TNO rapportage voor Stichting Opleidings- en Ontwikkelingsfonds Waterbouw
WATERBOUWER BLIJVEN Onderzoeksrapport 2014
02 juni 2014
Waterbouwer blijven Onderzoeksrapport mei 2014
Rapport voor
Stichting Opleidings- en Ontwikkelingsfonds Waterbouw mevrouw drs. L.M. van Vlier, secretaris Bezuidenhoutseweg 12 2594 AV Den Haag
Datum
02 juni 2014
Auteurs
F.S.M. Vos (TNO) K. Haak (a-advies)
Projectnummer Rapportnummer
060.05052/01.01 R14060
Contact TNO Telefoon E-mail
F.S.M. Vos (TNO) 088 866 52 68 / 06 21 13 44 40
[email protected]
Gezond Leven Polarisavenue 151 2132 JJ Hoofddorp Postbus 718 2130 AS Hoofddorp www.tno.nl T 088 866 61 00 F 088 866 87 95
[email protected]
© 2014 TNO Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande toestemming van TNO. Indien dit rapport in opdracht werd uitgebracht, wordt voor de rechten en verplichtingen van opdrachtgever en opdrachtnemer verwezen naar de Algemene Voorwaarden voor opdrachten aan TNO, dan wel de betreffende terzake tussen de partijen gesloten overeenkomst. Het ter inzage geven van het TNO-rapport aan direct belanghebbenden is toegestaan. Handelsregisternummer 27376655
Inhoudsopgave 1
Inleiding .....................................................................................................................................1
2 2.1 2.2 2.3
Werkwijze ..................................................................................................................................3 Projectgroep en stuurgroep.......................................................................................................3 Deskresearch ............................................................................................................................3 Inventarisatie huidig beleid en behoeften .................................................................................3
3 3.1 3.2 3.3 3.4 3.5 3.6
Resultaten vragenlijstonderzoek en interviews .........................................................................5 Respons ....................................................................................................................................5 Algemene gegevens .................................................................................................................5 Ontwikkelingen ..........................................................................................................................6 Inzet van personeel .................................................................................................................11 Huidig beleid ...........................................................................................................................13 Middelen ..................................................................................................................................16
4 4.1 4.2 4.3 4.4
Conclusies en aanbevelingen .................................................................................................19 Conclusies ...............................................................................................................................19 Behoefte aan ondersteuning ...................................................................................................19 Aanbevelingen ........................................................................................................................20 Suggestie voor concrete acties ...............................................................................................22
Bijlage 1 Scans ......................................................................................................................................23 Bijlage 2 Middelenanalyse .....................................................................................................................29 Bijlage 3 Interview- en nabelprotocol .....................................................................................................33
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
1
Inleiding In de Waterbouw werken ongeveer 10.000 mensen in zeer gespecialiseerde beroepen. Onder de Waterbouw vallen 160 bedrijven, 34 volgen hiervan de cao-waterbouw. Bij deze 34, voornamelijk kleine, bedrijven zijn in totaal 984 werknemers werkzaam (www.waterbouwers.nl, cijfers 2013). Bedrijven in de Waterbouw houden zich bezig met de aanleg en het onderhoud van havens en waterwegen, landaanwinning, aanleg van kunstmatige eilanden, bouwen met natuur en infrastructuurprojecten. Het zijn nationaal en internationaal succesvolle ondernemingen. De Waterbouw is een moderne en dynamische sector met een goed toekomstperspectief voor jongeren die kiezen voor een opleiding en beroep in deze branche. Daarnaast heeft de Waterbouw blijvend goed opgeleide technische mensen nodig voor het uitvoeren van bijzondere waterbouwkundige werken. Cao-partijen hebben in 2013 een protocol afspraak gemaakt over duurzame arbeidsverhoudingen en inzetbaarheid vanuit de idee dat een constructief en innovatief bedrijfsklimaat de kans op duurzame inzetbaarheid van werknemers vergroot. Het creëren van een dergelijk klimaat vraagt om betrokken werkgevers, betrokken (lijn)managers en betrokken werknemers. Zij investeren in hun eigen en in elkaars belangen. Steeds meer werkgevers en werknemers onderschrijven het belang van investeren in duurzame inzetbaarheid van mensen. Voor gezonde en productieve bedrijven zijn immers gezonde, productieve én gemotiveerde mensen nodig. Cao-partijen in de waterbouw zijn tot de conclusie gekomen, dat er over de hele linie druk op de duurzame inzetbaarheid aan het ontstaan is, dat die druk is opgevoerd door het verhogen van de pensioengerechtigde leeftijd en dat in specifieke onderdelen van de sector extra druk wordt veroorzaakt door fysieke en mentale belasting. Die conclusie heeft tot de afspraak geleid om te komen tot een sectoraal protocol voor het bevorderen van duurzame inzetbaarheid. De focus op duurzame inzetbaarheid is nieuw voor de sector. Er is inzicht nodig en er zal beleid moeten worden ontwikkeld, op basis waarvan activiteiten en maatregelen kunnen worden ontwikkeld die bijdragen aan duurzame inzetbaarheid. De sector wil zich daarbij nadrukkelijk niet alleen richten op curatieve maatregelen, maar zoekt vooral naar preventieve maatregelen. De thema’s die hierbij centraal staan, zijn de volgende: 1. gezondheid en vitaliteit; 2. boeien en binden (competenties en talentontwikkeling); 3. work-life balance en flexibiliteit; 4. leiderschap en dialoog (arbeidsverhoudingen); 5. motivatie en betrokkenheid. Om zicht te krijgen op het huidige beleid en maatregelen hebben partijen in de waterbouw TNO en a-advies gevraagd een inventariserend onderzoek te doen naar duurzame inzetbaarheid onder werkgevers en werknemers in de waterbouw. In dit rapport wordt verslag uitgebracht van het onderzoek.
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
1
In hoofdstuk 2 wordt ingegaan op de wijze waarop de gegevens zijn verzameld, in hoofdstuk 3 worden belangrijke ontwikkelingen, de huidige inzet van personeel en het beleid beschreven. In hoofdstuk 4 worden adviezen gegeven voor verdere vormgeving van beleid binnen de branche.
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
2
2
Werkwijze
2.1
Projectgroep en stuurgroep Voor het project zijn een project- en stuurgroep geformeerd. De projectgroep bestaat uit Lea van Vlier en Joris van den Broeke vanuit de Waterbouw, en Francel Vos (TNO) en Karlien Haak (a-advies) als onderzoekers. De projectgroep is verantwoordelijk voor de inhoud en voortgang van het project. De stuurgroep bestaat naast de projectgroep uit een afvaardiging van de bedrijven (Boskalis (Marinka Verhage), Van Oord (Rob van den Berg), en twee vakbondsbestuurders van CNV (Gert Jan den Besten) en Nautilus (Dirk Broek)). De stuurgroep fungeert als klankbord voor de projectgroep.
2.2
Deskresearch Ter oriëntatie op aanknopingspunten voor duurzame inzetbaarheid binnen de sector hebben we bestaande documenten bestudeerd. We hebben gekeken naar de opbouw van het personeelsbestand, eerder uitgevoerde onderzoeken (Ecorys) en arbeidsmarktonderzoeken.
2.3
Inventarisatie huidig beleid en behoeften Op basis van het deskresearch hebben we met de stuurgroep een aantal vragenlijstmodules geselecteerd voor het uitvragen van ontbrekende kennis (zie bijlage 1). Om het huidige beleid en de behoeften per bedrijf te inventariseren hebben we gebruik gemaakt van online-vragenlijsten. Voor een branche-breed beeld is aan alle 34 bedrijven gevraagd de vragen te beantwoorden. Het verzoek is uitgezet onder sleutelfiguren van de bedrijven (directie/P&O). Na het invullen van de lijst ontvingen de bedrijven direct een terugkoppeling van de resultaten. Voor verfijning van de data zijn 10 bedrijven geïnterviewd. De overige bedrijven zijn telefonisch benaderd om de resultaten toe te lichten en een aantal aanvullende vragen te stellen over bestaand beleid, knelpunten en behoefte aan ondersteuning (bijvoorbeeld vanuit het O&O fonds). Voor de interviews is een interviewprotocol opgesteld (zie bijlage 3) en voor de bedrijven die niet zijn geïnterviewd is een nabel-protocol gemaakt (zie ook bijlage 3). Het O&O fonds heeft de vragenlijsten en interviews aangekondigd bij haar leden en deelname aan het project gepromoot.
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
3
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
4
3
Resultaten vragenlijstonderzoek en interviews In dit hoofdstuk worden de resultaten van de het vragenlijstonderzoek en de interviews beschreven. Waar nodig wordt aangevuld met informatie uit het deskresearch.
