Onderzoek overkapping Parkstad Limburg Stadion Bijlage bij studie naar de multifunctionaliteit van het stadion Januari 2014
Datum Kenmerk Bijlage(n) Pagina
23-07-2014 wsp geen
1 van 126
SAMENVATTING Dit rapport is een bijlage bij het onderzoek van REVALUE naar de multifunctionaliteitsmogelijkheden van het Parkstad Limburg Stadion (Roda stadion). Het onderzoek naar de multifunctionaliteit van het Roda stadion betreft enkel de eigendommen van de gemeente Kerkrade d.w.z. het veld, de tribunes, de omloop en het entreegebouw aan de noordzijde. De kantoren, winkels, hotel en andere ruimten aan de west, oost en zuidzijde van het stadion zijn niet meegenomen in dit onderzoek aangezien deze gebouwen een andere eigenaar hebben. Het onderzoek spitst zich toe op 2 onderdelen van het stadion : - Multifunctionaliteit van veld en tribunes; - Multifunctionaliteit van de begane grond en verdiepingen in het entree gebouw. Deze bijlage betreft een technisch onderzoek naar een realistische overkapping van het veld en tribunes teneinde de multifunctionaliteit te bevorderen. Een overkapt stadion met kunststofgras op het veld zou de exploitatie kunnen verruimen naar voetbal- en weersonafhankelijke events, concerten, manifestaties etc.. De Amsterdam Arena is een voorbeeld waarbij de inkomsten voor het stadion voor maar ca. 30 % afkomstig zijn van de Ajax - voetbalgerelateerde activiteiten. Uitkomst van deze technische oriëntatie is een zogenoemde tafelconstructie. De voordelen van deze constructie zijn: - Behoud van zoveel mogelijk bestaande constructies en investeringen (o.a. lichtmasten, tribunes, bestaande daken over tribunes); - Flexibel naar voetbal- en andere events; - Realisatie binnen bestaande constructies en gebouwen; - Innovatief en kostenefficiënt; - Efficiënt naar organisatie events door ‘kelder-constructie’ onder de kunststof grasmat; events met verlichting etc. kunnen al voorbereid worden onafhankelijk van voetbalactiviteiten; - Mogelijkheid tot vaste verlichting en installaties in de ‘kelder’ onder het veld wat de event opbouw en exploitatie efficiënter kan maken.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
2 van 126
PLS stadion met tafeldak in open en gesloten toetstand.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
3 van 126
De kosten voor een dergelijk daksysteem zijn in deze fase begroot op euro 15 mio. excl. BTW. Het betreft in hoofdlijnen 12 mio. aan dak- en liftconstructie kosten en 3 mio. aan aanpassingen (logistiek, veld) en inpassingen (veilgiheid, installaties etc.) in het stadion; inclusief bijkomende kosten voor ontwerp en bouwvoorbereiding. De constructie zoals hiervoor afgebeeld is technisch getoetst. Een belangrijke voorwaarde is wel dat het gehele veld in een kunststof grasmat wordt gewijzigd vanwege de besparing in gewicht en onderhoud grasmat. De kosten hierboor zijn niet in de investering dakconstructie zoals hierboven genoemd inbegrepen aangezien een investering in de kunststof grasmat afgewogen dient te worden naar de voetbaltechnische voorwaarden en bijvoorbeeld aan de hand van de huidige onderhoudskosten van de grasmat.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
4 van 126
Inleiding Dit rapport is een verslaglegging van het onderzoek wat is uitgevoerd door de heren Will Sproncken en Jasper Smilde met medewerking van de heer en Anne van der Sluis, directeur en senior ontwerper bij Van Rossum Raadgevende Ingenieurs. Het onderzoek is verricht in opdracht van Van Rossum Raadgevende Ingenieurs, naar aanleiding van een opdracht van Revalue en gemeente Kerkrade. De opbouw van het onderzoek en dit verslag wordt hieronder weergegeven. In het eerste hoofdstuk is er een referentieonderzoek gedaan waarbij er is gekeken naar diverse stadions van over de hele wereld. Deze stadions zijn globaal geanalyseerd op hun constructie wijzen, globale informatie zoals kosten en bouwtijd zijn daaraan gekoppeld. Dit onderzoek is gedaan om een beeld te krijgen van de mogelijkheden in constructieopbouw en materialisatie om daken of overkappingen te maken over stadions. Dit hoofdstuk wordt afgesloten met een analyse en vergelijking van de verschillende systemen, en er worden voor- en nadelen benoemt van elk soort systeem. In het tweede hoofdstuk wordt het Roda stadion geanalyseerd en bekeken in een locatie onderzoek. Algemene informatie wordt benoemd, gevolgd door verschillende foto’s van het stadion, om een idee te krijgen vanuit welke huidige situatie er gewerkt wordt. In de tweede helft van het hoofdstuk worden er schematiseringen getoond van het stadion, om zo het stadion te ‘’ ontleden’’. Er wordt gekeken op verschilende niveau’s: vanuit omgevingsniveau naar de situering, op stadionniveau naar de opbouw van het stadion, en op het kleinst niveau naar de constructieopbouw. Zo worden belangrijke gegevens en informatie over het stadion in één keer duidelijk en overzichtelijk. Met de algemene constructiemogelijkheden duidelijk van stadiondaken, en met de eigenschappen en kenmerken van het Parkstad Limburg Stadion bekeken, wordt in hoofdstuk drie uiteengezet welke functies gewenst zijn in het stadion. Van elke functie wordt benoemd welke eisen of wensen dat stelt aan het stadion. Allereerst worden die van de bestaande functie genoemd, het voetballen. Een toevoeging of aanpassing aan het stadion zou immers de bestaande functie niet negatief moeten beÏnvloeden. Daarnaast worden de gewenste functies en hun eisen genoemd. Afsluitend worden er ontwerpuitgangspunten genoemd welke het ontwerpproces zullen sturen. Dit concept verder uitgewerkt. Het ontwerp wordt ‘’uit elkaar getrokken’’ en in deelproblemen opgedeeld. Vervolgens worden er voor elk van deze problemen meerdere oplossingen verzonnen. Al deze oplossingen worden samen integraal ontworpen, om zo een schetsontwerp te vormen. Hiermee wordt er een ‘’proof-of-concept’’ geleverd. In een latere fase zou het ontwerp verder moeten worden uitgewerkt om te kunnen komen tot een definitief ontwerp.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
5 van 126
Inhoudsopgave
1. Referenties overdekte stadions wereldwijd
7
2. Locatie analyse
53
3. Functies stadion en eisen aan de overkapping – uitwerking
71
4. Kosten en bronvermeldingen
124
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
6 van 126
1. Refenties overdekte stadions wereldwijd Dit referentieonderzoek is gedaan om te oriënteren op de bestaande mogelijkheden die bestaan om een stadion te ontwerpen. Duidelijk is dat er ontzettend veel verschillende mogelijkheden zijn, afhankelijk van het budget. Omdat er zoveel mogelijkheden zijn, worden de stadions die behandeld worden onderverdeeld in 4 categorieën. 1. Permanente constructies: half overdekte stadions 2. Permanente constructie: volledig overdekte stadions 3. Beweegbare constructies: stadions met beweegbare daken 4. Stadions met later toegevoegde daken/overkappingen
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
7 van 126
Allianz Arena Plaats:
München, Duitsland
Capaciteit: Architect: Eigenaar: Bespelers:
71.137 Herzog & de Meuron, ArupSport Allianz Arena München Stadion GmbH Bayern München 1860 München
Dakmaterialisatie Dit stadion behandel ik alleen in mijn analyse omwille van de materialisatie van het dak en de gevel. Het gebouw heeft immers geen volledig overspannend dak. De bekleding is echter wel interessant. Deze bestaat uit kunststof luchtkussens van een plastic genaamd EFTE. De kussen staan door kleine ventilators onder een kleine overdruk van 0,0035 bar, waardoor de bolling en vorm ontstaat. Op de website van Allianz Arena staan de technische gegevens van het materiaal. Voluit heet het materiaal Ethyleen-tetrafluorethyleen copolymeer. Het gebruikte folie is 0,2 mm dik, en weegt slechts 350g/m^2. Het materiaal is relatief sterk met een treksterkte van 52 N/mm^2 in alle richtingen. Het materiaal heeft een lichtpermeabiliteit van 93 %. In de gevel zijn de grootste aaneengesloten stukken folie 4,6m bij 17m. Het materiaal zou 25 jaar mee moeten gaan, is niet brandbaar, exceptioneel bestand tegen warmte en kou en reinigt zichzelf bij regen. Elk van de folies is afzonderlijk te belichten, wat het materiaal een architectonisch expressie geeft. Al met al dus een zeer bruikbaar materiaal door zijn duurzaamheid, lage gewicht en lichtdoorlatendheid.
Figuur 1.1. Overzicht beeld Allianz Arena
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
8 van 126
Figuur 1.2. Het stadion in verschillende kleuren, door aanpassen van belichting in de folies.
Figuur 1.3. Impressie van binnenuit het stadion. De dakconstructie kan erg licht gehouden worden, doordat het EFTE zo weinig weegt. Hierdoor een kleine belasting en daardoor kleine dimensionering.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
9 van 126
Figuur 1.4. Een close-up van het EFTE folie. Duidelijk is te zien dat het materiaal relatief doorzichtig is.
Saitama Stadium Plaats: Japan Saitama, Japan Geopend: October 2001 Eigenaar: Saitama Prefecture Capaciteit: 63,700
Constructie Dit gebouw behandel ik omwille van de opvallende dakconstructie. Het stadion zelf is cirkelvormig, met twee gigantische daksegmenten die de tribune grotendeels bedekken. De dakconstructie overspant 200 meter en bestaat uit een ruimtelijk vakwerk. Door de overspanning is het dak op sommige plaatsen wel 5 meter hoog. Dakmaterialisatie Teflon, officieel hetende PFTE (polytetrafluorethyleen), een plastic.
Figuur 1.5. Overzicht stadion
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
10 van 126
Figuur 1.6. Totaal gezicht van 1 van de dak overspanningen.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
11 van 126
Figuur 1.7. Een close-up van het bizar dichte ruimtelijk vakwerk
Yankee Stadium Plaats: New York City, Verenigde Staten Capaciteit: 52.325 waarvan 50.086 zitplaatsen[1] Bouwjaar: 2006-2009 Geopend: 2 april 2009 Kosten: USD $ 1,5 miljard -> omgerekend ca. 1,12 miljard euro Architect: Populous Bespelers: New York Yankees Functies: Sporten Optredens Eigenaar: New York Yankees
Constructie Het gebouw bestaat grotendeels uit een beton constructie. De tribune bestaat uit vier niveaus. Op de bovenste verdieping is een overkapping geplaatst boven de zitplaatsen, welke bestaat uit een staalconstructie.
Figuur 1.8 Vogelvlucht perspectief van het stadion
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
12 van 126
Figuur 1.9 Een aanzicht van het dak en het stadion
Beijing National Stadium Bijnaam: Het Vogelnest Plaats: Peking, China Capaciteit: 91.000 (Olympische Spelen) 80.000 (Daarna) Bouwjaar: 2003 Geopend: Maart 2008 Kosten: € 335 miljoen Architect: Herzog & de Meuron ArupSport Eigenaar: China Constructie Het gebouw bestaat uit twee constructieve lagen, welke ca. 16 meter uit elkaar staan. De binnenste laag is een betonnen ‘’kuip’’ waar de toeschouwerplaatsen op geplaatst zijn. De buitenste laag is een stalen netwerk van gekromde en gebogen liggers die de karakteristieke schil vormt. Er is getracht het stalen ‘web’ zo willekeurig mogelijk op te bouwen. Door het kenmerkende uiterlijk van het stadion, wordt het gebouw ook wel ‘’The Bird’s Nest’’ genoemd. Ondanks het vrije en willekeurige uiterlijk, zit er wel degelijk een ritmiek en repetitie in de constructie, het geheel is deels opgebouwd uit prefab elementen. Dakmaterialisatie De dakmaterialisatie bestaat uit twee lagen. De bovenste laag is een transparante EFTE laag, de onderste laag is een translucente PFTE laag. Aan de zijkanten van de constructie is op bepaalde plaatsen een akoestisch PFTE laag aangebracht.
