Verbetering Lesmap Kleine helden in de Groote Oorlog Het boekje is ingedeeld in 2 hoofdstukken: de Groote Oorlog en onze helden. Op pagina 4 vind je de inhoudstafel terug. Je merkt dat elk hoofdstuk nog eens is onderverdeeld. 1. Over oorzaak, oorlogstermen, Dendermonde en België in de groote oorlog Beantwoord de vraag zo duidelijk mogelijk en noteer in welk hoofdstuk je het antwoord gevonden hebt. a) Waarom kreeg de ‘Groote Oorlog’ deze naam? Antwoord: pag. 7, de Grote Oorlog De oorlog was een totale oorlog: tientallen naties werden betrokken bij het militaire conflict met meer dan 70 miljoen militairen die op die manier wereldwijd werden gemobiliseerd. Ook het dagdagelijkse leven van burgers werd omgewoeld. Voor het eerst in de geschiedenis zal een oorlog zo’n grote draagwijdte kennen. b) Wat waren de oorzaken van Wereldoorlog 1? (som er vier op en leg ook uit) Antwoord: pag. 8-9, de Grote Oorlog 1. het Duitse imperialisme Door de creatie van Duitsland in 1871 ontstond een machtige staat in CentraalEuropa. De superioriteit van Duitsland werd nog eens benadrukt door de overwinning van de Duitsers tijdens de Frans-Duitse oorlog in 1870-71. Bovendien was Duitsland reeds snel een belangrijke industriestaat.
1
Duitsland voelde zich superieur en eiste vanaf dan zijn plaatsje onder de zon op. Helaas was de koloniale koek al grotendeels verdeeld onder GB en Frankrijk in de eerste plaats en andere Europese landen. Duitsland wou méér.
2. het nationalisme in alle landen Het 19de eeuwse nationalisme zorgde ervoor dat burgers trots waren op hun land en er ook alles voor zouden doen. 3. belangen van diverse mogendheden De meeste landen hadden een eigen agenda en door het alliantiesysteem werden ze betrokken bij de oorlog als één van de partners in problemen verkeerde. Frankrijk wou wraak na de uitroeping van het Duitse Keizerrijk in Versailles in 1871 en na het verlies van Elzas-Lotharingen, GB wilde Duitsland een lesje in nederheid leren, zij waren immers de wereldleider op zee sinds de 16de eeuw. Duitsland wilde meer: meer macht in Europa, meer kolonies,... OostenrijkHongarije wou blijven bestaan en vreesde door het nationalisme op een inkrimping van zijn rijk, Rusland wou een weg naar een warmere zee maar vijand Turkije gooide steeds roet in het eten,.... 4. oorlogsbereidheid van alle partijen Een aantal landen wilde graag oorlog om hun macht tentoon te spreiden. Iedereen was er van overtuigd dat de oorlog niet lang zou duren en dat zij de oorlog zouden winnen. c) Wat wordt bedoeld met het Von Schlieffenplan en plan XVII? Antwoord op pag. 11-12, België en het Schlieffenplan In 1906 stelde graaf von Schlieffen een plan op voor de verovering van Frankrijk en Rusland. Het bestond uit 2 fasen: eerst zou Frankrijk veroverd worden, nadien Rusland. Het Duitse leger was immers niet sterk genoeg om met succes oorlog te voeren op 2 fronten. Duitsland zou een doorgang vragen aan het neutrale België. Indien deze doorgang niet verleend werd, zouden de Duitsers België de oorlog verklaren en België doortrekken. Het plan XVII was het draaiboek van de Fransen. Zij waren zich immers bewust van de oorlogsdreiging. Er waren grensfortificaties gebouwd in Rijssel, Maubeuge, Verdun, 2
Toul, Epinard en Belfort ter verdediging van het grondgebied tegen een Duitse aanval. In het Franse plan lag de hoofdkrachtinspanning tegenover Elzas en Lotharingen, grondgebied dat Frankrijk eerder tijdens de Frans-Duitse oorlog van 1871 aan Duitsland was verloren. d) Hoeveel Belgen vluchtten tijdens de eerste maand van de oorlog? Antwoord pag. 12, Wat gebeurde precies in Dendermonde 1,4 Belgen vluchten naar Nederland, Frankrijk en Engeland. e) In welke Dendermondse voorstad signaleerde men de eerste Duitsers? Antwoord pag. 12, Wat gebeurde precies in Dendermonde Zaterdag 22 augustus signaleerde men de eerste Duitse verkenners te Sint-Gillis.
