Verteltheater “De Groote Oorlog en de Kleine Vrede” door Maarten Van Rompaey.
Dit verteltheater probeert aan jongeren een aantal facetten van oorlog uit te leggen. Het wil jongeren confronteren met aspecten van gewapende conflicten die vaak niet de pers halen. Veel elementen van oorlog zijn universeel en komen bijna in elk conflict op één of andere manier aan de orde. Het verteltheater wordt gebracht door Maarten Van Rompaey, die zelf met een beamer ondersteunende beelden projecteert. Het duurt ongeveer 50 minuten en nadien is de verteller steeds bereid om vragen van de jongeren in de zaal te beantwoorden. Volgende teksten bieden een heel degelijke en bondige duiding van de recente wereldoorlogen en daaruit vloeiende gevolgen. Deze teksten bieden achtergrondinformatie voor de verdere bespreking van deze thema’s. Het verteltheater is een initiatief van Jeugd & Vrede vzw Kon. Astridlaan 160 – 2800 Mechelen tel. 015 43 56 96 www.jeugdenvrede.be
E E N
V E R S C H R I K K E L I J K E
G E S C H I E D E N I S
1
1. De onafhankelijkheid van België Na de Slag bij Waterloo, waarbij de Franse legers onder leiding van Napoleon definitief verslagen worden, besluiten de geallieerden België met Nederland te verenigen om zo een buffer te creëren tegen Frankrijk. De Nederlandse voogdij en vooral het beleid van koning Willem I bekomen de Belgen niet. Het verzet groeit. In 1830 eist België zijn onafhankelijkheid op en gaat op zoek naar een koning. Aanvankelijk gaat de voorkeur uit naar de hertog van Nemours, lid van het Franse koningshuis. Maar daar steekt Groot-Brittannië een stokje voor. Uiteindelijk wordt de Duitse prins Leopold van Saksen-Coburg-Gotha de uitverkorene. Op 21 juli 1831 legt hij de eed af. Voortaan zal hij als Leopold I, Koning der Belgen, door het leven gaan. De internationale gemeenschap erkent België als een onafhankelijke staat, meer nog, België krijgt het statuut van neutrale staat en de garantie dat deze neutraliteit verdedigd zal worden. Een eeuw na de onafhankelijkheidsverklaring heeft Duitsland de neutraliteit van België al eens geschonden. België heeft De Groote Oorlog over zich heen gekregen. En de geschiedenis dreigt zich te herhalen: een nieuwe oorlog staat voor de deur.
2. De Groote Oorlog Aan het begin van de twintigste eeuw is de toestand in Europa gespannen. De Duitse kanselier Otto von Bismarck heeft in de jaren ’60 van de negentiende eeuw met oorlogen de vele kleine Duitse staatjes tot één groot Duits Rijk samengebracht. Daarbij heeft hij Frankrijk voor het hoofd gestoten. Rampzalig wordt de toestand echter als de flamboyante keizer Wilhelm II de macht over het Duitse Rijk volledig naar zich toetrekt, Von Bismarck wandelen stuurt en alle diplomatieke inspanningen van deze ‘architect van het keizerrijk’ – onder andere met Engeland en Rusland – overboord gooit. Door de agressieve Duitse buitenlandse politiek ontstaan er in Europa verschillende militaire bondgenootschappen die een belangrijke rol spelen in de uitdeining van een conflict in de Balkan tussen Oostenrijk-Hongarije en Servië. De moord op de kroonprins van Oostenrijk Het Groot Oostenrijks-Hongaars Rijk aast op uitbreiding in de Balkan. Rusland ook. Bovendien stelt Rusland zich op als de verdediger van de Slavische volken. Als Oostenrijk-Hongarije in 1908 Bosnië-Herzegovina annexeert, leidt dit tot hoge spanningen met buurstaat Servië. De moord op aartshertog Frans Ferdinand, kroonprins van Oostenrijk, en zijn vrouw, tijdens een bezoek aan de Bosnische hoofdstad Sarajevo op 28 juni 1914, brengt de poppen aan het dansen. De Oostenrijkers zijn woedend en stellen de Servische terreurorganisatie de ‘Zwarte Hand’ mee verantwoordelijk voor de aanslag. Deze organisatie zou immers de Bosnisch 1
U kunt aan het einde van dit hoofdstuk via een tijdstabel meer achtergrondinformatie vinden bij de beschreven gebeurtenissen.