Figuur 1.9. Een totaal overzicht van het stadion in het donker. De vormgeving van de buitenste schil geeft het gebouw een REVALUE/van Rossum natuurlijkKenmerk uiterlijk. Pagina 13 van 126
Figuur 1.10. Een overzicht van binnenuit het stadion.
Figuur 1.11. De ruimte tussen de binnenste en buitenste schil. Duidelijk zijn de beide schillen te zien.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
14 van 126
Figuur 1.13. Een aanzicht bij daglicht. Het dak is dicht
Figuur 1.12. Hier is de dikte van het dak goed te zien. In de ‘’rand’’ zijn de lampen geïntegreerd.
Figuur 1.14. De ritmische opbouw van de staalconstructie
Figuur 1.15. Een close-up van het dak en de dakmaterialisering
Figuur 1.16. Close-up staal constructie
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
15 van 126
Figuur 1.17. Een close-up van de staalconstructie van de buitenschil
Saudi Arabia Riyadh, Saudi Arabia Geopend: 1987 Eigenaar: General Presidency of Youth Welfare Capaciteit: 67,000 Bouwkosten € 650,- miljoen
Constructie Dit stadion staat midden in het hete woestijnklimaat van Saudi-Arabië. Om schaduw en verkoeling te bieden aan de toeschouwers en de sporters, is er boven de tribune een groot dak geplaatst. 24 kolommen van elk 60 meter hoog zijn geplaatst in een cirkel met een diameter van 247 meter. Samen met een netwerk van kabels worden de kolommen op hun plek gehouden. Het tentdoek van fiberglas met een PFTE coating wordt over deze kolommen geplaatst. De constructie is zo opgebouwd dat het tentdoek zelf niet een constructie dragend element is. Het dak fungeert zo als een ‘’paraplu’’ tegen de schroeiende zon. Dit creëert een prettig binnenklimaat, want het tentdoek heeft een akoestische dempende werking, en de warme lucht stijgt op, zodat het relatief koel blijft in het stadion.
Kenmerk REVALUE/van Rossum Figuur 1.18. Een overzicht Pagina 16 van 126
Figuur 1.19. Impressie van het interieur
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
17 van 126
Figuur 1.20. Een close-up van de kolommen en het tentdoek
Olympisch stadion München Plaats: München, Duitsland Capaciteit: 69.000 Bouwjaar: 1968 Geopend: 26 mei 1972 Architect: Frei Otto, Günther Behnisch,Hermann Peltz,Carlo Weber Eigenaar: deelstaat Beieren Bespelers: Bayern München (1972 tot 2005) Constructie Boven de grote schotelvormige tribune heeft het stadion een transparant dak met een tentconstructie, een ontwerp van Frei Otto. Vanaf enkele pylonen (tentstokken) is een kabelnetwerk gespannen. Deze vormen samen grote gewelfde luifels waarop transparante platen zijn gemonteerd. Deze platen zijn gemaakt van acrylglas. De "dakgoot"-rand, boven de veldrand is een enkele rondlopende staalkabel, die onderdeel is van de constructie.
Figuur 1.21. Een overzicht Kenmerk REVALUE/van Rossum Pagina 18 van 126
Figuur 1.22. De dak overspanning
Figuur 1.23. Een overzicht van de dakconstructie
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
19 van 126
Figuur 1.24. Een close-up van de acrylglas dekdakplaten
Stade de France Plaats: Capaciteit: Geopend: Kosten: Eigenaar: Bespelers:
Saint-Denis, Parijs, Frankrijk 81.338 1998 €290,- miljoen Consortium Stade de France Frans voetbalelftal, Frans rugbyteam
Constructie Dit dak van dit stadion bestaat uit een tui constructie. 18 kolommen zijn in een ellipsvorm geplaatst, waar het dak aan opgehangen is. Een deel van het dak is transparant. Het dak geeft beschutting aan de toeschouwers op de tribune.
Figuur 1.25. Een overzicht
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
20 van 126
Figuur 1.26. Een interieur impressie
Figuur 1.27. De kolommen steken door het dak
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
21 van 126
Figuur 1.28. Interieur panorama. Let vooral op de strakke afwerking van het dak
Dit zijn diverse kleinere Franse stadions, die snel getoond worden voor de beeldvorming. Ze gebruiken meerdere manieren om een overkapping te maken. Met een betonconstructie, of stalen spanten.
Figuur 1.29. Parc du Princes
Figuur 1.30. Stade de Gerland
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
22 van 126
Figuur 1.31. Stade du municipale
Bijnaam: Plaats: Capaciteit: Bouwjaar: Geopend: Architect: Eigenaar: Bespelers:
Poljudska Ljepotica Split, Kroatië 35.000 1979 1979 Boris Magaš Split HNK Hajduk Split Kroatië
Constructie Dit stadion lijkt redelijk wat op het eerder behandelde Saitama stadion in Japan. Het stadion heeft een ovale vorm. De tribune is grotendeels overdekt door twee grote overkappingen, ook wel ‘’schelpen’’ genoemd. Deze delen overspannen 215 meter en zijn gemaakt van een ruimtelijk vakwerk. De dakmaterialisatie bestaat uit Lexan platen.
Kenmerk REVALUE/van Rossum Pagina 23 van 126 Figuur 1.32. Een overzicht
Figuur 1.33. Een aanzicht van 1 van de ‘’schelpen’’
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
24 van 126
Figuur 1.34. Een close-up van de dakconstructie
Madison Square Garden NY Locatie: New York City, U.S. Start bouw: Oktober 1964 Geopend: op voorgaande locaties: 1879, 1890, 1925 Op huidige locatie: Februari 1968 Gerenoveerd: 1989–1991, 2011–2013 Eigenaar: The Madison Square Garden Company Bouwkosten: € 91.150.000 Renovatie kosten: 1991 – € 148.300.000 Totale kosten: naar 2013 omgerekend: 790,- miljoen euro Architect: Charles Luckman Associates Brisbin Brook Beynon Architects Constructie Madison square garden is een multifunctionele indoor arena in New york City. De dak constructie bestaat uit een netwerk van staalkabels die de diameter van 123meter overspannen, bevestigd aan een buitenste ring die onder druk staat en aan binnenste ring die op trekspanning belast wordt. Dit gebouw is een van de weinige waarbij de staalkabels niet zijn voorgespannen, waardoor het dak bestaat uit zware betonplaten, en er aan het plafond binnen het gebouw er zware geluid en licht installaties zijn opgehangen. Dit is gedaan om de kabels op spanning te brengen. Al met al is dit soort constructietype een erg functionele manier om een grote dak overspanning te maken die geen kolommen nodig heeft, waardoor je dus een grote open ruimte krijgt, en waarbij het plafond/dak een grote belasting kan dragen.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
25 van 126
Figuur 1.35. Overzicht van Madison Square Garden
Figuur 1.36. De dakconstructie van voorgespannen kabels en het dak met de kabels, en de buitenste druk ring en middelste trek ring
Figuur 1.37. Een binnen aanzicht van de dakconstructie. Er hangt allerlei apparatuur aan het plafond.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
26 van 126
Figuur 1.38. Een principe plaatje van de dakconstructie
Figuur 1.39. Deze constructies kunnen zware belastingen dragen, zoals een groot televisie scherm
Louisiana Superbowl
Plaats: Bouwjaar: Geopend: Capaciteit:
New Orleans, Louisiana, Verenigde Staten Augustus 1971 Augustus 1975 American football: 72.968 (76.468 in 2011), Basketbal: 55.675 Honkbal: 63.525 Geopend: 3 augustus 1975 Bouwkosten: € 423,58 miljoen Renovatiekosten: € 162,9 miljoen Architect(en): Curtis and Davis Beheerder: SMG Bespelers: New Orleans Saints Gerenoveerd: 3 september 2005 – 24 september 2006 Constructie De Louisiana Superdome is een zeer bekend stadion in New Orleans wat gebruikt wordt voor diverse sporten en grote sport evenementen. Alhoewel het gebouw lijkt op een betonnen kolos is het gebouw opgebouwd uit een gigantische staalconstructie op een betonnen fundering. De dome is op zijn piek 27 verdiepingen hoog en overspant een diameter van 210 meter. Dit maakt dat deze constructie de grootste ruimte vormt ter wereld door gebruik van een staalconstructie. Er waren 20.000 ton staal en 114.680 m3 beton nodig om het gebouw te bouwen.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
27 van 126
Figuur 1.40. De Lousiana Superdome
Figuur 1.41. Een ‘’bird’s eye vieuw’’
Figuur 1.42. Interieur impressie
Figuur 1.43. Een aanzicht van de dakconstructie
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
28 van 126
Figuur 1.44. De dome in aanbouw. Een duidelijk gigantische staalconstructie
Vitesse - Geldredome
Bijnaam: Plaats: Capaciteit: Bouwjaar: Geopend: Kosten: Architect: Bespelers:
Karel Aalbers Stadion, Arnhem, Nederland 25.000[1] (voetbalwedstrijden), 41.000[2] (concerten) 1996-1998 25 maart 1998 ca. € 70.000.000 Alynia Architecten SBV Vitesse
Constructie 4 dragende hoekpunten die de twee elk 630 ton wegende dakdelen dragen wanneer het dak open is. Wanneer het dak gesloten is, worden deze dakdelen gedragen door de grote vakwerkliggers. De grasmat kan uit het stadion gereden worden, zodat de betonvloer vrij komt. Dit maakt het gebouw erg multifunctioneel. De dragende hoekpunten zorgen tevens voor stabiliteit. Dakmaterialisatie De dak bedekking bestaat uit vijf lagen. De eerste twee lagen bestaan uit geperforeerde stalen platen die een goede akoestiek in de ruimte verzorgen. Hierna volgt een dampremmende laag bitumineuze bedekking, gevolgd door een laag zachte isolatie en tenslotte een aluminium afdeklaag(kalsyp). Dit dak kan de ruimte licht, water en relatief geluidsdicht afsluiten (het dak kan tot 50 decibel tegenhouden). Aan dit dak worden tijdens concerten allerlei geluid en licht installaties opgehangen.
Figuur 1.45. Overzicht gebouw met dak open
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
29 van 126
Figuur 1.46. Dragend hoekpunt is goed te zien. En 2 grote liggers. 1 vakwerkligger die het dak draagt wanneer deze gesloten is.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
30 van 126
Figuur 1.47. Hier is bijna de gehele constructie goed te zien. De hoekpunten, en de vier vakwerkliggers.
Figuur 1.48. Hier nogmaals
Figuur 1.49. Hier een close up van de vakwerk ligger, met het dak erboven.
Kenmerk REVALUE/van Rossum Figuur 1.50. Vakwerkligger Pagina 31 van 126
Arena Amsterdam Bijnaam: De Arena Plaats: Amsterdam, Nederland Capaciteit: 53.052[1] Bouwjaar: 1993-1996 Geopend: 14 augustus 1996 Kosten: € 96.000.000,Bespelers: Ajax Amsterdam Admirals (1996-2007), Nederlands elftal Deelnemers Johan Cruijff Schaal Constructie 78 m hoog. Telescopisch dak in de vorm van een glazen schuifdak dat bestaat uit twee beweegbare panelen van 40 bij 118 meter. 4 grote beton kolommen waarop boogvorming ruimtelijk vakwerk rust. Daarnaast ruimtelijk vakwerk ‘’ravelings constructie’’ die rust op de kolommen. Dit samen maakt de overspanning. Het dak rust op de kopse kanten op de boogvorminge ligger, in lengte zijden op de ravelingsconstructie. Dus het is een grote ruimtelijke vakwerk constructi. Dit geheel rust op een betonnen plaatfundering. Dakmaterialisatie: glas.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
32 van 126
Figuur 1.51. Een overzicht van de Amsterdam Arena. Goed zichtbaar de grote kolommen waar de spanten op rusten
Figuur 1.52. Het telescopische glazen dak
Figuur 1.53. Een zij aanzicht. Goed is de kolom te zien met daarop de grote spanten.