3.1
Respons Onder alle 34 bedrijven die de cao-waterbouw volgen, is een vragenlijst uitgezet. 13 bedrijven vulden de vragenlijst in. Onder de 13 invullers zaten de 10 bedrijven die zijn geïnterviewd. De bedrijven die de vragenlijst hebben ingevuld en zijn geïnterviewd zijn, afgezet tegen de data van het deskresearch, een goede afspiegeling van de sector; de verzamelde gegevens dekken 90% van de populatie (aantal werknemers werkzaam binnen de betrokken 13 bedrijven/ totaal aantal werknemers werkzaam binnen de sector). De bedrijven die niet zijn geïnterviewd zijn nagebeld. Van de 24 bedrijven zijn 9 bedrijven telefonisch bereikt voor het geven van een toelichting op het project en voor het stellen van een aantal vragen. De overige bedrijven waren niet bereikbaar, niet geïnteresseerd in deelname of de juiste contactgegevens waren niet beschikbaar.
3.2
Algemene gegevens Allereerst schetsen we in het kort de algemene kenmerken van de bedrijven en hun werkzaamheden. Omvang bedrijven Onder de sector vallen voornamelijk kleine bedrijven. Uitzondering vormen twee grote bedrijven (Boskalis en Van Oord) en een middelgroot bedrijf (Tideway). Deze bedrijven maken onderdeel uit van de responsgroep. Binnen de bedrijven valt vaak maar een klein deel van de medewerkers onder de cao-waterbouw, overige medewerkers vallen vaak onder de cao-bouw of vallen niet onder een cao. Veiligheid en kwaliteit hebben prioriteit Bij alle bedrijven is gevraagd of gezocht naar de missie en visie. Veiligheid en kwaliteit van werken hebben bij alle bedrijven prioriteit. Bij een aantal bedrijven wordt daarnaast ook het belang van gezond en productief personeel genoemd, maar voor veel bedrijven is de zorg voor mensen impliciet. Er is zeker aandacht voor de mensen, maar het is geen onderwerp waar bedrijven zich op grote schaal mee profileren. Aard van het werk Werk is vaak gekoppeld aan een schip en op het schip werken vaste teams. Daardoor is er eigenlijk ook nooit discussie over roosters of werkverdeling. Je doet gewoon het werk wat bij het schip hoort. Er kan wel gerouleerd worden, maar dat is niet een kwestie van anders roosteren. Als er overgestapt wordt naar een ander schip en ander werk, betekent dit meestal een verandering van functie of takenpakket en dus een loopbaanstap. Schepen hebben vaak maar een kleine bezetting. Medewerkers op de schepen moeten daardoor breed inzetbaar zijn. Het
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
5
gaat niet alleen om het besturen van de schepen en uitvoerende handelingen, maar ook om administratie, klantcontact en het schoonhouden en onderhoud van de schepen. Belasting Het werk van de waterbouwers is steeds minder fysiek geworden door meer en betere (ergonomische) middelen. Het werk is wel onregelmatig en men is vaak meerdere dagen of weken van huis. De mensen in de waterbouw kiezen echter bewust voor het vak en de lastige combinatie met privé lijkt hierdoor voor de meesten geen issue. Toch is het wel iets om ‘vinger aan de pols’ over te blijven houden. “We hebben niet echt last van een onaantrekkelijk imago van de branche. Mensen die voor het werk kiezen, kiezen hier bewust voor en kennen de voor- en nadelen.” Bij sommige bedrijven wordt gewerkt in ploegen-/volcontinu-dienst, anderen werken alleen in dagdiensten. Volcontinu-diensten zijn niet per definitie zwaarder. Dagdiensten lopen vaak uit (12 uur is geen uitzondering), terwijl bij ploegendiensten na 8 of 9 uur altijd een nieuwe groep klaarstaat om het werk over te nemen. Werken in nachtdiensten is door de verstoring van het bioritme uiteraard wel zwaar, zeker bij het toenemen van de leeftijd. Verzuim Ondanks de belasting is het verzuim binnen de sector is erg laag. Deels komt dit door de cultuur en teamgeest onder personeel, deels door de wijze van registreren. Een aantal bedrijven gaf aan kortdurend verzuim niet door te geven aan de arbodienst vanwege de lastige administratie.
3.3
Ontwikkelingen In figuur 3.1 t/m 3.3 worden de belangrijkste ontwikkelingen binnen de sector weergegeven zoals die door de bedrijven worden ervaren. De data zijn afkomstig uit de 13 ingevulde vragenlijsten. Op basis van de interviews wordt een toelichting gegeven op de data. Bij de analyse van de data is gekeken naar gemiddelde scores en naar scores voor de (middel)grote bedrijven (Boskalis, Van Oord, Tideway) en de kleinere bedrijven. De bedrijven ervaren vergelijkbare ontwikkelingen, maar er worden enkele opvallende verschillen tussen de grote en kleine bedrijven gerapporteerd. De data komen in belangrijke mate overeen met de gegevens van het deskresearch, al werden in het deskresearch geen data gevonden waarbij onderscheid gemaakt wordt tussen grote en kleine bedrijven. Ook werden niet alle onderwerpen eerder uitgevraagd.
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
6
0,0
1,0
2,0
3,0
4,0
5,0
6,0
7,0
8,0
6,3
Er zijn niet voldoende (vak)mensen te vinden 4,5
Onze branche heeft een onaantrekkelijk imago
6,8
We hebben te maken met toenemende concurrentie
7,0
Klanten stellen meer en steeds veranderende eisen Opdrachtgevers vinden duurzaamheid steeds belangrijker
6,5
Wetgeving en/of cao dwingt ons iets aan duurzame inzetbaarheid te doen.
6,5
Gemiddelde score
Figuur 3.1
9,0 10,0
Grote bedrijven
Kleine bedrijven
Externe ontwikkelingen (1 = geen vraagstuk, 10 = belangrijk vraagstuk) (gepresenteerde getal hoort bij de gemiddelde score)
Grotere bedrijven lijken meer moeite te hebben met het vinden van voldoende vakmensen en kleinere bedrijven beoordelen het imago van de branche als iets minder positief. 0,0
1,0
2,0
3,0
4,0
5,0
6,0
7,0
10,0
8,1
We professionaliseren/ontwikkelen ons als bedrijf. 6,5
We zijn bezig met het invoeren van nieuwe werkwijzen/processen. 3,8
We voorzien een krimp van onze organisatie
5,2
We groeien als organisatie
6,0
De samenwerking in de keten wordt belangrijker
Figuur 3.2
9,0
5,3
We zitten middenin een organisatieverandering.
Gemiddelde score
8,0
Grote bedrijven
Kleine bedrijven
Interne ontwikkelingen (1 = geen vraagstuk, 10 = belangrijk vraagstuk) (gepresenteerde getal hoort bij de gemiddelde score)
Kleinere bedrijven hebben op dit moment meer te maken met organisatieveranderingen dan grote bedrijven en voor kleine bedrijven staat de samenwerking in de keten hoger op de agenda. Grote bedrijven zien vooral groei als belangrijkste interne ontwikkeling. Gemiddeld genomen is professionalisering binnen de sector vooral een issue.
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
7
0,0
1,0
2,0
3,0
4,0
5,0
6,0
7,0
5,9
Door lange dienstverbanden raken mensen vastgeroest
We zien dat er op medewerkers een steeds groter beroep wordt gedaan vanuit de privésfeer (kinderopvang, mantelzorg etc) We verliezen veel kennis door uitstroom
4,9
4,4
5,0
We krijgen steeds meer jongeren met nieuwe en andere verwachtingen (ten aanzien van flexibiliteit, doorgroei etc). Gemiddelde score
Figuur 3.3
Grote bedrijven
9,0 10,0
6,7
De groep ouderen (waarvoor het werk lastig vol te houden is) neemt toe
De onderlinge verschillen (leeftijd, cultuur, geslacht etc) nemen toe. We zien dit terug in lastige onderlinge samenwerking, verschillende normen/waarden.
8,0
6,1
Kleine bedrijven
Demografische ontwikkelingen (1 = geen vraagstuk, 10 = belangrijk vraagstuk) (gepresenteerde getal hoort bij de gemiddelde score)
Bij demografische ontwikkelingen worden de grootste verschillen tussen grote en kleine bedrijven gezien. Alle bedrijven maken zich zorgen over inzetbaarheid van ouderen in de toekomst maar grote bedrijven geven daarnaast aan dat onderlinge samenwerking met verschillende culturen een issue is. Bovendien lijken grote bedrijven ook meer last te hebben van kennisuitstroom. Binnen kleine bedrijven zitten juist meer mensen die vanwege lange dienstverbanden wat inflexibel en vastgeroest raken. De onderwerpen waar bedrijven prioriteit aan geven verschillen uiteraard per bedrijf. Zo geven kleinere bedrijven iets meer prioriteit aan professionalisering en hebben grote bedrijven meer zorg over het tevreden en inzetbaar houden van personeel. Om branchebreed beleid te formuleren is gekeken naar de hoogste scores binnen de groep. Aan de bedrijven is gevraagd welke ontwikkelingen op korte termijn vooral van belang zijn (figuur 3.4). Deze ontwikkelingen geven richting aan de wijze waarop invulling kan worden gegeven aan duurzaam inzetbaarheidsbeleid.
