kwaliteitsinstituut nederlandse gemeenten
nassaulaan 12 2514 js den haag
postbus 30435 2500 gk den haag
t 070 373 80 17 f 070 363 56 82
sterker nabij werken aan een bestuurskrachtige gemeente
2
[email protected] www.kinggemeenten.nl
sterker nabij werken aan een bestuurskrachtige gemeente
inhoudsopgave inleiding 4 oss haalt de buitenwereld binnen
6
de buitenwereld binnen
12
beesel haalt bestuurskracht uit de politieke arena
18
dalfsen organiseert betrokkenheid
24
werken aan bestuurskracht
30
giessenlanden, zederik en leerdam laten een bestuurskrachtonderzoek uitvoeren
34
amersfoort zet in op burgerparticipatie
38
inleiding ‘er komt veel op gemeenten af, maar dat schept ook k ansen. dan is het mooi als je weet wat je uitdagingen zijn. dat je het zo organiseert dat je uitdagingen ook in beleid en uitvoering kunt omzetten. en dat je effect sorteert. niet in je eentje, maar samen. met andere gemeenten, met maatschappelijke partners en met burgers. want voor hen doe je het, de goede dingen op de goede manier.’
Dit gebeurde onlangs in Oss, waar een Life Science Park van de grond gaat komen. Door goede samenwerking en interactie tussen het pharmaconcern MSD, de gemeente, de provincie, de ministeries van Economische Zaken en VWS, de Brabantse Ontwikkel maatschappij (BOM) en de Rijksoverheid weet Oss het gros van de 2500 ontslagen bij MSD op te vangen – een sterk staaltje van bestuurskracht (zie interview met Oss, pagina 6). Werken aan bestuurskracht gaat niet alleen om grote, meeslepende beslissingen en
tof thissen directeur king
initiatieven. In Beesel is bijvoorbeeld onlangs een speeltuin gerealiseerd met speel toestellen die ook geschikt zijn voor gehandicapte inwoners. De speeltuin is er gekomen na en door samenspraak met alle betrokkenen, zowel buurtbewoners als de zorg instelling. Juist bij dit soort initiatieven geven gemeenten burgers het gevoel van n abijheid
sterker nabij
(zie pagina 18). Datzelfde geldt voor de realisatie van het Kulturhus De Wiekelaar in
Het lokale bestuur ontwikkelt zich steeds meer tot een krachtige overheidslaag.
Dalfsen (zie pagina 24) en de Wagenwerkplaats in Amersfoort (zie pagina 38).
Burgers doen in eerste instantie een beroep op de gemeente. Niet alleen wanneer zij hun rijbewijs of paspoort moeten verlengen, maar ook wanneer zij trouwen, verbouwen,
Spannende tijden voor gemeenten dus. Ze staan voor veel strategische keuzes.
werkloos worden, een eigen bedrijf beginnen of meer zorg nodig hebben.
Gemeenten zijn aan zet om scherp te krijgen wat ze wel doen, en wat niet. Daarom doen gemeenten vaker aan zelfreflectie, ze kijken in de spiegel. Niet om scorelijstjes te maken
‘Bestuurskracht’ gaat echter niet alleen om individuele burgers. Het gaat ook om wat
of om met elkaar ‘af te rekenen’, maar om te kijken waar ze staan. En of wat ze doen nog
burgers, bedrijven of organisaties gezamenlijk willen. Een impuls aan de leefbaarheid
matcht met wat burgers en bedrijven nodig hebben. Zelfreflectie is nodig zodat gemeenten
in hun stad. Of een nieuw bedrijventerrein voor de ontwikkeling van regionale werk
een basis hebben om de juiste strategische keuzes te kunnen maken in spannende tijden.
5
gelegenheid. Kortom, bestuurskracht gaat om de totale dienstverlening en het totale functioneren van het lokale bestuur.
over deze publicatie Met deze publicatie wil KING gemeenten inspireren wanneer ze de uitdaging aangaan.
Een kunst, want gemeenten hebben te maken met een groeiend takenpakket terwijl
Het biedt handvatten als ze praktisch aan de slag willen met bestuurskracht. KING gelooft
de financiën onder druk staan. Zo staan gemeenten voor drie transities. Ze worden
daarbij in de kracht van gemeenten zelf en in de interactie tussen gemeenten. Daarom
verantwoordelijk voor de jeugdzorg, krijgen te maken met de de ‘kanteling’ van de AWBZ
zijn er interviews opgenomen met de gemeenten Beesel, Dalfsen, Oss, Amersfoort en
en met de Wet werken naar vermogen (Wwnv). Veel mensen aan de onderkant van de
Giessenlanden, Leerdam en Zederik. Deze gemeenten werken op geheel eigen wijze aan
arbeidsmarkt moeten aan de slag bij een reguliere werkgever. Dat vraagt bij gemeenten
hun bestuurskracht. Met dit inkijkje hoopt KING andere gemeenten te inspireren. Want,
om uitstekende tentakels in de samenleving. Wsw-bedrijven, reguliere werkgevers en
zo blijkt uit de ervaringen van deze gemeenten, werken aan bestuurskracht is een manier
gemeenten acteren daarbij samen. Zo kunnen gemeenten steeds beter hun ambitie
om een nabije overheid te zijn én te blijven. En nabij zijn gemeenten sterker, en kunnen
waarmaken: er als nabije overheid zijn voor burgers en bedrijven. Daarvoor gaan
ze meer van betekenis zijn.
gemeenten sterkere verbindingen aan. Niet alleen met burgers en bedrijven, maar ook met bestuurlijke partners en maatschappelijke spelers, afhankelijk van de opgave. 4
inleiding
inleiding
5
interview
oss haalt de buitenwereld binnen
‘kijken, voelen en faciliteren van medewerkers’ sen, mark-jan jans insven, renske van gr , geni horstink lia berben.
‘stel: je bent een horecaondernemer in oss in een historisch pand. je wilt verbouwen en een evenement organiseren. hoe denken jullie dat deze klant geholpen wordt in oss? met welke afdelingen en medewerkers krijgt deze ondernemer te maken?’
een gezamenlijk vertrekpunt te hebben. verhalen van medewerkers, kunnen we klantgericht werken echt betekenis geven.’ Vervolgens ging Oss de dialoog aan met de klant. Horstink: ‘Klantgericht werken kun je immers niet ontwikkelen zonder klanten.’
