Succesvol Beleggen. Succesvol Beleggen. Wordt een succesvolle belegger door de juiste stappen te nemen

Succesvol Beleggen

Succesvol Beleggen Wordt een succesvolle belegger door de juiste stappen te nemen

door Harry Klip en Jan Robert Schutte OptieAcademy

0 Copyright 2014 OptieAcademy

Succesvol Beleggen

Inhoudsopgave Voorwoord

Hoofdstuk 1: Bouwstenen succesvol beleggen Paragraaf 1.1 De leerfase • Subparagraaf 1.1.1 Wat moet u beslist weten en beheersen? • Subparagraaf 1.1.2 Weten wat u juist niet moet doen • Subparagraaf 1.1.3 Paper trading: pro’s en con’s Paragraaf 1.2 Leergeld bij beleggen • Subparagraaf 1.2.1 Werkkapitaal en money management Paragraaf 1.3 Leer van fouten • Subparagraaf 1.3.1 Kapitaalbehoud Paragraaf 1.4 Houd een beleggersjournaal bij • Subparagraaf 1.4.1 Welke elementen horen in beleggersjournaal • Subparagraaf 1.4.2 Evalueren beleggersjournaal • Subparagraaf 1.4.3 Word een betere belegger door de juiste dingen te doen

Hoofdstuk 2: Beleggen en nieuws Paragraaf 2.1 Inleiding • Subparagraaf 2.1.1 Fundamenteel versus Technisch Paragraaf 2.2 Hoe nieuws te gebruiken

Hoofdstuk 3: Technische analyse Paragraaf 3.1 Winstkans vergroten d.m.v. T.A • • • •

Subparagraaf 3.1.1 Patronen en indicatoren Subparagraaf 3.1.2 Meerdere time frames Subparagraaf 3.1.3 Het grote plaatje Subparagraaf 3.1.4 Word een betere belegger door middel van technische analyse


Succesvol Beleggen

Paragraaf 3.2 Met de trend meehandelen • Subparagraaf 3.2.1 Wat is een trend? • Subparagraaf 3.2.2 Moving averages • Subparagraaf 3.2.3 Word een betere belegger door met trend mee te handelen

Hoofdstuk 4: Beleggen met een handelsplan Paragraaf 4.1 Trade- en handelsplan • • • •

Subparagraaf 4.1.1 Bepaal uw SMART Goal Subparagraaf 4.1.2 Doel en dan handelsplan Subparagraaf 4.1.3 Ontwikkelen handelsstrategie Beleggingsstijlen Subparagraaf 4.1.4 Beleggingsstijlen

Paragraaf 4.2 Systeem testen • Subparagraaf 4.2.1 Manieren om uw systeem te testen • Subparagraaf 4.2.2 Waarom testen Paragraaf 4.3 Systeem trading • Subparagraaf 4.3.1 Automatisch tradingsysteem Paragraaf 4.4 Money Management • Subparagraaf 4.4.1 Ralph Vince Experiment • Subparagraaf 4.4.2 Money Management Plan • Subparagraaf 4.4.3 Redenen waarom beleggers geld verliezen

Hoofdstuk 5: Psychologie bij het beleggen Paragraaf 5.1 Discipline: sleutel tot succes • Subparagraaf 5.1.1 Discipline • Subparagraaf 5.1.2 Discipline om systeem te ontwikkelen en te volgen Paragraaf 5.2 Gevaar van Overtrading • Subparagraaf 5.2.1 Zelfoverschatting • Subparagraaf 5.2.2 Redenen van te veel en te vaak beleggen • Subparagraaf 5.2.3 Word een betere belegger door niet te veel te beleggen


Succesvol Beleggen

Paragraaf 5.3 Grootste vijand van belegger bent uzelf • Subparagraaf 5.3.1 U bent zelf verantwoordelijk voor uw beleggingen • Subparagraaf 5.3.2 Angst, hoop en zelfoverschatting • Subparagraaf 5.3.3 Hoe u zichzelf weer op de rails kunt krijgen Paragraaf 5.4 Word betere belegger door uw emoties te beheersen • Subparagraaf 5.4.1 Tien vuistregels bij beleggen om als de storm opsteekt • Subparagraaf 5.4.2 Manieren om uzelf mentaal te verzwakken • Subparagraaf 5.4.3 Manieren om uw hoofd helder te krijgen Appendices Appendix 1) OptieAcademy Checklist Appendix 2) Boekaanbevelingen Appendix 3) Mijn belegging Template OptieAcademy


Succesvol Beleggen

Voorwoord Beleggen is simpel: iedereen die een beetje kapitaal heeft kan beleggen. Geld verdienen met beleggen daarentegen, is een heel ander verhaal. Het feit dat zelfs 90% van de particuliere beleggers geld verliest, zegt al voldoende dat het verre van eenvoudig is om structureel geld uit de markt te halen. Je zou kunnen zeggen: beleggen is simpel, maar niet eenvoudig. Amsterdamse Optiebeurs in de jaren '90

Lange tijd werd beleggen in aandelen, en met name volgens het zogenaamde ‘buy and hold’principe (kopen en vasthouden), gezien als een gemakkelijke manier om geld te verdienen. We hebben echter geconstateerd, dat de afgelopen 13 jaar de strategie van aandelen kopen, weg leggen en er vervolgens niet meer naar om te kijken, geen garantie is dat je geld verdient. AEX

sinds

topjaar

2000


Succesvol Beleggen Sterker nog, de kans dat je geld zou hebben verloren volgens deze strategie is zeer groot (zie bovenstaande grafiek). Zo is de AEX-index sinds het topjaar 2000 per saldo met meer dan 40% gedaald (exclusief dividendrendement). De AEX stond in 2000 op een top rond 700 punten en is daarna tussentijds naar 194,99 punten gedaald in maart 2009 om in november 2013 boven de 390 punten te zijn aanbeland. De markten zijn na 2008 volatieler geworden, waardoor een andere (lees: dynamischer) benadering van de markt vereist is. Daarbij is het belangrijk om flexibel in de markt te opereren, dus niet meer alleen vanuit de longkant (koopkant), maar ook via de shortkant (verkoopkant), al dan niet in combinatie met aandelen, opties, futures, Turbo’s, Sprinters en CFD’s et cetera. Wij (Harry Klip en Jan Robert Schutte) van OptieAcademy zijn ervaren professionele optiehandelaren, die alle soorten markten al wel eens hebben meegemaakt sinds de begin jaren ‘90: de bullmarkt (stijgende markt), de bearmarkt (dalende markt) en de zijwaartse markt. Wij vroegen ons af hoe het toch mogelijk is dat het grootste deel van de beleggers geld verliest, vooral particuliere, maar (soms) ook professionele beleggers. Heeft deze groep beleggers iets gemeenschappelijk wat maakt dat zij structureel geld verliezen? Waarom is er maar een klein select groepje beleggers (10%) dat wel structureel geld verdient met beleggen, terwijl de resterende groep geld verliest (90%)? Wij vroegen ons ook af wat de eigenschappen zijn die succesvolle beleggers bezitten en nietsuccesvolle beleggers ontberen. Kunnen verliezende beleggers succesvolle beleggers worden en wat doen slechte beleggers wat goede beleggers juist vermijden? En minstens zo belangrijk: wat doen succesvolle beleggers anders? Door onze intensieve contacten met beleggers zijn wij gaan beseffen dat er een grote groep beleggers is, die het lastig vindt om geheel op eigen houtje te opereren en daarom hebben we besloten om hen te helpen door deze handleiding te schrijven. In deze praktijkgerichte handleiding, trachten wij antwoord te vinden op al deze vragen, opdat u als lezer een betere belegger zult worden. Wij zullen tot in detail uiteenzetten hoe succesvolle beleggers opereren en structureel en consistent geld kunnen verdienen met beleggen en hoe u de valkuilen het beste kunt vermijden. Het is even belangrijk om te leren hoe u succesvol belegt, als om te leren hoe u verliezen moet vermijden. Als u dit niet helder voor ogen heeft, zult u waarschijnlijk moeite hebben met het afleren van verliesgevende gewoontes en dus een succesvolle belegger te worden. We zullen niet alleen de vinger op de zere plek leggen waar de zwakte ligt van een belegger, maar we zullen u ook helpen met het overwinnen danwel vermijden van (kostbare) fouten en hoe u als belegger daarmee om kunt gaan. Ons doel met deze handleiding is om iedere belegger te helpen met het creëren van de mindset van een succesvolle belegger en een eigen handelsplan op te zetten hoe u de markt kunt verslaan.


Succesvol Beleggen Wij hebben samen meer dan 40 jaar ervaring op de beurs en we weten dat er geen ‘short cut’ is om een succesvolle en winstgevende belegger te worden. Want dat vereist naast handelskapitaal, hard werken, veel ervaring opdoen, uiteraard ook nog discipline, moed en doorzettingsvermogen. Hoewel de meeste beleggers geld verliezen, zijn wij ervan overtuigd dat iedereen toch een succesvolle belegger kan worden, mits hij/zij zich daarvoor tot het uiterste wil inspannen. Door deze handleiding aan te schaffen (met de bijbehorende gratis bonussen) heeft u alvast een goede start gemaakt, want u beseft dat u eerst moet investeren en leren om later te kunnen renderen. Zoals het oud-Hollandse gezegde luidt: “De cost gaet voor de baet uyt”. Wij wensen u uiteraard heel veel leesplezier en bovenal: heel veel succes met uw beleggingen.

Harry Klip en Jan Robert Schutte OptieAcademy Voor een optiemaal resultaat


Succesvol Beleggen

Hoofdstuk 1: Bouwstenen succesvol beleggen Het is eigenlijk raar: dokters, piloten, advocaten en chirurgen volgen een jarenlange en vaak zware (ook voor hun portemonnee) studie alvorens vakbekwaam te worden. Veel werk, tijd, ijver en oefening gaan eraan vooraf om professioneel te worden in deze beroepen. Als het om (professioneel) beleggen gaat, dan gelden er voor de meeste (beginnende) beleggers blijkbaar andere wetten: met het lezen van een paar boeken en het bezoeken van een aantal (gratis) seminars over beleggen, springt de gemiddelde particuliere belegger in het diepe en denkt dan in ‘no time’ rijk te kunnen worden. Waarom denken beleggers (u natuurlijk niet, want u leest dit e-book en wellicht heeft u al Masterclasses bij OptieAcademy of bij een ‘concollega’ gevolgd) dan dat je vrijwel zonder ervaring en meestal zonder bovenmatige inspanning gemakkelijk geld kunt verdienen met beleggen? Beleggen is één van de moeilijkste beroepen, ondanks dat het zo simpel lijkt. De slimste ‘quants’ (raketgeleerden) wedijveren op de dealingrooms om net dat beetje extra uit de ‘markt te halen’.

Paragraaf 1.1 De leerfase De eerste jaren van het beleggen kunt u het beste beschouwen als een leerfase. Deze periode is niet de juiste periode om voor de grote klapper te gaan. In plaats van te gaan voor een ‘homerun’, is het juist zaak om eerst te concentreren op kapitaalsbehoud en het verbeteren van de eigen vaardigheden door middel van educatie en ervaring om pas later het geleerde ook echt in de praktijk te brengen. Wij, Harry en Jan Robert, zijn niet voor niets op dit niveau terechtkomen. Samen hebben wij meer dan 40 jaar ervaring op het gebied van beleggen. Wij hebben met derivaten miljoenen euro’s aan onderliggende waarden gehandeld en hebben daarbij vooral veel ervaring opgedaan op het gebied van risico (risk) en money management. Dit ging natuurlijk wel gepaard met de nodige ‘ups and downs’, wat ons ook zeker het nodige leergeld heeft gekost. Dat hoeft u in ieder geval niet meer te betalen, want dat hebben wij al voor u gedaan. Maak daarom goed gebruik van de adviezen, inzichten en handvaten die wij u aanreiken in deze handleiding. De leerfase kunt u beschouwen als het begin van een jarenlange opleiding, een interessante wereldreis in het beleggingslandschap. Talloze fouten en slechte beleggingen zullen worden gemaakt als u net begint met beleggen. Dat is natuurlijk logisch, want u heeft op dat moment nog helemaal geen referentiekader wat beleggen betreft.


Succesvol Beleggen Ons motto is om met een beperkt kapitaal risico te lopen met beleggen en zo doet u zonder dat het veel geld hoeft te kosten ervaring op. De fouten die u heeft gemaakt, kunt u weer analyseren en met de verbeterpunten kunt u aan de slag gaan. In deze fase is het prima om enig maar niet al te veel geld te verliezen en u zult dan ook moeten accepteren dat dat ‘part of the game’ is. Het kapitaal dat u in het begin aanwendt om te beleggen zult u dan ook niet moeten zien als beleggingskapitaal, maar veel meer als ‘leergeld’. Wij zeggen dan ook, als u een klein gedeelte van uw kapitaal riskeert, kunt u slechts ‘een kleine scheur in de broek’ oplopen. Tegelijkertijd doet u dan wel veel beleggingservaring op. In de praktijk komen we behoorlijk veel beleggers tegen die deze stap simpelweg niet (willen) zetten. Bij sommige beleggers ligt vooral de focus op zoveel mogelijk winst te behalen in plaats van om een zo goed mogelijke belegger te worden. Bedenk ook dat de meest succesvolle beleggers zeker hun portie verlies hebben moeten ervaren in het begin. Een absolute aanrader om te lezen is dan Market Wizards (zie Appendix 2). In dit boek worden topbeleggers en -traders geïnterviewd, waarbij de meeste één of zelfs meerdere keren hun hele account hebben opgeblazen, voordat zij echt tot de top gingen behoren. Zij zijn topbeleggers geworden door onder meer te leren van fouten, de absolute wil hebben om te slagen en door daar de discipline en geduld bij te betrachten. Ook werd gesteld dat goed money management cruciaal is om te overleven, wat wij dan ook volledig onderschrijven. En het maakt helemaal niet uit waarin u belegt. Of u nu belegt in obligaties, aandelen, opties, futures, valuta, CFD’s et cetera: het vereist hard en slim werken en zeer veel ervaring op te doen om een goede belegger te worden. Beleggers die bij de geringste tegenslag al afhaken, zullen dan ook geen succesvolle beleggers worden. Beleggers daarentegen die juist wel de leercurve accepteren, voldoende kapitaal hebben en bereid zijn om te slagen met volharding en discipline, zullen uiteindelijk een grote kans hebben om te slagen. Subparagraaf 1.1.1 Wat moet u beslist weten en beheersen? Als u net begint met beleggen of al lang belegt, maar uw beleggingen moeten nog gestructureerder worden, dan moet u dit beslist beheersen: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Weten hoe u de markt juist analyseert. Dat u de juiste strategie in een bepaalde marktfase volgt, al dan niet met opties. Technische analyse goed toepassen. Fundamentele analyse goed toepassen. Begrijpen hoe diverse markten/aandelen bewegen. Op de juiste manier op nieuwsfeiten beleggen. Een eigen strategie bepalen die bij uzelf past. Gedisciplineerd zijn. Een adequaat money management hanteren dat u in staat stelt te overleven. Risico’s en posities goed managen. 8

Copyright 2014 OptieAcademy

Succesvol Beleggen 11. 12. 13. 14.

Verlies durven en kunnen nemen. Weten wanneer u wel en wanneer u niet in de markt moet zitten. Een gedegen strijd/beleggingsplan opstellen. Emoties onder controle houden.

Subparagraaf 1.1.2 Weten wat u juist niet moet doen Ook is het belangrijk om te weten wat u juist beter niet kunt doen. Onderstaand een kleine opsomming: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

De markt achterna jagen. Met veel te weinig kapitaal beleggen. Te veel en te vaak beleggen. Verliezen te groot laten worden. Veel te vroeg winst nemen. Te grote posities, dus de grote risico’s nemen. Getrouwd zijn met een positie. Alleen voor de ‘kick’ beleggen. Zeer eigenwijs en star zijn.

Beleggen is een doorlopend proces, een proces wat dus niet eindigt zodra u winst heeft. Zelfs wij blijven nog leren, iedere dag weer. U kunt dus niet van de een op de andere dag leren beleggen door alleen een boek te kopen of naar een seminar te gaan. Het is vergelijkbaar met (top)sport. Ook een belegger heeft zeer veel oefening nodig om goed te worden. Het enige verschil met een sport, of het nou tennis, voetbal, biljarten, tafeltennis of basketbal is, is het risico wat je loopt. Als je met sport verliest is het jammer, maar als je met beleggen verliest kost het gelijk ‘pecunia’, wat ook weer emotioneel zijn tol eist. Subparagraaf 1.1.3 Paper trading: pro’s en con’s Bij OptieAcademy vinden we het belangrijk dat onze studenten zo snel mogelijk het één en ander in de praktijk brengen en zo weinig mogelijk op een ‘paper trading’ (papieren rekening) of ‘dummy account’ handelen. Op papier handelen is leuk en aardig om te testen of uw strategie of systeem ook winstgevend is, maar de emotie van het beleggen ontbreekt totaal. Wij zijn dan ook niet echt een voorstander van paper trading. In de praktijk komen we dan ook heel vaak beleggers tegen, die veel te lang in de ’paper trade’-fase blijven en uiteindelijk niet durven echt te beleggen. Volgens ons is de praktijk dan ook de beste leerschool. Wij zijn vroeger op de optiebeurs ook in het diepe gegooid, uiteraard na wel eerst een bepaalde basisopleiding te hebben gekregen van ervaren handelaren. Zodra een belegger dus vanuit de ’paper trade’-fase in de praktijk gaat beleggen, dan komen weer andere zaken aan het licht, waar nooit eerder aan gedacht werd. Zoals een veel slechtere uitvoering van een order, wat dan tot slechtere resultaten leidt. Op een ‘dummy account’ had je hier geen last van, want je kon prima handelen op de signalen en ook nog tegen mooie koersen. Koersen die dus in de praktijk niet handelbaar bleken te zijn. Dat is ook een aandachtspunt ten aanzien van ‘back testing’ (achteraf testen) van systemen: de resultaten kunnen wellicht prachtig 9 Copyright 2014 OptieAcademy

Succesvol Beleggen zijn, maar het is altijd de vraag of de prijzen ook echt handelbaar waren. De praktijk is meestal weerbarstiger dan de theorie.

In het echt geld verliezen, is een heel ander gevoel dan geld verliezen op papier. Papier is geduldig, want op een ‘dummy account’ kunt u zoveel fouten maken als u wilt. In de praktijk kunt u niet oneindig kostbare fouten maken, want op een gegeven moment is het beleggingskapitaal dusdanig geslonken, dat er niks meer te beleggen valt. Hoewel ‘paper trading’ een prima uitgangspositie kan zijn, is het beter om vrij snel in de praktijk wat geld te beleggen. Op papier €5000 verliezen tikt niet hard aan emotioneel gezien, maar €5000 verliezen in het echt daarentegen kan emotioneel zeer hard aankomen. En als dat ook nog net voor het weekend gebeurt, dan zult u waarschijnlijk geen fijn weekend meer hebben. Zodra er in het echt wordt belegd, spelen namelijk andere processen een rol ten opzichte van het op papier handelen. Zo zullen waarschijnlijk winsten sneller of te snel worden genomen. De risicotolerantie zal ook veranderen, verliezen zullen waarschijnlijk veel te laat of zelfs helemaal niet worden genomen. Bovenstaande aspecten zijn slechts een kleine opsomming die u in de praktijk kunt tegenkomen en die ‘op papier’ niet aan de oppervlakte zou zijn gekomen.

Paragraaf 1.2 Leergeld Onze ervaring is dat de gemiddelde belegger ongeveer 3 jaar of langer nodig heeft om goed te leren beleggen. Gedurende deze periode zullen de nodige offers moeten worden gebracht waaronder tijd en geld. In tegenstelling tot beroepen, bestaat er niet een school of universiteit waar u een succesvolle belegger kunt worden en een diploma kunt halen: u zult het dus zelf in de praktijk moeten leren.


Succesvol Beleggen Beleggers komen dan snel uit op het zelf uitvinden van het wiel, maar dat kan toch een zeer kostbare aangelegenheid worden. Een andere mogelijkheid is dan om te leren van de professionals. De coaches van OptieAcademy zijn dan ook door de wol geverfde professionals, die niet alleen zeer brede praktijkervaring hebben, maar op hun beurt ook weer van de beste handelaren hun opleiding hebben genoten. U kunt op uw beurt van deze ervaring gebruikmaken. Iedere belegger heeft natuurlijk zijn eigen risicoprofiel, waaruit dan ook de bereidheid blijkt hoeveel geld hij of zij bereid is om te investeren in educatie en in zijn of haar eigen fouten. Iedere beleggingsfout die wordt gemaakt, geeft weer een signaal af om het beter te doen voor de volgende keer. Een fout die in de toekomst, als het goed is, niet meer zal worden gemaakt Beleggen is dan ook waarschijnlijk één van de moeilijkste ‘beroepen’ ter wereld. De praktijk is altijd de beste leermeester, en laat u zich dan ook niet ontmoedigen door fouten/verliezen en zie het als een onderdeel van het leerproces. Subparagraaf 1.2.1 Werkkapitaal en money management Beleggen vereist een bepaald werkkapitaal. Niet alleen moet dat voldoende groot zijn om te beginnen, maar ook dienen de nodige verliezen opgevangen te worden om de leerperiode door te komen. Bovendien zal er na de leerperiode ook nog voldoende kapitaal beschikbaar moeten zijn. Er is niets zo frustrerend als geen geld meer te hebben om in te kunnen spelen op een lucratieve kans die de markt biedt. Daarom hamert OptieAcademy altijd op prudent money management, waarbij de belegger een X percentage van het totale kapitaal hanteert dat hij of zij maximaal mag verliezen op een positie. Dat percentage is natuurlijk voor iedere belegger verschillend. De ene belegger vindt 5% van het beleggingskapitaal verantwoord om te riskeren, terwijl een andere juist 1% als maximaal toelaatbaar acht. Als het totale werkkapitaal €100.000 bedraagt, dan zou u bij 2% maximaal risico derhalve maximaal €2000 mogen verliezen op 1 positie. Een andere mogelijkheid is om de helft van €100.000 op een aparte rekening te zetten als ‘backup’-kapitaal om vervolgens op het resterende bedrag van €50.000 het gewenste maximale verliespercentage los te laten. 2% maximaal risico op €50.000 is dus €1000 wat dan weer 1% is van het totale kapitaal. Op deze wijze kunt u dus ook money management toepassen.

Paragraaf 1.3 Leer van fouten We hebben al eerder gesteld dat (leren) beleggen een proces van vallen en opstaan is. Iedere belegger maakt fouten en zelfs wij maken nog wel fouten (we zijn ook maar gewone mensen). En dat is niet erg want van fouten kun je leren. Het verschil tussen een succesvolle belegger en een belegger die niet succesvol is en dus geld verliest, is de manier waarmee wordt omgegaan met fouten/verliezen. Een succesvolle belegger neemt juist notie van wat er fout is gegaan en probeert dan ook te leren van zijn gemaakte fouten. Daarentegen maken slechte beleggers keer op keer dezelfde fouten en zullen op die wijze dan ook nooit leren zichzelf te verbeteren. 11 Copyright 2014 OptieAcademy

Succesvol Beleggen Een succesvolle belegger die een paar keer een aandeel heeft gekocht dat in een dalende trend zit en hiermee geld heeft verloren, zal er uiteindelijk erachter komen, dat dit juist geen goede strategie is. Vervolgens gaat deze belegger zijn strategie aanscherpen, door bijvoorbeeld alleen aandelen te kopen die in een stijgende trend zitten. Een niet-succesvolle belegger daarentegen zal waarschijnlijk aandelen blijven kopen of nog erger, zelfs aandelen bijkopen, die in een dalende trend zitten. Dit in de hoop dat het toch binnenkort wel weer zal gaan stijgen. Het is belangrijk dat u iedere keer als u een fout heeft gemaakt, even een stapje terug doet en uzelf afvraagt: “wat ging er fout en wat kan ik eraan doen om dit in de toekomst te vermijden?” en “waarom heb ik deze belegging gedaan en wat had ik (beter) moeten doen?” Dit geldt natuurlijk ook als u iets goed heeft gedaan. Door continu deze eenvoudige exercities te doen, zult u merken dat u vanzelf een betere belegger gaat worden. Zodra de belegger constateert dat hij fout zit en hij uit de positie stapt, is dit een goede beleggingsbeslissing. Als een belegger daarentegen een verliesgevende positie aanhoudt en hoopt dat het toch weer goed komt, is dat toch een slechte strategie. De bekende door ons zeer gewaardeerde technische analist Nico Bakker zegt ook: “verliezen door discipline is niet erg; verliezen door een gebrek eraan [discipline] is funest”. Wij zeggen: hopen is geen strategie. Fouten en verliezen maken en hieruit lering trekken, is een onderdeel van het leerproces. Beleggers die over voldoende kapitaal beschikken, hebben dan ook simpelweg de grootste kans om te overleven. Zij hebben immers voldoende kapitaal en ruimte om de nodige verliezen en fouten te maken, om toch in de race te blijven. Een belegger met zeer beperkt kapitaal loopt dus eerder het risico om al zijn geld kwijt te raken, voordat er voldoende lering kan worden getrokken uit de lessen die de markt hem of haar wil geven. Subparagraaf 1.3.1 Kapitaalbehoud Als u wel eens een Masterclass bij OptieAcademy heeft gevolgd, dan heeft u ongetwijfeld ook een motto van Harry gehoord: kapitaalbehoud. Toen Harry nog zelfstandig marketmaker in opties was, kon hij alleen maar op de vloer overleven door een prudent money en risk management toe te passen. Alleen zo kon hij zich ervan verzekeren dat hij er volgende dag ook nog kon handelen.


Succesvol Beleggen Bij OptieAcademy staan de 3 M’s hoog in het vaandel: Money Management, Mindset en Method. Eigenlijk kunnen we er nog een vierde M aan toevoegen, namelijk: Mentor (of beleggingscoach). Deelnemers aan ons coachingsprogramma en Masterclasses krijgen dan ook de tools aangereikt om een succesvolle belegger te worden aan de hand van de M’s. Het geheim van een succesvolle belegger is er voor te zorgen dat de verliezen beperkt blijven. Onze goede vriend en ex-handelaar André stelde dan ook: “ieder groot verlies, begint met een klein verlies”. Met andere woorden, laat een verlies niet teveel oplopen, maar kap het verlies direct af, zodat het niet verder kan oplopen. Een oude beurswijsheid luidt dan ook: ‘cut losses short and let winners run’ (beperk uw verliezen en laat uw winsten lopen). Helaas zien we in praktijk dat de gemiddelde particuliere belegger (maar soms ook professionals) de winstgevende posities vaak sluiten en de verliesgevende posities daarentegen aanzienlijk laten oplopen. Onderstaand een tabel hoeveel procent weer moet worden verdiend om break-even uit te komen (tweede kolom), nadat een x-percentage van het kapitaal is verloren (eerste kolom).

Hieruit kunt u zien hoe moeilijk het is om een groot verlies weer goed te maken. Als u de helft verliest, moet u maar liefst 100% verdienen om alleen maar weer ‘break-even’ uit te komen en dan hebben we het nog niet eens over winst maken.

Paragraaf 1.4 Houd een beleggersjournaal bij Een manier om uw progressie bij te houden ten aanzien van uw beleggingen, is het bijhouden van een beleggersjournaal, oftewel een beleggerslogboek. Een dergelijk journaal zal u helpen om uw beleggingsprestaties te evalueren. Bovendien kunt u patronen ontdekken en laat het journaal zien wat u goed en wat u minder goed doet. Als u dit op regelmatige basis doet, zult u zien wat wel werkt en wat niet werkt en in welke markten u het beste presteert. Een beleggersjournaal kunt u bijhouden in bijvoorbeeld Word, Excel of eventueel gewoon op papier, inclusief eventuele grafieken. Met Excel kunt u ook cijfers combineren om nog meer inzicht te krijgen.