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
8
0
1
2
3
4
5
6
7
8
We professionaliseren/ontwikkelen ons als bedrijf.
10 9
Klanten stellen meer en steeds veranderende eisen; scholing, ontwikkeling en veranderingsbereidheid zijn daarom belangrijk
7
We hebben te maken met toenemende concurrentie
6
Er zijn niet voldoende (vak)mensen te vinden
5
Opdrachtgevers vinden duurzaamheid steeds belangrijker; duurzaam omgaan met personeel hoort daarbij.
4
De groep ouderen (waarvoor het werk lastig vol te houden is) neemt toe
4
Figuur 3.4
9
Ontwikkelingen die vooral van belang zijn (aantal keer dat bedrijven dit punt in hun top-5 hebben benoemd, max. score =13 (aantal invullers))
Hieronder worden de data toegelicht met uitspraken die gedaan zijn tijdens de interviews. De belangrijkste reden om aandacht aan duurzame inzetbaarheid te besteden is dat bedrijven continu bezig zijn met professionalisering. Hierin moeten mensen mee kunnen en willen bewegen. Uit de interviews kwam naar voren dat de ontwikkelingen wel geleidelijk gaan en mensen voldoende tijd hebben om aan veranderingen te wennen. “Baggerwerk is redelijk traditioneel; er verandert niet zoveel of het gaat langzaam. Dat kunnen de mensen wel bijhouden.” “Innovaties binnen de sector blijven achter maar worden wel verwacht. Op termijn zullen medewerkers hier ook ‘last’ van krijgen. Een deel van de mensen zal wel mee willen voor een deel geldt dit niet of is het te lastig.” Klanten stellen meer en steeds veranderende eisen; scholing, ontwikkeling en veranderingsbereidheid zijn daarom belangrijk. Bedrijven moeten erg flexibel zijn in de productie; als er een vraag is, moet je daar eigenlijk meteen op inspelen en geen ‘nee’ verkopen. Het vraagt om open communiceren, samenwerken, meedenken met de klant en andere belanghebbenden. “…je komt er niet met alleen een vakidioot zijn.” Er is wel sprake van concurrentie, maar ieder bedrijf heeft toch wel zijn eigen specialiteiten, of door het type werk of door de locatie van waaruit ze werken (omgevingskennis). Voor de (kleine) bedrijven die vooral voor Nederlandse klanten werken geldt, dat de concurrentie niet is toegenomen maar de vraag wel is afgenomen. “Misschien moeten we straks heel ander werk gaan doen, de vraag is: kunnen mensen daar in mee bewegen?” Bedrijven die veel werken met andere nationaliteiten merken dat Nederland voorop loopt qua inzetbaarheidsbeleid. Wet- en regelgeving veranderen continu en worden steeds strenger en
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
9
veelomvattender. Hierin meegaan kost tijd en geld, terwijl dat niet altijd direct is terug te verdienen. Daar komt nog bij dat de overheid vaak ook de grote klant is en aanvullende eisen kan stellen op gebied van duurzaamheid, zoals het goed scoren op de CO2 ladder. Concurrentie voor de grotere bedrijven komt vooral uit China, zij kunnen goedkoop mensen regelen en ze financieren vaak de projecten. “Innovaties die hier bedacht worden, worden door China gekopieerd. Dat zet een druk op onze prestaties.” Op dit moment zijn er nog voldoende mensen te vinden voor het werk. Als men al moeite heeft om mensen te vinden, dan gaat dat meer om het vinden van mensen voor de binnendienst. Bij bedrijven die groeien moeten mensen soms wel versneld doorstromen. Daarbij loopt het primaire proces gevaar. Ook bedrijven met een verouderd personeelsbestand zoeken naar mogelijkheden voor doorstroom. Voor de toekomst zijn het vinden en behouden van voldoende vakmensen voor de meeste bedrijven zeker een punt van zorg. Bedrijven vragen tegenwoordig vaak een hoger instapniveau. Waar vroeger mensen kwamen ‘aanlopen’ en geschoold werden binnen het bedrijf tot MBO+-niveau, wil men nu bij binnenkomst eigenlijk al graag een MBO+-er hebben. Ook werken veel bedrijven met een lage bezetting op de schepen, waardoor mensen veel verschillende taken moeten kunnen uitvoeren. “Tegenwoordig willen we graag medewerkers met een bepaald instapniveau, eigenlijk een schaap met 5 poten om op het schip met minder mensen te kunnen werken (zowel uitvoering als onderhoud, varen én baggeren…). Deze mensen zijn heel lastig te vinden. De vijver is te klein.” Vakbekwame mensen die men momenteel in huis heeft, hebben vaak een HBO/WO-werken denkniveau. Niet omdat ze zo zijn binnengekomen, maar door alles wat ze tijdens het werk hebben geleerd. Ze combineren in hun werk MBO- met HBO-taken. Als deze mensen (vaak ouderen) in de huidige tijd waren opgegroeid, zouden ze hoogst waarschijnlijk hebben doorgeleerd en de doorgeleerde mensen van nu willen de MBO-taken niet meer uitvoeren. Ander punt is dat mensen natuurlijk veel leren binnen het bedrijf. Kennis verdwijnt niet alleen door uitstroom van ouderen maar ook door voortijdige uitstroom van jongeren. Het is belangrijk om ervoor te zorgen dat ze in ieder geval behouden blijven voor de branche. “Medewerkers zijn nog relatief makkelijk te vinden. De vraag is of dit in de toekomst ook nog zo is. Zeker als je uittredeleeftijd aanpast en regelingen aanpast dan is branche mogelijk niet meer zo aantrekkelijk.” Bij werving en selectie let men op de samenstelling van het huidige bestand. Men ziet bij sommige bedrijven dat jongeren andere eisen stellen en meer bezig zijn met de ‘profits’ voor henzelf dan voor het bedrijf. Daar moet een goede balans in worden gevonden, net als dat verwachtingen over groei en ontwikkeling ‘gemanaged’ moeten worden. “We werven bewust meer jongeren de laatste tijd. Er wordt bewust gezocht naar een goed mix om kennis over te dragen.” De zorgen om de inzet van oudere werknemers wordt in de volgende paragraaf toegelicht.
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
10
3.4
Inzet van personeel Aan de deelnemende bedrijven is gevraagd hoe ze aankijken tegen de huidige en toekomstige inzetbaarheid van hun medewerkers. In figuur 3.5 is de gemiddelde score op verschillende onderwerpen te zien. De gegevens zijn afkomstig van de 13 ingevulde vragenlijsten.1 0,0
1,0
2,0
3,0
4,0
5,0
6,0
7,0
8,0 7,3
Gezondheid
7,6
Vakkennis/vaardigheden
7,8
Motivatie 7,3
Werk-privébalans 6,6
Veranderingsbereidheid Persoonlijlk leiderschap
7,0
Cultuur
7,1 7,5
Huidige prestaties 5,1
Toekomstige inzetbaarheid Gemiddelde score
Figuur 3.5
9,0
Grote bedrijven
Kleine bedrijven
Inzetbaarheidsissues, gemiddelde scores (hoe hoger de score hoe beter, 1= slecht, 10=zeer goed) (gepresenteerde getal hoort bij de gemiddelde score)
De toekomstige inzetbaarheid krijgt de laagste score. Voor grote bedrijven lijkt dit nog een belangrijker issue dan voor kleinere bedrijven. Binnen de grote bedrijven scoort de gezondheid ook minder positief, maar is men weer meer tevreden over de huidige prestaties. Om gerichter beleid te kunnen gaan voeren is aan de bedrijven gevraagd een prioriteitenlijstje te maken met onderwerpen waar ze vooral aandacht aan zouden willen besteden, als het gaat om het inzetbaar houden van de medewerkers. In figuur 3.6 wordt een overzicht gegeven van de hoogste scores voor de totale groep. Grote bedrijven geven iets meer prioriteit aan aandacht voor dialoog en veranderingsbereidheid, terwijl kleinere bedrijven meer prioriteit willen geven aan aandacht voor zwaar werk. De onderwerpen hangen uiteraard met elkaar samen.
1
Tijdens de nabelronde is bij 9 andere bedrijven getoetst of de scores herkenbaar zijn. De scores op de nabelronde leken iets positiever dan de scores op de vragenlijsten maar de trend is vergelijkbaar. Om die reden wordt bij de beschrijving uitgegaan van de scores op de vragenlijsten.