Van specialist naar dienstverlener
Dat vraagt iets van medewerkers; betrokken
Met de input uit de dialoogbijeenkomsten
heid, emotie. Janssen: ‘Ze moeten leren
Daarvoor organiseerde Oss dialoogbijeen
ging Publiekszaken aan de slag. H erkennen
kijken naar de mens achter de vraag en
Zo startte KING-organisatiecoach
Dat is nu ruim drie jaar geleden. Sindsdien
Allereerst was het noodzakelijk om een
komsten met ondernemers, agrariërs,
we ons in de feedback? Vervolgens werden
niet meer denken in afdelingen en dienst
Geni Horstink een bijeenkomst over case
werkt de Dienst Publiekszaken gestaag en
visie te formuleren op klantgericht werken.
organisaties en burgers. Geni Horstink
verbeterplannen gemaakt. Berben: ‘Mede
grenzen. Hoe de gemeente Oss het intern
management in Oss. Alle medewerkers
gepassioneerd aan het verbeteren van de
Lia Berben, directeur Publiekszaken:
leidde als externe organisatiecoach de
werkers beseften dat dienstverlening niet
heeft georganiseerd, daar hoeft een klant
van de afdelingen Vergunningen en
dienstverlening. Het veranderproces naar
‘Iedereen gaf daar zijn eigen invulling aan.
bijeenkomsten. ‘Er was één regel: mede
om die ene bouwvergunning gaat, maar
geen last van te hebben.‘ Berben valt hem
Toezicht & Handhaving waren aanwezig.
klantgericht werken krijgt langzaam maar
De een neemt de klant bij de hand, de
werkers luisteren, maar mogen zich niet
om mensen.’ Teamleider Mark-Jan Janssen:
bij: ‘Specialisten, zoals bouwkundigen
Een persoon representeerde de onder
zeker vorm in de gemeentelijke organisatie.
ander laat de klant los en stuurt meer op
verdedigen. Dat vonden veel medewerkers
‘Wanneer een Osse ondernemer een
werken steeds meer over de dienst- en
nemer en stond in het midden van de zaal
Daarbij begint Oss bij de medewerkers en
zelfredzaamheid.’ Die visie is gestoeld op
best eng, dat begrijp ik heel goed.
bouwvergunning wil, beoordelen specia
afdelingsgrenzen heen. Niet alleen intern,
met een bolletje wol in de hand. Dat bolletje
legt niet van bovenaf een werkwijze op.
acht zogeheten klantwaarden. ‘Ja, ik weet
Vooraf vertelden we dat het niet de bedoe
listen de aanvraag. Maar, achter de vraag
maar ook extern. De buitenwereld halen
wol toonde de weg die de ondernemer in
Horstink: ‘Dat werkt niet. Dan creëer je
het, papier is geduldig’, aldus Berben.
ling is om mensen af te rekenen, het is een
van een bouwvergunning zit een mens,
we zo naar binnen. Ook van de klant,
de gemeentelijke organisatie had afgelegd.
competente maar ontevreden medewerkers,
‘Weinig organisaties zullen deze waarden
leermoment. Belangrijker nog: er ontstond
een ondernemer met een droom. Om deze
bedrijven en burgers, vraagt dat een actieve
Horstink: ‘De casus was bedoeld als
weet ik uit ervaring.’
níet onderschrijven. Toch is het nodig om
inzicht en bewustwording. Door het contact
goed te kunnen helpen, is het zaak dat
houding. Alles draait om samenwerken en
opwarmertje, maar het was alsof er een
dat medewerkers kregen met de klant
de specialisten ook dienstverlener zijn.
verbinden.’
bom viel. Er ontstond een spinnenweb,
ervoeren ze zelf wat de klant als goede
Zo ontstaat er een warm contact van mens
een onoverzichtelijke kluwen. De interne
dienstverlening zag. Dat raakte hen.’
tot mens.’
afstemming liet duidelijk te wensen over. Al gauw was er het gedeelde besef: niemand wil dit.’
‘Goede dienstverlening begint bij het ontwikkelen van mensen’ 8
‘Klantgericht werken kun je niet ontwikkelen zonder klanten’
Door te gaan werken vanuit de klant
interview oss
‘Het is geen keuze; we moeten nu de omslag maken. De legitimiteit van de lokale overheid is in het geding
’
Deze methodiek, of liever gezegd verander
Oss functioneert op deze manier steeds
continu in hen blijven investeren.’ Om het
king-organisatiecoaches
meer als een netwerkgemeente, die sterke
veranderproces te borgen heeft Oss intern
Sinds 2011 zijn zes organisatiecoaches
voeling heeft met de samenleving. ‘Nee,
een organisatiecoach aangesteld. Ook
verbonden aan KING. Ze vormen de KING-
sterker nog, er onderdeel van uitmaakt.
bewaken casemanagers de samenhang van
community en kunnen complexe en langer
We zijn deel van het geheel’, aldus Berben.
alle klantprocessen en de samenwerking
durende trajecten bij gemeenten begeleiden
‘Als lokale overheid staan we midden in
tussen afdelingen, evenals de uitwisseling
waar de basisdienstverlening van KING
de samenleving, en zijn verknoopt met
met de Osse samenleving. Interne organi
eindigt.
Kijk bijvoorbeeld naar de Wet werken naar
Osse burgers. Alle stakeholders zijn een
satiecoach Renske van Grinsven heeft er
filosofie, werkte Oss de afgelopen drie jaar
vermogen. Met minder financiële middelen
rader in het proces. Daarom is het zo
zin in: ’Het is heel inspirerend om te werken
De gemeentelijke vraagstukken van nu doen
steeds verder uit. Professionals ondersteu
moeten gemeenten mensen aan de onder
belangrijk om te kijken naar de potentie in
vanuit de talenten van mensen. Om hen te
in grote mate aanspraak op mensen, van raad
nen in deze filosofie vanuit hun intrinsieke
kant van de arbeidsmarkt begeleiden naar
de samenleving en daar de dienstverlening
faciliteren vanuit hun intrinsieke motivatie
tot burger. Een voorbeeld: het opgaan van
motivatie klanten. En: krijgen daar ook
een reguliere werkplek. Dat vraagt om
en manier van werken op in te richten.‘
en die mentaliteit te verankeren in de
steeds meer gemeentelijke taken in uitvoerings
daadwerkelijk de ruimte voor. Berben: ‘Dat
goede tentakels in de lokale samenleving.’
organisatie en werkprocessen.’
organisaties maakt raden onzeker over de
is de crux: goede dienstverlening begint
Oss heeft dat in huis, verzekert zij.
bij het ontwikkelen van mensen. Maar het
Continu leren en ontwikkelen
invloed die zij hebben. ‘Hoe zit het met de
‘De organisatie moet continu leren en ont
democratische legitimiteit?’, hoor je vaak.
