STICHTING MUSEUM MENKEMABORG

STICHTING MUSEUM MENKEMABORG

JAARVERSLAG 2014

1

WOORD VOORAF Afgelopen jaar waren de weersomstandigheden uitstekend en ruim 23.000 bezoekers brachten een bezoek aan de Menkemaborg en genoten van deze prachtige locatie. Voor het derde jaar was het thema gericht op de bewonersgeschiedenis en dit jaar stonden de ‘Vrouwen van de Menkemaborg’ centraal. Er werden diverse activiteiten gehouden, waarvan sommige in samenwerking met regionale of nationale organisaties. De landelijke Dag van het Kasteel op tweede pinksterdag trok weer een enthousiast publiek, evenals de Museumweek en de Open Monumentendag. Dit jaar was er weer een sfeervolle en uitverkochte Kaarslichtavond. Deze avond was onderdeel van de Grunneger Week, de feestweek in Uithuizen, waarbij ook diverse andere activiteiten voor kinderen en volwassenen op het terrein van de Menkemaborg plaatsvonden. Bijna driehonderd basisscholieren namen deel aan het erfgoededucatieproject waarin gebruik werd gemaakt van de cd-rom op school en de junior audiotour in de borg. Financieel was het een minder gunstig jaar. De noodzakelijke kap van bomen en het opruimen van de stormschade van het jaar ervoor zorgden voor extra uitgaven. Ook het herstel van de oprijlaan en het aanbrengen van meer verlichting langs de oprijlaan was een extra kostenpost. Het groot onderhoud van de borg werd afgerond met het schilderwerk van de vier voorste kamers. De dreiging en de schade ten gevolge van de aardbevingen aan de monumentale gebouwen waren een belangrijk aandachtspunt. Het aangeleverde rapport was niet naar tevredenheid en het bleek dit jaar niet mogelijk om een volledige inventarisatie van alle monumentale gebouwen te verkrijgen. Aan het onderhouden van de monumentale gebouwen, interieurs, collectie en historische tuinen werd groot belang gehecht en hieraan werden de nodige financiële middelen besteed. De structurele financiële bijdragen van de provincie Groningen, de gemeente Eemsmond en de Vereniging van Vrienden van de Menkemaborg, zijn cruciaal voor het voortbestaan van de Menkemaborg. Het bestuur is ook dankbaar voor de gulle giften van particulieren en sponsors. De instandhouding van onze prachtige Menkemaborg en de uitvoering van ons activiteitenprogramma vraagt ieder jaar weer een maximale inzet van directie en medewerkers van de borg. Verder zijn wij erg blij met de betrokkenheid van vrijwilligers en vrienden. Vanaf deze plaats past daarom een woord van dank aan allen, die onze unieke borg een warm hart toedragen en dit laten blijken door hun inzet en bijdragen, in welke vorm dan ook. H.G. Hoek, Voorzitter Stichting Museum Menkemaborg

2

INHOUD WOORD VOORAF .................................................................................................................2 INHOUD .................................................................................................................................3 1 BESTUUR EN ORGANISATIE ............................................................................................5 1.1 Inleiding ........................................................................................................................5 1.1.1 Algemeen ...............................................................................................................5 1.1.2 Financiën ................................................................................................................5 1.1.2.1 Financiële risico’s ................................................................................................5 1.1.2.2 Beleggingsbeleid .................................................................................................6 1.1.2.3 Toekomst.............................................................................................................6 1.1.3 Samenwerking........................................................................................................6 1.2 Bestuurssamenstelling ..................................................................................................6 1.3 Personeelssamenstelling ..............................................................................................7 1.3.2 Overleg intern .........................................................................................................9 1.3.3 Externe contacten...................................................................................................9 1.3.4 Personeelsactiviteiten ...........................................................................................10 2 ONDERHOUD ...................................................................................................................11 2.1 Gebouwen ..................................................................................................................11 2.1.1 Algemeen .............................................................................................................11 2.1.1 Borg......................................................................................................................11 2.1.2 Schathuis .............................................................................................................13 2.2 ONDERHOUD TERREINEN .......................................................................................13 2.2.1 Aanwinsten en schenkingen .................................................................................13 2.2.2 BRIM-groen ..........................................................................................................13 2.2.3 Tuin ......................................................................................................................13 2.2.4 Kap bomen ...........................................................................................................13 2.2.5 Oprijlaan ...............................................................................................................14 2.2.6 Singel en parkeerplaats ........................................................................................14 3 COLLECTIE ......................................................................................................................14 3.1 Beheer en behoud ......................................................................................................14 3.1.1 Beveiliging ............................................................................................................14 3.2 Aanwinsten .................................................................................................................15 3.3 Bruikleenverkeer .........................................................................................................15 3.4. Registratie en documentatie.......................................................................................15 3.5 Onderzoek ..................................................................................................................15 4 PUBLIEKSACTIVITEITEN .................................................................................................17 4.1 Inleiding ......................................................................................................................17 4.1.1. Bezoekersenquête...............................................................................................17 4.2 Arrangementen en speciale acties ..............................................................................17 4.2.1 Marketing Groningen ............................................................................................18 4.2.2 Topkastelen acties................................................................................................18 4.2.3 Kortingsactie Openluchtmuseum het Hoogeland ..................................................18 4.2.4 Groepsbezoek ......................................................................................................20 4.3 Tentoonstellingen........................................................................................................20 4.3.1 Borg Dijksterhuis ..................................................................................................20 4.3.2 ‘De vrouwen van de Menkemaborg’ .....................................................................20 4.3.3 ‘Historische tulpen in de tuin en in het interieur van de Menkemaborg’ .................20 4.4 Activiteiten en evenementen .......................................................................................20 4.4.1 Vereniging van Vrienden van de Menkemaborg ...................................................20 4.4.2 Museumweekend .................................................................................................21 4.4.3 Dag van het Kasteel .............................................................................................21 4.4.4 Tuin & Kunst Tiendaagse 20 t/m 29 juni ...............................................................21 4.4.4.1. Opening doolhof 20 juni ....................................................................................21 4.4.4.2 Barokconcert .....................................................................................................21 3

4.4.4.3 Lezing en rondleiding tuin ..................................................................................23 4.4.5 Open Monumentendag .........................................................................................23 4.4.6 Kaarslichtavond ....................................................................................................23 4.4.7 Oktobermaand Kindermaand ................................................................................23 4.4.8. Maand van de geschiedenis ................................................................................23 4.4.9 Rabobank Museumdag.........................................................................................23 4.4.10 Informatiemarkten...............................................................................................23 4.4.11 Kabinetorgel .......................................................................................................24 4.4.12 Menkemaborg als locatie ....................................................................................24 4.4.13 Kerstsfeer beide kerstdagen ...............................................................................24 4.5 Publiciteit ....................................................................................................................24 4.5.1 Algemeen .............................................................................................................24 4.5.2 Website en nieuwe media .....................................................................................24 4.5.2.1 Het verhaal van Groningen / de verhalen van Groningen ..................................26 4.5.3 Kranten, tijdschriften, media en internet ................................................................26 4.5.4 Publicaties, artikelen en uitgaven waarin de Menkemaborg uitvoerig voorkomt ....26 5 EDUCATIE ........................................................................................................................26 5.1 Algemene informatie bezoekers ..................................................................................26 5.1.1 Audiotour en mobiele audiotour ............................................................................26 5.1.2 Speciale acties voor kinderen door de Museumvereniging ...................................26 5.2 Scholen .......................................................................................................................27 5.2.1 Erfgoedtraject ‘Zilvertje en de schatten van Eemsmond’.......................................27 6 BORGWINKEL ..................................................................................................................27 BIJLAGE: Bezoekersenquête in grafieken ............................................................................29 BIJLAGE: Overzicht publiciteit 2014 .....................................................................................31

4

1 BESTUUR EN ORGANISATIE 1.1 Inleiding 1.1.1 Algemeen Het bestuur heeft aan de hand van de Code Cultural Governance voor de Stichting Museum Menkemaborg een bestuursreglement en een directiereglement vastgesteld. Op grond van het rooster van aftreden waren mevrouw E. Schillhorn van Veen en de heer M.J. van der Heide aftredend. Zij hebben zich beschikbaar gesteld voor een volgende termijn en werden bij acclamatie herbenoemd. Er werd een aansprakelijkheidsverzekering afgesloten voor het bestuur. Het bestuurlijk overleg met de gemeente Eemsmond vond op 10 juli plaats. 1.1.2 Financiën De Stichting Museum Menkemaborg heeft het jaar met een klein negatief saldo afgesloten. De inkomsten uit de entreeverkoop en de structurele subsidies zijn lager dan begroot, maar ook de uitgaven voor personeel, huisvesting, organisatie en administratie zijn lager dan begroot. Grote extra uitgaven zijn gedaan voor de uitgestelde kap van een aantal beuken langs de binnengracht en het verder opruimen van de stormschade van het jaar ervoor. De toegankelijkheid van de borg en het restaurant heeft een noodzakelijke opknapbeurt gekregen waarbij er eveneens extra straatverlichting is aangebracht. Laatste is dankzij een subsidie van de gemeente Eemsmond en een bijdrage van de beheerder van het restaurant uitgevoerd. Het tekort wordt deels uit het reservefonds voor het terrein onttrokken. De beveiliging van de borg is een structurele hoge kostenpost, evenals de noodzakelijke verzekeringen. De energiekosten zijn lager dan voorheen, omdat een extern bureau ingezet is voor het bepalen bij welke energiemaatschappij de energie betrokken wordt. Het groot onderhoud aan de gebouwen is uitgevoerd en de kosten komen deels ten laste van de reserve groot onderhoud. Door de inzet van een tijdelijke vrijwilliger voor het onderhoud, werden hiervoor dit jaar geen extra kosten gemaakt. De reserve van het kabinetorgel werd gebruikt voor het onderhoud en het concert. Het onderhoud van de doolhof werd voor het laatst dit jaar betaald van de, in 2007 gewonnen, BankGiro Loterij Museumprijs. 1.1.2.1 Financiële risico’s Aan de inkomsten kant wordt minder subsidie ontvangen van de gemeente Eemsmond en van de provincie Groningen, omdat er geen indexering meer wordt toegepast. Door de lagere rente en de grote extra uitgaven van de laatste jaren, zal de opbrengst van de rente lager uitkomen. De verzekering en de beveiliging van het gebouw zijn structureel hoge bedragen. De bezuinigingen op personeel, huisvesting, organisatie en administratie zal niet veel verder doorgevoerd kunnen worden, want op deze kosten is indexering wel van toepassing. De natuur is een onzekere factor met financiële tegenvallers door storm en ziekten. Het onderhoud van het groen is een hoge kostenpost, waarvoor in 2015 voor het eerst een welkome financiële bijdrage in de vorm van de BRIM-subsidie voor het onderhoud van de historische tuin- en parkaanleg, wordt ontvangen. Het financiële resultaat ten opzichte van de begroting 2015 kan desondanks daardoor negatief uitvallen. Het tekort wordt onttrokken uit de reserves. De beperkter wordende liquiditeit heeft op zeer korte termijn nog geen gevolgen voor de continuïteit, maar wel op langere termijn. De komende jaren zal het tekort stijgen en het bestuur zal alles in het werk stellen een dekkende exploitatie te verkrijgen. De exploitatiekosten moeten daaraan aangepast worden. De inzet van meer vrijwilligers zou het werk van de vaste medewerkers kunnen ontlasten waardoor overwerk verminderd wordt. Het groot onderhoud van de gebouwen is de laatste jaren uitgevoerd, waardoor hieraan lagere 5