3
2. Over de eerste maanden tijdens de Groote Oorlog Voor vele Belgen kwam de oorlog totaal onverwacht. België was een neutraal land, zoals Nederland, dus de oorlog zou ver van ons bed blijven. De realiteit bleek anders. Zoek in het boekje wat op volgende data in 1914 gebeurde. De cursief gedrukte data zijn feiten of gebeurtenissen die weinig of niets met de oorlog te maken hebben. Het leven ging, in het begin toch, immers verder. Maak een tijdlijn van deze beginperiode. Vul aan met foto’s.
28 juni 1914: moord op aartshertog Frans Ferdinand van Oostenrijk-Hongarije
5 juli: de regering beslist dat vanaf 1 januari 1915 de colleges aan de Gentse universiteit in het Nederlands gegeven zullen worden. 19 juli :
21 juli: nationale feestdag van België 25 juli :
26 juli: de 24-jarige Brusselaar Philippe Thys wint voor de tweede maal de ronde van Frankrijk 27 juli : 29 juli : 31 juli :
31 juli: moord op Jean Jaurès in Frankrijk 2 augustus: ultimatum aan België 4 augustus : 22 augustus : 25 augustus: het Duitse bestuurbare luchtschip Z-IX gooit negen bommen op Antwerpen 2 september: generaal von der Goltz installeert zich als gouverneur-generaal in Brussel 4 september : 4
8 september: 15 september: onder impuls van Ernest Solvay, Emile Franqui, Leon Delacroix en Henri Jaspar wordt een Nationaal Comité voor Hulp en Voeding opgericht 29 september : 1 oktober : 3 oktober: de bezetter brengt zijn munt in omloop met een opgelegde koers: 1 mark = 1,25 Belgische Frank
3. Over een aantal bekende personen tijdens de oorlog Welke naam past bij de volgende foto’s? Zoek op in het boekje welke rol zij speelden tijdens de oorlog. 1. EMIEL VAN WINCKEL Hij is schepen van Dendermonde wanneer op 4 september 1914 de Duitse generaal M. von Boehn Dendermonde inneemt. Hoewel hij als arts onmiddellijk de gewonden gaat verzorgen in de door hem tot lazaret omgebouwde kapel van het Sint-Vincentiusklooster en daarbij geen onderscheid maakt tussen vriend en vijand, wordt zijn woning aan de Beestenmarkt toch in brand gestoken op 5 september 1914 als wraak voor de tegenstand die de Belgische militairen een maand lang bij Dendermonde hebben geboden. Weliswaar wordt dit meteen als een vergissing van de Duitsers bestempeld door de generaal, maar het heeft wel tot gevolg, dat het gezin Van Winckel de rest van de Eerste Wereldoorlog in het Sint-Vincentiusinstituut moet gaan wonen. Na het overlijden van deze geliefde huisarts op 2 juni 1925 wordt vijf jaar later, in 1930, de Beestenmarkt herdoopt in Emiel Van Winckellaan. http://blog.seniorennet.be/jp_dendermonde/archief.php?ID=452330 2. FRANS FERDINAND
5
Aartshertog van Oostenrijk-Hongarije, wordt vermoord in Sarajevo op 28 juni 1914. Zijn dood zal de aanleiding worden voor de Grote Oorlog. 3. GRAAF ALFRED VON SCHLIEFFEN Generaal die een plan heeft begin 20ste eeuw om een oorlog op twee fronten te vermijden, als Duitsland in een oorlog verzeild geraakt. Plan is om eerst Frankrijk aan te vallen via Nederland en België, de overwinning te behalen en dan naar Rusland te trekken. Hij vermoedde dat Rusland een paar weken de tijd nodig had om te mobiliseren. Het plan zal doorgaan maar Nederland wordt links gelaten. De generaal zal zijn plan nooit levend meemaken. Hij sterft voor de oorlog uitbreekt. 4. ALBERT VON SAKSEN COBURG EN GOTHA Derde koning van België. Zal tijdens de oorlog verblijven in De Panne en Veurne maar vlucht niet naar het buitenland. Na de oorlog krijgt de koning een monument in Nieuwpoort. 5. GENERAAL FRITS VON BELOW 6. LEO BRUYNINCKX 7. MAX VON BOEHN 8. ERNST OTTO VON SOMMERVELD 9. GAVRILO PRINCIP Moordenaar van Frans Ferdinand, aartshertog van Oostenrijk-Hongarije.
