100 JAAR GROOTE OORLOG IN SCHELDELAND
PERSDOSSIER 'Chaos en guerilla in niemandsland' Wie WOI zegt, denkt onmiddellijk aan de bloedige loopgravenoorlog aan de IJzer. Maar die loopgravenoorlog was er mogelijk nooit gekomen, zonder de vertragingsgevechten die gevoerd werden rond Schelde en Dender. Het was een korte, maar heftige oorlog die uitgevochten werd in Scheldeland. De terreur van de Duitse strijdkrachten zou voorgoed de streek en haar bevolking veranderen.
www.scheldeland.be/grooteoorlog
14 juli 2014
1
14 juli 2014
2
INHOUD 1. De Groote Oorlog in Scheldeland: een beeldschets
p3
2. Drie thema’s rond de oorlogsherdenking in Scheldeland
p4
a. De forten in Scheldeland b. Bittere strijd c. Leven in bezet gebied 3. Fietsen door het oorlogsverleden
p8
4. Wandelen in Aalst, Dendermonde en Liezele
p9
5. Herdenkingsprogramma
p 10
6. Tips voor groepen
p 17
7. Contact
p 19
Het project 'Groote Oorlog in Scheldeland' is een initiatief van Toerisme Scheldeland, in samenwerking met de steden en gemeenten Aalst, Bornem, Buggenhout, Dendermonde, Lebbeke, Puurs, Sint-Amands en Zele en met de ondersteuning van de Vlaamse Overheid – Toerisme Vlaanderen.
14 juli 2014
3
1. DE GROOTE OORLOG IN SCHELDELAND: EEN BEELDSCHETS Op 4 augustus 1914 om 8 uur in de ochtend steken Duitse troepen de Belgische grens over nabij Gemmenich ten oosten van Luik. Amper 16 dagen later neemt het Duitse leger Brussel in. De verslagenheid is groot. Het Belgische leger, dat zich teruggetrokken heeft binnen de fortengordel rond Antwerpen, lijkt kansloos. De Duitsers trekken vanuit Brussel door het land van Dender en Schelde richting Parijs. Dit gebied is een soort niemandsland, nu eens bezet door Duitse troepen, dan weer ingenomen door een allegaartje van Belgische burgerwachten, politieagenten, rijkswachters, vrijwilligers en reguliere soldaten. In de streek heerst chaos en paniek. Om steden als Aalst en Dendermonde wordt verwoed gevochten, Gent dreigt te worden verwoest door de Duitse artillerie. Sabotageploegen worden her en der uitgestuurd: troepenbewegingen worden gevolgd en communicatielijnen doorgesneden; bruggen worden opgeblazen en spoorlijnen gesaboteerd. Het is een 'vergeten' oorlog, die zeer veel leed onder de burgerbevolking veroorzaakt, niet in het minst door de terreur die de Duitse strijdkrachten bij hun opmars uitoefenen op de burgers. Bijna drie maanden na de inval, op 18 oktober 1914, begint de Slag aan de IJzer die vier volle jaren zal duren. Wanneer over de Groote Oorlog wordt gesproken, is het vooral die lange, bloedige loopgravenstrijd die de aandacht krijgt, niet de ongeveer drie maanden die er aan voorafgingen. Nochtans waren de gebeurtenissen die zich afspeelden tussen de bezetting van Brussel en de aftocht van het Belgisch leger naar de IJzer, van groot belang. Uit historisch onderzoek blijkt namelijk dat de gebeurtenissen van 1914 een onmetelijke catastrofe betekenden voor de burgerbevolking. Die koesterde grote angst voor de bijna systematische terreur van de Duitse legermachine. In het boek ‘Vlaanderen Niemandsland 1914’ benadrukken de auteurs Patrick Goossens en Lieve Meiresonne ook dat de gevechten vóór de IJzerslag wel degelijk invloed hebben gehad op het verloop van de oorlog. Dat er een stelling aan de IJzer en niet aan de Schelde en de Leie werd uitgebouwd in oktober 1914 is het gevolg van beslissingen en feiten die ook in de regio Scheldeland hun beslag kregen. De Belgische reguliere en guerillastrijdkrachten slaagden er hier in om de Duitse opmars te vertragen. Daardoor kregen zowel de Fransen als de Engelsen de kans om een totale en snelle overrompeling te vermijden. Ook zonder de strijd aan de oevers van de Schelde zou het Belgisch leger er nooit in geslaagd zijn de IJzervlakte te bereiken en van daaruit het Duitse leger te blijven bestoken.
14 juli 2014
4
De ‘guerilla’ in Scheldeland duurde tot eind oktober 1914. Toen werd duidelijk dat de fortengordel rond Antwerpen hetzelfde lot zou ondergaan als de versterkingen rond Luik en Namen. Het Belgische leger trok zich terug tot achter de IJzer en de loopgravenstrijd van de Groote Oorlog was definitief begonnen. Het dagelijkse strijdgewoel trok zich terug uit Scheldeland, maar ook de volgende vier jaar durende bezetting zou nog zijn sporen nalaten in de regio.