kosten zijn. Een positieve uitkomst van de Onderhoudssubsidie BRIM voor het schathuis zou in de toekomst de financiën ten goede komen. De schade door de aardbevingen moet worden vergoed door de NAM. 1.1.2.2 Beleggingsbeleid Gelden van het Bestemmingsfonds als bron van inkomsten worden belegd in vastrentende waarden met een laag risicoprofiel. 1.1.2.3 Toekomst Het doel van de Stichting Museum Menkemaborg is, zoals dat verwoord wordt in de statuten: ‘Het beheren, onderhouden en als museum exploiteren van de Menkemaborg, met alle daartoe behorende gebouwen en opstallen, tuinen, grachten en singels.’ De Menkemaborg is een belangrijk cultureel erfgoed in de provincie Groningen en kwaliteit en authenticiteit staan hoog in het vaandel van de Menkemaborg. De waardering door de provincie Groningen met A-status, maar ook het winnen van de Museumprijs in 2007 in de categorie ‘kasteelmusea’ en het hebben van twee sterren in de cultuurtoeristische Michelingids, zijn daar bewijzen van. Het streven is om deze status te behouden en waar nodig te verbeteren. Aangezien de overheidssubsidies niet meer worden geïndexeerd en de vaste kosten stijgen, zal het moeilijk zijn om met een sluitende exploitatie te werken. Waar mogelijk zal voor projecten additionele financiering worden gezocht. Door promotionele acties en samenwerking met andere culturele instellingen, zowel regionaal als daar buiten, wordt getracht het aantal bezoekers positief te beïnvloeden. De stichting is gericht op duurzaam ondernemen en houdt rekening met het welzijn van de medewerkers, het milieu en de omgeving en is niet gericht op winst. Alle werkzaamheden zijn er op gericht om de bezoekers een onvergetelijke tijd te geven. 1.1.3 Samenwerking Met het Groninger Museum werd samengewerkt op het gebied van de collectie, educatie en informatie. Andreas Blühm, directeur van het Groninger Museum, bracht op 2 juli een bezoek aan de borg. Met Natuurmonumenten is uitgebreid overleg geweest over de inhoud en de plaats van twee informatieborden op het terrein van de Menkemaborg. Samenwerking met het Openluchtmuseum Het Hoogeland te Warffum resulteerde dit jaar in de kortingsactie in juni, juli en augustus. Daarnaast werd in het kader van de in beide musea gehouden tentoonstellingen ingezet op het trekken van kleine groepjes vrouwen door middel van een speciale actie. De samenwerking met de musea in de gemeente Eemsmond en de musea in de gemeente Südbrookmerland (Ost-Friesland) werd voortgezet met in juli een bijeenkomst in Warffum, waar eveneens vertegenwoordigers van de gemeenten en toeristische organisaties aanwezig waren. In november werd in Münkeboe overleg gevoerd met vertegenwoordigers van de musea over het thema ‘Thee’ als onderwerp voor tentoonstellingen in 2015. Vertegenwoordigers van de besturen van de Menkemaborg en de Vrienden van de Menkemaborg hadden een gezamenlijk overleg op 1 oktober. Een nieuwe samenwerking werd in december aangegaan door vriend te worden van de Stichting Kastelen, Buitenplaatsen en Landgoederen (sKBL), deze stichting is voortgekomen uit het themajaar Historische Buitenplaatsen 2012.

1.2 Bestuurssamenstelling H.G. Hoek voorzitter M.J. van der Heide secretaris

namens op persoonlijke titel

sinds september 2007

op persoonlijke titel

september 2009

6

J. Nijmeijer penningmeester L.L. van Mulligen lid bestuur FMOG C.P.J. van der Ploeg Mw. F. Hopma Zijlema Mw. E. Schillhorn van Veen C. Martens G.K. Vlak

op persoonlijke titel

september 2005 september 2007 september 1991 januari 2005 januari 1993 november 1994 januari 2002

op persoonlijke titel Groninger Museum op persoonlijke titel Vereniging van Vrienden van de Menkemaborg Groninger Museum op persoonlijke titel

juni 2005 juni 2014

Het bestuur vergaderde in 2014 vier keer. Mevrouw Hopma Zijlema en de heer Van Mulligen namen deel aan de vergaderingen over de tuin met vertegenwoordigers van Ability. In juni is de heer G.K. Vlak uit Ten Boer toegetreden tot het bestuur.

1.3 Personeelssamenstelling uren naam: functie: per week: Mw. I.M. Stamhuis directeur/conservator 24 G.J. Mertens hoofd interne dienst 36 Mw. P. Bolt–Lijnema interieurverzorgster 15 F. van der Kamp museumassistent 16 Mw. C. Oosterhuis-v. Mastwijk museumassistent 4 Mw. J. Zwart kaartverkoop/gastvrouw 28 Mw. M. Brandse museumass. educatie 12

sinds: oktober 1998 april 1986 juli 1984 augustus 2003 juli 2005 april 2008-dec 2014 april 2009

Medewerkers seizoen: april-oktober Mw. S. Rijkens-Boonstra kaartverkoop Mw. B. Bos kaartverkoop Mw. C. Hoek kaartverkoop Mw. W. in ‘t Veen kaartverkoop Mw. M. Tebbens kaartverkoop Mw. S. Nijholt kaartverkoop Mw. I. Kluivingh kaartverkoop L. Heslinga kaartverkoop

mei 2009juli 2010 april 2011juli 2012april 2014 april 2014 april – oktober 2014 juni – oktober 2014

21 7 7 7 7 7 14 7

Vrijwilligers seizoen: april-oktober naam: bel. taak:

sinds:

Mw. D. Smilda F. van der Kamp Mw. P. Mertens J. Pol P. Smit Mw. J. Smook W. Bos Mw. A. Veenstra S. Jensema E. de Klerk M. Boerema Mw. R. Kamp-Wortelboer Mw. E. Kiel-Bleker R. Tel R. Smit (en mw. C. Smit) Mw. G. Kamminga

1985 mei 2002 april 2002 april 2004 juli 2006 mei-juli 2006, 2008 mei 2007 maart 2010 juli, aug. 2010 maart 2011 april 2012 juni 2013 juli 2013 april 2014 april 2014 mei 2014

dag per week/ per twee weken: textielrestauratrice op afroep gastheer 0,5 kaartverkoop 1 gastheer 1 gastheer 1,5 schoonmaak 0,5 gastheer 1 gastvrouw 0,5 gastheer 0,5 gastheer 0,5 gastheer/onderhoudswerk 0,5 gastvrouw 0,5 gastvrouw 0,5 gastheer 0,5 gastheer 0,5 gastvrouw 0,5