6
7
8
4. Over de verovering van Dendermonde Dendermonde wordt in september 1914, in 3 slagen, ingenomen door de Duitsers. Wat er precies gebeurt tijdens deze gruwelijke septemberdagen lees je van pagina 15 tot 21. Wat was de houding van de stad tegenover de Duitsers? Waarom zal de stad zo een zware tol betalen? De stad wou zich niet overwonnen geven. Er zijn verschillende redenen waarom Dendermonde zo zwaar wordt aangepakt: Dendermonde die zich verzet en dus de tol betaalt, het belang van de veerbrug voor de Duitsers om naar Antwerpen te gaan, de frustratie van de Duitsers wiens plan mislukt (von Schlieffenplan). 5. Over de verwoesting van Dendermonde Dendermonde werd tijdens deze septemberdagen grotendeels verwoest. Nochtans had men gehoopt dat de historisch belangrijke stad gespaard zou blijven, net zoals met Gent was gebeurd. Geschat wordt dat 1252 private woningen totaal vernield werden, naast tal van openbare gebouwen. Herken je de tien onderstaande beschadigde gebouwen? Weet je ook waar het gebouw zich bevond? H.-MAAGDCOLLEGE BEGIJNHOFKERK STADHUIS ACADEMIE VOOR SCHONE KUNSTEN 9
SINT VINCENTIUSINSTITUUT GEVANGENIS KAZERNE STATION
6. Over het leven in Dendermonde tijdens de oorlog Heel wat Belgen hielden (illegaal) een dagboek bij tijdens de oorlog. Aan de hand van deze belangrijke primaire bronnen zijn we heel wat te weten gekomen over het dagelijkse leven in die tijd. In de bibliotheek van Dendermonde vind je een grote collectie van deze egodocumenten. Zo is er het bekende dagboek van Virginie Loveling over de oorlog in Gent in deze periode. Het verhaal van de Belgische schrijver Stijn Streuvels kan je lezen in het boek ‘In Oorlogstijd’. Stefan Hertmans baseerde zich in zijn bekroonde boek ‘Oorlog
en Terpentijn’ op de schriftjes van zijn grootvader. Het dagboek van Marie kennen al heel wat Belgen door de serie ‘In Vlaamse Velden’ maar dichterbij is er ook het boek ‘Een Lebbekenaar aan de IJzer’ waar Gilbert Ravijts zich baseerde op een oorlogsdagboek en Lebbeke in de 19de eeuw. Kennen jullie nog andere boeken die het verhaal vertellen van een persoon in oorlogstijd? Houden jullie zelf een dagboek bij? Hebben jullie thuis documenten uit grootouders’ tijd? Eventueel uit de periode van de Eerste Wereldoorlog? Misschien uit de periode van de Tweede Wereldoorlog? Wordt er iets mee gedaan of ligt het gewoon in een lade in een kast?
10
Lees het hoofdstuk over woning- en hongersnood op pagina 22-23. Beeld je in dat je een tiener was in het Dendermonde tijdens de oorlog en beschrijf een week uit je leven.... Misschien is het ook interessant om aan de hand van een stamboom meer te weten te komen over je familiegeschiedenis. Op de site myheritage.nl kan je zelf aan de slag en zie je onmiddellijk of er al een ander familielid je voor was en informatie heeft verzameld. Ga op bezoek bij je grootouders, tantes of nonkels en probeer zoveel mogelijk verhalen te verzamelen. Stel niet te lang uit, want misschien is later te laat!
11
7. Over andere (martelaar)steden in België tijdens de oorlog. Op pagina 7 vind je een lijst van steden die samen met Dendermonde de zeven martelaarsteden worden genoemd. Meer informatie over georganiseerde activiteiten in een aantal van deze steden vind je ook op www.martelaarsteden.be. Formuleer zelf een definitie van een martelaar/martelaarstad. Welke zijn de andere 6 martelaarsteden in België? Duid alle steden aan op de kaart. Aarschot, Leuven, Dinant, Andenne, Visé, Sambreville-Tamines.
12
Zoek op wanneer deze steden grotendeels werden verwoest en noteer het op de kaart. Aarschot 19/8 Dinant 23/8 Sambreville-Tamines 22/8 Visé 4/8 Leuven 25/8 Dendermonde 4/9 Andenne 20/8
13
zie ook: ‘het vergeten bloedblad van de Eerste Wereldoorlog’ (http://pieterserrien.wordpress.com/2012/10/27/het-vergeten-bloedbad-van-deeerste-wereldoorlog/)
Zie je een evolutie? zie: Von Schlieffenplan Meer over de evolutie van de Duitse opmars in het boek van Paul Putteman, Bange septemberdagen, hoofdstuk 3: De Duitsers vallen België binnen. In detail wordt hier uitgelegd waar, wanneer en waarom de Duitsers aanvielen. Waarom kregen deze steden een martelarenstatus? Het waren steden of dorpen die tijdens de doortocht van de Duitsers op meer weerstand dan verwacht stootten en enorm te lijden hadden onder de represailles van de vijand, tijdens het begin van de oorlog. Op welke manier beleven zij de herdenking van de Groote Oorlog? zie website www.martelaarsteden.be Beeld je in dat je in een reiskantoor werkt: organiseer (op papier) een weekend voor je ouders/vrienden waarbij je een boeiend en gevarieerd bezoek brengt aan de verschillende martelaarsteden. Stel je planning zo gedetailleerd mogelijk op!