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
11
0
2
4
6
… meer moeite met de zwaarte van het werk
6
… toe zijn aan meer of andere uitdagingen in het werk
4
… verouderde kennis en vaardigheden hebben
4
Veranderingsbereidheid van medewerkers
4
Figuur 3.6
8
Belemmeringen (in werk of privé)
3
Aanspreekcultuur
3
Eigen verantwoordelijkheid voor gezondheid & inzetbaarheid
3
Inzetbaarheidsissues die vooral van belang zijn (aantal keer dat bedrijven dit punt in hun top-5 hebben benoemd, max. score =13 (aantal invullers))
Hieronder wordt op basis van de interviews een toelichting gegeven op de data. Over het algemeen is men tevreden over de inzetbaarheid van het personeel. De scores zijn positief. Er is een open sfeer. Onvrede wordt uitgesproken. Men voelt zich betrokken bij het bedrijf en snapt dat er af en toe veranderd moet worden, al gaat die verandering niet altijd vanzelf. Het is niet een populatie die makkelijk verandert en zelf initiatief neemt bij het werken aan hun inzetbaarheid. Men is gehecht aan wat men heeft. “Er zit een lijdzaamheid in de cultuur. Men zegt al snel: ‘dat moet m’n bedrijf/leidinggevende maar regelen’.” De verplichte scholing die de sector kent maakt dat de kennis bij de meeste mensen goed up-to-date is en dat het bijhouden geen groot issue is. Toch is het gezien de professionalisering wel zaak dat hier aandacht voor blijft. Zonder scholing zal de kennis binnen de branche snel verouderd zijn. Werknemers worden ingedeeld per boot en vormen een hecht team. Over het algemeen gaat de samenwerking goed, al zie je soms wel irritaties tussen culturen en generaties. Meestal worden die wel goed opgelost. Een enkel bedrijf kiest er bewust voor om op het schip Nederlands als voertaal te laten spreken; goed voor de communicatie, het voorkomen van misverstanden en het maken van fouten. “Soms zie je dat ouderen niet gewend zijn aan de mentaliteit van de jongeren maar ook andersom. Soms geeft dat wat wrijving.” De gezondheid van medewerkers is op dit moment bij de meeste bedrijven geen probleem. Het verzuim is laag en men is over het algemeen goed in staat aan de eisen van het werk te voldoen. Wel maakt men zich zorgen over het toenemende percentage mensen met overgewicht.
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
12
“Overgewicht is een aandachtspunt. Op een schip wordt goed maar ook veel gegeten.” Inzetbaarheid in de toekomst scoort in verhouding laag. Men verwacht dat er door het opschuiven van de pensioenleeftijd meer mensen moeite krijgen het werk vol te houden. Toch werden er positieve geluiden gehoord. “Voor ouderen worden deze taken soms lastig maar er is niet veel uitval. Mensen houden het meestal gewoon vol tot aan pensioen. Er is laatst iemand op z’n 70e gestopt.” Buiten het werk bij het baggerbedrijf heeft men op de markt weinig mogelijkheden met hetzelfde salaris en dezelfde vrijheid/ avontuurlijkheid. Veel bedrijven zien een belang in het verbeteren van de dialoog over inzetbaarheidsproblemen; nu staan mensen er te makkelijk in: dat regelen we dan wel, de mantel der liefde. Men neemt het nog niet serieus genoeg. “Ik heb een stuurman naar een cursus gestuurd omdat hij dreigde vast te lopen. Hij heeft een knop omgezet, maar zijn collega’s en leidinggevende blijven sceptisch over wat dat oplevert: ‘we moeten maar zien hoe lang het duurt.”
3.5
Huidig beleid In onderstaande grafieken staan de resultaten van een korte bedrijfsscan. In figuur 3.7 staan de gemiddelde scores op de gemeten onderdelen (10-puntsschaal, hoe hoger hoe beter het punt geregeld is). 0,0
1,0
2,0
3,0
4,0
5,0
6,0
7,0
8,0
7,2
Ontwikkelingen
7,3
Monitoring
7,4
Leidinggeven
8,2
Dialoog en participatie 7,6
Middelen 5,8
Alternatief werk
7,9
Cultuur
Figuur 3.7
10,0
6,6
Visie & Beleid
Gemiddelde score
9,0
Grote bedrijven
Kleine bedrijven
Gemiddelde scores korte bedrijfsscan (gepresenteerde getal hoort bij de gemiddelde score)
In figuur 3.8 staan de onderwerpen die het beste ontwikkeld zijn. De best ontwikkelde onderdelen scoren bij grote en kleine bedrijven gelijk, al scoren grote bedrijven over de hele linie iets hoger dan kleine bedrijven. Grote bedrijven lijken wel beduidend meer draagvlak te hebben voor aandacht voor duurzame inzetbaarheid.
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
13
0,0 1,0 2,0 3,0 4,0 5,0 6,0 7,0 8,0 9,0 10,0 Periodiek worden functioneringsgesprekken gevoerd
8,8
Middelen voor behoud van vakkennis
8,7
Eigen verantwoordelijkheid en initiatief van werknemers worden gestimuleerd
8,4
Middelen voor groei en ontwikkeling
Figuur 3.8
8,3
Hoogste scores op korte bedrijfsscan
In figuur 3.9 staan de onderwerpen die het minst goed ontwikkeld zijn. Ook hier geldt dat grote bedrijven op de meeste punten vergelijkbaar scoren als kleine bedrijven. Wel scoren grote bedrijven relatief lager dan kleine bedrijven op balans werk-privé en op de mate waarin leidinggevenden in staat zijn hun rol te vervullen. Kleine bedrijven hebben duidelijk minder middelen beschikbaar om de gezondheid van medewerkers te bevorderen en niet of nauwelijks een visie/strategie ontwikkeld voor duurzame inzetbaarheid. 0,0 Er zijn alternatieve functies/taken beschikbaar voor mensen die minder inzetbaar zijn
Er is een visie & strategie/beleid voor duurzame inzetbaarheid (vooral kleine bedrijven)
2,0
4,0
6,0
8,0
4,7
6,2
Meten van de tevredenheid van medewerkers
6,5
Middelen om gezondheid te bevorderen (vooral kleine bedrijven)
6,6
Figuur 3.9
10,0
Laagste scores op korte bedrijfsscan
Hieronder wordt op basis van de interviews een toelichting gegeven op de data. Beleid is bij de kleinere bedrijven binnen de sector weinig geformaliseerd. Er kan heel veel maar het wordt vooral ad hoc geregeld en meer reactief dan preventief/proactief. De nadruk qua beleid en regelingen ligt toch wel op veiligheid en het zorgen voor het up-to-date houden van (verplichte) scholing.
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
14
“Professionaliseren betekent niet meer beleid of procedures; we zijn no nonsens, hebben een platte organisatie.” Er wordt veel gedaan voor de mensen maar vooral als het nodig is. Men vindt het belangrijk dat de mensen het werk gezond volhouden tot aan het pensioen en wil daar als bedrijf ook een bijdrage aan leveren. Afspraken voor ondersteuning worden vooral doelgericht en op maat gemaakt, of het nou gaat om ondersteuning bij overgewicht, psychische of financiële hulp. Een aantal organisaties heeft recent een reorganisatie of check gedaan op huidige beleid en op basis daarvan acties ondernomen. “Momenteel wordt de organisatie ‘afgestoft’ door een externe organisatie. Hierdoor kunnen we goed de hiaten zien.” Zicht op de behoefte van medewerkers is er binnen de meeste bedrijven niet. Er worden wel functioneringsgesprekken gevoerd, maar die zijn toch vooral functiegericht. De meeste bedrijven hebben hun leidinggevenden wel opgeleid in het voeren van gesprekken. De rol van leidinggevenden en het houden van functioneringsgesprekken ligt overigens niet altijd bij de schipper. Binnen sommige bedrijven vervult iemand van kantoor deze rol, bijvoorbeeld een planner. Ook is er ‘tussen de bedrijven door’ veel contact met de mensen. Weten hoe het mensen gaat, moet niet afhangen van een eenmalig gesprek per jaar, zo stellen meerdere geïnterviewden. “We willen in functioneringsgesprekken mensen helpen in kaart te brengen waar hun passie ligt en kwaliteiten. Als het bij ons kan is het mooi, maar als het niet kan dan willen we mensen verder helpen naar een ander bedrijf. Dat is nieuw maar het werkt wel.” Ondanks dat er binnen de meeste bedrijven wel functioneringsgesprekken worden gevoerd, geven bijna alle bedrijven aan dat de dialoog verbeterd kan worden. Dialoog en participatie worden als belangrijk aanknopingspunt voor inzetbaarheidsvraagstukken gezien. Het onderwerp zou ook meer dan één keer per jaar op de agenda moeten staan. “Over functionering moet je eigenlijk iedere dag praten.” Over gezondheid en veiligheid wordt ook tijdens ‘toolbox-meetings’ met medewerkers gesproken. De meeste organisaties hebben zicht op de kennis en vaardigheden van mensen. In de sector kent men veel verplichte scholing en het is van belang dit goed bij te houden. Een aantal bedrijven biedt ook andere opleidingsmogelijkheden aan. “Naast verplichte opleidingen zijn er ook facultatieve opleidingsmogelijkheden waar mensen zich voor in kunnen schrijven. Vooral van ‘time-management’ wordt altijd veel gebruik gemaakt.” Binnen de sector wordt veel geleerd in de praktijk, maar EVC worden binnen Waterbouw niet gebruikt (mensen stromen nauwelijks uit naar andere sectoren en dan is EVC minder relevant).
