Tentoonstelling: Albert I en de Grote Oorlog Strijden voor vrede

Persbericht Private Stichting Stille Getuigen Tentoonstelling: Albert I en de Grote Oorlog – Strijden voor Vrede

Tentoonstelling: Albert I en de Grote Oorlog – Strijden voor vrede Private Stichting Stille Getuigen Deze stichting (www.stillegetuigenstichting.be) heeft als doel: “Het verhogen en verbeteren van het historisch besef van de bevolking, door de bekendmaking en beleving door publicaties, tentoonstellingen, cursussen, evenementen en dergelijke activiteiten, van historische, geografische en cultuur-historische disciplines rond gebeurtenissen eigen aan de geschiedenis van Europa, voornamelijk die van de Lage Landen.” Het organiseren van tentoonstellingen is dan ook een van de manieren om deze doelstelling te bewerkstelligen. Waarom Stille Getuigen deze tentoonstelling organiseert? Van de vele herdenkingen en tentoonstellingen die in ons land en in heel Europa over de Eerste Wereldoorlog worden georganiseerd, zijn er ongetwijfeld weinig gewijd aan de staatshoofden, de politici en de militaire bevelhebbers van de naties die de oorlog hebben gevoerd. Dat is ook begrijpelijk: velen zijn immers met een geschonden reputatie uit de oorlog gekomen. Ondanks hun dynastieke banden slaagden de vorsten er niet in om de wereldbrand te voorkomen. De politici waren minstens onvoldoende lucide en sleepten als ‘slaapwandelaars’ hun land en hun volk mee in een verwoestende strijd. De generaals offerden de levens van miljoenen jonge mensen op in bloedige offensieven, met nauwelijks enig resultaat. Dit is de kwalijke reputatie die vele leiders van toen, ook nog in onze tijd – terecht of onterecht – met zich meeslepen. En dus worden ze niet herdacht. Anders is het met koning Albert I. Reeds tijdens de oorlog, eind 1914, werd het King Albert’s Book gepubliceerd, waarin kunstenaars, wetenschappers en religieuze leiders uit heel de wereld hem als de held van het ‘brave little Belgium’, de hemel in prezen. Zijn reputatie van Koning-Ridder had tot gevolg dat hij ongetwijfeld een van de meest invloedrijke koningen der Belgen was. En eigenlijk heeft die reputatie hem nooit verlaten. We weten het allemaal: met de kennis van de geschiedenis is het niet zo best gesteld, maar over Albert I weet men veelal dat hij gedurende vier jaar in de Westhoek met zijn leger tegen de Duitse overmacht standhield en vooral dat hij de levens van zijn soldaten poogde te sparen. Wat men wellicht minder weet, is dat de koning in die Eerste Wereldoorlog ‘een strijd in de strijd’ heeft gevoerd, een strijd voor vrede, een strijd soms tegen de eigen regering, de legerleiding en de geallieerden in. Het is dat ‘strijden voor vrede’ dat de samenstellers van deze tentoonstelling, Petra Gunst en haar team van Museumspot in overleg met de stichting Stille Getuigen, hebben gekozen als hoofdthema voor deze tentoonstelling die gedurende vijf jaren in het Kasteel van Rumbeke zal worden opgezet.

