Verslag discussiebijeenkomst Nationale Wetenschapsagenda bij het RIVM

Verslag discussiebijeenkomst Nationale Wetenschapsagenda bij het RIVM  Bijeenkomst op 24 september 2015, verslag door Annemiek Demon, RIVM    Aanwezig: ca. 100 leerlingen en vier docenten van de bovenbouw HAVO/VWO van het Nieuwe  Lyceum en de Werkplaats Kees Boeke, beide middelbare scholen in Bilthoven.    Doel en aanpak  Doel was om te inventariseren wat bij jongeren leeft over een aantal onderwerpen, die prominent in  de Nationale Wetenschapsagenda vertegenwoordigd zijn, dit in aanvulling op de reeds gestelde  vragen. Het ging om onderwerpen die de taakvelden van het RIVM betreffen. Van te voren waren  deze onderwerpen geselecteerd. Dit waren Duurzaamheid,  Nationale Veiligheid, , Gezondheid:  ziekte en zorg, en Gezondheid en gedrag. Aan de leerlingen is gevraagd welke vragen zij hierover aan  de wetenschap zouden willen stellen. Dit gebeurde in vier workshops, onder begeleiding van het  RIVM. De leerlingen is niet vooraf verteld welke vragen al in het kader van de NWA waren gesteld. Na  de workshops hebben leerlingen uit elke groep plenair terug gemeld wat zij de belangrijkste  vra(a)g(en) vonden. Voor het overzicht zijn de vragen geclusterd, waar dit tijdens de workshop al was  gebeurd is dit niet meer aangepast. Deels is na naderhand geclusterd t.b.v. het overzicht. Uiteraard  zijn er bij clustering ook andere invalshoeken mogelijk.   

Duurzaamheid (gespreksleider John Bolte, RIVM)  De groep heeft ook gediscussieerd over de definitie van duurzaamheid, dit leverde de volgende  elementen op: grondstoffen zo gebruiken dat ze lang mee gaan, hergebruik, zuinig, geen uitstoot  schadelijke stoffen, doorgaan in de toekomst, kwaliteit, goed voor het milieu, haalbaar en efficiënt,  volhoudbaarheid, minder brandstof gebruiken.    De top 3:   Hoe brengen we een nieuwe duurzame cultuur in de samenleving?   Wanneer is iets duurzaam genoeg?   Kunnen we in de toekomst, bij de toename van de bevolking, iedereen voeden?    Overige vragen (verwante vragen zijn naderhand geclusterd):  Over het meten van duurzaamheid   Hoe kun je meten wat het duurzaamste is?   Wanneer is iets goed voor het milieu?    Over politieke/beleidskeuzes    Hoe ver moeten we gaan met de duurzaamheid?    Moet er meer geld worden gestoken in het produceren van elektrische auto’s?   Vindt u dat volk meer aan een schone wereld moet bijdragen?   Is duurzaamheid belangrijker dan veiligheid?   Wat moer er aangepast worden aan het vervoer om verder te komen op dit niveau?   Wat doet de overheid aan duurzaamheid?   Maken duurzame maatregelen de economie niet kapot?    1   

Technische vragen   Hoe kan Nederland de uitstoot van broeikasgassen verminderen in de toekomst?   Hoe gaat Nederland inde toekomst de uitstoot van broeikasgassen verminderen?   Wat gaat er gebeuren met plastic (op oliebasis) in ons milieu?   Voor welke hulpbron is nog geen alternatief gevonden en zal er waarschijnlijk nooit zijn?   Welke vormen van duurzaamheid kunnen nog goed gebruiken voor de toekomst en voor  welke dingen hebben we nog geen duurzame vorm?   Wat zijn de gevolgen als we geen maatregelen nemen om duurzaam te leven?    Over gedragsbeïnvloeding   Hoe pas je iemands lifestyle aan op een duurzame lifestyle?   Hoe stimuleer je of beïnvloed je de maatschappij daadwerkelijk duurzaam te leven?   Hoe kan een zo groot mogelijke groep mensen uit de internationale samenleving bereikt  worden voor bewustwording over duurzaamheid en het activeren om op de meest efficiënte,  grondige, haalbare maar bovenal duurzame oplossing voor de duurzaamheidskwesties te  implementeren?    Over duurzame energie   Wat kunnen we het beste doen vanuit ecologisch oogpunt?   Is Blue Energy de energie van de toekomst en kunnen we deze vorm van energie opwekken  optimaliseren?    Vallen elektrische auto’s onder duurzame producten en zo ja waar moeten die dan aan  voldoen om duurzaam te zijn?   Zijn kerncentrales duurzaam?   Waarom wordt waterstof bijna nergens gebruikt?   Welke manieren om energie te winnen zijn het duurzaamst en is de er duurzaamste energie  ook echt duurzaam?   Denkt u dat elektriciteit de belangrijkste energiebron wordt in de toekomst?   Vindt u dat er meer geld moet worden besteed aan onderzoek naar kernfusie?   