2. DRIE THEMA’S ROND DE OORLOGSHERDENKING IN SCHELDELAND De herdenking van de Groote Oorlog in Scheldeland is opgebouwd rond drie thema’s die typerend zijn voor de strijd die in deze regio gewoed heeft. In eerste instantie speelden de forten een zeer belangrijke rol in de vertraging van de opmars van de Duitse legers en bleken ze bepalend in de beslissing om de Belgische verdediging terug te trekken tot achter de IJzer. Daarnaast waren steden als Aalst en Dendermonde strategisch belangrijk en werd er verwoed strijd geleverd. Tenslotte was er het persoonlijke leed van de burgerbevolking, niet alleen tijdens de doortocht van het Duitse leger, maar ook in de vier jaar bezetting die erop volgde.
a. De forten in Scheldeland De forten van Liezele (Puurs), Bornem en Breendonk (Willebroek) maakten deel uit van de Stelling van Antwerpen, een militaire verdedigingsgordel bestaande uit twee ringen van forten. Deze moest de stad Antwerpen beschermen en vrijwaren van bezetting. Antwerpen was namelijk, net zoals Luik en Namen, gekozen als reduit of nationaal toevluchtsoord in geval van oorlog. De Duitsers lieten in eerste instantie de Vesting van Antwerpen links liggen en trokken vanuit Brussel zuidwaarts richting Parijs. Maar na twee uitvallen van het Belgische leger, weliswaar zonder veel succes, beslisten ze op 27 september om de Vesting van Antwerpen toch aan te vallen. Ondanks een minderheid in troepen, maar met een machtige artillerie, slaagde het Duitse leger er al vrij snel in om de Vesting aan de rechteroever te doorbreken. Na 14 dagen belegering capituleerden ook de forten op linkeroever. Het Belgische leger had zich intussen teruggetrokken tot achter de IJzervlakte. Het begin van vier jaar loopgravengevechten.
14 juli 2014
5
Fort van Liezele
Het fort van Liezele maakte deel uit van de tweede verdedigingsgordel die vanaf 1906 werd gebouwd om Antwerpen te beschermen als nationaal 'reduit'. De eerste fortengordel lag namelijk te dicht bij Antwerpen om de stad te beschermen van zware artillerie. Bij de inval van het Duitse leger op 4 augustus werden rond het fort van Liezele in allerijl nog extra verdedigingswerken uitgevoerd. De omliggende gebieden, waaronder het dorp Liezele, werden platgebrand om beter zicht te krijgen op de oprukkende Duitse troepen. Bij de aanval van het Duitse leger op de Vesting van Antwerpen lag Liezele niet binnen de vuurlinie en werd het slechts enkele keren met veldartillerie bestookt. Uiteindelijk raakte het fort geïsoleerd en moest het zich op 10 oktober 1914 noodgedwongen overgeven. Vanaf dan gebruikte het Duitse leger het fort als verdedigingslinie rond Antwerpen en werd het versterkt met betonnen bunkers. Fort van Bornem
Ook het fort van Bornem, gebouwd in 1908, maakte deel uit van de tweede verdedigingsgordel. De vorm van het fort wijkt af door haar onregelmatige vierhoeksvorm. Deze aparte vorm had het te danken aan haar ligging ten opzichte van de Schelde. In tegenstelling tot het fort van Liezele was het fort van Bornem verre van afgewerkt toen het Duitse leger in 1914 binnenviel. Tijdens de belegering bleef het fort van Bornem steeds gespaard van zware artillerieaanvallen. Fort van Breendonk
Iedereen kent de rol van het fort van Breendonk als werk- en strafkamp tijdens WOII. Maar de bouw van het fort dateert al van 1909, toen het deel uitmaakte van de tweede fortengordel rond Antwerpen. Op 7 oktober 1914 verliet Koning Albert I het fort om zich met zijn troepen terug te trekken tot achter de IJzer. Een dag later capituleerde het fort van Breendonk nadat haar commandant dodelijk gewond was geraakt. Na de Eerste Wereldoorlog werd het fort ingericht als algemeen hoofdkwartier van het Belgische leger en het was ook de plaats waar de koning naartoe gebracht zou worden in geval van oorlog. Iets wat op 10 mei 1940 ook gebeurde. Vandaag is het fort van Breendonk het symbool voor de gruwel van de oorlog.
14 juli 2014
6
b. Bittere strijd Niet elke regio werd tijdens WOI even hard getroffen. Het Duitse leger wilde eerst zo snel mogelijk doorstoten naar Frankrijk en koos ervoor om de Schelde niet in het sterk belegerde Antwerpen over te steken, maar wel in Dendermonde. Na een paar uitvallen van het Belgische leger veranderde Scheldeland van augustus tot oktober 1914 uiteindelijk toch in een groot strijdtoneel. Dat zou de regio voorgoed veranderen. Martelaarstad Dendermonde
Wie spreekt over de Groote Oorlog denkt onmiddellijk aan de loopgravenstrijd aan de IJzervlakte die zowat vier jaar duurde. Maar niemand herinnert zich de 3 maanden die eraan vooraf gingen en waarbij er verwoed strijd geleverd werd in steden als Dendermonde, Leuven, Aarschot, Visé, Andenne, Sambreville en Dinant. Zij worden niet voor niets benoemd tot de ‘Martelaarsteden’ van WOI. Dendermonde bleef in eerste instantie gespaard van het oorlogsgeweld. De Duitsers hadden Brussel ingenomen en dachten vrij makkelijk tot in Parijs op te rukken. Maar het Belgische leger, dat zich ingegraven had rond Antwerpen, bleef een blijvend gevaar voor de Duitsers die vooral de spoorlijnen richting Parijs nodig hadden voor hun aanvoer. Bovendien waren ze er nog steeds niet in geslaagd om ook de linkeroever van de Schelde te veroveren. Daarom besloten ze begin september 1914 het Belgische leger definitief op de knieën te krijgen. Op 4 september viel het Duitse leger Dendermonde binnen en stak de stad nagenoeg volledig in brand. Na de verwoesting van Dendermonde trok het overgrote deel van het Duitse leger door naar de Marne om er de strijd aan te gaan met het Franse leger. Hierdoor bleef er slechts een beperkt aantal Duitse troepen over en kon het Belgische leger door middel van kleinschalige uitvallen de stad Dendermonde heroveren. Dit gebeurde op 9 september 1914. De herovering noopte Duitsland ertoe om meteen 70.000 troepen die reeds actief waren aan de Marne terug naar België te sturen om de spoorlijnen te vrijwaren. Deze beslissing zorgde er uiteindelijk voor dat de Duitsers verzwakt aan de Marne stonden en Parijs nooit bereikten. Uiteindelijk slaagde het Duitse leger er op 29 september toch in om Dendermonde te heroveren en de Schelde op 7 oktober over te steken in Berlare, maar hun opmars naar Frankrijk was gestuit. De oorlog verzandde daarna in een stellingenoorlog die nog vier jaar zou duren. De strijd die in september 1914 gevoerd werd in en om Dendermonde heeft het verloop van de oorlog dan ook voorgoed beïnvloed.
