Stichting Comenius Museum Cultuurhistorisch museum in Naarden
INHOUD Voorwoord
blz. 3
1. Activiteiten Comenius Museum 2013 Tentoonstellingen Workshops en bijeenkomsten Meet en Greets Ontvangst ambassadeurs Comeniusdag 2013 Rondleidingen in het Comenius Museum Lezingen Open Monumentendag Vestival Vocaal Comenius Conferentie Kerstconcert Naturalisatie ceremonie Interne evenementen Promotietaken van het museum -interviews
blz. 4
2. Voorgeschiedenis van museum en mausoleum
blz. 10
3. Statuten, Doelstellingen, Beleidsnotitie 2009-2013
blz. 10
4. Organisatie
blz. 11
5. Analyse bezoekers 2013
blz. 15
6. Samenwerking met andere organisaties
blz. 16
7. Financiering. Sponsoring
blz. 17
2
VOORWOORD Het jaar 2013 is voor de Stichting Comenius Museum een jaar geweest waarin een aantal vernieuwingen in het museum en binnen het bestuur hebben plaatsgevonden. Het Comenius Museum heeft zich sinds zijn oprichting ingezet om de betekenis van de uit Tsjechië afkomstige theoloog, pedagoog en filosoof J.A. Komenský uit te dragen. In Nederland bekend als J. A. Comenius wordt hij beschouwd als een van de belangrijke Europese denkers uit de 17de eeuw. Hij woonde en werkte de laatste veertien jaar van zijn leven in Amsterdam, alwaar hij enkele van zijn belangrijkste werken publiceerde. Zijn graf in de voormalige Waalse Kerk in Naarden is in de jaren dertig van de vorige eeuw ingericht tot mausoleum. En met het naastliggende en inpandig verbonden museum wordt het nog steeds bezocht door veel bezoekers uit de gehele wereld. Het Comenius Museum laat door middel van vaste en tijdelijke exposities en tal van andere activiteiten zien hoe het denken van Comenius in onze tijd nog steeds bijzonder actueel is. Mede om die reden hebben een aantal programma’s en activiteiten van de Stichting Comenius Museum gedurende 2013 ook een aantal keren buiten het museum plaatsgevonden en zijn deze steeds meer internationaal georiënteerd. De Internationale Comenius Conferentie die van 4 tot 6 oktober 2013 op initiatief van het Comenius Museum in Naarden werd georganiseerd in samenwerking met de Deutsche Comenius-Gesellschaft e.V. Berlin uit Duitsland en de Tsjechische collega-musea, t.w. het Museum Jana Amose Komenského in Uherský Brod, het Národní Pedagogické Muzeum a Knihova J.A. Komenského in Praag alsmede met verschillende sponsors werd een hoogtepunt in 2013. Tijdens de driedaagse conferentie hebben ruim 60 deelnemers - Comeniologen uit Tsjechië, Slowakije, Hongarije, Polen, Duitsland, Japan, Korea, Brazilië, Roemenië en Nederland- een aantal lezingen verzorgd. Een andere bijzonder activiteit was de jaarlijks gehouden Comeniusdag. Deze wordt georganiseerd in de Grote Kerk in Naarden op of omstreeks de geboortedag van Comenius. De herdenking vindt plaats in samenwerking met de gemeente Naarden, met o.a. een kranslegging op het graf van Comenius, lezingen, een concert en het uitreiken van de Comeniusprijs. In 2013 heeft de jury deze toegekend aan prof. dr. P. Schnabel. Na twee jaar samenwerking bij de organisatie van de Comeniusdag en de instelling van de Comeniusprijs vormden met ingang van 1-1-2013 de Stichting Comenius Museum en de Comenius Stichting één organisatie. De integratie van beide stichtingen betekent een bundeling van bestuurlijke krachten en deskundigheid. De Statuten van de Stichting Comenius Museum en alle contracten met de Tsjechische en de Nederlandse overheden zijn ongewijzigd gebleven. Het bestuur was in 2013 druk met de voorbereidingen van het, voor de volgende tien jaar, verlengen van het ‘Mutual Co-operation Agreement’ met de Tsjechische overheid en de voortzetting van het ter beschikking stellen van het museumgebouw door de gemeente Naarden. Beide samenhangende overeenkomsten moeten eind 2014 hun beslag krijgen. Er moest veel overleg gepleegd worden met de Nederlandse overheid, de gemeente Naarden en de Tsjechische ambassade in Den Haag. Dit mede in verband met de plannen van de Rijksoverheid rondom de status en eventuele vervreemding van niet bij het Rijk in gebruik zijnde monumenten. We zijn verheugd om te mogen concluderen dat dankzij de samenwerking binnen het bestuur, en tussen bestuur, directeur, vrijwilligers van het museum en de gemeente Naarden, alsmede een groot aantal andere externe partners, het aantal bezoekers van het museum duidelijk gestegen is en dat met 2013 opnieuw een succesvol jaar in de geschiedenis van het museum en het mausoleum kan worden bijgeschreven. Ing. Hans van Oostveen Voorzitter
drs. Helena Verhoef-Musílková Secretaris
3
1.