8. Over helden en heldendom Volgens het woordenboek ‘Van Dale’ is een held ‘iemand die uitblinkt door moed’. Kijken we bij ‘Wikipedia’ dan vinden we volgende definitie: ‘Een held (mannelijk) of
heldin (vrouwelijk) is een bestaand, fictief of historisch persoon die, wanneer 14
geconfronteerd met gevaar en rampspoed of vanuit een zwakke positie, moed en de bereidheid tot zelfopoffering betoont voor een grotere zaak. Aanvankelijk had dit heldendom vaak te maken met strijd of het uitblinken in iets, maar later werd dit uitgebreid tot een meer algemeen moreel uitblinken.’ Vele zangers en dichters lieten zich inspireren door het heldendom. Denk maar aan Foo Fighters, Suzanne Vega, Tom Helsen, Metallica, zelfs Enrique Iglesias zingt over een held die hij zelf wil zijn. De Nederlandse band The Scene schreef het volgende lied:
helden waar zijn de helden, waar zijn de helden heen staan ze gebeiteld op hun sokkels, zijn ze al van steen waar zijn de helden, wat is een heldendaad zijn alle helden op het slagveld of lopen ze gewoon op straat waar zijn de helden waar zijn de helden wie zijn de helden, wat is een heldendaad zijn alle helden uitgestorven of lopen ze gewoon op straat waar zijn de helden wie zijn de helden waar zijn de helden vandaag kan ik koning zijn en jij mijn koningin vandaag de bekroning voor een held en een heldin ons koninkrijk de straten, de stegen en het plein vandaag, vandaag kunnen we helden zijn 15
noem jij de straat een jungle vol agressie en gevaar tien keer is dat onzin, één keer is het waar wie dan niet aan zichzelf denkt, aan de klappen en de pijn aan de schoppen in het donker, zij zullen de helden zijn waar zijn de helden wie zijn de helden waar zijn de helden en wie zijn de helden vandaag kunnen we helden zijn... Wat betekent held, heldendom voor jou? Wie vind jij de naam held waardig? Denk je dan aan iemand uit je familie, omgeving, uit de politiek of liever uit de sportwereld? Kennen jullie nog andere liedjes of gedichten over helden? Over welk soort held gaat het dan? Oorlogsheld of een ‘morele’ held? Verzamel kranten en magazines en zoek hierin foto’s en woorden die jou doen denken aan helden. Maak hiermee een collage of schrijf een gedicht in dadaïstische stijl. Het dadaïsme is immers zeer goed te linken aan de Groote Oorlog.
“De kunststroming ontstond als bijtende kritiek op de oorlog. Enkele Duitssprekende intellectuele anarchisten wilden de kunstwereld niet plagen maar wegvagen. Ze ziedden van ontevredenheid en cynisme over wat zij als de oorzaken zagen, namelijk het establishment en zijn blinde vertrouwen op rede, logica, regels en voorschriften. Dada, vonden zij, bood een alternatief gebaseerd op onredelijkheid, onlogica en wetteloosheid. Het nieuwe systeem van dadaïsten was gebaseerd op toeval. In de literatuur kreeg dat de vorm van dada-gedichten die tot stand kwamen door woorden uit een krant te knippen. De zo ontstane reepjes werden in een zak gedaan en flink 16
geschud, waarna ze een voor een uit de zak werden gehaald en in die volgorde op een stuk papier werden gelegd. Het resultaat was wartaal, en daar ging het eigenlijk om. Zij vonden een traditioneel gedicht namelijk per definitie onzin: een gedicht is een geordende structuur waarin alles op zijn plaats staat. Het leven zelf daarentegen is willekeurig en onvoorspelbaar. (...) Dat had de oorlog wel bewezen.... Uit W. Gompertz, dat kan mijn kleine zusje ook, Waarom moderne kunst kunst is, Meulenhof, 2012, pag. 247. Lees de verhalen van de 6 helden. Welk verhaal raakt jou