STICHTING MUSEUM MENKEMABORG
JAARVERSLAG en JAARCIJFERS 2013 1
WOORD VOORAF Het jaar werd positief afgesloten met ruim 24.000 bezoekers en dat is 3000 meer dan in 2012. Een belangrijk aandeel hieraan hadden de extra bezoekers tijdens de Tuin & Kunst Tiendaagse met de tentoonstelling ‘Kees Verkade in beeld op de Menkemaborg’ en het evenement ‘Flaneren door de tijd’ op tweede pinksterdag in het kader van de Menkemaborg als Museum van de maand mei. Een mooi eind van het jaar was de verdubbeling van het aantal bezoekers op beide kerstdagen, dankzij een fotoreportage in het Dagblad v/h Noorden en de Leeuwarder Courant. De tentoonstelling over de bewonersgeschiedenis kreeg een vervolg waarin de andere borg van de familie Alberda, de afgebroken borg Dijksterhuis te Pieterburen, centraal stond onder de titel ‘Twee borgen, één familie’. Diverse activiteiten werden door het jaar heen gehouden, in samenwerking met regionale of nationale organisaties, waaronder de speciale kortingsactie met het Openluchtmuseum Het Hoogeland. Ruim tweehonderd basisscholieren namen deel aan het erfgoededucatieproject waarin gebruik werd gemaakt van de cd-rom op school en de junior audiotour in de borg. De structurele financiële bijdragen van de provincie Groningen, de gemeente Eemsmond en de Vereniging van Vrienden van de Menkemaborg, zijn cruciaal voor het voortbestaan van de Menkemaborg. Dankzij de projectgelden konden ook dit jaar diverse werkzaamheden uitgevoerd worden. Het onderhoud van de doolhof kon worden opgepakt door de bijdrage van de in 2007 gewonnen BankGiro Loterij Museumprijs. Zonder de samenwerking en de financiële steun van derden, waaronder de Stichting Erven A. de Jager voor de Tuin & Kunst Tiendaagse en de Museumkaart in combinatie met de BankGiro Loterij voor de Museummaand, waren deze evenementen niet mogelijk geweest. Aan het onderhouden van de monumentale gebouwen, interieurs, collectie en historische tuinen werd groot belang gehecht en hieraan werden de nodige financiële middelen besteed. De verbouwing van het schathuis is gereed gekomen. Het groot onderhoud van de voorgevel van de borg werd aangepakt. De natuur is onvoorspelbaar en storm en ziekte zorgden ook voor onvoorziene kosten. De instandhouding van onze prachtige Menkemaborg en de uitvoering van ons activiteitenprogramma vraagt ieder jaar weer een maximale inzet van directie en medewerkers van de borg. Verder zijn wij erg blij met de betrokkenheid van vrijwilligers en vrienden. Vanaf deze plaats past daarom een woord van dank aan allen, die onze unieke borg een warm hart toedragen en dit laten blijken door hun inzet en bijdragen, in welke vorm dan ook.
H.G. Hoek, Voorzitter Stichting Museum Menkemaborg
2
INHOUD WOORD VOORAF ................................................................................................................ 1 INHOUD ................................................................................................................................ 3 1 BESTUUR EN ORGANISATIE ........................................................................................... 5 1.1 Inleiding ....................................................................................................................... 5 1.1.1 Algemeen .............................................................................................................. 5 1.1.2 Financiën ............................................................................................................... 5 1.1.2.1 Financiële risico’s ............................................................................................... 5 1.1.2.2 Beleggingsbeleid ................................................................................................ 5 1.1.2.3 Toekomst............................................................................................................ 6 1.1.3 Samenwerking ....................................................................................................... 6 1.2 Bestuurssamenstelling ................................................................................................. 7 1.3 Personeelssamenstelling ............................................................................................. 7 1.3.2 Overleg intern ........................................................................................................ 8 1.3.3 Externe contacten.................................................................................................. 8 1.3.4 Personeelsactiviteiten ............................................................................................ 9 2 ONDERHOUD .................................................................................................................... 9 2.1 Gebouwen ................................................................................................................... 9 Algemeen ....................................................................................................................... 9 2.1.1 Borg....................................................................................................................... 9 2.1.2 Schathuis .............................................................................................................. 9 2.2 ONDERHOUD TERREINEN .......................................................................................10 2.2.1 Algemeen .............................................................................................................10 2.2.2 BRIM-groen ..........................................................................................................10 2.2.3 Tuin ......................................................................................................................10 2.2.4 Singel, oprijlaan en parkeerplaats .........................................................................10 3 COLLECTIE ......................................................................................................................11 3.1 Beheer en behoud ......................................................................................................11 3.1.1 Beveiliging ............................................................................................................11 3.2 Aanwinsten en bruikleenverkeer .................................................................................11 3.2.1. Registratie en documentatie ................................................................................11 3.3 Onderzoek ..................................................................................................................12 4 PUBLIEKSACTIVITEITEN .................................................................................................12 4.1 Inleiding ......................................................................................................................12 4.1.1. Bezoekersenquête...............................................................................................12 4.2 Arrangementen en speciale acties ..............................................................................13 4.2.1 Samenwerking met Openluchtmuseum het Hoogeland ........................................13 4.3 Tentoonstellingen........................................................................................................13 4.3.1 Twee borgen, één familie. De familie Alberda van Menkema en Dijksterhuis .......13 4.3.2 Robe en korset. 18de-eeuwse kleding in de Menkemaborg ...................................14 4.3.3 Historische tulpen in de tuin en in het interieur van de Menkemaborg ..................14 4.3.4 Kees Verkade in beeld op de Menkemaborg ........................................................14 4.4 Activiteiten en evenementen .......................................................................................14 4.4.1 Vereniging van Vrienden van de Menkemaborg ...................................................14 4.4.2 Activiteiten en evenementen overzicht ..................................................................15 4.4.2.1 Museumweekend ..............................................................................................15 4.4.2.2 Menkemaborg: Museum van de maand Mei ......................................................15 4.4.2.2.1 ‘Flaneren door de tijd’ op tweede pinksterdag .................................................15 4.4.2.3 Landelijke Dag van het Kasteel .........................................................................16 4.4.2.4 Tuin & Kunst tiendaagse....................................................................................16 4.4.2.4.1 Activiteiten tijdens de Tuin &Kunst Tiendaagse ..............................................16 4.4.2.5 Open Monumentendag ......................................................................................17 3