Figuur 1.54. Detail van top van dragende kolom. Decoratief element geïntegreerd in constructief functioneel. Figuur 1.55. Dakconstructie
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
33 van 126
Figuur 1.56. Overzicht beeld dak constructie. 1. Permanente constructie: volledig overdekte stadions
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
34 van 126
Plaats: Gelsenkirchen-Erle, Gelsenkirchen, Duitsland Capaciteit: 61.673 (nationaal) 54.142 (internationaal) 78.437 (concerten) Bouwjaar: 1998-2001 Geopend: 13 augustus 2001 Kosten: € 191 miljoen Eigenaar: FC Schalke 04 Bespelers: FC Schalke 04 Duits elftal Muzikanten Diverse sporten Constructie Het dak bestaat uit gewelfde spanten. Het dak wordt primair gedragen door een rechthoekig raster van spanten, welke vervolgens weer gedragen wordt door 24 spanten rondom. Alle spanten zijn aan de uiteinden aan 2 grote ringen verbonden die rondom het stadion lopen. Deze ringen zijn op 4 plekken opgelegd. In het midden van het dak, in het rechthoekige gedeelte, kan het dak geopend worden. Twee grote panelen kunnen zijdelings verplaatsen, om zo een open of gesloten dak te hebben, afhankelijk van het weer of het evenement in het stadion. Dak materialisatie De dakbekleding bestaat uit Teflon-coated fiberglass canvas, welke het gehele stadion overspant. Om geluidsoverlast te voorkomen is er een tweede laag canvas over de eerste geplaatst, om zo een geluiddempend lucht kussen te vormen. Het materiaal is lichtdoorlatend, waardoor er nog genoeg lichtinval in het stadion is wanneer het dak is gesloten. Het materiaal is licht, maar daarmee ook relatief zwak. Er is eerder een groot gat in het dak ontstaan als gevolg van een te grote belasting van sneeuw.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
35 van 126
Figuur 1.57. Overzichtsbeeld
Figuur 1.59. Overzicht constructie binnenzijde stadion
Figuur 1.58. Schematische plattegrond
Figuur 1.60. Overzicht dak gesloten
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
36 van 126
Figuur 1.61. Ontzettende geepibreer over een dak ofzo.
Figuur 1.62. overzichtdakconstructie
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
37 van 126
Figuur 1.63. Dak bekleding gescheurd. Materiaal wel stevig genoeg?
Figuur 1.64. Detail knooppunten en dakconstructie
Figuur 1.65. Grote beeldschermen
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
38 van 126
Figuur 1.66. Panorama binnenzijde. Overzicht constructie. Duidelijk te zien 4 oplegpunten, vierkant vakwerk ondersteund door de andere vakwerken
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
39 van 126
Wembley London Plaats: Londen, Engeland Capaciteit: 90.000 (voetbal) 75.000 zitplaatsen + 15.000 staanplaatsen (concerten) Bouwjaar: 2003 (nieuw stadion) Geopend: 2007 (nieuw stadion) Bouwkosten: Ca. € 900,- miljoen Architect: Foster and Partners, Populous Eigenaar: Britse voetbalbond (FA) Bespelers: Engels voetbalelftal
Constructie Het Wembley stadion heeft een bijzondere constructie. De ontwerpers hadden als uitgangspunt om de toeschouwers allemaal een A-klasse zitplaats te bieden. Maximaal zicht en veel comfort. Tevens was het belangrijk dat het hybride grasveld (deels natuurlijk deels synthetisch gras) genoeg licht kreeg om te groeien. Om beiden redenen is er gekozen voor een dak wat te openen is, en welke volledig gedragen wordt door een grote boog. Hierdoor zijn er geen kolommen nodig, en tevens heeft de boog architectonische kwaliteiten. De boog is gigantisch, met een hoogte van 133meter, overspanning van 315 meter en diameter van 4,7 meter. Het dak is weg te rollen volgens een telescopisch principe: het dak schuift in meerdere lagen over elkaar heen.
Figuur 1.68. Een zijaanzicht Kenmerk REVALUE/van Rossum Pagina 40 van 126
Figuur 1.69. Een impressie van binnenuit. Duidelijk is het dakdeel te zien wat verbonden is aan de boog. De andere vakwerken die het dak dragen zijn hieraan verbonden en dragen dus af aan de boog.
Figuur 1.70. Het stadion van binnenuit.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
41 van 126
Figuur 1.71. Een bovenaanzicht
Figuur 1.72. Close up van de boog
Figuur 1.74. Een verbinding van de dakdelen aan de boog Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
42 van 126
Figuur 1.73. Het fundament van de boog
Plaats: Capaciteit: Bouwjaar: Geopend: Kosten: Architect: Eigenaar: Beheerder:
Vancouver, Canada 59.841 april 1981 19 juni 1983 $ 126 miljoen Studio Phillips Barrett Brits-Columbia BC Pavilion Corporation
Constructie Dit gebouw is geopend in 1983 met destijds een dak die bestond uit ‘’air-inflated’’ kussens die op overdruk waren gezet. In 2007 is er een scheur ontstaan in het dak, waardoor de druk verdween en een deel van het dak inzakte. Hierdoor werd kwetsbaarheid van het systeem duidelijk. Dit is een van de redenen geweest waarom er in 2010 is besloten om een nieuw dak te plaatsen op het gebouwen. In 2011 is het gebouw opnieuw geopend met het nieuwe dak. Het dak is een tui-kabel constructie. Aan hoge kolommen zijn staalkabels verbonden die samenkomen in een centraal knooppunt. Aan de kabels zijn bogen opgehangen, waarover een doek is gespannen. De kolommen dragen via trek hun belasting af aan de constructie onder de kolom.
Figuur 1.75. Het stadion met het nieuwe dak Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
43 van 126
Figuur 1.76. Het oude gebouw met z’n ‘’air-inflated’’ roof. Een dak bestaande uit op overdruk gehouden luchtkussens.
Kenmerk REVALUE/van Rossum Figuur van het interiur van het dak. Pagina 1.77. Een 44impressiebeeld van 126
Figuur 1.78. De opbouw van het nieuwe dak
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
45 van 126
Figuur 1.79. Een doorsnede en zij aanzicht
Figuur 1.80. Een prachtig drie-dimensionale doorsnede van de constructieopbouw
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
46 van 126
Figuur 1.82. De uiteindelijke uitwerking van het exterieur van het stadion en delen van het nieuwe dak
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
47 van 126
Figuur 1.83. Een zicht op de dakconstructie.
Plaats: Flushing, Queens, New York City Capaciteit: 22.547 Geopend: 1997 Kosten: $ 254 miljoen Architect: Rossetti Architects Eigenaar: United States Tennis Association Beheerder: USTA Billie Jean King National Tennis Center Bespelers: USTA Billie Jean King National Tennis Center Oppervlakte: Hardcourt (DecoTurf) Constructie Het sluitbare dak is ontworpen door de architect die ook oorspronkelijk het stadium heeft ontworpen. Het dak zal overspannen zijn met translucent PFTE folie, welke gespannen is over een staalframe. Het staalframe zal gedragen worden door 8 stalen kolommen die rondom het stadion op de grond geplaatst worden en zo hun kracht afdragen. Het dak heeft twee grote delen die kunnen bewegen om zo het dak te openen of te sluiten. Het stadion zal geklimatiseerd worden, en er wordt gepoogd het binnenklimaat hetzelfde te houden ondanks dat het dak dan zou open staan.
Kenmerk REVALUE/van Rossum Pagina 48 van 126 Figuur 1.84. Een bovenaanzicht van het Arthur Ashe stadium zoals hij er nu nog bij staat.
Figuur 1.85. De nieuwe plannen voor het Arthur Ashe stadium.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
49 van 126
Na al deze verschillende stadions te hebben bekeken is het mogelijk om een analyse uit te voeren naar wat de verschillende stadions kenmerkt. Aangezien er een onderzoek wordt gedaan naar de mogelijkheden om een overkapping te maken, zal er gericht worden op de manieren waarop de overspanning/het dak voor het stadion geconstrueerd is. Er wordt een grove onderverdeling gemaakt, om zo de kenmerken en voor en nadelen van elke constructiemethode helder te krijgen. Hierin wordt de volgende onderverdeling gemaakt: 1. Stalen vakwerk constructies Stadions waarbij het dak grotendeels wordt gedragen door een raster of reeks van stalen (ruimtelijke) vakwerken. Deze vakwerken zijn of op kolommen of op betonnen steunpunten opgelegd, om zo de belasting af te dragen.. 2. Staalkabelconstructie Het dak wordt gedragen door een constructie van opgespannen staalkabels. De kabels zijn vaak aan één uiteinde verbonden met een stalen ring die op druk wordt belast, en worden aan de andere zijde met een trekring verbonden aan elkaar. 3. Tui constructies Het dak wordt gedragen door een staalkabel die aan een kolom/mast is verbonden die hoger dan het dak is. Zo wordt het dak dus niet ‘’gesteund’’, maar hangt het. De stadions worden vervolgens in de categorieën ingedeeld als volgt: Stalen vakwerk constructies: o Allianz Arena o Saitama Stadium o Beijing National Stadium o Poljud stadium o Louisiana Superdome o Arnhem Gelredome o Amsterdam Arena o Veltins Arena o Wembley stadion o Yankee Stadium o Arthur Ashe Stadium Staal kabel constructies o Madison Square Garden Tui constructies o King Fadh stadium o Olympiastadium München o Stade de France o BC Place Stadium
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
50 van 126
Hieronder zullen, voor zover mogelijk, de dakconstructie typen worden geanalyseerd. Dit wordt gedaan door ze te vergelijken op verschillende aspecten waaraan de constructies worden getoetst. Via deze analyse is het niet mogelijk uit te komen op een conclusie dat het ene constructietype beter is dan de ander. Immers, of een type goed of slecht is, is afhankelijk van de eisen die gesteld worden. Dat wordt dus geprobeerd te voorkomen, er wordt geprobeerd de verschillende typen objectief te analyseren en te waarderen op basis van verschillende aspecten. Ook hier is het lastig, omdat binnen een bepaald type er nog grote variaties kunnen zijn van opbouw. Deze vergelijking is dan ook meer bedoeld om een te kijken naar de ‘’archetypen’’. Om de situatie te simplificeren, zijn allerlei soorten details niet meegenomen. De constructies worden beoordeeld op de volgende aspecten: Aspect 1: Constructie hoogte of dikte / m^1 overspanning Aspect 2: Benodigde hoeveelheid materiaal / m^1 overspanning Aspect 3: Ophang mogelijkheden licht/geluid installaties Aspect 4: Transparantie/architectonische kwaliteit Aspect 5: Maximale overspanningslengte De beoordelingsmogelijkheden, van goede/lage kosten naar slechte/hoge kosten: ++, +, +-, -, --
Stalen vakwerk constructie Betonconstructie Staalkabel constructies Tui constructie
Aspect 1 -
Aspect 2 +-
Aspect 3 ++
Aspect 4 +-
Aspect 5 ++
-+-
-+
+ ++
+
-+
++
++
+-
++
+-
Uit deze analyse is af leiden dat elk soort constructie zijn voor- en nadelen kent. Laat duidelijk zijn dat een keuze niet slechts gemaakt kan worden op basis van een sterk versimpelde vergelijking zoals hierboven. Er spelen een enorm groot aantal factoren mee in de uiteindelijke keuze die gemaakt zou worden voor het kiezen van een specifiek type. Wel is het mogelijk bepaalde conclusies te maken door middel van deze analyse. Er komt naar voren dat de staalkabelconstructie of de tui constructies systemen zijn waarbij je met weinig materiaal een grote ruimte kunt maken. Staalkabelconstructies worden weinig toegepast omdat aan het gebruik hiervan strikte voorwaarden zijn verbonden: een ronde constructie, in het geval van afdragende trekkabels naar de grond moet de bodem hier geschikt voor zijn. Bovendien zijn het ook complexe systemen om te bouwen. Tui constructies zijn systemen die wel vaker worden toegepast, al dan niet gecombineerd met stalen vakwerk dakliggers. Een nadeel is wel dat er niet enorme overspanningen te maken zijn op deze manier. Binnen deze beperkte overspanningslengten is de tui of staalkabelconstructie een slimme methode om met weinig materiaal een grote ruimte te