Succesvol Beleggen Het bijhouden van een journaal is essentieel bij het beleggen voor het meten van uw prestaties enerzijds en anderzijds voor de discipline. Wellicht roept dit enige weerstand op bij u, maar probeer het toch maar bij te houden, want dat zal uw beleggingsresultaten aanzienlijk ten goede komen. Het bekende gezegde: ‘Meten is weten’ doet hier opgeld. Wij hebben samen gehandeld in obligatiefutures. Daarbij hadden we beschikking over geavanceerde handelssoftware, chartingsoftware, koersinformatie en zelfs een ‘squawk box’ die via boxen de ontwikkelingen op de financiële markten de dealingroom in schalde. Het belangrijkste echter was dat wij een risk manager hadden, die ons op de vingers tikte als wij over de schreef gingen of dreigden te gaan. De particuliere belegger ontbeert doorgaans een risk manager of hij is zijn eigen risk manager, wat niet echt een gewenste situatie is vanwege de ‘dubbele pet’-situatie. Een oplossing kan zijn dat de belegger zijn of haar partner aanwijst als risk manager. Alleen de gedachte dat hun vrouw de trades checkt is voor menig mannelijke belegger al voldoende als stok achter de deur om toch nog even na te denken alvorens een trade wel of niet te doen. Als u niet de luxe positie heeft om een risk manager aan te wijzen, dan durven we wel te stellen dat een beleggersjournaal absoluut noodzakelijk is. Dit biedt u dan de mogelijkheid om uzelf te monitoren, wat u vervolgens goed inzicht verschaft over uw beleggingen. Hoe pijnlijk dan ook, nuttig is het zeker: u zult snel achter uw eigen zwaktes komen. De sterke punten komen natuurlijk ook naar voren. Die hoeft u uiteraard dan alleen maar nog verder te verbeteren, kunt u dus de nadruk leggen op de zwaktes. Dankzij het bijhouden van uw beleggersjournaal, kunt u dan heel gemakkelijk zien in wat voor soort markten of met welke strategieën u het beste rendement maakt en in welke het minste. Er zijn ook beleggers, die in een neergaande markt gemakkelijker geld verdienen, vooral onder professionals is hiervan vaak sprake. Doorgaans gaan dalingen harder dan stijgingen vanwege het effect van hebzucht en angst (paniek). Subparagraaf 1.4.1 Welke elementen horen in beleggersjournaal Waar bestaat nou een beleggersjournaal uit? In het navolgende zullen wij een aantal elementen aanreiken dat er volgens ons zeker in moet staan. Wat voor aantal u heeft gekocht/verkocht Uiteraard is het belangrijk om aan te geven waarin u heeft belegd en het aantal aandelen of onderliggende waarden. Als u bijvoorbeeld 100 Philips heeft gekocht op €26 zou u kunnen noteren: Long 100 Philips @ €26. Als u bijvoorbeeld daarentegen 100 Philips short bent gegaan (dus eerst heeft verkocht) op €26 dan zou u kunnen noteren: Short 100 Philips @ €26. Op deze wijze krijgt u inzicht in hoeveel van uw beleggingen vanuit de longzijde (eerst kopen, dan verkopen) bestaat. En uiteraard wordt op deze manier duidelijk hoeveel van uw beleggingen/trades juist vanuit de shortzijde (eerst verkopen, dan kopen) bestaat.


Succesvol Beleggen U kunt dan gemakkelijk zien op welke wijze u het meeste en winstgevendst belegt: vanuit de long-, danwel shortzijde (of misschien wel allebei). Wanneer u heeft gekocht/verkocht Ook is het nuttig om te vermelden wanneer u een positie heeft ingenomen. Op deze wijze kunt u inzichtelijk krijgen in welke periode u de beste beleggingen doet. Als u bijvoorbeeld constateert dat u in april en mei doorgaans slechte resultaten boekt, dan kunt u bijvoorbeeld in die periode zorgen dat u geen, danwel kleine posities inneemt of wellicht beter: op vakantie gaan. Reden van uw belegging Het meest belangrijke element dat in een beleggersjournaal thuishoort is de reden van uw positie. Dat kan op basis van fundamentele gronden, technische analyse of andere redenen zijn. Niettemin is het belangrijk om uw reden voor de beleggingsbeslissing te noteren. Op deze wijze krijgt u dan inzichtelijk of uw analyse ook juist is geweest. Als u bijvoorbeeld op basis van een bepaald koerspatroon, bijvoorbeeld een hoofdschouderpatroon, posities heeft ingenomen dan kunt u constateren of u daar wel of niet succesvol mee bent. Als bijvoorbeeld blijkt dat u hiermee alleen maar verlies lijdt, dan kunt u daarop actie ondernemen door een dergelijk patroon niet meer handelen. In Hoofdstuk 3 gaan we dieper in op koerspatronen. Als u juist wel succes hiermee heeft, dan weet u dat u geduldig op uw kansen moet wachten op basis van bijvoorbeeld het zeer betrouwbare hoofdschouderpatroon. Het bijhouden en het evalueren van een beleggersjournaal dwingt u dan ook om gestructureerd en gedisciplineerd te gaan beleggen. Aantal, instapkoers, uitstapkoers en stoploss-niveau De instapkoers is het niveau waarop u in de markt gestapt. Wij spreken liever van een ‘entry’- of openings koers omdat het zowel mogelijk is om vanuit een ‘long’-positie (koopzijde) te opereren als vanuit een ‘short’-positie (dus eerst de verkoopzijde). Het stoploss-niveau is het niveau wat u vooraf heeft bepaald waarop u absoluut uw verlies gaat nemen. Tijdens onze Masterclasses en onze analyses geven we altijd aan: 1. wanneer we in de markt gaan stappen (entry). 2. waar we eruit gaan met winst (target oftewel koersdoel). 3. waar we ons verlies gaan nemen (stoploss). De uitstapkoers, oftwel de ‘exit’, is het niveau waarop u uit de markt stapt, ook wel sluitingstransactie genoemd. Het verschil tussen de ‘entry’-koers en de ‘exit’-koers maal het aantal bepaalt het resultaat. Het is altijd goed om een nauwkeurige resultaatsanalyse te maken. U kunt dan zien wat uw gemiddelde winsten en verliezen zijn en u kunt dus uw resultaat inzichtelijk maken. Als u een bepaald patroon ontdekt waarbij u verliezen maakt, dan weet u waaraan u moet werken. Als u alles bijhoudt in Excel, dan kunt u alles cijfermatig goed bijhouden en evalueren.


Succesvol Beleggen Subparagraaf 1.4.2 Evalueren beleggersjournaal Met het bijhouden van een beleggersjournaal alleen bent u er nog niet natuurlijk. Een evaluatie van uw beleggersjournaal is eveneens zeer belangrijk. Aan de hand van de resultaten kunt u vrij snel zien, waar uw sterke en zwakke punten liggen.

Met het evalueren van uw beleggingsprestaties, begint u op de juiste weg te raken. Dan kunt u gemakkelijk zien welke beleggingen u winst hebben opgeleverd en welke niet. Besef wel, dat niet alle beleggingen die u zult doen, u winst zullen opleveren. U zult zien dat vooral door de verlieslatende posities ‘kort te houden’, oftewel snel afscheid te nemen van uw ‘bleeders’ in portefeuille, uw resultaat fors zal verbeteren. Uiteraard is het eveneens belangrijk om uw winstgevende posities zo lang mogelijk te laten lopen. Door continu uw beleggingen te evalueren aan hand van het beleggersjournaal, kunt u het proces om een zeer goede belegger te worden, versnellen. Subparagraaf 1.4.3 Word een betere belegger door de juiste dingen te doen Een goede belegger wordt u niet zomaar en dat zal de nodige tijd en moeite kosten. U zult ook tijd en voldoende kapitaal moeten inzetten om te slagen. Verwacht dus niet dat u vanaf de eerste dag gelijk winst zult maken, met alleen een beperkte voorbereiding en dito kapitaal. Een belegger zal voldoende kapitaal achter de hand moeten hebben om enerzijds te kunnen overleven en anderzijds om de lessen van de markt te trekken. Een account van slechts €5000 zal het waarschijnlijk moeilijk maken voor een belegger om te slagen. Een belegger kan dat natuurlijk proberen, maar dan zullen de verwachtingen wel moeten worden aangescherpt. Als een belegger een klein account heeft, zal hij/zij al snel moeten terugvallen op het gebruik van producten zoals Turbo’s, opties en/of CFD’s. De kans dat een kleine belegger zijn account opblaast is dan echter wel groter, ook al vanwege hoge transactiekosten. Bedenk ook dat als u belegt, dat het niet alleen erom gaat hoeveel winst wordt behaald, maar ook hoe klein de verliezen zullen zijn. Dit zou eigenlijk een hogere prioriteit moeten hebben dan het ‘sec’ winst behalen alleen. Laat u zich ook niet ontmoedigen als u verliezen, danwel fouten


Succesvol Beleggen heeft gemaakt. Probeert u er maar van te leren door onder andere het beleggersjournaal (logboek) bij te houden. Wij raden aan om realistische doelstellingen op te stellen ten aanzien van beleggen en hiervoor ook ruim de tijd te nemen. Verwacht dus geen gigarendementen op een zeer korte termijn. Er gaan vaak wel jaren overheen, voordat u het succesvol beleggen goed onder de knie zult hebben (en sommigen zullen het nooit leren). Als u zichzelf voldoende rust en geduld gunt en met passie en discipline vervolgens met uw eigen strategie gaat beleggen, dan zijn wij ervan overtuigd dat u erin zult slagen een succesvolle belegger te worden. Uitdagingen waar (beginnende) beleggers mee te maken krijgen 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Leercurve niet voldoende erkennen, of nog erger, zelfs negeren. Met te weinig startkapitaal beginnen. Te veel leverage (hefboom) gebruiken. De juiste (professionele) training en coaching ontberen. Een mentor/sparringspartner/beleggingscoach missen. Te snel succes en winst verwachten. Een te groot risico lopen, door te veel en/of te groot te beleggen. Geen goed money management toepassen. Het account opblazen door te riskante posities in te nemen.

Zaken die u helpen om te overleven en uw beleggingsresultaten ten goede zullen komen: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Betracht geduld. Betaal leergeld door fouten te maken. Leer van uw beleggingsfouten. Begin klein te beleggen en vergroot posities als uw comfortlevel omhoog gaat. Houd altijd een ‘ijzeren kapitaal’ aan. Zorg dat u voldoende kapitaal heeft om te overleven. Houd een beleggingsjournaal bij. Wees gedisciplineerd en toegewijd. Heb vooral plezier in beleggen. Zorg dat u een goede mentor (sparringspartner/beleggingscoach) heeft.

Nuttige vragen om uzelf te stellen 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Heb ik voldoende kapitaal om mee te beleggen? Waarom heb ik een bepaalde beleggingsbeslissing genomen? Als u een foute belegging heeft gedaan: “wat had ik moeten doen?” Hoe kan ik deze fout in de toekomst vermijden? Neem ik voldoende tijd voor evaluatie en zelfreflectie? Beloon ik mezelf wel voldoende als ik een juiste beleggingsbeslissing heb genomen?


Succesvol Beleggen

Hoofdstuk 2: Beleggen en nieuws Paragraaf 2.1 Inleiding Er zijn verschillende manieren om te gaan beleggen, maar uiteindelijk neemt u een beslissing en is het moment van aankopen op een nieuw feit gebaseerd. Juist een enkel nieuw feit zoals een economisch cijfer of een nieuwsbericht van een bedrijf kan u doen besluiten om de stap tot koop of verkoop te zetten. In dit hoofdstuk gaan we behandelen hoe u op nieuws kan handelen.

U kunt op verschillende manieren aan nieuws komen, via de gedrukte media, zoals kranten, tijdschriften, jaarverslagen en analistenrapporten. In dit internettijdperk kunt u veel nieuws ook via websites over beleggen, blogs, nieuwssites en bedrijvensites krijgen. Ook zijn er natuurlijk betaalde beleggingsnieuwsbrieven en dataleveranciers, zoals Reuters en Bloomberg Nieuws websites Nieuws en data • www.bloomberg.com • www.Reuters.com • http://deaandeelhouder.nl/

• • • • • •

www.fd.nl www.dft.nl www.moodys.com http://online.wsj.com http://finance.yahoo.com/ http://www.forexinfo.nl/

Analyse • www.IEX.nl • www.Beursbox.nl • www.finodex.nl • www.optieacademy.nl • www.Forexpros.nl

• http://www.analist.nl 18 Copyright 2014 OptieAcademy

Succesvol Beleggen • • • • • • •

www.goudstandaard.com www.marketupdate.nl http://markets.rbs.nl www.beursklets.nl www.beurs.nl http://www.beleggerstweets.nl http://beleggen.com/

Grafieken: • http://finviz.com

• http://www.barchart.com • www.bigcharts.com • http://www.elliottwave.com

Subparagraaf 2.1.1 Fundamenteel versus Technisch Hoe u op nieuws handelt, heeft vooral te maken met hoe u de markt benadert. Waar baseert u uw aan- en verkoopbeslissingen op? Is dat op basis van fundamentele- of technische analyse. Uiteraard kunt u deze 2 ook combineren, zodat ze werken als aanvulling naast elkaar. Daarnaast kunt u ook de (macro) economische analyses erin betrekken, waarbij gekeken wordt naar zaken als economische groei, inflatiecijfers, politiek klimaat en wisselkoersen. Normaal loopt de conjunctuur veel achter bij de beurs. De beurs bereikt een dieptepunt tijdens de depressie, maar zal ook al weer vooruitlopen op een verwachte stijging van het economisch plaatje en het aantrekken van de orderstroom van de bedrijven. Vaak loopt de beurs bijna een jaar vooruit. Wij durven gerust te stellen dat het beleggen puur op fundamentele macro gronden een garantie is dat u aan de bedelstaf geraakt. Het is uiteraard nuttig om te weten wat er speelt in de wereld, maar je hebt er als belegger weinig tot niets aan. Door fundamentele analyse probeert u inzicht te krijgen in verschillende bedrijven en kijkt u naar marktpositie en toekomstige winstgevendheid. Fundamentele analyse kijkt naar de OORZAAK van de markt bewegingen. We zeggen ook wel eens dat beleggen op basis van fundamentele analyse hetzelfde is als het autorijden op basis van een achteruitkijkspiegel. Fundamentele analyse van een bedrijf kan geschieden op basis van kengetallen die ook in een jaarverslag te vinden zijn. U kijkt dan naar WAT u moet kopen of verkopen. Eigenlijk kun je zeggen dat u inzicht tracht te krijgen in de financiële positie van het bedrijf, maar ook in de toekomstige winsten. Dan kijkt u naar fundamentele cijfers als: • Winst per aandeel (en dus Koers/winst verhouding) • Dividend per aandeel (en dus Dividendrendement) • Omzet per aandeel • Kasstroom per aandeel (cash flow) • Eigen vermogen per aandeel 19 Copyright 2014 OptieAcademy

Succesvol Beleggen Technische analyse U kunt ook kijken naar grafieken en koerspatronen, dan bent u een aanhanger van de technische analyse. U kijkt dan naar WANNEER u moet kopen of verkopen. Dit wordt in Hoofdstuk 3 uitgebreid behandeld. U kunt nu alvast nadenken waar u uw beleggingsbeslissingen op baseert. U kunt natuurlijk ook beide combineren. Zelf voegen wij daar nog onze nuchtere boerenverstand als derde factor aan toe. Bedenk dat kopen heel gemakkelijk is, maar er moet ook nog iemand zijn die (liefst op een hogere prijs) in een later stadium van u wilt kopen. Desalniettemin hangen we liever het principe van momentumbeleggen aan, dan het tegen de stroom in te beleggen. Informatievoordeel: waarschijnlijk derdehands Als u het gevoel heeft dat u een nieuwsfeit tot u heeft genomen wat direct zou moeten leiden tot een nieuwe beleggingsaankoop, bedenk dan hoe waardevol deze informatie is en hoeveel mensen al de mogelijkheid voor u hebben gehad om deze informatie tot zich te kunnen nemen. Vroeger was het verschil in tijd betreffende het tot zich nemen van nieuws door het ontbreken van live informatie een belangrijk voordeel. Reden voor ons om op de beursvloer te willen werken, de plek waar het natuurlijk ’gebeurde’. Informatievoordeel (voorsprong qua tijd) kun je immers gebruiken voor je analyse.

Wij weten nog dat gedurende begin jaren ‘90 een beursorder telefonisch moest worden doorgegeven en dat je dan pas twee dagen later (!!) met de post bericht kreeg of je order was uitgevoerd en tegen welke koers. Inmiddels is door het gebruik kunnen maken van internet dit voordeel voor de professionele belegger sterk verminderd, want we kunnen tegenwoordig direct zien of de order is uitgevoerd en tegen welke koers. Zo kunt u als particuliere belegger nu ook de order direct aanpassen, mocht dat nodig zijn. We kunnen stellen dat het ‘level playing field’ zeer gunstig is geworden voor de particuliere belegger, wat natuurlijk een zeer positieve ontwikkeling is.


Succesvol Beleggen Internet chatbox De huidige belegger heeft een enorm voordeel ten opzichte van die van de jaren ‘90, door de toename van informatie die te verkrijgen is via internet. Nu is eerder nog het probleem om uit de veelvoud aan informatie op internet de juiste informatie te vinden. Een middel om informatie te krijgen is via een chatbox waar particuliere beleggers hun meningen met elkaar delen. Zo kan vrij snel het sentiment over de beurs of bepaalde aandelen worden gemeten. Hier kunt u echter ook zien hoe particuliere beleggers elkaar (proberen te) beïnvloeden en dat de emoties af en toe behoorlijk kunnen oplopen. Het ego is immers in het geding en daarom is een webmaster die de ergste verwensingen verwijdert absolute noodzaak. In de tijd dat Harry CFO was bij Today’s, schreef Cees Smit wekelijks 2 columns voor IEX en daar waren heftige reacties van lezers, die een totaal andere mening hadden, aan de orde van de dag. Er zijn ook sites van bedrijven waar werknemers tot zelfs de Raad van Bestuur van het bedrijf aan toe antwoord geven op vragen van lezers. Internet tips Er is echter ook een gevaar door het internet ontstaan. Als u wat moeite doet, zult u gebombardeerd worden door de ‘hot tips’ (door bijvoorbeeld een Chinese ´mevrouw´ over voornamelijk kleine aandelen, zogenaamde Amerikaanse (illiquide) penny stocks, die wel honderden procenten winst kunnen opleveren, bijvoorbeeld van $0,10 naar $0,40. Tips are for waiters Zeer waarschijnlijk is echter dat de tipgever zelf de eerste is geweest die dit aandeel heeft gekocht en later zijn vrienden heeft getipt en pas in derde instantie is de tip dan bij u aanbeland. Trap hier niet in, maar doe altijd u eigen huiswerk. Er bestaat niet zoiets als gemakkelijk geld verdienen op de beurs. Zelfs in onze tijd op de beursvloer waren er veel handelaren die het niet konden maken en gedesillusioneerd Beursplein 5 verlieten. Wij stellen dan ook niet voor niets: ‘tips are for waiters (of waitresses)’.


Succesvol Beleggen Buy the rumour sell the fact Dit bekende beursgezegde betekent niets anders dan dat er wordt gekocht op een gerucht en als later blijkt dat het gerucht een feit wordt, wordt er weer verkocht. Als er een reactie van de markt op een economisch nieuwsbericht wordt verwacht, kijk dan eerst of deze reactie niet al heeft plaatsgevonden op basis van louter het gerucht. Dit is het tegenovergestelde wat de meeste particuliere beleggers doen. Zij wachten eerst af en als er bijvoorbeeld bedrijfscijfers worden gepubliceerd, stappen zij met een goed gevoel in. De cijfers betekenen toch een stijging van de winst, dus dan moet toch ook de koers omhoog gaan, is hun idee. Echter, als dan de professionele markt winst wil nemen op hun positie, kan dat de koers dermate onder druk zetten dat er voor de particuliere belegger een verlies overblijft. De markt is vraag en aanbod en als de vraag afneemt en het aanbod overheerst zal dat zorgen voor een lagere koers. Markt heeft altijd gelijk De markt heeft altijd gelijk, want dat is de prijs waarop u kunt handelen. U kunt het natuurlijk oneens zijn met de marktprijs, maar feit is dat u op dat moment niet tegen een andere prijs kunt handelen. De waarde van een aandeel of verhandeld goed is niets meer of minder dan ´wat een gek ervoor geeft´. Wat is goed/slechts nieuws? Als er nieuws komt en de markt beweegt niet direct in de voor u logische richting, dan gaat het waarschijnlijk de andere kant op. De marktkrachten zorgen ervoor dat de markt zoals we zeggen: de weg van de minste weerstand en in ieder geval de weg zoekt waar de meeste pijn zit. Wie verdient geld: de koper of de verkoper? In een stijgende trend verdienen de kopers en verliezen de verkopers en vice versa. Als iedereen al gekocht heeft en verwacht dat de koers gaat stijgen, dan moet er nog wel een koper gevonden worden. Alleen een nieuwe koper kan de koers immers hoger brengen. Als die er niet komt, dan kan een voormalige koper zijn geduld verliezen en besluiten om tot verkoop over te gaan om de winst te verzilveren.

Paragraaf 2.2 Hoe nieuws te gebruiken Maak optimaal gebruik van fundamentele macro cijfers Als u aandelen handelt, moet u veel weten over het betreffende aandeel, zoals we in de vorige paragraaf hebben besproken, maar ook over zaken als branchegegevens en hoe het aandeel presteert ten opzichte van de rest van de sector. Bijvoorbeeld, hoe zijn de omzetgegevens en de grondstoffenprijzen waar het bedrijf mee te maken heeft? Daarnaast moet ook de economie van het land waar het bedrijf zijn voornaamste omzet behaalt in uw analyse worden meegenomen. Hoe is het Bruto Nationaal Product, hoe is de werkloosheid en de algemene situatie van het land? Bedenk dat ieder willekeurig cijfer slechts in beperkte mate bepalend is voor een bedrijf. De beurskoers is van heel veel verschillende factoren afhankelijk en op korte termijn kan een


Succesvol Beleggen beetje verandering in de vraag/aanbod verhouding al een flinke koersverandering teweeg brengen. Een koersverandering hoeft dus niet altijd even logisch en te bevatten te zijn. Wees niet getrouwd met uw opinie Getrouwd zijn met hun positie gebeurt bij veel eigenwijze mensen, die een sterke mening hebben over een aandeel dat in hun ogen te goedkoop was, maar vervolgens steeds goedkoper wordt. Een goed voorbeeld is het aandeel KPN in 2012/2013 wat als een echt dividend aandeel werd gezien en daarom heel goedkoop was. Grafiek

KPN

Met iedere euro daling werd het dividendrendement weer hoger en werd de beweging van de markt volgens de fundamentele kopers des te onbegrijpelijker. Totdat KPN besloot om de dividenduitkering te passeren voor 2013, maar ook alvast voor 2014 en 2015 de markt aan dat idee liet wennen, wat voor een flinke koersdaling zorgde. Probeer je dus in de schoenen van een ander te verplaatsen, oftewel kijk objectief naar de markt en nog belangrijker: kijk naar de grafiek! Zit een aandeel in een stijgende, zijwaartse of dalende trend? Een grafiek vertelt immers meer dan 1000 woorden. Kijk objectief naar de markt De visie van de belegger op de markt is selectief vanwege lichamelijke beperkingen en mentale filters en wat we wel zien is vervormd door onze vorige handelservaringen. Kijk daarom naar de markt alsof u geen positie heeft en of u het aandeel onder de huidige marktcondities zou willen kopen. Is dat niet het geval, blijf er dan vanaf, oftewel als u de aandelen al had, verkoop dan nu 23 Copyright 2014 OptieAcademy

Succesvol Beleggen deze aandelen. U staat er immers vandaag niet meer voor de volle 100% achter. Vergelijkbaar met het spreekwoord: beter ten halve gekeerd dan ten hele gedwaald.

Vooral bij fundamentele beleggers kost het soms tijd om zich aan te passen aan veranderende marktomstandigheden vanwege hun tunnelvisie. Een chartist heeft het wat dat betreft gemakkelijker, want de chart liegt niet en een verkoopsignaal kan echt niet anders uitgelegd worden. Toch blijkt in de praktijk dat chartisten ook vaak van mening kunnen verschillen. Dit hangt mede af van het time frame wat gebruikt wordt. Vecht niet tegen de markt, want die heeft immers altijd gelijk. Bovendien is de markt niet in uw aankoopniveau geïnteresseerd. Het zal ‘Mr. Market’ totaal niet kunnen schelen of u winst of verlies op uw positie heeft. Mr. Market Mr. Market is een hypothetische investeerder, bedacht door Benjamin Graham, de 'vader van het waardebeleggen', die superbelegger Warren Buffett heeft opgeleid. Mr. Market wordt gedreven door paniek, euforie en apathie en benadert zijn beleggingen als een reactie op zijn humeur, eerder dan door fundamentele of technische analyses. Mr. Market leert dat hoewel de prijzen fluctueren, het belangrijk is om te kijken naar het grote plaatje (fundamenten) door observatie en analyse van zijn gedrag in plaats van te reageren op tijdelijke emotionele reacties. Handel op cijfers Met economisch macro nieuws is het lastiger om de markt te beoordelen, want iedereen kan het anders uitleggen. Als er een goed economisch cijfer uitkomt, dan kan iemand met een longpositie [speculeren op een koersstijging] bevestigd worden dat de markt omhoog gaat, want de economie doet het goed. Iemand met een shortpositie [speculeren op een koersdaling] kan juist denken, de economie draait zo goed dat de Fed (de Amerikaanse nationale bank) niet in actie wil komen om de economie verder te stimuleren en daarom moet de markt gaan dalen. Dat wordt dan uitgelegd als: ‘good news is bad news’. De laatste tijd (eind 2013) is het eerder andersom: `bad news is good news´. Hoe slechter het nieuws des te langer de Fed miljarden in de economie blijft sturen, wat de meeste invloed heeft.


Succesvol Beleggen Reactietijd Gebaseerd op reacties van traders is de tijd bepaald die het duurt totdat de prijzen zich weten aan te passen, nadat er cijfers, zoals werkloosheid, handel, BBP en rente worden gepubliceerd. Dat is in vele gevallen minder dan 10 seconden en in het algemeen minder dan een minuut. Als het u dus een minuut duurt om het nieuws tot u te nemen en om een order in te leggen, dan kunt u er bijna vanuit gaan dat u te laat reageert. Luister naar de markt, want die bepaalt hoe de consensus van alle marktpartijen is over de markt, waardoor de markt de betreffende richting uitgaat. De markt is machtiger dan de mening van een individuele belegger, zoals u. ING BeleggersBarometer Het vertrouwen onder Nederlandse particuliere beleggers heeft het hoogste niveau bereikt in tweeënhalf jaar, want de ING BeleggersBarometer steeg in oktober 2013 van 105 naar 118 punten. Deze barometer wordt maandelijks gepubliceerd en meet hoe de particuliere belegger denkt over de huidige beurs. In de komende drie maanden verwachtte op dat moment 45% van hen een stijging van de waarde van de portefeuille en slechts 12% een waardedaling.