4.4.2.6 Maand van de Geschiedenis .............................................................................17 4.4.2.7 Oktobermaand Kindermaand .............................................................................17 4.4.2.8 Menkemaborg in kerstsfeer ...............................................................................17 4.4.2.9 Diverse activiteiten ............................................................................................18 4.5 Publiciteit ....................................................................................................................18 4.5.1 Algemeen .............................................................................................................18 4.5.2 Website en nieuwe media.....................................................................................18 4.5.2.1 Het verhaal van Groningen ................................................................................19 4.5.3 Kranten, tijdschriften en internet ...........................................................................19 4.5.4 Publicaties, artikelen en uitgaven waarin de Menkemaborg uitvoerig voorkomt ....19 5 EDUCATIE ........................................................................................................................19 5.1 Algemene informatie bezoekers ..................................................................................19 5.2 Scholen.......................................................................................................................20 5.2.1 Erfgoedtraject ‘Zilvertje en de schatten van Eemsmond’.......................................20 Bijlage: bezoekersenquête in grafieken Bijlage: overzicht publiciteit 6 JAARCIJFERS
4
1 BESTUUR EN ORGANISATIE 1.1 Inleiding 1.1.1 Algemeen Het bestuur heeft aan de hand van de Code Cultural Governance de statuten van de Stichting Museum Menkemaborg aangepast en vastgelegd bij de notaris op 28 juni 2013. 1.1.2 Financiën De Stichting Museum Menkemaborg heeft het jaar met een klein positief saldo afgesloten. Het hogere bezoekersaantal gaf kleine een stijging van de entreegelden, maar geen stijging van de winkelverkoop ten opzichte van vorig jaar. Het gevolg van de onfortuinlijke inbraak in 2011 heeft een uitbreiding van de methode van beveiliging betekend en daarmee extra structurele kosten. De renovatie van de woning in het schathuis werd afgerond en hiervoor werd een bedrag onttrokken aan de reserve onderhoud gebouwen. De extra kosten voor het terrein en de tuin werden veroorzaakt door extra werkzaamheden, waaronder het herstel van de tuinpaden, het onderzoek ter voorbereiding op de kap van beuken en het herstel van de bomen langs de singel ten gevolge van de oktoberstorm. Verder stegen de verzekeringskosten door de hertaxatie en daaruit volgende hogere premie. Bij de organisatiekosten werden extra kosten gemaakt voor de vastlegging van de statuten en van het beeldmerk ‘Menkemaborg’ in de Benelux. Het resultaat werd positief beïnvloed door de lagere personeelskosten en museale kosten. Laatste was mede mogelijk door de extern gefinancierde tentoonstellingen. De bijdrage van de Museumkaart & BankGiro Loterij maakte de voorbereiding en uitvoering van het evenement ‘Flaneren door de tijd’ mogelijk. De Stichting Erven A. de Jager financierde de tentoonstelling met de bronzen beelden van Kees Verkade. Door de inzet van een tijdelijke vrijwilliger voor het onderhoud, werden hiervoor dit jaar geen extra kosten gemaakt. De reserve van het kabinetorgel werd gebruikt voor het onderhoud en het concert. Het onderhoud van de doolhof werd ook dit jaar betaald van de, in 2007 gewonnen, BankGiro Loterij Museumprijs. 1.1.2.1 Financiële risico’s In 2014 stopt de provincie Groningen met de indexering van de subsidie. Bij het opstellen van de begroting was dat niet bekend en is daardoor niet opgenomen. Door de lagere rente en de grote uitgaven van de laatste jaren, zal de opbrengst van de rente lager uitkomen. De verzekering en de beveiliging van het gebouw zijn structureel hoge bedragen. Het werven van een onderhoudsmedewerker via een speciale regeling of als vrijwilliger is niet zeker. Een risico is de extra kosten voor het uitbesteden van het klein onderhoudswerk aan een extern bedrijf. De natuur is een onzekere factor met financiële tegenvallers door storm en ziekten. Het financiële resultaat ten opzichte van de begroting 2014 kan daardoor negatief uitvallen. Het tekort wordt onttrokken uit de reserves. Gezien de ruime liquiditeit heeft dit op korte termijn nog geen gevolgen voor de continuïteit. De komende jaren zal het tekort stijgen en het bestuur zal trachten om dit tekort zoveel mogelijk weg te werken. De investeringen moeten daaraan aangepast worden. De inzet van meer vrijwilligers zou het werk van de vaste medewerkers kunnen ontlasten waardoor overwerk verminderd wordt. Het groot onderhoud van de gebouwen is de laatste jaren uitgevoerd, waardoor hieraan lagere kosten zijn. Een positieve uitkomst van de Onderhoudssubsidie BRIM voor het schathuis en de historische tuin- en parkaanleg, zou in de toekomst de financiën zeer ten goede komen. 1.1.2.2 Beleggingsbeleid Gelden van het Bestemmingsfonds als bron van inkomsten worden belegd in vastrentende waarden met een laag risicoprofiel. 5
1.1.2.3 Toekomst Het doel van de Stichting Museum Menkemaborg is, zoals dat verwoord wordt in de statuten: ‘Het beheren, onderhouden en als museum exploiteren van de Menkemaborg, met alle daartoe behorende gebouwen en opstallen, tuinen, grachten en singels.’ De Menkemaborg is een belangrijk cultureel erfgoed in de provincie Groningen en kwaliteit en authenticiteit staan hoog in het vaandel van de Menkemaborg. De waardering door de provincie Groningen met A-status, maar ook het winnen van de Museumprijs in 2007 in de categorie ‘kasteelmusea’ en het hebben van twee sterren in de cultuurtoeristische Michelingids, zijn daar bewijzen van. Het streven is om deze status te behouden en waar nodig te verbeteren. Aangezien de overheidssubsidies niet meer worden geïndexeerd en de vaste kosten stijgen, zal het moeilijk zijn om met een sluitende exploitatie te werken. Waar mogelijk zal voor projecten additionele financiering worden gezocht. Door promotionele acties en samenwerking met andere culturele instellingen, zowel regionaal als daar buiten, wordt getracht het aantal bezoekers positief te beïnvloeden. De stichting is gericht op duurzaam ondernemen en houdt rekening met het welzijn van de medewerkers, het milieu en de omgeving en is niet gericht op winst. Alle werkzaamheden zijn er op gericht om de bezoekers een niet te vergeten tijd te geven. 1.1.3 Samenwerking Met het Groninger Museum werd samengewerkt op het gebied van de collectie, educatie en informatie. In november bezocht de nieuwe beheerder van Natuurmonumenten voor het eerst de borg en de eigen graslanden. Overleg over bebording van het gebied en over een speciale actie voor de leden van de Vereniging Natuurmonumenten werd met de pr-medewerker gevoerd, maar leidde in 2013 nog niet tot resultaten. Begin april bracht de directeur van het Groninger Landschap, Marco Glastra, een kennismakingsbezoek aan de borg. Daarbij uitwisseling van ideeën en mogelijkheid besproken om op termijn aandacht te geven aan de Menkemaborg in hun tijdschrift ‘Golden raand’. De kortingsactie met het Openluchtmuseum het Hoogeland te Warffum werd succesvol herhaald in de maanden juni, juli en augustus. Museum Het Hoogeland was initiatiefnemer in het contact met Südbrookmerland (Ost-Friesland). Er waren al enkele uitwisselingen geweest en in 2012 bezocht een delegatie uit Duitsland ook de Menkemaborg. Begin april werd door een delegatie van zeven personen van de gemeente, de beide musea en drie toeristische organisaties, de gemeente Südbrookmerland bezocht. Naast overleg over samenwerking werden diverse locaties bezocht. Het vervolgbezoek in Groningen ging in november niet door. Met het Freilichtmuseum in Cloppenburg (D) werd gekeken naar mogelijkheden voor samenwerking, samen of met anderen. Tijdens het Gartenfest rond Hemelvaartsdag werden folders van Menkemaborg en van de Tuin & Kunst tiendaagse uitgedeelde. De samenwerking met Domies Toen in Pieterburen werd niet vervolgd in verband met het vertrek van de beheerder. In het begin van het jaar werd overleg gevoerd met een vertegenwoordiger van de Stichting Arp Schnitgerorgel, als ook met een kerkrentmeester over de mogelijkheden voor samenwerking en openstelling van de kerk met of zonder orgelmuziek voor bezoekers. Bij de kerk is een gebrek aan vrijwilligers waardoor de kerk alleen tijdens het Museumweekend en de zaterdagen in juli en augustus open was. In het voorjaar en in het najaar werd met twee verschillende leden van de Stichting Culturele Raad gemeente Eemsmond gesproken over diverse projecten, waaronder een nieuwe publicatie over de Menkemaborg.
6
1.2 Bestuurssamenstelling H.G. Hoek voorzitter M.J. van der Heide secretaris J. Nijmeijer penningmeester Mw. R. Millekamp L.L. van Mulligen lid bestuur FMOG C.P.J. van der Ploeg Mw. F. Hopma Zijlema Mw. E. Schillhorn van Veen C. Martens
namens op persoonlijke titel
sinds september 2007
op persoonlijke titel
september 2009
op persoonlijke titel
september 2005 september 2007 oktober 1987- september 2013 september 1991 januari 2005 januari 1993 november 1994 januari 2002
op persoonlijke titel op persoonlijke titel Groninger Museum op persoonlijke titel Vereniging van Vrienden van de Menkemaborg Groninger Museum
juni 2005
Het bestuur vergaderde in 2013 vier keer. Mevrouw Hopma Zijlema en de heer Van Mulligen namen deel aan de vergaderingen over de tuin met vertegenwoordigers van Ability. Eind september is bestuurslid mevrouw Rie Millekamp overleden. Ze had aangegeven in de septembervergadering afscheid te willen nemen. Ze is 27 jaar bestuurslid geweest en heeft zich met name ingezet voor het gebouwen en was zeer betrokken bij de borg en haar medewerkers. In de bestuursvergadering van december is zij herdacht in aanwezigheid van haar echtgenoot.