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
15
Het verzuim is laag. Van de arbodienst worden door de kleine bedrijven alleen verplichte zaken afgenomen en voor aanvullende diensten maakt men op afroep gebruik van externen (arbodeskundige, veiligheidskundige, etc.). Mensen worden (verplicht) gekeurd. Preventief is er verder nergens structureel iets geregeld om gezondheid op peil te houden. Het lastigst zijn de alternatieve functies. Doorgroei is beperkt en een man van ‘buiten’ past meestal niet op kantoor (of andersom). “Er is weinig ruimte voor doorstroom of alternatief werk, dat is wel lastig. Mensen blijven zitten waar ze zitten maar hebben daardoor wel heel veel ervaring. Het liefst willen we de mensen ook zo lang mogelijk vasthouden.” “Sommige mensen willen van zuiger af, maar wel ‘wind door de haren voelen’.”
3.6
Middelen Aan het eind van ieder interview is gevraagd welke middelen de organisatie beschikbaar heeft om aan inzetbaarheid van medewerkers te werken. Ondanks dat veel zaken - met name in de kleinere bedrijven - niet geformaliseerd zijn, gebeurt er vrij veel. Vaak geldt een aanpak op maat; als een werknemer ergens behoefte aan heeft, wordt het geregeld. In bijlage 2 wordt een overzicht gegeven van de beschikbare middelen bij de geïnterviewde bedrijven. Arbozaken zijn bij de bedrijven op orde. Wet- en regelgeving en eisen van klanten maken dat hier veel aandacht voor is. Er is niet specifiek gevraagd naar het gebruik van de arbocatalogus. Voor de bedrijven is aandacht voor veiligheid en arbeidsomstandigheden een vanzelfsprekendheid. Op het gebied van gezondheidsbevordering zijn er voorzieningen op maat en medewerkers worden periodiek gekeurd. Er zijn structurele afspraken met een arbodienst voor wat betreft verzuimbegeleiding en werknemers kunnen naar een preventief spreekuur van de bedrijfsarts. Opvallend is dat zaken als behoefte en tevredenheid van medewerkers niet overal structureel worden gemeten. Ook zijn er geen middelen om agressie en geweld en pesten op het werk te beperken, terwijl dit wel een reden is voor voortijdige uitstroom (deskresearch). Opleiding en ontwikkeling zijn zoals al eerder aangegeven goed geregeld. Er zijn meestal geen formele opleidingsplannen, maar men houdt de competenties en diploma’s van de medewerkers op basis van verplichtingen up-to-date. Een aantal bedrijven biedt daarnaast ook de mogelijkheid voor opleidingen of cursussen die niet direct gerelateerd zijn aan het werk. Er wordt op grote schaal gebruik gemaakt van het aanbod van het. Wel werd aangegeven dat er behoefte is aan een breder aanbod (zie ook hoofdstuk 4; behoefte aan ondersteuning).
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
16
De bedrijven volgen voor de waterbouwers de cao Waterbouw. Men is tevreden over de flexibiliteit van de cao en de aansluiting op het type werk van de sector.2
2
Door een aantal bedrijven werd aangegeven dat men eigenlijk graag de ‘bouw-medewerkers’ zou overhevelen naar de cao Waterbouw, omdat die qua regelingen beter aansluit bij het type werk. Vooral het werken in onregelmatige diensten is lastig inpasbaar in de cao Bouw. Praktisch gezien is overhevelen niet eenvoudig; de rechten die men heeft via de cao Bouw zijn voor medewerkers vaak gunstiger.
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
17
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
18
4
Conclusies en aanbevelingen In dit hoofdstuk vatten we de bevindingen samen in een aantal conclusies en aanbevelingen. De conclusies zijn gebaseerd op gegevens uit 13 ingevulde vragenlijsten, 10 interviews en 9 telefonische gesprekken met bedrijven.
4.1
Conclusies Vooral de kleinere bedrijven hebben weinig formeel beleid op duurzame inzetbaarheid, maar ze hebben op dit moment ook nog geen grote problemen. De sfeer en betrokkenheid zijn goed, er wordt veel aan (verplichte) scholing gedaan en het verzuim is laag. Veel bedrijven hebben een familiair karakter. De zorg voor elkaar is bij de meeste bedrijven onderdeel van de cultuur. Ook op schepen, waar vaak gewerkt wordt in kleinere teams, heeft men aandacht voor elkaar. Er is sprake van professionalisering maar veranderingen gaan geleidelijk. Grote bedrijven lijken al meer last te krijgen van krapte op de arbeidsmarkt. Ze hebben meer moeite goede vakmensen te vinden. Bovendien is voor hen de onderlinge samenwerking tussen het personeel meer een issue. Bij grote bedrijven is er momenteel al meer bewuste aandacht voor duurzame inzetbaarheid dan bij kleinere bedrijven. Dat wil niet zeggen dat er bij kleine bedrijven niets gebeurt, maar het is daar minder geformaliseerd en interventies en activiteiten vinden meer ‘ad hoc’ plaats. Dit past uiteraard ook bij het verschil in karakter tussen grote en kleine bedrijven. Ouderen houden het in de regel goed vol, al maakt men zich wel zorgen over de toekomst. Als de pensioen leeftijd omhoog gaat, zullen de problemen groter worden, verwacht men. Vooral het werken in roosterdiensten wordt op een gegeven moment zwaar en ouderen verliezen soms ook de veerkracht om te kunnen blijven meebewegen met de veranderingen. Waar men nu nog binnen het bedrijf oplossingen vindt voor mensen die minder inzetbaar worden, zal dit bij grotere groepen lastiger worden.
4.2
Behoefte aan ondersteuning Aan het eind van ieder gesprek is gevraagd waar de bedrijven behoefte aan hebben. De meeste bedrijven gaven aan dat ze eigenlijk geen zicht hebben op de behoeften van medewerkers. Hier wil men graag invulling aan geven, al twijfelt men over de inzet van vragenlijsten. De uitdaging is te zoeken naar een vorm die past bij de cultuur en werkzaamheden van de branche. Er is ook gevraagd naar de behoefte aan ondersteuning vanuit de branche. Men gaf aan vooral geïnteresseerd te zijn in het delen van ervaringen en kennis; een platform voor nieuwe impulsen en innovaties. Ook zou men graag meer gezamenlijk optrekken om pieken en dalen in het werk op te vangen en de mogelijkheden van een flexibele schil/arbeidspool verkennen om doorstroom te bevorderen.
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
19
Ook ziet men voor het een belangrijke rol in het promoten van de sector en ondersteuning om mensen van MBO- naar MBO+ niveau te krijgen. Verder heeft men behoefte aan meer specifieke cursussen en trainingen gericht op thema maar ook daarbuiten. De volgende onderwerpen werden genoemd: › baggeren voor beginners; › ‘fit op het schip’; › fatigue; › hygiëne cursussen; › kookcursussen; › leadership; › leidinggeven aan inzetbaarheid; › cultuurveranderingen.
4.3
Aanbevelingen Op basis van de inventarisatie zien we de volgende kansen voor anticipatie op het langer gezond en productief moeten doorwerken. Inzetbaarheid verankeren in de dialoog Functioneringsgesprekken vinden (formeel en informeel) plaats, maar inzetbaarheid is niet altijd een onderwerp van gesprek. Leidinggevenden vinden het soms lastig om dit onderwerp bespreekbaar te maken of weten niet goed wat ze kunnen bieden. Door iets meer structuur aan te brengen en de dialoog te voeden en monitoren met concrete vragen of data worden bedrijven minder verrast en kan efficiënter ondersteund worden. Het is verstandig om leidinggevenden structureel te trainen in hun rol en hen ‘tools’ in handen te geven om medewerkers te ondersteunen. Het scholingsfonds zou na kunnen denken over het aanbieden van laagdrempelige workshops en/ of checklists. Bevorderen van gezondheid Gezonde en fitte medewerkers houden het werk langer vol en zijn productiever. De sector waterbouw kent een laag verzuim, maar heeft wel te maken met overgewicht. Bovendien wordt gewerkt in ploegendiensten en is sprake van nachtwerk. De verstoring van het bioritme is belastend voor het individu, maar is met een goede leefstijl wel beter vol te houden. In de transportsector kennen ze trainingen om medewerkers te ondersteunen bij een gezonde leefstijl (fit op de rit). Verschillende waterbouwers hebben aangegeven geïnteresseerd te zijn in een specifieke training voor de sector (‘fit op het schip’). Tijdens de training kan bijvoorbeeld worden stilgestaan bij geschikte voeding voor het werken in de nacht, mogelijkheden om te bewegen, de invloed van verlichting op het slaapritme en herkennen van vermoeidheidsverschijnselen. In de laatste cao zijn hier al afspraken over gemaakt. Bevorderen van instroom Het aantrekken van goede vakkrachten is voor een aantal bedrijven nu al een opgave. Anderen verwachten dat dit in de komende jaren lastiger gaat worden. Het beeld dat je lang van huis bent en fysiek zwaar werk doet, kan jongeren afschrikken terwijl het niet het hele verhaal is. Gezamenlijke voorlichting op scholen en banenmarkten kan het enthousiasme vergroten. Vanuit het O&O fonds is er al veel aandacht voor dit thema. Het wordt ook genoemd als belangrijke rol voor het fonds (zie ook § 4.2 Behoefte aan ondersteuning).