gaat verder dan sec dienstverlening. Want
Zo komt er een Life Science Park in Oss.
wikkelen om de maatschappelijke opgaven
In andere gevallen zijn er bijvoorbeeld veel
Oss relateert de ontwikkeling van de organi
Dat komt er door goede samenwerking en
aan te kunnen’, vervolgt zij. ‘We willen nog
toekomstvisies en plannen, maar komt het in
satie, en dus de mensen, zoveel mogelijk
interactie met het pharmaconcern MSD, de
een slag dieper. Je ziet steeds meer mede
de organisatie maar niet tot uitvoering. Of het
aan de maatschappelijke (verander)opgaven
provincie, de ministeries van Economische
werkers de switch maken; je ziet dat de
proces loopt niet meer, net nu er d ringend
in de samenleving. Dat is een continu
Zaken en VWS en de Brabantse Ontwikkel
lampjes steeds meer aan gaan. Soms gaan
bezuinigd moet worden. In deze situaties is
proces.’
maatschappij (BOM), gemeente en
ze flikkeren en vallen medewerkers terug
het van belang de menselijke maat terug te brengen in wat nodig is.
Rijksoverheid. Zo weet Oss het gros van de
in oude werkwijzen. Vergis je niet, in de
Oss als netwerkgemeente
2500 ontslagen bij pharmaconcern MSD
meeste mensen zit passie, ze willen graag
‘Alleen op die manier kunnen we in Oss
op te vangen.
het goede doen. Daarom moeten we
De KING-organisatiecoaches werken vanuit een meervoudige kijk op ontwikkelen. Want
de maatschappelijke opgaven vervullen’, vervolgt Berben. Dan fel: ’Het is geen k euze;
ontwikkelkansen ontstaan daar waar bestaande
we moeten nu de omslag maken. De legi
wegen en verhoudingen steeds stroever lopen,
timiteit van de lokale overheid is in het
maar waar toch geëxperimenteerd wordt met
geding. De maatschappelijke opgaven waar gemeenten voor staan, zijn immers groot en veelomvattend. We staan als gemeente voor drie grote transities.
‘In de meeste mensen zit passie,
ze willen graag het goede doen. Daarom moeten we continu in hen blijven investeren
nieuwe werkwijzen. Daar ligt de t oegevoegde waarde van de KING-organisatiecoaches: in een open, onderzoekende sfeer vernieuwen.
’
10
interview oss
interview oss
11
e buitenwereld d binnen
bestuurskracht: wat het is
En meer dan dat. Want gemeenten willen niet alleen
Alle gemeenten hebben te maken met wetten en
hun opgaven kennen, maar ook handelend vermogen
actuele thema’s als veiligheid en de economische
hebben. Ofwel: maatschappelijke opgaven kunnen
recessie. Daarnaast speelt in iedere gemeente
vertalen en omzetten in uitvoering. Bovenal willen
ook eigen problematiek afhankelijk van zaken als
gemeenten de beoogde maatschappelijk effecten
regionale ligging, bevolkingssamenstelling en werk
daadwerkelijk realiseren. De onderstaande afbeelding
gelegenheid. Vanuit hun verbondenheid met de
vat dit samen.
samenleving willen de meeste gemeenten inzicht krijgen in wat burgers, organisaties en bedrijven
Een gemeente is bestuurskrachtig wanneer opgaven,
als hun opgaven zien.
handelend vermogen en maatschappelijk effecten zich optimaal tot elkaar verhouden. Daarmee is bestuurs
gemeenten die werken aan bestuurskracht ontwikkelen zich voort durend. veel gemeenten werken aan hun b estuurskracht, bewust of onbewust. maar wat is b estuurskracht precies?
kracht een kwalitatief begrip. In elke gemeente betekent bestuurskracht iets anders. En elke gemeente blinkt op eigen wijze uit in bestuurskracht, of niet.
Bestuurskracht is een rijk begrip en je kunt er op
bestuurskracht: de definitie
verschillende manieren naar kijken. Om recht te doen
‘Bestuurskracht is het vermogen van een
aan de dynamiek waarin gemeenten opereren, is het
overheidsorgaan om de wettelijke en auto
interessant om behalve naar de inhoudelijke kant
nome taken én de ambities die het overheids
(wat is het?) ook te kijken naar het proces (hoe werkt
orgaan heeft, adequaat uit te voeren en hier
het?). Want dan gaat bestuurskracht leven.
voor in de bestuurlijke en maatschappelijke context de juiste verbindingen aan te gaan.’
1 opgaven bestuurskracht maatschappelijke opgaven wettelijke opgaven eigen, strategische opgaven
Bestuurskracht draait met name om het strate gisch vermogen van gemeenten om de juiste
2 handelend vermogen
antwoorden te vinden op maatschappelijke uitdagingen. Daarvoor gaan gemeenten de
12
de buitenwereld binnen
1 opgave 2 handelend vermogen 3 maatschappelijk effect hebben juiste verhouding dit uit zich in legitimiteit, effectiviteit en efficiëntie
3 maatschappelijk effect
samenwerking aan met bestuurlijke en maat schappelijke partners.1
verschillende opgaven hebben juiste verhoudingen
1
deze definitie van bestuurskracht die king hanteert, is breed gedragen. onder andere de vng, het ministerie van bzk, ipo en uwv onderschrijven deze definitie.
de buitenwereld binnen
13
continu leren en ontwikkelen
probeert tegen de trend in het voorzieningenniveau
bestuurskracht: hoe het werkt (proces)
te verhogen om mensen van buiten de regio aan te
Bestuurskrachtig zijn is één ding, maar bestuurs
aan de kern van gemeente-zijn, waarvoor je het doet.
trekken. Voor het gemak boekt de gemeente ook maar
krachtig blijven is een continu proces. Gemeenten
Voor en met de samenleving maatschappelijke uit
vast extra inkomsten in op grond van de gehoopte
blijven bestuurskrachtig als ze steeds weer gebruik
dagingen herkennen en aanpakken. Daarbij staan
groei in inwonertal. De gemeente wordt op het laatste
weten te maken van de veerkracht die in de gemeen
gemeenten niet altijd meer zelf aan het roer. Ze bieden
moment teruggefloten door de provincie. In deze
schap aanwezig is. Er is een levensader nodig die het
ook ruimte; aan burgers, bedrijven, (maatschappelijke)
gemeente is de ambitie wel aanwezig om de maat
lokale bestuur continu voedt vanuit de samenleving,
organisaties. Zo worden in de lokale gemeenschap
schappelijke opgave – de bevolkingskrimp – aan te
en vice versa.
uitdagingen opgepakt waar ze ontstaan. En zo werken
Een voorbeeld. Een gemeente in een krimpregio
gemeenten niet alleen aan hun eigen kracht, maar
pakken. Het schort echter aan handelend vermogen; de afstemming met de buitenwereld ontbreekt.