14 juli 2014
7
c. Leven in bezet gebied Drie maanden lang was Scheldeland het toneel van een hevige strijd tussen de Duitse bezetter en het Belgische leger. Dit leger bestond voor een groot deel uit burgerwachten die vaak per fiets en in kleine groepen een guerillaoorlog voerden. Het Belgische leger was namelijk niet opgewassen voor een oorlog in open veld tegen de beter uitgeruste Duitse troepen. In haar propagandastrijd meldde de Duitse krijgsmacht echter dat het vaak burgers waren die hen aanvielen. Met als gevolg dat men er ook niet voor terugdeinsde om onschuldige burgers neer te schieten indien zij ook maar enige vorm van verzet toonden. Anderen werden gegijzeld en slecht behandeld. Deze verhalen deden snel de ronde en zorgden voor paniek bij de Belgische bevolking. Het was dé manier van de Duitse bezetter om mogelijke opstandelingen in het gareel te houden. In de maanden na de belegering keerden vele gevluchte inwoners terug naar hun huizen, onwetend over de beproeving die hun de volgende vier jaren te wachten zou staan. Vanuit de Kommandantur heerste het Duitse militaire gezag bikkelhard over de streek. Huizen, wagens, huisraad, alles werd opgeëist. Winkels moesten de deuren sluiten. Mannen werden brutaal van hun familie gescheiden en op transport gezet naar Duitse dwangarbeidskampen. ’s Avonds kon niemand nog op straat komen. Scholen moesten de lessen opschorten, duizenden gezinnen verloren hun werk en inkomen. De Duitsers verboden pret en vertier en elke uiting van vaderlandslievendheid werd streng bestraft. Daarbij werd de bevolking ook nog eens afgesneden van de rest van het land. Mensen geraakten nauwelijks de stad nog uit om elders verwanten en geliefden op te zoeken. De Duitsers openden elke brief. En dan was er het verdriet om gesneuvelde zonen, vaders of verloofdes. En de ladingen gewonden en verminkten van het front die de ziekenhuizen overspoelden. Een bijzonder verhaal is dat van het Aalsters stadspark. De aanleg van het park dateert van 1916, wanneer de Duitse bezetter massaal werkloze mannen recruteert om te gaan werken in Noord-Frankrijk. Om de Aalsterse mannen te behoeden van de erbarmelijke omstandigheden waarin ze zouden terechtkomen, lanceert het stadsbestuur, naar een idee van schepen Romain Moyersoen, het initiatief om een stadspark aan te leggen. Om zoveel mogelijk mannen aan het werk te zetten wordt er een beurtrol ingevoerd. Arbeiders wisselen elkaar af, zodat men niet meer dan een dag op vijf werkt. Op deze manier slaagt men erin duizenden Aalstenaars aan het werk zetten.
14 juli 2014
8
3. FIETSEN DOOR HET OORLOGSVERLEDEN Toerisme Scheldeland ontwikkelde, samen met de steden en gemeenten, drie fietsroutes. De routes verbinden de meest interessante bezienswaardigheden of locaties van gebeurtenissen tijdens WOI. Langs de trajecten staan op markante plaatsen infoborden, die de WOI-geschiedenis van Aalst, Dendermonde, Zele, Lebbeke, Buggenhout, Puurs, Bornem en Sint-Amands toelichten. Hierop staan archieffoto's van de gemeenten, Heemkundige Kringen en Erfgoedcellen of Documentatiecentra, aangevuld met historische achtergrond en dit in 4 talen. In het gratis routeboekje ‘100 jaar Groote Oorlog – Fietsen in Scheldeland’ staan alle fietsroutes gedetailleerd beschreven met een aantal tips voor onderweg. De routeboekjes zijn geïllustreerd met unieke tekeningen en voorzien van foto's uit de Eerste Wereldoorlog. •
•
•
De fietsroute 'Fietsen langs forten uit WOI' van Puurs over Bornem naar Sint-Amands (51 km) neemt je mee naar het Antwerpse deel van Scheldeland. De fortengordel rond Antwerpen speelt de hoofdrol, met speciale aandacht voor het fort van Liezele. Omdat de route je ook langs het pittoreske Sint-Amands, Mariekerke en Lippelo brengt, mag je je verwachten aan een unieke combinatie van historisch erfgoed met prachtige Scheldezichten, dorpjes en kerkjes en heel veel groen tussendoor. Wie benieuwd is naar de oorlogsgeschiedenis van o.a. twee Denderende steden, kan kiezen voor de fietsroute 'Leven in bezet gebied' van Aalst over Dendermonde naar Lebbeke (42 km). Je vertrekt in het stadspark van Aalst, dat door het stadsbestuur destijds bewust werd aangelegd om te vermijden dat de werkloze Aalsterse mannen door de Duitsers opgeëist zouden worden voor dwangarbeid. Van daaruit rijd je langs de Dender richting Dendermonde, dat tijdens de oorlog bijna volledig in de as gelegd werd. En tot slot fiets je ook een stuk van de Leirekensroute, een oude spoorwegroute die van strategisch belang was in de oorlog en vandaag omgetoverd is tot een prachtig fietspad. De route 'Langs dijken en bossen – Strijd in Scheldeland' van Zele over Dendermonde tot Buggenhout (71 km) belicht voornamelijk de gewapende strijd die geleverd werd op de oevers van de Schelde en de Dender, maar ook in de bossen van Buggenhout. Je fietst grotendeels op de dijken van de Schelde. Deze mooie route kan je op jouw maat aanpassen: vertrekken doe je naar keuze in Zele of in Buggenhout, en als je dat wil, kan je het traject ook inkorten.
