100 jaar Groote Oorlog. in Vlaanderen

100 jaar Groote Oorlog in Vlaanderen

Projectsecretariaat 100 jaar Groote Oorlog (2014-18)

Vlaamse overheid Boudewijnlaan 30 bus 80 | 1000 Brussel | België T. +32 2 553 60 63 | F. +32 2 553 60 37 www.2014-18.be | [email protected]

100 jaar Groote Oorlog

De informatie die in deze uitgave is opgenomen, geeft een stand van zaken weer van november 2013. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met het Projectsecretariaat 100 jaar Groote Oorlog of een kijkje nemen op de website van het project. De contactgegevens vindt u achteraan in deze brochure.

100 JAAR GROOTE OORLOG in Vlaanderen

•

Beste lezer,

Voorwoord minister –president Kris Peeters Beste lezer,

De Eerste Wereldoorlog, ook wel ‘de Groote Oorlog’ genoemd, was het eerste internationale conflict op wereldschaal. Miljoenen soldaten en burgers uit niet minder dan 50 landen lieten er het leven. ‘Flanders Fields’ is wereldwijd een De Eerste Wereldoorlog, ook wel “de Groote Oorlog” genaamd, was het eerste internationale conflict synoniem geworden voor ongekend menselijk lijden en materiële vernieling.

op wereldschaal. Miljoenen soldaten en burgers uit niet minder dan 50 landen lieten er het leven. ‘Flanders Fields’ is wereldwijd eeninsynoniem geworden menselijk lijden en materiële Die gebeurtenissen hebben de afgelopen 100voor jaarongekend een fundamentele invloed vernieling gehad op. de maatschappij en de slachtoffers van die oorlog verdienen ook

vandaag nog een waardige nagedachtenis. Deze gebeurtenissen hebben in de afgelopen 100 jaar een fundamentele invloed gehad op de maatschappij en de slachtoffers van deze oorlogmet verdienen ook vandaag nog Daarom is de Vlaamse Regering gestart de voorbereiding vaneen de waardige herdenking nagedachtenis. van de Eerste Wereldoorlog. Die herdenking zal in de periode 2014-2018

plaatsvinden. Wij hebben expliciete om een Daarom is de Vlaamse regering de gestart met de ambitie voorbereiding van humanitair de herdenkingen van de Eerste internationaal project te zetten, dat weplaatsvinden. duurzaam verbinden het Wereldoorlog. Diegericht herdenking zal in op de periode 2014-2018 Wij hebben met de expliciete ambitie om een humanitair en oorlog’. internationaal gericht project op te zetten en dit duurzaam te vredesthema ‘nooit meer verbinden met het vredesthema “nooit meer oorlog”. Wij willen de huidige en toekomstige generaties bewust maken van thema’s

Wij de huidige en toekomstige generatiesverstandhouding bewust maken en sensibiliseren rond thema’s zoals alswillen verdraagzaamheid en internationale en hen ervoor verdraagzaamheid en internationale verstandhouding, essentiëlebouwstenen bouwstenen zijn sensibiliseren. Die thema’s vormen immers de die essentiële vanvoor eeneen open en tolerante samenleving.

open en tolerante samenleving.

Alleen op die manier kunnen we het verleden een plaats geven in onze geschiedenis en er lessen uit Alleen op die manier kunnen we het verleden een plaats geven in onze trekken voor de toekomst.

geschiedenis en er lessen uit trekken voor de toekomst.

Kris Peeters

Kris Peeters

Minister-president van de Vlaamse regering en Vlaamsen minister vanminister Economie, Buitenlands beleid, Minister-president van de Vlaamse Regering Vlaams van Economie, Landbouw en Plattelandsbeleid Buitenlands Beleid, Landbouw en Plattelandsbeleid

3 100 jaar groote oorlog

•

Beste lezer, Van de zomer van 1914 tot de herfst van 1918 werd een van de grootste conflicten uit de geschiedenis van de mensheid uitgevochten. Ook in Vlaanderen is vier jaar lang strijd geleverd. Tot vandaag vinden we daarvan getuigen in ons landschap, ons onroerend erfgoed en onze cultuur. Tot vandaag leeft de ‘Groote Oorlog’ voort in onze collectieve herinnering. Een eeuw later willen we de slachtoffers herdenken en het zinloze geweld van oorlog veroordelen. De herdenking is een uitgelezen kans om ons oorlogserfgoed duurzaam te bewaren voor de generaties die na ons komen en om te reflecteren over oorlog en vrede. Als coördinator van ‘100 jaar Groote Oorlog (2014-18)’ stel ik u graag het project van de Vlaamse Regering over de eeuwherdenking van de Eerste Wereldoorlog voor. Deze brochure licht de visie toe en geeft een overzicht van de geplande activiteiten in het kader van de herdenking. Het project vormt een uniek speerpunt in het evenementenbeleid van de Vlaamse Regering voor de komende jaren. We willen harten beroeren en emoties losweken. We willen mensen laten zien en doen begrijpen. In nagedachtenis van hen die stierven, ter lering van hen die herdenken.