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
51 van 126
maken, waarbij je geen kolommen in de ruimte nodig hebt. Een eventueel gedragen dakconstructie kan dun blijven, omdat het praktisch alleen maar zijn eigen gewicht hoeft te dragen. Ondanks dat er weinig materiaal nodig is, is het toch door de complexiteit van constructie een relatief dure manier om een overkapping te maken. Kortweg: wanneer de overspanningen niet te groot zijn, kun je met een tui of staalkabelconstructie een dunne, efficiënte, maar wel dure dak overspanning maken. Met stalen vakwerkconstructies kun je praktisch gezien elke mogelijke overspanning maken. Je dimensioneert de vakwerken gewoon zodanig zodat deze het geheel kunnen dragen. Wel is het zo dat de kosten evenredig stijgen met de lengte van de overspanning. De vakwerken worden op een gegeven moment wel erg groot (Saitama stadium, 5 meter hoge vakwerken). Je kunt er een hoop mee, technisch is het mogelijk. Budgettair is het op een gegeven moment gewoon niet rendabel meer, en bovendien is het de vraag of je zo’n hoog vakwerk in je architectuur wilt hebben. Ondanks dat alles is het gebruiken van stalen vakwerkliggers wel een relatief goedkope en effectieve manier om een grote dakoverspanning te maken. Het overgrote aandeel van de stadiondaken over de wereld is dan ook gemaakt door gebruik te maken van stalen vakwerkliggers. Bij het ontwerpen van de overkapping van het stadion zal er voornamelijk gekeken worden of er een systeem toegepast kan worden waarbij er een combinatie wordt gemaakt van een dak bestaande uit stalen vakwerkliggers, maar welke gedragen wordt door een tui-mast die het dak omhoog houdt.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
52 van 126
2. Locatie analyse Bijnaam: Plaats : Capaciteit: Bouwjaar: Geopend: Kosten: Architect(en): Eigenaar: Bespelers: Veldafmetingen
PLS Kerkrade, Nederland 19.979 1999-2000 2000 € 40 miljoen Jan Dautzenberg Gemeente Kerkrade Roda JC : 105 x 68 m
Het Parkstad Limburg Stadion is een voetbalstadion in de gemeente Kerkrade dat in 2000 werd geopend en een capaciteit heeft van 19.200 overdekte zitplaatsen, 2500 business seats en 24 skyboxen. Het stadion is gelegen in het gelijknamige gebied, dat een samenwerkingsverband is tussen zeven Limburgse gemeenten. Het is voornamelijk bekend als thuisstadion van Roda JC sinds het seizoen 2000/01, maar is ook in gebruik voor concerten. Daarvoor speelde Roda JC haar wedstrijden op het Gemeentelijk Sportpark Kaalheide. Het Parkstad Limburg Stadion heeft aan elke tribune een aanbouw. In de aanbouw van de NoordTribune bevinden zich onder andere de vergaderzalen, de fanshop en de kleedkamers van Roda JC. Aan de Oost-Tribune is een aanbouw waar spoedig ook een Albert-Heijn XL gevestigd zal zijn. Op de West-Tribune zijn onder andere Wiertz Personeelsdiensten en Basic Fit gevestigd. Het hotel gelegen aan de zuidkant is helemaal klaar. Sinds maart 2010 heeft het Golden Tulip Hotel in dit gebouw zijn deuren geopend. De constructie van het gebouw bestaat uit een betonnen fundering en hoofddraagconstructie bestaande uit betonnen ribben met daarop stalen vakwerken gemonteerd om een dak te vormen boven de tribunes. Tussen de stalen vakwerken zijn boogvormige staalplaten gemonteerd. Elk stalen vakwerk wordt deels gedragen door een kolom. Haaks op de stalen dak vakwerken is een ander vakwerk geplaatst aan drie zijden van het stadion waaraan nu licht en geluidsinstallaties worden gehangen wanneer er concerten plaatsvinden in het stadion. In de hoeken van het stadion staat een hoge kolom die een tentvormige constructie overeind houd, welke de overdekking in de hoek van het stadion vormt. Boven deze tent uit torent een grote lichtmast, die in het geval van wedstrijden in het donker het hele veld verlicht. In elke hoek van het stadion staat dus zo’n tent constructie en een lichtmast. Het stadion is gelegen op een bedrijventerrein. Naast twee grote bouwmarkten is er rondom het stadion veel parkeergelegenheid.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
53 van 126
Figuur 2.1. Birds-eye view stadion
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
54 van 126
Figuur 2.2. Een bovenaanzicht van het stadion
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
55 van 126
Figuur 2.3. Directe omgeving stadion
Figuur 2.4. Hoofd entree
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
56 van 126
Figuur 2.5. Hoekpunt met lichtmast
Figuur 2.6. Binnen aanzicht stadion
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
57 van 126
Figuur 2.7. Hoekpunt met lichtmast
Figuur 2.8. De zuid tribune met dakconstructies. Onder deze tribune bevindt zich een Golden Tulip hotel
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
58 van 126
Figuur 2.9. Installatie ligger met dak dragend kolom
Figuur 2.10. De noord tribune, met daaronder het hoofdgebouw met vergaderzalen en kleedkamers.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
59 van 126
Figuur 2.11. De kolommen die deels de dak overkapping dragen
Figuur 2.12. Close up van de dakconstructie. Hier een stabiliteitselement te zien
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
60 van 126
Figuur 2.13. Een kolom
Figuur 2.14. Het hoekpunt met tent constructie
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
61 van 126
Figuur 2.15. De betonconstructie die de tribune draagt
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
62 van 126
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
63 van 126
Figuur 2.17 Directe omgeving stadion
Figuur 2.18Kenmerk Belangrijke afmetingen stadion REVALUE/van Rossum Pagina
64 van 126
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
65 van 126
Figuur 2.19 Hoogte tribune dak
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
66 van 126
Figuur 2.20 Hoogte lichtmast
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
67 van 126
Figuur 2.21 Functies in het stadion
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
68 van 126
Figuur 2.22 De fundering van het stadion
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
69 van 126
.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
70 van 126
Figuur 2.24 Constructieplattegrond van het stadion
3, Gewenste functies in het stadion en daaraan verbonden eisen De volgende functies zou je willen laten plaatsvinden in het stadion
Hoofdfunctie Sport, voetbal PvE en wensen voor deze functie: -Een speelveld met natuur of kunstgras van 105 bij 69 meter. -Eventueel een overdekking over het veld, met een vrije hoogte boven het veld van minimaal 30 meter.[1] -De grasmat loopt buiten het veld minimaal 1,5 meter door. -Uitloopruimte van ca. aan lange zijde 8 meter, en kopse zijde 10 meter. Dit geeft het totale veld dus een afmeting van ca. 125 bij 85 meter. -Een drainage systeem in het veld -Goede verlichting op het veld -Een gracht of hek afscheiding tussen tribune en veld om zo te voorkomen dat toeschouwers het veld kunnen betreden. -Een goed en vrij gezichtsveld op het voetbalveld. -Bij een overkapping een prettig binnenklimaat Nevenfuncties 1. 2. 3. 4.
Concerten Beurzen Congressen Evenementen
De hoofdfunctie kan nu al goed plaatsvinden in het stadion. Echter, om het stadion multifunctioneler te maken, en zo de opbrengsten van het stadium te verhogen, is het wenselijk om o.a. de genoemde nevenfuncties ook mogelijk te maken in het stadion. PvE en wensen voor deze functie: -Een weersonafhankelijke ruimte -Een ruimte die het liefst compleet te verduisteren is en een goede akoestiek heeft -Mogelijkheden om geluid en licht installaties op te hangen, grofweg in totaal 150 ton, verdeeld over het veld. -Een vlakke vloer, die makkelijk te reinigen is
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
71 van 126
-Ruimte voor een podium -Toeschouwers op het veld en op de tribune moeten een vrij gezichtsveld hebben op het podium -Toeschouwers op het veld moeten binnen 6 minuten het veld kunnen verlaten[2] -Het veld moet goed bereikbaar zijn voor vrachtwagens, om alle apparatuur uit te stadion te verwijderen. De vloer moet voor vrachtwagens geschikt zijn om over te rijden. Aan deze eisen kan goed voldaan worden door een overkapping te plaatsen over het stadion. Dit is ook het idee vanuit de opdrachtgever. Voor een overkapping worden de volgende ontwerp aanzetten gedaan -De overkapping moet simpel, effectief en functioneel zijn. -De overkapping moet zo goedkoop mogelijk. -De overkapping moet aan de bovengenoemde eisen van de functies voldoen -De overkapping moet zelfdragend zijn. D.w.z.: allicht op de stabiliteit na moet de overkapping geen constructieve afhankelijkheid hebben van de bestaande constructie -Het bestaande stadion moet zo min mogelijk aangepast worden door de overkapping -Gezien het budget is het niet realistisch uit te gaan van een te openen dak Nu het referentie en locatie onderzoek is afgerond, en is bepaald welke functies er in het stadion gewenst zijn, kunnen er eisen opgesteld worden waaraan de overkapping en het stadion moet voldoen. Met dit duidelijk, is het nu mogelijk gericht te beginnen met ontwerpen van een overkapping. Het ontwerpen begint allereerst bij een hoofdidee, een concept van hoe de overkapping vormgegeven of opgezet zou kunnen worden. In dit hoofdstuk zullen er 4 van deze concepten die zijn gemaakt, behandelt worden. Omdat het op dit moment slechts concepten zijn, zijn deze nog niet uitgewerkt en valt er over details nog niet veel te zeggen. De concepten worden dan voornamelijk globaal neergezet als mogelijkheid. De vier varianten zullen stuk voor stuk behandelt worden, en de voor- en nadelen van elk concept wordt benoemt. Aan de hand van deze vergelijking, wordt er aan het einde van dit hoofdstuk een conclusie gemaakt, waar één van de varianten wordt uitgekozen, en die verder uitgewerkt worden in het volgende hoofdstuk. Wat vooraf ging aan het ontwerpen van de concepten, was goed het programma van eisen bestuderen. Al snel wordt duidelijk dat de eis dat er boven het speelveld minimaal 30m vrije hoogte moet zijn, een sterk bepalende eis zou zijn voor het ontwerp. Uit het locatie onderzoek is namelijk gebleken dat de bestaande tribune op zijn hoogst namelijk ca. 18,5m hoog is. Wanneer je in een lengte doorsnede van het bestaande stadion de vrije speelhoogte tekent, ziet dit er als volgt uit.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
72 van 126
Figuur 3.1 De vrije speelhoogte uitgetekend in doorsnede van het stadion.
Één conclusie is al gelijk te maken: een eventueel permanent dak van de overkapping zou een stuk hoger te komen liggen dan het bestaande dak boven de tribune. In de komende pagina’s van dit verslag zal ik met verschillende varianten laten zien hoe deze overspanning dan gerealiseerd zou kunnen worden, en welke gevolgen dat heeft voor aansluiting bij het PvE en de algehele kosten van het project.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
73 van 126
Variant 1 De eerste variant is de meest voor de hand liggende manier om een overkapping te maken.
Figuur 4.2 Variant 1: een permanent dak.