het meest? Welke van de 6 helden is voor jou de grootste? Vergelijk met de andere leerlingen. Is dit voor iedereen van de groep dezelfde? Wie kozen zij en waarom? Verdeel de klas in groepjes. Eventueel groepeer je de leerlingen die dezelfde held kozen. Maak per groepje een grote tijdlijn. Gebruik hierbij foto’s, data, tekeningen. Stel je persoon voor aan de klas. Eventueel kunnen leerlingen zelf hun oorlogsheld kiezen (uit Dendermonde/België/Europa....). Indien leerlingen informatie gevonden hebben van familieleden die gevochten hebben of leefden tijdens de oorlog kunnen zij hun familielid op deze wijze voorstellen. Oscar Van Lembergen
Het Belgische leger Oscar wordt in 1910 te Gent ingelijfd als milicien. Tot 1909 bestond het Belgische leger uit vrijwilligers en lotelingen, de conscripitie genaamd. (uitgebreide) antwoorden op de vragen hieronder vind je op de websites: www.forumeerstewereldoorlog.nl 17
http://www.abl1914.be/organisatie/loting.htm http://wereldoorlog1418.nl/statistieken/index.html#01
Hoe werkte dit systeem van lotelingen? Wat verandert vanaf 1909? Schets de evolutie van soldaten in het Belgische leger van 1830 tot vandaag en tracht de veranderingen in een historische context te plaatsen. Hoeveel soldaten telde het Belgische leger in 1914? Volgens "De Geschiedenis van het Belgische Leger, deel I, van 1830 tot 1919" een uitgave van A. Grisard 1982 deden tijdens de Eerste Wereldoorlog 339.000 Belgen dienst in het leger. De toenmalige bevolking was ongeveer 7.600.000, wat er op neerkomt dat 4,6 % onder de wapens werd geroepen, of er zich vrijwillig voor aanmelde. Verdeeld als volgt: Op de vooravond van de Eerste wereldoorlog: het Veldleger: 117.000 man (waaarvan 85.000 infanteristen & 5.700 Cavaleristen) het Vestingsleger: 90.000 man De vervroegde oproeping van de militieklasse 1914 en de eerste stroom van oorlogsvrijwilligers: 40.000 man Tussen 1915 en 1918 kon men nog eens op 60.000 dienstplichtigen en 32.000 vrijwilligers rekenen. http://www.forumeerstewereldoorlog.nl/viewtopic.php?t=17022&sid=b76419784dfa79c 1e3da24d4a4b60b92
Hoeveel zijn er gesneuveld tijdens de oorlog? 18
Vergelijk dit aantal met de andere geallieerde legers én het aantal soldaten bij de centralen. Bronnen spreken over 10 000 tot 40 000 militaire slachtoffers in België. Rusland telt bij de geallieerden het meeste doden 1811 000, ook al hebben ze in 1917 vrede gesloten met Duitsland. Daarna komt Frankrijk met 1398 000 en GB met 723 000 doden. Duitsland zou 2 037 000 doden tellen volgens deze bron, OH 1 100 000. In het totaal zijn de Geallieerden 5419 000 soldaten verloren, de Centralen 4029000. http://wereldoorlog1418.nl/statistieken/index.html#belgen Welk land had het meest aantal soldaten tijdens de oorlog? Duitsland had in 1913 13,25 miljoen gemobiliseerde soldaten (bevolking 66,9 miljoen); Rusland 13 miljoen (bevolking 175,1 miljoen) bron: Paul Putteman, Bange septemberdagen, jaarboek 2013, Dendermonde, pag. 22 Probeer hier een verklaring voor te vinden. Duitsland was zich aan het voorbereiden op een oorlog, Rusland had een groot bevolkingscijfer dus had sowieso een groter leger dan pakweg een land zoals België of Nederland.
Welke bronnen gebruikte je om deze gegevens te vinden? Vermeld ze!
19
Je merkt waarschijnlijk op dat dé perfecte bron niet bestaat. Misschien zijn sommige bronnen zelf weinig waarheidsgetrouw. Baseer je dus zeker niet op één bron, maar toets verschillende bronnen aan elkaar. Ook handboeken geschiedenis geven vaak cijfermateriaal ivm de oorlog!