nationalistische beweging, waartoe de dader behoort, steunen. En zou op haar beurt gesteund worden door de Servische regering. Precies één maand na de aanslag verklaart Oostenrijk-Hongarije de oorlog aan Servië. Rusland snelt de Serviërs te hulp en verklaart de oorlog aan Oostenrijk-Hongarije. Oostenrijk-Hongarije zoekt steun bij boezemvriend Duitsland. Duitsland beseft dat een oorlog met Rusland ook een oorlog met Frankrijk betekent. Het heeft er immers, door aanhoudende vijandigheden, zelf voor gezorgd dat de beide staten met elkaar een verbond hebben gesloten. Het plan Von Schlieffen Duitsland wil vermijden dat het op twee fronten tegelijk moet vechten. Daarom besluit het om eerst Frankrijk in te nemen. Het plan van de Duitse generaal Von Schlieffen voorziet dat dit in een ‘Blitzkrieg’ van enkele weken moet gebeuren. Het gaat er immers vanuit dat het grote Rusland met zijn slechte infrastructuur, inefficiënt communicatiesysteem en gebrekkige industrie minstens zes weken nodig heeft om zich klaar te maken voor de oorlog. Als Duitsland intussen Frankrijk heeft verslagen, kan het zich daarna ten volle richten op de Russische dreiging. Maar om Frankrijk snel te bereiken moet het Duitse leger door het neutrale België. Koning Albert I weigert echter de troepen doorgang te verlenen. Op 4 augustus verklaart Duitsland de oorlog aan België. Meteen komt Groot-Brittannië in actie. Het land is enige tijd verlamd geweest door het conflict in Ierland, maar zet dat opzij voor de oorlog op het vasteland. Groot-Brittannië is verontwaardigd over de agressie van Duitsland tegen de kleine, neutrale staat België. Bovendien heeft Duitsland de Britten de laatste decennia uitgedaagd, onder andere door systematisch de Duitse vloot uit te breiden. Groot-Brittannië voelt zich bedreigd en komt België en Frankrijk te hulp. Een jarenlange gruwelijke stellingenoorlog In aanvang slaagt het sterke Duitse leger erin Frankrijk en België onder de voet te lopen. In enkele dagen worden Luik en kort daarop Brussel veroverd en er volgen harde wraakacties tegen al wie zich tegen de Duitsers heeft verzet. De Duitse troepen trekken vervolgens via het zuiden van België Frankrijk binnen en naderen Parijs tot op 30 km. Daar worden ze mede door de hulp van de Britten tot staan gebracht in de slag om de Marne. Ook het Belgisch leger, dat zich heeft teruggetrokken in de Westhoek en stellingen heeft ingenomen achter de Ijzer, wordt versterkt door Britse soldaten. Door de Ijzervlakte onder water te laten stromen, zodat er een kunstmatig meer wordt gecreëerd van Diksmuide tot Nieuwpoort – ‘het verdronken niemandsland’ genaamd – kan de opmars van de Duitse troepen worden gestopt. Beide legers graven zich in in loopgraven. Het westelijk front komt uiteindelijk over een lengte van ongeveer 700 km (van de Noordzee tot de Zwitserse grens) muurvast te zitten. Aan het Oostfront vergaat het het Duits leger niet veel beter. Het plan Von Schlieffen heeft gefaald. Wat een ‘Blitzkrieg’ had moeten zijn, verzandt in een jarenlange gruwelijke stellingenoorlog: vele aanvallen en tegenaanvallen met honderdduizenden slachtoffers voor een beetje terreinwinst over en weer. Tijdens langere gevechtsperiodes kunnen de doden en gewonden vaak niet van het slagveld worden gehaald. Het stukje land tussen de vuurlinies wordt daardoor een open begraafplaats met duizenden stervende of dode soldaten, sommigen in verre staat van ontbinding. Vaak zijn het dierbaren van de nog levenden in de loopgraven. Ook de stank, de koude, de honger, de povere sanitaire voorzieningen, de ziektes, de modder, de ratten en ander ongedierte maken het leven in de loopgraven tot een hel. Uiteindelijk proberen de Duitsers zelfs met gasaanvallen een doorbraak te forceren. Dat
mislukt. Maar in de loop van de volgende jaren gebruiken beide partijen steeds dodelijkere gassen. De Europese oorlog wordt een wereldoorlog De moord op aartshertog Frans Ferdinand en zijn vrouw hadden een domino-effect teweeggebracht. Ondanks de vriendschappelijke relatie vòòr de oorlog met Duitsland en Oostenrijk-Hongarije kiest Italië uiteindelijk ook partij voor de geallieerden omdat het niet opgezet is met de overdreven belangstelling van Oostenrijk-Hongarije voor de Balkan. Alleen Nederland, Zwitserland, de Scandinavische landen en Spanje ontsnappen aan het geweld. De Europese oorlog breidt zich uit tot een wereldoorlog omdat ook de kolonies van de betrokken landen in het conflict worden meegezogen. Van Afrika tot het Verre Oosten schakelen de geallieerden kwetsbare Duitse kolonies uit. Bij deze gevechten zijn Afrikaanse, Indiase, Japanse, Arabische, Turkse en Australische troepen betrokken. Soldaten uit de kolonies van de geallieerden worden bovendien in heel Europa ingezet om tegen de Duitsers te vechten. Het is wachten op de Amerikanen om een einde te maken aan deze uitzichtloze situatie. Amerika heeft zich lange tijd afzijdig kunnen houden. Dat verandert als Duitsland een 'totale duikbotenoorlog' afkondigt: het verklaart de wateren rond Groot-Brittannië als oorlogsgebied en neemt het recht om elk schip dat zich hierin waagt tot zinken te brengen. Onder de dodelijke slachtoffers van de getroffen schepen zijn ook veel Amerikanen. Deze incidenten dwingen Amerika tot deelname aan de oorlog. In april 1917 volgt de oorlogsverklaring aan Duitsland. Twee miljoen Amerikaanse soldaten worden naar Europa verscheept. Aanvankelijk gaat het Duits leger nog in de aanval, tevergeefs. In september 1918 zetten de geallieerden het beslissende offensief in. Op 11 november 1918 om 11 uur ondertekenen de Duitse gevolmachtigden in een treinwagon in Compiègne de onvoorwaardelijke overgave. De wapenstilstand is een feit. Op 28 juni 1919 wordt het vredesverdrag – het Verdrag van Versailles – ondertekend.