ACTIVITEITEN COMENIUS MUSEUM 2013
Tentoonstellingen:
20 juli 2012 t/m 13 januari 2013 “Tot meerder kennis en klaerheit – Over land naar China in de 17e eeuw”, Het betreft hier een eigen tentoonstelling. Curator: Hans van der Linde, directeur Comenius Museum, Prof. Dr. Bruno Naarden in samenwerking met de commissie tentoonstellingen. In samenwerking met Rijksmuseum Volkenkunde Leiden, Natura Docet Denekamp, Nationaal Onderwijs Museum Rotterdam en Bijzondere Collecties UvA Amsterdam. Een bijzondere tentoonstelling, een van de grootste in de geschiedenis van het museum, over de fascinatie voor het gebied tussen Europa en China van de oud-leerling van Comenius, te weten de politicus, wetenschapper en zeventiende-eeuwse burgemeester van Amsterdam, Nicolaas Witsen. De tentoonstelling bevatte bijzondere kaarten, etnografische voorwerpen, kleding en eigentijdse publicaties met in het bijzonder twee originele delen van het boek van Witsen. De tentoonstelling liet zo zien hoe de zoektocht naar nieuwe handelsroutes veel nieuwe informatie opleverde die bijdroeg aan de ontwikkeling van de moderne wetenschap. Aanleiding voor deze tentoonstelling vormde de publicatie van de Russische vertaling van het door Nicolaas Witsen in de 17e eeuw geschreven boek Noord en Oost Tartarije waarin een rijke verzameling van geografische en etnografische kennis over de gebieden van Oost-Rusland en Siberië worden behandeld. De toenmalige Tsaar Peter de Grote was een tijdgenoot en een bekende van Witsen. 25 januari t/m 5 mei 2013 Vyšehrad, het mythische hart van Praag’ Eigen tentoonstelling. Curator: Vladimír Hobrlant, bestuurslid Comenius Museum, in samenwerking met de commissie tentoonstellingen. Fototentoonstelling met boeken en objecten uit eigen collectie van de heer Hobrlant vertellen de geschiedenis van het belangrijke nationaal historische monument uit het geboorteland van Comenius. Op de berg Vyšehrad speelden zich een aantal mythische verhalen uit de vroege geschiedenis van het Tsjechische volk af . In de 19de eeuw is er een groot kerkhof gekomen, waarop de meest belangrijke denkers, kunstenaars en andere bijzondere Tsjechische persoonlijkheden een eervolle laatste rustplaats hebben gekregen.. 25 januari t/m 5 mei 2013 ‘Comenius’ portret inspireert …’ Curator: ing. Jaroslav Prokop, directeur van de grafische school AVE ART en Hans van der Linde, directeur van Comenius Museum. Posters van de studenten van de middelbare grafische school AVE ART uit Ostrava, Tsjechië. Het speelse, uitdagende, provocerende en reflecterende werk van de jonge generatie studenten die posters maakten in opdracht van de school op thema “ werk en denkbeelden van Comenius”. Het Comenius Museum heeft een eer om de posters van AVE ART school te mogen ontvangen als een geschenk voor de collectie van het museum". 18 mei t/m 23 juni 2013 Fotofestival Naarden – Don’t stay here – Dutch photography on the move, Nederlandse fotografen en fotografie in het buitenland’ De organisatie: Fotofestival Naarden. De tweejaarlijks nationale fototentoonstelling op diverse locaties in Naarden trekt duizenden bezoekers . In het Comenius museum werd het werk van drie bekende Nederlandse fotografen getoond. Daarnaast zijn er, in samenwerking met het museum, door de fotografen drie lezingen en workshops georganiseerd, die zeer goed bezocht werden.
4
5 juli t/m 22 september 2013 ‘Via Sacra – de Hongerdoeken van Zittau’ Curator: Hans van der Linde, directeur Comenius Museum, in samenwerking met het gemeentelijk museum Zittau in Duitsland. Internationale uitwisselingtentoonstelling van de hongerdoeken - de duplicaten en foto’s - uit de 17de eeuw, de tijd van Comenius en de Reformatie. 5 oktober 2013 t/m 30 maart 2014 ‘Het Labyrint der wereld” , dubbeltentoonstelling ‘Het Labyrint’. Prenten van de illustraties voor de nieuwste uitgave van ‘Het Labyrint der wereld” door de beroemde Tsjechische kunstenaar Miroslav Huptych. Curator: Hans van der Linde, directeur Comenius Museum, in samenwerking met het museum van J.A.Komenského in Praag. Prachtige illustratie’s met een eigen interpretatie van de kunstenaar van het Labyrint. Illustraties die nodigen uit tot nadenken over de betekenis en gedachten van Comenius in zijn tijd en die laten zien dat veel van de maatschappelijke misstanden ook in onze tijd alsnog herkenbaar zijn. Deze tentoonstelling is in verband met het Museumweekend en vanwege groot succes twee weken verlengd. ‘Het Labyrint der wereld –gezien door de ogen van de kunstenaars – o.a. verkooptentoonstelling. Curator: Elganan Jelsma, voormalige directeur van het Huizer Museum, Hans van der Linde, directeur Comenius Museum, in de samenwerking met een aantal Nederlandse kunstenaars en in samenwerking met de commissie tentoonstellingen. Een aantal Nederlandse kunstenaars werd door het museum uitgenodigd om zich te laten inspireren door het beroemde boek van Comenius. Naar aanleiding daarvan ontstonden een aantal hedendaagse kunstobjecten, collages, beelden en schilderijen, die aan het publiek gepresenteerd zijn en tevens te koop aangeboden werden. Tijdens de tentoonstelling zijn een aantal lezingen, presentaties en Meet & Greets met kunstenaars georganiseerd, waarbij zij over hun inspiratie en de werkwijze bij de totstandkoming van het kunstobject konden vertellen. Rondleidingen 13 januari 2013. De laatste rondleiding uit de reeks en in het kader van de tentoonstelling “Tot meerder kennis en klaerheit”. Rondleider: Bruno Naarden, mede samensteller van de tentoonstelling. Workshops en bijeenkomsten In het kader van Fotofestival Naarden: 13 juni 2013 Een borrel georganiseerd door het blad Professionele Fotografie in het Comenius Museum. 25 mei en 15 juni 2013. Workshop gehouden door het blad Professionele Fotografie in het Comenius Museum. ‘Meet & Greets’ In het kader van de tentoonstelling ‘Labyrint’ zijn twee ontmoetingen georganiseerd: 10 november 2013 ‘Meet & Greet’, ontmoeting met kunstenaars van de tentoonstelling ‘Labyrint’. 8 december 2013 - in het Comenius Museum ‘Meet & Greet met kleine kunst, kerstmarkt’, ontmoeting met kunstenaars van de tentoonstelling ‘Labyrint’- in het Comenius Museum. Voor 2014 zijn nog drie bijeenkomsten voorzien.
5
Historisch Café Het Comenius Museum is een van de partners in de organisatie Historisch Café, die lezingen en diverse andere activiteiten rond de regionale en nationale geschiedenis organiseert en kenners en deskundigen uit de regio uitnodigt voor het verzorgen van de lezingen. In het jaar 2013 hebben de volgende lezingen plaats gevonden: 22 januari 2013: ‘Wandelingen door het Gooi met Van Eeden, Van Deyssel e.a’, door R. Boogaart en E. de Rooij 19 maart 2013: ‘Historie van het papier’, door J.H. Bannier 21 mei 2013: ‘Geschiedenis van het goud – 5000 jaar geschiedenis van gewichten’, door A. van Diest 17 september 2013: ‘De magie van het jaren ’30 huis, door J. Kingma 19 november 2013: De lange armen van de 19e eeuw in … Huizen’, door R. Hehenkamp Ontvangst Ambassadeurs Het Comenius Museum heeft de eer om iedere jaar enkele vertegenwoordigers van andere landen in het mausoleum, bij het graf van de Comenius, te ontvangen. 5 september 2013: Bezoek van de Poolse Ambassadeur in Nederland aan Naarden: de heer J. Borkowski, 8 oktober 2013: Bezoek van de Hongaarse Ambassadeur in Nederland aan Naarden: de heer G. Sümeghy. Daarnaast heeft ook de Nederlandse ambassadeur in Praag de heer Ed W.V.M. Hoeks het museum bezocht.