53% van de beleggers verwachtte in oktober de komende drie maanden geld over te houden om te sparen, te beleggen of extra te besteden. Dit was duidelijk meer dan de 39% in september. Dit kan iets zeggen over de te verwachten orderstroom van de particuliere beleggers en is alleen daarom al de moeite van het volgen waard. Krantenkoppen Moet u op een krantenbericht nog handelen? Het is immers oud nieuws en als het u heeft bereikt, dan hebben al eerder veel beleggers de mogelijkheid gehad om al voor u te kopen. Een kop in de krant wordt opgeschreven door een journalist, die vaak onvoldoende kennis heeft om een eigen gefundeerde mening te vormen. Bedenk dat zelfs als er geen echt nieuws is, staan de beurspagina’s toch vol. We hebben nog nooit een verslag van een beursdag meegemaakt, dat bij gebrek aan beweging in twee regels werd afgedaan met de vermelding: òver de beurs geen nieuws´. Vaak worden er schreeuwerige koppen gepubliceerd bij extremen, zowel in stijgende als dalende markten. Kijkt u nog maar eens naar een oude krantenkop van maart 2009 toen de AEX door de 25 Copyright 2014 OptieAcademy

Succesvol Beleggen 200-puntengrens zakte. Toen werden er alleen maar lagere koersen voorspeld, bijvoorbeeld door technisch analist Tostrams. Ondertussen staan we in november 2013 bijna op het dubbele, net onder de 400 punten. Probeer dus altijd na te denken wie wat schrijft en waarom. In 2012 werd Apple helemaal de hemel ingeschreven door de kranten en tijdschriften tot wel koersdoelen van $1000 en hoger bij een stand boven de $650. Een jaar later is de koers zelfs onder de $400 geweest. Wij hebben dit in ons aandeel van de week ‘Rotte Apple verkopen’ al aangegeven bij een koers van $650 (als verkoop) maar stuitten toen op verstokte Applefans die alleen maar haussegericht dachten. http://optieacademy.nl/rotte-apple-verkopen/ Analist: altijd kopen Een analist bij een bank zal over het algemeen eerder het advies geven dat je aandelen moet kopen. Vergelijk dit met de slager, die zijn eigen vlees keurt en niet zelf vegetariër is. Zelf is Harry regelmatig als beursanalist bij RTLZ op TV geweest en ook wel op de radio bij BNR. Daarin heeft hij ook wel eens wat verkeerd gezegd. Met andere woorden: ‘doet u altijd uw eigen huiswerk’. Geen enkele analist ziet het altijd goed, maar bedenk goed wie iets zegt. Het komt niet vaak voor dat een bankanalist een verkoopadvies geeft. Zij hebben immers ook een andere kant, de kredietafdeling, die een andere pet opheeft en graag zaken wil (blijven) doen met hetzelfde bedrijf.

.

Geen positie voor belangrijke cijfers In de periode dat wij daghandelaren waren in obligatiefutures, waren we extra gespitst op cijfers, zoals een maandelijks werkgelegenheidscijfer uit de V.S. . We wisten dan wat te doen en ook vooral wat niet te doen. Dat is meer een kwestie van seconden dan minuten en niet geschikt voor de particuliere belegger, maar de processen van vraag en aanbod gelden in iedere markt ongeacht de tijdsduur (zie Hoofdstuk 3). Wij zorgden er dan voor dat we net voor de cijfers, die


Succesvol Beleggen om 14:30 uur uitkwamen, geen (te) grote posities hadden. Gokken is namelijk geen strategie. Kopen uit hopen doet weinig stropen, maar vaak wanhopen! Kijk naar bepalende factoren Voor ieder aandeel zijn er andere factoren die bepalen welke richting dat aandeel opgaat. Zo kunnen voor een chemisch bedrijf als DSM de prijzen van de grondstoffen (onder andere caprolactam) heel belangrijk zijn en tevens hoe de afnemende producenten presteren, bijvoorbeeld in de bouw en industrie, die de producten nodig hebben. Belangrijk is ook te begrijpen hoe het aandeel zich houdt ten opzichte van de concurrentie. Maak ook een combinatie van het koersverloop van het aandeel en de betreffende sector, die direct informatie geeft hoe het aandeel presteert in vergelijking tot zijn ‘peers’. Kijk ook hoe de analisten denken over het aandeel in de tijd. Zijn er bijvoorbeeld de laatste tijd ‘upgrades’ ten aanzien van de prognoses door analisten gedaan en analyseer hoe duur het aandeel is ten opzichte van de concurrentie.


Succesvol Beleggen

Hoofdstuk 3: Technische Analyse In dit hoofdstuk zullen wij de technische analyse (TA) als onderdeel van uw beleggersgereedschap behandelen. Wij vinden technische analyse onontbeerlijk bij het bepalen van een beleggingsstrategie. Wij gebruiken TA dan ook om onze beleggingen enerzijds beter te ´timen´ en anderzijds om ons money en risk management goed te kunnen toepassen.

Paragraaf 3.1 Kans vergroten d.m.v. technische analyse Wij pretenderen niet om in dit hoofdstuk een zeer uitvoerige verhandeling te maken over technische analyse, want daar zijn specialistische boeken beter geschikt voor. Wat wij in dit hoofdstuk over technische analyse aan u willen meegeven is dat u uw kansen op een winstgevende belegging vergroot door het juist toepassen van de technische analyse. Wij zullen in het navolgende alleen die koerspatronen en indicatoren behandelen die wijzelf succesvol toepassen. Wij trachten u dus alleen handvaten aan te reiken om enige structuur in uw beleggingen te kunnen maken. Er zijn namen honderden patronen en indicatoren waaruit u kunt putten. Onze ervaring is dat u maar een paar (betrouwbare) nodig heeft: ‘less is more’. Hoewel fundamentele analyse kan helpen om een idee te krijgen van de markt, is het naar onze mening absoluut onvoldoende om de markt goed te kunnen ‘timen’. Om de markt goed te ‘timen’ kunnen we dan beter teruggrijpen op de technische analyse. In de grafiek (chart) zit alle koersinformatie verdisconteerd. Beseft u wel dat de prijs (grafiek) ‘the footprint of money’ is. De koers is het resultante van vraag en aanbod en geeft dus de waarde op dat moment aan. Met andere woorden de koers geeft aan wat de markt denkt wat een onderliggende waarde (aandeel/index) waard is. Theoretische en ‘fair value’ waarden zijn leuk om te weten, maar je hebt er niks aan, want hierop kunt u niet handelen. U kunt alleen handelen wat de markt op dat moment aangeeft wat de biedkoers (of laatkoers is. De interactie tussen kopers en verkopers kan gemakkelijk in een grafiek worden getoond. De grafiek geeft aan welke partijen aan de winnende hand zijn: de kopers of de verkopers. Het vereist natuurlijk wel de nodige kennis en (zeer veel) ervaring om de grafiek goed te kunnen interpreteren. In deze handleiding reiken wij u dan ook onze kennis en decennialange beurspraktijkervaring aan, dus vanuit de handelspraktijk en hoe wij de markt analyseren en daar geld mee weten te verdienen. Technische analyse en grafieken Technische Analyse is het bestuderen van grafieken van financiële markten aan de hand van volumes en koersontwikkelingen.


Succesvol Beleggen Grafieken geven de koersontwikkelingen aan met een openingskoers, hoogste koers, laagste koers, slotkoers en volume. Het volume is het aantal verhandelde aandelen, contracten, dat meestal onderaan de grafiek wordt getoond. Aan volume hechten wij doorgaans minder waarde en zullen wij dan ook hier niet verder behandelen. De drie belangrijkste basisprincipes van technische analyse zijn: • De markt verdisconteert alles: alle gegevens zitten dus in de koers verwerkt. • Koersen bewegen in trends (omhoog (‘bullish’), zijwaarts (neutral’), dalend (‘bearish’)). • De geschiedenis herhaalt zich; dit is vooral van belang bij patronen. Grafieken: de basis De technische analist kijkt overwegend naar grafieken. Er zijn diverse soorten grafieken (oftewel charts), maar de drie meest gebruikte zijn: • Lijngrafiek, deze is gebaseerd op de slotkoers. • Staafgrafiek (barchart), hierop staan de opening, hoogste -, laagste- en slotkoers. • Japanse candlestick grafiek, deze heeft een vergelijking met de staafgrafiek, maar het verschil is dat deze meer inhoud biedt. Wij gebruiken altijd de candlesticks. De candlestick grafiek heeft de laatste decennia een enorme toevlucht genomen, wegens de diepgang die deze grafiek toont. Steve Nison heeft de eeuwenoude techniek uit Japan vertaald in technische analyse in zijn boek "Japanese Candlestick Charting Techniques". Wij gebruiken dan ook het liefst de candlestickchart die u verder in deze handleiding zult aantreffen. Voorbeeld Apple Een Chinees gezegde luidt ook wel: “een grafiek vertelt meer dan 1000 woorden”. Onderstaande grafiek van Apple illustreert dan ook een mooie stijgende trend.


Succesvol Beleggen Steun (support) versus weerstand (resistance) Koersen bewegen in trends, waardoor toppen en bodems worden gevormd. Een vorige top of bodem dient als weerstand of als steun. Van een stijgende trend (oftewel uptrend) is sprake als de vorige bodem lager ligt dan de nieuwe en de toppen hoger komen te liggen dan de vorige. Van een dalende trend (downtrend) is sprake als de bodems lager komen te liggen als de vorige en de toppen tevens lager komen te liggen dan de vorige toppen. Trendbepaling Aan de hand van de grafiek is het heel eenvoudig te bepalen of koersen omhoog, zijwaarts bewegen of omlaag gaan. Als andere indicatoren worden toegevoegd wordt het beeld iets gecompliceerder en ook de interpretatie van een grafiek is vrij subjectief. Hoewel je een goed beeld hebt wat de markt heeft gedaan en wat waarschijnlijk de volgende beweging zal zijn, is het uiteraard lastig, zo niet onmogelijk, om te bepalen wat de koersen in de toekomst zal gaan doen. Vraag aan 5 beleggers om naar bovenstaande grafiek van Apple te kijken, en u zult dan ook vijf verschillende meningen krijgen.

Stijgende trend Een stijgende trend is er een serie van hogere bodems en hogere toppen en wordt ook wel in het Engels een ‘uptrend’ genoemd. In een stijgende trend begint de grafiek derhalve linksonder en eindigt rechtsboven. Zie bovenstaand plaatje linksboven Dalende trend Een dalende trend is er een serie van lagere toppen en lagere bodems en wordt ook wel in het Engels een ‘downtrend’ genoemd. In een dalende trend begint de grafiek derhalve linksboven en eindigt rechtsonder. Zie bovenstaand plaatje rechtsboven.


Succesvol Beleggen

Zijwaartse trend of ´trading range´ Een zijwaartse trend is er een serie van (ongeveer) gelijke toppen en gelijke bodems en wordt ook wel in het Engels een ‘trading range’ genoemd. Bovenstaande grafiek illustreert deze marktfase. Subparagraaf 3.1.1 Patronen en indicatoren In deze subparagraaf zullen wij de meest bekende patronen en indicatoren bespreken die wij het meest waardevol achten.

Dubbele bodem Een dubbele bodem-patroon is een zeer krachtig bodempatroon. De koers daalt niet verder dan de bodems die rond hetzelfde niveau liggen en die vervolgens als steunzone fungeren: kopers treden dan rond dit niveau in de markt.


Succesvol Beleggen Dubbele

top

Een dubbele top-patroon is een zeer krachtig toppatroon. De koers stijgt niet verder dan de top die rond hetzelfde niveau liggen, die vervolgens als weerstandszone fungeren: verkopers treden dan rond dit niveau in de markt. Hoofdschouderpatronen

Hoofdschouderpatronen behoren tot de belangrijkste en betrouwbaarste patronen met ongeveer 85% betrouwbaarheid. Bij een hoofdschouder-toppatroon (bovenstaand linkerplaatje) wordt een hogere top geflankeerd door 2 lagere toppen links en rechts. De neklijn vormt een steunzone en zodra deze wordt doorbroken, wordt in 85 van de 100 gevallen het koersdoel behaald, zijnde het verschil tussen het hoofd en de neklijn. Het koersdoel van een hoofdschoudertoppatroon kan dus worden geprojecteerd door vanaf de neklijn het verschil tussen de hoofd en de neklijn af te trekken. Bij een hoofdschouder-bodempatroon (rechterplaatje) wordt een hogere top geflankeerd door 2 lagere toppen links en rechts. De neklijn vormt een weerstandszone en zodra deze wordt doorbroken, wordt in 85 van de 100 gevallen het koersdoel behaald, zijnde het verschil tussen


Succesvol Beleggen het hoofd en de neklijn. Het koersdoel van dit patroon kan worden geprojecteerd door vanaf de neklijn het verschil tussen het hoofd en de neklijn op te tellen.

Bovenstaande grafiek geeft de koersontwikkeling aan van Apple tot 7 oktober 2012 toen wij dit als Aandeel van de Week hadden: Rotte Apple verkopen. Een fraaie downtrend werd ingezet van circa $705 tot circa $650. Rond $650 stelden we een forse verdere daling te verwachten, waarbij het aandeel echter enige steun kon verwachten rond $600. Een verdere daling tot circa $550/$630, zijnde de low van mei, achtten we mogelijk. Het hoofd lag op $700, terwijl de neklijn rond $650 uitkwam. We konden indertijd een koersdoel becijferen van $595, wat dan ook al binnen enkele weken werd behaald. Driehoekspatronen

Bovenstaande grafieken geven van links naar rechts driehoekspatronen symmetrische driehoek, stijgende driehoek en de dalende driehoek.

weer:


Succesvol Beleggen Symmetrische driehoek (zie figuur linksboven): in deze consolidatiefase is de markt op zoek naar richting. De toppen liggen lager en de bodems komen steeds hoger te liggen en het is op voorhand niet duidelijk welke kant de markt uitbreekt. Desalniettemin is het raadzaam om te wachten op een uitbraak en dan mee te gaan met de richting van uitbraak. Stijgende driehoek (zie figuur middenboven): in deze consolidatiefase wordt de koopdruk steeds verder opgevoerd. De bodems komen steeds hoger te liggen, terwijl de toppen rond hetzelfde niveau liggen Dat wil niet zeggen dat een opwaartse uitbraak gegarandeerd is! Dalende driehoek (zie figuur linksboven): in deze consolidatiefase wordt de verkoopdruk steeds verder opgevoerd. De toppen komen steeds lager te liggen, terwijl de bodems rond hetzelfde niveau liggen. Dat wil niet zeggen dat een neerwaartse uitbraak gegarandeerd is. Wij vinden echter dat goed moet worden gekeken waar de markt uitbreekt: als de driehoek aan de bovenkant wordt verlaten, dan kunt u het beste kopen en bij een neerwaartse uitbraak kunt u het beste verkopen. Oftewel altijd meegaan met de uitbraak en dus met de trend meehandelen. Koersdoel berekenen driehoeken Het koersdoel bij een uitbraak uit een driehoek kan gemakkelijk worden berekend. De hoogte van de driehoek kan worden opgeteld bij een opwaartse uitbraak c.q. worden afgetrokken bij een neerwaartse uitbraak van de uitbraakkoers (zie onderstaande grafiek van Siemens). Daggrafiek Siemens


Succesvol Beleggen

Island reversals Een island reversal is een zeer krachtig omkeerpatroon (vandaar de term ‘reversal’), evenals het kopen schouderpatroon. Bij de vorming van dit patroon is de verwachting dat de koers de andere kant zal opgaan. De vorming van dit patroon is een belangrijke indicatie dat de dalende trend ten einde is. Ten aanzien van een island reversal-toppatroon: het eerste deel van het patroon ontstaat na de vorming van een opwaarts koershiaat ('gap'), gevolgd door een neerwaartse ‘gap’. Een neerwaartse 'gap' ontstaat als het hoogste punt van de dag lager ligt dan het laagste punt van de voorgaande dag. Ten aanzien van een island reversal-bodempatroon: het eerste deel van het patroon ontstaat na de vorming van een neerwaarts koershiaat ('gap'), gevolgd door een opwaartse ‘gap’. Een opwaartse 'gap' ontstaat als het laagste punt van de dag hoger ligt dan het hoogste punt van de voorgaande dag. Zuivere island reversals zijn het mooist, zoals bovenstaande grafieken laten zien. In dat geval bevinden de ‘bars’ tussen de twee koershiaten zich op een eiland. Wij vinden dit echter minder belangrijk, zoals onderstaande charts illustreren. Zodra je een omkeerpatroon ziet, hoe mooi of lelijk dat ook is: je moet hem dan wel ‘spelen’. In de praktijk ziet dat er als volgt uit:


Succesvol Beleggen


Succesvol Beleggen

1-2-3-toppatroon Dit technische toppatroon wordt gevormd wanneer een koers vanaf een top (1) daalt naar een bodem (2) en vervolgens weer opveert maar een lagere top (3) vormt ten opzichte van de vorige top (1). Vanaf dat moment kunt u kijken naar een neerwaartse doorbraak van bodem (2). Op het moment dat deze bodem wordt doorbroken, krijgt u dus een (nieuw) verkoopsignaal.

1-2-3-bodempatroon Dit technische bodempatroon wordt gevormd wanneer een koers vanaf een bodem (1) stijgt naar een top (2) en vervolgens weer daalt, maar een hogere bodem (3) vormt ten opzichte van de vorige bodem (1). Vanaf dat moment kunt u kijken naar een opwaartse doorbraak van top (2). Op het moment dat deze top wordt doorbroken, krijgt u dus een (nieuw) koopsignaal.


Succesvol Beleggen Indicatoren RSI De RSI (Relative Strength Indicator) indicator is in de jaren ´70 ontwikkeld door Welles Wilder. Deze leading indicator is gebaseerd op de verhouding tussen de gemiddelde koersstijgingen en dalingen tijdens een bepaalde periode (meestal tussen 10 en 14 dagen). RSI = 100 - (100 / (1 + (Gemiddelde stijgingen / Gemiddelde dalingen))). De RSI ligt altijd tussen 0 (als er tijdens een bepaalde periode alleen maar dalingen zijn) en 100 (als er tijdens een bepaalde periode alleen maar stijgingen zijn). Deze leidende indicator bepaalt of een aandeel overbought (RSI boven 80) of oversold (RSI onder 20) is en of er (negatieve of positieve) divergentie optreedt. Bij positieve divergentie laat de RSI hogere bodems zien, terwijl de onderliggende waarde juist lagere bodems vormt. Bij negatieve divergentie: laat de RSI lagere toppen zien, terwijl de onderliggende waarde juist hogere toppen vormt. Wij kijken voornamelijk naar divergenties en vinden het minder belangrijk of een onderliggende waarde alleen overbought of oversold is. Old school benadering RSI Een aandeel, index of andere onderliggende waarde wordt verondersteld overbought (overgewaardeerd) te zijn zodra de RSI het 70-niveau nadert. Volgens de klassieke (old school) theorie wordt de kans op een pullback groter. Een aandeel dat daalt, en waarbij de RSI de 30 nadert, daarvan wordt dan ook wel gezegd dat het aandeel oversold is. New school benadering RSI Een andere benadering van de RSI is de zogenoemde new school benadering die goed door Constance Brown wordt beschreven in het boek ‘Technical Analysis for the Trading Professional’. Wij gebruiken deze benadering meer dan de old school techniek. Zonder een al te uitvoerige en ingewikkelde verhandeling te maken, zullen wij een tipje van de sluier oplichten. Constance Brown definieert in de RSI twee zones: de bull range en de bear range. De bull range wordt gemarkeerd door een RSI tussen 40 en 80 en de bear range wordt weergegeven door een RSI stand tussen 20 en 60. Bij new school kan op basis van een positieve reversal en een negatieve reversal koersdoelen worden bepaald. De divergenties worden op een andere manier gebruikt dan bij de klassieke methode. Positieve reversal: de RSI laat een lagere bodem zien, terwijl de onderliggende waarde juist een hogere bodem vormt. Negatieve reversal: de RSI vormt een hogere top, terwijl de onderliggende waarde juist een lagere top vormt. 38 Copyright 2014 OptieAcademy

Succesvol Beleggen Wij willen nog een opmerking plaatsen ten aanzien van de stand van de RSI: het feit dat een RSI geruime tijd ver boven 70 noteert, wil niet zeggen dat het aandeel niet verder kan stijgen. Bij een RSI stand ver onder 30 geldt het zelfde: dit wil niet zeggen dat een aandeel niet kan blijven dalen. MACD De MACD (afkorting van Moving Average Convergence Divergence) is een trendvolgende indicator, wat wordt gebruikt in de technische analyse. Daarin worden voortschrijdende gemiddelden (moving averages) gecombineerd. De MACD is het verschil van twee exponentieel gewogen voortschrijdende gemiddelden, berekend over de slotkoersen van een aandeel of een index. De kruising van de nullijn in de grafiek en divergenties wijzen op koop- en verkoopsignalen. OptieAcademy gebruikt aangepaste MACD Vorig jaar hebben wij een trading cursus gevolgd bij Michael Ahrens, waarin een aangepaste MACD werd uitgelegd, waarmee handels signalen werden gecreëerd: de zogenoemde Quick Indicator. De Quick Indicator is een uitvinding van Linda Raschke die de MACD aanpaste met de instellingen 3, 10, 16. Deze indicator meet de afstand van een voortschrijdend gemiddelde met een instelling van 3 perioden tot een voortschrijdend gemiddelde met een instelling van 10 perioden. Van deze waarde wordt vervolgens een voortschrijdend gemiddelde van 16 perioden genomen. Op deze wijze heb je dus twee lijnen: een snelle (3,10) en een langzame (voortschrijdend gemiddelde 16 van de snelle lijn). Akzo Nobel en Quick Indicator


Succesvol Beleggen Bovenstaand de grafiek van AkzoNobel met de Quick Indicator. Als de rode lijn boven de nullijn noteert, dan betekent dat een markt in een stijgende trend zit. Als de groene lijn op een gegeven moment daalt en onder 0 een scherpe knik naar boven maakt, dan is dat een krachtig koopsignaal. Wij pakken echter ook wel eens een ‘knik’ als de rode lijn onder nul noteert, maar dat hangt ook van de marktsituatie af. Dit wordt goed geïllustreerd door de (koop)signalen in september en oktober bij een koers van €44 respectievelijk €47. Een klassiek verkoopsignaal wordt gegeven als de groene lijn een scherpe ‘knik’ naar beneden maakt en de rode lijn onder 0 noteert. Dat ziet u bijvoorbeeld eind mei rond een koers van €50. Voortschrijdende gemiddelden of moving averages Een voortschrijdend gemiddelde is een zeer eenvoudige indicator die de onderliggende trend bepaald. Bij een eenvoudig voortschrijdend gemiddelde moet u koersen over een bepaalde periode bij elkaar optellen en deze dan delen door deze periode om aan het voortschrijdende gemiddelde te komen. Bijvoorbeeld voortschrijdend gemiddelde van 10 dagen: alle koersen van die 10 dagen optellen en delen door 10. U heeft dan het 10 daags voortschrijdend gemiddelde. De 3 meest bekende voortschrijdende gemiddelden zijn: Eenvoudig voortschrijdend gemiddelde: hierbij worden de koersen over een bepaalde periode bij elkaar opgeteld en gedeeld door deze periode. Dit wordt aangeduid als MA (moving average). Exponentieel voortschrijdend gemiddelde: hier wordt telkens een bepaald gewicht toegekend aan de koers over een bepaalde periode. Dit gemiddelde wordt aangeduid als EMA (exponential moving average). Gewogen voortschrijdend gemiddelde hierbij wordt telkens het gewicht lineair verminderd over een bepaalde periode, naarmate men terug gaat in tijd. Dit gemiddelde wordt aangeduid als WMA (weigthed moving average). OptieAcademy gebruikt 4-tal EMA’s OptieAcademy gebruikt een 4-tal exponentiele voortschrijdende gemiddelden (exponential moving averages (EMA), namelijk met de perioden 10, 20, 40 en 47. Ook hebben wij dit geleerd tijdens een cursus van Michael Ahrens. Voor de trendbepaling gebruiken wij de 10, 20, 40 en 47 EMA’s, die we als korte en lange banden aanduiden. Er zijn twee zones zichtbaar, die gevormd worden door het cluster 10 en 20 (de korte banden) EMA respectievelijk 40, 47 (de lange banden). Deze twee zones fungeren dan als steunzone in een stijgende trend of een weerstand in een dalende trend. Zolang de twee korte EMA’s boven de lange EMA’s noteren, is er sprake van een stabiele opwaartse trend.


Succesvol Beleggen

Bovenstaande grafiek van ArcelorMittal laat de functie van de EMA-banden duidelijk zien. Deze fungeren als een duidelijke steunzone, want de koers veerde iedere keer op vanaf deze lijnen. De onderste grafiek geeft de Quick Indicator aan die duidelijke koopsignalen aangeeft in augustus, september en oktober. Bij onze selectie van interessante koop- danwel verkoopkandidaten, hanteren wij een checklist, waarbij bovenstaande indicatoren worden meegenomen. In de appendix hebben wij onze checklist bijgevoegd. Subparagraaf 3.1.2 Meerdere time frames Als wij een grafiek analyseren, dan doen wij dat op meerdere time frames (tijd periodes) om een beter beeld te krijgen van de markt. Als wij een positie willen innemen voor de iets langere termijn, dan kijken we bijvoorbeeld naar de week-en daggrafiek. Weekgrafiek Gemalto


Succesvol Beleggen Daggrafiek Gemalto

Als wij daarentegen een kortere trade willen opzetten, dan gebruiken we kortere time frames, bijvoorbeeld een 4 uur- en 1 uurgrafiek. Onze ervaring is dat we de beste posities kunnen innemen door twee verschillende time frames te combineren. Dit jaar hebben we bijvoorbeeld posities ingenomen in Groupon, ArcelorMittal en Suncor en hebben deze zelfs maanden aangehouden. Ten eerste keken wij of er op weekbasis een trend verandering had plaatsgevonden en vervolgens zoomen wij in op de grafiek en hebben wij op dagbasis posities ingenomen. De weekgrafiek ‘gebiedde’ ons dan ook om zo lang mogelijk in een positie te blijven zitten, omdat wij onze stoploss-niveau en exit-levels (uitstapniveaus) voldoende ruim hebben genomen. Op deze wijze hebben onze posities dus voldoende ruimte en tijd gekregen om te renderen. Bij de bepaling van de time frames is het belangrijk dat u zelf bepaalt welke time frames het beste bij u passen. Wat voor ons werkt hoeft natuurlijk niet voor u te werken. Dat is geheel afhankelijk of u een daytrader of een swingtrader bent en hoe lang u gemiddeld een positie aan wil houden. Subparagraaf 3.1.3 Het grote plaatje Juist vanwege de combinatie van de week- en daggrafiek, worden wij in staat gesteld om de best mogelijke posities in te nemen. Weliswaar nemen we uiteindelijk een positie in op basis van een daggrafiek maar dankzij de weekgrafiek kunnen wij de grote trend, het grote plaatje, bekijken. Zolang onze uitstapniveaus nog niet zijn gehaald, blijven wij dan ook geduldig in de positie zitten, net zolang totdat wij een exit signaal krijgen. 42 Copyright 2014 OptieAcademy

Succesvol Beleggen Positie monitoren Nadat wij een positie innemen, monitoren wij altijd deze positie, want de markt is natuurlijk altijd in beweging. Echter, omdat wij tegelijk bij het openen van onze positie al onze uitstapniveaus hebben bepaald, kunnen we rustig blijven zitten in de positie. Natuurlijk zijn we wel alert op mogelijke trendveranderingen, waardoor de strategie wel moet worden aangepast. Het is dus belangrijk om flexibel in de markt te zijn en niet halsstarrig aan een bepaalde visie te blijven vasthouden. Onderstaand een voorbeeld van de weekgrafiek van ASMI, met indicatoren. Weekgrafiek

In bovenstaande weekgrafiek van ASMI kunt u heel duidelijk de verschillende belangrijke niveaus vinden. De hoogste koers van 2012 is €32,98, terwijl een belangrijk steunniveau rond €24 ligt. Dit steunniveau is niet zomaar, want het is een Fibonacci steunniveau, waarover wij in de volgende paragrafen meer zullen vertellen. De trend sinds eind juli 2011 vanaf een koersniveau rond €15 is duidelijk opwaarts gericht. Dit maakte ons alert om een longpositie (het kopen van aandelen) in te nemen in ASM International (ASMI). Daarbij zochten wij vervolgens op een signaal op de korte time frame, dus de daggrafiek.