De principes van werken aan bestuurskracht raken
Het bestuur van de toekomst is dan ook responsief,
ook aan die van de samenleving. Bovendien: op deze
bjivoorbeeld door maatschappelijke agendering en
manier versterken ze hun relatie met de samenleving.
werken aan bestuurskracht is: De buitenwereld binnenhalen, je ver plaatsen in de mensen in de maatschappij. Jezelf een spiegel voorhouden op basis van een objectief beeld, feiten en resultaten. In dialoog duiding en betekenis geven aan wat je ziet. Zoeken naar leerpunten en benoemen van
Een andere gemeente benut wel de kracht van de
partnerschap in de uitvoering. De tijden lijken voor
samenleving. Door burgers, organisaties en bedrijven
goed voorbij dat een beleidsmedewerker een beleids
Dat dat een continu proces is, mag duidelijk zijn:
ruimte te geven om zelf beleid te maken en voorstellen
nota schrijft, de gemeenteraad deze goedkeurt en
de maatschappelijke uitdagingen en samenleving
te doen voor bezuinigingen. De gemeente levert een
vervolgens de uitvoering start. Gemeenten gaan steeds
veranderen immers ook voortdurend. Steeds blijven
‘schrijver’ per groep – een ambtenaar van de gemeente,
meer de interactie aan met de buitenwereld. Ze zijn
investeren in het lerend vermogen versterkt de dienst
die bovendien niet van het betreffende beleidsterrein is.
onderzoekend, nieuwsgierig, kritisch en willen leren.
verlening en de relatie tussen gemeente en lokale
De samenleving komt vervolgens zelf met het voorstel
Door contact met burgers, met andere gemeenten,
gemeenschap.
om de subsidies aan sportverenigingen te stoppen.
met een blik in de spiegel. Zoals de meeste mensen
Alleen wanneer individuen het niet kunnen opbrengen
ook nieuwe indrukken verzamelen en blijven leren.
concrete acties om deze cyclisch te borgen.
Om gemeenten te inspireren om cyclisch en in interactie
om lid te worden, verstrekt de gemeente nog subsidies.
met de samenleving aan bestuurskracht te w erken, is
Steeds de dialoog met de samenleving aangaan, ook
er de ‘strategische leercyclus’ – ontwikkeld door KING.
daar draait bestuurskracht om.
Die helpt gemeenten om periodiek en op basis van een aantal terugkerende stappen te reflecteren en te acteren.
14
de buitenwereld binnen
de buitenwereld binnen
15
de vijf fases van de strategische leercyclus:
Maatschappelijke agendering/ burgeranalyse
Prioriteiten lange termijn/borging
Leer- en ontwikkelpunten
Objectief onderzoek (intern)
Dialoog en duiding
fase 1 maatschappelijke agendering/ burgeranalyse
fase 4 leer- en ontwikkelpunten
Gemeenten definiëren samen met burgers,
lingen in concrete ontwikkelpunten. De aard daar
bedrijven, maatschappelijke organisaties en
van is uiteraard afhankelijk van wat uit voorgaande
mede-overheden opgaven en ambities die leven.
fases naar voren is gekomen. Naast een herijking
Wie doet wat? Het resultaat: een beeld van de
van beleid, kan ook een aanpassing of een leer
opgaven zoals de buitenwereld deze definieert.
stap van de organisatie nodig zijn. Het resultaat:
concrete stappen, actie- of veranderplannen.
fase 2 objectief onderzoek
Gemeenten vertalen de conclusies en aanbeve
maatschappelijke opgaven. Ze houden zichzelf
fase 5 borging en langetermijn prioriteiten
een spiegel voor: hoe gaat het eigenlijk? Ik mag
Gemeenten willen een langetermijneffect waar
dan een idee hebben, maar wat zie ik als ik dat
borgen. Inzicht in de leer- en ontwikkelpunten
beeld zo objectief mogelijk maak? Het resultaat:
leidt tot nieuwe prioriteiten. Zowel inhoudelijk als
een brede verzameling aan gegevens op basis
organisatorisch. Borgen van de leer- en ontwikkel
van objectief onderzoek (zie ook het hoofdstuk
punten kan op veel manieren; van andere partners
Werken aan bestuurskracht).
aan tafel tot een nieuw beleidsprogramma.
Gemeenten kijken periodiek hoe het gaat met de
fase 3 dialoog en duiding Gemeenten kijken naar de feiten die op tafel liggen. Wat zie ik als ik gedepolitiseerd, breed (raad, college, organisatie) en samen met de samenleving naar mezelf kijk? Wat leert mij dat strategische leercyclus, ontwikkeld door king
over de rol en belangen van de ander en van mezelf? Het resultaat: een verrijkt beeld van uitdagingen en manieren om deze uitdagingen aan te gaan, evenals wederzijds begrip.
16
de buitenwereld binnen de gemeentelijke opgave
de buitenwereld binnen de gemeentelijke opgave
17
interview
beesel haalt bestuurskracht uit de politieke arena
‘weten wat de lokale samenleving nodig heeft’ burgemeester petra dassen van beesel
weten we echt wat de burger beweegt? want dat is noodzakelijk om er goed op in te kunnen spelen, zo beseft beesel. ‘als lokale overheid heb je de taak om nabij burgers te zijn.’
‘De bestuurskrachtcyclus is voor Beesel
stappen beesel
niets meer en niets minder dan een leer
KING ondersteunde Beesel bij de
instrument om als bestuur een vinger aan
volgende stappen:
de pols te houden’, aldus burgemeester
1. Inventarisatie: In kaart brengen van partici
Petra Dassen. ‘Om zicht te hebben op wat de samenleving de goede dingen vindt. De cyclus dwingt Beesel om van buiten
patie-instrumenten en -ervaringen in Beesel. 2. Workshop I: Hoe kijkt de Beeselse gemeen schap naar de relatie gemeente-samenleving?
naar binnen te kijken. Weet je echt wat de
3. Workshop II: Hoe kijkt de gemeente Beesel
burger, ondernemer, organisatie of buur
naar de relatie gemeente-samenleving?