3. Wereldoorlog II Het verdrag van Versailles is voor Duitsland catastrofaal. Niet alleen moet het grondgebied afstaan en wordt het leger aan banden gelegd, het moet ook een enorme oorlogsschuld ophoesten. Deze maatregelen storten het land in een zware economische crisis. De munt devalueert, de prijzen gaan de hoogte in en tegen het begin van de jaren dertig zijn er miljoenen werklozen. Het is in dat klimaat dat de extreem rechtse National-Sozialistische Deutsche Arbeiterspartei, kortweg Nazi Partei, onder leiding van Adolf Hitler kan gedijen. Hitler is een fantastisch redenaar. Hij geeft de Duitsers hun zelfvertrouwen en hun strijdlust terug. Hij belooft de heropbouw van een nieuw Duits wereldrijk. De Duitse kiezer beloont hem met de absolute macht. Als Hitler in 1933 tot Rijkskanselier wordt verkozen, installeert hij een dictatoriaal regime. Hij schakelt zijn politieke tegenstanders uit: communisten, democraten, vakbondslui, iedereen die te linksgezind is in de ogen van de Führer, wordt vervolgd, geïntimideerd, opgejaagd, zelfs geëxecuteerd. Elk verzet wordt in de kiem gesmoord. Intellectuelen worden monddood gemaakt en de persvrijheid wordt afgeschaft. Binnen enkele maanden na zijn aantreden heeft Hitler 'zijn' eenpartijstaat gevestigd. Homo's, gehandicapten, zigeuners, joden... wie niet in het plaatje van het zogenaamde 'superieure Arische ras' past, wordt uitgestoten, gediscrimineerd, in kampen opgesloten. Vooral tegen de joden lijkt Hitler een persoonlijke haat te koesteren. Om zich te onderscheiden van de rest van het Duitse volk moeten ze voortaan een gele davidster dragen. Ze worden het slachtoffer van allerlei racistische maatregelen die in de 'Wetten van Neurenberg' worden vastgelegd. Opgezweept door de Nazi-propaganda die de jodenhaat aanwakkert, maken Duitse burgers het leven van de Duits-Joodse gemeenschap onmogelijk. Deze uitbarsting van haat bereikt een eerste dramatisch hoogtepunt in de nacht van 9 op 10 november 1938: duizenden joodse winkels, bedrijven en huizen worden beklad, vernield en geplunderd, synagogen ondergaan hetzelfde lot, duizenden joden worden gedeporteerd. Deze nacht gaat de geschiedenis in als de 'Kristallnacht' of de 'Nacht van het gebroken glas'. De Britse verzoeningspolitiek Voor de buitenwereld speelt Hitler de wolf in schapenvacht. Terwijl hij in het openbaar verklaart dat Duitsland vrede wil en geen oorlog, breidt hij de Duitse (onderzee)vloot uit en versterkt hij het leger. Als een dief in de nacht probeert hij verloren gegaan Duits grondgebied terug in te palmen. Begin 1936 trekt hij het Rijnland binnen – een strook ten westen en ten oosten van de Rijn – dat in het Verdrag van Versailles tot gedemilitariseerde zone is verklaard. Hij krijgt een standje van de internationale gemeenschap, maar meer ook niet. Hitler levert ook hand- en spandiensten aan de rechtse Spaanse generaal Franco, die met succes een opstand leidt tegen de democratisch verkozen regering van Spanje. Hij gaat militaire bondgenootschappen aan met Italië en Japan. En hij lijft Oostenrijk in. Frankrijk is woedend, maar kan in z'n eentje niets ondernemen. Groot-Brittannië blijft doof voor de hulpkreten van de Oostenrijkse regering. Groot-Brittannië zweert bij de 'appeasement-' of 'verzoeningspolitiek': het wil tot elke prijs de vrede in Europa bewaren, ook al moeten daar enkele kleinere staten aan opgeofferd worden. Duitsland kan rustig zijn gang gaan, zonder dat iemand ingrijpt. Vervolgens stookt Hitler een vuurtje in Tsjecho-Slovakije. In Sudetenland, een streek in het westen van Tsjecho-Slovakije, woont een grote groep mensen van Duitse origine. Hitler beweert dat de Tsjechische regering deze Sudeten-Duitsers onderdrukt en eist het Sudetenland op. De spanningen laaien hoog op en een golf van bezorgdheid gaat door Europa en De Verenigde Staten. Groot-Brittannië onderhandelt tussen de beide partijen, maar is weer niet bereid een oorlog te
riskeren. Rusland deelt die mening, en opnieuw staat Frankrijk alleen in zijn protest. In de steek gelaten door zijn bondgenoten doet de Tsjechische regering afstand van een deel van zijn grondgebied. Duitsland van zijn kant belooft verder geen grondgebied meer in te palmen. De overmacht van het Duitse leger Had de Britse onderhandelaar gehoopt met een stukje Tsjecho-Slovakije als zoethouder de vrede van de Duitsers af te kopen, hij had het mis voor. Duitsland houdt zijn woord niet. In maart 1939 bezet Hitler de rest van Tsjecho-Slovakije. Het betekent het einde van de Britse 'verzoeningspolitiek'. Als Hitler begin september 1939 ook Polen binnenvalt, verklaren GrootBrittannië en Frankrijk hem de oorlog. Ze zijn echter niet in staat om het onmiddellijk tegen het intussen grote en zwaarbewapende Duits leger op te nemen. Polen wordt onder de voet gelopen. De strenge winter schort de oorlog enkele maanden op. Maar in het voorjaar bezwijken ook Denemarken en Noorwegen aan de Duitse overmacht. Op 10 mei 1940 schendt Duitsland