Succesvol Beleggen Daggrafiek

Op de daggrafiek zagen we dat het aandeel net boven het cluster van voortschrijdende gemiddelden noteerde, maar dat er rond €27,27 nog een zware weerstand lag. Zodra deze weerstand zou worden doorbroken, zouden we aandelen ASMI hebben gekocht. Ons koersdoel was dan ook €30,73 oftewel circa €3,50 winst versus een verlies van ongeveer €1,30 bij een logisch stoploss-niveau rond €26. Beleggers die een ruimere stoploss-niveau zouden willen hanteren, zouden dan het dieptepunt van 2012 rond €24 kunnen nemen. OptieAcademy heeft overigens ook in die periode ASMI als Aandeel van de Week gekozen. Het koersdoel van ver boven de €30 werd uiteindelijk ook behaald. Naar wij hopen heeft de techniek van multiple, dus meerdere time frames, u inzicht gegeven hoe u uw beleggingen beter kunt timen. In de volgende paragrafen zullen wij het beleggen met de trend mee behandelen, wat het succes van uw beleggingen nog verder zal vergroten. Subparagraaf 3.1.4 Word een betere belegger door middel van technische analyse Een goede belegger is in staat om de markt vanuit diverse invalshoeken te benaderen. Als u zich focust op slechts 1 time frame, dan kan dat uw visie en mening over de markt beperken. Daarom is het belangrijk om een groter beeld te krijgen van de markt. Een succesvolle belegger weet wat de markt doet op diverse time frames. Dit geeft hem een beter beeld wat de grote trend (´the big picture´) is en laat hem zien waar belangrijke steun- en weerstandsniveau’s liggen. Op deze wijze kunt u dus beter bepalen waar u de stops kunt plaatsen. 44 Copyright 2014 OptieAcademy

Succesvol Beleggen Als u op een hogere time frame een koop- of verkoopsignaal krijgt, dan kunt u inzoomen op de kortere time frame en daarop vervolgens uw actie doen. Dat kunt u bijvoorbeeld doen door zowel de week- als de daggrafiek te analyseren. Voor wat betreft indicatoren, maakt het niet uit op welke time frame deze worden toegepast. Als u in bijvoorbeeld de daggrafiek een signaal krijgt, wat ook wordt bevestigd in de weekgrafiek, dan is de kans groot dat u een succesvolle belegging gaat doen. Nadeel van niet gebruik maken van multiple time frames 1. Slechts een klein gedeelte van de puzzel zien. 2. Geen idee hebben waar belangrijke niveaus zitten. 3. Beleggen tegen de trend in. 4. Slechtere timing van beleggingen. 5. Posities te kort aanhouden. 6. Kans om te vaak te beleggen. Succes vergroten van belegging door middel van multiple time frames 1. Een beter perspectief krijgen van de markt. 2. Weten wat de trend is. 3. Betere timing van innemen posities. 4. Beter weerstands-en steunzones identificeren. 5. Een beter idee krijgen tot waar de markt kan stijgen of dalen. 6. Selectiever zijn ten aanzien van beleggingen. 7. Winstgevende posities langer vasthouden. 8. Dezelfde strategie toepassen in verschillende time frames beleggingsbeslissingen. 9. Neem posities in als beide time frames congruent zijn.

voor betere

Nuttige vragen die u zichzelf verder kunt stellen • Heb ik een goed beeld van de markt in de verschillende time frames? • Ben ik mijn instapmomenten goed aan het ‘timen’? • Hoeveel ruimte heeft de markt nog om te stijgen of dalen? • Beleg ik in de richting van de algemene trend?

Paragraaf 3.2 Met de trend meehandelen Waarschijnlijk wordt het meeste geld verloren in de markt doordat beleggers tegen de trend in handelen/beleggen, dus omdat zij vooral de toppen en de bodems denken te kunnen raden. Wijlen Jesse Livermore, de grootste speculant van de jaren ‘30, stelde bijna 100 jaar geleden al: ‘top pickers and bottom pickers eventually become cotton pickers’. Dus verkeerde speculaties van beleggers die de toppen en bodems dachten te kunnen voorspellen, zorgden ervoor dat ze weer als arbeider moesten werken. Tevens stelde hij: ‘the most expensive 1/8th are the first and the last one’. Dit is een doordenker: als je probeert de top en de bodem te raden, loopt het meestal verkeerd (lees: verliesgevend) af. 45 Copyright 2014 OptieAcademy

Succesvol Beleggen

OptieAcademy raadt dan in principe ook af om proberen op de bodem te kopen/ te raden en op de top te verkopen/te raden. In 9 van de 10 gevallen handel je dan tegen de trend in. Onze zeer gewaardeerde collega technische analist Nico Bakker stelt niet voor niets beleggers de vraag: “waar zit de meeste vis?” Het antwoord luidt dat de meeste vis tussen de kop en de staart zit. Met andere woorden, laat de uiteinden (de kop en de staart) liggen en pak de grote trend mee, want daar verdient u het meeste aan met tevens de meeste kans. Niet voor niets luidt dan ook het adagium: ‘the trend is your friend’, oftewel volg de weg van de minste weerstand en probeer dan ook met de trend mee te gaan in plaats van er tegenin te handelen. Op de snelweg houdt u het ook niet lang vol als u tegen de stroom inrijdt. Als u met de trend mee belegt, dan heeft u de winstkansen in het voordeel. Er juist tegenin gaan, betekent dat u dan het momentum tegen heeft. Natuurlijk zeggen we niet dat je niet tegen de trend in kunt handelen op de ultra korte termijn, maar dat is een andere tak van sport: korte termijn traden. Wij focussen ons in deze handleiding juist op het succesvol beleggen voor iets langere termijn. Een trend is er niet voor niets, want hier wordt geld verdiend door een grote groep beleggers. Deze grote groep markt participanten, of zo u wilt ‘de kudde’, meent dat de markt een bepaalde richting op moet bewegen: opwaarts danwel neerwaarts. De zijwaartse markt laten we hierbij buiten beschouwing, want die is hier minder interessant en leent zich meer voor het werken met opties. Zie daarvoor ons ebook Handelen in Opties als een Professional. Als er een beweging is ingezet na een uitbraak, dan is het verstandiger om gewoon met de trend mee te gaan in plaats van er tegenin. Een grote psychologische valkuil is echter, dat als de markt in beweging is, dat je dan als belegger geneigd bent om te zeggen: ‘de markt is al te ver gestegen of juist te ver gedaald’ en dat de markt wel weer terug moet. Dan komt de menselijke psyche (belegger zijn grootste vijand) om de hoek kijken om graag winst te nemen of juist te vroeg een tegengestelde positie in te nemen: short gaan (verkopen) in een uptrend of long gaan (kopen) in een downtrend. 46 Copyright 2014 OptieAcademy

Succesvol Beleggen Subparagraaf 3.2.1 Wat is een trend? Wat is nu eigenlijk een trend? Wij definiëren een stijgende trend (uptrend) als een serie hogere bodems en hogere toppen. Een dalende trend, oftewel een downtrend, is een serie van lagere toppen en lagere bodems. Bij een stijgende trend begint de grafiek dus linksonder en eindigt rechtsboven. Bij een dalende trend begint de grafiek daarentegen linksboven en eindigt rechtsonder. De counterbewegingen/countertrends noemen we dan ook correcties. In een uptrend stopt een counterbeweging dan ook idealiter boven een vorige bodem en in een downtrend vice versa. In een downtrend eindigt een counterbeweging dan ook idealiter onder een vorige top. In een uptrend zijn de impulsbewegingen krachtig opwaarts en in een downtrend zijn juist de impulsbewegingen krachtig neerwaarts gericht. Heel vaak zie je in een stijgende trend dat de koers weliswaar iets terugvalt, maar slechts beperkt en vanuit het ‘niets’ opeens weer keihard omhoog schiet. Stap dan ook niet in de valkuil door te vroeg een shortpositie in te nemen in een uptrend of te vroeg een longpositie in te nemen in een downtrend. Meestal is een adempauze in een trend nog geen voorbode voor een trendwijziging, maar eerder een prelude voor een hervatting van de trend. Ook zie je vaak dat in een (sterke) uptrend de slotkoersen dichtbij de high (de hoogste punt) van de dag liggen en in een (sterke) downtrend de slotkoersen dichtbij de low (laagste punt) van de dag. Des te sterker een trend is, des te dichter de slotkoersen bij de extremen zullen zijn. Onderstaand ter illustratie grafieken van duidelijke trends: Uptrend


Succesvol Beleggen In bovenstaande grafiek van Ziggo is er in januari 2013 een dieptepunt rond €22 bereikt. Vervolgens is het aandeel sterk gestegen tot circa €31,50. In ongeveer zes maanden is het aandeel dus met meer dan 43% gestegen. Hier is duidelijk te zien dat vanaf eind januari tot augustus de bodems en toppen hoger zijn komen te liggen. Unilever

Dalende trend US 10-years T-Note


Succesvol Beleggen ETF Solar

Subparagraaf 3.2.2 Moving averages Er zijn zeer veel indicatoren, waaronder de moving averages (de voortschrijdende gemiddelden). We zullen ons focussen op de moving averages en hoe u die het best kunt interpreteren en gebruiken bij uw beleggingsbeslissingen. Aangezien markten maar in een beperkt aantal gevallen van een tijd trenderen, is het voor de belegger dus uiterst belangrijk om te constateren in welke markt een trend is en om vervolgens hiermee winst te kunnen maken. KISS Traden of beleggen kun je net zo makkelijk of moeilijk maken als je zelf wilt. Je kunt wel honderden indicatoren gebruiken, maar onze ervaring is dat je er maar een paar nodig hebt. Want des te meer indicatoren u in uw beleggingsarsenaal gebruikt, des te groter de kans dat u op gegeven moment niet weet wat u moet doen omdat veel indicatoren elkaar tegenspreken. Wij komen veel beleggers tegen die veel te veel indicatoren gebruiken en eigenlijk nooit een positie (durven) innemen, omdat niet alle signalen op groen of rood staan. De praktijk leert echter dat de achterliggende gedachte is dat de betreffende belegger eigenlijk geen positie wil innemen en eigenlijk een reden zoekt om iets niet te doen. Wij vinden het belangrijk om het zo eenvoudig mogelijk te houden, oftewel KISS (Keep It Simple and Stupid). Er is maar één reden om wel in de markt te stappen, nadat je je huiswerk goed hebt gedaan en je volgens je handelsplan in de markt moet stappen: je eigen handelsstrategie volgen en winst behalen. 49 Copyright 2014 OptieAcademy

Succesvol Beleggen

Daghandelaar: ‘dag handelaar’ Een leuke anekdote betreft een daghandelaar die bij ons in de dealingroom werkte, laten we hem G. Noemen. G. had een bepaald systeem, waarbij 10 indicatoren allemaal of op rood of op groen moesten staan alvorens een trade aan te gaan. Het kwam er eigenlijk op neer dat deze ´daghandelaar´ vrijwel nooit een positie innam, omdat de indicatoren nooit allemaal op rood of groen stonden. Harry die toen risk manager was riep vervolgens deze daghandelaar op het matje en ´dwong´ deze trader dan ook om minimaal 1 keer per week een trade te doen (en dat als een daytrader!). G. stond vervolgens op zijn achterste benen en stelde dat hij gedwongen werd om te handelen. Al snel hield hij de eer aan zichzelf en stapte hij op vanwege te hoge druk. Moving averages Naast trendlijnen en trendkanalen zijn er diverse andere indicatoren die de trend en de sterkte van het trend bepalen. Moving averages (MA’s) zijn waarschijnlijk één van de meest gebruikte indicatoren, maar naar onze mening ook zeer krachtig. Hoewel je het aantal moving averages kunt variëren van 1, 2, 3 of veel meer, vertellen deze in principe hetzelfde: wat de markt heeft gedaan. Als een MA een stijgende hellingshoek heeft, dan is de markt gestegen. Als een moving average daalt, dan is de markt gedaald. Dan zegt u nu waarschijnlijk: ´wat heb ik daar nu aan?´ MA’s zijn net als andere indicatoren geen ´glazen bol´ waarmee de toekomst kan worden voorspeld. Het zijn dus als het ware ´lagging indicators´, oftewel áchter de markt aan lopende´ 50 Copyright 2014 OptieAcademy

Succesvol Beleggen indicatoren. Dit impliceert eigenlijk dat een belegger het begin van een beweging zal missen. De indicator zal pas een signaal afgeven als de markt al een stuk is gestegen of gedaald. U zult dus achteraf pas een top of een bodem kunnen constateren. De vraag is of dat erg is. Denk maar aan ´de vis van Nico Bakker´: de meeste vis zit tussen de kop en de staart. Ook hierbij mist u een gedeelte, maar kunt u goed kunnen genieten van wat er tussen de kop en staart zit. Desalniettemin zijn MA’s zeer nuttige en krachtige indicatoren, want deze geven de richting van een trend aan. Op deze wijze kunt u uzelf dus positioneren in de richting van de markt door een ’hoge waarschijnlijkheid van slagen’ belegging te gaan opzetten. Zolang een koers boven een MA noteert binnen een stijgende trend, dan wordt de trend als intact beschouwd en in een dalende trend, waarbij de koers dan onder de MA noteert, geldt het tegenovergestelde. MA’s werken als volgt: een oude koers wordt vervangen door een nieuwe koers. Als de nieuwe slotkoers hoger is dan de slotkoers die het vervangt, dan zal de moving average omhoog gaan. Zodra de koers consolideert, dan zie je ook de curve van de moving average veranderen. Gewoon versus exponentieel voortschrijdend gemiddelde Hoewel een gewone MA veel gebruikt wordt, gebruiken sommige beleggers een exponentiële moving average (EMA) die juist meer gewicht geeft aan de laatste koers. Wij gebruiken doorgaans ook de exponentiële moving average in onze grafieken, die we overigens als EMA zullen aanduiden. Tesla


Succesvol Beleggen Bovenstaande chart van het Amerikaanse Tesla illustreert goed de werking van moving averages. Het aandeel was al sinds eind 2012 aan het stijgen, maar zette de acceleratie in sinds eind maart/begin april 2013 vanaf een niveau rond $40. De positieve ‘crossings’ van de 4 EMA’s (10,20,40 en 47 daags) zijn duidelijk te zien. Let ook op de gele lijn (10 daags EMA) die als keurige steunlijn fungeert: het aandeel veerde iedere keer op vanaf deze lijn. Zo ziet u dus ook dat de 4 EMA’s als ‘rugwind’ (Nico Bakker noemt het de ‘sleepkabels’) fungeren. Als u vanaf de longzijde had geopereerd (dus had gekocht), dan had u de wind in de rug gehad. Als u vanaf de $40 had gehandeld vanaf de shortzijde (dus eerst had verkocht en later pas teruggekocht), dan had u per saldo geld verloren of u had heel snel kleine winstjes moeten pakken. Een belegger die bijvoorbeeld in april 2013 Tesla had gekocht op $40 en de gele EMA als uitstapmoment had gekozen, had pas eind mei hoeven uit te stappen rond $95. Er zou dan een winst van ongeveer 137,5% zijn geboekt als u de aandelen zou hebben gekocht en dit alleen maar door de trend te volgen. Een longpositie met opties had zelfs een veelvoud van de winst kunnen opleveren. Zulke posities proberen wij met onze tradeservice Optie Aanbevelingen op te zetten. Kiezen van moving average periode Bovenstaande grafiek van Tesla illustreert heel goed hoe de verschillende periodes van de EMA´s met de koers meebewegen. Iedere belegger is uniek en kan dan ook die periode kiezen van een voortschrijdend gemiddelde die bij hem/haar past. Een kortere periode van een moving average heeft tot gevolg dat de koers van de onderliggende waarde nauwkeuriger wordt gevolgd, maar het nadeel hiervan is dat de belegger heel veel valse signalen zal krijgen. Een langere periode zal de belegger weliswaar minder signalen geven, maar heeft als voordeel dat je langer in een positie blijft zitten nadat de trend zich heeft ingezet. OptieAcademy hanteert bovenstaande moving averages in iedere time frame en ook in iedere markt. We passen deze dus toe op zowel aandelen, futures, indices en commodities. Wij optimaliseren dus niet de periodes voor verschillende markten en time frames en hanteren dan ook de 10, 20, 40 en 47 EMA. Wel zou bijvoorbeeld nog een 200-daags (of 233 daags voor de Fibonacci-aanhangers onder ons) kunnen worden toegevoegd voor de langere termijn trend. De periode die u hanteert, hangt ook af van de tijdspanne waarin u wilt handelen. Een 200-daags gemiddelde is eigenlijk minder geschikt voor de intra day trader, terwijl een langetermijnbelegger weer minder baat heeft bij bijvoorbeeld een 5-daags (of uurs) gemiddelde. Multiple moving averages Hoewel een belegger vaak slechts één moving average gebruikt en die als entry en exit signaal hanteert, kan het raadzaam zijn om meerdere voortschrijdende gemiddelden te gebruiken. In dit geval kunnen dan de ‘crossings’ (het doorkruisen) van de verschillende moving averages worden gehanteerd voor het bepalen van handelssignalen. 52 Copyright 2014 OptieAcademy

Succesvol Beleggen Het hanteren van meerdere MA’s markeren niet alleen de in- en uitstapmomenten, maar kunnen ook de validiteit/kracht van de trend weergeven. Als de koers boven meerdere moving averages noteert, is dat bijvoorbeeld krachtiger dan als de koers boven slechts één voortschrijdend gemiddelde noteert. Een goed voorbeeld is de bovenstaande grafiek van Tesla. Gestaffeld posities innemen m.b.v. multiple moving averages Als u gebruikmaakt van meerdere voortschrijdende gemiddelden, kunt u gestaffeld posities innemen. Als u bijvoorbeeld een positie wilt opbouwen van maximaal 1000 aandelen Tesla, dan zou u dat per tranche van 500 aandelen kunnen doen. Een eerste positie [van 500 aandelen] kunt u bijvoorbeeld innemen zodra de 10-daags EMA de 20 EMA (opwaarts) ‘crosst’ en een tweede positie [van 500 aandelen] als de 10-daags EMA vervolgens de 40 EMA ‘crosst’@ enzovoort. Op deze manier kun je een positie opbouwen in een aandeel zonder gelijk risico te lopen op uw volledig gewenste positie. Voor het afbouwen van posities, geldt hetzelfde: u kunt uw positie reduceren zodra de 10-daags EMA (neerwaarts) de 20 EMA ‘crosst’ en de volledige positie sluiten zodra de 10-daags EMA vervolgens de 40-daags EMA neerwaarts ‘crosst’. Voorbeeld van moving averages handelssysteem We geven nu een voorbeeld van een eenvoudig handelssysteem op basis van 2 moving averages: de 8 EMA en de 21 EMA. Als we slechts twee voortschrijdende gemiddelden gebruiken, dan prefereren wij het liefst de 8 en 21 EMA. Ten eerste omdat deze snelle signalen afgeven en ten tweede omdat dit Fibonacci getallen zijn. Galapagos


Succesvol Beleggen Bovenstaande chart illustreert het aandeel Galapagos met de blauwe lijn als zijnde de 8-daags EMA en de paarse lijn de 21-daags EMA. Long trade Galapagos september 2012 We geven nu een voorbeeld van een long trade, oftwel het kopen van Galapagos. Begin september veerde Galapagos op vanaf €13, waarbij de 8 EMA de 21 EMA positief ‘crosste’ (doorkruiste) rond €14. Het aandeel steeg zelfs tot circa €18 waarna er weer een verkoopsignaal ontstond rond €16,50 in oktober. In ruim 1 maand kon u dus ruim €2,50 verdienen per aandeel vanuit een longpositie. U hoefde dus niet op de bodem long te gaan (te kopen) om een fraaie winst te behalen. Begin 2013 ontstond er weer een mooi koopsignaal rond €16 nadat Galapos opwaarts uit een driehoekspatroon brak. Het fonds steeg vervolgens meer dan 30% richting €21. Short trade Galapagos eind april 2013 We geven nu een voorbeeld van een short trade, oftwel het eerst verkopen van Galapagos, om het later terug te kopen. Het is duidelijk te zien dat Galapagos eind april een lagere top rond €20 vormde en de 8 EMA de 21 EMA negatief ‘crosste’ rond €19. Het aandeel daalde zelfs tot onder de €14 waarbij u dus ruim €5 kon verdienen per aandeel vanuit een shortpositie. U hoefde dus niet op de top short te gaan (te verkopen) om een fraaie winst te behalen. Begin juli leek er weer een koopsignaal te ontstaan. Zoals u ziet, kunt u al een mooi resultaat behalen door het gebruik van een eenvoudig systeem. Een nadeel van voortschrijdend gemiddelden is dat je vrij veel valse signalen (´whipsaws´) krijgt bij een zijwaarts bewegende markt. U zou een extra filter kunnen toevoegen door een langere moving average eraan toe te voegen, bijvoorbeeld een 200-daags EMA. Dit dwingt u er dan toe om een positie in te nemen in de richting van de langere trend. Algemene hoge waarschijnlijkheid basisregels voor moving averages en trendlijnen 1.

Veronderstel dat de hoofdtrendlijn of moving average zal standhouden en niet zal worden doorbroken. Als deze sterk genoeg is, zal deze als steunzone (in een stijgende trend) c.q. weerstandszone (in een dalende trend) fungeren.

2.

Des te sterker de trend is, des te waarschijnlijker het zal zijn dat de koers niet de trendlijn/moving average zal bereiken, gegeven het feit dat beleggers hierop al anticiperen. Beleggers zijn geneigd om in een stijgende trend eerder te kopen uit angst om de boot te missen.

3.

Handel alleen maar in de richting van het trend/moving averages mee. Als er een ‘crossing’ plaatsvindt van gemiddelden, handel dan alleen maar in de richting van het signaal mee.

4.

Als de markt heel erg veel is opgelopen, danwel gedaald en u acht de tijd rijp om uit te stappen, reduceert u dan de positie. Ga in ieder geval niet ‘dubbel draaien’ door een tegengestelde positie in te nemen. Als u bijvoorbeeld in het geval van Tesla een rit had 54


Succesvol Beleggen gemaakt van $40 naar $60 dan had u dus een winst behaald van 50%. Als u op dat moment gedacht had `het is te ver gestegen en het is tijd om winst te nemen en ‘dubbel te draaien’´, oftewel short gaan op $60 dan had u een aanzienlijk verlies moeten nemen, want het aandeel steeg zelfs verder tot $110. Ter info: in oktober 2013 noteerde het aandeel zelfs $180. Als u objectief naar de moving averages kijkt, dan was er absoluut geen reden om short te gaan in dit fonds. 5.

Zodra de voortschrijdende gemiddelde-banden samen komen (in de knoop raken), kunt u beter op het vinkentouw gaan zitten, want dan staat er iets te gebeuren. Met opties zou u hierop kunnen inspelen door een straddle of strangle te kopen. U zult vaak zien dat de volatiliteit in deze situatie relatief laag zal zijn. De markt is dan in afwachting van een beweging en het is nog niet duidelijk of de markt de onderliggende trend zal hervatten of dat de markt de tegengestelde richting op zal bewegen. Desalniettemin is de kans op een (forse) beweging groot.

6.

Als de markt in een trend zit en u bent op zoek naar een instapmoment, wacht dan op een geschikt moment als er een pullback-beweging komt richting moving averages, trendlijnen en/of retracement levels. Mocht de trend dusdanig sterk zijn, dan kunt u ook met de trend meekopen bij een opwaartse uitbraak, danwel met de trend verkopen bij neerwaartse uitbraak. Als u dit laatste niet doet, dan loopt u het risico om de rit te missen.

7.

Als de koers een counterbeweging heeft gemaakt richting de trendlijn, EMA´s en/of retracement levels, dan is het risico beperkt, want dan liggen de exit (stoploss-orders) dichter bij de entry. Mocht het stoploss-niveau worden doorbroken, dan weet u dat de steun/weerstandszone toch niet zo sterk bleek te zijn.

Retracements Soms laat de markt een mooie rally/neergaande trend zien, zonder enige vorm van correctie. Vaak zie je echter dat na een prachtige rally de koers na een paar dagen terugvalt en een zogenoemde correctie laat zien. Een dergelijke correctieve beweging noemen we ook wel een retracement, oftewel een correctie op de dominante trend. Dat komt omdat beleggers dan winst nemen en/of dat beleggers tegengestelde posities innemen in anticipatie op de volgende beweging. Na een korte adempauze hervat de markt echter meestal de trend. De markt is een samenspel van actie en reactie. In een reactie past dus de retracement. Retracements bieden prachtige mogelijkheden om ‘low risk opportunities´ te pakken en in dit soort situaties posities in te nemen. De markt houdt van Fibonacci-retracements: te weten, 38,2%, 50% en 61,8%. Let maar eens goed op in de praktijk en meet deze retracements op basis van een bodem tot aan de top in een stijgende trend en op basis van de top naar de bodem in een dalende trend. U kunt dit ook zelf eenvoudig berekenen.


Succesvol Beleggen Fibonacci retracement levels

Een prachtig voorbeeld van Fibonacci retracement levels ziet u op bovenstaande chart van Galapagos. Deze zijn gemeten vanaf de high rond €20,50 tot aan de low rond €13,50 in juni 2013. U ziet een duidelijke pullback-beweging, oftewel een counterbeweging, waarbij de koers al rond €16 aarzelt. Dit is het eerste Fibonacci retracement level, zijnde 38,2%. Het 50%retracement niveau ligt net onder €17. Deze retracement levels zijn zeer geschikt om een shortpositie in te nemen, danwel uit te breiden. Voor de timing van deze trade, kijken we dan op een lagere time frame, bijvoorbeeld een uurgrafiek. Slimme beleggers positioneren zich rond retracement levels Het maakt niet uit op welk time frame u kijkt: op ieder time frame kunt u trends en countertrends ontdekken. Slimme en winstgevende beleggers positioneren zich juist (ook) rond retracement levels en uiteraard in de richting van de algemene trend. Sommige beleggers ‘spelen’ ook (of alleen) de countertrends/retracements, maar dat is niet altijd slim. Deze ritjes zijn meestal van zeer korte duur en kunnen handen vol geld kosten, omdat de markt vaak na een korte consolidatie rond een niveau weer ‘uit het niets’ hard de kant opgaat van de algemene trend. Hoe meet je retracement levels? Hoeveel corrigeert de markt normaliter? De ‘normale’ niveaus liggen vaak op 1/3, 1/2 en 2/3 van de beweging (dus tussen de bodem en de top en vice versa). Deze getallen liggen dichtbij de eerder aangehaalde Fibonacci levels: 38,2%, 50% en 61,8%. Uit onze jarenlange ervaring, weten we dat dat de markt vooral kijkt naar de Fibonacci levels, aangezien dit ‘natuurlijke’ levels zijn.


Succesvol Beleggen Keer op keer zagen we dat de markt corrigeerde tot een Fibonacci level. Bovenstaande retracement levels zijn gemakkelijk om te meten. Markten zetten meestal hun trend voort na het bereiken van een Fibonacci retracement level (en meestal niet eerder). De markt pauzeert dan even om vervolgens weer de trend te hervatten. Deze levels worden door veel traders/beleggers gadegeslagen en daarom werken deze zo goed. Zorg in ieder geval dat u dus geen stoploss-order plaatst net boven de Fibonacci retracement levels in een uptrend, danwel onder de Fibonacci retracement levels in een downtrend. Dan kunt u beter een stop plaatsen rond 40%. Wij raden echter aan om vooral te kijken naar horizontale steunniveau´s en daaronder een stop te plaatsen. En in een dalende trend kijkt u uiteraard juist naar horizontale weerstandsniveau´s. Belang van 61,8%-Fibonacci retracement level Als de markt dusdanig corrigeert richting het 61,8%-Fibonacci retracement level, of zo u wilt 2/3 van de beweging, dan is dit wel een belangrijk signaal. Als de trend sterk is, dan corrigeert de markt in principe niet meer zo sterk. Als het ´laatste´ Fibonacci retracement level wordt doorbroken, dan weet u eigenlijk al hoe laat het is: de trend is hoogstwaarschijnlijk voorbij. OptieAcademy gebruikt evenwel beleggingstechnieken om het niet zo ver te laten komen. Vanwege onze ´fine tuning´, zullen we al (veel) eerder uit de markt zijn gestapt of zullen we onze posities al op een andere manier hebben beschermd met opties. Vervoegelijk kunt u aannemen dat zodra de 61,8%-Fibonacci retracement level is doorbroken, er een nieuwe (tegengestelde) trend zich heeft ingezet. In de markt stappen rond een retracement level Als u rond een retracement level in de markt wilt stappen, dan kunt u beter iets erboven (in een uptrend) of eronder (in een downtrend) een positie innemen en direct een stop-loss plaatsen ‘buiten’ het retracement level. Zoals gesteld, er kijken meer beleggers naar dit soort niveau’s, waardoor er waarschijnlijk al ‘doorlopende orders’ zullen liggen. Als u een positie heeft ingenomen, dan bent u in ieder geval in de race. Hoewel het uiteraard geen sinecure is om exact de markt te timen, loont het wel de moeite om te checken waar de verschillende (Fibonacci) retracement levels liggen. Meten hoever een trend kan doorzetten Als u een trend heeft ontdekt, dan bent u in ieder geval al een heel eind op weg. De vraag is echter, hoever een trend kan reiken. U kunt uiteraard de klassieke trendkanaalmeting toepassen. Wij kijken echter ook weer naar de Fibonacci ratio’s, zoals we bij de retracement levels hebben toegepast. Om te kijken wat de potentie zal zijn van een trend, pakken we weer de ratio’s erbij, maar dan volgens een iets andere dynamiek. We kijken naar de hoofdtrend en bepalen waar de bodem en de top liggen van de hoofdtrend, waarna we vervolgens het verschil meten. De afstand tussen de bodem en de top vermenigvuldigen we vervolgens met: 1,382; 1,50 respectievelijk 1,618.