4 grote kolommen zijn aan de binnenzijde van het stadion geplaatst, op de hoekpunten van het speelveld. Dit is gedaan om de overspanningen zo klein mogelijk te maken, terwijl het zichtveld van toeschouwers zo min mogelijk wordt aangetast, alleen de hoeken van de tribune ondervinden zo zichthinder. Ook blijft het bestaande tribunedak functioneel, want deze wordt zo nog gebruikt. Het dak van de overkapping wordt gevormd door een raster van vakwerkliggers. De kolommen zouden momentvast gemaakt moet worden zodat stabiliteit vanuit de stijve kolommen wordt verkregen. Via deze manier ontstaat een klimaat onafhankelijke ruimte boven het veld, waarop dan zowel voetbalwedstrijden als de andere functies zouden kunnen plaatsvinden. Aangezien het dak natuurlijk lichtinval via de lichtmasten tegenhoud, moeten er voor een voetbalwedstrijd, maar natuurlijk ook voor andere evenementen wel verlichting aanwezig zijn. Aan het dak kunnen licht installaties opgehangen worden om dit te realiseren. Tijdens evenementen in het stadion moet t veld worden afgedekt met platen zodat het veld niet beschadigd. Dit is niet ideaal omdat het gras hierdoor kan beschadigen, tenzij er kunstgras wordt gelegd in het stadion. Daarnaast kost het dan wel werk om het
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
74 van 126
veld af te dekken. Aan het dak kunnen klimaatinstallaties worden opgehangen, en akoestisch materiaal voor een goed binnen klimaat en akoestiek. Het dak en gevel materiaal kan zowel transparant als niet transparant worden gemaakt, waardoor het veld of altijd kunstmatig verlicht zou moeten worden, of alleen ‘s avonds, en dan zou het dak en gevel tijdens shows waarbij het donker moet zijn, verduisterd moeten worden. Een duidelijk nadeel aan deze variant is duidelijk te zien in de dwarsdoorsnede. Omdat de overkapping niet binnen de vrije speelhoogte zone mag komen, begint de constructie daar direct boven. De constructie zelf zal ca. 6 meter hoog zijn gezien de relatief grote overspanningen, wat betekent dat het dak in totaal ca. 36m hoog is, ten opzichte van het tribune dak van 18,5m. Dit maakt dat het dak puur in massa gezien, een groot blok toevoegd aan het stadion, wat qua vormgeving nogal wat te wensen overlaat. Daarnaast betekent dit ook dat er grote gevel en dak oppervlakten zijn. Om een grove schatting te maken van de oppervlakten en de kosten die komen kijken om alleen al deze delen te materialiseren de volgende berekening: Oppervlakte gevel lengtezijde = l x h = 125 x (36-18,5) = 2187 m^2. Dit gaat twee keer voor ook de andere kant, dus 2187,5 x 2 = 4375 m^2. Oppervlakte gevel kopzijde = l x h = 85 x (36-18,5) = 1487,5 m^2. Ook dit keer twee voor de andere zijde levert 1487,5 x 2 = 2975 m^2 op. In totaal is dit dus 2975+4375 = 7350 m^2 gevel oppervlakte. Uitgaande van de schatting van ca. 500 euro/m^2 voor een gemiddelde gevel van bijvoorbeeld staalplaten, levert dit een bedrag op van 7350x500 = 3.675.000 euro. Het dak heeft een oppervlakte van = l x b = 125x85 = 10625 m^2. Uitgaande van de schatting van ca. 300 euro/m^2 voor een gemiddelde dakconstructie, levert dit een bedrag op van 10625x300 = 3.187.500 euro. De schatting van de kosten van het materialiseren van de gevel en dak alleen al geeft ongeveer 3.675.000+3.187.500 = ca. 6,9 miljoen euro. Dit is een fors bedrag wat je alleen al kwijt bent aan gevel-bekleding, en dan is er nog niets gezegd over de kosten van de draagconstructie , en overige kosten voor bijv. aanpassing van stadion.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
75 van 126
Variant 2
Figuur 4.3 Variant 2: Permanent dak, met totaal nieuw dak.
Variant 2 lijkt veel op variant 1. Het bedraagt een permanent dak, wat gedragen word door 4 grote kolommen die aan de binnenzijde van het stadion staan, op de hoekpunten van het speelveld. Deze variant heeft dus dezelfde eigenschappen als de voorgaande variant. Een verschil is dat dit dak wat meer een geheel vormt boven het stadion, doordat er een dak overspanning word gemaakt over het totale stadion. Hiervoor is het bestaande tribune dak verwijderd, en wordt deze qua functie vervangen door het nieuwe dak. De overspanningen van de draagconstructie blijven nagenoeg hetzelfde als bij variant 1. Installaties kunnen worden opgehangen aan het dak. Verder moet er worden gekeken naar de oppervlakten van de nieuwe dak constructie.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
76 van 126
De oppervlakte van de lengtezijde van de gevel is l x b = 31,34 x 125 = 3917,5 m^2. Dit tweemaal levert op 7835 m^2. De oppervlakte van de kopzijde van de gevel is l x b = 31,34 x 85 = 2664 m^2. Dit tweemaal levert op 5328 m^2. De oppervlakte van de hoekpunten is berekend en komt op een totaal uit van 1600 m^2. Het totale geveloppervlak is zo 7835+5238+1600=14673m^2. Dit á 500eu/m^2 levert op 7.336.500 euro. Het dak heeft een oppervlakte van = l x b = 125x85 = 10625 m^2. Uitgaande van de schatting van ca. 300 euro/m^2 voor een gemiddelde dakconstructie, levert dit een bedrag op van 10625x300 = 3.187.500 euro. Zo komen de totale kosten voor de materialisatie van de gevel en dak uit op 7.336.500+3.187.500 = 10.524.000 euro. Deze variant oogt dus allicht beter, en vormt meer een geheel voor het stadion, hij is ook een stuk duurder dan variant 1, alleen qua materialisatie al gezien. Daar komen nog eens de kosten bovenop van het slopen van het bestaande tribunedak.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
77 van 126
Variant 3
Figuur 4.4 Variant 3a: Permanente dak constructie met kolommen buiten het stadion.
Bij de twee voorgaande varianten werden de kolommen binnen in het stadion geplaatst om zo de overspanning te verkleinen, en daarmee de kosten van de draagconstructie. Daarbij werd er een compromis gesloten gezien het vrije gezichtsveld van de toeschouwers. Bij variant 3a is dit anders gedaan. Hier is gekozen voor maximaal vrij gezichtsveld, door de kolommen buiten het stadion te zetten. De kolommen worden op de hoekpunten gezet van het stadion, de delen waar geen bebouwing staat. Hierdoor word als het ware het gehele stadion overkapt en ingepakt. Het bestaande tribunedak kan dan gesloopt worden. Dit is voor de functies in het stadion ideaal, omdat deze ongestoord kunnen plaatsvinden. Doordat het dak licht van de lichtmasten blokkeert, moeten deze verwijderd worden. Verlichting en klimaatinstallaties kunnen worden opgehangen aan het dak. Hierdoor ontstaat in feite een grote overdekte hal waarin alle functies kunnen plaatsvinden. Wel ontstaan hierdoor gigantische overspanningen. De overspanning tussen de kolommen in lengte zijde is ca. 185 meter, en in de kopse zijde 145 meter. Hierdoor moet de staalconstructie ook erg groot gedimensioneerd worden, wat de kosten ook doet stijgen.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
78 van 126
Ook de oppervlakten van dak en gevel zijn fors. De nieuwe gevel zou kunnen lopen tot bovenzijde tribunes, of geheel tot aan de grond. Even uitgaan van het gunstige geval dat de gevel aansluit op bovenzijde tribune levert dit de volgende oppervlakten op. Oppervlakte gevel lengte zijde = l x h = 185x17,5 = 3237,5 m^2. Dit tweemaal geeft 6475 m^2. Oppervlakte gevel kop zijde = l x h = 145x17,5 = 2537,5. Dit tweemaal geeft 9012 m^2. Wanneer je aanneemt dat dit 500 euro per vierkante meter gevel kost, levert dit ongeveer een kostenplaatje voor de gevelmaterialisatie op van 4.506.250 euro. Het dak heeft een oppervlakte van l x b = 145 x 185 = 26825 m^2. Dit á 300 eu/m^2 geeft een prijs van 8.047.500 euro. In totaal dus 4.506.250 + 8.047.250 = 12.533.750 euro. Zo te zien heeft de grotere constructie een duidelijk hoger kosten plaatje, puur alleen nog maar gekeken naar materialisatie van de schil. De draagconstructie zal ook fors duurder zijn, aangezien de kosten van een staalconstructie evenredig stijgen met de overspanningslengte. In variant 3a is er gekozen voor rechte vakwerkliggers om de dakconstructie te vormen. Voor dergelijke grote overspanningen zijn zulke constructietypen niet ideaal meer. Om die reden heb ik vanuit hetzelfde concept (kolommen buiten het stadion plaatsen) een variant gemaakt waarbij gebogen spanten gebruikt worden om de overspanning te maken. Deze kunnen beter grotere overspanningen maken, en bovendien geeft dit de overkapping een meer architectonisch interessante vorm. Dit zou er als volgt uitzien:
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
79 van 126
Bij deze variant zou er een dakconstructie kunnen worden opgehangen boven het speelveld. Zo zou het bestaande dak van de tribune functioneel kunnen blijven, en zou de gevel een kleiner oppervlakte beslaan en kosten besparen. De spantvormige liggers zijn daarentegen wel heel groot, omdat deze nu overspanningen maken van zo’n 235 meter. Hiervoor wordt de spant constructie ook wel weer fors, en daardoor duur. Ook wordt de constructie erg hoog, omdat het dak boven de 30 meter moet komen. Zoals de constructie hier is ingetekend is deze ongeveer 57 meter hoog. De spant rust op kolommen bij de hoekpunten van het stadion, welke zo zijn gevormd dat het publiek, wat via die zij ingangen het stadion inkomen, verder geen hinder ondervinden van de kolommen. Deze variant is getoond omwille van het laten zien in hoeverre er gevarieërd kan worden binnen hetzelfde hoofdconcept.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
80 van 126
Variant 4
Figuur 4.6 Variant 4
Bij deze variant is wordt er iets heel anders gedaan als bij voorgaande varianten. In plaats van een permanente overspanning over het stadion, met grote oppervlakten dak en gevel die dan ook helemaal gematerialiseerd moet worden, is hier geen permanent dak of gevel. Bij deze variant kan het hele veld omhoog gebracht worden, zodat onder het veld een vlakke vloer vrijkomt, waarbij het veld opeens het dak wordt en er klimaat onafhankelijke ruimte onder het veld ontstaat. Het voetballen is hierdoor niet indoor, waardoor je niet gebonden zit aan de vrije speelhoogte boven het speelveld. Dit resulteert in een kleinere constructie, zonder grote dak of gevelvlakken. Er wordt erg efficiënt omgegaan met materiaal omdat alles multifunctioneel is. Het dak bijvoorbeeld is niet slechts het dak, het is ook het grasveld. De draagconstructie en de kolommen zijn niet alleen dragend, maar er kunnen ook licht en geluid installaties aan worden opgehangen. En dat bespaart dan al gauw miljoenen euro’s.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
81 van 126