De gratis routeboekjes zijn beschikbaar vanaf begin april in de diensten toerisme en gemeenten in de regio Scheldeland of via de website www.scheldeland.be/grooteoorlog.
14 juli 2014
9
4. WANDELEN IN AALST, DENDERMONDE EN LIEZELE Ter gelegenheid van het project 100 jaar Groote Oorlog ontwikkelde Toerisme Scheldeland, in samenwerking met de steden en gemeenten, drie themawandelingen langs de voornaamste gedenksites van WOI in Aalst, Dendermonde en Liezele. Langs de routes staan hier en daar infoborden, die met woord en beeld meer uitleg geven over de geschiedenisen dit in 4 talen. De 3 wandellussen zijn gebundeld in een gratis routeboekje, waarin de wandelingen gedetailleerd beschreven staan, inclusief overzichtskaarten en tips voor onderweg. De routeboekjes zijn geïllustreerd met unieke tekeningen en voorzien van foto's uit de Eerste Wereldoorlog.
•
•
•
Aalst kreunde vier jaar lang onder de Duitse heerschappij, nadat het Duitse leger de stad met razernij, plundering en brandstichting had weten te veroveren. De bezetting sneed diep in het vlees van de Aalstenaars. Maar ze vermanden en organiseerden zich, zo goed en zo kwaad als het kon. De stadswandeling 'Bikkelhard verzet' (5 km) neemt je mee langs de vele plaatsen die herinneren aan het leven tijdens de Duitse bezetting. Voel en leef mee met de bewoners van toen. Laat je raken door hun verhalen, hun verdriet en ellende, maar ook door hun doorzettingsvermogen en spitsvondigheid. En dat alles tegen het decor van een schitterende stad met een rijk cultuurhistorisch verleden. De wandellus 'Een ruïne aan Schelde en Dender' (4,2 km) in Dendermonde loodst je langs de belangrijkste plaatsen uit haar oorlogsverleden. Van in Sint-Gillis – waar de bewoners als eerste in aanraking kwamen met de gruweldaden van de Duitse troepen, die burgers voor hen uit dreven als levend schild – tot aan de plaats waar vroeger de Veerbrug over de Schelde stond, en waarover tientallen burgers probeerden te vluchten naar het toen nog veilige Waasland. Een brug die ook voor de Duitsers strategisch interessant was. De stad werd het toneel van gruwel, foltering, brandstichting en moord en werd op een maand tijd herleid tot een smeulende ruïne. De wandeling brengt je ook naar het Heldenplein, een blijvende herinnering aan de 771 soldaten en 37 burgers die tijdens de strijd in Dendermonde het leven lieten. Het fort van Liezele is één van de best bewaarde forten van de fortengordel rond Antwerpen én het vertrekpunt van de wandelroute 'Een spookdorp rond het fort' (8 km), die je meeneemt door de oorlogsjaren in Liezele. Het dorp werd een verlaten spookdorp nadat het Belgische leger beslist had om het plat te branden, om vanuit het fort een open schootsveld te hebben en naderende Duitsers te kunnen opmerken.
14 juli 2014
10
Ga op stap en laat het verhaal van de oorlog beetje bij beetje insijpelen. Ontdek hoe pastoor Van Ginderdeuren met zijn oneindige enthousiasme en inzet een cruciale rol speelde en er mee voor zorgde dat Liezele vanaf 1918 stilaan weer opgelucht kon ademhalen. Maar geniet vooral van de rust, de trage wegen en het nu uiterst vredige landschap waarlangs de route je voert. De gratis routeboekjes zijn beschikbaar vanaf eind april in de diensten toerisme en gemeenten in de regio Scheldeland of via de website www.scheldeland.be/grooteoorlog.
5. HERDENKINGSPROGRAMMA Net zoals in de Westhoek, worden ook in Scheldeland tal van initiatieven genomen om de Groote Oorlog te herdenken. Dit gaat van evenementen en tentoonstellingen tot speciale boekvoorstellingen en geleide wandelingen. Hieronder vind je de meest recente lijst met herdenkingsinitiatieven. Overkoepelende initiatieven •
•
•
De Provincie Antwerpen ontwikkelde samen met het Instituut voor Veteranen-NIOOO, de tentoonstelling ‘De Groote Oorlog in grote lijnen’: een reizende expo over de periode 1914-1918. De tentoonstelling richt zich op jongeren uit het secundair onderwijs en is bedoeld om in schoolverband te bezoeken. In veertig mobiele panelen worden de oorlogsgebeurtenissen op internationaal en Belgisch niveau weergegeven, aangevuld met lokale verhalen en beelden uit de provincie Antwerpen. www.antwerpen1914-1918.be
De terugtocht 1914-2014 (12 tot 17 augustus 2014) is een historische evocatie van de terugtrekking van het Belgische leger in 1914. Het traject vertrekt vanuit het Fort Liezele over Buggenhout naar Lebbeke en eindigt in Dendermonde. Zaterdag 16 augustus 2014: Imde - Merchtem - Londerzeel Fort Liezele (Puurs). Zondag 17 augustus 2014: Fort Liezele (Puurs) Buggenhout - Lebbeke – Dendermonde. www.deterugtocht.be Opendeur Fortengordel Antwerpen, 18 mei 2014, www.fortengordel.be
14 juli 2014
11
Aalst •
Van 27 september 2014 tot 29 maart 2015 loopt de tentoonstelling ‘De Groote Oorlog’ in het stedelijk museum ’t Gasthuys in Aalst. www.aalst.be/toerisme
Berlare • • • •
•
•
•
Op 26 september 2014 opent de tentoonstelling van de Heem- en Oudheidkundige Kring in het gemeentehuis van Berlare.