Sterven in den vreemde Voor Oscar Van Lembergen was de Groote Oorlog ook een grote lijdensweg. Uiteindelijk overlijdt hij in 1919, na jarenlang ziek te zijn geweest. Oscar maakt dus het einde van de oorlog mee. Hij wordt begraven op de Belgische Militaire begraafplaats in Sainte Hospice. Op zijn zerk staat –zoals bij velen- mort pour la patrie. Hoeveel Belgische soldaten (gevochten en gesneuveld tijdens of vlak na WO 1) zijn begraven in Frankrijk? In Frankrijk rusten 3.913 Belgische gesneuvelde militairen op 190 Franse ereperken en burgerbegraafplaatsen. Eén Belgische begraafplaats ligt in Saint-Jean-Cap-Ferrat (Frankrijk). De 3506 graven van Belgische militairen die begraven zijn op 190 Franse ereperken in Frankrijk worden onderhouden door de Franse overheid en ten laste van het defensiebudget van België. De graven van 307 Belgische militairen op verschillende burgerbegraafplaatsen in Frankrijk worden onderhouden door de betrokken gemeentes. Eén Belgisch graf gelegen op de Frans-Duitse begraafplaats te Anloy wordt onderhouden door de Franse staat. Van de Belgische gesneuvelden van de Eerste Wereldoorlog werd dus ongeveer de helft van de lichamen door de familie opgeëist en overgebracht naar het plaatselijke burgerkerkhof. Groot verschil tijdens en na de Tweede Wereldoorlog: maar liefst 90 % van de tijdens de Achttiendaagse Veldtocht - zo'n 6000 man - en bij andere gevechten - bv. bij de Brigade Piron - gesneuvelde militairen werd toen door de nabestaanden 20
meegenomen naar hun woonplaats. Over deze graven had Defensie geen zeggenschap meer, met als gevolg dat de meeste van deze privégraven intussen verdwenen zijn of in slechte staat (dat is trouwens ook het geval voor deze van de voorafgaande oorlog). De resterende 10 % van de doden werd te ruste gelegd op reeds bestaande militaire begraafplaatsen, al dan niet in aparte perken, naast lotgenoten van de Eerste Wereldoorlog. Sommigen bleven liggen waar ze stierven, zoals bv. enkele militairen op het militair kerkhofje bij de abdij van Zevenkerken, waar in 1940 een militair hospitaal was gevestigd of op de bestaande Belgische militaire begraafplaats van Steenbrugge, waar in de omtrek meerdere hulphospitalen waren. Anderen werden begraven op ereperken van burgerkerkhoven, soms gegroepeerd met omgekomen verzetsstrijders en politieke gevangenen. bron: wikipedia
Zoek op wie voor de graven zorgt daar in den vreemde.... Heeft België ook een dienst zoals de British Common Wealth die de grafzerken en kerkhoven van hun soldaten perfect onderhoudt? Het dagelijkse beheer en het onderhoud van de Belgische militaire kerkhoven is sinds 2004 opnieuw een verantwoordelijkheid van het ministerie van Landsverdediging. Defensie beheert 23 nationale militaire begraafplaatsen. Daar liggen 16.617 Belgische militairen en 417 gefusilleerde burgers. (Ten minste 5000 burgers werden tijdens de eerste maanden van de Eerste Wereldoorlog gefusilleerd door de Duitsers). Contracten werden afgesloten met burgerfirma’s voor het onderhoud. Daarnaast heeft Defensie een overeenkomst met de gemeenten waar een ereperk is voorzien op de gewone kerkhoven. Daar liggen 3.244 militairen op 78 ereperken. De Belgische gesneuvelde militairen op de kerkhoven in Frankrijk vallen eveneens ten laste van het budget voor het beheer van oorlogsgraven van de krijgsmacht.
bron: wikipedia 21
Op welk kerkhof in Dendermonde liggen de Belgische soldaten begraven? Neem een kijkje daar en zoek uit welke ‘vreemde soldaat’ hier ook ligt. Hoe zou je dit kunnen verklaren? Krijgskerkhof Appels, Het grote Krijgskerkhof is gelegen ten zuidoosten van de burgerlijke begraafplaats. Het is de laatste rustplaats van Belgische en buitenlandse soldaten die tijdens de wereldoorlogen sneuvelden, en bevat ook herdenkingsstenen voor de onbekende soldaten. Ten zuiden en op het lager gelegen deel ten oosten bevinden zich de graven voor de Belgische oud-strijders. https://inventaris.onroerenderfgoed.be/dibe/relict/48909 en ook: Met de aanleg van de voormalige Duitse militaire begraafplaats werd in februari 1918 gestart. Niet alleen graven in de velden, maar ook alle militairen begraven op gemeentelijke begraafplaatsen in het bereik van de Dendermondse “Kommandantuur” werden overgebracht naar de deze militaire begraafplaats. Er moesten minimum drie ontgravingen per dag gebeuren, waarna de stoffelijke resten werden overgebracht naar stadsgrafkelder alvorens te worden begraven. In totaal werden hier 398 militairen begraven. Op heden liggen hier nog 134 Belgen, inclusief 26 onbekenden, 17 Britten en een Rus begraven. bron: http://forumeerstewereldoorlog.nl/viewtopic.php?t=13363 Misschien was dit de reden waarom een Rus begraven werd in Dendermonde?