Comeniusdag 2013 Kranslegging en uitreiking Comeniusprijs De Comeniusdag 2013 ter gelegenheid van de geboortedag van J.A. Comenius op 28 maart heeft op 16 maart plaats gevonden. Ochtendprogramma: Organisatie: in de samenwerking met de gemeente Naarden: - Ontvangst van de genodigden in het stadhuis van Naarden door de burgemeester mevrouw Dr. J.J.Sylvester. - Kranslegging door de Ambassadeurs van Tsjechische en de Slowaakse Republieken bij het graf van Comenius in het mausoleum en bij het beeld van Comenius bij de Grote kerk in Naarden. Middagprogramma (voor een breed publiek): Organisatie: Stichting Comenius Museum in samenwerking met de gemeente Naarden en de Poolse Ambassade (muzikale omlijsting door musici uit de Visegrad groep), alsmede een aantal sponsors en donateurs. - Lezing, concert en uitreiking van de Comeniusprijs in de Grote Kerk Naarden. - Lezing: ‘Erfenis Europa; de toekomst van een stervende zwaan’, door mevrouw prof.dr. C.M.G. Berkvens-Stevelinck. - Concert met muziek van A. Dvořák, Petr Eben, Henryk Wieniawski, Franz Liszt, Ernst Dohnányi, Leoš Janáček, uitgevoerd door Monteverdi Kamerkoor Utrecht o.l.v. Wilko Brouwers, Piotr Jasiurkowski, Tobias Borsboom, Monika Abrahamova, Constant Noten, Anna Agnes Nagy. - Comeniusprijs uitgereikt door de burgemeester, mevrouw dr. J. Sylvester, aan de heer prof.dr. P. Schnabel, die door jury Comeniusprijs voorgedragen werd.
6
Museum Weekend 6 en 7 april 2013 Tijdens het nationale Museumweekend waren het Comenius Museum en het Mausoleum beide dagen open voor bezoekers. Bijeenkomsten in het Comenius Museum Afgelopen jaar heeft het museum een stijgend aantal groepen kunnen ontvangen waarvoor programma’s ‘op maat’ georganiseerd werden. 5 maart 2013: Bezoek met rondleiding leerlingen RSG Brokledeschool. 8 mei 2013: Bezoek met rondleiding, ICF, K. Verhagen. 14 mei 2013: Bijeenkomst Comenius – Leergangen. 15 mei 2013: Bezoek met rondleiding, leerlingen GAA Agency. 9 oktober 2013: Bezoek met rondleiding, de heer Friebel en Internationale Docentenorganisatie Comenius 31 oktober 2013: Concert Stichting Poolse Weeskinderen. 29 november 2013: Bezoek met rondleiding, Elpec, Electronica Persclub.. Bezoek leerlingen van basisscholen aan het Comenius Museum Het museum houdt de deur geopend voor de basisscholen en de scholen voor voortgezet onderwijs en heeft een programma voor de kinderen op voorraad. Helaas word het museum maar weinig bezocht door de scholen. In 2013 hebben alleen twee regionale scholen het museum bezocht. 26 juni 2013: Basisschool Minister Calsschool Naarden. 28 juni 2013: Comeniusschool Naarden. Lezingen Om de betekenis van Comenius in de Nederlandse samenleving actueel te houden worden, naast de regelmatige toespraken bij openingen van tentoonstellingen en bijv. de Comeniusdag, door de directeur de heer drs. Hans van der Linde ook lezingen voor een breed publiek gehouden. 8 september 2013: ‘Comenius als origineel theoloog en verlicht denker’, in Grote Kerk van Naarden, 19 november 2013: ‘Comenius als origineel theoloog en verlicht denker’, in de Parklaankerk te Driebergen. Open Monumentendag 14 en 15 september 2013 Tijdens de jaarlijkse nationale Open Monumentendag zorgde het Comenius Museum en Mausoleum dit jaar voor rondleidingen alsmede in het bijzonder voor het optreden van het Comenius studentenkoor. Vestival Vocaal 21 september 2013 In het kader van het programma van het Vestival Vocaal werd het mausoleum een van de locaties van het Goois korenfestival dat in de vesting Naarden plaats vond.
7
Comenius Conferentie, 4 - 6 oktober, Naarden Bijzonder trots is het Comenius Museum op het organiseren van de éérste Nederlandse Comenius Conferentie in oktober 2013. De conferentie is georganiseerd op initiatief van het Comenius Museum Naarden in samenwerking met de Deutsche Comenius-Gesellschaft e.V. Berlin uit Duitsland, het museum Jana Amose Komenského Uherský Brod uit Tsjechië, het Národní Pedagogické Muzeum a Knihova J.A. Komenského in Praag Tsjechië en sponsors. Tijdens de driedaagse conferentie hebben ruim 60 deelnemers - Comeniologen uit Tsjechië, Slowakije, Hongarije, Polen, Duitsland, Japan, Korea, Brazilië, Roemenië en Nederland in Naarden een programma verzorgd met 8 keynote speeches en 30 lezingen. Tijdens de conferentie is ook een middagrondleiding en een boottocht in Amsterdam georganiseerd met het thema “In de voetstappen van Comenius”. De deelnemers hebben o.a. het Huis met de Hoofden bezocht, waar Comenius te gast was bij zijn weldoener De Geer in Amsterdam, plekken in Amsterdan waar Comenius heeft gewoond en waar zijn drukkerij moet hebben gestaan, alsmede de Bibliotheca Philosophica Hermetica dat ook een aantal werken van Comenius bezit.
8
Kerstconcert 15 december 2013 Tijdens het kerstconcert heeft in het mausoleum een concert met Björk Nielsdóttir - sopraan en Benjamin Spa - piano plaats gevonden. Naturalisatieceremonie 11 december 2013 Al voor het tweede jaar heeft in 2013 een bijzonder evenement, georganiseerd door Gemeente Naarden en Comenius Museum plaats gevonden, te weten de naturalisatieceremonie. De nieuwe bewoners van Naarden die genaturaliseerd zijn, worden door burgemeester mevrouw Dr. J.J. Sylvester, van harte welkom geheten, waarna de nieuwe Nederlanders wordt verteld over Comenius, die zich ooit ook nieuw in Nederland vestigde.