Geert Bourgeois Viceminister-president en Vlaams minister van Bestuurszaken, Binnenlands Bestuur, Inburgering, Toerisme en Vlaamse Rand


100 jaar Groote Oorlog in Vlaanderen Met het project ‘100 jaar Groote Oorlog (2014-18)’ wil Vlaanderen de honderdste verjaardag van de Eerste Wereldoorlog op passende en serene wijze herdenken. De concrete programmering van de activiteiten die naar aanleiding van de herdenking van honderd jaar Wereldoorlog i worden georganiseerd, moet ertoe leiden dat Vlaanderen internationale zichtbaarheid krijgt en duurzaam verbonden wordt met het vredesthema. Een andere doelstelling bestaat erin om de huidige en toekomstige generaties in Vlaanderen bewust te maken van thema’s als


verdraagzaamheid, interculturele dialoog en internationale verstandhouding, met het oog op een open en tolerante samenleving en een actieve internationale oriëntatie. Ten slotte wordt ook bijzondere aandacht besteed aan het herdenkingstoerisme of het toerisme met respect voor het erfgoed waarbij plaatsgemaakt wordt voor betekenis en reflectie. ■

■

Het projectsecretariaat De Vlaamse Regering heeft het projectsecretariaat ‘100 jaar Groote Oorlog (2014-18)’ opgericht. Het projectsecretariaat fungeert als loket voor de Vlaamse overheid bij de voorbereiding, coördinatie en opvolging van het project. Het is actief op drie niveaus.

Op het internationale niveau is het projectsecretariaat belast met de volgende taken : • het inventariseren van de internationale herdenkingsplechtigheden die in de periode 2014-2018 zullen worden georganiseerd, zowel in Vlaanderen als in het buitenland ; • het inventariseren van de investeringsplannen van buitenlandse overheden in de herdenkingsmonumenten van Flanders Fields ; • het formuleren van concrete voorstellen voor de organisatie van internationale herdenkingsmomenten in Vlaanderen in 2014-2018.

■

Op het Vlaamse niveau heeft het projectsecretariaat de volgende opdrachten:

Op het lokale niveau zal het projectsecretariaat de volgende taken op zich nemen :

• de operationele aansturing van de centrale wo i-projectgroep ;

• de gerichte communicatie over het project aan alle geïnteresseerde partners in Vlaanderen ;

• de rapportering en de voortgangsbewaking van het project ; • de inventarisering van de projecten en initiatieven van de Vlaamse overheid.

• de detectie van stakeholders die een bijdrage aan het herdenkingsproject kunnen leveren.


De centrale projectgroep Er werd een centrale projectgroep opgericht. Die werkgroep vormt het platform voor de coördinatie van en informatie-uitwisseling over de activiteiten van de Vlaamse overheid in het kader van het herdenkingsproject en fungeert als adviesorgaan voor de Vlaamse Regering. De centrale projectgroep bestaat uit vertegenwoordigers van de Vlaamse overheid en wordt voorgezeten door de secretarisgeneraal van het Departement internationaal Vlaanderen.

Internationaal Uit de studie die het Vlaams Steunpunt Buitenlands Beleid in 2007 heeft uitgevoerd, blijkt dat soldaten uit niet minder dan 50 hedendaagse staten aan de krijgsverrichtingen in de Westhoek hebben deelgenomen. Heel wat betrokken landen bereiden dan ook een nationale herdenkingsagenda voor.

De gesprekken tonen aan dat er een levendige belangstelling bestaat voor het project. Naast de informatieuitwisseling over de respectievelijke voorbereidingen en over de geplande herdenkingsinitiatieven worden ook de mogelijkheden tot samenwerking onderzocht.

Tijdig met elkaar afstemmen en informatie uitwisselen zijn daarbij essentieel. Een aantal stappen werd ondertussen gezet. Zo werden bilaterale overeenkomsten gesloten met NieuwZeeland en Australië.

Op 10 november 2011 hebben minister-president Kris Peeters en viceminister-president en coördinator Geert Bourgeois het herdenkingsproject ‘100 jaar Groote Oorlog (201418)’ officieel gelanceerd in Brussel. Het werd er voorgesteld aan de diplomatieke vertegenwoordigers van de 50 landen en naties die soldaten en burgers hebben verloren in Wereldoorlog i en aan andere hoogwaardigheidsbekleders. ■

Het Departement internationaal Vlaanderen onderhoudt op regelmatige basis contacten met de internationale partners. Daarnaast neemt het departement deel aan een aantal internationale bijeenkomsten rond de herdenking.

Menenpoort, Ieper


Flanders Fieldsverklaring Op 11 november 2008 heeft ministerpresident Kris Peeters tijdens de officiële herdenking van de 90ste verjaardag van de Wapenstilstand in Ieper opgeroepen om werk te maken van een internationale verklaring. Die verklaring krijgt de werktitel Flanders Fieldsverklaring mee. Op 6 november 2012 heeft het Departement internationaal Vlaanderen de ontwerptekst officieel voorgesteld op een internationaal overleg in Groot-Bijgaarden. Geografisch ligt de nadruk op de meer dan 50 landen uit verschillende continenten die in Flanders Fields soldaten en burgers hebben gehad. De tekst formuleert in de eerste plaats een universeel appel en heeft als ambitie om de herdenking op internationaal vlak structureel te verankeren. De verklaring getuigt van het besef dat oorlog en leed nog altijd niet uitgebannen zijn en dat respect voor internationaal recht en mensenrechten, samenwerking tussen volkeren, ontwapening en regionale integratie de sleutel blijven voor een betere toekomst. Verder besteedt de verklaring aandacht aan de volgende dimensies: Soldaat aan de Menenpoort, Ieper


• Duurzame herinnering (remembrance) wo i leeft op zeer uiteenlopende manieren verder in het collectieve geheugen van moderne staten. De invalshoek varieert van herdenking van de militaire overwinning tot de rol die de oorlog kan spelen als inspiratiebron voor vrede en modern conflictbeheer. • Wetenschappelijk onderzoek Wetenschappelijk onderzoek moet bevorderd worden met onder meer bijzondere aandacht voor wetenschappelijke samenwerking en uitwisseling van ervaring, waarbij archieven, documenten en materialen worden bewaard, ontsloten en geïnterpreteerd. • Sensibilisering en herinneringseducatie De lessen die we uit wo i kunnen trekken, zijn een belangrijke bron van informatie en inspiratie voor de promotie van vrede en wederzijds begrip over etnische, religieuze en politieke grenzen heen. Daarbij moet zowel op het grote publiek als op de jeugd worden gefocust. ■