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
20
Aandacht voor loopbanen en ontwikkeling Het vinden van alternatieve functies voor mensen die (tijdelijk) iets minder functioneren wordt lastiger, naarmate deze groep groter wordt. De vraag is of oplossingen gezocht moeten worden in mobiliteit (omscholen en werk zoeken binnen andere sectoren) of in het financieel mogelijk maken van vervroegde uitdiensttreding. Zeker gezien de moeite die grotere bedrijven al hebben om vakmensen te vinden, is het wenselijk voor de sector om mensen zo lang mogelijk in dienst te houden. Mobiliteit is interessant, als mensen nog een carrière elders kunnen opbouwen en dit betekent dat medewerkers eigenlijk al rond hun 45e de sector zouden moeten verlaten. Veel bedrijven geven aan dat dit niet wenselijk is vanwege de uitstroom van kennis en ervaring. Als mensen veel later moeten uitstromen, zijn ze niet erg aantrekkelijk meer voor andere sectoren. Om jongeren te (blijven) boeien is het wel zinnig om te kijken naar doorstroommogelijkheden binnen of buiten de sector. Ook is het belangrijk om medewerkers proactiever te maken en ze voor te bereiden op eventuele loopbaanstappen, mocht dit mogelijk of nodig zijn. Een flexibele schil Grotere bedrijven werken relatief veel met ingehuurde krachten. Kleine bedrijven minder, maar zij worstelen ook met de pieken en dalen en wat te doen met personeel als er geen klussen zijn. Een aantal kleinere bedrijven stelde in de interviews dat het goed zou zijn om hierin samen op te trekken. Te denken valt aan een sectorbrede flexibele schil. Mensen zijn in dienst van de bedrijven, maar worden waar nodig uitgeleend aan andere bedrijven waar wel veel werk te doen is. Natuurlijk zitten hier haken en ogen aan met betrekking tot concurrentie en arbeidsvoorwaarden, maar er zijn ook interessante voordelen zoals minder inhuurkosten, brede inzetbaarheid van mensen en het behoud van mensen voor de sector. Een minder vergaande vorm is het onderling uitwisselen van (tijdelijke) vacatures en het verruimen van de mogelijkheden tot detachering. Introductie inzetbaarheidsbudget Interventies worden binnen de meeste bedrijven op maat aangeboden. Voor scholing is structureel budget beschikbaar maar voor zaken als gezondheid, privéproblemen of loopbaancoaching worden zaken nog veel ad hoc geregeld. Dit geldt vooral voor de kleinere bedrijven. Gezien de aard en omvang van deze bedrijven is dit geen groot probleem, maar het kan wel handig zijn om de mogelijkheden van ondersteuning eens helder op een rij te zetten en kenbaar te maken naar werknemers. Door te werken met een inzetbaarheidsbudget stimuleer je dat mensen gaan nadenken over onderwerpen waar ze aan kunnen werken om inzetbaar te blijven en dat dat verder gaat dan het bijhouden van de (verplichte) vakkennis en vaardigheden. Via een internetpagina kan het aanbod continu inzichtelijk worden gemaakt. Het aanbod moet daarbij afgestemd zijn op de behoefte van de medewerkers (zie verder). Het budget en de keuzemogelijkheden zouden eventueel ook in de cao verankerd kunnen worden. Het O&O fonds kan kijken of het pakket aan maatregelen verbreed kan worden. Inventariseren van behoefte van medewerkers De adviezen die nu gegeven worden zijn gebaseerd op informatie van management en P&O en niet op input van de werknemers zelf. Tijdens interviews werd meerdere keren aangegeven dat men eigenlijk geen goed zicht heeft op de behoefte van de medewerkers. Bekend is dat gedragsverandering en ‘eigen verantwoordelijkheid’ sterk afhangen van het belang dat het individu zélf ziet in de gewenste acties. Het is dus belangrijk om hier aansluiting bij te zoeken. Geadviseerd wordt bij de mensen zélf te informeren waar men behoefte aan heeft. Bedrijven geven zelf ook aan graag informatie te willen hebben over de behoefte van medewerkers,
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
21
maar men twijfelt over de inzet van vragenlijsten. De uitdaging is te zoeken naar een vorm die past bij de cultuur en werkzaamheden van de branche. Een peiling breed uitzetten binnen de branche wordt afgeraden, zolang follow-up nog niet geborgd is. Geadviseerd wordt klein te beginnen bij bedrijven die met het thema aan de slag willen en aan te sluiten bij bestaande structuren en beleid (denk bijvoorbeeld aan functioneringsgesprekken en periodieke keuringen).
4.4
Suggestie voor concrete acties We hebben geprobeerd om bovenstaande aanbevelingen alvast te vertalen naar een aantal concrete acties voor de korte en middellange termijn. Het formuleren van een definitief advies voor het bestuur is uiteraard aan de opdrachtgever. Onderstaande acties moeten gezien worden als suggestie en als voeding voor de discussie. Veel van de hieronder staande acties zijn te combineren en hangen met elkaar samen. We adviseren om zowel aandacht te besteden aan ‘leren’ als aan ‘stimuleren, implementeren en evalueren’. ›
›
›
› ›
› ›
3
Behoefte peilen onder medewerkers op bedrijfsniveau door uitzetten van peiling/vragenlijst (Duurzame Inzetbaarheidsindex (DIX) of verkorte versie)3. Bedrijfsgegevens kunnen vervolgens vertaald worden naar branchegegevens. Opzetten van een inzetbaarheidsplatform waarin kennis gedeeld wordt, en afgestemd kan worden over bijvoorbeeld monitoring, uitlenen van medewerkers, cursussen en dergelijke. Opzetten van praktische workshops en trainingen zoals: gezond werken en leven (advies over voeding, bewegen, slapen, etc.), leidinggeven aan inzetbaarheid en die actief op de werkvloer aanbieden. Transparant maken van aanbod om inzetbaarheid te verbeteren door lanceren van inzetbaarheidsportaal met tools, informatie en mogelijkheden voor coaching. Inzetbaarheid verankeren in dialoog door aanpassen/ontwikkelen format voor functioneringsgesprekken (leidinggevenden informeren/trainen hoe ze thema op verschillende momenten en manieren bespreekbaar kunnen maken). Structureel organiseren van ondersteuning van bedrijven door vrijmaken van budget voor coaching en advies (denk aan voorbeeld 5xbeter, https://www.5xbeter.nl). Opstellen monitorplan om periodiek de inzetbaarheidsissues op brancheniveau te meten (arbeidsmarktmonitor 2.0); belangrijk is om hierbij concrete doelstellingen en mijlpalen te formuleren.
Een vragenlijst is een goed middel om informatie bij medewerkers op te halen. Bij het uitzetten van een vragenlijst zónder goede follow-up bestaat echter het risico op een averechts effect. Medewerkers zijn bereid mee te werken als het ze ook direct wat oplevert en als ze zien dat er wat mee gebeurt. Zet een vragenlijst dus alleen in, in combinatie met bijvoorbeeld een gesprek/coaching, bespreking in teams of andere concrete interventies. Kies om te beginnen voor een korte peiling of voor pilotprojecten binnen een aantal bedrijven en rol steeds verder uit.