1


Inhoud en duiding van de tentoonstelling De stallen – Koning Albert I In de stallen van het kasteel wordt de figuur van de koning belicht, van geboorte tot overlijden. Via sprekende foto’s, unieke filmbeelden en negen audioportretten leren we de derde koning der Belgen beter kennen. Albert was niet voorbestemd om de taak van het toekomstige koningschap op zich te nemen. Pas na het overlijden van zijn broer in 1891 kreeg hij die rol toebedeeld. De introverte Albert had weinig zelfvertrouwen maar ontpopte zich al heel snel tot een vorst met zin voor verantwoordelijkheid. Samen met zijn echtgenote, koningin Elisabeth, en hun drie kinderen slaagde Albert er ook in het door Leopold II beschadigde imago van monarchie om te buigen naar een groeiende populariteit bij alle lagen van de bevolking. Daarom zocht hij het voetlicht op, al ging hem dat met zijn schuchtere aard niet gemakkelijk af. Tijdens de Grote Oorlog ontstond het krachtige beeld van de koning die het lot van zijn soldaten deelde en nam zijn invloed ongeziene dimensies aan. Het prestige dat Albert aan de IJzer verwierf, straalde af op zijn regeerperiode na de oorlog. Hij bereikte na de wapenstilstand van 1918 een politiek akkoord over de invoering van het algemeen enkelvoudig stemrecht voor mannen en van enkele heel belangrijke sociale maatregelen. Bij de vele crisissen tijdens het interbellum laveerde de koning discreet en met gezag tussen de belangen van de partijen en vervulde zo een eenmakende rol in de Belgische samenleving. Albert overleed plots, na een val tijdens een oefenklim in Marche-les-Dames op 17 februari 1934. In binnen- en buitenland reageerde men verbijsterd bij de onverwachte dood van de bijzonder populaire koning. Zolder van het kasteel - de Eerste Wereldoorlog en de rol van Koning Albert I en het Belgisch leger De zolder van het kasteel is voorbehouden voor de oorlog en de rol die de koning als opperbevelhebber van de Belgische strijdkrachten daarin speelde. Tot eind 2015 komen daar de militaire gebeurtenissen van de Duitse inval aan bod. Je kunt er de troonrede van de koning in het Paleis der Natie beluisteren, filmpjes en foto’s bekijken van het Belgisch leger voor en tijdens de oorlog. Geanimeerde kaarten tonen de verschillende fases van de Duitse inval. Op 4 augustus 1914 viel Duitsland België binnen. Albert besliste zelf het leger aan te voeren. De meest cruciale beslissing uit zijn leven. Evident was ze allerminst. Albert had de bevelvoering kunnen delegeren aan de Chef van de Generale Staf, zoals alle andere staatshoofden van de oorlogvoerende naties. De Grondwet verplichtte de koning niet om persoonlijk het bevel te voeren. Albert wist dat ook. Hij was geen strateeg, maar nam de zware verantwoordelijkheid op zijn schouders. ‘On me rendra responsable des malheurs du pays, schreef hij. Dat de toen 39-jarige Albert toch die allerminst evidente taak op zich nam, had alles te maken met zijn inzichten over de positie van België in Europa en over de oorlogspolitiek die volgens hem moest worden gevoerd. België was een neutrale staat. Sinds zijn onafhankelijkheid. De roeping van het