‘Doen we de goede dingen op een goede
op de organisatie en dienstverlening en
eigen proces kunt volgen.’ Niet dat Beesel
gemeente beweegt? Dat is noodzakelijk om
En hoe handelt ze?
manier? Beesel wil meer zicht op hoe
(regionale) samenwerkingsverbanden.’
het niet goed doet, want de gemeente
er goed op in te kunnen spelen. Als lokale
4. Product (1): Raamwerk en bouwstenen voor
presteert in bestuurskrachtig opzicht juist
overheid heb je de taak om nabij burgers
een visie op de relatie gemeente-gemeen
goed de gemeente in staat is om de maat schappelijke opgaven, ambities en wette
Daarom heeft Beesel – een kleine gemeente
goed. Beesel kent korte lijnen; het is een
te zijn. Beesel kan als kleine gemeente die
lijke taken te organiseren’, vertelt Esther
tussen Roermond en Venlo – een zoge
hechte gemeenschap met betrokken inwo
belofte waarmaken.’ Een dubbele verplich
5. Workshop III: Welke andere actiepunten
van Herpen, beleidsadviseur Strategie in
heten bestuurskrachtcyclus in het leven
ners en bedrijven. Zelfstandigheid, lef en
ting, vindt zij. Daarom was Dassen, die nu
dragen bij aan de bestuurskracht van
Beesel. ‘Het gaat dan niet alleen om de
geroepen.
creativiteit staan in de organisatiecultuur
een klein jaar burgemeester is, ook direct
Beesel?
effecten van beleid en de uitvoering van
Van Herpen: ‘De bestuurskrachtcyclus is
v oorop.
enthousiast over de bestuurskrachtcyclus.
ambities en taken, maar ook om de visie
een leerinstrument waarmee je kritisch je
‘Het brengt een bepaald bewustzijn teweeg,
schap.
6. Product (2) : Raamwerk en bouwstenen voor een Actieplan Bestuurskracht.
zowel bij het bestuur, de gemeentelijke organisatie als bij burgers en andere
‘
Burgers krijgen zo het besef dat politiek veel kan betekenen in hun leefwereld
partners.’
’
interview beesel
21
Actieplan bestuurskracht
de uitkomsten van verschillende onder
De volgende vragen kwamen op: hoe zorg
De vraag is: hoe richt je zo’n bestuurs
zoeken, klanttevredenheidsonderzoeken
je voor draagvlak binnen de lokale gemeen
krachtcyclus in? Van Herpen: ‘Op zoek
en enquêtes. En natuurlijk op basis van
schap? Hoe bouw je aan samenwerkings
naar een goede methode daarvoor,
onze huidige organisatie en ervaringen.’
verbanden? Van Herpen: ‘We richten het zo in dat we eerst de samenleving bevragen
kwamen we uit bij KING. Voorjaar 2010
ensen mee te nemen in de afweging m van belangen. Waarom je de d ingen doet die je doet als gemeente. Wanneer je dat niet doet is apathie het gevolg.
besloten KING en Beesel om een pilot
Bouwen aan de relatie met burgers
en dan objectief onderzoek doen en beleid
bestuurskracht uit te voeren. Doel: scherp
Uit de pilot kwam een aantal verbeterpunten
maken. Vervolgens gaan we terug naar
krijgen waar Beesel op moet focussen om
naar voren. Zo is er meer focus nodig op
burgers, ondernemers, andere partners en
haar bestuurskracht te blijven ontwikkelen.
het betrekken van de samenleving. Vooral
buren. Is dit het beleid waar betrokkenen in
Wat zijn de verbeter- en aandachtspunten?
van belang is om samen met raad, college
Beesel daadwerkelijk op zitten te wachten?
Daarvoor organiseerde Beesel onder meer
én ambtelijke organisatie ambities te
Zo betrekken we de samenleving actief bij
verschillende workshops met burgers,
formuleren en draagvlak te organiseren,
de beleidsvorming en de doorontwikkeling
Dassen: ‘Het is als gemeente belangrijk
politiek en organisatie. KING gaf de work
zo bleek uit de pilot. Dassen: ‘Deze partijen
ervan.’
om mensen mee te nemen in de afweging
shops en ondersteunde Beesel bij het
moeten gezamenlijk beslissingen dragen
inrichten van de bestuurskrachtcyclus
om ze ook succesvol uit te kunnen voeren.
Alles draait om een permanente relatie
die je doet als gemeente. Wanneer je dat
en bij het opstellen van een ‘Actieplan
Het vergt durf om in het proces van visie
met burgers. Dassen: ‘Niet alleen als het
niet doet is apathie het gevolg. Burgers
Bestuurskracht’.
vorming en -uitwerking samen tijd en aan
heel ingrijpend is, maar juist ook bij alle
denken dan: ze doen alsof we mee kunnen
dacht te investeren.’
daagse beslissingen. Burgers krijgen zo
beslissen, maar uiteindelijk doen ze toch
Dat actieplan omvat de punten die Beesel
’
van belangen. Waarom je de d ingen doet
het besef dat politiek veel kan betekenen
wat ze zelf willen. Dat moet je natuurlijk
belangrijk vindt bij het verder ontwikkelen
Daarom heeft Beesel een klankbordgroep
in hun leefwereld. In Beesel is er bijvoor
voorkomen.’
van haar bestuurskracht. Van Herpen: ‘Dit
in het leven geroepen die het college en
beeld niet zo lang geleden een speeltuin
hebben we gedaan met in ons achterhoofd
de raad adviseert.
gerealiseerd met speeltoestellen die ook
‘Daarom is het belangrijk burgers te
geschikt zijn voor gehandicapte inwoners.
betrekken in de besluitvorming, maar ook
Dat proces is tot stand gekomen in samen
uitleggen dat het maatschappelijke belang
spraak met alle betrokkenen, zowel buurt
soms voor het individuele belang of het
bewoners als de zorginstelling. Dat had
belang van een bepaalde doelgroep gaat’,
mooie neveneffecten. Zo zorgde de speel
vervolgt Dassen. ‘Je doet het als gemeente
tuin en het hele traject voor meer cohesie
niet alleen om draagvlak te creëren, maar
tussen de buurt en de zorginstelling.’
vooral om samen met burgers en maat
Maar dat burgers, ondernemers en andere
schappelijke organisaties problemen beter
partners kunnen meebeslissen en mee
te kunnen aanpakken. Zo haal je bestuurs
denken, wil niet zeggen dat de gemeente
kracht uit de politieke arena. En dat is
de wensen ook klakkeloos kan uitvoeren.
goed, het is van ons allemaal.’
‘De bestuurskrachtcyclus is voor Beesel niets meer en niets minder dan een leerinstrument om als bestuur een vinger aan de pols te houden
’
22
‘Het is als gemeente belangrijk om
interview beesel
interview beesel
23
interview
dalfsen organiseert betrokkenheid
‘sterker dichtbij’
burgemeester han noten van dalfsen in Kulturhus
.