Friends of Flanders Fields Op 4 november 2013 plant de Vlaamse Regering een internationaal vredessymposium waarop Nobelprijswinnaars voor de Vrede zijn uitgenodigd. Het symposium wordt opgebouwd rond het thema ‘Science for peace’, waarbij de focus ligt op trauma en transformatie. Het biedt een unieke kans om, aan de vooravond van de herdenking, een vredesboodschap de wereld in te sturen. De Vlaamse Regering drukt de wens uit om in de periode 2014-2018 in overleg met haar buitenlandse partners herdenkingstuinen aan te leggen op symbolisch belangrijke plaatsen. De tuinen zullen worden aangelegd met grond uit Flanders Fields: op die manier kan iedereen die gevochten heeft en

Tyne Cot Cemetery, Passendale (Zonnebeke)


gestorven is tijdens de oorlog, geëerd en herdacht worden. Daarnaast zullen de herdenkingstuinen een symbool vormen van hoop, vrede en verzoening, met het oog op een betere toekomst. In Londen wordt een eerste herdenkingstuin aangelegd. De plechtige overhandiging van de aarde vindt plaats op 11 november 2013 onder de Menenpoort in Ieper en de officiële inhuldiging ervan is gepland in november 2014. ■

Vlaams actieplan Het projectsecretariaat heeft op basis van de beleidsdocumenten van de Vlaamse Regering en de resoluties van het Vlaams Parlement, een actieplan opgesteld. Het werd op 17 februari 2012 aan de Vlaamse Regering voorgelegd. Het actieplan is een intern werkdocument dat een overzicht geeft van de verschillende actiepunten per beleidsdomein. In het actieplan wordt aandacht besteed aan buitenlands beleid, toerisme, cultuur en media, erfgoedzorg, educatie, communicatie, leefmilieu, natuur en bos, landbouw en visserij, en wetenschappelijk onderzoek. Aan die doelstellingen zullen concrete acties worden gekoppeld. Ook aan de intra-Belgische samenwerking wordt aandacht besteed in het actieplan.


Het wordt dynamisch opgevat en zal samen met de verscheidene beleidsdomeinen verder worden uitgediept om uit te monden in een flexibel werkinstrument. Het vormt de basis voor de halfjaarlijkse rapportering aan de Vlaamse Regering. ■

Erfgoed van de Groote Oorlog Het project ‘Erfgoed van de Groote Oorlog’ neemt een sleutelpositie in binnen de 100-jarige herdenking van de Eerste Wereldoorlog. Het ontwikkelt een erfgoedstrategie voor een blijvende en duurzame verankering van ons oorlogserfgoed.

Duitse militaire begraafplaats, Hooglede

Militaire begraafplaatsen, oorlogsgedenktekens, bunkers, schuilplaatsen, slagvelden, verdedigingslinies en landschappen waar (archeologische) relicten in onderlinge samenhang voorkomen zijn maar enkele van de tastbare sporen van de Groote Oorlog die Vlaanderen rijk is. Dit erfgoed is de laatste brug tussen verleden en heden, aangezien directe ooggetuigen zijn weggevallen. Het krijgt dan ook alle aandacht binnen dit erfgoedproject. Het project beslaat heel Vlaanderen, met een zwaartepunt in de frontzone van de Westhoek. Het erfgoed van de Groote Oorlog moet in de beste omstandigheden overgedragen worden aan de volgende generaties. Om het erfgoed duurzaam te verankeren, is er een strategie met vier sporen:

1. onderzoek van het bouwkundige, landschappelijke en archeologische wo i-erfgoed. Dit is de wetenschappelijke basis voor de volgende sporen; 2. bescherming en ruimtelijke verankering van een selectie van het wo i-erfgoed. Voor het belangrijkste en meest relevante wo i-erfgoed start een beschermingsbeleid met drie grote thema’s: militaire begraafplaatsen, bunkers en schuilplaatsen, en herdenkingsmonumenten. Kleinere thema’s, zoals noodwoningen en logistieke constructies, vullen het traject aan. Daarnaast is er ruime aandacht voor het landschap als belangrijke laatste getuige. De erfgoedwaarden worden ruimtelijk verankerd door ankerplaatsen aan te duiden en erfgoedlandschappen op te maken;

3. beheer van het wo i-erfgoed op het vlak van restauratie, onderhoud en ontsluiting. Naast maatregelen, zoals onderhouds- en restauratiepremies, opmaak van beheersplannen of inzet van landschapsteams is de studie ‘Herinneringspark 2014-18’ een van de vele resultaten; 4. de erkenning als unescowerelderfgoed voor de belangrijkste relicten is het sluitstuk van de geïntegreerde erfgoedstrategie. De waarde van het erfgoed van de Groote Oorlog is niet exclusief voor Vlaanderen, maar universeel. De kandidaatstelling voor de erkenning is een transnationaal dossier, waarbij Vlaanderen, Wallonië en Frankrijk samenwerken en een internationaal draagvlak uitbouwen. ■


Inventaris Wereldoorlog i - erfgoed In het kader van het spoor ‘onderzoek’ van het project Erfgoed van de Groote Oorlog inventariseert Vlaanderen de materiële getuigen van de Eerste Wereldoorlog in de frontstreek van de Westhoek. In 2002-2005 werd een inventaris van bouwkundige wo i-relicten samengesteld. Die inventaris is online raadpleegbaar op http://inventaris. onroerenderfgoed.be/woi.