Succesvol Beleggen Stel dat een aandeel is gestegen van 10 naar 14, dan kan het aandeel dus doorstijgen richting: €19,53 (14+4*1,382); €20 (14+4*1,50) respectievelijk €20,47 (14+4*1,618). Hoe weet u dat trend voorbij is? Het is belangrijk om te kunnen constateren wanneer de trend ten einde is of dreigt op het einde te lopen, anders loopt u het risico om in een positie te blijven zitten wanneer u er eigenlijk weer uit had moeten stappen. Het is belangrijk om de grafiek altijd te blijven analyseren en alleen het doorbreken van een (schuine) trendlijn is niet voldoende om te constateren dat de trend ten einde is. Een markt wordt verondersteld in een stijgende trend te zitten, zolang de koers boven de vorige bodem (low) noteert. Bij een dalende trend worden er juist lagere toppen en lagere bodems gevormd. Onderstaande grafieken illustreren mooie trends: Een stijgende trend in Gemalto (weekgrafiek) en een dalende trend in Apple. Gemalto weekgrafiek


Succesvol Beleggen Apple daggrafiek

Subparagraaf 3.2.3 Word een betere belegger door met de trend mee te handelen Een betere belegger wordt u in ieder geval door met de algemene trend mee te handelen. Dit principe zal in ieder geval uw winstkansen aanzienlijk vergroten. Het met de trend meehandelen, kan het verschil maken tussen een succesvolle en dus winstgevende belegger en een (structureel) verliesmakende belegger. Aan u dus de keus bij welke groep u wilt horen. Zoals de charts illustreren, zijn de impulsbewegingen in een trend krachtiger en doorgaans langer van duur dan de counterbewegingen. Vergelijk het met de getijden van een oceaan: u verdient het meest door met je bootje met een stijgende getijde mee te liften, dan tegen de korte golfbewegingen in te gaan zwemmen die van korte duur zijn. Een succesvolle belegger wacht dus zijn kansen af om in een trend mee te gaan handelen, bijvoorbeeld door counterbewegingen/correcties ofwel ‘retracements’ aan te grijpen om in te stappen. U kunt de grote trend identificeren door middel van moving averages, trendlijnen en trendkanalen op de langere termijn grafieken om vervolgens de trade, ofwel het instapmoment te ‘finetunen’ in de kortere time frame. U kunt het beste met de moving averages (voortschrijdende gemiddelden) experimenteren om op die wijze de meest geschikte lengte te vinden die bij u past. OptieAcademy hanteert bijvoorbeeld een viertal voortschrijdende gemiddelden, te weten de 10, 20, 40 en 47-daags (exponentieel) moving averages. Let wel: u kunt deze eenheden op iedere time frame toepassen. Als u bijvoorbeeld een uurgrafiek handelt, dan hebben de eenheden uiteraard betrekking op uren.


Succesvol Beleggen U zou bijvoorbeeld ook de 8 en 21-daags moving average kunnen hanteren als u bijvoorbeeld maar twee voortschrijdende gemiddelden wilt gebruiken. Een positieve crossing van de 8-daags EMA met de 21-daags EMA, zou bijvoorbeeld een signaal kunnen zijn om te kopen en een verkoopsignaal zou dan worden aangeduid door het negatief doorkruisen van de 8-daags met de 21-daags moving average. Op deze wijze kunt u uzelf ertoe dwingen om de juiste tradesignalen te pakken. In het algemeen is het zo dat de langere voortschrijdend gemiddelden meer betrouwbaar zijn, terwijl de kortere voortschrijdende gemiddelden minder betrouwbaar zijn vanwege het vele ‘whipsaws’ oftewel valse signalen. Het nadeel van zeer langere termijn voortschrijdende gemiddelden is dat er dan een groot gedeelte van de trend al is gemist. Ook daarin zult u uw eigen modus moeten zien te vinden. Als u eenmaal de trend heeft geïdentificeerd, dan moet u natuurlijk weten in welke trend de markt zit: opwaarts danwel neerwaarts (of zijwaarts). Dit weerhoudt u ervan om tegen de trend te handelen en dwingt u dus om met de trend mee te handelen. Met de hulp van verschillende time frames kunt u de onderliggende waarde in een juist perspectief plaatsen en kunt u de juiste ‘overall’ trend gemakkelijk zien op de ‘hogere’ time frames. De ‘fine tuning’ van uw trade danwel belegging, kunt u dus op de ‘lagere’ time frame verrichten. Als u de trend hebt vastgesteld, hoeft u natuurlijk niet gelijk als een ‘blinde’ in de markt te stappen. Kijk bijvoorbeeld naar Fibonacci retracement levels, zoals 38,2%, 50% en 61,8%. Ook kunt u bijvoorbeeld wachten met long gaan totdat de koers in een stijgend trendkanaal is teruggevallen tot een steunlijn of een steunzone. Ook kunt u kijken waar het voortschrijdend gemiddelde zit, dat als steun- dan wel weerstandszone kan fungeren. Hoewel het niet eenvoudig is om een goed instapmoment te bepalen, kan dit principe wel het risico van de trades beperken. Wees uiteraard altijd alert op een mogelijke trendverandering. Als u de tijd rijp acht om uit te stappen, sluit dan ook de positie en wacht niet tot de laatste eurocent. Wij zeggen dan ook heel vaak: gun een ander de laatste paar eurocenten. Gevaren van onjuist gebruiken van de trend 1. Laag waarschijnlijkheidsbeleggingen uitvoeren: tegen de trend in handelen. 2. Een verkeerde kant van de markt te zitten. In jargon: ‘scheef zitten’. 3. Achter de markt aanhobbelen. 4. Niet weten wanneer de markt in een extreme situatie zit: bijvoorbeeld ‘blow off’situaties. 5. Kleine winsten proberen te maken tegen de trend in. 6. Vergeten dat een voortschrijdend gemiddelde een ‘lagging indicator’ is. 7. Toegeven dat de trend voorbij is. 8. Op het verkeerde been worden gezet bij iedere doorbraak van een (schuine) trendlijn. 9. U vooral focussen op korte termijn trends, die minder belangrijk zijn en die het vaakst worden doorbroken. 10. Wachten op een retracement of correctie om in te stappen en constateren dat die nooit komt. 60 Copyright 2014 OptieAcademy

Succesvol Beleggen 11. 12. 13. 14.

Stoploss-orders op verkeerde niveaus plaatsen. Vergeten dat een koers nooit ’te hoog’ of ‘te laag’ is*. Te lang in een positie blijven zitten. Op een verkeerd moment in de markt stappen: net voor een correctieve beweging.

*Uitspraak van Jesse Livermore: “prices are never too high to start buying and prices are never too low to start selling”. Hoge waarschijnlijkheidsbeleggingen met trend mee 1. Weten wat de trend is en dus met de trend meehandelen. 2. De beste trades of beleggingen worden gedaan met de trend mee. 3. Gebruik multiple time frames voor een juist perspectief van de markt. 4. Veronderstellen dat de dominante trendlijn of moving average het houdt. 5. Wachten op de correctieve beweging of de pullback. 6. Niet de markt achterna jagen. 7. Niet tegen de markt vechten. 8. Des te dichter de koers bij een belangrijke trendlijn zit, des te beter de risk/reward-ratio. 9. Houd het simpel: KISS (Keep it Simple Stupid). 10. Wees alert op een mogelijke trend verandering, bijvoorbeeld als de koers de trendkanaallijn niet weet te halen. Dus als er een (mogelijke) lagere top of hogere bodem ontstaat. 11. Houd posities zo lang mogelijk aan in een sterke trend. 12. Als u de positie sluit in anticipatie op een retracement of een mogelijke pullback, ga dan niet direct ‘dubbel draaien’ (een tegengestelde positie innemen). 13. Wacht op een bevestiging van een trendlijndoorbraak alvorens te ‘dubbel draaien’. 14. Weten waar de Fibonacci retracement levels zitten. 15. Plaats stoploss-orders buiten retracement levels. 16. Schat de hoeveel ruimte om te stijgen of te dalen die de markt heeft. 17. Des te langer een moving average is, des te beter het de trend aanduidt. 18. Wees alert op bubbels ( overspannen situaties) aan de hand van de voortschrijdende gemiddelden. Andere vragen om uzelf te stellen • Handel ik met de trend mee? • Als ik nu instap, loop ik dan achter de markt aan? • Hoeveel heeft de markt ‘geretraced’ (gecorrigeerd)? • Waar zitten de steun- en weerstandsniveaus? • Is de referentie time frame ‘over extended’? • Hoeveel ruimte heeft de markt om te stijgen of dalen? • Heb ik een goed beeld van de markt op alle time frames die ik volg?

• Ziet het ernaar uit dat de markt aan het einde van de trend zit?


Succesvol Beleggen

Hoofdstuk 4: Beleggen met een handelsplan Paragraaf 4.1 Trade- en handelsplan Voordat u begint met beleggen en voordat u dus een euro uitgeeft in de aankoop van effecten of anderszins, is het belangrijk om eerst in kaart te brengen wat uw doel is met beleggen. Weten wat uw doel is helpt u namelijk om gemotiveerd te blijven als u geconfronteerd wordt met een uitdaging tijdens de handel en het zal u helpen om betere beleggingsbeslissingen te maken. In principe is een doel altijd individueel bepaald en kan dat per persoon dus totaal anders zijn. Ieder mens heeft andere behoeften en ook andere doelen. Hieronder enkele voorbeelden:

• • • • • • •

(Vakantie)huis. Mooie auto, boot. Bedrag, zoals €80.000 per jaar. Studie van kinderen. Om financieel vrij te worden. Ter aanvulling van pensioen. Ter aanvulling van huidig inkomen.

Vanuit de psychologie is bekend dat als een doel helder en in detail wordt omschreven de kans veel groter wordt dat dat doel ook bereikt wordt. AFM onderzoek Meer dan 50% van de beleggers heeft volgens een consumentenonderzoek van de Autoriteit Financiële Markten in 2012 geen doel dat hij wil bereiken met beleggen. Dat terwijl slim vermogen opbouwen juist daarmee begint. Hoeveel geld heb je nodig en wanneer is dat? Hoe bereik je vervolgens je doel? Ruim 25% van de beleggers dat wel een doel heeft, controleert tijdens de looptijd van de belegging niet of dat nog haalbaar is. Uit het consumentenonderzoek blijkt dat beleggers de komende drie jaar gemiddeld een jaarlijks rendement van 10,6% verwachten, terwijl in de afgelopen drie jaar het gemiddelde rendement van de AEX slechts 0,7% was!

Beleggers zijn dus wel heel optimistisch over de toekomstige rendementen en de grootste optimisten blijken ook nog eens het minst te checken welk rendement zij echt behaalden. Daarom: wees realistisch over rendement en doe regelmatig een check. Voorkomen is beter dan genezen, dus voorkom toekomstige teleurstellingen en check welk rendement u heeft behaald.


Succesvol Beleggen Juiste rekening bij juiste broker/bank Meer dan de helft van de beleggers heeft geen idee hoe hoog de kosten zijn die hij gemiddeld per jaar betaalt. Juist de kosten kunnen een belangrijke invloed op het nettorendement van de beleggingen vormen. Het loont daarom om de totale kosten van verschillende beleggingsdiensten met elkaar te vergelijken en zo nodig over te stappen naar een andere aanbieder. Het kan zelfs raadzaam zijn om een aparte rekening te openen voor kortere trades bij een broker die in bepaalde producten, zoals opties, een goedkoper tarief heeft als een andere rekening waar het accent meer ligt op lange termijn en daarom ook meer op bijvoorbeeld aandelen en obligaties gericht is. OptieAcademy heeft contacten met verschillende brokers en wij kunnen u een maatwerk oplossing bieden welke broker het beste bij u past. Stuurt u ons een mail naar [email protected], dan geven wij u kosteloos het beste advies. Winnen op de beurs begint namelijk door de kosten laag te houden. 4.1.1 Bepaal uw SMART Goal Er zijn 5 essentiële elementen waarmee u het beste uw doel kunt definiëren ongeacht welk doel. Uiteindelijk, wilt u uw doelen zo duidelijk in gedachten hebben, zodat u al een beeld kunt krijgen hoe u deze gaat vervullen (visualiseren). Vervolgens werkt u uw plan verder uit totdat u uw doel bereikt. SMART is een acroniem dat staat voor: • Specifiek • Meetbaar • Aantrekkelijk • Realistisch

• Tijdsduur Bijvoorbeeld: ‘Ik wil €24.000 verdienen per jaar op een account van €100.000. Dat is dus ongeveer 2% per maand’. Dat is specifiek door een vast bedrag te noemen. Het is meetbaar door te kijken na iedere maand of het behaald is. Aantrekkelijkheid wordt door uzelf bepaald.

Het lijkt ons toch aantrekkelijk om 2% per maand als rendement op uw geld te maken, zeker als u het vergelijkt met amper 2% op een spaarrekening, een rentepercentage dat u nu ongeveer per jaar krijgt.


Succesvol Beleggen Realistische gestelde doelen zijn natuurlijk te prefereren om teleurstellingen te voorkomen. Toch zijn succesvolle mensen van mening dat er geen onrealistische doelen zijn, maar alleen onrealistische time frames. Op dit moment kan uw effectenrekening misschien niet groot genoeg zijn voor u om realistisch genoeg effecten te verhandelen om uw lange termijn beleggingsdoel te bereiken, maar als u de stappen volgt in deze handleiding, is het heel goed mogelijk dat uw lange termijn doel realistisch wordt in de toekomst. U kunt uw doel opdelen in subdoelen om zo meer gemotiveerd te blijven en om te zorgen dat het hoofddoel niet uit het oog wordt verloren. Zo kunt u uw jaardoel opdelen in maanddoelen van €2000. Schuif de verantwoordelijkheid voor uw doelen niet af op iemand of iets anders (de markt). Bij beleggen is het belangrijk niet te gaan denken als een boekhouder, die uit gaat rekenen hoeveel hij per dag of zelfs per uur kan verdienen. In onze tijd als derivatenhandelaren hadden wij eens een aandeelhouder, die wel zo dacht [meer omzet is meer winst] en dan is het lastig om zo iemand uit te leggen dat het soms een heel goed resultaat kan zijn als je een week een break even-resultaat scoort. Beleggen doe is weliswaar voor de (middel) lange termijn en traden voor een kortere tijdsperiode, maar het beste is om u niet te laten leiden door een korte termijn succes of verlies. Het gaat namelijk om consistentie en het (bottomline) resultaat op lange termijn.

4.1.2 Doel en dan handelsplan Het ontwikkelen van een (beleggings)plan is essentieel (zoniet cruciaal) voor uw succes, maar u moet eerst uw trading doelen definiëren en pas daarna een handelsplan ontwikkelen. Dus eerst definiëren WAT te bereiken en dan HOE dat te doen. Succesvolle mensen realiseren zich dat het probleem niet ligt in het plan, maar in de uitvoering daarvan. Het is belangrijk om te focussen op het grote geheel. Het zal u helpen gemotiveerd te blijven wanneer u een bepaald niveau haalt, of wanneer u te maken krijgt met een paar verliezen. Onthoudt: ‘alle grote prestaties beginnen met een grotere visie’. Tradingplan opstellen Stel u heeft net een online beleggingsrekening geopend en geld gestort. Voordat u uw eerste handelstransactie doet, waarom zou u dan niet eerst 60 minuten besteden aan uw trading plan? Een goed trading- beleggingsplan bestaan ons inziens minstens uit deze onderdelen: Verwacht maandelijks/jaarlijks rendement;

• Risicokapitaal per transactie en money management; • Vooraf bepaalde in- en uitstappunten; • Welke markten en aantallen u handelt; • Beleggingsstijl dat bij uw persoonlijkheid past; • Welke kosten u heeft 64 Copyright 2014 OptieAcademy

Succesvol Beleggen Veel goede handelaren houden ook nauwgezet de handel bij in logboeken, hetzij in een spreadsheet formaat of op papier (zie Hoofdstuk 1). Een lijst van details van de geplande transacties, en in het bijzonder, doel, stop-lossniveaus en positiegrootte. Aan het einde van elke week, voert u snel een overzicht van uw handelsactiviteiten in van de afgelopen week. Heeft u feilloos de geplande transacties uitgevoerd? Waren er fouten waarvan u kunt leren? Immers, goed traden draait om het herhalen van succesvolle trades en het vermijden van het maken van dezelfde fouten. Externe riskmanager Als u merkt dat u er naar neigt om bepaalde fouten steeds opnieuw te maken, dan zou u kunnen overwegen om uw trades regelmatig, bijvoorbeeld op weekbasis, aan uw partner ter oordeel te geven. Alleen al dit gegeven kan er voor zorgen dat sommige beleggers zich beter aan de zelf opgestelde regels houden. Een bekende trader heeft hiervoor wel een heel duidelijke manier gevonden. Hij gebruikt namelijk een logboek met foutcodes en laat dit aan zijn vrouw zien, die hem controleert. Het afschrikeffect is voor hem dusdanig dat hij wel nalaat om bepaalde fouten te maken. (Ons is onbekend welke (lijf)straffen zijn vrouw in petto heeft met haar deegroller.)

4.1.3. Ontwikkelen handelsstrategie Het ontwikkelen van een winstgevende trading strategie kun je zo ingewikkeld maken als je zelf wilt, daarom plaatsen we ze in zeven eenvoudige, maar zeer belangrijke stappen. 1. Het selecteren van een markt. 2. Het selecteren van een tijdschema. 3. Het selecteren van een handelsstijl. 4. Het definiëren van instappunten. 5. Het definiëren van uitstappunten. 6. Evalueren van uw handelsstrategie. 7. Het verbeteren van uw strategie.


Succesvol Beleggen Om een markt te selecteren moet je kijken hoeveel kapitaal je gebruikt om te beleggen, hoeveel keer je je kapitaal wilt inzetten (leverage) en hoe liquide en volatiel de fondsen zijn die je wilt handelen. Vooral bij de Forex kun je met een grote leverage (hefboom) tot wel 100x de inleg handelen. Dit betekent echter dat je ook heel snel (slechts bij 1% beweging van de onderliggende waarde tegen je in) je kapitaal wordt weggevaagd. Dit heeft niets met beleggen te maken. Opties en aandelen zijn wel goede producten, maar ook daar moet u een goed money management voeren. Daarover later meer. Wanneer u een kleiner time frame (minder dan 60 minuten) selecteert, dan is meestal uw gemiddelde winst per trade relatief laag. Aan de andere kant, krijgt u dan meer mogelijkheden om te handelen. Soorten beleggingsstrategieën: • Trendvolgend, die goed werken in een trend, maar in slechts 20% van de tijd is er sprake van een sterke trend.

• Trendafbrekend die het beste werken in zijwaartse markten. Hierbij ga je uit van het idee: De beurs overdrijft altijd (zowel naar boven als beneden). • Scalping, die veel ‘trading opportunities’ geven en een hoog percentage winners bevatten. Harry is begonnen op de beurs als scalper in futures, om gedurende de dag veel kleine kortdurende trades te doen, waarbij hij gebruik maakte van het handelssentiment en emoties bij de tegenpartijen. Hiervoor heb je beweging en liquiditeit (handel) nodig. Of zoals een bevriende handelaar het omschreef: van kleine slokjes word je ook dronken. Een filosofie is de basis voor een strategie. Als u geen filosofie hebt, kunt u wel een strategie ontwikkelen, maar deze gaat dan aan gort zodra de aanpak een maand of twee niet blijkt te werken. Dan stapt de gemiddelde belegger namelijk over op een andere strategie, wat het slechtste is wat u kunt doen. Een strategie begint met het formuleren van een idee, wat het hart vormt. De volgende stap is om te kijken of dit idee kan worden gekwantificeerd. Vooral om psychologische valkuilen te vermijden is het aan te raden een idee te hebben wat kan worden gekwantificeerd, zodat het objectief te beoordelen is. Als het niet kwantificeerbaar is, herformuleer het idee dan. Hoewel het is aan te raden om te backtesten met de computer, kan dat natuurlijk ook met de hand getest worden. Zorg er dan wel voor dat u uw idee goed op papier zet, zodat tijdens het testen het niet onduidelijk is wat wel en wat niet een koop- of verkoopsignaal is. Als het idee te kwantificeren is, is de volgende stap er een testbare hypothese van te maken. De hypothese houd in dat je je idee formuleert in termen van veronderstellingen. Het is aan te raden je veronderstelling in negatieve/ontkennende bewoordingen te formuleren.


Succesvol Beleggen Een voorbeeld ter verduidelijking: Stel dat uw hypothese is dat een slotkoers boven de moving average 25 het begin van een nieuwe trend aangeeft. U kunt nu als volgt redeneren: als de backtest (het testen op historische koersen) winstgevend is, dan is uw idee, zijnde een slot boven MA25, juist. Deze redenering is echter niet volledig, want de backtest kan ook winstgevend zijn simpelweg omdat de markt als geheel steeg in de betreffende periode. Als u echter als hypothese formuleert: “een slot boven de MA25 geeft niet het begin van een nieuwe trend aan”, en uit de backtest blijkt dat het idee wel winstgevend was, dan valt terecht te concluderen dat de veronderstelling dat MA25 niet een nieuwe trend aangeeft, incorrect is, en dus een MA25 wel een nieuwe trend aangeeft. Ook dient u hypothese variabelen te hebben die programmeerbaar en eenduidig zijn in hun uitleg. Bepaalde technische patronen, zoals de ‘head and shoulders’ of ‘Elliot Wave’ vallen hiermee af, want deze worden subjectief bepaald. Na een testbare hypothese te hebben geformuleerd, kunnen we deze onderzoeken. Hiertoe vergelijken we de observaties met de voorspellingen.

De volgende stap is het ontwikkelen van het systeem. Hierbij voeg je de indicatoren samen tot een samenhangend geheel. Ook money management wordt hierbij opgenomen. We kunnen kiezen om eerst te testen zonder money management regels, en als het systeem winstgevend is ze toe te voegen. Na het samenvoegen van de indicatoren wordt het systeem als geheel getest op historische data. Als hieruit duidelijk wordt dat het niet winstgevend is, dan is het terug naar de eerste stap (het formuleren van het idee). Als het systeem slecht presteert, maar misschien wel winstgevend kan worden, dan kunt u via optimalisatie kijken of het systeem met andere waarden wellicht wel winstgevend kan worden.


Succesvol Beleggen Zoals uit het model blijkt, kan worden geoptimaliseerd op twee niveaus: bij de historische test (de variabelen aanpassen, bijvoorbeeld een MA20) en/of bij het ontwikkelen van het systeem (een nieuwe indicator toevoegen of verwijderen, money management regels aanpassen). De meeste trading indicatoren vereisen een beslissing op het einde van de tijdsbar ter bepaling van de entry. Zelfs als u kijkt naar 60 minuten bars, en u hoefde het afgelopen uur niets te doen, maar dan moet u op het einde van de bar direct een beslissing maken. Gebruikt u zo weinig invoer regels als mogelijk en wees zo specifiek als u kunt, want de beste trading strategieën hebben slechts een beperkt aantal (vaak 2) regels die u kunt opgeven in slechts twee lijnen. Behalve om in de markt te gaan (entry) is voor het bepalen of het een winstgevende of verliesgevende trade was, natuurlijk uiteindelijk het exit niveau bepalend, dus op welk punt u de slottransactie doet. Besef: Een aap kan een trade aangaan, maar geld wordt pas verdiend/ verloren wanneer u UIT de trade gaat. Dit kan niet meer dan waar zijn. De meeste beleggers denken gelijk over de richting van de markt wanneer ze een trade doen, maar ze nemen uiteindelijk verlies, omdat ze niet op het juiste moment de trade beëindigen. Weten hoe en wanneer een trade af te sluiten zal namelijk uw succes of falen als belegger maken. Er zijn drie verschillende exit (uitstap) regels die u kunt toepassen: 1. Stop loss regels om uw vermogen te beschermen. 2. Winstnemen op uw koersdoel (target) om uw winsten echt te realiseren. 3. Tijdsfactor om u uit een trade te bevrijden, indien de markt helemaal niet beweegt.

4.1.4 Beleggingsstijlen Actief of passief: Hier gaat het erom of u denkt dat de markt efficiënt is of niet. Anders gezegd: kunt u de marktinefficiencies benutten, zodat u de markt verslaat, dan belegt u actief. Als u denkt dat de markt efficiënt is, dan kunt u beter proberen de index (benchmark) te volgen en dus passief beleggen in beleggingsfondsen (of ETF’s) die de benchmark willen volgen. Waarde of groei: beleggers overreageren op korte termijn door snelgroeiende bedrijven (groeifondsen) relatief lager te waarderen dan wat mindergroeiende bedrijven (waardefondsen). Large of small caps: heeft te maken met de grootte van de marktkapitalisatie. Small caps (kleinere fondsen) worden minder gevolgd door analisten en er kan daardoor sprake zijn van informatievoordeel waarop een strategie gebouwd kan worden. Absoluut of relatief: performance t.o.v. een marktindex (relatief) of niet, maar met het risico van verlies of underperformance. Top down of bottom up: beleggingskansen signaleren door een analyse van economie- en marktontwikkelingen (top down) of afzonderlijke goed presterende aandelen (bottum-up) Contrair: als er tegen de traditionele opvattingen in word belegd. Zo handelt u tegen de heersende massa in, omdat u een correctie verwacht op een te extreme actie in de markt. Bijvoorbeeld de internethype in 1999/2000.


Succesvol Beleggen Zonder benchmark: als u belegt in een beleggingsfonds wat geheel onafhankelijk van een marktindex belegt. Hierdoor kunt u een rendement maken wat geheel losstaat van een benchmark en dit kan een groot verschil zijn. Handelsstrategieën van beleggingsgoeroe’s De volgende beursgoeroes zijn allemaal rijk geworden doordat zij met succes hun eigen beleggingsstrategie hebben gevolgd. Houd onderstaande strategieën in uw achterhoofd als u zelf gaat beleggen. Zo kunt u ook succesvol worden. Voor buitengewone financiële rijkdom is een drietal ‘basisingrediënten’ vereist: 1.

Een structureel hoog rendement.

2.

Een lange beleggingshorizon.

3.

Een fors startkapitaal.