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
22
Bijlage 1 Scans
ORIËNTATIESCAN_ONTWIKKELINGEN Welke inzetbaarheidsvraagstukken spelen in uw klantorganisatie of verwacht u in de nabije toekomst? We vragen naar een rapportcijfer (1=geen belangrijk vraagstuk, 10=zeer belangrijk vraagstuk) per vraag. Aan het EIND kunt u in de hokjes naast de vragen de TOP5 aangeven. Externe ontwikkelingen Er zijn niet voldoende (vak)mensen te vinden Onze branche heeft een onaantrekkelijk imago We hebben te maken met toenemende concurrentie Klanten stellen meer en steeds veranderende eisen; scholing, ontwikkeling en veranderingsbereidheid zijn daarom belangrijk Opdrachtgevers vinden duurzaamheid steeds belangrijker; duurzaam omgaan met personeel hoort daarbij. Wetgeving en/of cao dwingt ons iets aan het thema duurzame inzetbaarheid te doen. Toelichting
Organisatieontwikkelingen We zitten middenin een organisatieverandering. We professionaliseren/ontwikkelen ons als bedrijf. We zijn bezig met het invoeren van nieuwe werkwijzen/processen. We voorzien een krimp van onze organisatie en krijgen daardoor te maken met boventalligheid van personeel We groeien als organisatie en voorzien (op termijn) een tekort aan personeel De samenwerking in de keten wordt belangrijker Toelichting
1---------------------------------------10 Geen Belangrijk vraagstuk vraagstuk 0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1---------------------------------------------10 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Demografische ontwikkelingen 1---------------------------------------------10 De groep ouderen (waarvoor het werk lastig vol te houden 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 is) neemt toe Door lange dienstverbanden raken mensen vastgeroest 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 De onderlinge verschillen (leeftijd, cultuur, geslacht etc) 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 nemen toe. We zien dit terug in lastige onderlinge samenwerking, verschillende normen/waarden. We zien dat er op medewerkers een steeds groter beroep 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 wordt gedaan vanuit de privésfeer (kinderopvang, mantelzorg etc) We verliezen veel kennis door uitstroom 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 We krijgen steeds meer jongeren met nieuwe en andere 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 verwachtingen (ten aanzien van flexibiliteit, doorgroei etc).
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
23
Toelichting:
Als u zou moeten kiezen welke ontwikkelingen zijn dan het meest belangrijk? (max 5, 1 t/m 5 weergeven in kolom 1, 1 heeft hoogste prio )
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
24
ORIËNTATIESCAN_INZETBAARHEID PERSONEEL Beoordeel onderstaande punten voor uw klantorganisatie We vragen naar een rapportcijfer (1-10) per vraag. Prestaties Hoe presteren medewerkers? (1=slecht, 10=uitstekend) Wat vindt u van het verzuim (1=het kan veel lager, 10=het verzuim is heel laag en kan eigenlijk niet beter) Mate waarin medewerkers belemmerd worden in hun werk (door oorzaken privé en/of werk) (1=zelden, 10=heel vaak)
1-------------------------------------10 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0 0
0
0
0
1-------------------------------------10 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1-------------------------------------10 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1-------------------------------------10 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0
0
0
0
1-------------------------------------10 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
Toelichting Gezondheid Kunnen werknemers voldoen aan de lichamelijke eisen die het werk stelt? (1=helemaal niet, 10= heel goed) Kunnen werknemers voldoen aan de geestelijke eisen die het werk stelt? (1=helemaal niet, 10=heel goed) Hoe beoordeelt u de gezondheid/energie/fitheid van werknemers? (1=zeer slecht, 10=zeer goed) Toelichting Vakkennis/vaardigheden In welke mate worden de talenten en capaciteiten van medewerkers benut? (1=veel te weinig, 10=zeer goed) In welke mate beschikken medewerkers over kennis en vaardigheden die nodig zijn voor het uitoefenen van hun functie (1=grote mismatch, 10=zeer goede aansluiting) Wat vindt u van de uitdaging en ontwikkelingsmogelijkheden in het werk? (1=werk biedt zeer weinig uitdaging, 10=het werk biedt veel uitdaging) Toelichting Motivatie Hoe beoordeelt u de tevredenheid van de medewerkers (1=zeer ontevreden, 10=zeer tevreden) Hoe beoordeelt u de betrokkenheid van de medewerkers bij het werk en de organisatie (1=weinig betrokken, 10=sterk betrokken)
0
0
0
0
0
0
0
Toelichting Werk-privébalans In welke mate zijn medewerkers in staat werk- en privétaken te combineren? (1=voor veel medewerkers is dit moeilijk, 10=combineren is voor de meeste medewerkers geen probleem) Hoe zit het met de financiële situatie van medewerkers (1=zeer slecht (veel schulden, moeite om rond te komen ed), 10=medewerkers hebben geen financiële problemen) TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
0
0
0
0
0
0
0
0
25
Toelichting Veranderingsbereidheid Wat vindt u van de veranderingsbereidheid van medewerkers (1=medewerkers zijn niet bereid te veranderen, 10=medewerker zijn flexibel en passen zich gemakkelijk aan nieuwe omstandigheden en eisen) In welke mate zijn medewerkers in staat om te gaan met druk en veranderingen (1=in het geheel niet, 10=zeer goed) Bewegen medewerkers mee in denken en handelen (1=sterk vastgeroeste populatie, 10=wij hebben medewerkers die heel goed meebewegen met vernieuwingen/veranderingen die nodig zijn)
1-------------------------------------10 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1-------------------------------------10 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
1-------------------------------------10 0 0 0 0 0 0 0 0 0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0 0 0 0
0 0 0 0
Toelichting Persoonlijlk leiderschap In welke mate nemen medewerkers verantwoordelijkheid voor hun eigen gezondheid? (1=in het geheel niet, 10=medewerkers pakken heel goed hun verantwoordelijkheid) In welke mate vinden medewerkers hun eigen ontwikkeling belangrijk? (1=in het geheel niet, 10=medewerkers zijn alert op hun eigen ontwikkeling) Het lukt medewerkers te werken aan hun inzetbaarheid (1=in het geheel niet, 10=zeer goed) Toelichting Cultuur Hoe beoordeelt u de onderlinge samenwerking van uw personeel? (1=slecht, 10=zeer goed) Is er sprake van een ‘aanspreekcultuur’ (elkaar wijzen op verantwoordelijkheden en het werken aan inzetbaarheid) (1=in het geheel niet, 10=zeer goed) Wordt er gesproken over inzetbaarheid(sproblemen)? (1=in het geheel niet, 10=jazeker) Toelichting Toekomstige inzetbaarheid Ik verwacht dat méér werknemers in de toekomst… …. moeite zullen hebben met de zwaarte van het werk …. toe zijn aan meer of andere uitdagingen in het werk …. verouderde kennis en vaardigheden zullen hebben …. minder goed presteren dan nu
1-------------------------------------10 0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
0 0 0 0
Toelichting
Als u zou moeten kiezen welke thema’s zijn dan het meest belangrijk? (max 5, 1 t/m 5 weergeven in kolom 1, 1 heeft hoogste prio)
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
26
Mini-scan duurzame inzetbaarheidsbeleid Geef met een rapportcijfer uw waardering aan onderstaande stellingen 1=nee; Er gebeurt nog niets op dit punt. 4=nauwelijks; Dit punt geldt voor een klein deel van de organisatie. We denken na over het onderwerp maar er is nog geen sprake van concrete acties, stappen zijn orienterend en in een beginstadium. 7=Enigszins; Dit punt geldt voor een aanzienlijk deel van de organisatie maar nog niet overal. Er is een begin gemaakt maar stappen hebben een verdere uitwerking nodig. 10=ja; Dit punt loopt goed, verdere verbetering is voorlopig niet nodig.
1-----------4-------------7-------------10 Nee Nauwelijks Enigszins
Ja
Visie & Beleid 1 Er is draagvlak/aandacht voor duurzame inzetbaarheid 2 Er is een visie & strategie/beleid voor duurzame inzetbaarheid Ontwikkelingen 3 Er is zicht op interne en externe ontwikkelingen en de impact die deze hebben op de personele bezetting 4 Bij het bepalen van de personele bezetting wordt er ook naar de toekomst gekeken Monitoring 5 Periodiek wordt gemeten (scans/dataverzameling) hoe het staat met … … de gezondheid van medewerkers a. … de vakkennis/vaardigheden van medewerkers b. … de tevredenheid van medewerkers c. Leidinggeven 6 Sturen op inzetbaarheid maakt onderdeel uit van het takenpakket van een leidinggevende 7 leidinggevenden zijn voldoende toegerust om te sturen op inzetbaarheid van medewerkers Dialoog en participatie 8 Periodiek worden functioneringsgesprekken gevoerd 9 Werknemers worden geïnformeerd over en betrokken bij ontwikkelingen en plannen rondom gezondheid, opleiding, motivatie en balans werk-privé Middelen 10 Er zijn middelen beschikbaar voor werknemers om te werken aan … … hun gezondheid a. … behoud van vakkennis b. … groei en ontwikkeling c. … behoud van motivatie & betrokkenheid d. … goede werk-privé balans e. Alternatief werk 11 Er zijn alternatieve functies/taken beschikbaar voor mensen die minder inzetbaar zijn 12 Medewerkers worden ondersteund bij het vinden van andere functies/banen Cultuur
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
27
13
Werknemers voelen zich vrij om problemen en lastige situaties naar voren te brengen (ook: durven ze aan te geven dat iets moeilijk/zwaar is of wordt). 14 Eigen verantwoordelijkheid en initiatief van werknemers wordt gestimuleerd Ruimte voor een toelichting:
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
28
Bijlage 2 Middelenanalyse Beleid Zet een ’ X ‘ in de linkerkolom als de onderstaande activiteiten in uw organisatie voorkomen. Aanwezig (aant ‘ja’)
4 `10 2 7 8 5 10 1 4 10 4 9 9 5 5
Aspecten Centraal beleid op Duurzame Inzetbaarheid Regelmatig werkoverleg Meten van medewerkerstevredenheid Vertrouwenspersoon is aangesteld Ontwikkeltrajecten voor leidinggevenden OR Goede informatieverstrekking richting personeel Diversiteitsbeleid Gezondheidsbeleid Arbobeleid Loopbaanbeleid Opleidingsbeleid Verzuimbeleid Beleid van re-integratie en herplaatsing Eigen providerboog voor interventies Anders, namelijk: ….