De kolommen die het veld dragen verdwijnen wanneer het veld omlaag staat in de grond, zodat tijdens voetbal wedstrijden er eigenlijk geen verandering te zien aan het stadion. De bestaande functie kan dus absoluut ongestoord blijven plaatsvinden. Daarnaast kunnen de andere functies van concerten, beurzen, congressen en andere evenementen plaatsvinden in de ruimte in het stadion, in de ter plekke gecreëerde ruimte. Aangezien er geen strikte hoogte eisen zijn gesteld aan ruimten tijdens evenementen, kan het veld op dezelfde hoogte als het bestaande tribune dak worden geplaatst. Hierdoor integreert deze toevoeging mooi in het stadion. De naad tussen het veld en bestaande dak moet afgedicht worden via een systeem, zodat de ruimte echt klimaatonafhankelijk is. Conclusie Er zijn 4 hoofdprincipes/concepten nu getoond in dit hoofdstuk. Er is ook aangetoond dat er binnen de hoofdprincipes nog redelijke ruime variaties kunne optreden, maar qua hoofdprincipes, qua archetypen in opzet, omvatten deze opties het gros van mogelijkheden. Er is duidelijk geworden dat wanneer er een permanent overspannende constructie (zoals variant 1 t/m 3) boven het stadion geplaatst zal worden, de FIFA eis van een vrije speelhoogte van 30 meter boven het speelveld een zeer bepalende rol speelt. Door deze eis zal een dak altijd erg hoog komen te liggen, en de totale constructie hoogte nog meer. Doordat het bestaande tribune dak zo laag is, zal een nieuwe constructie altijd erg veel boven het bestaande uitsteken, wat resulteert in grote geveloppervlakten, en dit brengt hoge kosten met zich mee. Daarnaast sluiten de varianten waarbij permanente constructies gebruikt worden ook niet zo goed aan bij de eisen vanuit het PvE in de trant van dat redelijke veel vrije zichtveld limitering is. Ook moeten er aanpassingen aan het stadion worden gemaakt in de zin van het verwijderen van onnodige lichtmasten, of het bestaande tribune dak. Dit alles maakt dat de toevoeging aan het stadion een relatief drastische ingreep wordt in het bestaande stadion. Deze ingrepen kosten allemaal geld, en worden het liefst waar mogelijk vermeden. Tevens speelt, in architectonische zin, een toevoeging automatisch door zijn ruimtelijke massa een dominante rol, wat het huidige stadion kan doen overstemmen. Variant 4 scoort op veel vlakken beter dan variant 1 t/m 3, doordat het multifunctioneel is, en zich goed integreert in het bestaande stadion. Het gaat efficiënt om met constructie materialen, en om het te realiseren hoeft er maar weinig aangepast te worden aan het bestaande stadion. Dit resulteert allemaal in lage kosten. Daarnaast voldoet, of kan het concept voldoen aan de eisen die vanuit het PvE gesteld zijn. De conclusie is dat variant 4 de absolute voorkeur heeft uit de verschillende varianten. In het volgende hoofdstuk zal ik deze variant verder uitwerken.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
82 van 126
Het ‘’Tafel’’ principe
Figuur 5.1. Het concept van deze variant
Het veld wordt het dak. Dat is de hoofdgedachte van deze variant. Er zijn twee scenario’s denkbaar: een voetbalspel, of een event, beurs, concert wat plaatsvind in het stadium. Tijdens het voetballen hoeft er niet perse een dak te zijn, maar tijdens alle andere functies wil je een grote overdekte ruimte hebben die beschutting bied tegen de elementen. In plaats van een dak te plaatsen over het veld heen, wat een permanente constructie is die ook tijdens een voetbal spel in zicht is, is deze variant bedacht. Hierbij kan de functie van het voetbalspel ongestoord blijven plaatsvinden, en zou men tijdens het voetballen niet eens zien dat er iets aan het stadion is toegevoegd. Maar tijdens een concert, congres, beurs of andere event word het veld omhoog getild, zodat het veld het dak word van de ruimte die onder het veld ontstaat.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
83 van 126
Dit alles kan gerealiseerd worden door het huidige grasveld af te graven, en kunstgras te gebruiken. Het kunstgras veld is een erg lichte en dunne laag die wordt ingelegd in een betonnen bak. Deze betonnen bak wordt door een staalconstructie gedragen, welke steunt op een paar grote kolommen. Deze kolommen zitten tijdens een voetbal spel in de grond, maar worden bij vraag aan een ruimte omhoog getild/gedraaid. Het veld wordt op gewenste hoogte vast gezet, en vormt zo opeens een dak. De betonnen bak met staalconstructie rust tijdens een voetbal spel op een vlakke beton vloer. Wanneer het veld dan omhoog is gedraaid, vormt deze vloer onder het veld dan de begane grond vloer. Hierop kan een podium, of event ruimte worden opgebouwd. Het gehele dak wordt gedragen door een paar grote kolommen, die zo zijn geplaatst dat deze zo min mogelijk het zicht beperken voor toeschouwers in het geval van een concert. Aan de staalconstructie die het dak draagt kunnen licht en geluidsinstallaties worden opgehangen. Tevens is het mogelijk akoestisch materiaal te plaatsen onder de beton bak van het veld, zodat een goede akoestiek in de ruimte gewaarborgd wordt. Wanneer de ‘’naad’’ tussen het veld/dak en bestaande tribune van het stadium goed wordt afgedicht, ontstaat zo een ruimte die weersonafhankelijk is. In het geval van concerten/events in het stadion is het zeer praktisch om het mogelijk te maken voor een vrachtauto om binnen het stadium te komen om zo apparatuur te kunnen afleveren. Hiervoor zou bijvoorbeeld in één van de hoeken van het stadion een opening moeten worden gemaakt waar een vrachtauto goed doorheen kan rijden. Deze variant maakt dus meerdere functies mogelijk in het stadion. Mogelijkheid tot spelen van voetbalwedstrijden blijven onveranderd, maar tevens is het mogelijk om van het stadion een afgesloten weersonafhankelijke ruimte te maken waarin concerten, beurzen, congressen of andere evenementen kunnen plaatsvinden. En het maken van deze ruimte is voordelig en niet erg ingrijpend voor het stadion. Voordelig omdat er efficiënt wordt omgegaan met materiaal, omdat er immers niet een permanente overkapping/constructie boven het veld staat, met een groot gevel- en dak oppervlakte welke gematerialiseerd moeten worden. Hierdoor word dus met weinig materiaal een grote ruimte gemaakt. En daarnaast is dit ontwerp geen drastische ingreep in het bestaande stadion, omdat er bijna niets aangepast hoeft te worden aan het huidige gebouw. Er worden enkel dingen toegevoegd. Constructief wordt er geen ingreep gepleegd in het bestaande gebouw. Dit is het concept van dit schetsontwerp. Wanneer er verder ingezoomd wordt op details van het concept ontstaan er vragen. Allerlei aspecten of problemen waarvoor een ontwerpoplossing gegeven moet worden. In het volgende stuk worden deelproblemen geschetst, waarvoor diverse oplossingen worden geschetst. De volgende deelproblemen worden aan de orde gesteld: 1. Het kunstgrasveld. Hoe wordt het opgebouwd, hoe dik en hoe zwaar is het? 2. De betonnen bak, ook wel het ‘’tafelblad’’ genoemd. Hoe is dit opgebouwd?
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
84 van 126
3. De dragende constructie die de betonnen bak met daarop het veld draagt. Wat voor constructie is dit en hoe is het opgebouwd? 4. De kolomtype en positie. En hoe worden de kolommen omhoog en omlaag verplaatst? 5. Drainage van het veld en afwatering van het dak/veld. Hoe kan dit gedaan worden? 6. De ‘’naad’’ afdichting tussen tribune dak en veld/dak. Hoe kan dit worden afgesloten? 7. Welke aanpassingen moeten er aan het stadion worden gemaakt bij toepassen van dit concept? Door voor al deze deelproblemen oplossingen te schetsen, is het mogelijk om tot een globaal ontwerp te komen voor het principe. Het is goed te vermelden dat dit slechts schets oplossingen zijn, om globaal uit te denken hoe dit concept gerealiseerd zou kunnen worden. In een later stadium zou tot op veel dieper niveau over specifieke oplossingen nagedacht moeten worden.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
85 van 126
Opbouw totale constructie
Figuur 5.2. De verschillende onderdelen van de constructie
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
86 van 126
De totale constructie bestaat uit grofweg 4 lagen. 1. Het kunstgras veld 2. De ‘’bak’’ waarin het kunstgras veld ligt 3. De constructie die de bak draagt 4. De kolommen die dit geheel ondersteunt In het vervolg zal zullen alle lagen stuk voor stuk behandelt worden en zo worden oplossingen geschetst voor de ontwerpvragen die spelen bij elk van de verschillende lagen.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
87 van 126
Een kunstgras veld is opgebouwd uit meerdere lagen. De exacte samenstelling en dikte van deze lagen is afhankelijk van de eisen van de eindgebruiker, en van specifieke omstandigheden (klimaat, bodemtype) die gelden op de plaats waar het veld gelegd wordt. De opbouw bestaat grofweg uit twee delen: de bovenbouw: -De kunstgrasvezel -Rubber infill -Drainerende zandlaag -Schokabsorberende laag De onderbouw -Egaliserende laag -Basis aggregaat laag (lavasteen, gravel) -Drainerende zandlaag met drainagebuizen Hierop kan gevarieerd worden, maar het principe is hetzelfde. De bovenbouw is dus in feite het eigenlijke veld waar alle eigenschappen van het veld mee worden bepaald. De onderbouw is de ondergrond van het veld, welke op de locatie wordt aangelegd. Deze laag kan variëren, omdat per plek varieert of de grond bijvoorbeeld geëgaliseerd moet worden, en afhankelijk van hoeveel regen er in een gebied valt. Wel is de drainage in deze laag cruciaal, om hemelwater af te voeren. Maar deze laag zou dus in principe ook volledig vervangen kunnen worden door een betonplaat onderlaag, met daarin de drainage geplaatst. Voorbeelden van opbouw Hieronder diverse voorbeelden van opbouwen die gevonden kunnen worden op het internet.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
88 van 126
Figuur 5.4. Opbouw 2
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
89 van 126
Figuur 5.5. Opbouw 3
Om een idee te geven van de diktes van de diverse lagen, is hiernaast een opbouw getekend zoals deze zou worden toegepast bij een traditionele opbouw van het veld.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
90 van 126
Figuur 5.6. Een ‘’normale’’ opbouw
Hiernaast is een opbouw getekend die minimaal nodig is voor een kunstgrasveld die moet voldoen aan eisen op Eredivisie niveau voetbal. Het totale pakket van opbouw is dus slechts 95mm dik, en weegt ca. 20 kg/m^2. De onderbouw is dan de laag die het veld moet dragen. In dit geval is dat de betonnen ‘’bak’’. In deze betonnen bak kan de drainage worden opgenomen. Dit scheelt weer een extra laag die enkel zou fungeren als drainage laag.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
91 van 126
Figuur 5.7. De dunst mogelijke opbouw
Het veld wordt gedragen door een constructieve, vlakke laag. Dit is een stijve plaat, die stevig genoeg moet zijn om de belasting van kunstgrasveld en de spelers op de het veld te dragen. Omdat de functie hierop plaatsvind, is het ook mogelijk om deze plaat als het feitelijke ‘’tafelblad’’ te zien.
Figuur 5.8. Grens van bak en gracht.