Interne evenementen Bezoek Slot Muiden 10 oktober 2013 In het kader van het vrijwilligersbeleid wordt, als dank aan vrijwilligers voor al hun werk voor het museum, een jaarlijkse vrijwilligersdag georganiseerd onder het motto “Gluren bij de buren”. Dit jaar werd het Slot Muiden bezocht met een rondleiding ‘achter de schermen’. Eindejaarsborrel 13 december 2013 Met het Algemeen Bestuur, de Raad van Advies en de vrijwilligers van het Comenius Museum werd het eind van het succesvolle jaar 2013 gevierd. "Ter gelegenheid van hun ruim 20-jarige inzet als vrijwilliger van het museum werd een aantal vrijwilligers, namelijk Vladimir Hobrlant, Vendulka Hobrlant, Mirjam van Straten, Jitka van Herrikhuyzen, Naomi Voskuil, Jolanda Stierhout, Kveta Bizkova, Mirka van der Woude en Maud Arkesteijn door de voorzitter van de Stichting bedankt". Interviews In 2013 werd Comenius opnieuw in de publiciteit gebracht, onder andere in de kranten en op radio en televisie: Krant: Interview met vrijwilligerscoördinator G. Brok, voor publicatie in de Gooi- en Eemlander, 19 maart 2013; Televisie: Ostrava, van de tentoonstelling ‘Comenius’ portret inspireert ’, Tsjechische televisie najaar 2013; Radio: RTV-NH, interview met directeur H.van der Linde, over de tentoonstelling ‘Via Sacra’, 11 augustus 2013; Televisie: EO, Geloven op 2, uitzending over Comenius, gesprek met directeur H. van der Linde in het mausoleum, december 2013. Televisie: Gooi TV, gesprek met kunstenares E. Jelsma, in verband met de Meet & Greet, bij de tentoonstelling ‘Labyrint’, 8 december 2013; Krant Interview RTV-NH met bestuurslid V. Smelt, in verband met het Kerstconcert, 9 december 2013.
9
2. VOORGESCHIEDENIS VAN MUSEUM EN MAUSOLEUM Museum Een tentoonstelling in het stadhuis van Naarden ter gelegenheid van het 300ste geboortejaar van Comenius, markeerde in 1892 het begin van het Comenius Museum. Na een verhuizing in de jaren ’20 naar het Spaanse Huis aan de Turfpoortstraat ontstond in de jaren ’90 de mogelijkheid om het museum onder te brengen in het gebouw naast het mausoleum aan de Kloosterstraat. Het mausoleum is inpandig verbonden met het museum. Het museum beheert een eigen collectie voorwerpen gerelateerd aan Comenius, een eigen bibliotheek met werk van en over Comenius en zijn gedachtengoed, een eigen archief dat teruggaat op de oprichting in 1892 en een verzameling documentatie. Mede op grond daarvan voldoet het Comenius Museum aan de internationale ICOM-definitie van een museum: het Comenius Museum is een permanente instelling ten dienste van de samenleving en haar ontwikkeling, toegankelijk voor het publiek, niet gericht op het maken van winst, die de materiële getuigenissen van en over Comenius, zijn gedachtegoed en zijn omgeving verwerft, behoudt en wetenschappelijk onderzoekt, presenteert en hierover informeert voor doeleinden van studie, educatie en genoegen. Mausoleum De voormalige Waalse Kerk, waarin zich het graf van Comenius bevindt, werd tijdens het interbellum gerestaureerd en ingericht als mausoleum. De beroemde geleerde heeft de laatste 14 jaar van zijn leven in Amsterdam doorgebracht en is in Naarden begraven. Na de ontdekking van het graf van Comenius werd de inrichting onder auspiciën van de samenwerkende Tsjechoslowaakse en Nederlandse overheid ontworpen en uitgevoerd door een aantal Tsjechische kunstenaars in de jaren ’30 en als een bijzonder cultuurhistorisch monument erkend. Na het afronden van de grondige restauratie van het interieur van het mausoleum door de Rijksgebouwendienst in 2009, is het mausoleum weer volledig beschikbaar voor bezoekers uit binnen- en buitenland. Hoewel het mausoleum ook wordt gebruikt voor tal van bijeenkomsten, lezingen en concerten is een bezoek aan het graf van Comenius het hoofddoel van de talrijke individuele bezoekers of bezoekers in groepsverband. In het gastenboek is keer op keer te lezen dat bezoekers onder de indruk zijn van de unieke en spirituele lading van het interieur van het mausoleum en de zorg van de medewerkers voor de nagedachtenis van Comenius. 3. STATUTEN, DOELSTELLINGEN, BELEIDSNOTITIE 2009 - 2013 Statuten In het jaar 2010 zijn de bestaande statuten van de Stichting Comenius Museum in overeenstemming gebracht met de aangegane verplichtingen in de samenwerkingsoverkomst met het Tsjechische Ministerie van Cultuur en de Gemeente Naarden en, de in de loop der tijd gegroeide, praktijk. Het passeren van de akte van wijziging heeft plaats gevonden in april 2010. Vanaf 2010 werd vastgelegd dat naast de andere taken de Stichting Comenius Museum de dagelijkse verantwoordelijkheid draagt voor het mausoleum en de toegankelijkheid daarvan via het gebouw van het museum. Daarnaast werd de culturele erfenis van Comenius uitdrukkelijk genoemd. Verder werden de doelstellingen van de Stichting scherper geformuleerd en werd een aantal praktische aanpassingen en taken vastgelegd. De Stichting heeft als de taak: • het bezoek aan het museum en mausoleum te stimuleren en op ruime schaal mogelijk te maken; • het houden van tentoonstellingen; • het houden van lezingen en andere bijeenkomsten al dan niet in samenwerking met derden; • het verspreiden van informatie w.o. het uitgeven van drukwerken;
10
• • • •
het samenwerken met andere Nederlandse en Tsjechische instituten en instituten uit derde landen die betrokken zijn bij het behoud van Comenius’ geestelijk erfgoed; het stimuleren van wederzijdse culturele betrekkingen met zijn geboorteland Tsjechië teneinde de culturele betekenis van het gedachtengoed voor nu en in de toekomst levend te houden; het herdenken van de geboorte- (28 maart) en sterfdag (15 november) van Comenius; het aanwenden van alle andere wettige middelen.