1.3 Personeelssamenstelling naam: Mw. I.M. Stamhuis G.J. Mertens Mw. P. Bolt–Lijnema F. van der Kamp Mw. C. Oosterhuis-v. Mastwijk Mw. J. Zwart Mw. M. Brandse
uren functie: per week: directeur/conservator 24 hoofd interne dienst 36 interieurverzorgster 15 museumassistent 16 museumassistent 4 kaartverkoop/gastvrouw 28 museumass. educatie 12
Medewerkers seizoen: april/mei-oktober/november Mw. S. Rijkens-Boonstra kaartverkoop Mw. B. Bos kaartverkoop Mw. C. Hoek kaartverkoop Mw. W. in ‘t Veen kaartverkoop
21 7 7 7
sinds: oktober 1998 april 1986 juli 1984 augustus 2003 juli 2005 april 2008 april 2009
mei 2009juli 2010 april 2011juli 2012-
Vrijwilligers seizoen: april-oktober naam: bel. taak:
sinds:
Mw. D. Smilda F. van der Kamp Mw. P. Mertens J. Pol P. Smit Mw. J. Smook W. Bos
1985 mei 2002 april 2002 april 2004 juli 2006 mei-juli 2006, 2008 mei 2007
dag per week/ per twee weken: textielrestauratrice op afroep gastheer 0,5 kaartverkoop 1 gastheer 1 gastheer 1,5 schoonmaak 0,5 gastheer 1
7
Mw. A. Veenstra S. Jensema E. de Klerk M. Boerema S. Kor Mw. R. Kamp-Wortelboer Mw. E. Kiel-Bleker
gastvrouw gastheer gastheer gastheer/onderhoudswerk onderhoudsmedewerker gastvrouw gastvrouw
0,5 0,5 0,5 0,5 2 0,5 0,5
maart 2010 juli, aug. 2010 maart 2011 april 2012 maart- september juni 2013 juli 2013
Veranderingen in personeelssamenstelling Twee nieuwe vrijwilligsters zijn Rita Kamp uit Uithuizen en Elza Kiel uit Warffum en zij nemen elk een deel van de woensdag voor hun rekening als gastvrouw. Via ‘Werkplein’ van de gemeente Eemsmond werd Stephan Kor twee dagen per week als vrijwilliger ingezet voor onderhoudswerkzaamheden onder leiding van Geert Mertens. 1.3.2 Overleg intern Het teamoverleg tussen Geert Mertens, Fred van der Kamp, Pia Bolt, Marjo Brandse en Ida Stamhuis vond maandelijks plaats. In maart werd door twee bestuursleden een functioneringsgesprek gevoerd met Ida Stamhuis. De functioneringsgesprekken met Geert Mertens, Pia Bolt, Fred van der Kamp en Marjo Brandse werden in juni door de directeur gehouden. Voorafgaand aan de kerstborrel op 13 december werd de jaarlijkse evaluatie gehouden met medewerkers onder leiding van Geert Mertens. Ida Stamhuis nam deel aan de bestuursvergaderingen. Geert Mertens en Ida Stamhuis namen deel aan de vergaderingen over de tuin met vertegenwoordigers van Ability. 1.3.3 Externe contacten Ida Stamhuis: - had overleg over diverse onderwerpen met de nieuwe contactpersoon van de provincie Groningen, mevrouw Tessa Valentien. Zij bracht in juli een kennismakingsbezoek aan de borg. - nam deel aan het borgenplatform en aan het directeurenoverleg onder leiding van mevrouw R. Broekhuis, directeur van het Museumhuis - is bestuurslid (secretaris) van de Stichting Freerk J. Veldman voor onderzoek naar het noordelijk meubel Zij was verder aanwezig bij de volgende symposia of studiedagen en excursies: Op 22 maart bij de studiedag over ‘De Keuken’ in het Hodsonhuis te Haarlem, organisatie Stichting Het Nederlands Interieur (SHNI) en Vereniging Hendrick de Keyser. Op 8 november aanwezig bij het symposium ‘Ensemble en samenhang in wereldlijke en kerkelijke interieurs’ ter gelegenheid van de inaugurele rede van prof. dr. Johan de Haan ‘In scène gezet. De verbinding tussen architectuur, ruimte en object in Friese interieurs’. Hij is voor drie jaar aangesteld als buitengewoon hoogleraar Toegepaste kunst en kunstnijverheid aan de Radboud Universiteit Nijmegen vanwege de Ottema-Kingma Stichting (OKS). Op 21 november aanwezig in het Rijksmuseum te Amsterdam voor een speciale bijeenkomst van diverse secties van de Nederlandse Museumvereniging (NMV) waaronder de sectie Historische Huizen. Van 27 mei tot en met 2 juni heeft zij deelgenomen aan een studiereis naar Zweden met collega’s van de sectie Historische Huizen (NMV). Bezoeken aan de paleizen en musea in en rond Stockholm en uitwisseling kennis en ideeën met de Nederlandse en Zweedse collega’s. Op 22 augustus op Huis te Manpad te Heemstede en op 2 oktober op Huizinghe de Loet te Den Bosch werden vervolgbijeenkomsten gehouden. Zij is ook lid van de Onderzoekschool Kunstgeschiedenis (OSK) sectie Historische interieurs en Kunstnijverheid; Stichting Historische Behangsels, de Nederlandse Kostuumvereniging, Textielcommissie Nederland, Stichting Historisch Tuingenootschap Cascade en van ICOM 8
Dem-His, maar kon in verband met andere werkzaamheden niet deelnemen aan de georganiseerde symposia of excursies. Zij was aanwezig bij openingen van tentoonstellingen van diverse musea. Geert Mertens: Is bestuurslid van de Stichting Freerk J. Veldman voor onderzoek naar het noordelijke meubel en lid van de RVN (Restauratoren Vereniging Nederland) Ida en Geert waren aanwezig bij het officiële afscheid van Jan en Marga Veldkamp van Mense Ruiter Orgelmakers b.v. op zaterdag 9 november in de Nieuwe kerk te Groningen. Marjo Brandse: Nam deel aan het platform educatie, georganiseerd door Museumhuis Groningen en het erfgoededucatietraject gemeente Eemsmond met andere Erfgoedinstellingen en CultuurStationC, onder leiding van een coördinator van het Museumhuis. Zij nam deel aan het forum cultuureducatie op 6 februari. Op 12 juni nam zij deel aan de evaluatie van het erfgoededucatietraject ‘Zilvertje’ in Openluchtmuseum het Hoogeland te Warffum. 1.3.4 Personeelsactiviteiten Het uitstapje van de medewerkers was dit jaar in de provincie Groningen. In het kader van de tentoonstelling werd een bezoek gebracht aan de plek waar de borg Dijksterhuis tot 1903 stond. Vervolgens werden in Pieterburen het, in 1884 gebouwde woonhuis van de rentmeester van Dijksterhuis en de Petruskerk bezocht. Tussendoor werden we onthaald in Domies Toen voor koffie en lunch. ’s Middags stonden het Openluchtmuseum Het Hoogeland en de pastorie te Warffum op het programma met ontvangsten en rondleidingen.
2 ONDERHOUD 2.1 Gebouwen Algemeen De gebouwen werden, na zeven jaar, opnieuw getaxeerd voor de verzekering en de herbouwwaarde is verhoogd. Daardoor ook een hogere verzekeringspremie. In verband met de mogelijke gevolgen van de aardbevingen werd de Menkemaborg bij de NAM aangemeld voor inspectie. Dit werd op maandag 21 oktober uitgevoerd waarbij alle gebouwen en muren in kaart werden gebracht. In 2013 werd nog geen rapport ontvangen. 2.1.1 Borg Aan het hoofdgebouw werd dit jaar, zowel binnen als buiten, regulier onderhoudswerk uitgevoerd, zoals schilderwerk en kleine herstelwerkzaamheden. Dit werd deels uitgevoerd door de tijdelijke vrijwilliger. Het groot onderhoud van de voorgevel van het hoofdgebouw werd dit jaar uitgevoerd. Een deel van de werkzaamheden aan de luiken en de binnenzijde werd verschoven naar begin 2014. Voor dit onderhoud is de BRIMsubsidie gebruikt. 2.1.2 Schathuis In de eerste twee maanden van het jaar werd de verbouw van het woongedeelte en grote renovatie van de restaurantkeuken afgerond. De kosten hiervan werden gefinancierd uit de reserve groot onderhoud. Voor het schathuis werd een nieuwe BRIM aangevraagd bij de Rijksdienst Cultureel Erfgoed. De subsidie werd berekend op grond van de herbouwwaarde van het gebouw. Het rapport 9
voor de periode 2014-2018 was een vervolg BRIM-boerderij en werd wederom opgesteld door medewerkers van Bouwadvies Groot Holland uit Wormerveer en tijdig ingediend. In december bleek, dat er voor alle ingediende aanvragen niet genoeg geld beschikbaar was en viel de beslissing helaas negatief uit voor het schathuis van de Menkemaborg.