Zelfs als aan nummer 3 niet wordt voldaan, kan men toch rijkdom verwerven, volgens Einstein, die het compounding effect (het fenomeen dat geld exponentieel in waarde toeneemt door rente op rente), ooit het ‘Achtste Wereldwonder’ heeft genoemd. Warren Buffett koppelde hoog rendement aan een lange beleggingshorizon. Warren Buffett: van krantenjongen tot miljardair De bekendste belegger van de wereld is zonder twijfel Warren Buffett, die met een vermogen van $43 miljard ook de succesvolste belegger is en tot de 3 rijkste mensen ter wereld behoort. De strategie die Buffett hanteert is eigenlijk heel eenvoudig: ‘boerenverstand-beleggen’, het kopen van ‘goede aandelen wanneer die in de aanbieding zijn’. Hij investeert alleen in die bedrijven, maar wel tegen de juiste prijs. Ooit zal de beurskoers de operationele bedrijfsontwikkelingen volgen is zijn motto. Toch scharen we Warren Buffett meer bij de ondernemer dan belegger, want als hij aandelen in een onderneming koopt, schuift hij niet zelden een persoon naar voren op het pluche van de board room. George Soros: speculant tegen Britse pond George Soros is eigenlijk meer een speculant dan een belegger. Maar wel één die voornamelijk in de valutahandel fantastische winsten heeft gemaakt. George Soros kreeg internationale bekendheid toen hij in september 1992 $10 miljard riskeerde op een valuta speculatie toen hij het Britse pond shortte. Hij bleek gelijk te hebben en boekte in een dag een winst van $1 miljard en in totaal bijna $2 miljard. Daarom is hij bekend als ‘the man who broke the Bank of England’. Soros is ook beroemd door het leiden van het Quantum Fund, een hedge fonds dat een gemiddeld jaarlijks rendement van meer dan 30% maakte. Hij geloofde dat de financiële markten het best kunnen worden omschreven als chaotisch. Zijn money management is dat hij ook heel goed verlies kan nemen. Joel Greenblatt: hogere returns dan Buffett Joel Greenblatt is één van de meest succesvolle beleggers ter wereld. Ondanks dat hij een gemiddeld rendement behaalde van meer dan 40% over een periode van twintig jaar, werd hij pas enkele jaren geleden bij een groter publiek bekend met zijn boek ‘The little book that beats the market’. Greenblatt richt zich op bedrijven van goede kwaliteit die op de beurs lager dan 69 Copyright 2014 OptieAcademy

Succesvol Beleggen gemiddeld gewaardeerd zijn. Als u een e-mail naar ons stuurt, kunt u van ons een pdf van dit boekje van ons krijgen. In 1985, nadat Greenblatt zijn MBA aan Wharton behaald had, richtte hij met $ 7 miljoen zijn eigen hedge fund Gotham Capital op. Tien jaar later, nadat een gemiddeld jaarlijks rendement van maar liefst 50% was behaald, besloot Greenblatt om met eigen vermogen verder te gaan. De strategie van Greenblatt is eenvoudig: systematisch toepassen van een formule die op zoek gaat naar goede bedrijven wanneer ze beschikbaar zijn tegen een koopje. Op ft.com kunt u een gratis screener vinden, met onder andere een Warren Buffett, Martin Zweig en Ben Graham Screen: http://markets.ft.com/screener/predefinedScreens.asp

Paragraaf 4.2 Systeem testen 4.2.1 Manieren om uw systeem te testen U kunt op 3 manieren uw strategie testen: 1) Backtesten 2) Paper traden 3) ‘Monte Carlo’ simulatie Backtesten is een testmethode hoe uw strategie heeft geresulteerd tijdens de voorafgaande perioden. Kortom, u heeft een simulatie uitgevoerd om te testen hoe effectief deze is. Het is niet genoeg om alleen bij het testen van een strategie zo veel mogelijk historische gegevens te gebruiken, het is ook belangrijk om de onderliggende marktomstandigheden te weten. Het voordeel is dat u dan goed inzicht krijgt hoe u systeem in de praktijk werkt. Onder welke condities wordt winst en verlies gemaakt en hoe groot zijn de winsten verliescijfers? Zoals uiteengezet in het voorgaande hoofdstuk zijn er ‘trending’ markten en ‘non trending’ markten. In ‘non trending’ markten moet u juist gebruik maken van ‘trend-fading’ systemen en in ‘trending’ markten moet u gebruik maken van trendvolgende systemen. Dit komt aan bod in de volgende paragraaf. Als de backtest voldoende winstgevend uitpakt, dan komt de volgende stap aan bod: het paper traden. Hoe presteert het systeem in echte marktomstandigheden, waarin men niet het voordeel van ‘hindsight’ (kennis achteraf) heeft? Een hoop beleggers, die een dag door omstandigheden niet konden handelen, weten achteraf precies dat ze juist die dag veel geld hebben laten liggen. Kijkend naar de grafiek van die dag, was het die dag wel heel gemakkelijk om veel geld te verdienen. Kijken naar een grafiek met ‘hindsight’ dus met terugwerkende kracht is een stuk gemakkelijker. In het voetbal heb je dat ook en trainer Co Adriaanse noemt dat scorebordjournalistiek. Achteraf met de kennis van de uitslag conclusies trekken. De effectiviteit van backtesting is gebaseerd op de theorie dat wat er is gebeurd in het verleden weer ZAL gebeuren in de toekomst. Ook kunt u


Succesvol Beleggen zo veel tijd besparen, zeker als u 2 jaar gaat backtesten, want anders weet u pas na 2 jaar of een systeem werkbaar is. Deze tijd heeft u over het algemeen niet. Als u serieus bent over uw succes met trading moet u uw strategie eerst testen op een papieren effectenrekening. Paper traden, dus het echt hanteren van uw systeem op real time basis met een dummy account, waar nog niet met echt geld gehandeld wordt, is een manier om uw systeem op betrouwbaarheid te testen.

4.2.2 Waarom testen De grootste vijand van een handelaar is hijzelf (zijn ego) en het gebrek aan discipline. Handelaren verliezen geld omdat zij een gebrek aan discipline hebben, dit wordt in Hoofdstuk 5 uitvoerig besproken. Uw trading/beleggings plan zou uitstekend kunnen zijn, maar als u niet de discipline heeft om het te volgen, dan is het einde oefening. Het eerst handelen van uw strategie op een demo effectenrekening zal helpen om vertrouwen te winnen in de strategie en zorgt voor het ontwikkelen van de broodnodige discipline om er daadwerkelijk geld mee te verdienen. Pas dan kunt u merken hoe goed uw systeem in werkelijkheid werkt. U krijgt te maken met slippage, dat u bij een signaal niet op die prijs de markt in komt, maar meer moet betalen. Ook leert u hoe u om moet gaan met exit technieken en stoplosses, die ook slippage kunnen hebben.

U leert onder welke omstandigheden uw systeem het beste rendeert en dus ook wanneer juist minder. De risk/reward verhouding, de verhouding tussen risico en opbrengst wordt duidelijker. Zo krijgt u dus alle inzichten of dit systeem voor u de juiste is. Uw persoonlijkheid moet namelijk ook passen bij uw systeem. Als u slecht tegen veel kleine verliezen kan, is het dan verstandig om een systeem te hebben dat voor enkele klappers gaat en dus vaker verlies dan winst heeft in aantallen trades? Wij denken van niet. Ook belangrijk is dat u dusdanige aantallen trades heeft gedaan, dat u met recht iets kunt zeggen over de betrouwbaarheid van uw systeem. Hoe meer transacties u heeft gebruikt in uw backtesting, des te groter de kans dat uw trading strategie zal slagen in de toekomst. Als u het namelijk niet test dan zult u sneller de discipline missen als het even tegenzit. Als u een backtest uitvoert met slechte resultaten, begin er dan helemaal niet aan. Denk niet dit was maar een test en in het echt zal het beter zijn, want het is toch een goed systeem. Tevens is belangrijk dat u de juiste gegevens uit de test haalt.


Succesvol Beleggen Kijk eens naar de volgende tabel: Aantal trades

50

100

200

300

500

Foutmarge

14%

10%

7%

6%

4%

Als laatste mogelijkheid kunt u een ‘Monte Carlo’ simulatie doen, waar u een opeenvolgend aantal transacties doet met uw handelssysteem, die in willekeurige volgorde zijn gedaan en waar het rendement en de maximale drawdown (verlies vanaf de maximale top) wordt berekend. Het proces wordt honderden keren gedaan, telkens met een herhaalde verschillende willekeurige (random) opeenvolging van dezelfde trades. U kunt dan een vraag beantwoorden, zoals: Als 5 % van de rekening wordt geriskeerd op elke trade, wat is dan de kans dat de maximale drawdown minder zal zijn dan 25 %. Zo krijgt u belangrijke informatie over dat systeem. Zijn de prestaties zoals verwacht mag worden uit de backtest en ‘Monte Carlo’ simulatie, dan wordt het tijd om het systeem met echt geld te gaan traden. Laten we eerst dieper ingaan op systeem traden.

Paragraaf 4.3 Systeem trading Een systeem is eigenlijk een set met regels die u hanteert om te bepalen wanneer u koop- en verkoopbeslissingen neemt. Als u uw systeem goed wilt ontwikkelen, moet u naar veel zaken bekijken, zoals we in de vorige paragraaf al gezien hebben. We moeten niet alleen kijken naar de nettowinst, maar ook kijken naar de win/verlies-ratio, naar de maximaal verwachte ‘losing streaks’ (aantal verliesgevende trades) en naar de ‘maximale drawdown’ (maximaal verlies op een trade). De verwachtingswaarde geeft aan hoeveel er gemiddeld verloren of gewonnen wordt op elke geriskeerde euro. Alleen tradingsystemen met een positieve verwachtingswaarde geven op de langere termijn (theoretisch) een positief rendement. De win/verlies-ratio geeft aan hoeveel trades er met een winst wordt gesloten ten opzichte van het aantal trades dat met verlies wordt gesloten. Aan de hand van alleen de win/loss-ratio is echter niet te bepalen of het een goed tradingsysteem is. Bijvoorbeeld: Een tradingsysteem heeft een winst/verlies-ratio van 4:1, wat betekent dat er van elke 5 trades er 4 met winst en 1 met verlies wordt gesloten. Dat is erg interessant zult u misschien denken, maar als het verlies op die ene verliezende trade 5 keer zo groot is als de winst op de 4 winnende trades wordt er per saldo nog steeds verlies gemaakt! Met een lage win/verlies-ratio zullen de ‘losing streaks’ langer zijn. Een ‘losing streak’ is een reeks verliezende trades achter elkaar zonder één winnende trade. Het is belangrijk om inzicht te krijgen in een tradingsysteem hoe lang de ’losing streaks’ ongeveer kunnen worden, zodat als het even tegen zit, u zich hierop mentaal kunt voorbereiden. ‘Losing streaks’ van 5 à 6 trades op rij zijn vrij normaal. 72 Copyright 2014 OptieAcademy

Succesvol Beleggen Ook is het verstandig om inzichtelijk te hebben hoe diep de ‘draw downs’ kunnen zijn van een tradingsysteem. Een ‘draw down’ is een terugval in kapitaal doordat er in een bepaalde periode meer geld wordt verloren op trades dan gewonnen. Er bestaan systemen die jaar in jaar uit bovengemiddelde rendementen geven, maar die ook grote draw downs moeten doorstaan. Wie tijdens een draw down zijn vertrouwen in een systeem opgeeft, kan daar dus later weleens spijt van krijgen. Wie de kenmerken van zijn tradingsysteem kent, kan in periode van ‘underperformance’ goed onderscheiden of het incidenteel of structureel is. Hoe beter u weet in welke markten uw systeem werkt, des te beter u kunt beoordelen of uw systeem nog werkt in de huidige marktomstandigheden. Heel vaak zie je dat de nettowinst licht daalt wanneer je het plaatsen van de stops veranderd, maar dat daarbij de andere factoren drastisch verbeteren. Beleg volgens uw eigen persoonlijkheid Volg niet blindelings iemand anders zijn trading adviezen. Alleen omdat iemand het heel goed kan doen met zijn methode, betekent nog niet dat dat ook zal werken voor u. We hebben allemaal verschillende marktinzichten, denkprocessen, risicotolerantie niveaus, en marktervaring. Veel beleggers denken dat zelf een systeem ontwikkelen veel tijd en energie kost en dat kan ook zo zijn. Het gaat er echter natuurlijk om wat het uiteindelijk op zal leveren, maar dat terzijde. Een alternatief kan zijn voor iemand die vandaag nog wil beginnen om een syteem van een derde te kopen/leasen. Bedenk dan dat als u zelf een heel goed systeem zou hebben, zou u het dan voor een appel en een ei verkopen. Dat lijkt me niet waarschijnlijk. Harry heeft ook ooit met een groepje traders een systeem gekocht, een breakout systeem op de S&P, wat ons een paar honderd procent rendement heeft opgeleverd, maar uiteindelijk door verdeeldheid en ruzie toch eindigde met ongeveer een 100% winst. Wij hadden toen een deal gesloten om pas het systeem te betalen nadat we winst hadden behaald, hetgeen binnen enkele weken geschiedde. Belangrijk hierbij is wel dat u inzicht heeft in welke soort markt een systeem winstgevend is. Stel daarom uw eigen persoonlijke trading plan op en werk dit bij met wat u leert uit de markt. Het ontwikkelen van een trading plan en eraan vast te houden zijn de twee belangrijkste ingrediënten van de handelsdiscipline (zie Hoofdstuk 5). Pas ook op voor de valkuil van de over-optimalisatie: U kunt bijna alle verliezen elimineren door toevoeging van genoeg regels, maar dat zal resulteren in een strategie die vrijwel altijd waardeloos zal zijn. Dit wordt ook wel ‘curvefitting’ genoemd. Alleen onder de meest perfecte omstandigheden uit het verleden werkt uw systeem. Er worden dan regels toegevoegd, zoals handel niet op een Maandag en in Januari en April en niet na 4 dagen van aaneenvolgende stijging. Wij vinden dat een systeem robuust moet zijn, wat wil zeggen dat het bijvoorbeeld niet alleen bij een MA cross van de MA 35 en 69 werkt, maar ook bij de 33 en 68 cross. Dus onder verschillende omstandigheden krijgt u bevredigende resultaten. Zo kunt u ook uw stops en entries variëren en uw winstmarges. 73 Copyright 2014 OptieAcademy

Succesvol Beleggen Een andere valkuil is het optimaliseren van de beste parameters. Zo wordt er continu met een parameter ‘gefinetuned’ tot een perfect resultaat wordt geboekt. Belangrijk is dat het systeem bij veranderende omstandigheden goede resultaten boekt. Basisregels voor een goed systeem: De beste trading systemen hebben minder dan tien regels. Handel alleen op elektronische markten, zodat commissies lager zijn en u direct na uw entry uw exit kunt invoeren. Heb realistische verwachtingen. Verliezen zijn onderdeel van het spel. Zorg ervoor dat uw trading strategie gebruik maakt van kleine stoplosses en dat uw winstdoelstellingen groter zijn dan de stops. Minimale risk rewardverhouding moet zijn 1: op 1,5. Zorg voor een systeem wat vaak handelt. Hoe hoger uw trading frequentie, des te kleiner de kans is op een verliesmaand. Uw systeem moet u toestaan om klein te beginnen en groot te groeien. Maak niet de fout om bij verlies uw inzet te verdubbelen, een losing streak zorgt dan dat u uw account opblaast. Exit punten moeten gemakkelijk te bepalen zijn. Gebruik daarom ‘bracket orders’, waarbij u een combinatieorder inlegt van zowel profit als stop en waar alleen die als eerste gaat wordt uitgevoerd (One Cancels Other). Uw trading strategie moet meer winnaars dan 50 % hebben. De psychologische druk bij systemen met een lager % is enorm. U moet uw systeem zodanig getest hebben (liefst meer dan 100 trades) dat u de foutmarge van de gesteste periode heel erg verkleint. Zorg dat u uw systeem lange tijd onder dezelfde condities heeft getest. Futures handel die begint met elektronische handel, zal een ander soort handelaar trekken dan een open outcry handel, dus de eigenschappen van de beide markten kunnen heel anders zijn. Concluderend kunnen we stellen dat u een solide trading strategie MOET hebben. Een trading strategie zorgt er namelijk voor dat uw kans om te slagen met de effectenhandel flink toenemen. Het hebben van een trading strategie betekent het hebben van een vooraf gedefinieerde set van regels die u heeft ontwikkeld voor uw trading. Het betekent weten wat u doet in plaats van alleen maar gokken. Helaas beginnen veel te veel mensen met beleggen zonder een duidelijke strategie, wat betekent dat ze volledig onvoorbereid de markt ingaan. Met een duidelijke en uitvoerig geteste trading strategie bent u de massa ver vooruit, waardoor uw kansen om geld te verdienen met de beurshandel flink toenemen.


Succesvol Beleggen Wij denken dat iedere trader tenminste 2 trading strategieën moet hebben. Bedenk dat als u alleen een trendvolgende strategie zou hanteren, die u gemiddeld in slechts 20 % van de tijd kunt gebruiken, betekent dat u de rest van de tijd moet wachten. Veel traders kunnen dat niet, want dan halen ze hun verwachte opbrengst niet en vaak hebben zij ook de mentaliteit niet om 80% van de tijd te wachten, nog afgezien van de trading kansen, die u laat liggen als u op uw handen moet zitten. Ook moet u leren om, als u een ‘living’ wilt halen uit trading, dat u het aantal contracten moet ophogen, want als u met 1 contract handelt, kunt u niet genoeg verdienen om er een inkomen uit te halen. Ik heb meegemaakt bij een futurestrader, die voor mij werkte dat, zolang hij met 1 lot handelde, hij regelmatig geld verdiende, maar toen hij groter ging handelen, het opeens niet meer lukte. Probeer daarom het geldeffect tijdens de handel buiten spel te zetten. Denk in punten en niet in geld. Probeer objectief te handelen en dus niet op basis van je ‘profit & loss’. In de volgende paragraaf gaan we dit ‘moneymanagement’ behandelen

Subparagraaf 4.3.1 Automatisch tradingsysteem Een mogelijkheid is dat als u een handelssysteem heeft bedacht, u deze automatisch gaat handelen. We zien hierbij even af van de mogelijkheden die de broker moet bieden om dat mogelijk te maken, maar de laatste jaren zijn er bij gespecialiseerde brokers veel mogelijkheden om met uw eigen systeemregels een handelssyteem te maken wat geheel automatisch de trades uitvoert. Dit betekent dus zonder tussenkomst van u. U voert de regels in het systeem en de rest gaat volautomatisch. Dat dit niet zonder risico is, spreekt natuurlijk vanzelf. Een computerfout is snel gemaakt. Voordelen Elimineert emoties (zie hoofdstuk 5). Niet nodig om zelf beslissingen te nemen. Het systeem is volautomatisch. Zorgt voor consistentie. Er wordt op dezelfde parameters gehandeld. Risico controle. Bekend is wat de winst en verlies risicoverhouding is. Op meerdere markten toepasbaar. Bij liquide markten handelt u ermee op dezelfde wijze. Systeem kan op statistische relevantie getest worden. Hoe meer trades hoe meer inzicht. Nadelen Elk systeem kan met zelfgekozen voorbeelden er goed uitzien U moet voldoende onderzoek doen, dus niet een paar voorbeelden, om te bepalen of een systeem echt rendeert. Ieder systeem werkt natuurlijk soms wel en als je aan ‘cherry picking’ gaat doen, kun je wel een paar goede voorbeelden eruit selecteren. Dit zegt echt niets of een systeem goed werkt in de toekomst. Wat bij één fonds werkt, hoeft niet op te gaan bij een ander.


Succesvol Beleggen Wat bij een S&P 500 index werkt, hoeft niet op te gaan voor iets heel anders zoals Goud. Iedere ticker heeft zijn eigen hoedanigheden waarop het beoordeeld moet worden. De dagelijkse bewegelijkheid kan ook een rol spelen. Parameter overkill Het gevaar van meerdere parameters te gebruiken, is dat je met genoeg computergeheugen altijd wel een combinatie kan vinden die het geweldig heeft gedaan in het verleden. Dit wil niet zeggen dat dezelfde resultaten in de toekomst ook behaald zullen worden. Het resultaat kan aan de bijzondere bewegingen van de individuele ticker worden toegeschreven en niet aan het systeem. Het systeem moet robuust zijn. Testomgeving niet zoals werkelijkheid Een gevaar is dat een systeem getest wordt zonder dat de kosten erin worden verwerkt en tegen welke prijs echt gehandeld kan worden, nadat er een koop/verkoopsignaal wordt gegeven. Deze ‘slippage’ kan de geteste resultaten onder flinke druk zetten. De tijdsduur van de testperiode kan heel bepalend zijn voor de uitkomsten. Als de testperiode bijvoorbeeld van 12 maanden naar 11 maanden gaat of later ingaat, kunnen de uitkomsten grote verschillen laten zien.

Paragraaf 4.4 Money management Inleiding Het belangrijkste voor een onderneming is dat die weet te overleven en in de markt blijft. Dit kan alleen als er goed met geld wordt omgegaan en er geen dermate grote verliezen worden geleden, (die al het kapitaal opslokken) zodat er uiteindelijk winst kan worden gemaakt. Dit kunnen we ook toepassen bij het traden. Helaas besluit de meerderheid van de nieuwe traders, dat zij niet de mentaliteit of de middelen meer hebben om hun droom van ‘Trading for a living’ waar te maken. Goede traders gebruiken een stop-loss, maar succesvolle traders gebruiken een winstdoel!


Succesvol Beleggen Een tradingplan definieert wat wordt verondersteld te worden gedaan, waarom, wanneer, en hoe. Het heeft betrekking op de handelaar zijn persoonlijkheid, persoonlijke verwachtingen, risk management regels en de handelsregels. Een trading plan verwijdert alle slechte besluitvorming in de hitte van het moment. Uw emoties kunnen opspelen wanneer geld op het spel staat, waardoor u irrationele beslissingen kan nemen. U moet zorgen dat dat niet gebeurt. Duidelijke regels met hoeveel geld u in de markt gaat, verbetert de kans dat u zich niet aan de emoties overgeeft, zoals in het volgende hoofdstuk verder uitgelegd wordt. Hoeveel kapitaal inzetten? In het algemeen kun je zeggen dat je maximaal 3 % van je totale kapitaal op een trade inzet, dus (maximaal) €3000 bij een handelskapitaal van €100.000. Voor het bepalen van een positiegrootte als particulier moet je altijd kijken welk risico je wilt lopen. De absolute investering is dus niet alleen zaligmakend. U kunt 1 call kopen die 4 jaar loopt voor €20 of 10 calls van €2 met een looptijd van 6 maanden of 100 calls van een weekoptie voor €0,20. In alle gevallen investeert u dan €2000 (ex. kosten), maar de risicoverhouding is compleet anders. Dat is ook het leuke aan opties: van heel defensief tot heel speculatief. U moet dan ook niet naar het absolute bedrag kijken, maar naar het risicoplaatje. U kunt dan zeggen: van die investering van €2000 wil ik maximaal 50% verliezen, dus €1000. Op termijn kan een aandeel/index echter meer beweging tonen dan verwacht, zeker als het neerwaarts gaat. Edge Om structureel winst te maken heeft u een edge (voordeel) nodig die statistisch, mathematisch en gedisciplineerd is! Hiertoe heeft u, zoals we eerder behandeld hebben, een systeem waarin u een edge heeft en dit gedisciplineerd uitvoert, anders bent u inderdaad slechts aan het gokken. Bijvoorbeeld: Een tradingsysteem heeft een winst/verlies-ratio van 4:1, wat betekent dat er van elke 5 trades er 4 met winst en 1 met verlies wordt gesloten. Dat is erg interessant zult u misschien denken, maar als het verlies op die ene verliezende trade 5 keer zo groot is als de winst per trade op de 4 winnende trades wordt er per saldo nog steeds verlies gemaakt! Zonder een trading plan, zou u een ‘cowboy handelaar’ zijn, die uit de heup schiet. Dat is niet handelen, maar dat is gokken! Gokken doet u in het casino en niet op de beurs.

4.4.1 Ralph Vince Experiment Ralph Vince is een financiële investeerder die een zeer beroemd experiment deed. Hij nam 40 academici, (uitgezonderd statistiek en handel) en zette ze aan de handel met een simulatie computerspel. In het spel kreeg iedereen €1.000 en 100 transacties, met een gelijk 60 % winstpercentage.


Succesvol Beleggen Als ze wonnen, wonnen ze de hoeveelheid geld dat ze riskeerden. Als ze verloren, was het de hoeveelheid geld die ze verloren datgene wat ze riskeerden. Zoals u merkt hadden ze allemaal een winstgevende tradingstrategie. Dus, nadat ze allemaal hun 100 trades hadden voltooid , hoeveel geld verdienden ze echt, denkt u? Toch meer dan de helft, immers als ze een winstgevende strategie hebben? Helaas dat is slechts voor 2 mensen het geval! En waarom? Omdat ze vielen in eeuwenoude valkuilen: slecht money management, misvatting van de gokker en gebrek aan discipline, begeleiding en ervaring. Moneymanagement spel Zelf doen wij in onze masterclasses ook een money management spel, waarin wij met echt geld (slechts €2) gaan handelen volgens een systeem waarin iedereen dezelfde winstkansen heeft. Ondanks een goede risk/reward verhouding van zelfs 1:1,5 wordt er vaker dan verwacht geld verloren en zelfs ook accounts opgeblazen. Dit komt overeen met het R. Vince experiment. Wij hanteren de filosofie van de 3M’s. Dat zijn Methode (vergelijkbaar met handelssysteem), Moneymanagement en Mindset. We hebben recent er een 4de M aan toegevoegd, die van Mentor (coach). Meerdere onderzoeken laten zien dat een op zich goede Methode door een slechte Mindset en verkeerd Moneymanagement volledig om zeep kan worden geholpen. Een ‘losers’ mindset spreekt voor zich, maar een slecht money management is net zo bepalend voor een slecht resultaat.

4.4.2 Money Management Plan Het Money Management plan dient zo uitvoerig mogelijk te worden opgesteld, met daaronder een aantal handelsregels die de belegger zelf opstelt. Zo zou u uzelf kunnen verbieden om bij verlies bij te middelen: nooit (in uw nadeel) bijmiddelen dus! Iedere belegger heeft verschillende stijlen en handels ideeën die hij in het plan kan invoeren. Bepaal hoeveel kapitaal u wilt inzetten. Stel dat u €50.000 heeft om te handelen, dan zou u bijvoorbeeld 70% apart op een beleggingsrekening kunnen zetten voor uw lange termijn beleggingen en het resterende bedrag van €15.000 kunnen aanwenden om te traden. Stel dat u dermate grote risico’s hebt genomen en u verliest €15.000, dan is er nog altijd €35.000 op uw beleggingsrekening. U neemt dus als het ware risico voor 30% op uw handelsaccount. Uw handelssysteem moet dan een maximale drawdown hebben van minder dan 30%, laten we zeggen dat het 20% is. De drawdown zegt alleen iets over het verleden, dus dat kan in de toekomst nog erger zijn, bijvoorbeeld 1,5x zoveel, dus dan 30%. Anders omschreven: Account hoeveelheid = 1,5x Maximale Drawdown: 0,3 = 50.000


Succesvol Beleggen Bepaal het risico per trade U kunt vervolgens bepalen hoeveel geld u maximaal wilt verliezen per trade. Sommige beleggers hanteren een maximum verlies van 1,5% van het handelskapitaal per trade, maar in dit geval zou u kunnen volstaan met 5% per trade. 5% van €15.000 = €750 is dan het maximum risico wat u per positie zou mogen riskeren. Bepaal hoeveel risico u wilt lopen op alle openstaande posities Dit is een persoonlijke keuze, waar geen eenduidig antwoord op te geven is. Een regel zou kunnen zijn dat u bijvoorbeeld niet meer dan 10 openstaande posities wilt hebben en/of dat u niet meer dan 20% van je handelskapitaal aan openstaande posities wilt hebben. Een ander aspect is: posities in markten die met elkaar correleren. U kunt bijvoorbeeld stellen om niet meer dan 10% in totaal te riskeren op gelijksoortige markten. Als uw posities in de winst staan, dan wordt het risico ook groter en moet u nog scherper zijn op je stops, zodat u niet alles weer direct verspeelt als de koers weer tegen u in gaat. Diversificeer Hiermee samenhangend is dat als u verschillende posities heeft met een lage correlatie door diversificatie, u minder risico loopt. Bijvoorbeeld 2 verschillende handelssystemen die onafhankelijk van elkaar opereren en zelfs dermate verschillen dat het totale risico kleiner is dan dat er maar met 1 systeem wordt gehandeld. Zo voorkomt u ook de ‘bad luck’-factor, waarbij u met 1 systeem tegen een groot verlies aanloopt door gewoon domme pech. Er kan ook naar markten gediversificeerd worden. Bepaal uw positie op basis van risico Nadat u heeft bepaald hoeveel u wilt riskeren per positie, zou u de (instap- en uitstap)niveaus kunnen bepalen op basis van technische analyse. Op basis van de stoploss-niveaus zou het aantal te (ver)kopen aandelen bepaald kunnen worden. Bepaal uw risk/reward-ratio Het is ook belangrijk om uw risk/reward-ratio te bepalen. U kunt bijvoorbeeld een ratio van 2:1 hanteren, wat wil zeggen dat voor elke euro risico een winst moet worden behaald van €2. We zijn echt wel iets pragmatischer in dezen, want we kijken ook naar de waarschijnlijkheid van een trade. Bepaal uw ‘hakpunt’ per dag Ook is het belangrijk om een ‘hakpunt’ te bepalen per dag. Stel dat u dag handelaar bent, dan kunt u bijvoorbeeld stellen dat u niet meer dan €500 wilt verliezen per dag. Staat u op een gegeven moment €500 in de min, dan trekt u gewoon de stekker eruit voor de dag: sluit alle posities en gaat morgen weer verder. We hoorden van een riskmanager bij een groot handelshuis dat iedere handelaar aan het begin van de dag moest opschrijven hoe hij zich voelde en hoeveel risico hij wilde lopen. Als dat bijvoorbeeld vanwege een privésituatie niet goed was, werd er door hem helemaal niet gehandeld die dag. Voorkomen is immers beter dan genezen.