7

Een ochtend in mei, foto van de Menkemaborg met een drône

Maandag 13 oktober, dagje uit naar Kasteel Heino en Stedelijk Museum Zwolle 8

B. Karsies D. Busé

onderhoudswerk gastheer

2 0,5

juni 2014 juni – oktober 2014

Veranderingen in personeelssamenstelling In april en mei werden aan het gastvrouw-gastheer team toegevoegd de heer Reinder Tel uit Uithuizen op zaterdag, de heer Rob Smit uit Kantens en wanneer hij afwezig is vervangt zijn echtgenote mevrouw Cathrien Smit hem op vrijdagmorgen, mevrouw Greetje Kamminga uit Middelstum op donderdagmorgen. Daan Busé uit Uithuizermeeden heeft via de re-integratie enkele maanden als gastheer op maandagmiddag meegedraaid. Vanaf juni werkt Bert Karsies uit Uithuizen twee dagen per week als vrijwilliger onderhoudswerkzaamheden onder leiding van Geert Mertens. Mevrouw Jitske Zwart viel ongelukkig begin april en kon het hele jaar niet werken in de kaartverkoop en als gastvrouw. Ze werkte via een regeling van de gemeente Eemsmond waarvoor een bedrag per maand betaald werd. Deze regeling stopt in 2014 in verband met het bereiken van haar pensioengerechtigde leeftijd. Het werk in de kaartverkoop werd ingevuld door de twee extra medewerkers die gedetacheerd werden van Ability, mevrouw Ina Kluivingh voor twee dagen in de week en vanaf 1 juni voor 1 dag, waarbij de heer Lieuwe Heslinga sinds juni de andere dag werkte. In het weekend werd de kaartverkoop door vijf seizoensmedewerksters afwisselend ingevuld. Maurice Boerema is sinds enkele jaren als vrijwilliger werkzaam op woensdagmiddag voor fijn onderhoudswerk. Van mei tot en met december werd hij voor vier uur gedetacheerd van Ability. 1.3.2 Overleg intern Het teamoverleg tussen Geert Mertens, Fred van der Kamp, Pia Bolt, Marjo Brandse en Ida Stamhuis vond regelmatig plaats. In maart werd door twee bestuursleden een functioneringsgesprek gevoerd met Ida Stamhuis. De functioneringsgesprekken met Geert Mertens, Pia Bolt, Fred van der Kamp en Marjo Brandse werden in juli door de directeur gehouden. Voorafgaand aan de kerstborrel op 12 december werd de jaarlijkse evaluatie gehouden met medewerkers onder leiding van Geert Mertens. Ida Stamhuis nam deel aan de bestuursvergaderingen. Geert Mertens en Ida Stamhuis namen deel aan de vergaderingen over de tuin met vertegenwoordigers van Ability. Pia Bolt, Geert Mertens en Fred van der Kamp hebben op maandag 17 november een (vervolg) BHV cursus gevolgd op de borg Verhildersum. Vrijwilligersbeleid Geert Mertens is op maandagavond 3 november aanwezig geweest bij de informatieve avond over vrijwilligersbeleid, georganiseerd door de Steunpunten Vrijwilligerswerk van de gemeenten Bedum, de Marne, Winsum en Eemsmond i.s.m. CMO Groningen. Het werd gehouden in Openluchtmuseum het Hoogeland in Warffum. 1.3.3 Externe contacten Ida Stamhuis: - nam deel aan het borgenplatform (in maart in de borg Welgelegen te Sappemeer) en aan het directeurenoverleg onder leiding van mevrouw R. Broekhuis, directeur van Erfgoedpartners. - is bestuurslid (secretaris) van de ‘Stichting Freerk J. Veldman’ (onderzoek naar het noordelijk meubel). Zij was verder aanwezig bij de volgende symposia, studiedagen, excursies e.d.: Op 17 januari aanwezig bij het eerste ‘Amsterdam symposium on the history of food’ en ‘The Gala of the Cookbook’ in de aula van de Vrije Universiteit Amsterdam. Organisatie Speciale collecties UvA, Institute for Culture and History UvA en Social & Cultural Food Studies van de Vrije Universiteit Brussel. 9

Op 28 februari aanwezig bij het symposium van de OSK (onderzoeksschool kunstgeschiedenis) ‘Historische binnenruimten’ in het Haags Gemeentemuseum, den Haag. Op 5 maart aanwezig bij symposium georganiseerd door het platform Groen Erfgoed over tuinsculptuur: ‘Het beeld buiten; buiten beeld?’ in de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed (RCE) te Amersfoort. Op zaterdagmiddag 29 maart aanwezig op de relatiedag, georganiseerd door de Stichting Culturele Raad Eemsmond, zgn. Uitmarkt, in het Openluchtmuseum Het Hoogeland in Warffum. Nam op 17 april deel aan het ‘Toeristisch ondernemerscafé’, georganiseerd door de gemeente Eemsmond, in de Waddenhoeve te Noordpolderzijl. Op zaterdag 31 mei aanwezig bij de opening van de tentoonstelling ‘Etsen van Rembrandt’ op de Fraeylemaborg te Slochteren. Op maandag 2 juni aanwezig bij het symposium ‘Driedelig zilver, De Friese edelsmeedkunst te boek gesteld’ in de Harmonie te Leeuwarden met aansluitend de opening van de tentoonstelling ‘Zilveren herinneringen’ in het Fries Museum. Organisatie Ottema Kingma Stichting. Nam van 26 augustus tot en met 1 september deel aan de studiereis met landelijke collega’s naar Noord-Beieren waar een grote hoeveelheid kastelen werden bezocht; niet alleen gebouw en interieur, maar ook tuinen en parken. Was aanwezig bij de vervolgbijeenkomsten in Den Haag in juni en op kasteel Heeswijk in oktober. Was aanwezig op woensdagavond 3 september bij de Jaarvergadering van de Vrienden van de Menkemaborg. Was op dinsdagavond 23 september aanwezig bij de ‘Daniel Marot Lezing’ in het Rijksmuseum te Amsterdam door prof. dr. Johan de Haan. Titel ‘Van Groninger borg tot Hollands stadspaleis’, over de betekenis van kunstnijverheid voor onderzoek en onderwijs. Was op 13 november aanwezig bij een symposium georganiseerd door de Textielcommissie Nederland, dat gehouden werd in het gebouw van de RCE te Amersfoort. Was op donderdag 11 december aanwezig in ‘Het Paleis’ in Groningen bij de lancering van de nieuwe website ‘deverhalenvangroningen.nl’, de vernieuwde versie en opvolger van hetverhaalvangroningen.nl. Geert Mertens: Is bestuurslid van de ‘Stichting Freerk J. Veldman’ (onderzoek naar het noordelijk meubel) Marjo Brandse: Nam deel aan het platform educatie, georganiseerd door Museumhuis Groningen en het erfgoededucatietraject gemeente Eemsmond met andere Erfgoedinstellingen en CultuurStationC, onder leiding van een coördinator van het Museumhuis. Nam op woensdagmiddag 19 maart deel aan de educatiemarkt Click! in Winschoten met informatie over ons erfgoededucatieproject voor alle scholen in de provincie Groningen. Nam op 21 mei deel aan het Educatiesymposium in de Remonstrantse Kerk te Groningen. Organisatie Stichting Oude Groninger Kerken. Was op 18 november aanwezig in het Rijksmuseum te Amsterdam voor een Netwerkdag Museum- en Erfgoededucatie. Was op vrijdagmiddag 26 november aanwezig op de borg Verhildersum bij de Museum Technology Meeting over actuele ontwikkelingen op gebied van nieuwe media en technologie. 1.3.4 Personeelsactiviteiten Op uitnodiging van de familie Meijer hebben zes medewerkers op vrijdag 11 juli aan het eind van de middag een bezoek aan de Rensumaborg in Uithuizermeeden gebracht. Na een uitgebreide en interessante rondleiding werd er een glaasje geschonken in de prachtige tuin. Het jaarlijkse uitstapje met medewerkers was op maandag 13 oktober. In de ochtend werd een bezoek gebracht aan kasteel ’t Nijenhuis in Heino, waar iedereen zelf rond kon kijken in het kasteel en in het park. In Zwolle werd geluncht en een wandeling door de stad gemaakt 10

naar het Stedelijk Museum en Drostenhuis. In twee groepen werden we door de tentoonstellingsmakers zelf rondgeleid. Het kasteel en het Stedelijk Museum gingen speciaal voor ons open op maandag. Ter afsluiting een bezoek aan boekhandel Waanders in de Broerekerk.

2 ONDERHOUD 2.1 Gebouwen 2.1.1 Algemeen Energie Om de energierekening voor gas en licht niet te veel te laten stijgen, is een contract gesloten met EnergieLive uit Amsterdam. Dit bedrijf adviseert ons en koopt energie goedkoop in waardoor er bezuinigd kon worden. Aardbevingsschade De aardbevingen zijn een serieuze bedreiging voor de monumentale gebouwen en de schade moet zorgvuldig en deskundig in kaart worden gebracht en vervolgens hersteld. Van de NAM werd op 22 januari het rapport ontvangen van de inspectie van 21 oktober 2013. Daarin kwamen vooral de scheuren in het schathuis en de oude scheuren in de borg naar voren. De drie gevels in de buitengracht werden alleen globaal opgenomen. Deskundigen op het gebied van voegwerk constateerden omissies in het rapport ten aanzien van de gevels. De gevels moeten veel gedetailleerder in beeld worden gebracht en daarvoor werd eind februari een voorstel aar de NAM gestuurd. Op 28 mei werden foto’s gemaakt om een offerte in te dienen bij de NAM. De offerte werd door Arcadis afgewezen, omdat het te duur was en de NAM geen nulmeting doet. Een nieuwe contactpersoon bij de NAM wil de andere borgen erbij betrekken voor het maken van foto’s om daardoor de prijs te verlagen. Er is op 17 november een nieuwe offerte van PDB-design uit Groningen ontvangen voor het maken van foto’s (3D laserscanning) van, dit keer drie borgen (ook de borg Verhildersum en de Fraeylemaborg). Het gaat om het exterieur en interieur van hoofdgebouw en aparte prijsopgave voor de overige gebouwen (schathuis, tuinmuur en theehuis). De prijs is voor de Menkemaborg ongeveer gelijk met de eerder ingediende offerte voor het maken van betere foto’s. Er werd door de NAM alleen toestemming gegeven om foto’s te maken van de drie buitengevels van het hoofdgebouw. Dit werd door de Menkemaborg niet voldoende gevonden, te meer omdat er ondertussen meer schade in de andere gebouwen is ontstaan. 2.1.1 Borg Aan het hoofdgebouw werd dit jaar, zowel binnen als buiten, regulier onderhoudswerk uitgevoerd, zoals schilderwerk en kleine herstelwerkzaamheden, waaronder het herstel van verouderde buitenverlichting en het voorzien van nieuwe binnenverlichting. Dit werd deels uitgevoerd door de vrijwilliger onderhoud. In januari werden de vensters en luiken aan de binnenzijde van de voorkamer, herenkamer, rekenkamertje en eetkamer, waar nodig hersteld en geschilderd door een extern schildersbedrijf in het kader van de BRIM. De luiken van de vensters op de verdieping van de voorgevel werden in de wintermaanden waar nodig hersteld door de timmerman en daarna geschilderd door het schildersbedrijf en vervolgens teruggeplaatst. De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed handelde de BRIM subsidie over 2007 tot en met 2012 voor het hoofdgebouw af.