22
Russische krijgsgevangenen werden tijdens de Eerste Wereldoorlog o.a. in bezet België ingezet als dwangarbeiders in fabrieken en mijnen en in het grensgebied met Nederland met name bij de aanleg van de spoorlijn Visé-Aken.. Een belangrijk kamp voor deze dwangarbeiders bevond zich in de buurt van Warsage, van waaruit ze met treinen naar het werk vervoerd werden. Velen probeerden te vluchten naar neutraal Nederland, maar overleefden de grenspassage niet. De grens was vanaf 1915 door de Duitse bezetter afgezet met een elektrisch geladen hek, waar vele vluchters door elektrocutie om het leven kwamen. bron http://forumeerstewereldoorlog.nl/viewtopic.php?t=8118&highlight=russen
Welke militaire begraafplaatsen ken je nog? Er zijn er heel veel. Een lijst vind je ondermeer terug via wikipedia. De Brit Rudyard Kipling, bekend van de klassieker ‘Jungle Book’, verloor zijn enige zoon John in de slag om Loos in september 1915. John was wegens medische redenen afgekeurd voor militaire dienst, maar omdat R. Kipling goede connecties had met de legeraanvoerder van het Britse leger werd zoon John ingelijfd bij de ‘Irish Guards’. Zijn lichaam zal nooit teruggevonden worden. De wereld van de Britse nobelprijswinnaar van literatuur stort in elkaar, zijn geloof in het Britse imperialisme wankelt. Vader Kipling schrijft de bekende woorden: "If any question why we died, Tell them, because our fathers lied” en na de oorlog wordt hij lid van de Imperial War Graves Commission, die zich bezighield met het ontwerpen en later verzorgen van Britse kerkhoven. Op zijn initiatief wordt op elke ‘Stone of remembrance’ geschreven: ‘Their Name Liveth for Evermore’. In 2007 werd dit verhaal verfilmd. De titel van de film draagt de naam ‘My boy Jack’, naar het bekende gedicht van Kipling.
23
Ga op zoek naar 2 kerkhoven in de Westhoek waar je de Stone of Remembrance en dus ook de woorden van Kipling kan terugvinden. Waar ligt John begraven? Tyne Cot Cemetry Zonnebeke, Buttes New British Cemetry Polygon Wood St. Mary's A.D.S. Cemetery, Haisnes; uiteindelijk is zijn lichaam nooit terug gevonden dus echt begraven is hij niet. Op één van de Duitse kerkhoven rond Ieper ligt de zoon begraven van de Duitse kunstenares Käthe Kollwitz. Op ditzelfde kerkhof staat, niet toevallig, een beeld van haar: treurend echtpaar. Het is een beklijvend beeld dat het immense verdriet moet voorstellen van ouders die hun kind of kinderen hebben verloren tijdens de oorlog. Welk kerkhof bedoelen we? Vladslo, Deutscher Soldatenfriedhof
De rechten van een weduwe na de oorlog. De Franse weduwe van Oscar zag af van een uitkering ten gunste van de familie Van Lembergen. Weduwes kregen niet enkel een uitkering maar ook stemrecht na de oorlog. Iedere man ouder dan 21 jaar kreeg immers vanaf 1919 algemeen enkelvoudig stemrecht, als dank voor bewezen diensten. Andere vrouwen moesten wachten tot 1948 om hun stem te morgen uitbrengen. Waarom moesten de Belgische vrouwen zo lang wachten? Ga op zoek naar Europese landen waar de democratie voor vrouwen vroeger zijn intrede deed. Som twee Europese landen op waar de vrouwen nog later stemrecht kregen.
24
In België hadden de socialisten schrik dat vrouwen vooral katholiek zouden stemmen vandaar dat ze het stemrecht voor vrouwen lang hebben tegen gehouden. 1893 Nieuw-Zeeland 1915 Denemarken 1954 Colombia 1971 Zwitserland bron: http://www.ipu.org/wmn-e/suffrage.htm#Note3
Kamiel van Belle of den held van den IJzer De tweede held, Kamiel, wordt geboren in Buggenhout, maar verhuist na zijn huwelijk naar Baasrode, waar hij ook werk vindt.
Buggenhout Leerlingen die uit Buggenhout afkomstig zijn en interesse hebben in de oorlogsgeschiedenis van hun dorp kunnen de website raadplegen van Niko Van Kerkhoven: http://www.everyoneweb.com/buggenhout1418. Op deze website krijg je niet alleen info over de slag om Buggenhout, maar vind je ook veel info over hoe het leger vroeger georganiseerd was.