Nationale Veiligheid (gespreksleider Sander Banus, RIVM)  De groep die met het onderwerp veiligheid bezig was heeft eerst in kaart gebracht welke risico’s en  rampen zij voor de toekomst zagen, heeft bepaald welke gevolgen dit zou kunnen hebben en  vervolgens welke onderzoeksvragen op de NWA zouden moeten komen.    De ‘winnende’ vraag:  De Zonnevlam (kernfusie op de zon)veroorzaakt op aarde elektriciteitsuitval en vervolgens ontstaat  er chaos > allerlei winkels en instanties functioneren niet meer, gebrek aan levensbehoeften,  ziekenhuizen zonder stroom, politie functioneert niet meer etc.    Is het voorkomen van de zonnevlam waarschijnlijk   Hoe lang duren de effecten van de zonnevlam?   Is er een alternatief voor elektriciteit?   Wat zijn de effecten van de zonnevlam en hoe plaatselijk zijn ze?    Hoe bewaar je de saamhorigheid en orde onder de bevolking als deze ramp optreedt?   2   

    Overige vragen:  Ramp:  de Europese Unie wordt lamgelegd door economische rampen of onenigheid, waardoor  onzekerheid staat in humanitaire kwesties (> geen Euro, frictie tussen landen en inwoners, handel  wordt plat gelegd, imago schade, verstoring dagelijks leven)   Hoe kan Nederland vitale onderdelen van de samenleving zelfstandig in stand houden? (denk  aan drinkwatervoorziening, financiële markten, elektriciteit?), als de Europese Unie door  rampen of onenigheid lamgelegd wordt     Ramp:  zeespiegelstijging veroorzaakt overstromingen.    Hoe kunnen we ons voorbereiden op een overstroming?    Welke gebieden lopen gevaar?    Hoe hoog is de stijging van de zeespiegel en hoeveel moet onze zee beveiliging verbeterd  worden om de toename op te vangen?    Kunnen we zeespiegelstijging voorkomen?    Hoeveel geld is hiervoor nodig?    Is het overstromingsrisico wel het ergste probleem bij zeespiegelstijging en hoe groot zijn de  ecologische risico’s?    Ramp: Cyberterroristen die het land ontregelen, door bijvoorbeeld de stormvloedkering te  ontregelen, banken over te nemen, infrastructurele organen plat te leggen   Hoe kun je internet veilig maken?   Hoe kun je je computer genoeg beveiligen   Hoe kun je mensen vinden die cyberaanvallen willen plegen?   Hoe kunnen we ervoor zorgen dat er altijd communicatie kan zijn, zodat vitale sectoren  kunnen blijven functioneren?    Ramp: Politieke/terroristische brandhaarden in het Midden‐Oosten zorgen voor toenemende  vluchtelingen/migrantenstroom richting het westen. Dit kunnen we niet aan op alle facetten  (economie, politiek sociaal‐maatschappelijk, saamhorigheid   Hoe kunnen we Nederland voorbereiden op het toenemende aantal vluchtelingen?   Is het nodig om gezondheidstesten in te voeren bij vluchtelingen en zo ja welke?   Welke moderne technologische middelen kunnen we gebruiken om de politieke en  terroristische brandhaarden tegen te gaan? 

  Gezondheid: ziekte en zorg (gespreksleider Linda van Kerkhof, RIVM)  De vragen zijn door de groep zelf geclusterd onder verschillende thema’s.     De top 3:   Welke rol speelt de kwaliteit van leven bij de beslissing in behandeling van een ziekte?   Wie moet de beslissing nemen of iemand doorleeft of niet? Wie bepaalt wanneer iemand  zijn levensgrens heeft behaald? 

3   



Kunnen vluchtelingen ziektes meenemen naar Europa waar wij niet tegen zijn gevaccineerd,  en zo ja welke? 