voor de tweede keer de neutraliteit van België. Het Belgisch leger houdt tevergeefs achttien dagen stand. De Britse troepen die te hulp zijn geschoten, worden in het nauw gedreven bij Duinkerken en moeten hals over kop worden geëvacueerd. Ook Nederland is geen partij voor Hitler. Frankrijk is onthutst over de grote Duitse successen. Tot overmaat van ramp verklaart ook Italië het land de oorlog. Terwijl Italië Frankrijk vanuit het zuiden binnenvalt, trekken Duitse troepen het noorden binnen. Op 14 juni 1940 valt Parijs. Hitler laat het treinstel waarin Duitse afgevaardigden de wapenstilstand in 1918 ondertekenden uit het museum halen en naar Compiègne rijden om er de Fransen op 22 juni 1940 hun capitulatie onder hun neus te schuiven. Alleen Groot-Brittannië kan uit Duitse handen blijven. De Britse luchtmacht slaagt erin een invasie tegen te houden, meer nog, ze bombardeert Berlijn, iets wat de Duitsers voor onmogelijk hadden gehouden. Maar al houdt Groot-Brittannië stand, bij de bombardementen worden vele Britse steden, waaronder Londen, zwaar getroffen. De Verenigde Staten beloven GrootBrittannië materiële hulp. Hitler last een pauze in. En begint vervolgens een oorlog tegen Rusland. De terreur van de bezetting In de bezette landen breekt een bewogen tijd aan. Er zijn de ontoereikende voedselrantsoenen, de koude winters. En er is de terreur. In sommige streken worden mensen uit hun huizen gedreven om plaats te maken voor Duitsers. Overal ontstaan vluchtelingenstromen. Vooral jonge mannen leven met de dreiging opgepakt te worden om in de Duitse oorlogsindustrie verplicht te gaan werken. Velen keren nooit terug. In heel Europa worden vernietigingskampen gebouwd. Honderdduizenden joden worden, opeengepakt in treinwagons, gedeporteerd. Sommigen worden bij aankomst meteen naar de gaskamers gebracht, anderen sterven door mishandeling, ziekte en ontberingen. Wie kan, vlucht of duikt onder. Het verzet groeit. Er is het stille verzet: mensen die joden en andere vluchtelingen in het geheim onderdak verlenen of vluchtroutes organiseren voor gestrande geallieerde piloten. Ze riskeren daarbij hun eigen leven en dat van hun familie. En er is het gewapend verzet: mensen die met sabotage- en andere terreurdaden de Duitse bezetter proberen te dwarsbomen. In sommige gevallen fusilleren de Duitsers uit wraak onschuldige burgers. Maar er zijn ook mensen die sympathiseren met de bezetter en collaboreren. Uit opportunisme of omdat ze het Duitse gedachtegoed genegen zijn of omdat ze denken – en dat geldt vooral in Vlaanderen – dat de Duitsers meer begrip zullen opbrengen voor het Vlaams en de Vlaamse cultuur dan de vooroorlogse Franstalige bourgeoisie.
Japan bombardeert Pearl Harbor Net als in de Eerste Wereldoorlog waaiert het Europese conflict uit naar de rest van de wereld via de kolonies van de betrokken partijen. Maar er is meer. Duitsland heeft in Azië een machtige bondgenoot: Japan. Ook Japan heeft een niet te stillen machtshonger. Het heeft de voorbije decennia al met succes China en Rusland bestreden en droomt openlijk van een wereldrijk. Op 7 december 1941 bombarderen Japanse vliegtuigen totaal onverwachts de Amerikaanse militaire basis Pearl Harbor op Hawaï in de Stille Oceaan. Amerika en de rest van de wereld staan perplex. Anderhalf jaar later heeft Japan Amerikaanse, Britse en Nederlandse kolonies in de Indische en de Stille Oceaan veroverd. De ommekeer Maar vanaf 1942 keert stilaan het tij. De geallieerden boeken successen in Noord-Afrika, Europa en Azië. In Egypte, bij El Alamein, verslaan de Britten het Duitse leger. Bij het eiland Midway, in de Stille Oceaan, kan de Amerikaanse vloot de Japanse opmars tegenhouden. In de zomer van 1943 vallen de geallieerden Italië binnen, Benito Mussolini neemt ontslag en wordt gevangen gezet. Het is voor de Britten en de Amerikanen van kapitaal belang dat ze weer een stukje van het Europese vasteland in handen hebben. Ook de Russen weren zich. De slag om Stalingrad is bikkelhard en duurt een jaar. Ontelbare Duitsers, maar nog veel meer Russen laten er het leven. Maar uiteindelijk slagen de Russen erin de Duitsers terug te dringen. Intussen drijven de geallieerden de bombardementen op Duitsland op. En dan, in de vroege ochtend van 6 juni 1944 (D-Day), bestormen ze de kusten van Normandië. De verrassing is compleet. Tegen de avond hebben ze, geholpen door Franse verzetstrijders, de Duitse kustverdediging onder de voet gelopen en trekken ze verder landinwaarts. Tien dagen na de invasie hebben de geallieerden al miljoenen soldaten aan land gezet en zijn ze heer en meester in de lucht. De bevrijding is begonnen. Eind september trekken Britse en Amerikaanse troepen de heuvelachtige en dichtbeboste Belgische Ardennen binnen, bij de westelijke grens van Duitsland. Hitler zet een laatste tegenaanval in. Het Ardennenoffensief is een bijzonder bloedige slag. Op enkele weken tijd vallen er aan beide zijden tienduizenden doden en ook veel