Het sluizencomplex: de ganzenpoot Op 4 augustus 1914 valt het Duitse leger België binnen via het oosten. Half oktober zijn de Duitse troepen al in de buurt van Nieuwpoort beland. Ook deze stad lijkt een vogel voor de kat te zijn. Albert I doet een oproep om het allerlaatste stukje grond, dat begrensd wordt door de Ijzer, de Ieperlee en de zee met alle macht te verdedigen. In de nacht van 29 op 30 oktober zal de IJzervlakte onder water gezet worden. De Duitse soldaten kunnen het laatste stuk vrij België niet innemen.
25
Tot wanneer bedienen Kamiel en zijn collega’s elke dag de sluizen? Daarna zullen immers de taak en de verdediging van de sluizen worden overgenomen door een legercompagnie. François Xaveer Joseph Possé Zowel François Possé als zijn vader Hypollytus werden tijdens de oorlog krijgsgevangen genomen, weliswaar op een ander moment.
Hemaco François was een leerling van het Heilge Maagdcollege in Dendermonde. Betreed je de school vandaag langs de hoofdingang, dan zie je in de hal een gedenkplaat met de namen van oud-leerlingen, gesneuveld tijdens de oorlog. De school zal trouwens helemaal vernietigd worden tijdens de oorlog. Waar was deze school oorspronkelijk gevestigd? Emiel Van Winckellaan (huidige VTI) Wat was de functie van het gebouw op de huidige locatie? Weeshuis Wat is er gebeurd met jouw school tijdens de oorlog? Raadpleeg het schoolarchief of misschien kan je informatie vinden in boeken of tijdschriften die de geschiedenis van jouw school belichten. Zijn er (oud-)leerlingen die meegevochten hebben tijdens de oorlog? Wat is er met hen gebeurd? Is er in je school een monument of gedenkplaat terug te vinden? Wat staat er op? Kan je alles verklaren? Karel Buysse en Diomede Grootjans Karel Buysse en Diomede Grootjans vluchtten tijdens de oorlog naar Nederland.
26
Meer dan anderhalf miljoen Belgen vluchtte naar het buitenland. Velen kwamen terecht in Nederland, maar ook in Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk. Zelfs landen zoals Zwitserland, Spanje, Amerika, Canada, Argentinië, Australië, Nieuw Zeeland, Chili en Brazilië boden hun diensten aan. Een interessante link naar herinneringseducatie migratie vind je door de naam Christophe Declercq te googlen. Deze man heeft een doctoraat geschreven omtrent dit gegeven en geeft lezingen rond deze thematiek. Ook heel wat kunstenaars trokken naar het buitenland. Naar waar trokken zij en wat zal het gevolg zijn voor de kunst die zij maakten? De Aalstenaar Valerius de Saedeleer en de beeldhouwer Georges Minne worden uitgenodigd door de rijke zussen Gwendolyn en Margaret Davies uit Wales. Zij bieden aan het begin van de Eerste Wereldoorlog meer dan 90 Belgische kunstenaars onderdak. De Gentenaar Frits van den Berghe vlucht samen met Gustave de Smet naar Nederland waar hij het expressionisme leert kennen. Omgekeerd zullen een aantal kunstenaars vluchtelingen opvangen. Denk maar aan Virginia Wolf of Aldous Huxley. Frederik d’Hollander Oudegem verloor in de Eerste Wereldoorlog zeven burgerlijke slachtoffers waaronder Frederik d’Hollander. Wat was de precieze doodsoorzaak van Frederik? Op welk monument kan je zijn naam terugvinden? Het gekende In Flanders Fields Museum te Ieper verzamelt sedert een aantal jaren de namen van burgers gestorven tijdens de oorlog. Op de website http://www.inflandersfields.be/nl/namenlijst/burgerslachtoffers vind je 2 interessante filmpjes gemaakt door leerlingen uit enerzijds Lichtervelde 27
(Vlaanderen) en anderzijds Dinant (Wallonië). Zij proberen andere leerlingen warm te maken om mee te werken aan het in kaart brengen van alle doden, zowel burgers als militairen. Op deze manier probeert men de doden een gezicht te geven en krijgen we een overzicht van niet alleen de militaire helden van het Wereldoorlog I-verhaal maar ook van alle andere...
BRONVERMELDING W. Gompertz, dat kan mijn kleine zusje ook, Waarom moderne kunst kunst is, Meulenhof, 2012, pag. 247. Kroniek van België, Standaard uitgeverij, 1991, pag.786. http://www.ilotsacre.be/images/mapbelgiumign.JPG http://www.herinneringseducatie.be/Portals/3/docs/Wergroepactiviteiten/herinnering seducatie_CD_3.1.pdf http://www.wereldoorlog1418.nl/vluchtelingen/ http://www.inflandersfields.be/nl/namenlijst/burgerslachtoffers
28