11

ONDERHOUD

Oprijlaan herleggen met de oude stenen, eind januari. oprijlaan, april

Nieuwe lantaarns langs de

Kap beuken langs tuinzijde en hout via singel afgevoerd, begin februari. Aanplant beukenhaag om de vroege 18de-eeuwse structuur terug te brengen.

Schilderen van de ramen en luiken van de voorkamers, reken- en eetkamer in januari

Buxusziekte

12

2.1.2 Schathuis De aanvraag bij de RCE voor subsidie voor onderhoud van het schathuis, BRIM2013, werd afgewezen. De aanvraag BRIM2014 werd voor de periode 2015-2020 opnieuw door Bouwadvies Groot Holland ingediend en wederom afgewezen. In 2015 zal opnieuw aangevraagd worden. Vanwege te weinig capaciteit in de elektriciteitsvoorziening werd in juli door het elektriciteitsbedrijf de voorziening aangepast. De beheerder heeft rookmelders geplaatst.

2.2 ONDERHOUD TERREINEN 2.2.1 Aanwinsten en schenkingen Dankzij de schenking van de Stichting Waddenkust Noord-Groningen in december 2013, werden twee tuinbanken aangeschaft en geplaatst op het voorplein. Begin mei werden de schenkingsplaatjes aangebracht en de banken officieel in gebruik genomen. Oud-bestuurslid, mevrouw Rie Millekamp, had voor haar overlijden in september 2013, bij haar ‘Soroptimist club Eemsmond’ het voorstel ingediend voor twaalf nieuwe stamrozen. Dit voorstel werd gehonoreerd en op donderdag 10 april werd de laatste roos ‘Rosa Excelsa’ door Jan Millekamp met hulp van zijn kleinkinderen in de grond gezet. De pauwenfamilie werd uitgebreid met twee jongen, waarvan één in leven bleef. In oktober hebben de Vrienden van de Menkemaborg twee zwarte zwanen overgedragen aan de Menkemaborg. Helaas ging een van de twee snel dood en werd begin december vervangen door een tweede zwaan, waarmee het ook niet goed ging en na twee weken weer is opgehaald door de oorspronkelijke eigenaar. De overgebleven zwaan werd uit voorzorg en in verband met de winter eind december opgehaald door de eigenaar. 2.2.2 BRIM-groen De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed had dit jaar geen nieuwe versie gemaakt voor het indienen van de BRIMgroen voor historische tuin- en parkaanleg. Het rapport met bijbehorende begroting voor de periode van zes jaar (2015 t/m 2020) werd daarom opnieuw ingediend. Het goede nieuws kwam eind augustus dat de subsidie is toegekend. 2.2.3 Tuin Het weer was uitzonderlijk mooi in 2014 en was zelfs het warmste jaar sinds de meting startte in 1880. Het was heel vroeg voorjaar en het warme weer zorgde al aan het einde van juni voor een bloeiende rozentunnel. In Uithuizen is in juli weinig regen gevallen in vergelijking met rest van het land en augustus meer dan genoeg regen. Ook een goede lange nazomer en warme herfst. Het resultaat was zichtbaar in de tuin waar alles weelderig groeide en bloeide. De ziekte in de buxus bleek redelijk stabiel en er werd een proef gedaan met een middel om de buxusziekte te stoppen op de buxushagen voor het theehuis. Hiermee werd de enorme ingreep om dertig jaar oude buxushagen en vormen te verwijderen uitgesteld. Wel werd een kostenopgave voor een klein deel van de tuin opgevraagd, waaruit geconcludeerd moet worden, dat ook de kosten ingrijpend zijn en de eigen middelen daarvoor niet toereikend en externe financiering nodig is. Door Ability-groen werd, op verzoek van het bestuur, een offerte ingediend voor een vervolgcontract voor de periode 2015 tot en met 2019 en deze werd in de vergadering van juni door het bestuur goedgekeurd. 2.2.4 Kap bomen Na de aanvraag voor de kap van beuken langs de buitengracht aan tuinzijde en afgegeven vergunning door de gemeente Eemsmond in 2012, werden in februari enkele bezwaren ingediend. De kap werd daardoor verschoven en in de zomer van 2013 werd door de borg opdracht gegeven voor onderzoek in het kader van de Flora en Fauna wet. De afhandeling

13

van de bezwaren heeft enige tijd gekost en uiteindelijk werden de bezwaarmakers tegemoet gekomen waarbij de helft van de beuken bleef staan. In de eerste week van februari werden de beuken gekapt. De aan- en afvoer ging via een dam tussen de Moeshornweg en de buitensingel en met een groot ponton in de gracht. Op de plek van de (gekapte) beuken werd een beukenhaag aangeplant, om het beeld zoals het er in de vroege achttiende eeuw ook uitzag terug te brengen. 2.2.5 Oprijlaan De oprijlaan was door het gestegen (vracht)verkeer voor het restaurant de laatste jaren snel achteruit gegaan. Gekozen werd tot het uithalen van de stenen, het verbeteren en verstevigen van de ondergrond en opnieuw leggen van stenen. Deze ingrijpende klus werd in januari en februari uitgevoerd. De schaarse verlichting was voor de bezoekers ’s avonds aan het restaurant niet voldoende. Samen met het restaurant en met subsidie van de gemeente Eemsmond werd het mogelijk om nieuwe lantaarns te plaatsen ter weerszijden van de oprijlaan en op het voorplein begin april. De helft van de lantaarns werd aangesloten op de straatverlichting. Eind juli heeft Landschapsbeheer Groningen de linden langs de oprijlaan gesnoeid. 2.2.6 Singel en parkeerplaats De enorme storm van eind oktober en begin december 2013 heeft veel schade veroorzaakt langs de singel. In het begin van het jaar werd door Landschapsbeheer Groningen de loshangende takken en ander gevaarlijk overhangende bomen gesnoeid of verwijderd. De restanten van de storm werden door een particulier en het groenbedrijf met de kap van de beuken opgeruimd. Groenprojecten Ewsum heeft eind augustus de singel aangepakt en weer strak gemaakt. Het vandalisme op de parkeerplaats heeft geleid tot het stelen van verkeersborden, het verwijderen van de afvalbak en het achter laten van afval. De overlast langs de singel werd door de politie beter in de gaten gehouden. Afvalzakken werden door eigen mensen geleegd.

3 COLLECTIE 3.1 Beheer en behoud Het behoud van collectie en interieur is van groot belang en vergt daarom voortdurend de aandacht. In januari en februari werd door een aantal medewerkers de jaarlijkse grote schoonmaak uitgevoerd waarbij alle objecten en het hele interieur niet alleen werden schoongemaakt, maar ook werden gecontroleerd op conditie. In het kader van het onderhoud van de aanwezige collectie van het Groninger Museum in de Menkemaborg werden een aantal boekbanden, waaronder Bijbels van de familie Alberda, geconserveerd door boekbinder W. Gremmen uit Stedum. Met behulp van dataloggers wordt de temperatuur en relatieve vochtigheid is diverse kamers vastgelegd. Een apart apparaat voor UV en Lux meting wordt wisselend in de kamers geplaatst. De metingen worden opgeslagen in de computer met daarbij een dagboek waarin de (locatie)gegevens worden vastgelegd. Deze gegevens worden ook gebruikt voor de museumregistratie. Het Museumregister Nederland werd vernieuwd en dit bleek meer tijd te kosten dan gedacht. Er heeft daardoor geen controle van de Menkemaborg plaatsgevonden. 3.1.1 Beveiliging In maart bracht de heer B. Kooij van de politie Groningen een bezoek aan de borg in verband met de inbraak van 6 juli 2012. Hij was aangesteld om kunst- en antiekinbraken in de noordelijke provincies te inventariseren en daar lering uit te trekken. Begin mei heeft hij verslag gedaan en zijn rapport afgegeven. Voor de Menkemaborg geen nieuwe bevindingen. Een lokale stroomstoring van het energiebedrijf zorgde voor problemen met de computers en 14

de camerabewaking. De beveiligingsapparatuur is gevoelig voor storingen en heeft regelmatig onderhoud nodig.

3.2 Aanwinsten De heer Herman Siemens uit Canada heeft een halbank geschonken voor de Menkemaborg. Het is van eikenhout en heeft een rug van snijwerk geheel in de stijl van Jan de Rijk. De bank is afkomstig van een voorouder en heeft lang in een woonhuis in Uithuizen gestaan, maar er is niet een directe link met de borg. Aan het eind van het jaar is de halbank in restauratie gegaan. Na herstel krijgt de bank een plek aan het einde van de gang boven op het bordes. De halbank wordt opgenomen in de collectie van het Groninger Museum. Het Groninger Museum heeft zes stoelen aangekocht van een antiquair uit Amsterdam. Deze stoelen horen bij de twee met leuningen, die niet alleen voor, maar ook op het portret van de familie Wijchgel van Lellens staan afgebeeld. Alle stoelen hebben een passende stoffering nodig en krijgen in 2015 een plek in de voorkamer van de borg. Beide aanwinsten zijn een belangrijke verrijking van het Groninger cultuurgoed!