De Wiekelaar
‘het zoemt’, constateert han noten als hij in 2011 aantreedt in dalfsen als burgemeester. ‘mensen zoemen over wat er allemaal op ons afkomt. zoals de d ecentralisaties van de jeugdzorg, de wajong en de wet werken naar vermogen (wwnv) – iedereen praat erover.’
is nodig om in te spelen op toekomstige
stappen dalfsen
opgaven’. Belemmerende factoren om
Bij het werken aan haar bestuurskracht heeft
die ontwikkelingen aan te pakken zijn de
de gemeente Dalfsen de volgende stappen
bestuurlijke voorwaarden. Vooral de
doorlopen:
besluitvaardigheid van de raad is een punt
1. Workshop opdrachtgeverschap bestuurs
van aandacht. ‘Het klopt dat de bestuurs
krachtonderzoek met raad, college en
cultuur stroperig is in Dalfsen; we zijn niet
ambtelijke organisatie (begeleiding KING)
zo goed in daadkracht’, beaamt Noten. ‘Zo wordt er al jaren vergaderd over een nieuw winkelcentrum. Maar, als we dan beslissingen nemen, dan doen we het
2. Product (1): concept-opdrachtformulering voor de raad 3. Uitvoering bestuurskrachtonderzoek door gecertificeerd bureau
Zo ook over de vorming van de Regionale
samenwerken en decentraliseren én
er eerst een aantal gemeenschappelijke
goed – Dalfsen is constructief bekwaam.
Uitvoeringsdienst, een praktische samen
nadenken over deze vraagstukken als je
vertrekpunten geformuleerd om tot een
We doen hier veel zelf. Het gemeentehuis
van het bestuurskrachtonderzoek (zonder
werking op het gebied van veiligheid met
geen compleet zelfbeeld hebt? Goed, er is
goede opdracht van het onderzoek te
is daar een voorbeeld van, de kosten daar
conclusies en aanbevelingen)
de gemeenten Staphorst en Zwarteland,
een zakelijk huwelijk met de gemeenten
komen. Samen met de raad, college en
van zijn relatief laag.’
opgelegd door het Rijk. En dan is er nog
Ommen en Hardenberg. Maar hoe los je
ambtelijke organisatie, en in dialoog met
de uitnodiging om te fuseren. ‘Kortom,
samen vraagstukken op? Om die vragen
de lokale samenleving. Dat resulteerde
‘Stroperigheid is de keerzijde van nabij
een heleboel gezoem. En vooral: een
te beantwoorden is er een bodem nodig.’
najaar 2011 in een bestuurskrachtonderzoek
heid’, aldus Noten. ‘Dalfsen heeft een
heleboel beren op de weg.’
Dus, besluit Noten: ‘Ik wil het nu niet
en in ‘Sterker dichtbij, een bestuurlijke
toegankelijk bestuur. De prijs daarvan is
Maar wat komt er dan precies op ons af?
hebben over zaken als samenwerken en
verkenning naar de bestuurlijke toekomst
dat besluiten moeilijk worden genomen.
En belangrijker: kan Dalfsen die opgaven
decentralisaties. Ik wil even stilstaan.
van Dalfsen’.
Het is gemakkelijker om te beslissen over
aan? ‘Ik mag als splinternieuwe burge
Om een beeld te krijgen van de zwaktes
De bestuurskracht van Dalfsen is voldoende
anonieme mensen. Ik zit hier dagelijks
Dichtbij’ (op basis van bestuurskrachtonder
meester nog vragen stellen’, aldus Noten,
en sterktes van Dalfsen.’ Voordat er een
tot goed, zo oordeelde het bureau dat het
met burgers om tafel; het ambt van burge
zoek en onderzoek ambtelijke samenwerking
die tevens senator is. ‘Hoe kun je
bestuurskrachtonderzoek plaatsvond is
onderzoek uitvoerde. Echter, ‘verdere groei
meester is in een kleine gemeente als
4. Product (2): rapport van de bevindingen
5. Dialoog met de samenleving over de bevin dingen van het bestuurskrachtonderzoek • (parallel aan stappen 1 t/m 5): onderzoek ambtelijke samenwerking 6. Product (3): strategische verkenning ‘Sterker
(inclusief conclusies en aanbevelingen) 7. Hoorzitting raad met experts (waaronder directeur KING en KING-organisatiecoach) 8. Besluitvorming raad Dit inspirerende voorbeeld is ook op Youtube te bekijken. Zoek op ‘Dalfsen’ en ‘bestuurs kracht’
interview dalfsen
27
‘Hoe we dat voor elkaar hebben
Dalfsen vol betekenis. ‘‘Goedemiddag
‘Ons criterium voor samenwerking is:
wanneer je de mensen kent. Een ander
burgemeester’, hoor ik dan wanneer ik op
alleen op terreinen waar nabijheid géén
aandachtspunt is het voorzieningenniveau.
de fiets door Dalfsen rijd. Ik ga zo naar
vereiste is. Zoals bedrijfsprocessen, data
Met de bevolkingskrimp en bezuinigingen
ouders van een meisje van dertien dat
banken, brandweer en ICT. En dan heb
in het achterhoofd is het een uitdaging om
eergisteren is overleden bij een verkeers
ik het niet over een ietsje grotere schaal.
die op peil te houden.’
ongeluk. Ik houd het dan zelf ook niet
Als Dalfsen samenwerkt op het gebied van
droog.’
ICT met twee gemeenten betekent dat een
Kulturhus De Wiekelaar is daar een mooi
beperkte schaalvergroting. Dat is nog steeds
voorbeeld van. In het voormalige dorps
‘Er is sprake van een misvatting’, vervolgt
Wat gaat Dalfsen doen met de bevindingen
een kleine schaal. Het volumevoordeel
huis zijn jeugdsoos, ouderenvereniging,
hij. ‘Burgers rekenen een gemeente niet af
van het bestuurskrachtonderzoek? Noten:
door samenwerking op regionale schaal is
school, kinderopvang, gymzaal en biblio
op de doorlooptijd van de aanvraag van
Eén ding doen we in ieder geval niet:
dan aanzienlijk. Dan praten we niet over
theek samen gehuisvest. Zonder schotten,
een paspoort. We zijn geen Transavia of
ebben. problemen oplossen die we niet h
65.000 inwoners van Dalfsen, Staphorst
zonder deuren met sleutels. Dat zorgt voor
Albert Heijn. Hogere kwaliteitseisen leiden
Waarom moet Dalfsen op alle t erreinen
en Zwarteland samen, maar over 250.000
een dynamiek. Het bestaande dorpshuis
alleen maar tot meer klachten. Betrokken
groot worden? Dan raken we ook de voor
inwoners. Samenwerken op beleidsarme
in Oudleusen is binnen bijna vijf jaar tijd
heid en nabijheid zijn de sleutelwoorden.