  Overige vragen (gedeeltelijk geclusterd tijdens de workshop zelf en deels naderhand):  Vragen geclusterd onder het onderwerp ziektemechanismen:   Heeft je emotionele toestand invloed op je gezondheid?   Kun je een miskraam of gehandicapt kind voorkomen   Kan er een permanente oplossing gevonden worden voor mentaal en fysiek gehandicapte  mensen?   In hoeverre beïnvloedt afhankelijkheid van mobiele telefonie je gezondheid (psychisch of  fysiek)   Hoe word je nou eigenlijk 100 jaar oud?   In hoeverre hebben cosmetische ingrepen/producten invloed op je gezondheid (botox, make  up etc.   Hoe kunnen we ervoor zorgen dat er meer orgaandonoren komen?   Zijn er manieren om organen te maken van stamcellen voor mensen die wachten op een  donororgaan?   Kan er meer onderzoek worden gedaan naar de werking van hersenen en hersenziektes?   Kunnen er betere testen worden gemaakt voor het opsporen van eierstokkanker?   Kan je in je lichaam een virus/bacterie isoleren of opsluiten en zo besmetting van anderen  voorkomen?   Ligt het alleen aan ziektes dat we doodgaan of is het ook het uitstellen van het  verouderingsproces?    Ethische vragen   Willen we wel zo erg tegen de natuur in gaan m.b.t. ziektebestrijding, chemische  middelen, (onnatuurlijke) medicijnen? De natuur ‘doodt’ ons in principe niet voor niets   Draait het leven niet om de kwaliteit ervan, in plaats van om de lengte? (Seneca)   In hoeverre kunnen wij mensen beslissen over leven en dood van onszelf en anderen?   Waarom komen de betere medicijnen niet op de markt als ze al wel bestaan? (is dit  omdat er minder aan wordt verdiend?)    Als het zo is dat mensen 10 jaar langer leven, maar niet pas later kwalen krijgen, willen  mensen dan wel 10 jaar langer leven?    Kan de gezondheidszorg beter verdeeld worden tussen westerse en niet‐westerse  landen?   Hoe gaan we de overbevolking oplossen, als iedereen ouder wordt? Moeten er  bijvoorbeeld regels komen over het krijgen van kinderen? Moeten vrijheden worden  beperkt?    Economische vragen   In hoeverre mag geld een rol spelen bij een beslissing tot zorg?   Beschikken we wel over genoeg middelen (eten, ruimte, gezondheidszorg etc.) voor de  groeiende bevolking?  

4   

     

In hoeverre mag de verzekeraar bepalen over het lot van de verzekerde? Moet er een  objectieve verzekeraar komen voor iedereen?  Hoe word je kosten neutraal  100?  Wat is een goede leeftijd om met pensioen te gaan als mensen steeds ouder worden?  Hoe kunnen we er voor zorgen dat mensen minder lang op de wachtlijst staan voor  operaties   Waarom ligt de norm voor het krijgen van thuiszorg zo hoog?  Hoe kunnen we ouderzorg efficiënt maken?  

  Zorgvragen   Welke woonvorm en zorg past bij zo veel oude mensen, zo dat ze zo lang mogelijk  autonoom zijn?   Heb je zelf echt keuze m.b.t. zorg?    Vragen over ziekten en leefstijl en communicatie   Nu we 100 jaar kunnen worden betekent dat dat men ook pas kwalen zal krijgen rond de  80 i.p.v. 70?   Hoe veel invloed heeft een gezonde levensstijl op de levensduur?   Wat is een definitie van gezond leven?    Wat is een gezonde leeftijd om dood te gaan?    Zetten we ons lange leven op het spel door ons milieu te vervuilen?   Wat is het profiel van een duurzame levenscyclus: kostenneutraal en milieuneutraal?   Wanneer moet de overheid zich actief bemoeien met de gezondheidssituatie?   Kun je voor meer ziekten preventiemaatregelen nemen? Bijvoorbeeld bij genetische  hartkwalen   Kan er meer onderzoek worden gedaan naar medicijnen die ziekten genezen i.p.v.  symptomen onderdrukken?   In hoeverre kunnen we de gezondheid van de mens rekken?   Hoe voorkom je een mediahype rond een besmettelijke ziekte?    Eten en bewegen   Hoe zorg je voor meer bewustzijn bij mensen over de (on)gezondheid van bepaalde  voedingsmiddelen?   Hebben jongens minder aanleg om dik te worden dan meisjes?   Waarom delen jullie chocolaatjes uit als het hier over gezond leven gaat?   Kun je op de middelbare school kooklessen  over hoe je makkelijk gezond en snel kunt koken  verplichten    Zijn proteïne shakes goed of kun je beter eiwitten uit gewone voedingsmiddelen eten?   Hoe komt het dat mensen gemiddeld ouder worden terwijl we een ongezondere leefstijl  ontwikkelen?   Moet je op je gewicht letten of is er gezond uitzien wel genoeg?   Werkt een middagdutje voor jongeren om slaapgebrek te voorkomen?   Is het zinvol om vitaminepillen te slikken?   In hoeverre is sporten belangrijk?  5   