3.3 Bruikleenverkeer Het Groninger Museum verzorgde het transport heen en terug van objecten voor de tentoonstellingen, waaronder voor de tentoonstellingen ‘De vrouwen van de Menkemaborg’, ‘Historische tulpen in de tuin en in de borg’ en retourtransport van het bruikleen in 2013. Ook de uitwisseling van objecten en schilderijen met de borg Verhildersum te Leens werd door het Groninger Museum verzorgd, evenals met andere musea elders. Voor de tentoonstelling over Sichterman in het Groninger Museum werd de exotische kist met het wapen Alberda en onderstel in bruikleen gegeven. Het stond naast een identieke kist met onderstel maar dan met wapen Sichterman-Alberda. Voor de tentoonstelling in openluchtmuseum het Hoogeland te Warffum, ‘De kerk als schatkamer’, ter gelegenheid van het 60-jarig jubileum van Stichting Oude Groninger Kerken SOGK, werd het 17de-eeuws stoeltje (bruikleen van SOGK) in bruikleen gegeven.

3.4. Registratie en documentatie Samenwerkingsproject Erfgoedpartners ‘Digitaal museum’ Door Erfgoedpartners is opzet gemaakt voor het digitalisering van collecties en zichtbaar maken voor publiek. De eerste bijeenkomst met vertegenwoordigers van de musea in de provincie Groningen is in december geweest.

3.5 Onderzoek Het onderzoek naar de vrouwen van de Menkemaborg is door de directeur-conservator gedaan en verwerkt voor de presentatie dan wel opgeslagen als documentatie. Mevrouw Karin Zuiderhoek heeft bij de Faculteit Cultuurwetenschappen van de Open Universiteit haar masters-scriptie geschreven over de ‘De familie Clant op portret’. Het bestaat uit twee delen en veel van de portretten zijn aanwezig in de Menkemaborg dan wel in de collectie van het Groninger Museum. Interessante bevindingen zullen verwerkt worden in de documentatie over deze portretten. Aan de nieuwe gids over de Menkemaborg werd door de directeur-conservator niet verder gewerkt, omdat er te weinig tijd voor was, maar ook omdat de Stichting Culturele Raad Eemsmond aangegeven heeft om een grote publicatie over de Menkemaborg te willen uitgeven. In het afgelopen jaar is daar in voorbereidende sfeer door Culturele Raad aan gewerkt.

15

TENTOONSTELLINGEN EN ACTIVITEITEN

Het hele jaar aandacht voor ‘De vrouwen van de Menkemaborg’

Dag van het Kasteel, tweede pinksterdag 9 juni: Flaneren door de tijd

Barokconcert op twee clavecimbels in de Grote Zaal op zondagavond 22 juni 16

4 PUBLIEKSACTIVITEITEN 4.1 Inleiding Van maart tot en met september was de borg van dinsdag tot en met zondag geopend van 10.00 tot 17.00 uur. Van oktober tot en met december was de borg van dinsdag tot en met zondag open van 10.00 uur tot 16.00 uur, omdat met het korter worden van de dagen het zicht in de borg aan het eind van de middag beperkt is. In tegenstelling tot andere musea was de borg in de maanden juli en augustus ook op maandag open. Het aantal bezoekers was in totaal 23.101 bezoekers onder wie ongeveer vijfduizend tuin-, restaurant- en singelbezoekers van wie geen revenuen werden ontvangen. Een daling ten opzichte van 2013 met duizend bezoekers, maar dat jaar was een uitschieter. In vergelijking met de jaren ervoor was het een goed jaar. Het weer zal daarbij ook een rol hebben gespeeld, want het was een vroeg voorjaar, gevolgd door een mooie droge zomer en ook een mooie nazomer. De jaarlijkse activiteiten en de extra activiteiten leverden in totaal vergelijkbare aantallen op in vergelijking met de jaren ervoor. 4.1.1. Bezoekersenquête Met uitzondering van de maanden maart, november en december werden ook in 2014 bezoekers geënquêteerd. Er werden 450 formulieren op vrijwillige basis ingevuld, waarvan 28 door buitenlanders. Op grond van de opgegeven postcodes bleek dat 39 % van de bezoekers uit de vier noordelijke provincies afkomstig waren, waarvan 32 % uit de provincie Groningen en de aangrenzende gebieden in Friesland en Drenthe. Uit Noord- en Zuid-Holland en Utrecht kwam 29 % van de bezoeker en 19 % uit Gelderland, Zeeland, Noord-Brabant en Limburg. Een klein percentage buitenlanders vulde de enquête in. De leeftijd van de bezoekers viel met 64% van het totaal in de categorie 50-plus. De kinderen tot 15 jaar met 15 % was daarna de grootste groep, gevolgd door de leeftijdsgroep van 30 tot 50 jaar met 12%. De leeftijdscategorie van 16 tot 30 jaar was ook dit jaar weer het laagst met 9 %. Dit laatste was overeenkomstig 2013, maar dit jaar weer meer bezoekers uit het Westen en iets minder uit het Zuiden van Nederland. Ruim driekwart van de bezoekers noteerde dat ze voor de eerste keer of een keer per jaar in de borg kwamen. Dat is vergeleken met 2013 iets meer, maar de samenstelling is ongeveer dezelfde met 60% met zijn tweeën en 30% met meer personen. Een kleine groep trouwe bezoekers zagen we terug. Voor 5% meer dan vorig jaar, nu 14%, kwamen de bezoekers voor wie het vele jaren geleden was dat ze de borg bezocht hadden. Nog steeds kwamen weinig mensen per openbaar vervoer, een aantal kwam per fiets of wandelend, maar 79% kwam per auto. Iets meer dan de helft van de bezoekers kwam rechtstreeks van huis, 27% verbleef in een hotel of bed & breakfast en 20% op een camping of in een vakantiepark. Gezien de herkomst van de bezoekers een logische verdeling. Dit jaar kwam 64% speciaal voor de Menkemaborg en combineerde 29% het bezoek met iets anders, wat vergelijkbaar is met 2013. De beste reclame voor de Menkemaborg – en voor 22 % van de bezoekers de reden om te komen – was ‘op aanraden van anderen’. De VVV met 17 %, de regionale krant met 7%, tijdschriften en reisgidsen, waaronder de Michelingids, waren daarnaast belangrijke bronnen, maar gaven een laag percentage. Internet is verdubbeld en werd door 10% van de bezoekers als reden opgegeven. Dit is een bewijs, dat website en facebook steeds belangrijker worden. De enquête geeft ruimte voor individuele opmerkingen en de reacties waren enthousiast en positief, met opmerkingen als ‘leuk, mooi, geweldig, interessant, indrukwekkend, goed bewaard en een goede audiotour’. (zie bijlage grafieken)

4.2 Arrangementen en speciale acties Enkele hotels en bed & breakfast-locaties hebben een bezoek aan de Menkemaborg opgenomen in een arrangement wat enkele bezoekers opleverde. 17

Ook dit jaar waren er speciale acties en in het kader van de tentoonstelling ‘Vrouwen van de Menkemaborg’ met Vrouwenverenigingen, waarbij de bezoekers korting kregen op de toegang tot de borg. Het ledenblad ‘PUUR Natuur’ van de Vereniging Natuurmonumenten had een actie voor hun leden. Op vertoon van hun ledenpas konden ze tijdens de Tuin & Kunst Tiendaagse de borg gratis te bezoeken. Ook de leden van de Nederlandse Tuinenstichting konden op vertoon van hun pas in diezelfde periode de borg gratis bezoeken. Dit jaar werden extra advertenties geplaatst in gidsen van de Vara, NCRV en Televizier op een speciale pagina met de belangrijkste kastelen in Nederland. De Menkemaborg deed mee aan het arrangement in de gemeente Eemsmond onder de titel ‘Wadd’n Pracht, wonen op het Hoogeland’. Tegen inlevering van een speciale Coupon kon 1 bezoeker gratis de Menkemaborg bezoeken. De start was aan het eind van het seizoen en er was nog te weinig bekendheid aan gegeven om bezoekers op te leveren. Een nieuwe actie met de Openbare Bibliotheek werd gestart in december. Op vertoon van de bibliotheekpas is de (junior)audiotour gratis. Landelijk zijn er bijna 4 miljoen leden en in Groningen bijna 150.000 leden. Informatie over de borg en de actie in te vinden op www.voordeelmetjebiebpas.nl. 4.2.1 Marketing Groningen De in 2013 door Marketing Groningen ontwikkelde Schatkaart van het Noorden kreeg ook dit jaar een succesvol vervolg. Van 1 juli tot en met 30 september was er weer de info actie van Marketing Groningen met affiches in augustus langs de kant van de weg met onder andere een foto van de Menkemaborg. De landelijke actie met billboards op (grote) stations en bushaltes werd ook dit jaar gehouden en ook weer met een foto van de Menkemaborg. 4.2.2 Topkastelen acties Aan drie speciale landelijke acties werd deelgenomen met tien kastelen in Nederland. De BankGiro Loterij gaf een cadeauvoucher aan hun deelnemers. Hiermee konden ze gratis de Menkemaborg bezoeken van eind maart tot en met november en dat leverde 137 bezoekers op. De BankGiro Loterij betaalde daarvoor de kortingsprijs en het restant van het budget van de BankGiro Loterij werd naar rato aan de deelnemende kastelen uitgekeerd. Supermarkt Lidl organiseerde een kort lopende actie van half juni tot half juli waaraan ook tien musea deelnamen. Voor de drie noordelijke provincies waren dat het Groninger Museum en de Menkemaborg. De bezoekers konden in de winkel een voucher ‘verdienen’ en voor € 1,- de borg bezoeken. Totaal 75 bezoekers waarvoor Lidl een kortingsprijs betaalde. De ‘Topkastelen Zomertour’ was een actie in juli en augustus, waaraan tien kastelen in Nederland en twee in België deelnamen. Een flyer werd ingezet en met de entreebon van het ene kasteel kon korting gekregen worden bij de volgende. Slechts enkele bezoekers, maar deze actie was vooral bedoeld als promotie voor de deelnemende kastelen. 4.2.3 Kortingsactie Openluchtmuseum het Hoogeland De kortingsactie met het Openluchtmuseum te Warffum werd gehouden in de maanden juni tot en met augustus. De speciaal vormgegeven sticker werd op de gratis folders van beide musea geplakt, waarbij het ene museum de folder meegaf van het andere museum aan volledig betalende bezoekers (één folder per twee personen). Bij afgifte in het andere museum gaf deze folder met sticker de bezoekers recht op 50% korting van de toegangsprijs, wat ook voor de kinderen gold. De actie, bedoeld om bezoekers attent te maken op beide musea leverde 156 bezoekers op bij de Menkemaborg. Vanwege de tentoonstellingen in beide musea werd een speciaal arrangement aangeboden speciaal voor kleine groepjes vrouwen. Het arrangement bestond uit bezoeken aan de tentoonstellingen en de bijbehorende horeca. Publiciteit voor dit arrangement werd gedaan door midden van een persbericht aan diverse dames- en lifestyle- bladen en werving op de websites. Er was weinig animo voor, maar resulteerde wel in een speciale kortingsactie in de vakantiebijlage van Het Nederlands Dagblad. 18