Doelstellingen De doelstellingen van het bestuur van de Stichting Comenius Museum zijn als volgt geformuleerd: • Het in stand houden van het Comenius Museum te Naarden met de daarin ondergebrachte verzameling gedenkstukken en documentatie over het leven, werk en gedachtegoed van de wijsgeer Jan Amos Comenius (Komenský) (28 maart 1592 - 15 november 1670). • Het dagelijkse beheer van en het toezicht op het, inpandig met het museum verbonden, Comenius mausoleum en het zorg dragen voor de toegankelijkheid hiervan. • Het bijdragen aan het behoud van de culturele erfenis van Comenius door het bij een breed publiek onder de aandacht brengen en uitdragen van kennis over de persoon Comenius en zijn gedachtengoed. Beleidsnotitie 2009-2013. In het museum werd in 2013 verder gehandeld conform de Beleidsnotitie 2009-2013, waarin de missie van het museum is vastgelegd in een meerjarenplan met vast omschreven doelstellingen per jaar. Hierbij gaat het om het versterken van de beeldvorming over Comenius en de positie van het Comenius Museum als organisatie, het verhogen van het bezoekersaantal en het vergroten en versterken van de noodzakelijke financiële basis (zie verder tekst van Beleidsnotitie 2009-2013).
4. ORGANISATIE Bestuur Het bestuur bestaat uit een Algemeen Bestuur en een Dagelijks bestuur. Binnen het bestuur is het Dagelijks Bestuur verantwoordelijk voor de dagelijkse bestuursactiviteiten. Ter onderscheiding wordt het gehele bestuur als Algemeen Bestuur aangeduid. Het Algemeen Bestuur heeft besloten dat de Stichting Comenius Museum met ingang van 1-1-2013 integreert met de Comenius Stichting in Naarden. Dit is mede het resultaat na ruim twee jaar samenwerking bij de Comeniusdag. De besprekingen vanaf 2011 hebben geleid tot een gezamenlijk Integratie Protocol, dat door beide besturen in september 2012 is ondertekend. Beide stichtingen hadden één doelstelling gemeen, het uitdragen van het gedachtegoed van Comenius. De integratie van beide Stichtingen betekent dus bundeling van krachten en deskundigheid (vooral uit de universitaire wereld). Hierdoor kunnen bijvoorbeeld de activiteiten in en het aantal bezoekers aan het museum in de toekomst verder uitgebreid worden. De Statuten van de Stichting Comenius Museum zijn ongewijzigd gebleven. De Comenius Stichting werd als organisatie opgeheven en het donateursbestand is overgedragen aan de Stichting Comenius Museum. Het Algemeen Bestuur werd uitgebreid met vier nieuwe leden afkomstig van de voormalige Comenius Stichting. Tegelijk zijn drie bestuursleden van de Stichting Comenius Museum afgetreden in verband met het aflopen van hun bestuursperiode, dan wel het plaatsmaken voor bestuursleden afkomstig van de Comenius Stichting. Aan het eind van het jaar 2012 hebben de heren Hans Versnel, Jan Hoekema en Oldřich Uttendorfský hun zetel ter beschikking gesteld. De aftredende bestuursleden zijn langdurig betrokken geweest bij de totstandkoming van het ‘Mutual Co-operation Agreement’. Het vernieuwde Algemeen Bestuur van 9 leden vergaderde in het jaar 2013 maandelijks om de integratie van beide organisaties soepel en zo snel als mogelijk te laten verlopen.
11
Algemeen Bestuur/Dagelijks bestuur (DB) De samenstelling van het Algemeen bestuur was als volgt: Hans van Oostveen,(DB) voorzitter (2014) Henk Woldring, vice-voorzitter (2016*) Helena Verhoef,(DB) secretaris (2014*) Alexander Overdiep,(DB) penningmeester (2015*) Vladimir Hobrlant,(DB) lid (2014) Saskia Sap, lid (2016*) Veronica Smelt, lid (2012*) Maarten Schröder, lid (2016*) Wouter Goris, lid (2016*) Ondersteuning: Administrateur:
Harry Rörik
Noot: Tussen haakjes is het jaar van aftreden vermeld. * Een eenmalige herbenoeming voor vijf jaar is mogelijk.
Bij de Algemeen Bestuursvergaderingen waren verder aanwezig: de directeur, Hans van der Linde, de financiële administrateur (voormalig bestuurslid), de heer Harry Rörik, de kantoormedewerkster, Maria Krutzen en een roulerende vrijwilligersvertegenwoordiging. Taken Het Bestuur is bezig met het museale beleid, het financiële beleid en personeelsbeleid, het intern overleg in het museum, het zorgdragen voor het uitvoeren van het jaarprogramma, het overleg met gemeentelijke en regionale organisaties en de Rijksgebouwendienst. Verder draagt het Bestuur verantwoordelijkheid voor de contacten met de Tsjechische Ambassade in Den Haag en de Nederlandse Ambassade in Praag, de Ministeries van Cultuur en Onderwijs van de Tsjechische Republiek, de partnermusea van J.A. Komenský in Uherský Brod en Praag. Taken Algemeen bestuur 2013 Het Algemeen Bestuur (AB) is in 2013 elf keer in vergadering bijeen geweest. Het jaarverslag 2012 en de begroting voor 2014 zijn tijdens de AB vergaderingen na kritische beoordeling door de AB-leden vastgesteld. In het jaar 2013 heeft AB verder gewerkt o.a. aan de volgende taken: • In 2013 is het nieuwe Beleidsplan 2014-2018 door het AB voorbereid. • Het AB heeft samen met de directeur verder de normen voor de registratie van het museum in het jaar 2013 en 2014 voor de erkenning van ons museum geïmplementeerd. • Het AB heeft voorbereidingen getroffen voor het verlengen van het ‘Mutual Cooperation Agreement’ met de Tsjechische overheid en de gemeente Naarden in 2014 voor de volgende 10 jaar. • De Stichting is in 2013 uitgebreid bezig geweest met het plan van het Kabinet het mausoleum af te stoten. In samenwerking met de Tsjechische Ambassade en de Gemeente Naarden hebben wij kunnen bewerkstelligen dat deze plannen voorlopig niet ten uitvoer zijn gebracht. Raad van Advies (RvA) Conform artikel 9 van de Statuten van de Stichting Comenius Museum, dat het instellen van een Raad van Advies mogelijk maakt, heeft het bestuur de organisatie van de Raad van Advies en de taken en bevoegdheden vastgesteld. De voorzitter is onafhankelijk en bekleedt geen functie in het bestuur. De Raad regelt zelf haar secretariaat. De Raad adviseert het bestuur gevraagd en ongevraagd over uiteenlopende zaken van belang voor het Museum. De Raad van Advies zag er in 2013 als volgt uit: Maud Arkesteijn - van Willigen: voorzitter, tentoonstellingen, publicaties, conservator op projectbasis; Prof. dr. P. Leupen: lid, emeritus hoogleraar middeleeuwse geschiedenis en groot kenner van de geschiedenis van de regio; Drs. Kees Mercks: lid, gepensioneerd medewerker van de UvA, Slavisch instituut, topvertaler Tsjechische literatuur;
12