De bouwkundige wo i-inventaris werd in 2010-2012 aangevuld met een onderzoek dat zich concentreerde op het oorlogslandschap en het archeologische erfgoed. De gehanteerde onderzoeksmethode bestond uit een combinatie van de grondige analyse van loopgravenkaarten uit ’14-’18 in een geografisch informatiesysteem (gis), de vergelijking met hedendaagse gislagen, de opbouw van de historische kennis van het oorlogslandschap, terreinbezoeken en een archeologisch waarderingsonderzoek op basis van proefsleuven.

Als resultaat van dit onderzoek werden voor de frontzone van de Westhoek 28 herinneringsplaatsen afgebakend. Een ‘herinneringsplaats’ is een historisch betekenisvolle plek waar de band met het oorlogslandschap nog duidelijk aanwezig is en visueel beleefd kan worden, waar zichtbare materiële wo i-relicten en ruimtelijke dragers in hun onderlinge samenhang worden bekeken. Het onderzoek leverde informatie op die geoperationaliseerd wordt in de bescherming en ruimtelijke verankering van wo i-erfgoed. De bevindingen over wo i-erfgoed krijgen hier, als inbreng van de erfgoedsector, hun ruimtelijke doorvertaling.

Site Bayernwald, Duitse wo i-loopgraaf, Wijtschate (Heuvelland)


De resultaten van het wo i-onderzoek werden voorgesteld op het colloquium ‘Het erfgoed van de Eerste Wereldoorlog in ruimtelijk perspectief’ dat op 1 en 2 maart 2012 in Ieper werd georganiseerd. Ze worden ook publiek gemaakt in bijdragen aan wetenschappelijke publicaties. ■


Herinneringspark 2014-18 Binnen het spoor ‘beheer’ van het project Erfgoed van de Groote Oorlog werd in 2011 het Herinneringspark 2014-18 uitgewerkt. Het doel van de studieopdracht was de opmaak van een conceptuele visie van een geïntegreerd en omvattend cultuurtoeristisch project in de frontstreek van de Westhoek met het oog op de herdenking van de Eerste Wereldoorlog. Het Herinneringspark 2014-18 wil het wo i-landschap als determinerende en verbindende factor opnieuw aan de oppervlakte brengen om het te laten (her)ontdekken door bezoekers én bewoners.

Site Franse militaire begraafplaats op de Kemmelberg, ontwerp

Het ontwerpteam, de tijdelijke vereniging Park 14-18, werkte in 2011 een eenvoudig maar krachtig overkoepelend concept uit. Belangrijke landschappelijke sites worden versterkt en opgenomen in een netwerk dat toelaat om vele verhaallijnen over de relatie tussen de oorlog en het landschap te vertellen. Op de sites wordt, met een eigen eenduidige stijl, door beperkte ingrepen in het landschap, zoals het openen van 25 100 jaar groote oorlog

zichtlijnen, de aanleg van paden of de bouw van informatieboxen, een landschappelijke scenografie gegenereerd die een beter inzicht en een betere beleving van de oorlogshandelingen in relatie tot het landschap creëert. De aanpak is zeer realistisch en houdt rekening met de planologische context, met de bestaande infrastructuur, met de differentiatie van de verschillende plekken en met de verwachtingen van alle betrokken partijen. De provincie West-Vlaanderen en de gemeentebesturen in de Westhoek, die van nabij betrokken waren bij de opmaak van het masterplan, hanteren de principes van het Herinneringspark 2014-18 als leidraad voor de inrichting van hun landschappelijke wo i-sites. Het masterplan is te raadplegen op www.vlaanderen.be/int/ herinneringspark-2014-2018. ■

unesco Werelderfgoed Binnen het spoor ‘erkenning’ van het project Erfgoed van de Groote Oorlog wil Vlaanderen de getuigenissen van de Eerste Wereldoorlog als unescoWerelderfgoed voordragen. Het herinnerings- en herdenkingslandschap dat ontstaan is op de slagvelden van wo i, is een uniek en waardevol gegeven: het is het gevolg van een globaal conflict zonder weerga dat het wereldbeeld volledig heeft hertekend; het is gecreëerd en wordt gedeeld door een internationale gemeenschap, verspreid over de vijf continenten; en het draagt een universele oproep tot duurzame vrede uit. Om de universele waarde van de unesco-kandidatuur te verklaren en te versterken bouwt Vlaanderen dit project in samenwerking met Wallonië en Frankrijk uit tot een transnationaal dossier.

Zicht op de Kemmelberg, Kemmel (Heuvelland)


Daarnaast worden initiatieven opgezet om de (inter)nationale gemeenschap te informeren, te sensibiliseren en te engageren voor deze kandidatuur. De steun die de Commonwealth War Graves Commission en de Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge e.V. hebben uitgesproken voor het unescodossier is een belangrijke stap in de uitbouw van een internationaal draagvlak. De unesco-kandidatuur is het sluitstuk van een geïntegreerde en gedragen erfgoedstrategie van onderzoeken, beschermen en beheren, met als doel een blijvende en duurzame verankering van het erfgoed van de Eerste Wereldoorlog te realiseren. ■

Toerisme In de periode 2014-2018 is het honderd jaar geleden dat de Eerste Wereldoorlog plaatsvond. Deze historisch belangrijke en nog steeds aangrijpende gebeurtenis zal internationaal onder de aandacht van tal van publieksgroepen gebracht worden gedurende een vrij lange periode. Als een van de prominente dragers van dit oorlogsverleden mag Vlaanderen zich verwachten aan een verhoogde belangstelling en wellicht ook aan een verhoogde interesse in de regio.