2


land was een evenwichtsfactor te zijn in Europa. Voor Albert betekende dit enerzijds dat België uiteraard niet kon ingaan op de vraag van Duitsland om vrije doorgang te krijgen om Frankrijk aan te vallen. België moest beletten dat zijn grondgebied werd gebruikt om oorlog te voeren. Maar anderzijds betekende het ook dat het Belgische leger alleen mocht strijden voor eigen oorlogsdoelstellingen. België mocht niet in het geallieerde kamp gaan staan en meestrijden voor de oorlogsdoelstellingen van Frankrijk en Groot-Brittannië, die de uitschakeling van Duitsland, het overwicht in Europa en het behoud van het British Empire nastreefden. Het ging er dus niet om een overwinning op Duitsland te behalen, het ging er slechts om het evenwicht te herstellen en België opnieuw zijn positie als neutrale staat te laten innemen. Om die oorlogspolitiek te kunnen voeren, moest Albert zelf het bevel over het leger voeren. Hij wilde niet dat zijn regering greep kreeg op het leger, hij wilde ook niet dat de Generale Staf het bevel voerde. Hij wantrouwde beide. Heel de oorlog door streed de koning ervoor om het Belgisch leger in eigen handen te houden. Albert wantrouwde zijn ministers; hij vreesde dat die België al te zeer in het Franse en Engelse kamp zouden brengen, terwijl hij vond dat België in de oorlog een eigen koers moest varen. De koning en zijn ministers zaten wat de oorlogspolitiek betreft inderdaad niet op dezelfde lijn. Ook in de Eerste Wereldoorlog was er sprake van ‘les deux politiques’: de politiek van de Koning in De Panne, die de lijn van de neutraliteit aanhield en de politiek van Le Havre, die de meeste ministers volgden en die België helemaal in het kamp van de geallieerden plaatsten. Inzake de bevelvoering over het leger wees Albert elke ministeriële verantwoordelijkheid af. Hij wenste niet dat de ministers zich daarmee inlieten. De regeringsleider en de minister van oorlog werden wel op de hoogte gehouden van de militaire beslissingen, maar ze namen zelf geen deel noch aan de besprekingen in de Generale Staf, noch aan het overleg met de geallieerde legerleiders. Over dat persoonlijk opperbevel was er geen eensgezindheid tussen de Koning en zijn ministers. Er was hooguit sprake van een modus vivendi. Albert wantrouwde niet alleen zijn ministers, maar ook de legerleiding. Voor de oorlog had de koning een poging ondernomen om het leger te hervormen, en een Generale Staf op te richten, die niet zou staan onder het gezag van de minister van oorlog, maar die in militaire aangelegenheden autonoom zou kunnen optreden, los van de politiek. Maar die poging was mislukt. Er was wel een Generale Staf opgericht, maar die bleef onder de politieke verantwoordelijkheid van de minister staan. In 1914 was de stafchef, generaal de Selliers de Moranville, een vertrouweling van regeringsleider en minister van Oorlog Charles de Broqueville. Het bevel over het leger toevertrouwen aan die stafchef, was voor Albert wellicht geen optie. Daar kwam nog bij dat de Koning wist dat vele Belgische generaals de Franse doctrine aanhingen dat de overwinning in de oorlog afhangt van de morele kracht van het leger, van de wil om de vijand te verslaan, door steeds maar weer aan te vallen. De doctrine liet zich samenvatten in enkele kernachtige leuzen: ‘Victoire égale Volonté’, ‘Faire la guerre, c’est attaquer’, ‘Dans l’offensive, l’imprudence est la meilleure des sûretés’. Die doctrine overheerste vanaf 1912 het Franse militaire denken en was ook in de Koninklijke Militaire School van België sterk doorgedrongen. Albert en Emile Galet, zijn militaire raadgever, gingen uit van een heel andere doctrine, de doctrine van de reële krachtsverhoudingen,