Speciale (korting)acties met de Lidl en met elf andere kastelen in Nederland en België en met

de

en het

Grunneger Week: 17 september voor de kinderen: spelletjes en vechten met de ridder

Vrijdagavond 19 september: kaarslichtavond en de ‘bewoners’ zijn even terug 19

4.2.4 Groepsbezoek Bijna vijftig groepen bezochten de Menkemaborg waarvan tweederde in combinatie met café-restaurant ’t Schathoes. Ongeveer een derde van de groepen bestonden uit families of vrienden, een derde van de groepen via vereniging of werk en van een aantal groepen waren geen gegevens bekend. Ongeveer een vijfde waren groepen uit het buitenland, waaronder Duitsland, België, Zwitserland en Zweden. Speciale groepen waren, naast tuingroepen, de vrienden van Museumsdorf Cloppenburg uit Duitsland, een groep orgelliefhebbers uit Fribourg in Zwitserland en de Vrienden van Skokloster (Livrustkammaren och Skoklosters slott) uit Zweden. De begeleider, conservator Bengt Kylsberg, had Ida Stamhuis in 2013 ontmoet tijdens de studiereis naar Zweden. Ze had hen uitgenodigd voor een bezoek aan Groningen en de Menkemaborg, vanwege de overeenkomsten tussen hun gebouwen en kerk en die in Groningen. In het kader van 400 diplomatieke betrekkingen tussen Nederland en Zweden (in Stockholm de eerste ambassade van Nederland!) brachten ze hun jaarlijkse reis van een week in Nederland door met de start in de Menkemaborg.

4.3 Tentoonstellingen 4.3.1 Borg Dijksterhuis In maart was een aangepaste presentatie over de borg Dijksterhuis van het jaar ervoor nog te zien. Dit hield verband met de mogelijke uitloop van de werkzaamheden aan het interieur en de oprijlaan. De oprijlaan kon pas eind maart weer bereden worden en toen kon ook pas het bruikleentransport plaatsvinden voor de tentoonstelling ‘De vrouwen van de Menkemaborg’. 4.3.2 ‘De vrouwen van de Menkemaborg’ Periode 1 april t/m 31 december De afgelopen jaren was de aandacht voor de bewonersgeschiedenis vooral gericht op de mannen en het andere buitenhuis van de familie Alberda, maar dit jaar stonden de vrouwen centraal. Wie waren zij, kregen ze een opleiding en waar waren ze mee bezig? Wie zorgde voor de opvoeding en wie regelde de huishoudelijke zaken in de borg? Natuurlijk was er aandacht voor de huwelijken en de kinderen en ook de meiden werden niet vergeten. Veel vragen waar, mede aan de hand van archiefstukken, brieven, kasboeken, portretten en een grote diversiteit aan voorwerpen, antwoorden op werden gegeven. Voor dit thema werden extra vrouwen- en babykleding en voorwerpen uit de collectie van het Groninger Museum toegevoegd. Er was informatie beschikbaar in de vorm van een tekst en in de kamers extra bij foto’s. Alle teksten ook in het Duits en Engels. 4.3.3 ‘Historische tulpen in de tuin en in het interieur van de Menkemaborg’ Periode april en mei De historische tulpen in de tuin bloeiden vroeg dit jaar. In de borg hingen acht 17de-eeuwse aquarellen met tulpen van Margareta de Heer. De zaaltekst gaf ook informatie over tulpen als motief of patroon in het interieur en op voorwerpen. In het theehuis was informatie over de soort tulp in de tuin en meer algemene informatie over tulpen met verwijzing naar de borg.

4.4 Activiteiten en evenementen 4.4.1 Vereniging van Vrienden van de Menkemaborg Het bestuur van de Vereniging van Vrienden van de Menkemaborg organiseerden ook dit jaar weer de NLDoet met vrijwilligers. Op vrijdagmorgen 21 maart hebben negen jongens van de tweede klas van het VMBO van het Hogeland College in Uithuizen in de stromende regen zwerfvuil en takken opgeruimd langs de singel. Op zaterdagmorgen waren een twintigtal vrijwilligers actief bij het opschonen van sloten en singel en het schoonmaken van 20

tuinbeelden. Bij de start op zaterdag werd een ledenpas met het nieuwe logo van de Vereniging door de voorzitter van de Vrienden aangeboden aan de voorzitter van de Stichting Museum Menkemaborg. Ability Groen stelde belangeloos een versnipperaar beschikbaar voor het versnipperen en opruimen van de takken langs de singel. Op zaterdagmiddag 21 juni organiseerde de Vrienden Menkemaborg een schilderworkshop onder leiding van Aly van der Wal. Het was mooi weer en de zeven deelnemers zaten verspreid in de tuin te schilderen. Tijdens de bloei van de rozentunnel was de tuin ’s avonds speciaal open voor leden van de Vrienden van de Menkemaborg van woensdag 2 juli tot en met zaterdag 5 juli. In totaal kwamen 41 vrienden ’s avonds de tuin bezoeken. 4.4.2 Museumweekend In het kader van het Nationaal Museumweekend, werd dit jaar voor het eerst een speciale middag voor kinderen gehouden op woensdagmiddag 2 april: Museumkids! In de borg werd een spannend griezelverhaal verteld en in het theehuis werd borduurles gegeven. Verder kon er een ontdekkingstocht door de tuin gemaakt worden. Ruim tien kinderen deden hieraan mee. Op zaterdag 5 en zondag 6 april werd het Nationaal Museumweekend gehouden en ook dit jaar was het thema ‘Doe een museum’. De entreeprijs was dezelfde als vorige jaren één euro per persoon en met museumkaart gratis. In totaal kwamen 236 bezoekers. 4.4.3 Dag van het Kasteel Op tweede pinksterdag, 9 juni, was het de landelijke ‘Dag van het Kasteel’ met het thema ‘Leven op stand’. Voor het landelijke affiche en de flyers werd een foto gebruikt van de Menkemaborg, gemaakt tijdens de vorige ‘Dag van het Kasteel’. Drie dames en drie heren van Hofdansvereniging Plaisir Courtois uit Groningen flaneerden ‘s middags in hun midden 18de-eeuwse kostuums in de borg en buiten. In de drie voorste kamers zagen de bezoekers ze zitten schaken, borduren of een brief schrijven. Buiten op het voorplein werd gedanst en deden ze een spelletje ‘harlekijn gooien’. Ze flaneerden door de tuin en dronken thee in het theehuis. Tot vermaak van henzelf en zeker tot vermaak van de bezoekers waar ze voor poseerden of mee op de foto gingen. Het was warm en zonnig weer en er kwamen 342 bezoekers. 4.4.4 Tuin & Kunst Tiendaagse 20 t/m 29 juni 4.4.4.1. Opening doolhof 20 juni De start van de Tuin & Kunst Tiendaagse was een mooie gelegenheid om de doolhof officieel te openen. Op vrijdagmiddag 20 juni vond de opening voor genodigden plaats. Gedeputeerde B. Wilpstra verrichtte de openingshandeling door het doorknippen van het rood-witte lint. Hij kreeg daarbij hulp van de aanwezige leerlingen van de Schelp. De kinderen mochten als eerste door de doolhof gaan dwalen. Ze konden op zoek naar het midden en op het geluid af gaan van de jonge trommelaar bij de plataan. Voor veel volwassenen was het dwalen door de doolhof een (her)bezoek. De opening werd feestelijk afgesloten in het Schathoes. 4.4.4.2 Barokconcert Op zondagavond 22 juni gaven Aleksandra en Alexander Grychtolik uit Frankfurt am Main een prachtig barokconcert in de Grote Zaal op twee clavecimbels. Na de pauze was de zaal sfeervol verlicht met kaarslicht en gaven ze improvisaties alleen en samen, zoals in de 18 de eeuw gebruikelijk was. Een dergelijk concert op deze plek was helemaal passend en de aanwezigen waren zeer enthousiast.

21

Vriendenactie NLDoet op 21 en 22 maart: schonen van de singel en de tuinbeelden

L: J. Millekamp en (klein)kinderen planten stamroos. Schenking Soroptimist Club R: Twee nieuwe banken geschonken door Stichting Waddenkust Noord-Groningen

Vrijdag 20 juni, de officiële opening van de doolhof door gedeputeerde B. Wilpstra met hulp van de kinderen. De trommelaar in het midden van de doolhof bij de plataan.