lid, Emeritus hoogleraar Russische taal en cultuur UvA, kenner 17e eeuw (o.a. Nicolaas Witsen); Drs. Tijs van Ruiten: lid, directeur Nationaal Onderwijs Museum in Dordrecht, museale kennis, collecties; Prof. Dr. Els Ruisendaal: lid, hoogleraar taalkunde Europese universiteit Nederland en België, uitgever; Prof. Dr. Leendert Groenendijk: lid, Emeritus hoogleraar historische pedagogiek VU Dr. Martine Delfos: lid, psychologe en publiciste. Daarnaast is zij onderzoekster en als gasthoogleraar autisme/oorlogs trauma's verbonden aan en de universiteit van Bosnie. Prof. dr. Ton Notten: lid, onderzoeker en publicist, alsmede emeritus hoogleraar pedagogiek en sociaal studies aan de Universiteit van Amsterdam en de Erasmus Universiteit Rotterdam. Alle leden zijn tot 2013 herbenoemd. Prof. Dr. Bruno Naarden:
Organisatie-comité Comeniusdag drs H. van der Linde drs J. Litjens drs K. Toes G. Boerma O.M.B. Fles drs S.G. Sap. Jury Comeniusdag Dr. G. Leibbrandt Dr.s L. Vredevoogd O. Vles P.W.A..Overdiep Drs. T. van Ruiten Drs. H. Verhoef Drs. M.Schröder
voorzitter lid lid lid lid lid lid
Directeur De heer drs. Hans van der Linde, directeur van het Comenius Museum, werkt voor het museum in deeltijd voor 0,5 FTE. Zijn taken zijn o.a.: het voorbereiden van het beleid van het bestuur, behoud en beheer van het museum en mausoleum, contacten met andere museale instellingen, het inhoudelijk samenstellen en organiseren van tentoonstellingen, het organiseren van lezingen en andere activiteiten, het ontwikkelen van educatieve activiteiten, zorg dragen voor de externe communicatie, het uitbreiden van sponsoractiviteiten en het leiding geven aan de organisatie van het museum en de vrijwilligersgroep Tegelijk vertegenwoordigt hij de Stichting bij het organiseren van de Comeniusdag 2013 in samenwerking met de gemeente Naarden en hoofdsponsor GooiConsult. Administratief medewerkster Mevrouw Maria Krutzen werkt als vaste administratief medewerkster voor 18 uur per week. Zij is verantwoordelijk voor de administratieve taken op het kantoor van het museum. Vrijwilligers Het museum wordt in de uitvoerende taken gedragen door een vaste groep van 30 vrijwilligers. Zij hebben in 2013 opnieuw met veel inzet en enthousiasme gezorgd voor de dagelijkse gang van zaken en het naar wens laten verlopen van alle activiteiten in het museum. Mevrouw Gerrie Brok is opnieuw tot coördinator van de vrijwilligersgroep gekozen. Als vice-coördinator is in 2013 mevrouw Tineke van den Born herbenoemd. De coördinator en vice-coördinator zijn voor één jaar benoemd en kunnen daarna herbenoemd worden. Zij zorgen voor de sollicitaties en het inwerken van nieuwe vrijwilligers, voor de voorbereiding van de vrijwilligersvergadering en zijn het eerste aanspreekpunt voor de vrijwilligers, naast de directeur. De groep vrijwilligers heeft een keer per twee maanden een gezamenlijk overleg. Zij regelden zelf hun rooster, hebben een eigen overlegstructuur en werken nauw samen met de directeur en het bestuur.
13
Werkgroepen vrijwilligers De vrijwilligers hebben één of meerdere vaste taken in het museum en werken samen in de verschillende werkgroepen. De werkgroepen zijn georganiseerd rondom de dagelijkse gang van zaken, programmering, publiciteit, archivering en depot. Naast de vrijwilligers zijn ook de directeur, secretariaat en de bestuursleden in diverse werkgroepen betrokken. In de werkgroepen hielpen de vrijwilligers het jaarprogramma en de nieuwe initiatieven in het museum verder te ontwikkelen. Werkgroep Balie De baliemedewerkers zorgden voor het openen en sluiten van het museum, de ontvangst van bezoekers en het geven van informatie. Werkgroep Gastvrouwen De gastvrouwen zorgden samen voor de ontvangst van de gasten tijdens de openingen van de tentoonstellingen en andere officiële gelegenheden in het museum. Ze zorgden voor koffie, drankjes en hapjes indien nodig. Werkgroep Rooster balie Het maken van de maandelijkse roosters voor de baliediensten is een speerpunt in de organisatie van het museum omdat het dagelijks open zijn van het museum, ook tijdens de feestdagen garandeert. Dankzij de vaste groep van vrijwilligers lukte het afgelopen jaar zonder problemen het museum voor het publiek open te houden. Werkgroep Winkel De winkel in het museum zorgt voor de verkoop van allerlei publicaties rondom het leven en werk van Comenius, ansichtkaarten en kleine souvenirs voor de bezoekers. Werkgroep Tentoonstellingen De werkgroep tentoonstellingen werkt onder leiding van de directeur. De werkgroep heeft in het jaar 2013 opnieuw een bijdrage verleend bij de voorbereidingen van de vijf tentoonstellingen. De werkgroep is bijna het hele jaar bezig met het voorbereiden van de komende tentoonstellingen. Werkgroep Technisch team In het jaar 2013 heeft het technische team opnieuw gezorgd voor het goed laten functioneren van de technische voorzieningen in het museum en het mausoleum. Het team is voor het museum onmisbaar bij de technische voorbereiding en uitvoering van tentoonstellingen, licht, verwarming, technische apparatuur, vochtregulatie etc. Werkgroep Rondleidingen Deze werkgroep is dit jaar samen bij elkaar gekomen om de informatie rondom de rondleidingen in het museum en in het mausoleum verder te kunnen ontwikkelen en op elkaar te blijven afstemmen. De werkgroep zorgt voor Nederlandstalige, Tsjechische en Engelse rondleidingen voor groepen. Redactie Comenius Bulletin De redactie is in het jaar 2013 gestart met de digitale uitgave het van het Comenius Bulletin, dat 3 keer per jaar verschijnt. Het Comenius Bulletin informeert de Vrienden van het museum en andere belangstellenden over de komende programma’s en de acties van het museum en houdt hen op de hoogte over bestuurszaken en biedt achtergrond informatie over Comenius. Werkgroep Collectieregistratie De werkgroep is het afgelopen jaar 2013 verder druk bezig geweest met de registratie van de collectie met behulp van het digitale ADLIB programma. Kantooroverleg Het Kantooroverleg vond maandelijks plaats. Directeur Hans van der Linde, administratief medewerkster Maria Krutzen, de voorzitter van de vrijwilligersgroep Gerrie Brok en de secretaris van het bestuur Helena Verhoef zijn de vaste deelnemers aan het overleg. Zij zorgen samen voor de coördinatie van de dagelijkse taken binnen het museum/mausoleum en de voorbereiding van vragen aan het bestuur. Tevens zorgt het Kantooroverleg voor de interne uitwisseling van informatie, met behulp van het maandelijkse infoblad Comenius Intern dat naar alle medewerkers van het museum gestuurd wordt.