delen kwijt van klein zijn. Waarom krijgen
terreinen die geen nabijheid vereisen, mag
uitgegroeid tot een multifunctioneel
En daarin zit de paradox. Den Haag zegt:
we de jeugdzorg op ons bord? E erlijk
van mij landelijk. Ik vind het geen probleem
gebouw. De bibliotheek was daar eerst
we gaan decentraliseren want gemeenten
gezegd, ik zit daar niet op te wachten.
wanneer de ICT landelijk is georganiseerd
4 uur per week open, en nu 36 uur.
staan het dichtst bij burgers. Vervolgens
Ik begrijp dat grote gemeenten als de G4
bijvoorbeeld. Graag zelfs.’
Noten: ‘Daar ben ik trots op. Hoe we dat
zeggen ze: jullie zijn te klein. Dus schalen
voor elkaar hebben gekregen? Het lukt
gemeenten op en verliezen hun nabijheid.
daar wel op zitten te wachten. Het ligt bij
gekregen? Het lukt omdat de gemeente zich verantwoordelijk maakt.
’
een aantal opdrachten voor Dalfsen voor
Op andere gebieden blijft Dalfsen bewust
omdat de gemeente zich verantwoordelijk
Dat is een hele interessante vernietiging.
de hand om wél onmiddellijk op te schalen.
klein. ‘Een kleine gemeente heeft andere
maakt. En door de open sfeer. Vanaf het
Door anonimisering geef je je nabijheid op.
Zo gaat Dalfsen op het gebied van jeugd
problemen dan grote gemeenten. Nee,
begin heeft Dalfsen gezegd: de Wiekelaar
En dat doet Dalfsen dus niet. We blijven
zorg een samenwerking aan met de regio
we hebben geen stedelijke problematiek.
is er voor iedereen, maar we accommoderen
klein en nabij waar nodig en schalen op
Zwolle, om de specialistische kennis die
Maar de jeugdproblematiek is niet mis.
niet de institutionalisering van ieder clubje.
beleidsarme terreinen op. Maar dan ook
we ontberen in huis te halen. Maar zeker
Hier hebben we de comazuipers en de
Kijk, het plaatselijke koor is nu aan het
goed.’
niet door het jeugdbeleid te anonimiseren’,
vechtpartijen in het weekeinde liegen er
repeteren, terwijl in de bibliotheek
Is het gezoem in Dalfsen intussen gestopt?
benadrukt hij.
ook niet om. Je hebt daar meer vat op
jongeren aan het lezen zijn. En de gymzaal,
Noten, met een glimlach: ‘Den mensch
die hebben Dalfsenaren zelf gebouwd.
zoemt.’
De Wiekelaar kwam dan ook als een sterk
‘Eén ding doen we in ieder geval niet:
staaltje van bestuurskracht naar voren in
’
problemen oplossen die we niet hebben
28
interview dalfsen
het onderzoek. Dat komt door de betrokken heid die we daar hebben georganiseerd.’
interview dalfsen
29
werken aan bestuurskracht
bestuurskrachtonderzoek: de stappen Bestuurskrachtonderzoek bestaat grofweg uit zes stappen:
stap 4 start van het onderzoek Het uitvoerende bureau maakt een onderzoeks
iedere gemeente werkt op geheel eigen wijze aan bestuurskracht, zoals ook de voorbeelden van beesel, dalfsen, amersfoort, oss en giessenlanden, leerdam en zederik laten zien
protocol/plan van aanpak. Daarin wordt naast een
Het initiatief kan zowel uit de raad als het college
naliseerd.
concrete tijdsplanning een nadere uitwerking en toelichting van de beoogde onderzoeksactiviteiten vastgelegd. En ook hoe dit wordt geoperatio
van b&w komen. De raad neemt daarbij meestal het besluit om bestuurskrachtonderzoek te doen.
stap 5 de samenstelling van een begeleidingscommissie
Er is niet één manier om te werken aan bestuurskracht,
onderzoek ook inzetten in de strategische keuzes die
stap 2 de opdrachtformulering
de lokale maatschappelijke opgaven verschillen immers.
op je pad komen. Richting geven aan de toekomstvisie,
De opdrachtformulering bepaalt de reikwijdte
enkele vertegenwoordigers van de ambtelijke
Wat werken aan bestuurskracht wel altijd gemeen
samenwerking met buurgemeenten, een grondige
van het onderzoek. Het is raadzaam om bij
organisatie en een lid van het college van b&w.
heeft, is dat het gebeurt in een leercyclus. Alleen de
afweging van kerntaken. Voor al dit soort zaken levert
de opdrachtformulering al externe partijen te
Ook bestuurders uit buurgemeenten of vertegen
invulling van die leercyclus verschilt dus. Maar hoe
zo’n onderzoek heel bruikbare en waardevolle infor
raadplegen.
woordigers van maatschappelijke organisaties
stap je als gemeente op een bewuste manier in die
matie op.
En er is nog een reden. Je kunt het bestuurskracht
De begeleidingscommissie bestaat meestal uit
nemen zitting in de commissie.
bestuurskrachtonderzoek
stap 3 de aanbesteding
Bestuurskrachtonderzoeken zijn niet onomstreden;
Op basis van de opdrachtformulering worden
stap 6 uitvoering
ze dreigden de afgelopen jaren een exercitie te worden
(markt)partijen uitgenodigd een aanbieding te
De eindrapportage bevat een onderzoeks
Een mooie aanleiding om in de leercyclus te stappen
die resulteerde in genuanceerde, maar moeilijk te
doen. Het blijkt raadzaam om eerst oriënterende
verantwoording waarin de uitgevoerde activiteiten
is bestuurskrachtonderzoek. Echter, de meeste
interpreteren rapporten gericht op presteren en
gesprekken te voeren met aanbieders.
worden beschreven. Het werkt uit op basis van
gemeenten werken graag aan hun bestuurskracht,
verantwoorden. In veel gevallen droegen die rapporten
welke normen en criteria het bureau tot een
maar het (openbaar) evalueren ervan blijft voor veel
bij aan initiatieven voor gemeentelijke herindeling.
beoordeling van het strategisch en lerend
gemeenten iets engs. Toch kan het de moeite waard
Ook was in die onderzoeken vooral het gemeente
vermogen van de gemeente is gekomen.