Op bovenstaande tekening is te zien van waar tot waar de bak loopt. In principe wordt er vanuit gegaan dat de bak het totale veld beslaat: dus het veld tot de scheidslijnen én de uitloop rondom het speelveld. De bak krijgt zo een afmeting van 125 bij 85 meter. De gracht die zich nu gedeeltelijk in het stadion bevindt, kan blijven en compleet rondom gemaakt worden. Hierdoor valt het veld in een bak die dieper ligt dan de gracht die rondom aansluit op kleedruimtes.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
92 van 126
Qua materialisatie werd het al redelijk snel duidelijk dat tafelblad het makkelijkst gemaakt kan worden van beton. Het is een goedkoop materiaal, en is zeer geschikt om een sterke maar vlakke laag te maken. Bij het nadenken over hoé het blad van beton gemaakt kan worden, kwam de keuze al gauw op een semi-prefab of prefab beton plaat. Dit maakt dat tijdens het bouwen snel de plaat opgebouwd kan worden. Er is een wens dat de drainagebuizen voor het kunstgras ín de betonplaat opgenomen kunnen worden, zodat dit dikte scheelt en dus materiaal en gewicht. Hierdoor is het logisch een semi-prefab betonvloer paneel te gebruiken die in het werk wordt afgestort. Na onderzoek bleken er meerdere soorten betonvloer in aanmerking te komen voor gebruik:
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
93 van 126 Figuur 5.9. De verschillende soorten bruikbare betonvloeren
Paneel 1: De breedplaatvloer. Dit is een paneel die prefab aangeleverd wordt op de bouwplaats en waarmee overspanningen tot 9 meter gemaakt kunnen worden. De panelen worden standaard tot 3 meter breed geleverd, een voordeel omdat zo snel grote oppervlakken bedekt kunnen worden. In het werk wordt de vloer afgestort, waardoor drainagebuizen geïntegreerd kunnen worden in de plaat. Tevens is de betonplaat na afstorten nog steeds relatief dun. Paneel 2: De kanaalplaatvloer Kanaalplaten zijn door hun sparingen relatief lichte maar sterke vloerpanelen waarmee erg grote overspanningen gemaakt kunnen worden(tot 15 meter). Het is een goedkope manier van bouwen, en daarom aantrekkelijk. Een nadeel is dat dit paneel volledig prefab is, en wanneer er leidingen geïntegreerd zouden moeten worden dan zouden deze komen in een dekvloer bovenop de kanaalplaat. Dit maakt het totale pakket relatief dik. Paneel 3: De leidingvloer Dit paneel is een variant op de kanaalplaatvloer, en kan minder grote afstanden overspannen dan de kanaalplaatvloer. Het paneel bestaat uit twee delen, een massieve betonplaat aan de onderzijde, en bovenaan de kanalen die zorgen voor gewichtsbesparing in het paneel. Door de constructieve massieve onderplaat is het mogelijk sparingen tot een bepaalde diepte in de vloer te maken, waar leidingen in geplaatst zouden kunnen worden. Dit maakt deze vloer een effectieve manier om een relatief licht paneel te maken, waar leidingen niet óp, maar ín geplaatst kunnen worden, zodat het totaalpakket niet te dik wordt. Paneel 4: De staalplaat betonvloer Dit paneel is een semiprefab paneel. Eerst worden staalplaten neergelegd, waarna beton hierop wordt gestort om zo een geheel te vormen. De staalplaat kan zo constructief meewerken als trekstaal. Omdat in het werk het beton wordt gestort, is het ook mogelijk hier leidingen ín te integreren. Wel is het zo dat overspanningen die met dit systeem gemaakt kunnen worden relatief gering zijn. Conclusie Na deze vergelijking zou ik de breedplaatvloer aanraden om te gebruiken. Het is een systeem waarbij goed leidingen ingestort kunnen worden, en wat een relatief dun pakket oplevert. Ook kunnen er grote overspanningen gemaakt worden zodat er snel een groot oppervlakte bedekt kan worden.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
94 van 126
De constructie die het tafelblad met daarop het kunstgras veld draagt, zal grote overspanningen moeten maken doordat kolommen zo veel mogelijk aan de uiteinden van het veld zullen worden geplaatst. Er zijn een aantal soorten constructies mogelijk die zulke overspanningen goed kunnen maken, maar twee gebruikelijke zijn tweedimensionale vakwerken en ruimtelijke (drie dimensionale) vakwerken. Deze zijn hieronder respectievelijke als 1 en 2 afgebeeld. Het zijn systemen die op een relatief goedkope manier, erg grote overspanningen kunnen maken(100 meter en meer). Het ligt voor de hand één van dergelijke systemen te gebruiken.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
95 van 126
Figuur 5.10. Twee soorten vakwerken in zij en vooraanzicht
Vervolgens is de vraag hoe deze constructie dan opgebouwd kan worden. Hoe loopt deze constructie onder de bak, hoe wordt dit raster opgezet? En wat voor overspanningen voor de betonnen bak levert dit? Ik heb een aantal varianten van indeling geschetst, voor beiden soorten vakwerken. Variant 1
Figuur 5.11. Een eerste indeling, gebruikmakend van een tweedimensionaal vakwerk. Boven en zij aanzicht
Bij deze variant wordt er een gelijkmatig raster opgezet waarbij twee hoofdliggers rusten op, even uitgaande van vier, kolommen. Alle vakwerken zijn even hoog met, gezien de overspanning via vuistregels globaal bepaald, ongeveer 7 meter hoogte. Overspanningen van de vloerpanelen voor de
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
96 van 126
betonbak zullen plaatsvinden in de kortste richting, en dit bedraagt ongeveer 8,5 meter. Hierbij is het dus zo dat de diepte van de ‘’kuil’’ van de begane grond vloer onder het veld wordt bepaald door de hoogte van alle vakwerken. Dit resulteert in een relatief diepe bak, waarbij de overgang tussen huidige tribunes en bodem van de kuil via bijzet tribunes overspannen moeten worden. Om te voorkomen dat de kuil te diep wordt, is er een volgende variant bedacht. Variant 2
Deze variant is nagenoeg hetzelfde als variant 1, behalve dan een verschil in vakwerk hoogte. Nu is de constructie zodanig opgezet dat 4 vakwerken een veel grotere hoogte hebben, en het gros van de belasting draagt en afdraagt aan de kolommen, zodat de overige vakwerken minder hoog hoeven te zijn. Hierdoor wordt begane grondvloer minder diep, doordat deze diepte wordt bepaald door de minst hoge vakwerken. De hogere vakwerken zouden dan verdwijnen in sleuven in de begane grondvloer, welke in het geval van een concert o.i.d. afgedicht moeten worden zodat mensen hier niet in vallen. De hoge vakwerken zouden dan bijvoorbeeld 8-9 meter hoog worden, en de lage vakwerken maar 4 meter. De hoge vakwerken verdwijnen dan dus in het geval van een voetbal wedstrijd ongeveer 4 meter in de grond, terwijl de lage vakwerken op de betonvloer rust.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
97 van 126
Variant 3
Figuur 5.13. Variant drie, gebruikmakend van een tweedimensionaal vakwerk. Boven en zij aanzicht
Bij deze variant wordt hetzelfde stramien aangehouden als bij de voorgaande varianten, alleen is deze twee keer zo fijn. Dit maakt dat alle vakwerken minder hoog kunnen worden. Dit resulteert in een minder diepe bak, en in minder grote overspanningen voor het betonnen tafelblad óp de vakwerken. Hierdoor wordt het totaal pakket minder dik, maar is er per saldo wel meer materiaal nodig in de staalconstructie om het geheel te maken.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
98 van 126
Variant 4
Figuur 5.14. Variant 4, gebruikmakend van een driedimensionaal vakwerk. Boven en zij aanzicht
In variant vier wordt gebruik gemaakt van een ruimtelijk (driedimensionaal) vakwerk. Hierdoor ontstaat een fijn raster, met een hoogte van ongeveer 7 meter. De dikte van de betonnen tafelbladconstructie kan dun blijven omdat overspanningen zeer gering zijn. Deze constructie is ondanks het fijne raster een relatief lichtgewicht constructie, die ondanks dat grote overspanningen kan maken. Licht en geluid installaties kunnen door het fijne raster bijna overal opgehangen worden. Allicht is het mogelijk het raster minder fijn uit te voeren, zodat er bespaart kan worden in materiaal.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
99 van 126
Deelconclusie
Er valt nog niet veel te concluderen. Om tot een goed raster te komen is het noodzakelijk uitvoerig te rekenen aan de constructie. Wel lijkt variant twee een efficiënte methode om het raster op te stellen. Maar het is een evenwicht vinden tussen een fijner raster en daardoor minder grote overspanningen en uiteindelijk een dunner totaalpakket, of materiaal kosten en gebruik.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
100 van 126
In deze paragraaf wordt er gekeken naar de kolommen, wat voor soort dit zou kunnen zijn, waar deze zouden kunnen staan en hoe het veld omhoog en omlaag gelaten kan worden. Het veld, het blad en de dragende constructie hieronder wordt in zijn geheel gedragen door kolommen. Qua materialisatie van deze kolommen zijn er een aantal opties mogelijk. Deze opties zijn globaal bekeken via het onderstaande schema. Er is een doorsnede te zien van de kolomtype, en een zijaanzicht met daarin met een rode lijn aangegeven hoe een eventueel leidingverloop zou zijn.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
101 van 126
Figuur 5.15. Verschillende typen kolommen
Type 1: de massieve betonnen paal De kolommen bestaan in dit geval uit een massieve betonnen cilinder of vierkante paal. Beton is erg bestendig tegen drukbelasting, en zou zich in die zin goed lenen voor deze taak. Een nadeel alleen is dat beton erg zwaar is, wat het omhoog en omlaag laten van de kolommen niet vergemakkelijkt. Type 2: Een holle stalen pijp of koker In dit geval wordt een holle stalen profielen. Zo kan er met een relatief lichtgewicht constructie een sterke paal gemaakt worden. Bovendien zouden er ín de holle paal leidingen i.v.m. drainage van het veld verwerkt kunnen worden. Type 3: Een stalen vakwerk kolom Een vakwerk is een erg sterk soort constructie die met een relatief licht gewicht, grote belastingen kan dragen. Dergelijke kolommen worden ook gebruikt om boorplatformen te dragen. Aan de binnenzijde zouden leidingen verwerkt kunnen worden. Een voordeel van dit systeem is dat áán de kolommen goed licht en geluidsinstallaties opgehangen kunnen worden wanneer nodig. Type 4: Een samengesteld stalen profiel Een sterke stalen kolom, samengesteld uit meerdere profielen, zodat deze de belastingen goed kan dragen. Een nadeel aan dit systeem is dat dit een relatief zware kolom oplevert. Conclusie Los van constructieve berekeningen of concrete onderbouwingen, lijkt type 2 of 3 goed aan te sluiten bij de eisen gesteld aan de kolom. Het een relatief lichte manier om een groot gewicht te dragen. En door hun brede doorsnede in meerdere richtingen ook nog sterk tegen moment en knikbelasting. Dergelijke soorten kolommen worden dan ook vaak gebruikt bij hijskranen of boorplatformen. 5.2.4.2 Kolom positie Los van concrete constructieve onderbouwingen is het mogelijk uit te zoeken hoeveel en vooral waar kolommen geplaatst zouden kunnen worden zodat deze het zicht voor toeschouwers van een concert zo min mogelijk blokkeren. Hierbij is uitgegaan van de situatie van een concert , wat een functie is waarbij veel mensen naar 1 centraal punt kijken, waarbij een kolom dus mogelijk in de weg kan komen te staan. Bij beurzen bijvoorbeeld kijkt men niet naar één punt, maar is de aandacht verdeeld naar de hele ruimte. In het geval van een concert zou een podium op grofweg twee posities geplaatst kunnen worden, zoals op de volgende pagina uitgebeeld. Aan de kopse zijde, of aan de lengte zijde. De positie zal verschillen op basis van wens van opdrachtgever, en event. Maar globaal is te zeggen dat (na een zelf uitgevoerde berekening) er bij opzet 1, aan de kopse zijde, grofweg zo’n 9% meer oppervlakte is voor toeschouwers als bij opzet 2. Dit heeft gevolgen voor een keuze tussen de twee opzetten, aangezien meer oppervlakte meer toeschouwers en dus meer winst betekend. Dat terzijde zal ik voor beide opzetten bekijken waar een eventuele plaatsing van kolommen voor conflicten zal zorgen voor toeschouwers die kijken naar het stadion.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
102 van 126
Figuur 5.16. Een podium aan de kopzijde van het stadion
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
103 van 126
Figuur 5.17. Een podium aan de lengtezijde van het stadion
Voor de positie van kolommen is een raster opgesteld waarop de kolommen kunnen staan. Dit raster is ontstaan door het veld te verdelen in een gelijkmatig raster, met afstanden tussen kolommen van ca. 8,5 meter om zo overspanningen van constructies daarboven niet te groot te maken.
Figuur 5.18. Raster kolompositie
Vanuit dit raster zijn er meerdere varianten opgesteld waar de kolommen kunnen staan. Hierbij wordt gekeken wel deel van de tribune oppervlakte gezichtshinder ondervind van een kolom. Telkens is het balans zoeken tussen zo min mogelijk gezichtshinter, en zo klein mogelijke overspanningen.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
104 van 126
Variant 1
Figuur 5.19. Variant 1.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
105 van 126
Bij deze varianten zijn er vier kolommen geplaatst op dezelfde lijn als de tribune. Er is weinig gezichtshinder, maar de constructie kent wel erg grote overspanningen.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
106 van 126
Variant 2
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
107 van 126
Bij deze variant zijn er 8 kolommen geplaatst, en zijn de overspanningen relatief klein, wat voordelig is voor bovenliggende constructie. Wel is er relatief veel gezichtshinder, waardoor grote delen van de tribune niet of slecht bruikbaar zijn.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
108 van 126
Variant 3
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
109 van 126
Deze variant lijkt sterk op variant 1, met het verschil dat de overspanningen kleiner zijn gemaakt, met weinig toename van slecht bruikbaar tribune oppervlakte.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
110 van 126
Variant 4
Figuur 5.22. Variant 4
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
111 van 126
Hierbij is er gekozen voor minimale overspanning tussen de kolommen. Dit resulteert wel in veel kolommen, en posities die erg onvoordelig uitkomen voor toeschouwers. Praktisch geen enkel deel van het stadion wordt zo onbelast door slecht zicht. Dit is dus geen goede variant. Conclusie
Nogmaals, ook hier zonder concrete constructieve onderbouwing, lijkt variant 3 een goede optie om kolommen te plaatsen. De overspanningen zijn zo klein mogelijk gehouden, met daarbij zo min mogelijk oppervlakte in tribunegebied wat gehinderd word in zicht.