2.2 ONDERHOUD TERREINEN 2.2.1 Algemeen Aan het einde van het jaar kwam de Stichting Waddenkust Noord Groningen (waaronder VVV) met een gulle gift voor de Menkemaborg van € 2.500,-. Van dit bedrag zullen in 2014 twee tuinbanken aangeschaft worden ter vervanging van de, in slechte staat verkerende, banken op het voorplein. De pauwenfamilie werd uitgebreid met twee vrouwtjes. 2.2.2 BRIM-groen De Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed had weer een geheel nieuwe versie gemaakt voor de BRIMgroen voor historische tuin- en parkaanleg. Opnieuw werd tijdig een rapport met bijbehorende begroting voor de periode van zes jaar (2014-2018) opgesteld en ingediend. In november kwam het bericht dat voor deze nieuwe aanvraag de rijkssubsidie niet toereikend was en werd ook deze subsidie niet toegekend. 2.2.3 Tuin Het weer was weer bijzonder met winters weer in januari en februari en een voorjaar dat maar niet wilde starten. Uiteindelijk een maand later dan normaal, waardoor alle bloemen, inclusief de rozentunnel, ook later bloeiden, maar wel uitbundig. In juli en augustus was het warm en zomers en ook dat mag opmerkelijk genoemd worden. September was te nat en oktober tot en met december ook wisselvallig en veelal te nat en te koud voor tijd jaar. Om de toegang tot de tuin via de poort naar de lusthof beter begaanbaar te maken, vooral bij regen, is er een bestrating aangebracht in januari. Dit pad van klinkers ligt ook langs de kassen en tussen de kasdeuren. Er werd een riolering aangebracht met straatkolken om het regenwater af te voeren. De werkzaamheden werden uitgevoerd door Ability. Door de lange vorstperiode werd pas begin april begonnen met het verbeteren van de hoofdtuinpaden door middel van het aanbrengen van een nieuwe toplaag. De uitvoering werd gedaan door Ability. De schimmelziekte van de buxushagen is onomkeerbaar en snoeiafval werd separaat afgevoerd. De ziekte verspreide zich en de kale bovenzijde werd vooral zichtbaar na het snoeien. Aan het eind van het jaar werd een taxussoort in de kweektuin geplant om te kijken hoe deze zich in de tuin van de Menkemaborg houdt. Voor de in december 2012, door de gemeente Eemsmond afgegeven vergunning voor de kap van 19 beuken in de tuin, bleken op de laatste dag van de zes weken wachttijd bezwaarschriften te zijn ingediend. De procedure werd ingezet en overleg vond plaats met de gemeente over te nemen stappen. Na aanleiding hiervan werd een onafhankelijk bedrijf gevraagd om onderzoek te doen naar vogels en vleermuizen in het kader van de Flora & Fauna wet. Het eindresultaat werd verzonden naar het Ministerie van Economische Zaken / Dienst Regeling en enkele maanden later werd het bericht ontvangen dat de kap uitgevoerd mocht worden. Vervolgens werden de bezwaarmakers door de gemeente hiervan op de hoogte gesteld. Eén bezwaarschrift werd ingetrokken. De andere bezwaarmakers werden in januari 2014 gehoord. De drie bedrijven die een kostenraming hadden gegeven werden op de hoogte gesteld van de uitgestelde kap. 2.2.4 Singel, oprijlaan en parkeerplaats Het jaarlijkse onderhoud van het singelpad werd door Groenprojecten Ewsum uitgevoerd. 10
De linden langs de oprijlaan werden door medewerkers van Landschapsbeheer Groningen vanaf half augustus aan alle zijden gesnoeid. De storm van maandag 28 oktober zorgde voor veel schade aan met name eiken langs de singel. De singel werd wekenlang afgezet en vrijwilligers zorgden voor de afvoer en opruimen van de enorme hoeveelheid hout. De storm van 5 december leverde niet meer schade. Eind december was het opruimen en herstel van de bomen nog niet afgerond.
3 COLLECTIE 3.1 Beheer en behoud Het behoud van collectie en interieur is van groot belang en vergt daarom voortdurend de aandacht. In januari en februari werd door een aantal medewerkers de jaarlijkse grote schoonmaak uitgevoerd waarbij alle objecten en het hele interieur niet alleen werden schoongemaakt, maar ook werden gecontroleerd op conditie. Met behulp van dataloggers wordt de temperatuur en relatieve vochtigheid is diverse kamers vastgelegd. Een apart apparaat voor UV en Lux meting wordt wisselend in de kamers geplaatst. De metingen worden opgeslagen in de computer met daarbij een dagboek waarin de (locatie)gegevens worden vastgelegd. Deze gegevens worden ook gebruikt voor de museumregistratie. Van de firma Dorigo Wierper een rapport ontvangen van de toestand van de verschillende UV- en zonwerende folies op de ramen. Dit onderzoek was vrijblijvend en op hun eigen verzoek gedaan. 3.1.1 Beveiliging Op maandagmiddag 13 mei is er in het kader van de veiligheidszorg een bijeenkomst geweest op de borg met medewerkers onder leiding van Arie de Jager (Museumhuis) en Ton Cremers over ons calamiteitenplan. Rond de tafel, ‘tabletop’, werd geoefend en gesproken over veiligheidszorg. Wat te doen bij calamiteiten en wie doet wat. Een leerzame middag met goede tips. De sleutelkluis werd in mei geplaatst in de toegangszuil west aan de buitenzijde van het metalen hek, waardoor een (groot) aanwijzingsbord niet nodig bleek. Een uitbordje in de borg was wel een eis en werd boven de deur geplaatst. Ook op verzoek van de brandweer werd in november in een betonnen bak met rooster in de buitengracht bij de brug geplaatst om het grachtwater als bluswater te kunnen gebruiken door de brandweer.
3.2 Aanwinsten en bruikleenverkeer Mevrouw T. Goedewaagen uit Bennekom heeft enkele voorwerpen geschonken uit de ‘collectie Hanckema’. Het Groninger Museum zorgde voor het transport heen en terug van objecten voor de tentoonstellingen, waaronder voor de tentoonstellingen ‘Twee borgen, één familie’, ‘Historische tulpen in de tuin en in de borg’ en ‘Robe en korset’. Ook de uitwisseling van objecten en schilderijen met de borg Verhildersum te Leens werd door het Groninger Museum verzorgd. 3.2.1. Registratie en documentatie Marjo Brandse heeft op 27 juni de cursus Registreren en werken met Adlib-museum gevolgd in het Museumhuis De Koninklijke Bibliotheek (KB) in den Haag heeft een selectie van Nederlandse websites gemaakt om te bewaren voor toekomstig onderzoek. De site van de Menkemaborg is 11
eveneens gekozen en vanaf maart werd de site met regelmaat gearchiveerd en duurzaam opgeslagen.
3.3 Onderzoek Voor de tentoonstelling over de borg Dijksterhuis werd (archief)onderzoek gedaan. Met de nieuwe gids over de Menkemaborg werd door de directeur-conservator een start gemaakt, maar door andere werkzaamheden voor de borg bleef er weinig tijd over om hieraan verder te werken.