burgers worden het slachtoffer van geweld. Het Duits leger wordt definitief verslagen. Terwijl de Britten en de Amerikanen het westelijk deel van Europa heroveren, winnen de Russische legers steeds meer terrein in het oostelijke deel. In april 1945, wanneer de Russische troepen in Berlijn staan, pleegt Hitler zelfmoord. Op 8 mei 1945 capituleert Duitsland. De vernietiging van Hiroshima en Nagasaki Intussen verliest ook Japan steeds meer terrein. Het vecht echter fanatiek door. In een wanhoopspoging toch nog zoveel mogelijk veroverd gebied te behouden worden zelfs zelfmoordpiloten ingezet. Tevergeefs. Om Japan tot overgave te dwingen dropt een Amerikaans vliegtuig op 6 augustus 1945 een atoombom op Hiroshima. Maar Japan is koppig en buigt niet. Drie dagen later vernielt een tweede atoombom Nagasaki. Japan capituleert. De oorlog is voorbij. De repressie Je zou denken dat in heel de wereld feest wordt gevierd en dat is ook zo. Maar er wordt ook wraak genomen. Het is de tijd van de afrekening. Al wie met de Duitsers heeft gecollaboreerd,
of daar ook maar van verdacht wordt, moet boeten voor de gruwelijkheden die de voorbije jaren zijn gebeurd. Gevels worden beklad, inboedels kort en klein geslagen, mensen worden geschopt, geslagen en vernederd, in sommige streken zelfs gelyncht, vrouwen worden kaalgeschoren en beschilderd met hakenkruisen. Tijdens de eerste chaotische weken van de repressie vloeit er ook onschuldig bloed. Het duurt een tijdje voor het gerecht de touwtjes weer in handen heeft en er min of meer eerlijke processen kunnen worden gevoerd.
4. De Verenigde Naties2 Door de verschrikkingen van de twee wereldoorlogen beseffen de wereldleiders maar al te goed dat de wereldvrede handhaven de voornaamste doelstelling in de toekomst moet zijn. Daarvoor is een nieuwe internationale organisatie nodig. Al in 1941, in volle Tweede Wereldoorlog, leggen Franklin D. Roosevelt, president van de Verenigde Staten, en Winston Churchill, premier van Groot-Brittannië, de basis hiervoor vast in het 'Atlantic Charter'. In de daaropvolgende jaren onderschrijven vijftig landen de principes van dit handvest dat de nieuwe naam 'Declaratie van de Verenigde Naties' krijgt. Het voorbereidende werk voor de eigenlijke oprichting van de organisatie neemt heel wat tijd in beslag. Want wat men wil bereiken mag dan al duidelijk zijn, hoe dat concreet moet, vergt vele en lange gesprekken met afgevaardigden van vele landen, die vaak elk hun eigen landsbelangen behartigen. Op de oprichtingsconferentie in San Franscisco van 25 april tot 26 juni 1945 krijgt de Verenigde Naties ten slotte haar huidige vorm. Het lidmaatschap staat open voor alle vredelievende staten die de in het handvest beschreven verplichtingen aanvaarden en nakomen. Bijna alle landen, zo'n 188, zijn lid. De Verenigde Naties wil de vrede handhaven, de veiligheid garanderen, vriendschappelijke betrekkingen tussen staten aanmoedigen, de mensenrechten verdedigen, hulp bieden bij natuurrampen zoals aardbevingen en hongersnoden, en oplossingen zoeken voor de grote economische, sociale, culturele en humanitaire wereldproblemen. De grootste sponsors van de Verenigde Naties zijn de Verenigde Staten (25%), Japan (20%) en Duitsland (10%). Omdat de Verenigde Staten het meeste geld op tafel legt, wil het land wel eens eigen standpunten tegen de zin van andere lidstaten doordrukken. Maar als de landen van de Europese Unie op één lijn staan, kunnen ze daar soms een stokje voor steken, want dan vertegenwoordigen ze 40% van de totale sponsorkoek.
5. Nooit meer oorlog Het zijn slechts ramingen. Hoeveel slachtoffers er werkelijk gevallen zijn in de beide wereldoorlogen zullen we wel nooit precies weten. In de Eerste Wereldoorlog komen naar schatting 15 miljoen mensen – soldaten en burgers – om, 30 miljoen raken gewond, 7 miljoen zijn voor het leven gehandicapt of verminkt. Aan het einde van De Groote Oorlog breekt tot overmaat van ramp de dodelijke 'Spaanse griep' uit. De griep verspreidt zich via de rondtrekkende legers. Verzwakt door jarenlange ontberingen sterven wereldwijd nog eens 20
2
Meer over de werking van de Verenigde naties leest u op bladzijde 20
miljoen mensen aan deze ziekte. Ook de Tweede Wereldoorlog eist een hoge tol. In totaal sterven meer dan 50 miljoen mensen, onder wie 20 miljoen Russen, 6 miljoen Polen, 6 miljoen Joden. De atoombom op Hiroshima alleen al maakt 200.000 dodelijk slachtoffers. Het is tegen de achtergrond van deze verschrikkelijke geschiedenis dat u een bezoek aan het Kamp van Beverlo en de Duitse Militaire Begraafplaats moet plaatsen. Op deze sites komt het verleden weer tot leven. Het Kamp van Beverlo heeft een lange weg afgelegd van militaire basis tot vredesmachtbasis. Met zijn zee van grijze kruisen herinnert de Duitse Militaire Begraafplaats ons eraan hoe meedogenloos een oorlog kan zijn. Elke dode was iemands zoon of dochter, misschien ook iemands vader of moeder, broer of zus, vriend of geliefde.