Succesvol Beleggen Overall ‘hakpunt’ Tot slot zou u een overall ‘hakpunt’ kunnen bepalen op basis van de accountgrootte. Stel dat u niet meer dan 30% van je kapitaal wilt verliezen, dan zou u bijvoorbeeld op basis van €15.000 een maximum verlies mogen hebben van €4.500,- waarna u even stopt met het handelen. In dat geval last u een pauze in en u evalueert uw handelssysteem. U kunt uzelf dan afvragen wat er fout is gegaan en wat u kunt veranderen.

4.4.3 Redenen waarom beleggers geld verliezen Er zijn 5 belangrijke redenen dat handelaren/beleggers geld verliezen:

1. Zij hebben gewoon een verkeerde visie van de markt en zetten in op een ‘spel’ waar dat bepalend is. 2. Zij verliezen hun discipline en geduld om hun eigen regels te volgen. Beleggers worden in dat geval bevangen en geleid door emotie en niet door hun handelsplan. De grootste vijand bij het beleggen bent u in feite zelf. 3. Zij begrijpen onvoldoende de aard van het risico en de kansen van een positie en hoe hun posities geoptimaliseerd kunnen worden. Met behulp van goed risicomanagement kunt u de ‘downside’ bepalen van uw aandelenportefeuille. U bepaalt dus zelf hoeveel u bereid bent maximaal te verliezen (per positie) door gebruik te maken van stoploss-orders. Met opties ligt dat moeilijker, omdat u overnight risico loopt en u dan niet kunt hedgen. 4. Beleggers laten verliezen vaak oplopen en nemen te snel winst. Bedenk dat ieder groot verlies met een klein verlies begint. Houd dan ook de verliezen beperkt en laat uw winsten doorlopen. 5. De belegger is doorgaans zijn eigen risk manager, waardoor een objectief oordeel van zijn positie niet mogelijk is. Dit noemen we ook wel een ‘dubbele pet’ situatie. Een idee kan zijn om uw vrouw, partner of goede vriend als ‘risk manager’ te benoemen. Waarom verliezen kort houden? Waarom is het zo belangrijk om uw vermogen te beschermen tegen grote verliezen? Wie 50% verliest op een aandeel moet zelfs een rendement maken van 100% om weer op het break-even niveau te komen. Afhankelijk van het verwachte rendement op uw beleggingen kan het dus jaren (of nooit) duren om uw beginvermogen weer terug te krijgen. Besef ook dat uw geld niet vrij voor andere beleggingen is. Waar kijkt een goede trader/belegger naar? •

Trade

•

Portefeuille

•

Tradingsysteem 80


Succesvol Beleggen Bij een trade wordt er door een goede trader gekeken naar risico per trade, entry/target/stop van de trade en de risk/reward-verhouding (r/r-verhouding). De trader bepaalt vooraf hoeveel kapitaal hij bereid is te riskeren per trade. Op welke koers hij wil instappen (de entry), welke koers hij wil bereiken met de trade (de target) en op welke koers hij verlies neemt (de stop). Voordat de trade wordt aangegaan, wordt ook nog gekeken naar de risk/reward-verhouding, die aangeeft hoeveel er verdiend kan worden ten opzichte van hoeveel geld er geriskeerd word. Stel u koopt 100 aandelen XYZ voor €10 per stuk. U gebruikt geen stoploss, dus uw potentieel verlies is €1.000. U verwacht dat het aandeel naar €15 gaat, wat een potentiële winst geeft van €500. Een rendement van 50% is niet verkeerd, zou u denken. Echter, u riskeert in dit voorbeeld €1000 om €500 te verdienen. Zou het niet veel interessanter zijn om €200 te riskeren (20% stoploss) om potentieel €500 te winnen? Dat kan door bijvoorbeeld een stoploss te plaatsen op €8. Met behulp van een goede risk/reward-verhouding kunt u dus rationeel bepalen of de potentiële trade wel zo’n goed idee is. This time it is different Ervaren beleggers weten dat dit de vijf gevaarlijkste woorden bij beleggen zijn: dit keer is het anders. Het is de aanname die beleggers door de geschiedenis heen heeft geplaagd. Alleen al in de laatste twintig jaar heeft deze visie de internet- en huizenbubbel gevoed. De bubbels zijn allemaal gebarsten, net als altijd het geval is. Een heel bekende bubbel dateert uit de Gouden Eeuw toen er met tulpenbollen gespeculeerd werd. De Tulpenmanie wordt door economen gezien als de eerste uitgebreid beschreven speculatie in de geschiedenis, die begon in 1634 en waaraan begin 1637 een abrupt einde kwam. In 1637 werden tulpenbollen evenveel waard als een Amsterdams grachtenpand!

De afgelopen jaren hebben we veel beleggers horen zeggen dat goedkope portefeuilles van indexfondsen werken voor anderen, maar niet voor hen. Deze mensen hebben een 'voor mij is het anders'-mentaliteit en geloven dat zij een grotere kans hebben de markt te verslaan door 81 Copyright 2014 OptieAcademy

Succesvol Beleggen actief te handelen. Deze beleggers zijn vrij eigenwijs en geloven niet in regels, maar op hun gevoel. Vaak komen zij echter bedrogen uit. Hoe een handelssysteem met hoge winstkansen te selecteren

1.

Gebruik alleen systemen met positieve verwachting winstkansen.

2.

Leer uw systeem goed door uitvoerig te backtesten.

3.

Gebruik een systeem dat op verschillende markten werkt.

4.

Gebruik solide handelsregels in uw systeem.

5.

Besteed net zo veel zorg aan de uitstap als aan de instap.

6.

Gebruik altijd een stoploss bij iedere trade.

7.

Gebruik een systeem dat consistente opbrengsten genereert.

8.

K.I.S.S. Keep it simple stupid.

9.

Gebruik een systeem in een hogere ‘time frame’ om u op trades alert te maken en om de stoploss te monitoren.

10.

Gebruik een systeem in een lagere ‘time frame’ om de in- en uitstap niveaus te stellen.

11.

Gebruik een systeem met een relatief lage drawdown.

12.

Weet welk bedrag u maximaal kunt verliezen.

13.

Kijk naar signalen in verschillende systemen om een trade te bevestigen.

14.

Als u een echte systematische trader/belegger wilt zijn, handel dan op IEDER signaal.

Heel belangrijk is dat u zich voor de volle 100% aan de opgestelde regels houdt. Als u denkt dat u het beter weet dan de markt en met een regel gaat schuiven, zult u voordat u het weet meer regels loslaten en emotioneel reageren op gebeurtenissen. Alleen met discipline en het in de hand houden van emoties kunt u deze hypes de baas blijven. Dit behandelen we in hoofdstuk 5.


Succesvol Beleggen

Hoofdstuk 5: Psychologie bij het beleggen Paragraaf 5.1 Discipline: sleutel tot succes Subparagraaf 5.1.1 Discipline Succes vereist discipline Om succes te krijgen met beleggen is discipline een absolute noodzaak, dat kunnen we niet vaak genoeg zeggen. Pas drie stappen van discipline toe: die voor het verkrijgen (koop), bij uitstappen (verkoop) en waar je naartoe gaat (doel). Brengen wij deze in de praktijk met behulp van technische analyse dan is de methode dat als het aandeel uit de trading range breekt u aan de bovenkant gaat kopen. Het uitstapproces begint wanneer het aandeel onder het trendkanaal breekt en de stop loss wordt geraakt. Dit is het proces van het afkappen van uw verliezen. Met andere woorden, als de reden waarom u het aandeel kocht niet langer aanwezig is, dan moet u op weg naar de uitgang. Ook is dit vaak iets waar beleggers hun discipline verliezen en blijven vasthouden aan verliezers. Ze overtuigen zichzelf dit is een goed aandeel, want die ‘goeroe’ heeft dat gezegd etc. Het enige goede aandeel is er één dat geld oplevert; voor verliefdheid is geen plaats. Met echt geld Vooral beginnende beleggers denken te weten dat zij zeker over discipline beschikken. Echter in de praktijk blijkt, dat ze dat alleen in de testfase met een ‘dummy account’ kunnen. Met echt geld handelen is echt een wereld van verschil. Een vriend van ons, die ook al ervaring had opgedaan als optiehandelaar, werkte voor een daghandelsbedrijf in aandelen. Maar zelfs na ruim 2 maanden handelde hij nog steeds niet met echt geld, ondanks dat hij een flinke winst had, zij het op papier. De eisen die gesteld worden zijn blijkbaar wel erg hoog. Als u dat vergelijkt met een particuliere belegger, die zonder kennis van zaken de markt opgaat, dan is het niet zo vreemd wie van de twee de slag wint. Karakteristieken Nederlandse online beleggers: 90% verliest Uit een onderzoek onder Nederlandse beleggers bij Alex, verricht door de Universiteit van Maastricht waarbij werd gekeken naar 66.146 accounts in de periode 2000 tot 2006, blijkt dat de gemiddelde leeftijd van beleggers 45 is en ze gemiddeld 3,5 transacties per maand uitvoeren met een gemiddelde maandelijkse transactiekosten van € 90. De groep beleggers bestaat voor 62% uit alleen mannen, 10% uit alleen vrouwen en 28% uit mannen en vrouwen met een gezamenlijke beleggingsrekening. Klik hier voor meer informatie over het onderzoek van Professor Eichholtz... Discipline onder hen is echter ver te zoeken, want veel handel leidt tot hoge transactiekosten, resulterend in lagere netto rendementen. De waarde van de portefeuille van de gemiddelde 83 Copyright 2014 OptieAcademy

Succesvol Beleggen onlinebelegger bedraagt €32.000. De prestaties van internetbeleggers blijken gemiddeld genomen over de onderzochte periode per maand -1,14% te bedragen. Wanneer transactiekosten worden meegenomen, blijkt de gemiddelde belegger maar liefst 1,76% te verliezen! Dat is dus 20% verlies op jaarbasis. Toch vinden velen van hen zich goede beleggers. Maar dat is te vergelijken met een automobilist die vindt dat hij in 80 % van de gevallen ook beter dan een gemiddelde chauffeur rijdt. Subparagraaf 5.1.2 Discipline om systeem te ontwikkelen en te volgen In het vorige hoofdstuk hebben we het uitgebreid gehad om een handelssysteem te ontwikkelen, die uitvoerig getest is. Daarna begint het natuurlijk pas echt wanneer het systeem gaat traden. Dan blijkt of u uit het juiste hout bent gesneden en het kan opbrengen om het systeem een echte kans te geven en niet bij het eerste zuchtje tegenwind de ‘Pijp aan Maarten’ te geven. Belangrijk is dat u de in uw handelsplan opgestelde regels volgt. Hier een voorbeeld. Handelsregels:

• • • • • • • • • • •

Wees selectief. Niet te grof inzetten. Tijdslimiet. Reden voor iedere trade. Goed instapniveau. Plaats altijd een stop-loss order. Neem afscheid van verliesgevende posities. Beleg met de trend mee. Denk als een professional. Vermijd grote verliezen. Kijk naar hogere time frames.

Heb geduld Geduld is een schone zaak, dat geldt zeker bij beleggen. Vergelijk het met vissen, waar u geduldig u dobber volgt, totdat er een beweging te zien is. Dan komt u in actie, maar niet eerder. Bedenk dat als u eenmaal een positie heeft ingenomen u ook geduld moet hebben dat de markt uw kant opgaat. De markt heeft altijd een beetje ruis en u moet uzelf daarom voldoende tijd geven dat de markt uw analyse deelt en uw kant opgaat. Zeker als u besluit om met opties te werken is dat van belang, maar meer daarover in een ander ebook Handelen in Opties als een Professional. Zolang uw analyse valide blijft en zolang uw stop-loss niveau nog niet is behaald, wacht u geduldig af. Echter dit wordt anders als de situatie verandert en uw stoploss wordt bereikt. Doe uw huiswerk Bij beleggen is het van belang dat u ervaring opdoet, vergelijkbaar met hoe u heeft leren zwemmen. U kunt droogzwemmen, maar pas in de praktijk als u langzaam het ondiepe water ingaat leert u echt zwemmen. Pas veel later duikt u in het diepe. Sommige traders bekijken de


Succesvol Beleggen markt iedere dag ook zo en steken voorzichtig een teen in het water en nemen met een kleine positie als het ware de temperatuur op. Voordat u een positie inneemt, heeft u gekeken of aan al uw handelsregels wordt voldaan. U kunt hiervoor een checklist maken. Ook heeft u eerst de nieuwsfeiten bekeken, zodat u weet wanneer er belangrijke cijfers komen. U weet ook uw mentale positie en heeft uw beleggingsbeslissing in alle rust genomen. Werk aan uw fouten Bedenk dat mislukken niet bestaat. Edison heeft voordat hij de gloeilamp in oktober 1879 ‘ontdekte’ eerst geduldig 1600 maal materialen uitgeprobeerd die niet werkten. Doe uw voordeel met uw leerervaringen en wees blij dat u iets kunt leren van een fout. Zaak is wel dat u uw fouten evalueert. Een mogelijkheid is om een logboek te maken, waarin u verschillende fouten karakteriseert en in kaart brengt om daarmee inzicht te krijgen in uw ‘foutgedrag’. Wees baas over uw geest en over uw resultaten. Er zijn geen mensen zonder hulpbronnen, alleen mensen die hun hulpbronnen niet gebruiken. Mensen kunnen altijd blijven leren, want niemand is volmaakt. Zo handelt een bekende Amerikaanse trader altijd de eerste trade van de dag met 1 Future. Als hij daarmee verliest, dan bedankt hij de markt voor de informatie die hij ontvangen heeft en dat dat de prijs (van het verlies) meer dan waard was. Zo is het verlies eigenlijk de prijs van informatie geworden en daarmee eigenlijk een winst geworden, want het verlies wordt zo beperkt. Blijf zo lang mogelijk in een winstgevende positie Beleggers die ooit de spanning hebben ervaren van een grote verliesgevende positie, hebben nog al eens de neiging om, wanneer het wel eens goed gaat, met een kleine winst van 1 of 2 euro’s uit de markt te stappen. Hiertoe hadden wij vroeger het gezegde: ’If you can’t stand the heat, stay out the kitchen’. Als u niet tegen de druk kunt, handel dan niet een (te) grote positie. Deze neiging tot snel winst te nemen is een grove denkfout. Bedenk dat ieder systeem veel verliezers kent, zeker ook een trendvolgend systeem. Als u dan de winst niet ‘laat lopen’ dan zult u overall niet verdienen door de ook aanwezige verliezen. Anders gezegd: u heeft de winst broodnodig om rendement te behalen. Zolang uw analyse juist is, moet u proberen om (een deel van) uw positie te laten lopen in uw voordeel. Denk daarbij aan de vis, waarbij u de kop en de staart aan een ander laat, maar wel genoeg te eten heeft aan het middenstuk. U hoeft niet op de top te verkopen om toch voldoende winst te maken. U weet immers niet van tevoren hoe lang de trend doorzet. Emoties beheersen Angst en hebzucht zijn in de meerderheid van de gevallen oorzaak van het mislukken van een beleggingssysteem. U zult moeten accepteren dat de beurs onzeker is. Vaak genoeg horen we


Succesvol Beleggen van beleggers dat ze binnenkort in de markt gaan stappen, maar nu nog even niet, want ‘de markt is momenteel onzeker’. Ons antwoord daarop is dan: heeft u ooit een zekere beurs meegemaakt? Immers iedere dag zijn er problemen en redenen genoeg waarom een beurs riskant te noemen is, maar onzekerheid kan juist een genoegen zijn, als u door paniek van een andere belegger goedkoop een aandeel kan kopen om daarna als de paniek over is deze weer aan een hebzuchtige belegger te verkopen.

Een bekend gezegde sluit hier goed bij aan: ‘Markets rise against a wall of worries’. Het vermogen van de markten om tegen een muur van zorgen te klimmen weerspiegelt het vertrouwen van beleggers dat deze kwesties ooit zullen worden opgelost.

Paragraaf 5.2 Gevaar van overtrading In deze paragraaf zullen we nader ingaan op het gevaar van overtrading, oftewel het te veel en te vaak willen handelen/beleggen. Beleggers trappen vaak in de valkuil om te denken dat als er meer en vaker wordt belegd, dat er dan een beter resultaat wordt behaald. Niets is echter minder waar. De gedachte hierbij is dat beleggers denken dat als je vaker handelt er altijd wel een goede belegging bij zal zitten. Ook wordt vaak gedacht dat zolang je maar in de markt zit dat je dan een kans hebt, anders loop je het risico een klapper te zullen mislopen. Weer andere beleggers zullen weer geneigd zijn korte ritjes te pakken, dus kleine winsten binnenhalen onder het motto: ‘van winstnemen is nog nooit iemand armer geworden…’. Dat is weliswaar zo, maar wij voegen er nog aan toe: ‘...maar ook niet rijker’. Wij pleiten er dan ook voor om zoveel mogelijk winsten te laten lopen, hoe moeilijk dat ook is. Het te veel en te vaak willen handelen/beleggen werkt meestal contraproductief. Als winsten heel snel worden binnengehaald, dan zal een belegger zelden of nooit een grote klapper maken. En dan hebben we nog niet eens over de transactiekosten die behoorlijk kunnen oplopen als er veel wordt gehandeld, zeker als er ook nog bij een dure broker/bank wordt gehandeld. Zoals we eerder hebben gesteld vereist succesvol beleggen uiterste discipline en geduld. Het is dus zaak om selectief te zijn en niet op elke kans te willen inspringen. Zonder deze discipline, zal 86 Copyright 2014 OptieAcademy

Succesvol Beleggen beleggen een ongecontroleerd en gevaarlijke, verliesgevende hobby worden. Uit onze eigen ervaring met beleggingen en wat we ervaarden van beleggers die deelnamen aan onze Masterclasses, zagen we dat de beste beleggingen werden gedaan gebaseerd op discipline, winnende mindset en een juiste strategie. Beleggers die de neiging hebben om veel te veel te handelen zullen hun kans op succes aanzienlijk verkleinen en zeker als er zonder beleggingsplan wordt belegd. Het feit dat 90% van de beleggers geld verliest op de beurs, komt meestal voort uit het feit dat zonder beleggingsplan wordt gewerkt en er ook veel te veel en te vaak wordt gehandeld. Subparagraaf 5.2.1 Zelfoverschatting Bogend op 40 jaar beurservaring, kunnen wij constateren dat er veel beleggers zijn die zichzelf overschatten. Wij hebben een aantal mensen op de optiebeurs heel groot zien worden, maar ook weer alles zien verliezen. Zo gewonnen, zo geronnen. Zelfoverschatting is slechts één van de psychologische valkuilen waar u in kan tuimelen, naast kuddegedrag, onder- en overreactie, ćonfirmation bias´ en verliesaversie. Kennis van psychologische aspecten is van groot belang, niet alleen om begrip te krijgen voor de drijfveren van het eigen denken en handelen, maar ook voor die van andere particuliere beleggers. Subparagraaf 5.2.2 Redenen van te veel en te vaak beleggen De redenen dat beleggers te veel en/of te vaak beleggen/handelen, kunnen in twee categorieën worden ingedeeld. Ten eerste op basis van de emotie van de belegger zelf, dus interne- en ten tweede op basis van externe factoren, zoals de beleggingsomgeving waaraan de belegger bloot wordt gesteld.

De emotionele reden is gemakkelijk te begrijpen, want hieraan liggen primair angst, hebzucht en spanning ten grondslag. Externe factoren die u kunnen aanzetten tot veel beleggen, zijn bijvoorbeeld de brokers/banken die heel veel mogelijkheden bieden om op een laagdrempelige manier transacties te verrichten. Ook talloze beleggingssites en nieuws- en beleggingsdiensten kunnen prikkels voor beleggers geven om (veel) te handelen. Op de externe factoren gaan we minder in omdat we dit minder belangrijk achten dan de emotie waar iedere belegger mee worstelt.


Succesvol Beleggen Emotioneel overtraden Sommige beleggers beleggen puur voor de spanning en de kick en willen het liefst zoveel mogelijk in de markt zijn. We kunnen deze type belegger de ‘spanningzoeker’ noemen. Een dergelijk type belegger die zoveel mogelijk in de markt wil zijn om maar die ene kans niet te missen. En als er al een positie wordt gesloten, dan wordt er vaak direct een tegengestelde positie ingenomen door zogenaamd ‘dubbel te draaien’. Anekdote rusteloze en spanningzoekende handelaar Harry en Jan Robert hadden vroeger op de dealing room een dergelijke collegahandelaar. Hij kwam om 8:00 uur in de ochtend binnen op kantoor en kondigde aan om het ‘rustig aan te doen’. Nog geen kwartier later echter, zagen we dat hij voor de volle positie (‘full size’) in de markt was gegaan. Hij was een duidelijk voorbeeld van een spanningzoeker. ‘Profit & Loss’ Traden Komt het u weleens voor dat u op een aanzienlijk verlies stond en dat u koste wat het kost hier uit wilde komen? Dan deed u waarschijnlijk transacties om uw verliezen goed te maken en niet zozeer vanuit een gefundeerde beslissing. Dit fenomeen noemen wij ook wel ‘profit & Loss traden’, oftewel beleggen op basis van uw winst of verlies in plaats van op basis van uw vooraf bepaalde strategie. Beleggen uit wraak Inhakende op het voorgaande kunnen we ‘beleggen uit wraak’ toevoegen. Dat komt voort uit de gevoelens dat een belegger zijn geld terug wil van de markt, omdat hij aanzienlijke verliezen heeft geleden. Hij heeft in dit geval het gevoel dat de markt hem heeft ‘gepakt’. Dit gevoel is natuurlijk begrijpelijk, maar slaat in ieder geval nergens op omdat de belegger altijd verantwoordelijk is voor zijn eigen resultaat. De markt heeft geen geheugen en is een collectief geheel. Een winst of verlies kan een belegger beter accepteren en aan de hand van het eerder besproken beleggersjournaal kan het resultaat worden geanalyseerd. Op deze manier kunt u zo objectief mogelijk blijven en iedere kans op zijn eigen merites beoordelen. Beleggen op basis van ego Verlies maken op de beurs hoort erbij en kan het beste los worden gezien van de ego. Als u met een verliesgevende positie wordt geconfronteerd, dan is het beter om dit maar te accepteren en er niet tegen te vechten. Als u tegen de markt vecht, vecht u gewoon tegen uw eigen ego. Ego kan u rare dingen laten doen want die is behoorlijk sterk. Als u als belegger uw eigen ego niet onder controle kunt houden, dan zou dat negatieve gevolgen kunnen hebben op uw beleggingsresultaat. Als het ego dominant is, dan is de kans groot dat u irrationele, emotionele beleggingsbeslissingen maakt. Ego staat dan voor Even Geen Omzet. Als u een slechte positie heeft, dan kunt u beter zo snel mogelijk posities sluiten. Zowel goede als slechte beleggingen zijn ‘part of the game’. Vat uw beleggingsresultaten niet persoonlijk op en u kunt beter niet op uw tafel slaan als u een verlies heeft. Beschouw dit als ‘kosten’ die u moet


Succesvol Beleggen maken die deel uitmaken van uw beleggingbusiness. Op deze wijze kunt u uw hoofd koel houden en kunt u zich blijven focussen op de kansen die de markt biedt. Subparagraaf 5.2.3 Word een betere belegger door niet te veel te beleggen Een betere belegger wordt u in ieder geval door niet te veel en te vaak willen handelen/beleggen. Door te veel te willen beleggen, kan dat uw focus aantasten en het gevaar ligt op de loer dat u dan irrationele en emotionele beslissingen gaat nemen. Als u punten herkent uit dit hoofdstuk, dan kunt u aan deze punten werken om een betere belegger te worden. Een betere belegger worden betekent ook dat u zoveel mogelijk emotionele beleggingsbeslissingen moet vermijden. Dit kunt u het beste doen door uw eigen beleggingsplan te volgen. Op deze wijze bent u dus goed voorbereid op de kansen die de markt biedt en weet u wat u dan te doen staat in bepaalde marktomstandigheden. Discipline komt voort uit het hebben van een goed beleggingsplan, waarin ook de juiste money management parameters zijn verwerkt. Een goed beleggingsplan helpt u dus om objectief uitstekende beleggingskansen te zien, waardoor u selectiever en met minder emotie zult beleggen. Redenen dat beleggers te veel en te vaak beleggen: 1. Voor de spanning en de kick. 2. Beleggen op basis van winst/verlies (P&L). 3. Beleggen op basis van wraakzucht. 4. Angst om de boot te missen. 5. Ego de overhand te laten spelen. 6. Slecht gebruik van stoploss-niveaus. 7. Het gemak van online beleggen. 8. Beleggen in zijwaartse markten. 9. Niet volgens plan en dus impulsief beleggen. Wat ervoor zou kunnen zorgen dat u niet te veel en te vaak belegt: 1. Volgens uw eigen strategie en plan handelen. 2. Discipline, discipline en discipline. 3. Niet achter de markt aanhollen, maar op het juiste moment wachten. 4. Posities niet vergroten die op verlies staan. 5. Als u in een verliesgevende serie zit: neem dan even een ‘time out’. 6. Iedere belegging staat op zichzelf en heeft niets te maken met uw vorige belegging. 7. Wees selectief bij inname posities: pak alleen de trades met hoge waarschijnlijkheid. 8. Verhoog de time frame. 89 Copyright 2014 OptieAcademy

Succesvol Beleggen 9. Focus uzelf op een beperkt aantal markten. 10. Ga niet beleggen omdat u zichzelf verveelt. 11. Beleg alleen in aandelen/markten die in een trend zitten of op het punt staan uit te breken. 12. Laat u zich niet verleiden door allerhande tools en mogelijkheden die online handelsplatformen u bieden om (meer) te beleggen. 13. Bepaal adequate stoploss-niveau’s. Nuttige vragen die u zichzelf kunt stellen: • Heb ik eigenlijk te veel en te vaak belegd? • Heb ik volgens plan belegd? • Zijn mijn beleggingen nog in lijn met mijn eigen risicoparameters? • Betaal ik teveel transactiekosten?

• Heb ik nog wel voldoende focus? • Heb ik niet te veel posities open staan?