4 PUBLIEKSACTIVITEITEN 4.1 Inleiding Van maart tot en met september was de borg van dinsdag tot en met zondag geopend van 10.00 tot 17.00 uur. Van oktober tot en met december was de borg van dinsdag tot en met zondag open van 10.00 uur tot 16.00 uur, omdat met het korter worden van de dagen het zicht in de borg aan het eind van de middag beperkt is. In tegenstelling tot andere musea was de borg in de maanden juli en augustus ook op maandag open. Het aantal bezoekers was in totaal 24.185, onder wie ongeveer vijfduizend tuin-, restauranten singelbezoekers van wie geen revenuen werden ontvangen. Dit is een stijging met drieduizend bezoekers ten opzichte van 2012 en het hoogste aantal in de afgelopen vijf jaar. Het weer was van invloed, want het koude voorjaar gaf een daling, terwijl de warmere en zomerse maanden juli en augustus een stijging gaf. Met name de extra activiteiten rond Menkemaborg als Museum van de Maand Mei en tijdens de Tuin & Kunst Tiendaagse leverden veel bezoekers op. De tegenvallende natte Monumentendag werd gecompenseerd door een hoge opkomst van Rabobank leden tijdens de Rabobank-museumdag. Tot slot werd het jaar afgesloten met een verdubbeling aan bezoekers tijdens de beide kerstdagen dankzij een fraaie reportage in Wonen & Co, de bijlage van het Dagblad v/h Noorden en de Leeuwarder Courant. 4.1.1. Bezoekersenquête Met uitzondering van de maanden maart, november en december werden ook in 2013 bezoekers geënquêteerd. Ruim 500 formulieren werden op vrijwillige basis ingevuld, waarvan 21 door buitenlanders. Op grond van de opgegeven postcodes bleek dat 46 % van de bezoekers uit de vier noordelijke provincies afkomstig waren, waarvan 40 % uit de provincie Groningen en de aangrenzende gebieden in Friesland en Drenthe. Uit Noord- en Zuid-Holland en Utrecht kwam 25 % van de bezoeker en 24 % uit Gelderland, Zeeland, Noord-Brabant en Limburg. Een klein percentage buitenlanders vulde de enquête in. De leeftijd van de bezoekers viel met 67% van het totaal in de categorie 50-plus. De kinderen tot 15 jaar met 13 % was daarna de grootste groep, gevolgd door de leeftijdsgroep van 30 tot 50 jaar met 12%. De leeftijdscategorie van 16 tot 30 jaar was ook dit jaar weer het laagst met 6 %. Dit laatste was overeenkomstig 2012, maar dit jaar weer meer bezoekers uit het Noorden dan uit het Westen en dat is overeenkomstig 2011. Driekwart van de bezoekers noteerde dat ze voor de eerste keer of een keer per jaar in de borg kwamen. Dat is vergeleken met 2012 iets meer, maar de samenstelling is dezelfde met 59% met zijn tweeën en 35% met meer personen. Een kleine groep trouwe bezoekers zagen we terug, evenals zo’n 9% bezoekers voor wie het vele jaren geleden was dat ze de borg bezocht hadden. Opmerkelijk weinig mensen kwamen per openbaar vervoer, een aantal kwam per fiets of wandelend, maar 79% kwam per auto. Ruim de helft van de bezoekers kwam rechtstreeks van huis, 23% verbleef in een hotel of bed & breakfast en 19% op een camping of in een vakantiepark. Gezien de herkomst van de bezoekers een logische verdeling. Dit jaar kwam, met 63%, 7 % meer speciaal voor de Menkemaborg en combineerde 25% het bezoek met iets anders, wat 12% minder was dan in 2012. De beste 12
reclame voor de Menkemaborg – en voor 22 % van de bezoekers de reden om te komen – was ‘op aanraden van anderen’. De VVV met 15 %, de regionale krant met 9%, tijdschriften met 6 % en reisgidsen, waaronder de Michelingids, internet, waren daarnaast belangrijke bronnen, maar gaven een laag percentage. De enquête geeft ruimte voor individuele opmerkingen en de reacties waren enthousiast en positief, met opmerkingen als ‘leuk, mooi, geweldig, interessant, indrukwekkend, goed bewaard en rustgevend’. (zie bijlage grafieken)
4.2 Arrangementen en speciale acties Enkele hotels en bed & breakfast-locaties hebben een bezoek aan de Menkemaborg opgenomen in een arrangement wat enkele bezoekers opleverde. Ook dit jaar waren er speciale acties met andere organisaties, waaronder Bontime in de Dagjes-uit-gids, de Voordeelagenda, tijdschrift Libelle, de vrijwilligers van de Zonnebloem en het bedrijf Callas, waarbij de bezoekers korting kregen op de toegang tot de borg. De acties waren met name van belang voor de bekendheid van de borg en minder voor de toename van het reële aantal bezoekers. Marketing Groningen presenteerde op 15 mei De Schatkaart . Op dit uitklapbare kaartje ter grootte van een creditkaart staan kortingsacties van allerlei (niet commerciële) attracties in de provincie waaronder de Menkemaborg. De oplage van 100.000 werd verspreid over deze locaties. Bij de kaartverkoop werden deze ‘schatkaarten’ uitgedeeld aan bezoekers en er kwamen met de kaart 225 bezoekers in de borg, waarmee deze actie zeer geslaagd is. Groepsbezoek Zo’n vijftig groepen brachten een bezoek aan de borg, waarvan driekwart een gecombineerd bezoek aan de borg en het restaurant brachten. Daaronder waren georganiseerde busreizen, maar ook groepen in familie- of verenigingsverband, waaronder groepen die speciaal voor de tuin kwamen. Een aantal groepen kwamen uit het buitenland. Collega’s van landgoed Nienoord brachten een bezoek aan de Menkemaborg in het kader van hun jaarlijkse uitstapje. 4.2.1 Samenwerking met Openluchtmuseum het Hoogeland De kortingsactie met het Openluchtmuseum te Warffum werd gehouden in de maanden juni tot en met augustus. De speciaal vormgegeven sticker werd op de gratis folders van beide musea geplakt, waarbij het ene museum de folder meegaf van het andere museum aan volledig betalende bezoekers (één folder per twee personen). Bij afgifte in het andere museum gaf deze folder met sticker de bezoekers recht op 50% korting van de toegangsprijs, wat ook voor de kinderen gold. De actie, bedoeld om bezoekers attent te maken op beide musea, werd ook dit jaar gehouden: het Openluchtmuseum ontving 151 en de Menkemaborg 202 bezoekers, voor beide ongeveer een kwart minder dan in 2012. De actie kan nog steeds een succes genoemd worden en zal daarom in 2014 ook worden gehouden.
4.3 Tentoonstellingen 4.3.1 Twee borgen, één familie. De familie Alberda van Menkema en Dijksterhuis Periode: maart t/m december In 2013 stond niet alleen de Menkemaborg centraal, maar ook het andere buitenhuis van de familie Alberda, de borg Dijksterhuis in Pieterburen. Dijksterhuis werd in 1903 afgebroken. Aan de hand van schilderijen, inventarissen en diverse voorwerpen, waaronder de fronton van een binnenpoort, een baan vroeg 18de-eeuws behang en maquêtte, werden verhalen van en over het huis en de familie verteld in diverse teksten. Zaaltekst en fototeksten in drie talen. Lezingen.
13
4.3.2 Robe en korset. 18de-eeuwse kleding in de Menkemaborg Periode: 30 maart t/m 30 juni Aanleiding was de uitverkiezing van de Menkemaborg tot ‘Museum van de Maand Mei’ met een mode evenement ‘Flaneren door de tijd’ op tweede pinksterdag. (Zie 4.4.2.2 en 4.4.2.2.1) Ter inspiratie waren enkele vrouwen- en mannenkostuums en andere 18de-eeuwse kleding en kledingaccessoires in de kamers van de borg opgesteld. Informatieteksten met foto’s op (extra) paaltjes per zaal. Eveneens in Engels en Duits. 4.3.3 Historische tulpen in de tuin en in het interieur van de Menkemaborg Periode: april en mei De historische tulpen in de tuin waren laat door het koude weer, maar bloeiden daardoor langer in mei. In de borg hingen acht, voor de borg nieuwe, 17de-eeuwse aquarellen met tulpen van Margareta de Heer. Zaaltekst met daarin verwijzing naar tulpen als gebruikt patroon in het interieur en op voorwerpen. In het theehuis lagen teksten met overzicht van de soorten en de plaats van de tulpen in de tuin. 4.3.4 Kees Verkade in beeld op de Menkemaborg Periode: 20 t/m 30 juni Deze tentoonstelling was onderdeel van de Tuin & Kunst Tiendaagse en was een initiatief van en werd gefinancierd door de Stichting Erven A. de Jager. De grote bronzen beelden van mensen stonden verspreid op de grote grasvlakken in de tuin. Daarnaast stonden kleinere beelden op sokkels in de gang van de borg en een groot aantal kleine bronzen in vitrines in het Schathoes. In totaal waren er vijftig beelden opgesteld. De opening op donderdag 20 juni werd ’s ochtends gehouden voor de Tuin & Kunst Tiendaagse deelnemers in de provincie Groningen. ’s Middags kwamen de genodigden voor de tentoonstelling en werd de opening officieel verricht door Theo Laurentius, oud studiegenoot van Kees Verkade. Ter informatie werd een plattegrond met de titels van de beelden in de tuin uitgedeeld aan de bezoekers. Bij de andere beelden stonden kaartjes met de titel. Verdere informatie werd door het echtpaar Verkade en hun agent, mevrouw L. Kronenburg, gegeven. De publiciteit van de Tuin & Kunst Tiendaagse was heel divers en veel met onder andere de website www.tuinen-groningen.nl; een speciale krant; posters en flyers. De grote affiches met de afbeelding van de Menkemaborg waren in zogenaamde driehoeken overal in plaatsen te zien in de provincie. De kranten werden verspreid met de huis-aan-huis bladen door de provincie. In het Dagblad v/h Noorden van zaterdag 15 juni een dubbelpagina in bijlage ‘Wonen & Co’. Daarnaast diverse advertenties o.a. achterzijde Tuinjournaal Nederlandse Tuinen Stichting; en (via Menkemaborg) advertentie in tijdschrift Collect (Ned. België).