Op 3 oktober 2014 is er een concert van de Sint-Pietersvrienden Uitbergen in de kerk van Overmere.
Op 4 oktober 2014 is er een herdenkingsplechtigheid in Berlare met een exposé over de krijgsverrichtingen tijdens WOI.
Nog een dag later, op 5 oktober 2014, is er een kasteelconcert, wordt een nieuwe thematische fietsroute (gedeelte Berlare) officieel ingereden en opent een tentoonstelling in CC De Stroming.
Op 1 november is er een herdenkingsplechtigheid te Overmere en op 2 november wordt een nieuwe thematische fietsroute (gedeelte OvermereUitbergen) ingereden.
Op 11 november 2014 gaat er een herdenkingsplechtigheid aan de monumenten door, is er de oldtimertentoonstelling door KNSB Overmere en de opening van de tentoonstelling van de Heemkring Overmere. www.berlare.be
Boom •
• •
Vertoning van de speelfilm ‘Joyeux Noël/Merry Christmas’, over de waargebeurde kerstwapenstilstand aan het front op het einde van 1914, tussen de Franse, Duitse en Schotse soldaten. 17 december 2014, www.desteigerboom.be
Tentoonstelling “De Groote Oorlog in grote lijnen”, Gemeentehuis van Boom, 20-30 november 2014, www.desteigerboom.be
Theater: De Soldaat-facteur en Rachel, Compagnie Cecilia, 18 maart 2015 om 20.15 u, www.desteigerboom.be
Bornem •
•
Website en dagboek 'Van Doninck': vanaf september 2014 zal op www.wo1bornem.be wekelijks en vier jaar lang het oorlogsdagboek van pater Van Doninck worden gepubliceerd. Wandeltocht Vluchtelingenroute Oud-Gastel op 27-28 september 2014,
[email protected]
14 juli 2014
12
• • •
Remembrance Trail, op 13-14 september 2014, avonturenparcours in het fort en omgeving Breeven,
[email protected] Bunkerwandelingen voor de basisscholen, 3-7 november 2014,
[email protected]
Huldiging en fakkeltocht voor vrede: 10 november 2013, 18 uur
Buggenhout • • •
• •
26 september: Herdenking Slag om Buggenhout in Opstal
27 september: Herdenking Slag om Buggenhout in het Centrum
Tentoonstelling ‘100 Jaar GROOTEN OORLOG’ – ACC Buggenhout Organisatie Kunstraad Buggenhout, open iedere zaterdag en zondag van 15 tot 18 uur. 13-14, 20-21 en 27-28 september
Op 11 november is er een herdenkingsplechtigheid voor de gesneuvelde soldaten van WOI. www.buggenhout.be
Denderleeuw • •
Tentoonstelling De Groote oorlog, Zaal Den Breughel, 8 tot 16 november 2014
Filmforum, Zaal Den Breughel, foyer. Met het filmforum selecteerden we 6 boeiende oorlogsfilms. De vertoning start telkens om 20u. • • • • • •
•
•
Zondag 9 november : All quiet on the western front Maandag 10 november: The trench Dinsdag 11 november: Paths of glory Woensdag 12 november: Beneath hill 60 Donderdag 13 november: The last battalion Zaterdag 15 november : Un long dimanche de fiancailles
Philip Vanoutrive - De allerlaatste getuigen van WOI, ’t Kasteeltje (parketzaal), 12 november, 20u. Philip zet verhalen van getuigen neer die een beeld scheppen van diverse aspecten van WO1 (en van het leven toen): hoe de mensen zich uit de slag trokken - omgingen met verlies, ziekte en miserie - de omgang met de Duitsers - het leven als vluchteling - de dodendraad - smokkel - hoe inventief de mensen waren - de trauma’s die enkelen hun hele leven hebben meegedragen,… En ondanks het zware thema slaagt Philip erin ook luchtige anekdotes aan bod te laten komen www.denderleeuw.be
Dendermonde
14 juli 2014
13
•
•
•
• •
•
De erfgoedcel ‘Land van Dendermonde’ geeft vanaf 2014 een oorlogskrant uit, met daarin een overzicht van alle herdenkingsevenementen uit de streek. De krant zal per kwartaal verschijnen, vier jaar lang.
Op 17 augustus 2014 start in zaal ‘t Sestich van de bibliotheek een historische tentoonstelling ‘Tegen-Strijd’ over de beleving in het land van Dendermonde tijdens WOI.
Op 5 en 6 september 2014, exact 100 jaar nadat de Groote Oorlog in Dendermonde woedde, organiseert de stad een groot herdenkingsevenement. Zo wordt ondermeer het uniek en groots publieksspektakel ‘Stad in As’ gecreëerd. Stijn Kolacny van het wereldbefaamde Scala neemt de leiding van dit spektakel door en voor Dendermondenaars. Meer info: www.dendermonde1914.be.