14
5. ANALYSE BEZOEKERS 2013 Het aantal bezoekers is dit jaar spectaculair gegroeid. Een belangrijk feit is dat het museum steeds meer landelijke bekendheid krijgt, waardoor publiciteit bij voorbeeld in het informatieblad van de Stichting Museumkaart mogelijk is. Ook de Comeniusdag 2013 met de jaarlijkse Comeniusprijs heeft bijgedragen aan het groeiend aantal bezoekers (meer dan 500) en het tweejaarlijkse nationaal Fotofestival op diverse locaties in Naarden zorgde voor meer bekendheid van Comenius in het land. Verder groeide het aantal Vrienden van het museum, die een jaarlijkse donatie doen aan het museum, in 2013 spectaculair. Ook het gebruik van de website stijgt. Daartegenover staat dat een aantal groepen, vooral uit buitenland al vanaf het jaar 2009 duidelijk daalt. Een uitdaging voor het bestuur om de komende jaren via publiciteit en attractieve activiteiten het aantal bezoekers te laten groeien. In 2013 heeft het in ieder geval gewerkt. Uit het gastenboek en de interne registratie krijgt het museum een jaarlijks inzicht van het soort bezoekers en hun tevredenheid over het bezoek. Het valt verder op dat het aantal Tsjechische bezoekers relatief daalt. In het jaar 2013 hebben 11.305 bezoekers het museum bezocht. Aantal bezoekers aan het Comenius Museum (2005 - 2013) Jaar
Bezoek Museum Mausoleum
Seniore VolwasStudenten/ Gratis/ Groepen n MJK, senen Kinderen vriend CJP
2005 2006 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013
4398 4931 4514 5377 5941 1076 4968 988 7773+500 1317 4667 971 11305 1095
Extra bezoek Fotofestival
OFF fotofestival
Comeniusdag
550 geen geen
± 200 ± 400 ± 500
7647 3790 1665 1433 1227 799 584
1213 1065 2959 1382 2185
377 323 320 267 340
1612 1157 1950 1248 7101
geen geen geen geen 5811
Landelijke bezoekers Het museum krijgt bezoekers uit heel Nederland. In 2013 groeide duidelijk het aantal bezoekers voor de tentoonstellingen die in landelijke bladen aangekondigd waren. Bezoekers uit de regio Het museum organiseerde in 2013 een aantal gevarieerde activiteiten in regionale en plaatselijke context voor de bewoners van de stad Naarden en het Gooi zoals: lezingen, concerten, een educatieproject voor de scholen van Naarden. Een nieuw initiatief is de naturalisatiedag die de gemeente Naarden één keer per jaar houdt in het Mausoleum, waarbij de nieuwe bewoners in Naarden die genaturaliseerd zijn door de gemeente feestelijk welkom worden geheten. Internationale bezoekers Iedere jaar komen ook bezoekers uit het buitenland naar het museum. Deze groep bezoekers is vooral geïnteresseerd in het mausoleum en wil het graf van J.A. Comenius bezoeken. Daarnaast ontvangt het museum een aantal keer per jaar delegaties via de Tsjechische of Slowaakse ambassade en bevriende steden in verband met de Stedenband van Naarden. Ook groepen scholieren, vaak in het kader van het Comeniusproject, de internationale uitwisseling van scholen uit het voortgezet onderwijs binnen Europa, zijn een aantal keer te gast geweest in het museum. Uit de registratie valt op te maken dat het aantal buitenlandse bezoekers die in groepen in het 2013 naar het museum kwamen daalt. Mogelijk speelt de economische crisis hierin een rol. Vrienden van het museum Het museum heeft ruim 100 ‘Vrienden van het Museum’. Onder Vrienden van het Museum worden verstaan: donateurs die voor minimaal 1 jaar doneren aan het Museum. Daarvoor ontvangen ze een aantal voorrechten, zoals gratis toegang met één introducé; 10% korting op artikelen uit de museumwinkel, uitnodigingen voor openingen en het Comenius Bulletin.
