederlandse turnheldinnen en hun coach omgekomen in de concentratiekampen…. En zij waren niet de enige beoefenaren van deze sport die de
2
verschrikkingen van deze oorlog niet hebben overleefd. De grote Nederlandse turnsport heeft tijdens de Tweede Wereldoorlog vele slachtoffers gekend, waarschijnlijk ook vooral omdat veel Joden deze sport beoefenden. Bij een herdenking in 1952 werd gesproken over honderden turners en turnsters, die niet waren teruggekeerd uit de concentratiekampen. Dames en heren, Bijeenkomsten als deze zijn van groot belang. Om te herinneren en te gedenken. Maar ook om een krachtige boodschap richting het heden en de toekomst af te geven. Het helpt hierbij dat een aantal van de aanwezigen de oorlog nog zelf heeft meegemaakt of de verhalen uit de eerste hand heeft gehoord. Niets heeft zoveel impact en blijft zo diep in je geheugen gegrift als die persoonlijke verhalen. Ik heb de waarde zelf mogen ervaren. Mijn grootvader heeft langdurig moeten onderduiken. Hij maakte veel spannende en angstige momenten mee. Zijn verhalen maakten op mij als kind veel indruk. Het meest was ik echter verbaasd en vervolgens onder de indruk van één van de lessen die hij zelf had getrokken. ‘ Camiel, generaliseer nooit! Houd mijn ervaring nooit tegen de inwoners van Duitsland. Zij waren ook maar slachtoffer van, of geïndoctrineerd door een moorddadig regime.’ Vervolgens zei hij mij: ‘Ik hoop het nog mee te maken dat de Berlijnse muur en het IJzeren Gordijn vallen en dat Duitsland en ook Europa verenigd zijn. Dan is het oorlogshoofdstuk pas echt gesloten.’ Dit heeft mij tot een echte Europeaan gemaakt. Het is van belang dat ook de jonge generatie de waarde van de verworvenheden over landsgrenzen heen blijft zien. Vrede, veiligheid, vrijheid en internationale verzoening zijn immers verre van vanzelfsprekend. Veel meer dan droge statistieken zijn het de persoonlijke verhalen die dat besef kunnen versterken. Nu helaas steeds minder mensen persoonlijk hun oorlogsverhaal kunnen
3
overdragen dienen we de verhalen zelf persoonlijker te maken. Vandaar dat het zo goed is de overleden turnheldinnen bij naam te benoemen en hun levensverhaal te belichten. Ik waardeer het zeer dat op bijeenkomsten als deze de namen allemaal, één voor één worden genoemd. Journalist John Volkers deed dat vanochtend al In het Stadion, en Paul Slettenhaar, lid van het dagelijks bestuur van stadsdeel Zuid, zojuist op deze plek. Vandaar is het ook zo goed dat juist nu op het oorlogskerkhof te Margraten 10.023 witte kruizen, Davidsterren en namen op de Muur der Vermisten worden voorzien van een foto. Iedere naam krijgt hiermee een gezicht. Eén van deze foto’s werd twee weken geleden naar Nederland gebracht door Jim Price en zijn vrouw Carolyn. Jim’s vader Robert stierf tijdens een van de laatste slagen van de oorlog, aan de oevers van de Rijn. Zijn hoogzwangere vrouw en de toen twee jaar oude Jim achterlatend. Robert’s foto staat nu naast zijn graf dat al generaties door de Valkenburgse familie Stevens wordt verzorgd. Door foto’s en verhalen zoals deze krijgt iedere naam een gezicht. Het oorlogskerkhof…Hoe indrukwekkend is zo’n plek. Ik zou het ieder schoolkind gunnen 1 keer tijdens zijn schooltijd een ochtend of middag in stilte over zo’n kerkhof te lopen. De namen, de gezichten, de jonge leeftijden van al diegenen die van ver overzees kwamen om alles voor onze vrijheid op te offeren… Een les en onvergetelijke indruk die eigenlijk standaard onderdeel van elke opvoeding zou moeten zijn. Ook Sport heeft nadrukkelijk een positieve rol te spelen. Het is waar, sport is in het verleden door verkeerde regimes als propaganda middel misbruikt. Veel wezenlijker is echter de positieve bijdrage die Sport, de Olympische Spelen voorop, sinds jaar en dag vervult. Vele mooie momenten staan in het geheugen gegrift. Afro-Amerikanen namen deel aan de Olympische Spelen op een moment dat ze in veel landen niet eens toeschouwer bij sportwedstrijden mochten zijn.
4
Nadat vrouwen sinds de Spelen van 1900 mondjesmaat mochten meedoen werd in 1928, in dit stadion, een historische doorbraak bereikt met de toelating van vrouwen tot atletische en gymnastische sporten. Toen Joegoslavië gewelddadig uit elkaar viel, vormden haar sporters een hecht team onder de Olympische vlag. Landen die bittere conflicten met elkaar hebben werken tijdens de openingsceremonie, ook straks in Rio, gebroederlijk samen. De kracht van deze positieve symboliek dient niet te worden onderschat. Onder leiding van President Thomas Bach worden tal van initiatieven genomen om deze kracht verder te versterken. Zo wordt er direct na de Spelen van Rio een wereldwijd Olympisch TV en Internetkanaal gelanceerd om 365 dagen per jaar de kracht van de Olympische idealen en waarden te verspreiden. Ook nam Thomas Bach een hartverwarmend initiatief. We leven in een tijd waarin honderdduizenden vluchtelingen van huis en haard zijn verdreven kunnen. Onder deze vluchtelingen zitten ook vele atleten. Zij kunnen, mogen en willen niet aan de Spelen deelnemen onder de vlag en onder het regime waarvoor ze zijn gevlucht. Om te voorkomen dat ze, naast hun thuis ook nog hun sportcarrière verliezen, heeft het IOC een Vluchtelingen Team van Olympische Atleten in het leven geroepen. Uit een lijst van 43 kansrijke atleten zal in juni een groep van 5 tot 10 topatleten worden geselecteerd. Zij zullen onder de Olympische vlag en met de Olympische Hymne als hun volkslied schouder aan schouder met alle andere atleten deelnemen in Rio de Janeiro. Een krachtig signaal van internationale verbroedering en hoop voor alle vluchtelingen wereldwijd. Dames en heren, Terug naar het beeld van Prometheus dat Fred Carasso in 1947 vervaardigde. Fred’s kleindochter Deirdre gaf in 2003 een interview over de figuur van Prometheus die zoals ze zegt druipt van de
5
symboliek van verzet en verlangen naar vrijheid. Dat hierbij ook het vuur een belangrijke rol speelt is volgens haar geen toeval. In de marathontoren is in 1928 tenslotte voor de eerste keer het Olympisch Vuur ontstoken. Deirdre merkt terecht op dat de symboliek van vuur ook bij andere oorlogsmonumenten een rol speelt. ‘Het niet te doven vuur van verzet, het vuur als vrijheid, als een gloed waardoor het kwade wordt verteerd, en het vuur als teken van hoop en licht.’ Over 93 dagen bereikt het Olympisch Vuur het Maracana Stadion in Rio de Janeiro. Laat het Vuur onze harten blijvend verwarmen. En laat de Olympische Spelen in Brazilië niet alleen sportief een groot succes worden maar bovenal meer dan ooit een toonbeeld van internationale verzoening en verbroedering zijn. We kunnen het goed gebruiken. Ik wens U allen een waardige en betekenisvolle Dodenherdenking toe en morgen een fijne en goede Bevrijdingsdag. Dank U wel.
6