Duitse militaire begraafplaats, Langemark

Dit bezoekerspotentieel wil Vlaanderen op verantwoorde wijze tot ontwikkeling brengen. Binnen de contouren van de Vlaamse Regering en met nadrukkelijk respect voor de gevoeligheid van het thema en de boodschap ‘nooit meer oorlog’ kreeg het agentschap Toerisme Vlaanderen de opdracht om de herdenking toeristisch voor te bereiden. In een eerste fase (2006-2008) verwierf Toerisme Vlaanderen de nodige kennis op basis waarvan het een ruim plan van aanpak opstelde.

In een tweede fase (20102014) gaat de aandacht naar een betere inrichting van de vele herinneringsplaatsen in Vlaanderen. Zowel inhoudelijk (bijvoorbeeld de vernieuwing van musea en de oprichting van bezoekerscentra) als op het vlak van bezoekersinfrastructuur (parkeerterreinen, routes, toegankelijkheid voor personen met een handicap …) werden moderniseringen en uitbreidingen doorgevoerd. In totaal maakte de Vlaamse minister, bevoegd voor het toerisme, 15 miljoen euro vrij voor investeringen in 44 projecten. Die investeringen zullen er ook na 2018 toe bijdragen dat het verhaal van de Eerste Wereldoorlog in Vlaanderen voortleeft. Daarnaast vraagt een herdenking om een specifiek herdenkingsprogramma. Uiteraard zullen er verschillende officiële momenten plaatsvinden, maar die zijn meestal niet gericht op het bredere publiek. Via een impulssubsidie van in totaal

6,7 miljoen euro heeft de Vlaamse minister van Toerisme een affiche met internationale uitstraling gegarandeerd voor de jaren 2014-2015. Tentoonstellingen, concerten en artistieke evenementen zullen de kennis en de beleving van het oorlogsverleden verdiepen en de bezoeker uitnodigen om te participeren in de herdenking. In een derde fase (vanaf 2013) presenteert Toerisme Vlaanderen het herdenkingsprogramma aan potentiële bezoekers en toeristen. Wat het buitenland betreft, gaat het om actieve communicatie in GrootBrittannië, Nederland, Frankrijk, Duitsland, de Verenigde Staten, Canada, Ierland, Australië, NieuwZeeland en in mindere mate India en China. ■


■

Vijf strategische investeringsprojecten De sporen van de Groote Oorlog in het Vlaamse landschap zijn niet altijd gemakkelijk te lezen en te interpreteren. Vijf ‘poorten’ bieden de bezoeker een natuurlijk startpunt voor zijn exploratie van de Westhoek, het hart van de ‘Flanders Fields’. Op die plekken vindt de bezoeker een sterk onderbouwde inleiding op het oorlogsverhaal, maar ook voorzieningen zoals toeristische informatie, logies en eetgelegenheden. Het impulsprogramma voor investeringen heeft ervoor gezorgd dat die plekken hun rol als poort en ankerpunt op hedendaagse wijze optimaal kunnen vervullen.


Ieper Het In Flanders Fields Museum is grondig gerenoveerd en flink uitgebreid. Zo kan de menselijke geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog er beter geduid worden, onder andere aan de vele leerlingen die het museum bezoeken. www.inflandersfields.be


Zonnebeke Dankzij een nieuwe museumvleugel, een betere onthaalruimte en een parcours met verschillende types van loopgraven maakt het Memorial Museum Passchendaele 1917 zijn naam waar: het belicht het militaire gebeuren aan het front, met extra aandacht voor de Slag bij Passendale. www.passchendaele.be


Poperinge Poperinge lag achter het front. Het Talbot House – dat onlangs grondig gerenoveerd is – bood er de soldaten ontspanning en hulp. Buiten Poperinge bevond zich een groot veldhospitaal en groeide dus een grote begraafplaats: Lyssenthoek Cemetery. Een nieuw bezoekerscentrum helpt om dit stuk geschiedenis te begrijpen. www.talbothouse.be www.lijssenthoek.be


Diksmuide De Belgische soldaten werden vooral ingezet aan het front tussen Diksmuide en Nieuwpoort. Het Museum aan de IJzer brengt dat verhaal. Het museum is gevestigd in de IJzertoren, en wordt volledig vernieuwd. museum.aandeijzer.be opening februari/maart 2014


Nieuwpoort Toen België de IJzervlakte onder water zette in 1914, moest het Duitse leger zijn opmars naar Frankrijk stopzetten. Hoe die onderwaterzetting gebeurde, en wat de gevolgen waren, kunt u leren in een gloednieuw bezoekerscentrum in Nieuwpoort, vlak bij de sluizen waar de onderwaterzetting plaatsvond. www.nieuwpoort.be opening oktober 2014


Tyne Cot Cemetery, Passendale (Zonnebeke)

■

Een herdenkingsprogramma Al vanaf eind 2013 vinden in Vlaanderen verschillende hoogwaardige tentoonstellingen, concerten en andere artistieke projecten plaats die de kennis en beleving van de Eerste Wereldoorlog zullen verdiepen. ‘Gone West’ is de overkoepelende naam van het cultuurprogramma dat in de Westhoek zelf plaatsvindt. In veel Vlaamse steden, waaronder Brussel, Antwerpen, Leuven, Brugge, Gent en Mechelen, zijn sterke historische of kunsttentoonstellingen geprogrammeerd. In de UiTagenda Groote Oorlog vindt u alle evenementen terug. Surf geregeld naar www.2014-18.be.


ravage kunst en cultuur in tijden van conflict

Oorlog en Trauma (Ieper, Gent)

Ravage (Leuven)

Een dubbeltentoonstelling over wat oorlog aanricht aan lichamelijk (Ieper) en geestelijk (Gent) lijden, en hoe we die trauma’s proberen te verwerken.