4.4 Activiteiten en evenementen 4.4.1 Vereniging van Vrienden van de Menkemaborg De Vereniging van Vrienden van de Menkemaborg nam ook dit jaar deel aan NLDoet. Vrijwilligers en leden hielpen op zaterdagochtend 16 maart mee met het schonen van de sloten rond de singel, waarna zij door het bestuur van de Vrienden in het Schathoes op een welverdiende kop soep werden getrakteerd. In het kader van de Tuin & Kunst Tiendaagse organiseerde het bestuur op zaterdagmiddag 22 juni een schilderworkshop. De vier tuinbanken, door de Vrienden in 2012 geschonken, werden tijdens de jaarvergadering in september voorzien van hun naamplaatje.
14
4.4.2 Activiteiten en evenementen overzicht 4.4.2.1 Museumweekend Het jaarlijkse museumweekend werd op 6 en 7 april gehouden en dit jaar was het thema ‘Doe een museum’. De entree werd weer één euro, en de audiotour was gratis. Zaterdag 6 april matige opkomst met 81 bezoekers, maar kan ook te maken hebben gehad met de wegafzettingen in verband met een wielerronde. Op zondag 7 april kwamen met 127 evenveel bezoekers als in 2012. Zaterdag was de Jacobikerk ook open. De bezoekers aan de borg werden d.m.v. een affiche hierop gewezen, maar de 20 bezoekers in de kerk waren niet via de Menkemaborg gekomen. 4.4.2.2 Menkemaborg: Museum van de maand Mei Menkemaborg werd in december 2012 gekozen tot Museummaand. De Museummaanden was een nieuw initiatief van Stichting Museumkaart en BankGiro Loterij waarbij de in de eerste vier maanden, vier musea de eretitel museum van de maand kregen. Het doel daarbij was om nieuwe doelgroep bezoekers aan te boren. De reden dat ingediende aanvraag van de Menkemaborg werd gekozen was: ‘Ondanks de kwalitatieve stevige concurrentie – er waren meer dan 100 inzendingen – sprong uw plan eruit. De selectiecommissie is gekomen tot een samenhangend programma. Ze was onder de indruk van de manier waarop u tijdens de Museummaanden uw maand aantrekkelijk wilt maken voor een groot publiek. ‘[einde citaat]. Voor het opzetten en uitvoeren van het plan was een financiële bijdrage beschikbaar. Daarnaast veel landelijke en regionale publiciteit, een promotiepakket met speldjes en banieren. Persbericht op 4 mei en 14 en 15 mei advertenties in de lokale media. Daarnaast eigen persbericht en informatie via eigen website en facebook. Tijdens RTL4 TV uitzending Koffietijd op zaterdag 18 mei was de Menkemaborg opgenomen in de agenda. Deelnemers van de BankGiro Loterij kregen een Museummaandenpas waarmee ze in maart, april en mei de borg konden bezoeken. Vooral in de maand mei leverde dat 257 bezoekers op en in de andere twee maanden slechts vier bezoekers met de pas. Voor de nieuwe doelgroep werd gekozen voor jongeren, met het mode-evenement op tweede pinksterdag als afsluiting. Diverse modevakscholen en mode-opleidingen werden aangeschreven voor deelname aan 20 mei, maar ook na herhaalde verzoeken, bleek hiervoor geen belangstelling. Doel was om de leerlingen, geïnspireerd op de 18de-eeuwse kostuum of de daarop geïnspireerde mode in latere eeuwen, hun eigen kostuum te ontwerpen en te dragen tijdens tweede pinksterdag. Dit doel werd breder getrokken en iedereen mocht in een eigen (mode)creatie komen en kreeg daarmee gratis toegang. Daarnaast konden ze gefotografeerd worden en hun foto werd op facebook gezet. Ter voorbereiding en inspiratie van het evenement was de tentoonstelling ‘Robe en korset’ te zien vanaf april. 4.4.2.2.1 ‘Flaneren door de tijd’ op tweede pinksterdag Om een beeld te geven van de 18de-eeuw en de kostuums uit die tijd waren leden van de Hofdansvereniging ‘Plaisir Courtois’ uit Groningen ingehuurd. Deze dames en heren flaneerden ’s middags door de tuin en dronken thee met een koekje of een glaasje in het ingerichte theehuis. Tijdens de buien werd er in de grote zaal en herenkamer een kaartspelletje gespeeld of een brief geschreven en in de voorkamer zaten de dames te borduren. Met regelmaat voerden ze 18de-eeuwse dansen uit op het voorplein waarvoor grote belangstelling was. Ze deden daar ook een 18de-eeuws spel, namelijk harlekijn gooien. Twee fotografen waren ingehuurd om bezoekers in kostuum alleen of samen met de 18deeeuwers, op de foto te zetten. Er kwamen enkele bezoekers in eigen kostuum en zij werden ook op facebook waarnaar ze hun foto op konden vragen. 15
Al zat het weer niet mee, want het was de hele dag grijs met af en toe (mot)regen, er kwamen toch veel bezoekers op het speciale evenement af, namelijk 538! 4.4.2.3 Landelijke Dag van het Kasteel Op pinkstermaandag 20 mei werd voor de zesde keer ook de landelijke ‘Dag van het Kasteel’ gehouden. De Nederlandse Kastelenstichting had als centrale thema ‘Oranje boven’ gekozen. In de borg was extra informatie over het bezoek van de Koning en het verhaal van Cateau over het diner met Koning Willem III. Doordat het evenement ‘Flaneren door de tijd’ ook in de publiciteit van de Dag van het Kasteel werd opgenomen, leverde dat extra landelijke publiciteit en bezoekers op. 4.4.2.4 Tuin & Kunst tiendaagse De Tuin & Kunst Tiendaagse in de provincie Groningen werd voor de derde keer gehouden en dit keer van 21 tot en met 30 juni. De organisatie en financiering ervan was in handen van de Stichting Erven A. de Jager. De publicitaire uitingen zijn volgens het beeldmerk van Marketing Groningen. Het voorstel van een tentoonstelling met beelden van Kees Verkade in de tuin van de borg kwam van de organisatie. Na bestuurlijk overleg werd van het doel van de Menkemaborg afgeweken om voor een keer moderne beelden in een 18de-eeuwse omgeving te tonen. De voorbereiding startte in december 2012 en in maart bezochten het echtpaar Verkade, woonachtig in Monaco, vertegenwoordigers van de Stichting Erven A. de Jager en borg. Ida Stamhuis leidde ze rond in huis en tuin, waarbij ook het schathuis als locatie voor de beelden en als ruimte voor de officiële opening werd bekeken. De opbouw van de tentoonstelling werd verzorgd door medewerkers van Kees Verkade met hulp van de medewerkers van de Menkemaborg en de tuinmannen van Ability. De opening op donderdag 20 juni werd vanwege de lange lijst met genodigden en de beperkte ruimte in twee delen gesplitst, waarbij het gelukkig mooi en droog weer was waardoor de openingen buiten plaats konden vinden. Op dinsdagavond 25 juni was er een speciaal ontvangst voor ABN AMRO relaties. Naast de verkoop van de beelden was er een DVD over Kees Verkade te koop. De opbrengst van deze verkoop was door Verkade bestemd voor een goed doel. De DVD was te zien in de hoekkamer van het Schathoes. Het weer was beter dan voorgaande jaren, maar toch veel regendagen en vooral koud. In het laatste weekend was het weer gelukkig goed. Totaal 3013 bezoekers tijdens de 11 dagen, waarbij de laatste zondag 635 bezoekers waardoor de parkeerplaats en omliggende wegen overvol stonden met auto’s. De beelden waren verzekerd en ter beveiliging van de bronzen beelden was er ‘s nachts een beveiliger met hond van een beveiligingsbedrijf aanwezig. 