Om een eventuele beton bak omhoog te verplaatsen, is een systeem nodig die de kolommen waarop de bak rusten omhoog verplaatsen. Ter inventarisatie van dergelijke bestaande systemen, is er gekeken naar de techniek achter boorplatformen. Dit zijn grote zware constructies die op een zelfde wijze verticaal verplaatst worden. Hiermee is achterhaald dat er grofweg 2 soorten systemen gebruikt worden voor het verplaatsen van platform.
Dit is het meest gebruikte systeem. Hydraulisch aangedreven voor precisie aansturing. De ronde tandwielen ( de pinions) draaien rond en duwen zo de’’ rack ‘’omhoog of omlaag, welke vast zitten aan de kolommen van het platform. De kracht voor de rotatie worden uitgevoerd door de pinions, welke verbonden zijn aan een versnelling waarop een motor is aangesloten. Deze motor kan elektrisch of hydraulisch aangedreven worden.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
112 van 126
Figuur 5.25. In de realiteit het uitgewerkte systeem
Figuur 5.26. poten
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
113 van 126
Figuur 5.27. Een platform op poten
Dit is een systeem dat hydraulisch wordt aangedreven. Er zijn twee sets van pinnen die om en om in de gaten worden gestoken. De onderste set dient als fixatie, om de kolom op zijn hoogte te houden wanneer deze niet moet bewegen. De bovenste set wordt gebruikt om hydraulisch de kolommen te liften. Wanneer de kolom in verticale beweging is, worden de pinnen van de onderste set uit de gaten gehaald, zodat deze vrij kan bewegen. Zodra de maximale lengte is bereikt van de drukcilinder, word de onderste set in de gaten gestoken zodat de kolom niet verplaatst, de cilinders dalen naar de begin positie en gaan weer in de gaten, waarna de onderste set weer loslaat. Deze cyclus wordt herhaald.
Figuur 5.28. Het principe en uitgewerkt op een kolom
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
114 van 126
Figuur 5.29. Een andere schematische weergave
Het veld zal altijd blootstaan aan regenval, aangezien het nooit overdekt zal zijn bij deze variant. Om deze reden is het noodzakelijk om drainage in het veld toe te passen. Dit zodat het veld speelbaar blijft tijdens en na een regenbui. Deze drainage kan, zoals eerder genoemd, worden opgenomen in het betonnen tafelblad. Vervolgens moet natuurlijk het zo opgevangen regenwater ook wel worden afgevoerd. Hoe dit gebeurt moet goed overdacht worden, aangezien wanneer er leidingen naar de grond lopen, er rekening gehouden moet worden met het feit dat het veld omhoog en omlaag wordt gehaald. Hoe dit geheel opgelost zou kunnen worden, wordt geschetst in onderstaande tekeningen.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
115 van 126
Figuur 5.30. Afwatering op het veld zelf
Hier wordt gepoogd duidelijk te maken dat het veld zelf onder een licht afschot gezet zou moeten worden. Het afschot zou gemaakt wordt door het betonnen blad onder een afschot te gieten, of door middel van de onderliggende draagconstructie. Het afschot max volgens FIFA normen niet meer zijn dan 0,4m per 100m. Bij een steiler afschot heeft dit negatief invloed op speelcomfort van het veld.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
116 van 126
Naast een afschot moet er nagedacht worden over leidingverloop. Hoe wordt dit aangepakt? Aangezien je geen vaste leiding kunt gebruiken, omdat de bak soms wel 16 meter omhoog geplaatst zal worden.
In naastgelegen tekening zijn er twee opties te zien om het leidingverloop te maken, zodat deze blijft functioneren ongeacht of het veld nu omhoog of omlaag geplaatst is. Optie 1: Bij deze optie wordt er gebruikt gemaakt van een katrol-veer systeem. In de grond is een ruimte waarin zich een grote katrol bevind die de leiding oprolt. In de katrol zit een veer zodat de leiding altijd maximaal wordt opgerold. Zo zal wanneer het veld omlaag staat de leiding opgerold zijn, en wikkelt deze zich af wanneer het veld omhoog geplaatst wordt.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
117 van 126
Figuur 5.31. Leidingverloop van het veld naar beneden toe.
Optie 2: Bij deze optie loopt de leiding in de kolom, en bestaat de leiding uit een telescopisch systeem. Dit betekent dat de leiding zich in en uit kan schuiven, afhankelijk van hoe het veld gepositioneerd is. De leidingen voeren af de grond in naar een opvang reservoir waarna het water verder afgevoerd wordt naar riolering.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
118 van 126
Naad afdichting tribune dak en veld/dak Om te zorgen dat de ruimte daadwerkelijk weersonafhankelijk is, is het noodzakelijk de kier of naad tussen het bestaande tribune dak en het nieuwe veld/dak te sluiten. Anders zou er regen, wind, licht maar ook geluid naar binnen en buiten kunnen komen, wat niet gewenst is. Om deze naad af te dichten zijn er vele opties mogelijk, hieronder zijn er voor het idee twee geschetst.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
119 van 126
Figuur 5.32. Naadafdichtings mogelijkheden
Optie 1 Hier wordt aan de zijkant van het betonnen tafelblad een soort goot gemonteerd, die aansluit in het bestaande tribune dak. Deze goot is niet transparant en sluit goed aan op de vorm van het dak.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
120 van 126
Regenwater wordt opgevangen en teruggevoerd naar de drainagebuizen die al in de kolommen lopen. Optie 2 Bij deze variant wordt er ook een paneel gemonteerd aan de zijkant van het betonnen tafelblad, en dat paneel rust op de bovenzijde van het bestaande tribune dak. Regenwater stroomt zo mooi weg over het bestaande dak, en het paneel laat geen licht en weinig geluid door.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
121 van 126
Conclusie van deeloplossingen In de voorgaande alinea’s zijn voor de verschillende deelproblemen verschillende opties geschetst. Duidelijk is dat er voor de deelproblemen verschillende opties bestaan (een ‘’proof-of-concept’’), die verder uitgediept zouden moeten worden. Het is goed om terug te koppelen op de eisen die vanuit het PvE gesteld zijn, om zo te kijken of het ontwerp een antwoord bied op de ontwerpvraag. Allereerst wordt en aan de eisen voor de functie voetballen voldaan, doordat er een kunstgras veld wordt gekozen met de juiste afmetingen, en waarbij er alle ruimte is voor het speelveld. Het grasveld wordt gedraineerd dus regenwaterafvoer is gerealiseerd. Het veld kan worden blijven verlicht door de bestaande lichtmasten, die voldoen. Rondom het veld wordt een gracht gemaakt zodat toeschouwers het veld niet kunnen betreden. Achter de ‘’wand’’ van de gracht aan de veldzijde ligt de constructie onder het veld. Er staan geen permanente kolommen op het veld, dus het vrije zichtveld wat nu al bestaat in het stadion blijft intact. Daarnaast kan het concept ook voldoen aan de eisen voor de functies van concerten, beurzen, congressen en andere evenementen. Er kan een weersonafhankelijke ruimte gemaakt worden, die een prettig binnenklimaat gegeven kan worden. De ruimte is compleet te verduisteren wanneer dit gewenst is, en door akoestisch materiaal onder het dak op te hangen is een goede akoestiek gerealiseerd. De dragende constructie kan zo gedimensioneerd worden dat deze de belasting van licht aan geluids installaties kan dragen, zodat deze hier opgehangen kunnen worden. De vloer die vrijkomt onder het veld, wanneer het veld omhoog getild wordt, is gemaakt van beton. Hij is vlak, en kan makkelijk worden gereinigd. Hier is alle ruimte om een podium neer te zetten op de gewenste plek. Toeschouwer op het centrale ‘’veld’’ en op het podium hebben een goed gezichtsveld op de podia. De delen waar zichthinder plaatsvind zou kunnen worden afgezet. Er zouden extra openingen gemaakt kunnen op de hoekpunten van het stadion of andere plekken, zodat alle toeschouwers gemakkelijk in en uit het stadion kunnen komen. Tevens kan één opening zo groot gemaakt worden op de hoekpunten, dat vrachtwagens het stadion in kunnen rijden. Al met al voldoet deze variant dus goed aan de gesteld eisen. Om deze overkapping in het stadion te realiseren, moeten er een aantal aanpassingen worden gemaakt aan het stadion. In een schets hieronder is verduidelijkt welke aanpassingen dat in grote lijnen zijn, en waar die zich globaal bevinden in het stadion.
Kenmerk REVALUE/van Rossum Pagina 122 van vanaanpassingen 126 Figuur 5.33 Locatie in het stadion
1. Wanneer er vier kolommen gebruikt zullen worden, moet er 4 gaten geboord worden in de grond, waarin een betonnen cilinder gemaakt moet worden. Hierin kunnen de kolommen wegzakken. Aan de bovenzijde van elke schacht wordt het systeem geplaatst die de kolom omhoog en omlaag laat zakken. 2. Het huidige veld moet worden afgegraven, er moet een betonvloer gestort worden op de grond zodat er een vlakke stevige vloer ontstaat. Drainagebuizen zouden in de betonvloer kunnen worden ingestort. B. De dragende staalconstructie kan dan opgebouwd worden, en gemonteerd aan de kolommen. Op deze constructie wordt het betonnen blad gemaakt, met daarop het kunstgrasveld. C. Wanneer het veld omhoog getild is, moet er een tijdelijke tribune gebouwd geplaatst worden om het hoogte verschil tussen de bodem van de bak en de gracht te overbruggen.
3. Als derde aanpassing zouden er op één of een aantal plekken een extra uitgang gecreëerd moeten worden, groot genoeg voor het aantal toeschouwers en vrachtwagens die in en uit het stadion moet kunnen rijden. Ook zou er eventueel een permanente naad afdichting systeem kunnen worden gemonteerd op de rand van het dak van de tribune.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
123 van 126
4. Kosten van het principe ontwerp Ir. A. G. van der sluis heeft een globale begroting gemaakt van de tafelconstructie. Hierin is het ontwerp opgedeeld in verschillende onderdelen, waarbij een geschatte kostenpost is gezet. Al deze onderdelen samen gevende de geschatte totaalprijs van de tafelconstructie.
Onderdeel Grond (Afgraven + afvoer) Nieuwe vloer onder veld Staal Vijzelsysteem voor kolommen neer en oplaten Kolommen Gaten boren in de grond voor kolom kelders Fundatie kolommen Kolom kelders (7 x 5 x 5) 4x Nieuwe betonvloer van betonbak waar gras op ligt Divers Totaal directe kosten excl. BTW Inclusief staartkosten excl. BTW
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
124 van 126
Kosten € 400.000 € 770.000 € 5.500.000 € 1.500.000 € 125.000 € 120.000 € 40.000 € 400.000 € 1.320.000 € 500.000 € 10.675.000 € 12.900.000
Hieronder toegevoegd is een schets van de fundatie van de kolommen.
Figuur 6.1 Een schets van de kolom kelder.
Kenmerk Pagina
REVALUE/van Rossum
125 van 126
Bronvermelding 1. 2.
Kenmerk Pagina
KNVB, Kwaliteitsnormen voetbalaccomodatie in Regels, richtlijnen en aanbevelingen, KNVB, Editor. 2008. p. p. 46. Sluis, A.v.d., Overdekking van een multifunctioneel stadion met voetbal als hoofdfunctie: Deelrapport 1 ontwerpaspecten, in Faculteit der Civiele Techniek. 1992, T.U. Delft: Delft. p. 26.
REVALUE/van Rossum
126 van 126