Op 7 september is er de jaarlijkse bloemencorso in Sint-Gillies, ditmaal in teken van oorlog en vrede. Meer info: www.bloemencorso.be
Als sluitstuk van de herdenking van WOI zal in het najaar van 2015 een nieuw bezoekerscentrum openen in de gerenoveerde stadshallen en belfort. De lokale geschiedenis van de Groote Oorlog wordt er in beeld gebracht. www.dendermonde.be , www.martelaarsteden.be
Hamme • • •
Van 27 september tot 12 november 2014 organiseert heemkring Osschaert de tentoonstelling ‘Hammenaars in WOI’.
Van 11 tot 23 november loopt de tentoonstelling over WOI door André De Clercq.
www.hamme.be
Hemiksem-Schelle •
•
De bibliotheek IveBiC Hemiksem Schelle organiseert op 29 april 2014 een lezing van Leo Bridts over Wereldoorlog I in de Rupelstreek. De plaatselijke heemkring zorgt voor een themastand.
www.ivebic.be
Lebbeke • •
Op 24 augustus 2014 wordt het jaarboek van de Heemkring Lebbeke over WOI voorgesteld in CC De Biekorf.
30 augustus: Herdenking in de Kazeirekes van de moord op 13 Lebbeekse burgers, op de plaats waar ze werden verplicht hun eigen graf te graven en vervolgens werden vermoord.
14 juli 2014
14
•
• •
Van 13 tot 16 september 2014 is er de jaarlijkse tentoonstelling van de Heemkring Lebbeke tijdens de septemberkermis. Daarna is de tentoonstelling tot eind 2014 in de bibliotheek te bewonderen.
Vanaf 2 november 2014 loopt er een educatief tentoonstellingsproject voor leerlingen van de lagere scholen. www.lebbeke.be
Melle •
De gemeente Melle en de Erfgoedcel 'Viersprong-Land van Rode' herdenken op 15 april 2015 het vergeten verhaal van het vliegveld van Gontrode. De herdenking zal ondermeer volgende elementen inhouden: o
o
o
14 juli 2014
Duurzame cultuurtoeristische producten: Panoramatafel met beeldmateriaal (foto's), tekst en digitale belevingselementen (qr-codes en digitaal canvas waar videomateriaal op getoond wordt). Wandelroute rond het vliegveld van Gontrode (+/- 6 km) aan de hand van wandelkaart met digitale belevingselementen (QR-codes) met educatief luik waarbij het cultuurhistorisch erfgoed geduid en leesbaar gemaakt wordt voor kinderen. Fietslus tussen het vliegveld van Gontrode en de stad Gent, aan de hand van fietskaart met digitale belevingselementen (QR-codes), geënt op de bestaande fietsknooppuntenroute en de Rodelandroute II, met educatief luik waarbij het cultuurhistorisch erfgoed geduid en leesbaar gemaakt wordt voor kinderen. Duurzaam educatief product: Instap educatieve website "kinderen in bezet gebied" ontwikkeld door Erfgoedcel Terf. Het verhaal van WOI wordt verteld door kinderen van toen voor kinderen van nu aan de hand van kant en klare lesfiches, een kennisquiz, spelelementen… waarbij ook de link naar actuele conflicten gemaakt wordt: www.kindereninbezetgebied.be Inschakeling erfgoedbank in het project. Al het verzamelde materiaal wordt via de erfgoedbank duurzaam ontsloten en toegankelijk gemaakt voor een breed publiek (www.erfgoedbanklandvanrode.be). De erfgoedbankautomaat is een verplaatsbare versie van de erfgoedbank in de vorm van een bankautomaat. Zo wordt de erfgoedbank mobiel en overal raadpleegbaar. De erfgoedbankautomaat zal reizen tussen de rust-en verzorgingstehuizen en de psychiatrische centra van het Land van Rode en de Gentse rand. Tijdelijke cultuurtoeristische producten: Ontwikkeling toeristisch arrangement WOI i.s.m. lokale economie (horeca en logieshouders)
15
Lezingencyclus ontwikkeld door lokale Heemkundige Kringen i.s.m. archiefdienst gemeente Merelbeke Publieksmoment voorjaar 2015 op het vliegveld van Gontrode. www.erfgoedcelviersprong.be
o •
•
•
Op 7 september 2014 wordt in het College Paters Jozefieten een boek voorgesteld dat uitgebracht wordt door Heemkundige Kring De Gonde over de slag van 7 september; er wordt aansluitend ook een monument van de hand van Frank Vanhooren onthuld aan de collegebaan te Melle ter herdenking van die gebeurtenissen. In de namiddag is het publiek welkom op een geleide themawandeling.
Op 11 oktober herdenkt de gemeente in samenwerking met de Koninklijke Kring Mars en Mercurius de Franse Vlootfuseliers die 100 jaar geleden in Melle sneuvelden. De plechtigheden vinden plaats op het gemeenteplein vanaf 14.30 uur. www.melle.be
Merelbeke •
•
•
• •
Op 30 augustus 2014 is er een verbroederingsdag met de gemeente Kampenhout en de opening van de herdenking met uitwisseling van een oorkonde in de Raadzaal van Merelbeke. Daarnaast wordt er een tentoonstelling in pastorij van Munte officieel geopend.
Van 1 tot 30 september 2014 loopt in de pastorij van Munte de tentoonstelling “De Lange tocht van Gaston” over het dagelijkse leven in Merelbeke tijdens WOI.