Een tentoonstelling over kunst en cultuur in tijden van conflict, in de stad waarvan de universiteitsbibliotheek in 1914 door de Duitse bezetter in brand werd gestoken.

www.inflandersfields.be www.museumdrguislain.be

www.mleuven.be

Remember me (Westhoek)

1000 Voices for Peace (Brussel)

Voor elk van de 600.000 Belgische oorlogsdoden wordt in de periode 20142018 een beeldje gemaakt. U kunt uw eigen herinneringsbeeldje creëren in workshops. Alle beelden krijgen een plaats in het domein Palingbeek, waar ze samen een landschapskunstwerk en een blijvend gedenkteken vormen.

Bijna dertig Vlaamse koren verbroederen met evenveel koren uit de landen die streden in de Groote Oorlog. Ze zingen samen een wereldcreatie van Penderecki.

www.gonewest.be

21.03.14 >< 01.09.14

www.ravage1914.be © Lamia Joreige, Beirut,Autopsy of a City, 2010 (fragment)

www.1000voices.be

EXPO DIT IS ONZE GESCHIEDENIS ! Koninklijk Museum van het Leger en de Krijgsgeschiedenis - www.expo14-18.be

© Corbis

BRUSSEL / 7.02.2014 > 26.04.2015

Lichtfront (Westhoek)

14-18. Dit is onze geschiedenis (Brussel)

Een menselijke ketting van 75 km, gevormd door lokale bewoners en bezoekers uit binnen- en buitenland, verbeeldt met licht de frontlinie waar vier jaar lang zoveel slachtoffers vielen - aan beide kanten.

Een groots opgezette tentoonstelling in het Legermuseum duidt hoe de Eerste Wereldoorlog de Europese geschiedenis heeft getekend, en doorwerkt tot op vandaag.

Voorgesteld door

www.expo14-18.be

www.gonewest.be

Een ponton over de Schelde (Antwerpen) Een pontonbrug over de Schelde vormde een gewaagde vluchtroute voor soldaten en burgers uit de belegerde stad Antwerpen. Honderd jaar later wordt de pontonbrug gereconstrueerd. Daarnaast zijn er tentoonstellingen over vluchtelingen, de rol van fotografie en de avant-gardekunst. www.antwerpen14-18.be

30.000ste Last Post (onder andere in Ieper) Sinds 1928 wordt onder de Menenpoort in Ieper de Last Post geblazen, als eerbetoon voor de gesneuvelden. Op 9 juni 2015 gebeurt dat voor de 30.000ste keer. Het wordt een herdenking waar ook internationale en lokale deelnemers in kunnen participeren. www.gonewest.be


In Flanders Fields Museum, Ieper

■

Een uitnodiging voor het internationale publiek Vlaanderen wil blijven getuigen over de Eerste Wereldoorlog - aan jong en oud, aan binnenlands en buitenlands publiek. Om het internationale publiek te bereiken, zet Toerisme Vlaanderen in op verschillende kanalen. Het motiveert de professionele reisindustrie om een aanbod naar Vlaanderen te ontwikkelen met wo i als thema. Vlaanderen is gastland op wtm Londen, een van de grootste professionele toerismebeurzen ter wereld, en zal daar ‘Flanders Fields’ in het brandpunt van de aandacht plaatsen. Ook de cultuurhistorische media van de verschillende landen waar Toerisme Vlaanderen actief is, worden benaderd. Het agentschap nodigt hen uit naar Vlaanderen voor reportages. Met een brede campagne ‘Flanders Fields. A Place to Remember.’ zal het publiek vanaf eind 2013 ook rechtstreeks benaderd worden.


Cultureel erfgoed Het Departement Cultuur, Jeugd, Sport en Media en het agentschap Kunsten en Erfgoed volgen de initiatieven voor het culturele erfgoed in de herdenking van nabij. Zo inventariseert het agentschap de geplande acties van de cultureel-erfgoedactoren. In de frontzone liggen een aantal belangrijke erkende musea, zoals het In Flanders Fields Museum in Ieper, het Memorial Museum Passchendaele 1917 in Zonnebeke, het Talbot House in Poperinge en de IJzertoren als het Memoriaal van de Vlaamse Gemeenschap in Diksmuide. The Last Post bij de Menenpoort, Ieper

Het agentschap Kunsten en Erfgoed werkt aan een proeflijst van topstukken rond het wo i-erfgoed. Doelstelling is het in kaart brengen en beschermen van waardevol erfgoed van de Eerste Wereldoorlog, zoals affiches, vlaggen, militaria, foto’s, documenten en kunstobjecten.

Het Centrum voor Vlaamse Architectuurarchieven heeft, onder meer in samenwerking met de provincie West-Vlaanderen en de Vlaamse Gemeenschap, een project opgezet dat op basis van archievenonderzoek de wederopbouw in de Westhoek beter in kaart moet brengen en bekendmaken.

‘Workshop: 14-18 van dichtbij.’ In die workshop kon men inspiratie opdoen en informatie krijgen over nieuwe inzichten in het historische onderzoek naar de Eerste Wereldoorlog, zoals dat onlangs werd samengebracht in een daartoe opgestelde inspiratiegids ‘14-18 van dichtbij’.

Daarnaast is het project ‘Tekstaffiches: spiegel van het dagelijkse leven tijdens de Eerste Wereldoorlog’ opgestart, waarbij tekstaffiches waarmee de bezetter met de bevolking communiceerde, digitaal in kaart zullen worden gebracht en ontsloten.

De cultureel-erfgoedconvenanten met individuele gemeenten of intergemeentelijke samenwerkingsverbanden kunnen een uitstekend middel vormen voor het ontsluiten van het aanwezige cultureel erfgoed in het raam van de herdenking van wo i.