Tuin & Kunst tiendaagse 20 t/m 29 juni: rondleiding door de tuin; workshop schilderen 22

4.4.4.3 Lezing en rondleiding tuin Op zaterdag 14 juni gaf Ida Stamhuis een lezing over de geschiedenis van de tuin aan de medewerkers van het Oversticht uit Zwolle, de monumenten- en erfgoedorganisatie van de provincie Overijssel (10 personen). Op maandagmorgen 23 juni gaf Ida Stamhuis aan een groep tuinliefhebbers een rondleiding door de tuin. Zij gaf een algemene lezing over de geschiedenis van de tuin op woensdagmorgen 25 juni. 4.4.5 Open Monumentendag Op zaterdag 13 september konden bezoekers de borg gratis bezoeken. Naar aanleiding van het thema ‘Op reis’ stond in de gang van de borg de draagkoets en was er informatie over de koetsen en reizen van de familie Alberda. Totaal 425 bezoekers. 4.4.6 Kaarslichtavond In het kader van de Grunneger Week, de driejaarlijkse feestweek in Uithuizen, werd op vrijdag 19 september de kaarslichtavond gehouden. Leden van hofdansvereniging Plaisir Courtois waren in hun 18de-eeuwse kostuums aanwezig in de kamers. Daarbij enkele vrijwilligers die als gouveneur en meid waren verkleed. Dankzij de inzet van veel medewerkers én hun familie een geslaagde avond. Het was droog en warm weer. Er kwamen 310 bezoekers deze bijzondere avond meemaken, die dankzij sponsoring van de Stichting Grunneger Week met vijftig procent korting naar binnen mochten. 4.4.7 Oktobermaand Kindermaand In het kader van de Oktobermaand Kindermaand konden kinderen meedoen met het meespeeltheater ‘Cateau en de Koning’ op zaterdagmiddag 11 oktober en zondagmorgen 12 oktober. Ze speelden onder leiding van Eric de Klerk en Bart de Vogel. Zaterdag waren er net genoeg kinderen om het spel uit te voeren, maar helaas waren er voor zondag geen aanmeldingen. In oktober hadden alle kinderen in het weekend gratis toegang én was de junior audiotour de hele maand oktober gratis. 4.4.8. Maand van de geschiedenis De activiteiten voor kinderen waren die van de oktobermaand kindermaand. Het thema ‘Vriend & Vijand’ had Marjo Brandse geïnspireerd tot een verhaal over de middeleeuwse periode en de bouwgeschiedenis van de borg, waarvoor op 15 oktober helaas geen belangstelling bleek. Op zaterdag 18 oktober gaf Ida Stamhuis de lezing ‘De vrouwen van de Menkemaborg’ voor een groep van 11 toehoorders. In de programmakrant 2014 van de Maand van de Geschiedenis stond onder de ‘provincie Groningen’ de Menkemaborg als enige vermeld in de agenda naast de Dag van de Groninger geschiedenis. 4.4.9 Rabobank Museumdag Ook dit jaar mocht de Menkemaborg deelnemen aan de Rabobank Museumdag op zaterdag 25 oktober. Dit jaar iets minder dan gemiddeld op deze dagen met 229 bezoekers. Aan de hand van de ingeleverde bonnen bleek 12% uit Friesland, 16% uit Drenthe en rest uit de provincie Groningen te komen. Daarvan een kwart uit oost Groningen, 20% uit Groningen stad en omgeving, 8% uit het Westerkwartier en 18% uit de eigen regio. 4.4.10 Informatiemarkten Gastheer Piet Smit vertegenwoordigde op dinsdag 1 april de Menkemaborg op de Informatiemarkt voor ondernemers in de recreatie- en toerismebranche op het Hoogeland, dat gehouden werd in Openluchtmuseum Het Hoogeland te Warffum. Er waren ruim 50 bedrijven aanwezig.

23

De Historische dagen bij de borg Verhildersum te Leens werden op zaterdag 9 en zondag 10 augustus gehouden en de Menkemaborg was dit jaar op beide dagen vertegenwoordigd met een kraam, die door medewerkers werd bemand. Op zaterdag 4 oktober werd de dag van de Groninger Geschiedenis in de Groninger Archieven gehouden. De Erfgoedpartners hadden een tafel waarop van iedere instelling informatie te vinden was. De tafel werd bemand door vertegenwoordigers van de Erfgoedpartners, waaronder Ida Stamhuis namens de Menkemaborg. 4.4.11 Kabinetorgel Op maandagmorgen 4 augustus heeft de Japanse claveciniste en pianiste Yo Hirano gespeeld op het kabinetorgel. Dit is één van de voorbeelden van orgelbespeling; daarnaast ook bespeeld door lokale organisten, waaronder Jan Smid uit Uithuizen, maar ook van elders, zoals een organist van een groep Zwitserse bezoekers en een organist uit Dokkum. 4.4.12 Menkemaborg als locatie Op zaterdag 12 april was de start van de internationale wielerwedstrijd ‘Energiewacht Tour’ voor vrouwen op de oprijlaan bij de Menkemaborg. Op zaterdag 19 april werd voor de derde keer de succesvolle Loop & Lifestyle dag gehouden met wandeltochten van diverse lengte voor vrouwen. Start vanaf het voorplein van de borg. Op zondag 25 mei trad Rederijkerskamer ‘Vondel’ uit Uithuizen op met de eenakter ‘Laat de vrouwen nu maar komen’ op het voorplein. In het kader van de Grunneger Week traden op zondag 14 september volksdansgroepen op op het voorplein. Er werd een middeleeuwse middag op woensdag 17 september gehouden met allerlei activiteiten op het voorplein, de singel en langs de oprijlaan, waaraan ongeveer 200 kinderen deelnamen. Op donderdagmiddag 18 september was er een kleine streekmarkt langs de oprijlaan en konden voorwerpen ingebracht worden voor taxatie op het voorplein. 4.4.13 Kerstsfeer beide kerstdagen Op eerste en tweede kerstdag werden van 12.00 tot 16.00 uur kaarsen aangestoken in de vier eerste kamers en de gang. Het was prima weer en er kwamen ruim driehonderd bezoekers genieten van deze sfeervolle kerst.

4.5 Publiciteit 4.5.1 Algemeen Een inlegvel met algemene gegevens voor 2014 werd gedrukt in een oplage van 12.000 ex. De folders werd verspreid door een hierin gespecialiseerd bedrijf en door de medewerkers over diverse cultuurtoeristische locaties in regio. De verschillende arrangementen en acties leveren naast bezoekers ook extra publiciteit. 4.5.2 Website en nieuwe media De website van de Menkemaborg www.menkemaborg.nl werd veelvuldig geraadpleegd en via het contactadres werden vragen en reacties ontvangen en verwerkt. De site werd up-todate gehouden door de directeur-conservator. Ook is een zorgvuldige selectie aan relevante links aan de site van de borg toegevoegd. In november heeft de websitebouwer, AnchorMen uit Groningen, een trackingscode voor Google Analytics toegevoegd aan menkemaborg.nl. waardoor zichtbaar werd hoeveel bezoekers de website bekijken en wie ze zijn. De eerste twee maanden bleek dat het ruim driekwart Nederlandstalige bezoekers waren en de rest uit landen over de hele wereld. Een kleine driekwart keek voor het eerst op de site en de rest was op herhalingsbezoek. De facebookpagina http://www.facebook.com/MenkemaborgMuseum werd door Marjo Brandse bijgehouden. Het aantal ‘vrienden’ steeg tot bijna vijfhonderd. Bij sommige

24

PUBLICITEIT

2 juni officiële start Lidl museumactie met minister bij het Muiderslot Dag van het Kasteels: flyer en affiche met foto Menkemaborg

In de Ommelander Courant is de Menkemaborg goed in beeld: De activiteiten tijdens de Tuin & Kunst Tiendaagse en in Oktober. De schenking van twee zwarte zwanen.

Links een overzicht begin april Facebook: wie de Menkemaborg ‘leuk vinden’. Rechts een overzicht van de herkomst van de museumkaarthouders in Nederland. Het komt ongeveer overeen met de bezoekersenquête, waarbij ook ongeveer een derde uit de regio, een derde uit de Randstad en een derde uit de rest van Nederland afkomstig is. 25

berichten, zoals opening van de doolhof of kaarslichtavond, worden wel duizend mensen bereikt, omdat het bericht meermalen wordt gedeeld. 4.5.2.1 Het verhaal van Groningen / de verhalen van Groningen De website www.hetverhaalvangroningen.nl werd in december veranderd in een nieuwe website www.deverhalenvangroningen.nl. Deze werd gepresenteerd en onze verhalen worden overgezet op deze nieuwe en verbeterde site. 4.5.3 Kranten, tijdschriften, media en internet Persberichten en andere informatie werden via e-mail gestuurd naar landelijke en regionale bladen en diverse websites. Informatie over de Menkemaborg staat ook op de website van het Groninger Museum onder het kopje Collectie/Menkemaborg en op de site van Marketing Groningen. De Menkemaborg was uit kostenoverwegingen niet aangesloten op de knipseldienst van een persbureau. Het overzicht is daardoor incompleet (zie bijlage publiciteit). 4.5.4 Publicaties, artikelen en uitgaven waarin de Menkemaborg uitvoerig voorkomt In verschillende publicaties werd ook dit jaar weer door derden of door de directeurconservator geschreven over de Menkemaborg. Een aantal publicaties is opgenomen in de bibliotheek van de borg (zie bijlage publiciteit).