4.4.2.4.1 Activiteiten tijdens de Tuin &Kunst Tiendaagse Op zaterdagmiddag 22 juni organiseerde de Vereniging van Vrienden van de Menkemaborg een schilderworkshop onder leiding van Aly van der Wal. Door de regen werd uitgeweken naar het Schathoes waar de deelnemers hun eigen beeld van de Menkemaborg schilderden. Op zondagavond 23 juni werd in de Grote Zaal een barokconcert gegeven door het Trio Trasuntino o.l.v. Carolien Eijkelboom op clavecimbel, kabinetorgel, blokfluiten en met zang. Op woensdagochtend 26 juni werd door Ida Stamhuis een lezing over de geschiedenis van de tuin gegeven met een rondleiding door de tuin. Publiciteit: 350.000 speciale T&K 10d kranten zijn huis aan huis verspreid in provincie en stad Groningen. Driehoeksaffiche’s in diverse plaatsen de provincie Groningen langs de weg. Verder op websites, in tijdschriften, kranten etc. Extra persbericht vanuit Menkemaborg op dinsdag 18 juni over activiteiten. Kosten zijn (bijna) helemaal betaald door de Stichting Erven A. de Jager, waaronder verzekering, beveiliging, transport, verblijf Verkade cs., evenals marketing en organisatie. 16
4.4.2.5 Open Monumentendag Het thema voor het de Open Monumentendag was dit jaar ‘Macht & Pracht’. Een speciale activiteit werd georganiseerd door de Open Monumentendag commissie van de gemeente Eemsmond; ‘Met de Alberda’s terug in de tijd’. Op zaterdagmiddag 14 september vertrokken Unico Allard Alberda en zijn echtgenote Everdina Cornera van Berum in de koets van de borg naar de kerk. Via hun eigen ingang in het koor van de kerk ging het echtpaar de trap op en nam plaats in hun herenbank. In de kerk een optreden van leerlingen van de muziekschool op dwarsfluit. Jan Zuidema vertelde een verhaal over de Alberda’s. Helaas was het de hele dag regen, maar gelukkig redelijk droog tijdens de rijtoer. Op zaterdag was de borg gratis te bezoeken. Voor de kinderen was er een speurtocht door de tuin. In totaal 135 bezoekers. 4.4.2.6 Maand van de Geschiedenis De Maand van de Geschiedenis 2013 heeft het thema ‘Vorst & Volk’. Het gaat over het Koninkrijk der Nederlanden en de Oranjes. Koning Willem III is op 22 mei 1873 in Uithuizen geweest en heeft op de Menkemaborg gedineerd. Een gebeurtenis dat grote indruk maakte op de toen 12-jarige Johanna Catharina (Cateau) Lewe van Nijenstein, die als gast bij het diner aanwezig mocht zijn om het getal 14 vol te maken. Men was bang dat Koning Willem III het niet prettig zou vinden om met 13 gasten aan tafel te zitten. Voor activiteit zie bij Oktobermaand Kindermaand. Foto in de agenda in de speciale landelijke krant. Publiciteit: krant, ansichtkaarten, banier. 4.4.2.7 Oktobermaand Kindermaand Tijdens de weekenden en op één woensdagmiddag werden er speciale activiteiten voor kinderen op diverse locaties in de provincie Groningen georganiseerd in het kader van Oktobermaand Kindermaand. De toegang voor de Menkemaborg was in de actieweekenden gratis en de hele maand was de junior audiotour gratis. In de Menkemaborg werd op zaterdag 19 en zondag 20 oktober om 14.00 uur de meespeel toneelvoorstelling ‘Cateau en de koning’ gehouden o.l.v. Eric de Klerk (vrijwilliger) en Bart de Vogel. De kinderen kregen allemaal een rol en de, ongeveer 45 minuten durende voorstelling, startte bij de kaartverkoop, waarna ze met de koets naar de brug gingen. Tot slot werd er ‘gedineerd’ in de gang van de borg. Op zaterdag deden er 14 kinderen mee en op zondag 19. Flyers, affiche en website algemeen www.kindermaand.nl. Museumhuis persbericht waarin ‘Cateau’ was opgenomen – diverse kranten. Eigen persbericht 11 oktober voor regionale kranten, o.a. Ommelander. In Dagblad v/h Noorden artikel met leuke foto op maandag 21 oktober. 4.4.2.8 Menkemaborg in kerstsfeer Gedurende de kersttijd waren de kamers gedecoreerd met groenversieringen en op eerste en tweede kerstdag branden van 12.00 tot 16.00 uur de kaarsen. Op zaterdag 14 december werd door het Dagblad v/h Noorden een (foto)reportage gemaakt van de kerst op de Menkemaborg. Een bewoond huis gefotografeerd, zoals gebruikelijk in de zaterdagbijlage Wonen & Co. Daarin figureerde twee leden van Plaisir Courtois en de kaarsen werden aangestoken. Op zaterdag 21 december stond de reportage op de titelpagina en op vier pagina’s in de bijlage Wonen & Co van het Dagblad v/h Noorden en de Leeuwarder Courant. Op eerste en tweede kerstdag waren van 12.00 tot 16.00 uur de kaarsen aangestoken. Op eerste kerstdag kwamen 254 en op tweede kerstdag 358 bezoekers. Beide dagen waren droog en eerste kerstdag ook zonnig. Het aantal was een verdubbeling t.o.v. 2012 en dat zal ongetwijfeld te maken hebben gehad met de reportage in beide dagbladen. Persbericht uit op 14 december. 17
4.4.2.9 Diverse activiteiten Het terrein en met name het voorplein en of de oprijlaan werden door derden voor allerlei activiteiten gebruikt. Voor de tweede keer werd de Vrouwen Loop & Lifestyledag gehouden op zaterdag 20 april. De 250 deelneemsters konden kiezen uit wandelingen van diverse lengtes, waaronder de wandelroute van de Menkemaborg. Een wielerronde startte vanaf de oprijlaan op 5 april, er waren daar filmopnames op 18 mei. TV Noord maakte opnames voor het programma Kunstschatten op zondag 2 juni bij het schathuis. Op het voorplein werd een avondconcert gegeven door brassband Immanuël op 12 juli. Rabobank Museumdag Dit jaar was de Menkemaborg weer gekozen om mee te doen met de Rabobank Museumdag op 26 oktober. De Rabobank leden konden gratis de borg bezoeken en gebruik maken van de audiotour. Voor gezinnen was de ontdekkingstocht beschikbaar. Dit jaar namen 62 musea hieraan deel, waarvan 17 in de provincie Groningen, 24 in Friesland en 21 in Drenthe. Deze keer een uitstekende opkomst met 383 bezoekers, ongeveer 100 meer dan twee jaar geleden. Dankzij de ingeleverde bonnen waarop de postcode van de bezoeker staat vermeld is te zien waar de leden vandaan komen: 24 % uit provincie Drenthe; 14 % uit Friesland en 61 % uit Groningen. Laatste is verdeeld in regio’s: Noord Groningen (Delfzijl, Eemsmond en omgeving) 18%; Oost Groningen (Veendam, Hoogezand en omgeving) 23 %; Westerkwartier (Leek, Grijpskerk en omgeving) 8 %; Groningen stad en omgeving 12 %. Conclusie een kwart komt uit de directe omgeving en driekwart verder weg. Kerstfair Menkemaborg Buurtvereniging Dingewold organiseerde voor de vijfde keer een kerstfair en dit keer evenals de eerste keer, in Dickens sfeer. Op zaterdag 7 december werd de fair gehouden van 13.00 tot 18.00 uur met 60 kramen langs de oprijlaan, voorplein en stukje singel. Ondanks het miezerige weer kwamen er weer duizenden mensen de markt bezoeken. Optredens van de buurtkinderen met anklung-muziek en kerstliedjes. Samen met Vrienden MB weer een kraam gedeeld.