15
6. SAMENWERKING MET ANDERE ORGANISATIES Internationale samenwerking Het bestuur van Comenius Museum onderhoudt warme contacten met de ambassades van de landen waar Comenius tijdens zijn leven verbleef. Deze contacten leiden tot onder andere informele bezoeken aan het museum. Daarnaast helpen de ambassades het museum met promotie en subsidies voor verschillende activiteiten van het museum. Hierbij kan in het bijzonder genoemd worden een langdurige en warme band met de Tsjechische Ambassade in Den Haag. Ook in het 2013 gaf de ambassadeur, de heer J. Horák, acte de présence bij de Comeniusdag 2013 en was hij aanwezig bij de officiële ontvangst door de burgemeester van de Gemeente Naarden. Er werden door hem kransen gelegd op het graf van zijn beroemde landgenoot Comenius in het mausoleum en bij het beeld van Comenius in het centrum van Naarden bij de Grote Kerk. Andere ambassades Tijdens de plechtigheden op Comeniusdag 2013 was ook de Slowaakse Ambassadeur de heer J. Chlebo aanwezig. In 2013 werden eveneens bezoeken gebracht aan het museum en mausoleum door de Poolse Ambassadeur J. Borkowski, alsmede door de Hongaarse Ambassadeur de heer G. Sümeghy,. Museum J.A. Komenský Uherský Brod De goed lopende partnercontacten met het museum in Uherský Brod werden verder voortgezet. Het museum in Uherský Brod zorgt al jarenlang, in opdracht van het Tsjechische Ministerie van Cultuur, voor het beheer van de subsidie aan het museum en levert ook een bijdrage aan het jaarlijkse programma door middel van uitwisseling van tentoonstellingen. Verder werd samengewerkt bij het organiseren van de internationale Comenius Conferentie in Naarden in het najaar van 2013. Pedagogisch Museum J.A. Komenský in Praag In 2010 is een nieuwe samenwerking ontstaan met het Pedagogisch Museum in Praag, dat onder het Tsjechische Ministerie van Onderwijs valt. De succesvolle internationale uitwisselingstentoonstelling van de portretten van de familie De Geer uit het depot van het Comenius Museum in Naarden in Uherský Brod en Praag in 2011 werd vervolgd door de uitleen van twee volgende tentoonstellingen uit Praag voor Naarden. Ook dit museum was betrokken bij het organiseren van een internationaal Comenius Symposium in Naarden in het najaar van 2013. Deutsche Comenius Gesellschaft e.V.–Berlijn Ook de Deutsche Comenius Gesellschaft e.V. was een belangrijk mede-organisator van een internationaal Comenius Symposium in Naarden in het najaar van 2013. Tsjechisch Centrum in Rotterdam In 2013 is overleg gepleegd met het Tsjechisch Centrum over nadere samenwerking. Het Tsjechisch Centrum publiceert regelmatig aankondigingen van de activiteiten van ons museum. Czech Tourism De banden met Czech Tourism zijn in het jaar 2012 aangehaald. Tijdens de gezamenlijke actie op de Floriade in Venlo met een stand met promotiemateriaal in hetTsjechische paviljoen op 22 september 2012. In 2013 zijn er geen gezamenlijke acties georganiseerd. Landelijke samenwerking Nationaal Onderwijs Museum (NOM), Rotterdam In 2012 kon het Comenius Museum o.a. meubilair en vitrines van het Onderwijsmuseum overnemen voor de eigen tentoonstellingen. NOM is nauw betrokken geweest bij een aantal tentoonstellingen van het Comenius Museum, onder andere door het uitwisselen van de collectie en overname van materialen van NOM. In 2013 was het NOM betrokken bij de voorbereiding en het uitlenen van de collectie-items voor de tentoonstelling ‘Van Buiten Leren’, gepland voor het voorjaar 2014. Tevens is de directeur, de heer T.v Ruiten één van de juryleden voor de Comeniusprijs alsmede lid van onze Raad van Advies.
16
Gemeente Naarden In 2013 is regelmatig overleg met de Gemeente Naarden geweest over zaken rondom het verlengen van het Mutual Agreement met de Tsjechische overheid en de Gemeente Naarden in 2014 voor de volgende 10 jaar. Daarnaast is regelmatig overleg over het onderhoud en de vergunningen. Sinds 2011 heeft de gemeente Naarden een directe inbreng bij de voorbereidingen van de Comeniusdag, samen met een aantal organisaties binnen en buiten de Gemeente. Tijdens het reguliere Evenementenoverleg van de Gemeente Naarden werken het Comenius Museum en de Gemeente Naarden aan de voorbereiding en uitvoering van de jaarlijkse Open Monumentendag. Bezoekerscentrum Naarden Op initiatief van de Gemeente Naarden zijn een aantal organisaties in Naarden bij elkaar gekomen om samen te werken. Dit leidde tot nieuwe plannen voor het Bezoekerscentrum in de Utrechtse Poort in Naarden, waarbij ook Comenius Museum betrokken is. Historisch Café Het organiseren van het Historisch Café blijft in Naarden een belangrijke vorm van samenwerking tussen het Stads- en Streekarchief, de Stichting Tussen Vecht en Eem, de Vereniging Werkgroep Vestingstad en het Comenius Museum.
7. FINANCIERING, SPONSORS Financieel beleid 2013 De Stichting Comenius Museum wordt t.b.v. de exploitatie van het museum en het dagelijkse beheer van het mausoleum door de Tsjechische regering gefinancierd, in het bijzonder door het Ministerie van Cultuur. De Gemeente Naarden stelt al vanaf 1992 het museumgebouw ter beschikking. De Tsjechische Ambassade in Den Haag zorgt voor enkele doelsubsidies o.a. voor de uitgave van publicaties van het museum. Het jaar 2013 kon daardoor financieel goed worden afgesloten. De financiële situatie van het museum blijft ook in de toekomst een groot aandachtspunt voor het bestuur (zie verder Financieel verslag Stichting Comenius Museum 2013). Sponsors Het museum prijst zich gelukkig met een steeds verzeer bescheiden aantal sponsors: zonder hen zouden geen extra activiteiten van het museum mogelijk zijn. GooiConsult In 2010 is met het adviesbureau GooiConsult een 5-jarige afspraak gemaakt rondom sponsoring van de Comeniusdag. Ook in het jaar 2013 heeft deze sponsor veel werkuren en geld bijgedragen om de Comeniusdag 2013 tot een groot succes te maken. Rabobank. In 2013 heeft Rabobank Noord-Gooiland een aanvraag voor subsidie gehonoreerd voor verbetering van de toegang voor gehandicapten door bestrating van het pad naar de achteringang van het museum. Ascolta De muziekuitgeverij Ascolta heeft in 2013 gezorgd voor een subsidie voor het uitvoeren van de Comenius Cantate en de digitale opname daarvan tijdens de Comeniusdag 2013. Projectsubsidies De tentoonstelling ‘Tot meerder kennis en klaerheijt’ is mede mogelijk gemaakt dankzij een subsidie van de Lakeland Foundation en een financiele bijdrage van het Wilhelmina Janssen Fonds. De tentoonstelling Labyrint met werken van Nederlandse kunstenaars is mede mogelijk gemaakt dankzij een bijdrage van het Prins Bernhard Cultuurfonds.
17
De Comenius Conferentie is mede mogelijk gemaakt dankzij de financiële ondersteuning van het Prins Bernhard Cultuurfonds, het Abraham Kuyperfonds en de medewerking van de Gemeente Naarden en de dienstverlenende bedrijven die gedeeltelijk in natura hebben gesponsord. Sponsors-particulieren. Mevrouw J. Reinders-Andriessen, kleindochter van de componist C. Andriessen Jr. heeft bijgedragen aan de financiering van de Comeniusdag 2013.
18 Vormgeving: Wim van Schaik
19
Vormgeving: Wim van Schaik