5 EDUCATIE 5.1 Algemene informatie bezoekers Naast de kijkbegeleiding in zeven talen waren extra teksten beschikbaar in het Engels en Duits voor de hoofdtentoonstelling en de tijdelijke tentoonstellingen in de borg. In het theehuis lagen van april tot en met oktober folders van de borg en van andere musea en toeristische locaties. Op het prikbord gaven affiches extra informatie. Bezoekers konden hier ook de enquête vinden om in te vullen. Voor kleine kinderen en hun (groot)ouders werd een speciale ontdekkingstocht over de thema’s ‘De vrouwen van de Menkemaborg’ gemaakt. In de borg konden kinderen alleen of onder begeleiding een rondgang maken aan de hand van een set gelamineerde kaartjes met informatie, vragen en opdrachtjes. 5.1.1 Audiotour en mobiele audiotour Het enthousiasme van volwassenen en kinderen voor de (junior)audiotour bleek ook dit jaar nog steeds groot. Over de Duitstalige en Engelstalige versie werd eveneens lovend gesproken. Voor het gebruik van de audiotour werd een € 1,- gevraagd om daarmee het jaarlijkse onderhoud van de apparaten en de noodzakelijke wijzigingen en aanvullingen te betalen. Om de bezoekers aan de tuin ook van meer informatie te voorzien, werd gekozen voor een mobiele website voor bezitters van smartphones en tablets. Op deze website is informatie te vinden over de tuin in alle seizoenen met alle benamingen van alles wat er groeit en bloeit. Er werd een concept geschreven en een extern bureau heeft een format gemaakt voor de website. Het is de bedoeling om de website ook in het Engels en Duits aan te bieden, zoals alle informatie van de Menkemaborg. Er is voor dit project externe financiering nodig en deze was nog niet gevonden in 2014. 5.1.2 Speciale acties voor kinderen door de Museumvereniging Ook dit jaar werd weer meegedaan de speciale site voor kinderen tot en met twaalf jaar van de Nederlandse Museumvereniging (NMV), www.mijntikket.nl (in 2015 www.museumkids.nl). De informatie en andere cadeautjes werden meegegeven aan kinderen om daarmee thuis verder te spelen.

26

Van de, door de NMV georganiseerde wedstrijd ‘De Museuminspecteurs’, waaraan kinderen op vrijwillige basis mee konden doen, waren weer formulieren beschikbaar. Op die pagina is een kleurplaat opgenomen en kinderen kunnen dan de hoofdpersonen van de audiotour, Gerhard, Susanna en Fieke, inkleuren.

5.2 Scholen Dit jaar brachten vijftig leerlingen van twee basisscholen uit Appingedam en Farmsum een bezoek aan de borg. Ze kregen een korte inleiding en gingen daarna rond met de junior audiotour of de ontdekkingstocht. Aan elk apparaat kunnen twee koptelefoons aangesloten worden, zodat maximaal dertig leerlingen gelijktijdig met de audiotour kunnen rondlopen. Door de educatief medewerker werd een nieuw voorstel ingediend bij de CMK (Cultuureducatie met kwaliteit) voor schoolgroepen buiten de gemeente Eemsmond, maar dit werd niet gehonoreerd, omdat er genoeg op het erfgoedgebied aanwezig was. Vanuit het voortgezet en hoger onderwijs kwamen slechts een enkele groep. Het bezoek van jongeren met een CJP-pas of Cultuurkaart liet een kleine stijging zien ten opzicht van 2013. 5.2.1 Erfgoedtraject ‘Zilvertje en de schatten van Eemsmond’ Van het in 2011 ontwikkelde digitale lespakket ‘‘Terug in de Tijd’, bestemd voor groep 5/6 van het basisonderwijs, werd vooral in het voorjaar gebruik gemaakt. Voor de lessen op school was een cd-rom ontwikkeld en werd de junior-audiotour ingezet. Voorafgaande aan het bezoek van de school aan de Menkemaborg bracht de museumassistent educatie een bezoek aan de leerkracht om de cd-rom te presenteren en toe te lichten. Bij de evaluatie van het project bleek dat dit bezoek door de deelnemende scholen zeer op prijs werd gesteld. Aan het bezoek van een schoolklas aan de Menkemaborg is een muziekworkshop gekoppeld – ingevuld door de Muziekschool Hunsingo. In het kader van deze koppeling was er bijna bij elk bezoek van een schoolklas aan de Menkemaborg een mini-concertje, verzorgd door een gitaardocent van de Muziekschool Hunsingo. Het mini-concertje maakt deel uit van het project ‘Muziek in ieder Kind’ waarin o.a. door de Muziekschool Hunsingo en Kunststation C wordt samengewerkt. Dit jaar namen tien scholen uit de gemeente Eemsmond deel met 235 leerlingen.

6 BORGWINKEL In het najaar is de vijftien jaar oude kassa vervangen voor een nieuwe computer-kassa met meer mogelijkheden, waaronder een directe aansluiting voor de Museumkaart en het pinapparaat.

27

DE TUIN IN ALLE SEIZOENEN

Vroeg voorjaar: 2 april magnolia al volop in bloei en een singel vol daslook

Mooie zomer met uitbundig bloeiende rozen.

Begin september al volop herfst

Asperges na de oogst

Blauwe druiven in de kas

Eerste kerstdag wit berijpt door de mist: toch een beetje een witte kerst! 28

BIJLAGE: Bezoekersenquête in grafieken Waar komen de bezoekers vandaan 35% 30% 25% 20% 15%

10% 5% 0%

Leeftijd 35%

30% 25% 20% 15% 10% 5%

0% jonger dan 6 tussen 7 en 15 tussen 16 en tussen 30 en tussen 50 en ouder dan 65 30 50 65

29

Hoe kent men de borg 25% 20% 15% 10% 5% 0%

Hoe vaak bezoekt u de borg

80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% 1e keer/ … keer

hooguit 1 keer meerdere voor laatst per jaar keren per jaar ..jaar geleden

Opmerkingen 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0%

30

BIJLAGE: Overzicht publiciteit 2014 Persberichten: 31 januari; 26 februari; 26 maart; 4 juni; 11 juni; 18 juni; 25 juni; 10 september; 3 oktober; 15 oktober (Vrienden Menkemaborg); 10 december Kranten (selectie): Ommelander Courant: 27-01; 30-01; 03-02; 27-02; 13-03; 20-03; 24-03; 27-03; 14-04; 0805; 05-06; 10-06; 12-06; 19-06; 23-06 (voorpag.); 26-06; 23-06 en 26-06 Huis aan Huis voorpagina; 12-08; 04-09; 11-09; 16-09; 18-09; 06.10; 20-10; 27-10; Dagblad van het Noorden: 25-01; 01-02; 27-02; 07-05; 20-06; 01-07; 17.10; 20-10 Eemsbode: 17-12 Friesch Dagblad: 15-03; Speciale edities: Tuin & Kunst Tiendaagse krant 20 t/m 29 juni; Grunneger Week krant 12 t/m 20 september; Maand van de Geschiedenis krant RADIO/TV RTVNoord: website agenda TVNoord: 5 januari ‘Goud bezig’ met vrijwilliger Piet Smit Tijdschriften / Agenda’s (selectie): VARA-gids 26 april; PUUR voorjaar actie leden Natuurmonumenten 20-29 juni; Televizier 14 juni; Terdege (reformatorisch familiemagazine) 18 juni; NCRV-gids 12 juli; Compagne editie 1 en 2 (toeristische tips Nederland leden Passage, christelijkmaatschappelijke vrouwenbeweging); Da’s ja Goud agenda; Plus Magazine; Van der Valk Westerbroek; Museummagazine; Bourgondische Wandeling door de Provincie; Maand van de Geschiedenis Websites (selectie); nieuwsbrieven (digitaal) www.groningermuseum.nl; www.kastelen.nl; www.toerisme-groningen.nl; www.tuinen.groningen.nl, Marketing Groningen PUBLICITEIT Publicaties, artikelen en uitgaven waarin de Menkemaborg uitvoerig voorkomt: Laan, Henk van der, Alle gekheid in een kastje, In: Friesch Dagblad, bijlage Sneinspetiele, 15 maart 2014, p 19 Capitool Reisgidsen, Leuke uitstapjes in Nederland en Vlaanderen, 2012, pp 4-5 Menkemaborg Blokhuis, Marco, De kunst van overleven, Spaanse stoel Pieterburen in: De kerk als schatkamer. De keuze van Museum Catharijneconvent, Stichting Oude Groninger Kerken, 2014, pp. 17-19 Stamhuis, Ida, Licht in de Menkemaborg. In: Groninger Museummagazine nr.3, december 2014, pp. 74-75 Publicaties (schenkingen en aankopen) voor de bibliotheek van de Menkemaborg: Mans, Veerle e.a., Margareta de Heer (ca. 1600-ca. 1665), Friese Pers Boekerij / Fries Museum, Leeuwarden, 2002 Kamphuis, Mariëtte, Met levend materiaal, Copijn 1763-2013. Tweehonderdvijftig jaar tuinlieden, boomkwekers, boomverzorgers en tuin- en landschapsarchitecten. Rotterdam 2014 Jörg, Christiaan J.A., Egge Knol, Denise A. Campbell, Jan Albert Sichterman 1692-1764. Een imponerende Groninger liefhebber van kunst. Groninger Museum, Groningen 2014

31

Zuiderhoek, Karin, De familie Clant op portret. De visuele representatie van een Groninger adellijke familie in de zeventiende eeuw. Twee delen: Onderzoek en Catalogus. Groningen augustus 2014. [kopie gelijmd] Groningen, Catharina Lucretia, De wooncultuur op de Stichtse Lustwarande van de zeventiende tot de twintigste eeuw. Proefschrift vier delen, Universiteit Utrecht, 2003 [kopie gelijmd] Blokhuis, Marco, De kerk als schatkamer. De keuze van Museum Catharijneconvent. Stichting Oude Groninger Kerken, 2014

32