4.5 Publiciteit 4.5.1 Algemeen Een inlegvel met algemene gegevens voor 2013 werd gedrukt in een oplage van 12.000 ex. De folders werd verspreid door een hierin gespecialiseerd bedrijf en door de medewerkers over diverse cultuurtoeristische locaties in regio. Marketing Groningen presenteerde op 15 mei De Schatkaart gepresenteerd. Een uitklapbaar kaartje ter grootte van een creditkaart met kortingsacties van allerlei (niet commerciële) attracties in de provincie waaronder de Menkemaborg. Oplage 100.000. In de promotie is de Menkemaborg prominent in beeld o.a. op stations en bushokjes door het hele land, m.u.v. de provincie Groningen. 4.5.2 Website en nieuwe media De website van de Menkemaborg www.menkemaborg.nl werd veelvuldig geraadpleegd en via het contactadres werden vragen en reacties ontvangen en verwerkt. De site werd up-todate gehouden door de directeur-conservator. Ook is een zorgvuldige selectie aan relevante links aan de site van de borg toegevoegd. De facebookpagina http://www.facebook.com/MenkemaborgMuseum werd door Marjo Brandse bijgehouden. Zij was in november aanwezig bij een bijeenkomst van het Museumhuis over het gebruik van sociale media. Marketing Groningen organiseerde en financierde het laten maken van 3D foto’s voor Google Maps. Begin oktober zijn er foto’s buiten en van een paar kamers gemaakt. Sinds 18
half november lag het beheer over de foto’s bij de Menkemaborg met verwijzingen op de website en facebook. Op de grootste toeristische site Tripadvisor met 260 miljoen unieke bezoekers elke maand, stond de Menkemaborg al op, maar begin december werd ook het beheer gekregen om de eigen pagina te bewerken en aan te vullen. Op de site van de Menkemaborg werd de link ´internationaal´ toegevoegd. 4.5.2.1 Het verhaal van Groningen Aan de website van www.hetverhaalvangroningen.nl werd informatie toegevoegd met behulp van de eigen toegangscodes. In november werd door een interim-communicatiemanager een kennismakingsbezoek gebracht aan de borg om wensen en thema’s voor ‘Het Verhaal van Groningen’ te inventariseren. Dit werd gedaan ter voorbereiding van de stichting en nieuw te benoemen hoofdredacteur-programmamaker. Het hoofddoel is publieksbereik stimuleren en samenwerking stimuleren en mogelijk maken. 4.5.3 Kranten, tijdschriften en internet Persberichten en andere informatie werden via e-mail gestuurd naar landelijke en regionale bladen en diverse websites. Informatie over de Menkemaborg staat ook op de website van het Groninger Museum onder het kopje Collectie/Menkemaborg en op de site van Marketing Groningen. De Menkemaborg was uit kostenoverwegingen niet aangesloten op de knipseldienst van een persbureau. Het overzicht is daardoor incompleet (zie bijlage publiciteit). 4.5.4 Publicaties, artikelen en uitgaven waarin de Menkemaborg uitvoerig voorkomt In verschillende publicaties werd ook dit jaar weer door derden of door de directeurconservator geschreven over de Menkemaborg. Een aantal publicaties is opgenomen in de bibliotheek van de borg (zie bijlage publiciteit).
5 EDUCATIE 5.1 Algemene informatie bezoekers Naast de kijkbegeleiding in zeven talen waren extra teksten beschikbaar in het Engels en Duits voor de hoofdtentoonstelling en de tijdelijke tentoonstellingen in de borg. In het theehuis lagen van april tot en met oktober folders van de borg en van andere musea en toeristische locaties. Op het prikbord gaven affiches extra informatie. Bezoekers konden hier ook de enquête vinden om in te vullen. Voor kleine kinderen en hun (groot)ouders werd een speciale ontdekkingstocht over de thema’s ‘Twee borgen, één familie’ gemaakt. In de borg konden kinderen alleen of onder begeleiding een rondgang maken aan de hand van een set gelamineerde kaartjes met informatie, vragen en opdrachtjes. Audiotour Het enthousiasme van volwassenen en kinderen voor de (junior)audiotour bleek ook dit jaar nog steeds groot. Over de Duitstalige en Engelstalige versie werd eveneens lovend gesproken. Voor het gebruik van de audiotour werd een € 1,- gevraagd om daarmee het jaarlijkse onderhoud van de apparaten en de noodzakelijke wijzigingen en aanvullingen te betalen. De inhoud van de audiotour werd voor de presentatie aangepast. Naar aanleiding van het onderzoek naar een audiotour voor de tuin is besloten om, vanwege het beperkte aantal apparaten en de complexiteit van uitlenen, daarvan af te zien. De mogelijkheid van het gebruik QR-codes werd onderzocht, maar gezien de opmars van Apps 19
werd deze mogelijkheid onderzocht. Er werd bij Marketing Groningen ondersteuning hiervoor gezocht, maar dit leverde geen resultaat op. Ook door de extra activiteiten kon aan dit project niet verder gewerkt worden. Speciale acties voor kinderen door de Museumvereniging Ook dit jaar werd weer meegedaan de speciale site voor kinderen tot en met twaalf jaar van de Nederlandse Museumvereniging (NMV), www.mijntikket.nl. De informatie en stickervellen werden meegegeven aan kinderen om daarmee thuis verder te spelen. Van de, door de NMV georganiseerde wedstrijd ‘De Museuminspecteurs’, waaraan kinderen op vrijwillige basis mee konden doen, waren weer formulieren beschikbaar. Er werd weinig gebruik van gemaakt door kinderen.
5.2 Scholen Dit jaar brachten bijna honderd leerlingen van vijf basisscholen uit Delfzijl, Usquert, Appingedam en Wirdum een bezoek aan de borg. Ze kregen een korte inleiding en gingen daarna rond met de junior audiotour of de ontdekkingstocht. Aan elk apparaat kunnen twee koptelefoons aangesloten worden, zodat maximaal dertig leerlingen gelijktijdig met de audiotour kunnen rondlopen. Vanuit het voortgezet en hoger onderwijs kwamen slechts enkele groepen. Het bezoek van jongeren met een CJP-pas of Cultuurkaart was iets lager dan in 2012. 5.2.1 Erfgoedtraject ‘Zilvertje en de schatten van Eemsmond’ Van het in 2011 ontwikkelde digitale lespakket ‘‘Terug in de Tijd’, bestemd voor groep 5/6 van het basisonderwijs, werd vooral in het voorjaar gebruik gemaakt. Voor de lessen op school was een cd-rom ontwikkeld en werd de junior-audiotour ingezet. Voorafgaande aan het bezoek van de school aan de Menkemaborg bracht de museumassistent educatie een bezoek aan de leerkracht om de cd-rom te presenteren en toe te lichten. Bij de evaluatie van het project bleek dat dit bezoek door de deelnemende scholen zeer op prijs werd gesteld. Aan het bezoek van een schoolklas aan de Menkemaborg is een muziek/dansworkshop gekoppeld – ingevuld door de Muziekschool Hunsingo. In het kader van deze koppeling was er bijna bij elk bezoek van een schoolklas aan de Menkemaborg een mini-concertje, verzorgd door een gitaardocent van de Muziekschool Hunsingo. Het mini-concertje maakt deel uit van het project ‘Muziek in ieder Kind’ waarin o.a. door de Muziekschool Hunsingo en Kunststation C wordt samengewerkt. Dit jaar namen zeven scholen uit de gemeente Eemsmond deel met 180 leerlingen deel. ‘Kijkje in de keuken’ 28 november Met regelmaat wordt door Museumhuis Groningen een ‘kijkje in de keuken’ georganiseerd en dit keer stond de erfgoededucatie centraal. Het project ‘Zilvertje’ in de gemeente Eemsmond was het onderwerp van de dag, waarbij de Menkemaborg eveneens bezocht werd. Marjo Brandse ontving de groep van veertig deelnemers en gaf informatie over het educatieproject van de Menkemaborg waarna met de audiotour een rondje borg gemaakt werd. ’s Middags was er nog een informatieve markt waar Marjo ook de cd-rom kon tonen, naast de andere educatie informatie. De collega’s waren enthousiast over de methode en uitvoering van het educatieproject in de Menkemaborg.
20