Het Vlaams Steunpunt voor Cultureel Erfgoed faro en Heemkunde Vlaanderen organiseerden samen met het Instituut voor Publieksgeschiedenis van de Universiteit Gent en het Vlaams Vredesinstituut in iedere provincie een workshop over het opzetten van een originele activiteit over de Eerste Wereldoorlog onder de naam

In april 2012 is het nominatiedossier ingediend bij de unesco om het behoud van de Last Postplechtigheid aan de Menenpoort in Ieper, Vredesstad, te laten opnemen in het register van voorbeeldpraktijken van de unescoconventie uit 2003 voor het borgen van het immaterieel cultureel erfgoed. ■


Onderwijs Op 22 april 2009 heeft het Vlaams Parlement een decreet aangenomen dat nieuwe eindtermen en ontwikkelingsdoelen invoert in het basis- en secundair onderwijs. Twee van de nieuwe vakoverschrijdende eindtermen in het secundair onderwijs zijn gericht op verdraagzaamheid en inzicht in de rol van conflicten en dragen dus bij tot wat we vredesopvoeding en herinneringseducatie noemen. Die eindtermen luiden als volgt: • De leerlingen trekken lessen uit historische en actuele voorbeelden van onverdraagzaamheid, racisme en xenofobie. • De leerlingen geven voorbeelden van de potentieel constructieve en destructieve rol van conflicten.

Leerlingen op Essex Farm Cemetery, Boezinge (Ieper)


Op 23 januari 2013 heeft het Vlaams Parlement een resolutie aangenomen waarbij een oproep wordt geformuleerd met betrekking tot het aanmoedigen van klasreizen naar sites, gerelateerd aan de Eerste Wereldoorlog, voor leerlingen van het secundair onderwijs. Het Bijzonder Comité voor Herinneringseducatie zal een centrale rol spelen bij de herdenking van 100 jaar Eerste Wereldoorlog. Binnen het beleidsdomein Onderwijs en Vorming is een werkgroep opgericht die belast is met de voorbereiding van de eeuwherdenking. Zo zal er onder meer aandacht besteed worden aan het educatieve aanbod en de verspreiding van educatief materiaal, de communicatiekanalen rond wo i, de vorming van leerkrachten en de uitwisseling van leerlingen. ■

Landbouw en voedselvoorziening Het beleidsdomein Landbouw en Visserij zal samen met het Interfacultair Centrum voor Agrarische Geschiedenis (icag) van de Katholieke Universiteit Leuven vernieuwend onderzoek opstarten rond de landbouw, visserij en voedselvoorziening voor, tijdens en kort na de Eerste Wereldoorlog. Een werkgroep onder leiding van het Departement Landbouw en Visserij en het icag werken een programma uit voor de hele periode van de herdenking. Thema’s die daarbij aan bod komen zijn: de ontwikkeling van het landbouwbeleid in die periode en de invloed die de oorlog erop had, ook met betrekking tot het internationale voedselvraagstuk, het wedervaren van de Belgische vissersvloot, de impact van de oorlog op het (boeren)landschap en de hoeves in de frontzone en de wederopbouw ervan.

De resultaten van dat wetenschappelijk onderzoek zullen worden gebruikt om enkele publieksactiviteiten op te zetten in de Westhoek en in de rest van Vlaanderen, samen met diverse partners. Er worden ook enkele concrete eindproducten gerealiseerd, zoals lezingen, publicaties, een fiets- of wandeltocht en educatieve pakketten voor het secundair onderwijs. Het Departement Landbouw en Visserij en het icag publiceerden een eerste praktische onderzoeksgids ‘Boeren, boter en bezetters’ rond landbouw en voeding tijdens wo i. ■

vrt In de aanloop naar 2014 schenkt de vrt elk jaar tijdens de maand november extra aandacht aan de Eerste Wereldoorlog, zowel op radio, tv als online. Zo wordt onder meer de herdenking van de Wapenstilstand rechtstreeks vanuit Ieper uitgezonden. Daarnaast zendt canvas elk jaar twee afleveringen uit van de documentaire reeks ‘Niets is zwart-wit’, waarin uiteenlopende aspecten van de Eerste Wereldoorlog worden behandeld. Maar ook in tal van andere radio- en tvprogramma’s komt de herdenking van de Eerste Wereldoorlog ruimschoots aan bod. In het voorjaar van 2013 werd op Eén de fictiereeks ‘Parades End’, een internationale samenwerking met de bbc en het productiehuis hbo, uitgezonden, alsook de achtdelige reeks ‘Ten Oorlog’, waarin de kijkers meegenomen worden op een 1500 kilometer lange ontdekkingstocht langs de westelijke frontlijn.


Speciale aandacht gaat naar de digitale archivering en ontsluiting van historische interviews met veteranen en andere rechtstreekse getuigen. Naast de al bestaande interviews verzamelde het project De ‘Allerlaatste Getuigen’ meer dan honderd nieuwe interviews met 100-plussers die als kind zelf nog de Eerste Wereldoorlog hebben meegemaakt. Op canvas werd hierover een zesdelige documentaire reeks getoond. Ook tijdens de periode 2014-2018 zal de vrt met een ruim aanbod aan thematische radio- en tv-programma’s aandacht besteden aan de herdenking van de Eerste Wereldoorlog. Zo wordt onder meer voor Eén een 10-delige fictiereeks geproduceerd met als titel ‘In Vlaamse Velden’ en zal in de lente van 2014 een driedelige documentaire ‘Brave Little Belgium’ getoond worden op canvas. ■

Wetenschappelijk onderzoek

Leefmilieu, Natuur en Bos

Het Fonds voor Wetenschappelijk Onderzoek – Vlaanderen werd belast met de wetenschappelijke ondersteuning van het herdenkingsproject en heeft in 2012 een wetenschappelijke stuurgroep opgericht. De stuurgroep is belast met de inhoudelijke voorbereiding en aansturing van de uitvoering van de projecten binnen het beleidsdomein Economie, Wetenschap en Innovatie.