 Moet je een bepaald aantal stukken fruit per dag eten?        Speciale jongerenthema’s   In hoeverre is de zorg beter geworden nu alles digitaal wordt bijgehouden? Denk aan de tijd  die het kost om alle gegevens in te voeren   In hoeverre zijn harddrugs gevaarlijk of is het gewoon niet maatschappelijk geaccepteerd?   Heeft de verhoogde alcoholgrens nou gezorgd voor een gezondere jeugd?   Is het mogelijk om een online huisarts op te stellen?   Waarom wordt er geen voorlichting gegeven over drugs, i.p.v. dat het een taboe blijft? 

  Gezondheid en gedrag (gespreksleider Johan Melse, RIVM)    De top 3:   We weten wat wel/niet gezond is, waarom blijven we dan toch nog ongezonde dingen  eten/doen?   Is het realistisch om alleen gezonde restaurants te hebben? (willen we dat?)   Hebben accijnzen een positieve invloed op de gezondheid (roken, snoep)?    Overige vragen (naderhand geclusterd):  Over opleiding/omgeving   In hoeverre beïnvloedt de omgeving de keuze van de consument om wel of niet gezonde te  leven?   In welke mate word je door je omgeving beïnvloed bij je keuzes?   Is er een verband tussen opleidingsniveau Hoe beïnvloedt opleiding je gezondheid en je  keuzes daarin?    Is er een verband tussen opleidingsniveau en de gezondheid van mensen?   In hoeverre bepaalt jouw milieu je kans op gezondheid?   Wat is het verband tussen de klassenverschillen en de levensverwachting?    Over eigen verantwoordelijkheid en rol overheid   Moeten mensen hun eetgewoonten aanpassen of moet de overheid ervoor zorgen dat er  geen fastfood meer wordt verkocht?   Wat wordt er tot nu toe door overheden gedaan om ongezonde verleidingen voor mensen te  verminderen?   In hoeverre draag je zelf verantwoordelijkheid voor je al dan niet gezonde leefstijl?   Is gezonde voeding ook echt beter voor de maatschappij?   Is het een goede ontwikkeling om voeding gezonder te maken?    In hoeverre bepaalt de maatschappij je eetgedrag?   In hoeverre is het een keuze om wel of niet gezond te leven? En als het geen keuze is, welke  factoren spelen dan mee?    In hoeverre is de overheid verantwoordelijk voor de gezondheid van ‘haar’ inwoners?   Hoe ver moeten we gaan met medische verbeteringen?  6   

  Over gedragsbeïnvloeding en economie   Hoe kun je gedrag beïnvloeden tot gezondere keuzes?   Wat gebeurt er als iedereen gezond zou leven, met de economie en de banen bijvoorbeeld?   In hoeverre moeten je zorgkosten worden vergoed als je gezondheid achteruit gaat door je  eigen gedrag?    Over waarom het moeilijk is om gezond te eten    Is het mogelijk om alleen maar gezond te leven?   Zitten er verslavende dingen in fast food?   Wat zorgt ervoor dat je altijd door wilt eten terwijl je eigenlijk al genoeg hebt gehad?   Is snel last hebben van trek erfelijk?   Hoe komt het mensen die duidelijk overgewicht hebben niet altijd hun eetpatroon willen  aanpassen, als ze weten dat het gevaarlijk voor ze is?   Wat zorgt ervoor dat mensen trek krijgen?   Waarom hebben sommige mensen eerder de neiging om te eten dan anderen?    Overig   Hoe zorgen we dat we gezond oud worden?   Is gelukkig zijn wel gezond?   Is ‘gezond’ voor iedereen hetzelfde?            

7