Paragraaf 5.3 Grootste vijand van de belegger bent uzelf Beleggen is gemakkelijk, maar niet eenvoudig. Bij het beleggen is de grootste vijand van de belegger uzelf en niet zozeer de markt of anderen. Om een goed beleggingsresultaat te behalen staat de belegger (of zijn ego) zichzelf vaak in de weg. Daarom is het van zeer groot belang om je eigen zwaktes en sterktes te kennen. Want als u die kent, dan kunt u indien nodig eraan werken. Subparagraaf 5.3.1 U bent zelf verantwoordelijk voor uw beleggingen Te allen tijde bent u verantwoordelijk voor uw eigen resultaat. Het heeft dus helemaal geen zin om een ander of de markt de schuld te geven. U heeft namelijk de beslissing genomen om een aandeel te kopen of te verkopen op basis van een eigen strategie. U moet als belegger dus heel goed in uw schoenen staan om te kunnen wedijveren met de markt. Dit is een zeer competitieve omgeving, waarin zeer veel professionele marktpartijen actief zijn die met betere en duurdere systemen en budgetten werken dan u. Toch zijn wij ervan overtuigd dat ook u kunt wedijveren met de toptraders, mits u ook een winnende mindset heeft en een goed beleggingsplan hanteert. Als u ook leert te denken als een professional, dan gaat u vanzelf de goede richting op. OptieAcademy hanteert dan ook de volgende slogan: ‘Think, Talk and Trade like a winner’. Wij trachten van u een succesvolle belegger te maken, al ligt de sleutel van het succes uiteindelijk bij uzelf. Subparagraaf 5.3.2 Angst, hoop en zelfoverschatting Als een belegger vanuit angst en hoop opereert, dan loopt het 9 van de 10 gevallen verkeerd af, want dan spelen de emoties een veel te grote rol. Wij hebben veelvuldig in dit e-book gesteld, dat een goede en winnende mindset van cruciaal belang is voor het behalen van een goed resultaat. Uiteraard zijn de andere onderdelen zoals een goed money management en een goed beleggingssysteem (methode) ook zeer belangrijk, maar zonder een goede mindset is een belegger verloren. 90 Copyright 2014 OptieAcademy

Succesvol Beleggen In paragraaf Subparagraaf 5.4.1 gaan we nader in op de emoties hebzucht en angst. Zelfvertrouwen is uiteraard een goede eigenschap, maar te veel zelfvertrouwen waardoor een soort van halsstarrigheid gaat optreden is ook niet goed. Het grootste probleem ontstaat als een belegger zichzelf onaantastbaar voelt. Wij hebben op de optiebeurs ook de nodige handelaren zien komen en gaan die uiteindelijk te gronde gingen vanwege een aanzienlijke zelfoverschatting omdat zij zich boven de markt verheven voelden. Zeer grote posities die op verlies stonden, werden verdedigd ten koste van alles: oftewel verliesgevende posities werden uitgebreid. Op een gegeven moment was de markt een dusdanige richting op gegaan dat de risk managers of de clearing de stekker eruit trokken of dat de handelaar zelf de handdoek in de ring gooide als hij gedwongen werd om geld bij te storten. Dit kan voorkomen worden door u aan uw eigen beleggingsplan en money management-regels te houden. In dat geval kunt u dus objectief beoordelen of u nog in de juiste positie zit en zo niet, dan kunt u dus actie ondernemen. Subparagraaf 5.3.3 Hoe u zichzelf weer op de rails kunt krijgen Als u wordt geconfronteerd met een serie slechte (verliesgevende) beleggingen, dan kunt u gedesillusioneerd raken en op een gegeven moment ‘van het padje afraken’. Alles wat u doet, lijkt wel gedoemd te zijn om te mislukken en alle beleggingen draaien op verlies uit. Als u in een dergelijke fase zit, dan kunt u op dat moment het beste even een adempauze inlassen. Dat kunt u doen door bijvoorbeeld een korte vakantie te houden, of andere dingen te doen die weinig tot geen (beleggings)stress veroorzaken. Maar ga in ieder geval niet beleggen. Wat ook kan helpen is om terug te gaan naar de basis, door bijvoorbeeld ook naar uw beleggingsstrategie te kijken. U kunt dan evalueren wat er fout is gegaan en wat u beter kunt doen. Dat kunt u natuurlijk beter doen als u geen posities heeft, want dan kunt u met een frisse blik naar uw eigen strategie kijken. U kunt bijvoorbeeld kijken of uw beleggingsregels nog wel werken en dus valide in de huidige markt zijn. Als u bijvoorbeeld ziet dat u heel vaak bent uitgestopt, kan het raadzaam zijn om de stoploss-niveaus aan te passen. Merkt u bijvoorbeeld dat u op een bepaalde time frame te veel verliezen lijdt, dan kunt u bijvoorbeeld op een hoger time frame gaan beleggen. Wat wij zelf altijd doen als we een mindere periode hebben is het verkleinen van onze posities of helemaal uit de markt gaan. Vervolgens nemen we een (kleine) break en analyseren wij met elkaar de posities die niet zo goed zijn gelopen en uiteraard ook de beleggingen die wel goed zijn gegaan. En als het nodig is zullen we aan bepaalde knoppen gaan draaien, zoals onze handelssetup- en money management regels.

Paragraaf 5.4 Word betere belegger door uw emoties te beheersen Een betere belegger worden, betekent dat u in staat bent om uw emoties onder controle te houden en de innerlijke conflicten en slechte gewoonten te vermijden, zodat er met een heldere geest en objectieve blik gehandeld kan worden. 91 Copyright 2014 OptieAcademy

Succesvol Beleggen Een heldere geest is één van de meest cruciale zaken wat een belegger zou moeten bezitten. Beleggen vergt heel veel energie en mentale concentratie en alles waardoor u wordt afgeleid zal uw beleggingsresultaten beïnvloeden. Het maakt niet uit of u gestresst bent vanwege het laatste verlies of dat u andere persoonlijke problemen heeft die op uw gemoedstoestand drukten, u mag u door deze zaken niet laten afleiden. Als dat wel het geval is, zou u op dat moment eigenlijk niet moeten beleggen. Een goede belegger heeft een dermate goede mentale weerbaarheid dat dit geen invloed op hem heeft. En als dat het geval is dan zal hij waarschijnlijk stoppen met traden totdat hij er weer klaar voor is. Beleggen is dan ook een topsport. Blijf uzelf diverse vragen stellen: "wat zou een topbelegger in deze situatie doen?". Wees eerlijk naar uzelf toe en u zult op een gegeven moment de juiste dingen doen. Als u uzelf eigenwijs vindt en u bijvoorbeeld naar uw positie redeneert, dan bent u dus niet objectief en u moet dan een beetje afstand nemen. Bekijk de markt zo objectief mogelijk met een frisse blik en geef een eerlijke en objectieve analyse van de markt. Als u dit doet terwijl u long zit en u vindt dat u eigenlijk short moet zitten, sluit dan de positie. Hopen is geen goede strategie en als u te veel met de positie bezig bent, dan kijkt u niet meer objectief naar de markt. Juist als beleggers hun emoties beter onder controle houden met beleggen, zullen ze minder fouten maken. Dat stelt professor Hens van de Universiteit van Zürich in De Telegraaf. Zelfinzicht Tot nu toe werd altijd uitgegaan van rationeel beleggersgedrag, maar dat is een te beperkte denkwijze en pleit voor meer zelfinzicht in de psychologische afwegingen van beleggers en hun besluiten. Hoe beleggers beslissingen nemen en welke fouten ze daarbij maken. Oftewel, onderzoek hoe beleggers zich door hun emoties laten leiden en wat de gevolgen daarvan zijn voor hun beleggingsgedrag. Een voorbeeld is het ‘kuddegedrag’ wat je ziet als beleggers elkaar massaal nadoen met het kopen of verkopen van aandelen. Herhaling Ook herhaling is een veelgebruikte emotionele strategie van beleggers: gewoon doen wat eerder wél winst opleverde. Dat is handelen uit gewoonte, maar zorgt daarom juist voor minder rendement. Beleggingsperiode Door met uzelf een beleggingsperiode af te spreken kunt u de emoties onderdrukken. Aan het begin neemt u wat hogere risico’s dan aan het einde. Schakel eventueel ook hiervoor een onafhankelijke derde in, zoals OptieAcademy, die goed kan inschatten welke risico’s u momenteel loopt met uw beleggingsportefeuille. Zaken waar u voor moet waken zijn: hebzucht, angst, hoop, eigenwijsheid, gemakzucht en boosheid. Al deze factoren kunnen een belegger op meerdere manieren negatief raken, dus niet alleen in financieel opzicht. Dit kost heel veel negatieve energie en dit weerhoudt u van het


Succesvol Beleggen objectief handelen met een heldere geest. Hebzucht en angst, de belangrijkste emoties, worden nu extra besproken. Hebzucht Volgens de bekende massapsycholoog Jaap van Ginneken veroorzaakt het winnaarseffect een verandering in de hormoonhuishouding waardoor de winnaar zich alles denkt te kunnen permitteren. Je zou kunnen zeggen: ‘Testosteron takes over’. Ook in casino’s zie je gokkers in een winstmodus die ze niet meer kunnen stoppen. Ze wanen zich onoverwinnelijk, worden steeds hebzuchtiger en gaan meestal berooid naar huis. Veel traders overkomt hetzelfde. Na mooie winsten zullen ze dat ‘spel nog wel eens spelen’. Ze moeten traden. Als ze dan -tegen hun verwachtingen in- toch verliezen, is het ego zo opgeblazen dat ze hun verlies niet kunnen dragen. Dus willen ze dat wel even weer goedmaken….. Blijf dus kritisch op uw gedrag en weet wanneer het genoeg is. Angst: 1. Angst om de ‘move’ te missen. Beleggers die net een account geopend hebben, willen liever nog vandaag beginnen met handelen dan morgen. Juist vandaag begint in hun ogen de grote stijging en daar moeten ze direct van profiteren. Een dag wachten is te lang, want morgen betalen ze veel meer, daarvan zijn ze overtuigd. 2. Angst om winst terug te geven. Beleggers hebben angst dat ze de papieren winst op hun positie opeens helemaal mislopen. Vergelijkbaar met de angst van een wielrenner dat hij net voor de finishlijn nog wordt ingehaald. Hij kijkt dan ook continu achterom of hij wel echt voldoende voorsprong heeft voor de winst. Hierbij horen we vaak beleggers zeggen: Van winstnemen is nog nooit iemand armer geworden. Wij zeggen daarop: Ook niet rijker! 3. Angst om verlies te nemen. Deze heeft met het voorgaande te maken. Zolang we geen echt verlies nemen en het dus een papieren verlies is, voelt het nog niet als zodanig. Immers het kan nog goedkomen en de belegger zit in wat wij noemen, de ‘hoopfase’. Voor zo’n belegger is er niets erger dan dat hij op de low verkoopt en dat het aandeel dan weer flink gaat stijgen. Dat zijn ook de beleggers die hun stoploss niet respecteren of zelfs helemaal niet plaatsen. Verlies nemen hoort bij beleggen. Bedenk dat u bij een paardenrace beter inzet op een winnend paard, dan op een paard die kreupel loopt. 4. Angst om (te veel) geld te verliezen. Beleggers hebben een soort panische angst dat net als ze gaan kopen er iets verschrikkelijks gebeurt en ze heel veel opeens verliezen. De perceptie van de angst voor verlies is psychologisch ook sterker dan die aan winst en we gaan er ook anders mee om. Dit noemen we ook wel verliesaversie. Zie onderstaand voorbeeld.


Succesvol Beleggen Stel u heeft de keuze tussen twee mogelijkheden om een bedrag te winnen: A) 80% kans op €4000 en 20% kans op 0 winnen B) €3000 gegarandeerd ontvangen Stel u heeft de keuze tussen twee mogelijkheden om geld te betalen: C) 80% kans op €4000 en 20% kans op 0 betalen D) €3000 gegarandeerd betalen De meerderheid kiest bij test 1 voor B, de risicomijdende optie: winst pakken, terwijl de verwachte winst €200 hoger is bij A. Bij de tweede test kiest bijna echter iedereen voor C, de risicozoekende optie, ook al is het gemiddelde €200 verlies groter tot €3200. De menselijke afkeer van verlies zorgt voor opmerkelijk gedrag. Beleggers gaan anders om met winst dan met verlies. Emotioneel telt verlies 2 keer zwaarder dan winst. Verliesaversie kan er eveneens toe leiden dat beleggers er moeite mee hebben om aandelen waarop zij verlies hebben geleden te verkopen. Zij accepteren dit, waar nog bij komt dat zij dan tegenover de buitenwereld moeten toegeven dat zij verlies hebben geleden. Omgekeerd verkopen beleggers aandelen waarop zij winst hebben gemaakt te snel. Verantwoordelijkheid Sommige beleggers hebben de neiging om te denken dat men (de markt) erop uit is om hem te ‘pakken’. De waarheid is echter dat de trader zelf verantwoordelijk is voor de verliezen en niemand anders. Dus wees als belegger volwassen en neem de verantwoordelijkheid voor je fouten en kom zelf in actie om iets aan de situatie te doen. Dat kan bijvoorbeeld door het risico te beperken, dan wel de hele positie te sluiten. Door de markt of anderen de schuld te geven, zult u nooit verbeteren. Dus zorg ervoor dat u niet in een slachtofferrol raakt. Kijk naar het grote geheel. De som van bijvoorbeeld 50 of 100 trades bepaalt of u goed bezig bent, niet elke individuele trade. Wie de film Wallstreet 2 heeft gezien, kent de quote “Good day I’m okay, bad day I’m okay” wel. (Alleen daarom al een aanrader.) Een heldere mening van een ervaren trader die heeft afgeleerd om per dag het resultaat te bekijken. Hij weet dat hij op lange termijn winstgevend is, maar daar horen ook mindere dagen bij en hij laat zijn humeur er niet door beïnvloeden. Als u in een verliesgevende reeks zit, wat altijd wel een keer voorkomt, neem dan een adempauze en probeer er achter te komen waar dit aan ligt. Komt het bijvoorbeeld omdat u uw handelssysteem niet adequaat volgt of komt het juist omdat u geen goed handelsplan heeft? Wat ook de reden is, op dat moment is het niet verstandig om te traden als u in een zogenoemde ‘losing streak’ zit. Dus neem een pauze of reduceer uw posities aanzienlijk, totdat u weet te achterhalen wat er fout is gegaan en u dus uw hoofd weer helder weet te krijgen.


Succesvol Beleggen Subparagraaf 5.4.1 Vuistregels bij beleggen als de storm opsteekt U bent een speculant, geen belegger. U heeft de zeggenschap niet over een bedrijf, dus u kunt alleen maar speculeren over de prijs die een andere belegger in de toekomst wil betalen voor het aandeel dat u nu bezit, dus weten wanneer te houden en wanneer te verkopen. Asset-allocatie is de sleutel tot lange termijn succes. Door breed te spreiden kunt u volatiliteit reduceren. Een portefeuille met een lage volatiliteit doet het op de lange termijn beter, omdat het emotionele fouten voorkomt. U kunt niet hoog verkopen als u niet eerder laag heeft gekocht en vice versa. Veel beleggers falen als het op verkopen aankomt. Hebzucht en gierigheid spelen hen parten. Discipline is nodig om winst te nemen en een portefeuille in balans te brengen. Geen enkele beleggingsstrategie werkt altijd, maar je houden aan een strategie wel. Er zijn tijden dat de ene beleggingscategorie piekt, tot het tij keert. Echt goede beleggers houden vast aan hun strategie. Dat werkt op termijn beter dan het heen en weer springen en tussen wal en schip belanden. Kapitaal verliezen is een ramp, een kans missen niet. Wanneer en hoeveel is beslissend om het spel te winnen. Maak niet de fout alles op alles te zetten uit angst de kans te missen. Kansen komen met regelmaat van de klok voorbij. De meest kostbare en onvervangbare commodity is ‘tijd’. Sinds de eeuwwisseling hebben beleggers tweemaal moeten herstellen van een bearmarkt. Maar de tijd gaat voorbij en beleggers mogen die waarde van de tijdshorizon niet onderschatten in hun beleggingsstrategie. Verwar een cyclische trend niet met een oneindige richting. De ‘trend is your friend’, maar een trend kun je niet extrapoleren tot in het oneindige. Extremen bestaan niet. Een trend kan alleen je vriend zijn als je er alert op bent en zijn richting beseft. Als je aan de verkeerde kant van een trend zit, kan het je ergste vijand worden. Zodra je denkt dat je het weet, verkoop dan alles. Voor elk beroep krijgen we een uitgebreide opleiding, maar beleggen doen we met de minste kennis van zaken. Bij een bullmarkt groeit het zelfvertrouwen met de koersen. Al snel worden de winsten toegeschreven aan eigen kunde. Maar een bullmarkt vergoelijkt veel beleggingsfouten. Die fouten worden geopenbaard bij de eerstvolgende correctie. Of zoals een beursgoeroe ooit zei: bij het wisselen van de getijden in de zee zie je pas wie er kleren aan heeft. Een contraire belegger is eenzaam, maar heeft het vaak bij het juiste eind. De beste beleggingen zijn meestal die, die tegen de massa ingaan. Verkopen aan begerige- en kopen van angstige beleggers is moeilijk te doen zonder een strikte zelfbeheersing. Veel beleggers worden beïnvloed door de media en kunnen geen rationele beleggingsbeslissingen meer nemen. Let wel: alles draait om ‘timing’. John Maynard Keynes stelde ooit: “Markets can remain irrational longer than you can remain solvent.” Benchmarking performance dient alleen het welzijn van Wall Street. Het beste is om zo snel mogelijk te stoppen met het afmeten van uw prestaties aan een benchmark, die niets van doen heeft met uw doelen, risicobeleid en tijdshorizon. De enige benchmark die telt is het jaarlijkse rendement dat nodig is om uw beleggingsdoel te bereiken.


Succesvol Beleggen Subparagraaf 5.4.2 Manieren om uzelf mentaal te verzwakken Onderstaand een aantal manieren om uzelf mentaal te verzwakken: 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Vanuit uw eigen positie redeneren. Uit boosheid beleggen om wraak te nemen. Hebzuchtig zijn. Bang zijn om de ‘trekker over te halen’. Innerlijke conflicten hebben. Niet beleggen met een heldere geest. Denken dat de markt u wil ‘pakken’. Hopen dat de markt weer in je goede richting zal keren. Hopen dat de markt de trend altijd zal voortzetten. Eigenwijs en halsstarrig zijn.

Tot slot nog een aantal nuttige vragen die u zichzelf kunt stellen als u een positie heeft: • • •

‘Als ik nu geen positie zou hebben, wat zou ik dan nu doen?’ Als u op dat moment geen positie zou innemen, dan zou u op dat moment de positie moeten sluiten. ‘Laat ik mijn emoties de overhand spelen?’ ‘Hoe ga ik om met een ‘losing streak’ en hoe kom ik hier het beste uit?’

Subparagraaf 5.4.3 Manieren om uw hoofd helder te krijgen Onderstaand een aantal manieren om uw hoofd helder te krijgen: 1. Neem een pauze, dus een beleggingsstop. 2. Kijk naar de markt met een frisse blik. 3. Neem verlies en ga verder. 4. Heb er vertrouwen in dat u op de wave zit, dus dat u ‘in charge’ bent (en niet de markt). 5. Terug naar de basis gaan met handelsplan. 6. Check uw money management plan. 7. Denk en handel als een professional. 8. Stop met hopen en wees realistisch. 9. Stel realistische doelen. 10. Vraag om professionele hulp. OptieAcademy kan u daarbij helpen.


Succesvol Beleggen Appendix 1) OptieAcademy Checklist Checklist opzetten trades OptieAcademy: 1. Altijd de chart (grafiek) checken: Wat is de trend? Check voortschrijdend gemiddelden (moving averages (ema’s)), zijn er gaps (koershiaten)? Noteer de steun- en weerstandsniveau’s. Gebruik multiple time frames. 2. Altijd met de trend meehandelen: Bijvoorbeeld positie innemen en bij breakouts positie uitbreiden. 1-2-3 setups handelen. 3. Check14 daags Average True Range (ATR). Stop-loss/exits kun je definiëren a.d.h.v. ATR. Bijvoorbeeld ATR = 2 stop-loss, 2 maal ATR is 4 stop-loss. Als je op 50 positie inneemt, dan stop-loss op 46 zetten. 4. Kijken naar maandseries. Hoeveel tijd is nodig voor strategie? Beter iets langere termijn nemen dan je verwacht. Wij nemen bijvoorbeeld doorgaans 3 tot 6 maands opties. Want we houden er rekening mee dat onze visie niet juist is. Bij verkopen van premie: als er voldoende premie is, dan kortlopende opties schrijven. 5. Kijken naar verschillende series, relaties tussen calls en puts, butterfly. Rekening houden met skewfactor: optieseries OTM puts (relatief) duurder. 6. Riskmanagement: Kijken naar target en stop-loss als visie onjuist blijkt te zijn. Verwacht het onverwachte. Zo objectief mogelijk de markt benaderen. Voordenken in plaats van nadenken. 7. Strategie congruent maken met je visie. Dus optiestrategie opzetten al naar gelang de visie. Bij neutrale visie: butterfly. Bij bearishe visie: driepoot short call/long putspread et cetera. 8. Orders inleggen, ‘moeilijke kant’ eerst. Ook als spread mogelijk. Probeer niet te veel risico te lopen. Probeer de order in 1 keer uit te voeren als het kan. Bij long callspread 1 spread order opgeven i.p.v. bijvoorbeeld eerst short- en dan longkant. 9. Exit op basis van chart van aandeel/onderliggende waarde vooraf instellen en daar consequent aan vasthouden. Van te voren bepalen wat je dan gaat doen. Voorbeeld: geschreven optie terugkopen als er weinig premie meer in zit. 10. Als je uit je positie wilt en moet: ga dan ook uit de markt en wacht niet tot het ‘ideale’ moment of dat je tot expiratie blijft zitten. Eruit is eruit, geen getalm. 11. Butterfly, bear/bull spread of short strangle kun je mogelijk ook sluiten indien bepaalde looptijd bereikt wordt, zoals bijvoorbeeld 1 week voor expiratie. Wij bieden u 1 maand onze OptieAcademy Aanbevelingen aan. Als u deze wilt ontvangen, stuurt u ons gerust een e-mail naar [email protected]


Succesvol Beleggen Appendix 2) Boekaanbevelingen Vaak krijgen Harry en Jan Robert Schutte de vraag welke boeken wij aanraden. Niet alleen boeken voor beginners, maar ook boeken voor beleggers die al wat meer optiekennis bezitten en deze graag willen uitbreiden. Hier hebben wij een aantal boeken aangehaald waarvan wij vinden dat die veel waarde bieden als u meer informatie wilt over geld verdienen met beleggen in het algemeen en de optiehandel in het bijzonder. We hebben deze lijst overigens samengesteld zonder de pretentie te hebben om volledig en uitputtend te zijn. The New market wizards- Jack D. Schwager Dit is een vervolg op een eerste bestseller: Market wizards en beschrijft hoe veel bekende beleggingsdeskundigen uit Amerika beleggen en ook de psychologische aspecten waarmee zij te maken hebben. Een bekend voorbeeld is de oprichter van de Turtle Group, Richard Dennis en zijn partner William Eckhardt. Allemaal zeer succesvol en zeer lezenswaardig en eerlijk beschreven. Absoluut een aanrader. Beleggen voor dummies – Hans Oudshoorn en Peter Siks In dit boek (Nederlands geschreven) vindt u alles om u hierbij te helpen. Aandelen, beleggingsfondsen, obligaties, trackers en nog veel meer beleggingsmogelijkheden komen aan bod. Met behulp van het beleggingsplan leert u hoe u uw geld kunt laten groeien. Deze compleet nieuwe editie geeft waardevolle strategieën en tips om de juiste keuzes te maken. Reminiscences of a Stock Operator- E. Lefevre Dit boek is de biografie van Jesse Livermore (fiction). De beroemde speculant uit de 20-er jaren van de vorige eeuw heeft miljoenen verdiend en verloren en zijn verhaal is ook in deze tijd nog zeer lezenswaardig. De lessen die uit dit boek kunnen worden geleerd, doen nog steeds opgeld. Trading for a living – A. Elder Dit is een persoonlijke favoriet. Dit boek schetst een goed beeld hoe het is om werkelijk je beroep te maken van trading. Deze psycholoog weet vooral goed te omschrijven hoe belangrijk mindset is bij traden. Ook veel aandacht voor moneymanagement. Voor beleggers die vooral in opties zijn geïnteresseerd: Option Volatility and Pricing –S. Natenberg Natenberg is een auteur die duidelijk kan schrijven en de basis van optiehandel op een informatieve en logische wijze uit kan leggen. Dit is een boek dat wij altijd aanraden aan de beginnende optiehandelaar omdat het zo compleet is. Het boek is uniek voor beginnende optiehandelaren omdat Natenberg op een simpele manier ingaat op de volatiliteit die bij veel boeken voor beginners helaas wordt 'vergeten'. Bij menig optiebedrijf hoort dit boek bij de training. Options as a Strategic Investment – McMillan Praktisch de bijbel van optie-investeren. Als je als optiehandelaar wilt gaan handelen met een langetermijnvisie in gedachten, dan is dit boek geschikt. Er staat zo verschrikkelijk veel in dat niet


Succesvol Beleggen alles even goed bij uw tradingstijl zal passen. Het is een aanrader en perfect geschikt als basis naslagwerk. Ook dit boek was heel populair bij beginnende marketmakers. Trading Options at Expiration- Jeff Augen Eén van de belangrijkste dagen van de maand gaan voor veel beginnende optiehandelaren altijd voorbij zonder dat ze er veel aandacht aan besteden. En dat is zonde, want de optie-expiratiedag kan heel winstgevend zijn. Augen gaat heel duidelijk in op de verschillende modellen die kunnen worden gebruikt op de expiratiedag. Niet geschikt voor de beginner, maar een must voor iedereen die wil weten hoe belangrijk en winstgevend de expiratiedag echt kan zijn. Options: perception & deception- Charles Cottle Dit is een aanrader voor traders die veel dieper op de optiematerie willen ingaan. Dit is taaie kost maar zeker aan te bevelen voor iedereen die bewuster wil worden van de risico’s en mogelijkheden die opties hebben. Dit boek is volgens ons beter dan het boek van Sheldon Natenberg. The Bible of Options Strategies – Guy Cohen ‘The definitive guide for practical trading strategies’. Helder, duidelijk en goed boek over optiestrategieën. Een must read! Andere interessante boeken die niet direct beleggingsgerelateerd zijn: The Richest Man of Babylon – George S. Clason Je kunt op 2 manieren rijk worden: 1. Door zo veel mogelijk te verdienen aan activiteiten die een bijdrage leveren aan de samenleving; 2. Door zo min mogelijk uit te geven. Je kunt op 1 manier superrijk worden: Door veel te verdienen en weinig uit te geven. Het geld dat je bespaart, investeer je in verantwoorde beleggingen (niet meedoen aan hypes), zodat dit geld een 'derde macht' wordt die bijdraagt aan de inkomsten. De boodschap van dit boek is opmerkelijk simpel. Zorg er voor dat je zo veel mogelijk inkomsten hebt (een of twee salarissen en extra inkomsten) en dat je minstens 10% van je inkomsten aan jezelf gunt. Deze boodschap wordt in het boek verpakt in de vorm van Babylonische parabels. Prachtig geschreven vanuit het standpunt van arme sloebers die niet weten hoe het komt dat zij arm zijn en anderen rijk. Think and Grow Rich – Napoleon Hill De titel verwijst naar materiële rijkdom, maar alle technieken die Napoleon Hill aanreikt helpen je vooral om geestelijke rijkdom en vrijheid te verkrijgen. Een klassieker die beschrijft hoe jouw denken jouw leven bepaalt. Jouw denken creëert jouw leven, dus: “Denk groot en word rijk!”


Succesvol Beleggen Appendix 3) Mijn belegging Template OptieAcademy Financiële doelstelling Ik wil verdienen:

€

per jaar

€

per maand

€

per week

Mijn Account Grootte is:

€

Ik ben bereid om te riskeren: € Kies een markt Ik wil op de volgende markt(en) beleggen/handelen: Kies een Time frame Ik wil op de volgende time frame(s) beleggen/handelen:

Beleggingsstijl Ik hanteer de volgende beleggingsstijl(en) hanteren: trendvolgend

countertrend

anders en/of beide:

De achterliggende veronderstelling/gedachte is:

Instap Signalen (Definieer instapsignaal)

Instapsignaal om te kopen (Long Entry): Instapsignaal om te verkopen (Short Entry): Exit Signalen (uitstapsignaal)


Succesvol Beleggen (Definieer Exit (uitstapsignaal)) Winst Koersdoel:

Stop Loss-niveau:

Verwachting versus gerealiseerde trades/beleggingen Verwacht

Gerealiseerd (b.v. Na 40 Trades)

# of Trades/transacties

Percentage Winstgevende trades

Gemiddelde (€) winstgevende Trade

Gemiddelde (€) verliesgevende Trade

Totaal Resultaat

Gemiddeld Resultaat per Trade


Succesvol Beleggen. Succesvol Beleggen. Wordt een succesvolle belegger door de juiste stappen te nemen

Recommend Documents