Achtergrondinformatie bij de beschreven gebeurtenissen De onafhankelijkheid van België
1815: Napoleon wordt in Waterloo verslagen 9 juni 1815: Willem I wordt koning van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden dat een buffer moet vormen tussen Frankrijk en het noordoosten van Europa. Brussel en Den Haag fungeren om het jaar als hoofdstad 8 november 1830: België scheurt zich af van Nederland en eist zijn onafhankelijkheid op 21 juli 1831: Leopold van Saksen-Coburg-Gotha legt de eed af en wordt Koning der Belgen
De Eerste Wereldoorlog 1860-1871: eenmaking van Duitsland door de Duitse Kanselier Otto von Bismarck 1870-1871: de laatste oorlog in dit eenmakingsproces, die tegen Frankrijk, eindigt met een overwinning door Duitsland. Duitsland eigent zich de grensstreken Elzas en Lotharingen toe en legt Frankrijk een zware herstelbetaling op. Frankrijk zint op wraak, maar Bismarck slaagt erin de volgende jaren Frankrijk internationaal te isoleren door bondgenootschappen en vriendschapsbanden aan te gaan met Oostenrijk-Hongarije, Italië, Rusland en Groot-Brittannië 1879: verbond tussen Duitsland en Oostenrijk-Hongarije 1882: Triple Alliance. Verbond tussen Duitsland, Oostenrijk-Hongarije en Italië 1888: Wilhelm II wordt tot nieuwe Duitse keizer gekroond. Hij stuurt Bismarck de laan uit en verknoeit de goede verstandhouding die Bismarck met Rusland en Groot-Brittannië heeft opgebouwd 1894: verbond tussen Rusland en Frankrijk 1904: Entente Cordiale. Groot-Brittannië en Frankrijk sluiten een vriendschapsovereenkomst die alle koloniale geschillen tussen de twee landen, met name in Afrika, regelt 1907: Groot-Brittannië en Rusland tekenen een pact dat een einde maakt aan de koloniale geschillen tussen beide landen, voornamelijk in Azië. Door deze overeenkomsten kan Groot-Brittannië zijn vloot, die over heel de wereld is uitgewaaierd, terug samenbrengen in de Noordzee en de bedreiging van de groeiende Duitse Hochseeflotte pareren 1907: Triple Entente. Verbond tussen Frankrijk, Groot-Brittannië en Rusland 1908: annexatie van Bosnië-Herzegovina door Oostenrijk-Hongarije 1914: naar aanleiding van de invoering van zelfbestuur voor Ierland bewapenen de protestanten in Noord-Ierland en de katholieken in Zuid-Ierland zich voor een burgeroorlog. Dit conflict houdt Groot-Brittannië in de ban terwijl op het vasteland de oorlog uitbreekt 28 juni 1914: moord op aartshertog Frans Ferdinand, erfgenaam van de Oostenrijkse troon, en zijn vrouw door de Bosnische nationalist Gavrilo Princip. Oostenrijk-Hongarije stelt Servië medeverantwoordelijk voor deze aanslag 28 juli 1914: Oostenrijk-Hongarije verklaart de oorlog aan Servië. Dit is het begin van WO I. In de volgende dagen verklaart Rusland de oorlog aan Oostenrijk-Hongarije, Duitsland verklaart de oorlog aan Rusland en Frankrijk 4 augustus 1914: Duitsland verklaart de oorlog aan België en schendt daarmee voor het eerst de Belgische neutraliteit 20 augustus 1914: Duitse troepen marcheren Brussel binnen, Luik is al op 7 augustus ingenomen september 1914: in de slag om de Marne wordt het Duitse leger door Franse en Britse troepen op 30 kilometer van Parijs gestopt oktober 1914: door de Ijzervlakte onder water te zetten kan het teruggetrokken Belgisch leger met de hulp van de Britten het Duits leger tot stilstand brengen. Nadat de Duitsers in Frankrijk en in België tegengehouden zijn, graven beide legers zich in. Het westelijk front komt uiteindelijk over een lengte van ongeveer 700 km (van de Noordzee tot de Zwitserse grens) vast te zitten. Wat een 'Blitzkrieg' had moeten zijn, verwordt tot een jarenlange stellingenoorlog. 4 februari 1915: Duitsland kondigt een 'onbeperkte duikbotenoorlog' af en neemt het recht om elk schip dat in de buurt van Groot-Brittannië vaart te kelderen april 1915: tijdens de tweede slag bij Ieper gebruiken de Duitsers voor het eerst dodelijk gifgas. De geallieerden verwachten zo'n aanval niet en hebben niets om zich hiertegen te beschermen. Zo'n 5000 man komen door het chloorgas