Op 9 november 2014 is er een verbroedering met de gemeente Kampenhout voorzien met tal van activiteiten in Kampenhout en de opening van een reizende tentoonstelling
21 november 2014 geeft Frederik Vanderstraeten een lezing over het inzetten van zeppelins tijdens WOI. www.merelbeke.be
Niel • •
Op 23 november vindt in Niel ‘Muziekklanken uit Flanders Fields’ plaats, een muzikale ode aan onze oorlogshelden.
www.niel.be
Puurs
14 juli 2014
16
• • • • • • • • • •
Van 4 maart 2014 tot 11 november 2018 loopt in de Oude Pastorij een fototentoonstelling over de oorlogsjaren in Liezele tijdens de expo ‘Liezele van de kaart’. 16 en 17 augustus wordt in het Fort van Liezele getoond hoe de terugtocht verliep naar de forten rond Antwerpen, door de uitgeputte maar niet volledig verslagen soldaten. Van 16 augustus tot 12 september wordt in de bibliotheek van Puurs het oorlogsdagboek van een soldaat getoond, het verleden in een strip gegoten, door stripauteur Ivan Adriaenssens. De tentoonstelling ‘Kalfort in de Groote Oorlog’ laat zien hoe de fortengordel van Antwerpen het leven in Kalfort beïnvloed heeft. Van 17 augustus tot 7 september kan je hiervoor terecht in de kerk van Kalfort. 14 september: Open Monumentendag in het Fort van Liezele – Wiedergutmachung, waarbij de nabestaanden van soldaten van de oorlog van beide fronten worden samengebracht. 26 en 27 september is het Fortendag in het Fort van Liezele waarbij tijdens het evenement ‘Levende geschiedenis 1914 een echt oorlogsfort tot leven komt door re-enactors van verschillende nationaliteiten. De lezing ‘Overleving in het Belgische leger ’14-‘18’ kan men bijwonen op 16 oktober om 20.00 uur in CC De Kollebloem. 21 oktober katapulteert CC De Kollebloem iedere bezoeker terug in de tijd met de film ‘Passchendaele’. Twee muziekverenigingen uit Puurs laten op 25 oktober de Sint-Pieterskerk in Puurs daveren met een muzikaal evenement door het Harmonieorkest Concordiavrienden en het gemengd koor Bacchanten. www.puurs.be, www.fortliezele.be
Rumst •
Op 4 Oktober zal de Rumstse Jaarmarkt volledig in het teken staan van WOI.
•
25 oktober: de vereniging ‘Reetse Concertband’ geeft een najaarsconcert in teken WO I.
•
•
Van 10 november t.e.m. 12 december vindt er in het Rumstse Gemeentehuis met de tentoonstelling 'Wereldoorlog I van IJzer tot Rupel. En daarna?' een speciale thema-editie van ‘Kunst in het gemeentehuis’ plaats. Lokale kunstenaars laten via verschillende kunstwerken de verschillende facetten van WOI aan bod komen en leggen de link naar de actualiteit. Op 11 november vindt het optreden Aanvallen! - het verhaal van Ward van het 13e'.plaats. Een voorstelling van Uitgelezen Gezelschap vzw en Borsalino.
14 juli 2014
17
•
November 2014: Stoeptekenwedstrijd in het thema van ‘Oorlog en Vrede’.
•
www.rumst.be
Schelle •
• •
Van 5 tot 7 september loopt er een fototentoonstelling ‘Herdenking van de Groote Oorlog’ in Schelle. Deze tentoonstelling loopt opnieuw een week later op 13 en 14 september.
Op 18 en 19 oktober organiseert de Heemkundige Kring Schelle een thematentoonstelling ‘Schelse gesneuvelden tijdens de Groote Oorlog’. www.schelle.be
Sint-Amands • Van 1 juni tot 7 september organiseert het Verhaerenmuseum een tentoonstelling omtrent Emile Verhaeren en de Eerste Wereldoorlog die een beeld geeft van de poète national tijdens de Groote Oorlog. Aan dit historisch-literaire luik werd ook een artistiek luik gevoegd met werken van Jules De Bruycker, Vigdis De Cauter en Joe G. Pinelli. • www.sint-amands.be Temse
•
• •
Zomerzoektocht 1914 - Den Grooten Oorlog van 1 mei tot30 september. 28 km fietsen in Temse, Steendorp, Elversele en Tielrode op zoek naar sporen, aandenkens en anekdotes die herinneren aan WO I.
12 juli – 28 september: Zomerexpo Het culturele leven in Temse in WOI www.temse.be
Wetteren •
11 november – 30 november 2014: expo in Kwatrecht – de oorlog begint… Kwatrecht en Melle zijn belangrijke plaatsen voor de Grote Oorlog. Fransen en Belgen slaagden erin de Duitse opmars te vertragen. Kwatrecht had het zwaar te verduren en moest de wonden likken na de doortocht van de Duitsers. De tentoonstelling in de kerk staat stil bij deze donkere periode. www.wetteren.be
Wichelen
14 juli 2014
18
• • •
•
Vanaf 14 oktober herdenkt een tentoonstelling de slachtoffers van de drie deelgemeenten.
Een tweede tentoonstelling, van de Heemkring Schellebelle, loopt van 25 oktober tot 11 november.