De Vlaamse Landmaatschappij heeft het aspect van de Eerste Wereldoorlog mee opgenomen in de lopende projecten in de Westhoek die zich situeren op het restaureren en consolideren van oorlogsrelicten en de recreatieve ontsluiting ervan. Als onderdeel van een ‘goed gastheerschap in natuur’ is het agentschap voor Natuur en Bos gestart met het project ‘de Groene Oorlogsroute’. Het betreft een snoer aan onder meer anb-domeinen gespreid over gans Vlaanderen waarbij het agentschap een reeks initiatieven ontwikkelt met toeristische inslag die vertrekken vanuit de verhalen die de relatie van bos, natuur en landschap met wo i en met de mensen aan en achter het front zichtbaar maken. ■

Het Vlaams Instituut voor de Zee vliz zal als zeewetenschappelijk onderzoeksplatform in het kader van de herdenking een thematische publicatie produceren rond Wereldoorlog i en de zee. ■

Polygon Wood Cemetery, Zonnebeke 55 100 jaar groote oorlog

Lokaal Het project heeft ook de bedoeling om een breed gedragen herdenking rond de Eerste Wereldoorlog te organiseren, waarbij zowel Vlaamse als kleinere lokale initiatieven worden opgestart. Want elk dorp en elke stad heeft zijn geschiedenis en zijn link met de Groote Oorlog.

Bunker, Bardelaeresite, Lembeke (Kaprijke)

In bijna elke Vlaamse gemeente waar gevochten werd, zijn er na de oorlog herinneringsmonumenten, herdenkingssites of musea opgericht. Ook vinden we op vele gemeentelijke begraafplaatsen slachtoffers terug van de oorlog. Die lokale gebeurtenissen, het erfgoed en de nagedachtenis van die plaatselijke herinneringen zijn tot op vandaag relevant en waardevol. De provincie West-Vlaanderen is actief bezig met de voorbereiding van de herdenking rond 100 jaar Groote Oorlog. Zo is er op het niveau van de provincie een beleidsstuurgroep actief en werd in samenwerking met Westtoer een programmasecretariaat opgericht met zetel in Diksmuide.

Er werd een budget van vijf miljoen euro uitgetrokken voor de cultuurtoeristische ontsluiting van het erfgoed uit de Eerste Wereldoorlog. Daarnaast ontwikkelt de provincie in ieder herdenkingsjaar, van 2014 tot en met 2018, een cultuurprogramma met verschillende evenementen die zullen plaatsvinden onder de naam Gone West. Die programma’s zullen enkele weken duren en vinden plaats in de periode van belangrijke historische herdenkingsmomenten. Maar ook in andere provincies werd slag geleverd, en tal van steden en gemeenten zullen hun geschiedenis van de Eerste Wereldoorlog in herinnering brengen. In de provincie Antwerpen werkt een projectteam aan de voorbereiding en coördinatie van de wo i-herdenking in het raam van het Europese project ‘The Great War between the lines’. De provincie Limburg bundelt haar programma onder de noemer ‘Limburg 19141918: kleine verhalen in een groote

oorlog’. In Vlaams-Brabant wordt het project ‘de Groote Oorlog in Brabantse Kouters. Toen overleven leven was’ uitgewerkt, en in OostVlaanderen bereiden bijvoorbeeld de Erfgoedcellen Meetjesland en LeieSchelde de herdenking voor met onder meer bijzondere aandacht voor het thema van de Dodendraad. Ook vanuit het netwerk van de Martelaarsteden bereiden Aarschot, Dendermonde en Leuven, in samenwerking met de Waalse steden Andenne, Dinant, Sambreville en Visé, een gezamenlijk programma voor. Die steden bundelen de krachten om de eerste oorlogsdagen in de zomer van 2014 te herdenken. Daarnaast zullen ook lokale en regionale actoren een bijdrage leveren aan de herdenking. ■


Colofon Fotografie Agentschap Toerisme Vlaanderen: p. 12, 50 Departement internationaal Vlaanderen: p. 14 Fotoarchief Vlaanderen: p. 6, 16 Geurst en Schulze architecten: p. 24 IJzertorenmuseum: p. 39 Lyssenthoek Military Cemetery: p. 24 Memorial Museum Passchendaele 1917: p. 34 Michael Despetele: p. 36 Milo-profi Photography: p. 30, 32, 33, 37, 38, 41, 45 (Last Post), 46 Onroerend Erfgoed, Kris Vandevorst: p. 18, 22-23, 26, 28, 40 Open Monumentendag Vlaanderen: p. 56 Stadsarchief Antwerpen: p. 45 (Ponton over de Schelde) Toerisme Ieper: p. 10, 42, 48 Westtoer: p. 54 Druk Franky Van Varenberg,Vlaamse overheid - afm - Digitale Drukkerij Grafische vormgeving Guy Adam,Vlaamse overheid - afm - Digitale Drukkerij Verantwoordelijke uitgever Vlaamse overheid - Projectsecretariaat 100 jaar Groote Oorlog (2014-18) Depotnummer d /2013 /3241 /331 Uitgave November 2013 © Projectsecretariaat 100 jaar Groote Oorlog (2014-18)

100 jaar Groote Oorlog in Vlaanderen

Projectsecretariaat 100 jaar Groote Oorlog (2014-18)

Vlaamse overheid Boudewijnlaan 30 bus 80 | 1000 Brussel | België T. +32 2 553 60 63 | F. +32 2 553 60 37 www.2014-18.be | [email protected]

100 jaar Groote Oorlog

100 jaar Groote Oorlog. in Vlaanderen

Recommend Documents