3


waarbij zeker een klein leger niet kon worden ingezet in bloedige offensieven die geen duidelijk uitzicht op slagen boden. Vandaar dat Albert besliste zelf het bevel te voeren. Toen iemand uit zijn entourage hem feliciteerde met die beslissing, antwoordde hij: ‘Oh je ne ferai pas de miracle, mais j’empêcherai que l’on fasse… des erreurs.’ We weten inmiddels wat dat betekent. Albert voerde persoonlijk het bevel. Uiteraard omringd door de Generale Staf en zijn militaire raadgevers. Het is echter duidelijk dat hij de leiding had en dat hij ook niet aarzelde om generaals te vervangen, die niet op niveau waren of die tegen zijn inzichten in toch offensieve operaties opzetten. Van de 31 generaals die als bevelvoerders de oorlog ingingen, waren er in oktober 1914, bij de aanvang van de IJzerslag, nog 13 op post. De anderen waren weggepromoveerd of uitgerangeerd, inclusief de stafchef van het leger, generaal de Selliers de Moranville, waarmee de koning het niet kon vinden. De koning weigerde ook vele malen in te gaan op de verzoeken van de Franse en de Britse legerleiding die hem belegerden met de vraag om het Belgisch leger in te schakelen in de geallieerde oorlogsinspanning. Telkens riep Albert constitutionele argumenten in. De Grondwet verbiedt het mij. Eigenlijk was zijn houding op politieke en morele gronden gebaseerd. Albert verafschuwde de wijze waarop de Franse en Britse legerleiding honderdduizenden opofferden. Een evolutieve tentoonstelling Koning Albert I en de Grote Oorlog – Strijden voor Vrede is een evolutieve tentoonstelling, ze evolueert mee met het verloop van de oorlog, wat geconcretiseerd wordt d.m.v. twee totale vernieuwingen van het zoldergedeelte. In deel 2, begin 2016, gaat het verhaal verder over de koning die streed voor vrede, een compromisvrede. Want al vanaf 1915 geloofde Albert er niet meer in dat de wapens voor vrede zouden zorgen. Ondanks de duizenden die steeds maar weer de vuurlijn werden ingestuurd, werd het front immers niet doorbroken. Daarnaast zal de bezoeker ook kennismaken met het privéleven van de koninklijke familie: het gezinsleven in De Panne en vanaf augustus 1917 in De Moeren, de activiteiten van de koningin (L’Océan, het hospitaal van de koningin en Wulveringem, de school van de koningin), de verblijfplaatsen van de prinsen en prinses (zij verbleven vooral in Londen),enz. Begin 2018 ten slotte, opent het derde en laatste luik van de tentoonstelling. Er wordt aandacht besteed aan het Duitse lenteoffensief en het eindoffensief. De koning liet het Belgische leger nu wel deelnemen aan de geallieerde strijd. Op 11 november – de wapenstilstand – bevond de koning zich in het Kasteel van Loppem. Daar werden de fundamenten van het naoorlogse België gelegd. Voorts gaat de aandacht ook naar de zoektocht van koning en regering voor een aangepast internationaal statuut voor België. De oorlog had duidelijk gemaakt dat de verplichte gewapende neutraliteit geen waarborgen bood. Albert drong aan op de ontwikkeling van sterke relaties met Frankrijk en Groot-Brittannië en op een systeem van collectieve vredeshandhaving via de Volkenbond.

4


Een interactieve tentoonstelling De tentoonstelling werd opgesteld om een zo breed mogelijk publiek te kunnen bereiken, in lijn met de doelstellingen van Stille Getuigen. Zowel geschiedenisfanaten als leken vinden er hun gading. De nadruk wordt gelegd op beleving doordat de bezoekers vooral bekijken en beluisteren. Ze worden ondergedompeld en leren Albert I en het Belgisch verhaal tijdens de Eerste Wereldoorlog kennen, wat op andere herdenkingsplaatsen minder aan bod komt. Er wordt bovendien nooit vertoond materiaal uit de privé-collectie van het paleis gebruikt. De locatie Het Kasteel van Rumbeke is op zich reeds een bezoek waard. Het is een van de oudste renaissancekastelen van België en volgens de legende was het ook de wieg van het Graafschap Vlaanderen. Tijdens de Eerste Wereldoorlog was dit kasteel het hoofdkwartier van het 26ste Duitse legerkorps. Het kasteel is gelegen in het Proviciaal Domein Sterrebos.

Contactpersonen: Luc Glorieux

0475 457 852

[email protected]

Petra Gunst

0478-299 861

[email protected]

Inge Buytaert

051 22 60 60

[email protected]

Websites en sociale media: www.albert14-18.be + facebookpagina: www.facebook.com/expositionAlbertItentoonstelling www.stillegetuigenstichting.be Alle persinformatie kan staat ter beschikking op de website www.albert14-18.be onder het tabblad ‘pers’. Foto’s kunnen gedownload worden en zijn vrij van rechten. Het is wel verplicht bij publicatie ervan de bronnen te vermelden.

5

Tentoonstelling: Albert I en de Grote Oorlog Strijden voor vrede

Recommend Documents