om. Beide partijen ontwikkelen in de loop van de oorlog steeds dodelijker gas. In juli 1917 gebruiken de Duitsers voor het eerst mosterdgas. Het geurloze en kleurloze gas veroorzaakt ernstige brandwonden op de huid en aan de luchtwegen 7 mei 1915: voor de Ierse kust brengt een Duitse onderzeeër de 'Lusitania' tot zinken. Onder de 1198 doden zijn er 124 Amerikanen. In augustus herhaalt de situatie zich als het lijnschip 'Arabic' wordt gekelderd. Deze incidenten leiden ertoe dat Amerika bij de oorlog betrokken raakt april 1917: de Verenigde Staten verklaren de oorlog aan Duitsland. Twee miljoen Amerikanen worden naar Europa verscheept 11 november 1918: Wapenstilstand. Duitse gevolmachtigden tekenen in een treinwagon bij Compiègne de onvoorwaardelijke overgave 28 juni 1919: het Verdrag van Versailles. Dit vredesverdrag legt Duitsland strenge straffen op. Niet alleen moet het gebied afstaan – onder andere het eerder op Frankrijk veroverde Elzas-Lotharingen, de Duitse kolonies, en een groot deel van de staat Oost-Pruisen – ook het leger wordt aan banden gelegd en Duitsland moet een zware herstelbetaling aflossen. In dit verdrag ligt de kiem van de Tweede Wereldoorlog
De Tweede Wereldoorlog 1914-1918: tijdens de Eerste Wereldoorlog vervoegt Hitler vrijwillig het leger. Hij vecht onder andere in België en Frankrijk. Hij wordt benoemd tot regimentkoerier en wordt tweemaal onderscheiden wegens moed. Voor de oorlog leidt Hitler een leven aan de zelfkant van de maatschappij. Hij wil eigenlijk kunstenaar worden, maar slaagt niet in de toelatingsproeven voor de kunsthogeschool. Hij kent grote armoede, is zelfs een tijdje dakloos. Hij probeert met zelf geschilderde ansichtkaarten en prenten van stadgezichten wat geld te verdienen voor eten en een slaapplaats in een armenpension. Na de oorlog heeft Hitler een duidelijk doel voor ogen: hij wil van Duitsland weer een wereldrijk maken. Hij kan niet verkroppen dat Duitsland de oorlog verloren heeft, ten prooi valt aan chaos en anarchie en vooral dat het keizerrijk een republiek is geworden. Gesteund door zijn militaire oversten gaat hij in de politiek. In die tijd schieten er allerlei kleine partijen als paddestoelen uit de grond. Het programma van één van die partijen, de Deutsche Arbeiterspartei, is gebaseerd op een combinatie van socialisme, nationalisme en antisemitisme. Hitler wordt lid en neemt kort daarop de leiding van de partij op zich. Zijn grote kracht is zijn redenaarschap 1919: Na de eerste Wereldoorlog wordt Duitsland een republiek, de Weimarrepubliek genaamd. In de Duitse stad Weimar wordt de nieuwe grondwet goedgekeurd 28 oktober 1922: In Italië grijpt de leider van de rechtse Fascistische Partij Benito Mussolini de macht. Zijn troepen, Zwarthemden genaamd, nemen die dag zonder slag of stoot Rome in. Eerder hadden ze al Ravenna en andere Italiaanse steden bezet. Italië zal tijdens de Tweede Wereldoorlog aan de zijde van Duitsland vechten 8 november 1923: naar het voorbeeld van Mussolini pleegt Hitler een staatgreep. Zijn putsch mislukt. Hij wordt gevangengenomen en wegens hoogverraad veroordeeld tot een gevangenisstraf van 5 jaar. Zijn partij wordt tijdelijk verboden en ontbonden en gaat ondergronds. In de gevangenis heeft Hitler tijd om na te denken. Hij beseft dat hij het anders moet aanpakken: hij wil de kiezer overtuigen voor zijn Nazi Partei te stemmen in plaats van gewapenderhand de macht te grijpen. Hij begint aan het eerste deel van zijn beruchte boek 'Mijn Kampf' (Mijn strijd). In dit boek schrijft hij openlijk over zijn ideologie: de superioriteit van het Duitse volk, de gevaren van het communisme en het joodse kwaad dat met alle middelen bestreden moet worden. Het boek wordt een bestseller. Als Hitler vervroegd vrijkomt is hij voor velen een held september 1930: eerste grote verkiezingsoverwinning van Hitlers National-Sozialistische Deutsche Arbeiterspartei 1931: de Duitse economie stort in, met grote armoede en veel werkloosheid tot gevolg 30 januari 1933: Adolf Hitler wordt beëdigd als Rijkskanselier van Duitsland. Hij installeert een dictatuur. Intellectuelen en politieke tegenstanders, zoals communisten, democraten en vakbondslui worden monddood gemaakt. Binnen enkele maanden wordt de éénpartijstaat ingevoerd. Homo's, gehandicapten, zigeuners en joden worden uitgestoten en gediscrimineerd. Om de joden af te scheiden van de rest van de bevolking, moeten ze een davidster dragen. In Dachau wordt het eerste concentratiekamp gebouwd 1935: de Wetten van Neurenberg onderwerpen de joodse gemeenschap aan een aantal racistische maatregelen 9-10 november 1938: 'Kristallnacht'. De door nazi-propaganda opgefokte jodenhaat lokt een eerste massale gewelddadige actie uit: 7000 joodse huizen en winkels worden aangevallen, 30.000 joden worden opgepakt 1936-1939: Spaanse burgeroorlog. De Spaanse generaal Francisco Franco leidt de opstand tegen de democratisch verkozen regering. Franco vraagt en krijgt hulp van Duitsland en Italië, zij leveren onder andere vliegtuigen die door Franco ingezet worden in een reeks verwoestende aanvallen op Madrid en Barcelona. Franco slaagt erin de macht in handen te krijgen en vestigt, net als in Italië en in Duitsland, een repressief totalitair regime