Op 8 november is er een optreden ‘Heldentroost’ door het mannenkoor ‘Oudenaardse zangvereniging’ en op 11 november is er de 11 november viering. www.wichelen.be
Willebroek •
•
Vanaf 29 september 2014 loopt in het Fort van Breendonk de tentoonstelling ‘De Groote Oorlog’. De tentoonstelling omvat een overzicht van de fortengordel rond Antwerpen met daarin de rol van het Fort van Breendonk, en toont hoe de inwoners van Willebroek de oorlog meemaakten. www.willebroek.be
Zele •
•
5 november: 1000 Voices for peace: duoconcert in Zele 1000 Voices for Peace, dat is de verbroedering tussen 20 Belgische koren en 15 koren uit landen die tijdens de Groote Oorlog bij het conflict betrokken waren. Het is de bijdrage van het Festival van Vlaanderen Brussel tot de 100 jarige herdenkingen van de Eerste Wereldoorlog. Het Vrouwenkoor Makeblijde onderschrijft de urgentie van dit vurige pleidooi voor de vrede en verwelkomt het Senior Chamber Choir of Hereford Cathedral School uit het Verenigd Koninkrijk. Op 5 november 2014 brengen ze in een duoconcert het beste uit hun repertoire tijdens een gezamenlijk concert in de Sint-Ludgeruskerk in Zele. www.zele.be / www.1000voices.be
6. TIPS VOOR GROEPEN Wie graag met een groep in het oorlogsverleden van Scheldeland wil snuisteren, kan terecht bij de diensten toerisme. Zij stellen graag een halve dag of dagprogramma voor je op. Hieronder alvast enkele tips. •
Themawandeling ‘Martelaarstad Dendermonde’
Deze twee uur durende wandeling staat niet alleen stil bij het militaire aspect van WOI, maar ook en vooral bij de impact van dit conflict op het dagelijkse leven van zoveel mensen, de ‘kleine verhalen’ van de Groote Oorlog.
14 juli 2014
19
Prijs: 50 euro per gids (max. 35 personen), uitgebreide versie mogelijk mits prijsaanpassing. Tip: van september tot oktober kan deze wandeling uitgebreid worden met een geleid bezoek aan de historische tentoonstelling ‘Tegen-Strijd’ over de beleving van de Groote Oorlog in Dendermonde. •
Bunkerwandeling in Wetteren
De regio van Wetteren heeft een bewogen oorlogsgeschiedenis. De bunkers van Wetteren zijn getuigen van dit oorlogsverleden. Een gids neemt je mee langs slagvelden en oorlogsmonumenten. Kwatrecht en Melle zijn belangrijke plaatsen voor de Groote Oorlog. Fransen en Belgen slaagden erin de Duitse opmars te vertragen. Zo konden de Belgische troepen zich terugtrekken achter de IJzer. Jammer genoeg kreeg Kwatrecht het ook in mei 1940 zwaar te verduren. Het programma duurt 2 uur. Je kan ook opteren voor een begeleide fietstocht in het thema van de wereldoorlogen. Periode: Permanent, zowel in de week als in het weekend. Prijzen: € 60 per groep (max. 30 personen). Contact: Toerisme Wetteren, T 09 366 31 04,
[email protected], www.beleefwetteren.be •
Groepsarrangement Fort van Liezele
Toerisme Klein-Brabant werk graag een arrangement voor je groep uit, waarbij je in de voormiddag een geleid bezoek aan het Fort van Liezele brengt en in de namiddag aan het Fort van Bornem. Alternatief kan je in de namiddag de Bunkerroute wandeling afleggen of een fietstocht met bezoek aan de SintPietersburcht maken. Contact: Toerisme Klein-Brabant-Scheldeland, T 03 899 28 68,
[email protected], www.toerismekleinbrabant.be •
Themawandeling WOI in Aalst
De gids neemt je mee door het oorlogsverleden van de stad. Een bezoek aan het Stadspark mag daarbij niet ontbreken. Contact: Toerisme Aalst, T 053 73 22 70,
[email protected], www.aalst.be/toerisme
14 juli 2014
20
7. CONTACT Georganiseerd persbezoek
Heb je interesse om Scheldeland te bezoeken in het kader van de herdenking van de Groote Oorlog? Neem contact op met Sound of C voor verdere afspraken en om een programma samen te stellen. Jo Thuys Sound of C T +32 (0)473 86 46 15 E
[email protected]
Toerisme Scheldeland
Alleen voor pers NIET VOOR PUBLICATIE
Opvragen van bijkomende informatie, foto's, beeldmateriaal ea. Inge Stevens Regiocoördinator Hemelstraat 133 A 9200 Dendermonde T 052 33 89 26 M 0477 497 555 E
[email protected] Contactgegevens voor publicatie
Scheldeland, www.scheldeland.be/grooteoorlog,
[email protected], T 09 269 26 00
14 juli 2014
21
Diensten Toerisme Toerisme Aalst Molenstraat 45 9300 Aalst Tel 053 73 22 70
[email protected] www.aalst.be/toerisme
Toerisme Klein-Brabant - Scheldeland Regionaal Infokantoor Het Landhuis Boomstraat 1 2880 Bornem Tel. 03 899 28 68
[email protected] www.toerismekleinbrabant.be
Toerisme Berlare Infokantoor Donkmeer Donklaan 123 9290 Berlare Tel 09 342 92 40
[email protected] www.berlare.be
Toerisme – VVV Ninove Nieuw Stadhuis Centrumlaan 100 9400 Ninove Tel. 054 31 32 85
[email protected] www.ninove.be
Toerisme Dendermonde Stadhuis Grote Markt 9200 Dendermonde Tel. 052 21 39 56
[email protected] www.dendermonde.be
Toerisme Rupelstreek PRD De Schorre Schommelei 1 bus 3 2850 Boom Tel. 03 880 76 25
[email protected] www.toerismerupelstreek.be
Toerisme Hamme Gemeentehuis Marktplein 1 9220 Hamme Tel. 052 47 56 05
[email protected] www.hamme.be
Toerisme Wetteren Markt 23 9230 Wetteren Tel. 09 366 31 04
[email protected] www.beleefwetteren.be
14 juli 2014
22