Gezondheid & Vitaliteit Zet een ’ X ‘ in de linkerkolom als de onderstaande activiteiten in uw organisatie voorkomen. Aanwezig (aant ‘ja’)
7 5 3
2 6 9
5 3
Aspecten
Preventieve individuele gezondheidsonderzoeken (bv. Health Checks / Vitaliteitschecks, Gericht Periodiek Onderzoek (GPO)) Workshops/trainingen over gezondheid/vitaliteit Voorlichting over Bewegen, Roken, Alcohol, Voeding en/of Ontspanning Multimediale gezondheidsinterventies (online coaching, self-monitoring van gezondheid en leefstijl, games, etc.) Preventief gezondheidsspreekuur Gezondheid expliciet als onderwerp van periodieke gesprekscyclus werknemer- leidinggevende Periodiek Arbeids Gezondheidskundig Onderzoek (PAGO)/Preventief medisch onderzoek (PMO) Onderzoeken naar de inzetbaarheid/ gezondheid van groepen (meestal met vragenlijsten zoals bijv. de WorkAbility Index (WAI) Aanwezigheid preventiemedewerker PREVENTIEF Spreekuur van een professional (bijv. Fysiotherapeut)
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
29
7 5 7 4 6 2 3 7 4 3
PREVENTIEF Spreekuur bedrijfsarts Beweegstimulering (bv. lunchwandelen, deelname aan gezamenlijke sportevenementen, sportdagen) Sport of fitness faciliteiten (deels) aangeboden/vergoed door de organisatie Gezonde voeding in de kantine Programma’s om af te vallen Stoppen met roken activiteiten Ondersteuning bij verslavingsproblematiek (alcohol, drugs) Ondersteuning bij financiële problemen / inzet schuldhulpverlening Activiteiten ter bevordering van mentale weerbaarheid en concentratie (assertiviteit, prioriteiten stellen, time management, persoonlijke effectiviteit) Activiteiten ter bevordering van emotionele gezondheid (Bedrijfsmaatschappelijk werk, omgaan met depressie, etc. ) Activiteiten ter bevordering van ontspanning (bv. massage, yoga, etc.) Anders……
Arbomaatregelen Zet een ’ X ‘ in de linkerkolom als de onderstaande activiteiten in uw organisatie voorkomen. Aanwezig Aspecten (aant ‘ja’) Preventief signaleren en oplossen van arbeidsrisico’s 9 Materialen over arbeidsrisico’s (brochures en overige producten (tools, posters en films)) 5 Spreekuur bedrijfsarts op locatie van bedrijf 7 Interventies via arbodienst 9 Uitvoering van het plan van aanpak RI&E 8 Voorlichting en training over arbeidsrisico’s (lawaai, gevaarlijke stoffen, tillen, etc.) 7 Maatregelen om de werkdruk te verlagen/beperken 4 Registratie agressie en geweld Beleid gericht op het beperken van blootstelling aan agressie en geweld 5 Maatregelen ten aanzien van werk-privé balans 4 Maatregelen ten aanzien van zwaar werk (tillen, duwen, trekken, etc.) 7 Maatregelen ten aanzien van hinderlijk geluid 7 Maatregelen ten aanzien van gevaarlijke stoffen 7 Beschikbaar stellen van hulp- en beschermingsmiddelen 9 Veiligheidsmaatregelen 9 Ergonomische maatregelen 7 Maatregelen ten aanzien van werktijden en dienstroosters 4 Maatregelen ten aanzien van klimaat (lucht, temperatuur, etc.) 2 Anders, namelijk: ….
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
30
Loopbaan- & Scholingsbeleid Zet een ’ X ‘ in de linkerkolom als de onderstaande activiteiten in uw organisatie voorkomen. Aanwezig (aant ‘ja’)
10 10 9 5 2 4 7 4 2 4
8 3 7 7 4 4 2
Aspecten Functioneringsgesprekken Beoordelingsgesprekken Gebruik maken van mogelijkheden O&O Fonds Opstellen opleidings- en scholingsplan op bedrijfsniveau (BOP) Opstellen van persoonlijke ontwikkelplannen (POP’s) Mentoring/coaching voor medewerkers Mogelijkheden tot volgen van stages/werkervaringsplekken Taak en functieroulatie Taakverbreding en taakverrijking Loopbaanadvisering Normering verblijfsduur in functie Bieden terugkeergarantie bij mobiliteit ‘Learning on the job’ Informatie over interne vacatures Strategische personeelsplanning Mogelijkheden bieden tot functiegerichte opleidingen (vakinhoudelijke bijscholing; bijvoorbeeld via O&O fonds) Mogelijkheden tot omscholing naar andere functie Mogelijkheden bieden tot verbredende opleidingen Medewerking bij EVC-trajecten (EVC betekent ervaringscertificaat voor Eerder Verworven Competenties) Anders, namelijk: ….
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
31
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
32
Bijlage 3 Interview- en nabelprotocol Interviewprotocol Waterbouwers Introductie
Voorstellen Doelstelling onderzoek/interview Kenmerken van het bedrijf (van tevoren ook even googlen) • Aantal werknemers: • Aantal werknemers dat valt onder cao Waterbouwers: • Diensten van het bedrijf: Missie/Visie > om evt op aan te sluiten ikv inzetbaarheid personeel
Ontwikkelingen
Aan de hand van scan-resultaten ingaan op de belangrijkste ontwikkelingen voor het bedrijf. Zijn ze herkenbaar (deskresearch)? Wat is de impact op de personeel bezetting?
Inzetbaarheid personeel
Aan de hand van scan-resultaten ingaan op de belangrijkste inzetbaarheidsissues voor het bedrijf. Zijn ze herkenbaar (deskresearch)? Waar ligt men vooral van wakker?
Huidig beleid
Aan de hand van scan-resultaten ingaan op het huidige beleid en voorzieningen. Wat is al goed geregeld en waar kan op worden aangesloten? Zijn er belangrijke zaken die ontbreken? Hoe heeft men de organisatie rondom personele zaken geregeld? Wie is verantwoordelijk? Is er een aparte P&O-er? Welke bevoegdheden heeft P&O-er? Lid van MT?
Huidige middelen? Evt middelenscan langslopen en aanvinken wat er al is. Wat verwacht men van de branchevereniging aan steun/middelen? Vervolg & afronding
Hoe kijkt men aan tegen het inventariseren van behoeften bij werknemers? Heeft men daar al zicht op, is het handig/verstandig om scans uit te zetten? Zaken waar we rekening mee moeten houden…
Geen vraag: Wel info verstrekken over verwerken van de gegevens (Wijze en moment van terugkoppeling (groepsrapport, anoniem, medio juni). Vervolg van het traject (nog niet bekend, iom caopartners, afh van behoefte van bedrijven). Nog vragen?
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
33
Nabel-protocol Waterbouwers Algemene gegevens Naam bedrijf Contactpersoon Functie
Heuvelman Ibis R.Meijer HR/P&O
Vragen voor non-responders Is contactpersoon op de hoogte van het project Waterbouwer Blijven? Ja Nee Waarom is de lijst niet ingevuld? Niet ontvangen/gezien Geen tijd Inzetbaarheid is geen thema Anders…. Schikt het als we nog een paar inhoudelijke vragen stellen over het onderwerp? Ja Nee Zo ja,…. Sector Aantal medewerkers Verzuim Welk cijfer geeft u aan… (1-10) Gezondheid van medewerkers Vakkennis/Vaardigheden Motivatie/Betrokkenheid Balans Werk-Privé Veranderingsbereidheid Persoonlijk leiderschap (eigen verantwoordelijkheid) Huidig presteren Toekomstig presteren Als toekomstig functioneren minder wordt op welk vlak is dat dan vooral?
1 1 1 1 1 1
2 2 2 2 2 2
1 1
2 2
3 3 3 3 3 3
4 4 4 4 4 4
5 5 5 5 5 5
6 6 6 6 6 6
7 7 7 7 7 7
8 8 8 8 8 8
9 9 9 9 9 9
10 10 10 10 10 10
3 4 5 6 7 8 9 3 4 5 6 7 8 9 Gezondheid van medewerkers Vakkennis/Vaardigheden Motivatie/Betrokkenheid Balans Werk-Privé Anders…
10 10
Wat doet u nu al om inzetbaarheid van medewerkers te behouden/verbeteren?
Wat verwacht/wenst u aan ondersteuning van O&O-fonds op het thema inzetbaarheid?
TNO rapport R14060 | 060.05052 © 2014 TNO
34