oktober 1936: Duitsland sluit een verbond met Italië november 1936: Duitsland sluit een verbond met Japan 12 maart 1938: Duitsland zet de zwakke Oostenrijkse regering onder druk om een verregaand samenwerkingsverbond te ondertekenen en een Duitsgezinde regering aan de macht te brengen. Dit komt er eigenlijk op neer dat Oostenrijk bij Duitsland wordt ingelijfd. Frankrijk is woedend maar kan niets doen omdat Groot-Brittannië weigert de Oostenrijkse regering te hulp te komen. Hitler wordt door het Oostenrijkse volk enthousiast onthaald maart 1939: Duitsland neemt Tsjecho-Slovakije in. Tsjecho-Slovakije heeft goede banden met Frankrijk, GrootBrittannië en Rusland, maar blijft net als Oostenrijk in de kou staan. Groot-Brittannië noch Rusland tonen zich bereid een oorlog te voeren met Duitsland om Tsjecho-Slovakije te redden. Frankrijk staat weer machteloos. Toch is dit een keerpunt. Het betekent het einde van de Britse 'verzoeningspolitiek', een politiek die erop gericht was de vrede te bewaren tot elke prijs september 1939: Duitsland valt Polen binnen. Dit is het begin van WO II. Groot-Brittannië en Frankrijk verklaren Duitsland de oorlog 1940: Italiaanse troepen vallen Noord-Afrika binnen. Een jaar later volgen de Duitse troepen. Ze veroveren er Britse en Franse kolonies april 1940: Duitse troepen bezetten Denemarken en Noorwegen 10 mei 1940-28 mei 1940: Duitsland schendt voor de tweede keer de neutraliteit van België. Het Belgisch leger houdt tevergeefs 18 dagen stand mei 1940: ook Nederland en Frankrijk worden onder de voet gelopen. In een treinwagon bij Compiègne ondertekent de Franse regering de capitulatie. De Britten worden in het nauw gedreven bij Duinkerken en worden hals over kop geëvacueerd 13 augustus-17 september 1940: de Britse luchtmacht kan een Duitse invasie verhinderen. Britse steden worden door het bombardement zwaar getroffen 1941: begin van de 'Endlösung': Hitler beslist dat de joden definitief moeten 'verdwijnen'. In heel Europa worden concentratiekampen ingericht waarin deze massale volkerenmoord uitgevoerd kan worden 22 juni 1941: de Duitsers steken de Russische grens over 7 december 1941: Japan bombardeert de Amerikaanse militaire basis Pearl Harbor op Hawaï, een eilandengroep in de Stille Oceaan. Enkele dagen later verklaart ook Duitsland de oorlog aan de VS 1942: Japan verovert Amerikaanse, Britse en Nederlandse kolonies in de Indische en de Stille Oceaan. Bij het eiland Midway, in de Stille Oceaan, kan de Amerikaanse vloot eindelijk de opmars van de Japanners tegenhouden november 1942: bij El Alamein, in Egypte, verslaan de Britten de Duitse legers. Het is een keerpunt in de oorlog 1942-1943: de slag om Stalingrad duurt een jaar en eist een hoge dodentol. De Russen houden stand en uiteindelijk moeten de Duitsers zich terugtrekken juni 1943: de geallieerden vallen Italië binnen en krijgen weer een stukje Europees vasteland in handen. Een maand later neemt Mussolini ontslag. Hij zal in 1945 worden geëxecuteerd 1943-1944: de Duitsers worden uit Rusland verdreven 6 juni 1944: D-Day: landing van de geallieerden in Normandië, begin van de terugtocht van het Duitse leger Winter 44-45: het Ardennenoffensief. Hitler laat alle nog beschikbare manschappen verzamelen aan de westelijke grens van Duitsland met België om een doorbraak te forceren en de geallieerden terug te dringen. Het is een wanhoopsdaad die veel slachtoffers eist, zowel Duitsers als geallieerden, soldaten als burgers. Het Ardennenoffensief is voor het westelijk front wat Stalingrad is voor het Oostelijk front, het leeft zeer levendig voort in de herinnering van de Amerikanen. 30 april 1945: wanneer de Russische troepen in Berlijn staan, pleegt Hitler zelfmoord 8 mei 1945: capitulatie van Duitsland 6 augustus 1945: een Amerikaans vliegtuig dropt een atoombom op Hiroshima. 200.000 mensen komen om het leven, onmiddellijk of in de nasleep van de radioactieve bestraling. Drie dagen later vernielt een tweede atoombom Nagasaki 14 augustus 1945: capitulatie van Japan 26 juni 1945: op de oprichtingsconferentie in San Francisco tekenen de vijftig aanwezige landen het 'Charter van de Verenigde Naties'. Vanaf 24 oktober treedt het in werking. Eigenlijk wordt de basis voor de organisatie al tijdens de
Tweede Wereldoorlog gelegd: in 1941 tekenen Roosevelt en Churchill het 'Atlantic Charter'. Vandaag zijn bijna alle landen, 188 in totaal, lid van de Verenigde Naties die tot doel heeft de wereldvrede te handhaven.