zijn. Want wanneer je een bestuurskrachtonderzoek
bestuur onderwerp van aandacht. Maar bestuurs
doet, weet je of je inderdaad die s tijgende lijn te
krachtonderzoek gaat in de visie van KING zoals
pakken hebt. Of je investeringen ook goed uitpakken.
gezegd ook en juist over de lokale gemeenschap.
leercyclus?
toetsen hoe bestuurskrachtig je bent
30
stap 1 initiatief tot het ondernemen van een bestuurskracht onderzoek
werken aan bestuurskracht
werken aan bestuurskracht
31
king keurmerk bestuurskrachtonderzoek
Gemeenten kunnen op diverse manieren aan de slag
traject dialoog
andere instapmogelijkheden
met de uitkomsten van het onderzoek. Zo kan het een
KING helpt gemeenten ook bij het duiden van
Bestuurskrachtonderzoek is één manier om in de
Op verzoek van en samen met gemeenten
functie hebben in de verkenning van samenwerking
uitkomsten van onderzoek. Een dialoog helpt
leercyclus van bestuurkracht te stappen, maar niet
heeft KING het Keurmerk Bestuurskrachtonder
in de regio, zoals in Dalfsen. Of helpen bij het bepalen
bij het in beeld brengen van verbeterpunten:
noodzakelijkerwijs dé manier. Zo werkt Oss aan
zoek ontwikkeld. KING biedt met het keurmerk
van sterktes en zwaktes en de interactie met de
1. Bepalen moment van dialoog en deelnemers.
bestuurskracht door te starten bij het verbeteren van de
garanties voor de kwaliteit en de verdere
samenleving, bedrijfsleven en organisaties, zoals in
Dialoogpartners kunnen al voor het onderzoek
dienstverlening (zie pagina 6). Daarvoor formuleerde
ontwikkeling van bestuurskrachtonderzoek.
Beesel. Een realistisch en gefundeerd zelfbeeld zorgt
worden benaderd. Zo kunnen zij ook t ijdens
Oss een visie op klantgericht werken op basis van
Het keurmerk verbindt onderzoeksbureaus
ervoor dat gemeenten ook de juiste strategische
het onderzoek een rol hebben, bijvoorbeeld
dialoogbijeenkomsten met klanten.
met de visie van KING.
beslissingen kunnen nemen.
Het keurmerk garandeert dat bestuurskracht
bij het agenderen van de opgave. 2. Training dialoog. De gemeente kan bij KING
Sommige gemeenten willen bestuurskrachtonderzoek
onderzoek:
goed opdrachtgeverschap
een training voor haar dialoogpartners aan
doen, maar dat onderzoek vormde niet altijd de eerste
1. een beeld geeft van de bestuurskracht van
Om de kwaliteit van bestuurskrachtonderzoek te
vragen. Deze training duurt een dagdeel en
stap in de leercyclus. Zo is Beesel eerst de dialoog
de gemeente in de volle breedte van de
vergroten, is het goed om een aantal vragen in het
kan op locatie van de gemeente worden
aangegaan met de samenleving. Datzelfde geldt voor
gemeente (politiek, bestuur en organisatie).
vizier te houden. Hoe formuleer je een doelstelling die
georganiseerd.
Dalfsen, die al bestuurskrachtonderzoek heeft gedaan.
2. er zorg voor draagt dat gemeentelijke ambi
bij je gemeente past? Hoe creëer je intern en extern
ties onderdeel uitmaken van de beoogde
draagvlak voor het onderzoek? Hoe waarborg je een
onderzoeksdoelen van de gemeente.
goede aansturing en begeleiding van het uitvoerende
3. verbinding maakt tussen gemeente en haar samenleving. 4. plaatsvindt in een kader van leren, zelf evaluatie en ontwikkeling.
3. Keuze voorzitter. Uit het netwerk van KING kiest de gemeente een voorzitter. 4. Voorbereiding dialoog. De dialoogpartners
Leerdam, Zederik en Giessenlanden willen bestuurs krachtonderzoek gaan doen, maar zijn gestart met workshops aan fractievoorzitters, collegeleden,
bureau? Hoe zorg je dat de resultaten bijdragen aan
ontvangen het onderzoek. Desgewenst
gemeentesecretarissen, griffiers en leden van de
de ontwikkeling van je gemeente? Dit vraagt om een
kunnen zij aanvullende informatie opvragen,
ondernemingsraad. Dit om nauwkeurig vast te stellen:
of een gesprek voeren.
wat willen we onderzoeken? En Amersfoort zet op haar
brede oriëntatie vooraf. Dit komt terug in het interview met Leerdam, Zederik en Giessenlanden (zie pagina 34).
5. De dialoog. Die vindt plaats onder leiding
beurt in op burgerparticipatie.
van de voorzitter. De gemeente maakt een
pas op de plaats
verslag.
Sommige gemeenten laten het niet aan het uitvoerende
32
Kortom, er zijn zoveel manier om aan bestuurskracht te werken als dat er gemeenten zijn. Mits gemeenten
bureau over om conclusies en aanbevelingen te formu
Neem voor meer informatie contact op met
hun proces borgen in een leercyclus, waarin de
leren. Ze vragen het bureau allereerst om bevindingen,
KING.
interactie met de samenleving is gewaarborgd,
De onderzoeken richten zich vooral op de notie dat
een beschrijvend beeld. Vervolgens maken ze een
is dat alleen maar mooi. De manier van werken aan
bestuurskracht draait om het vermogen om maat
‘pas op de plaats’ en bespreken dat gedepolitiseerd
bestuurskracht weerspiegelt zo de signatuur en
schappelijke uitdagingen aan te willen gaan en
(zie: Dalfsen) met de samenleving. Daarna trekt de
eigenheid van iedere gemeente.
relevante maatschappelijke coalities te organiseren.
gemeente – zelf of samen met de samenleving –
Het onderzoek is naar buiten en op de toekomst
conclusies en doet aanbevelingen. Eventuele conclusies
gericht; het zijn dynamische onderzoeken en geen
en aanbevelingen die het bureau heeft gedaan, betrekt
statische scorelijstjes.
de gemeente na deze tussenstap.
werken aan bestuurskracht
werken aan bestuurskracht
33
interview
giessenlanden, zederik en leerdam laten een bestuurskrachtonderzoek uitvoeren.
‘met de billen bloot, dat is onfronterend’ c , andré struijs eur ct re adjunct-di e bij de gemeent en n de giessenlan er voor procesmanag king. de samenwer
giessenlanden, zederik en leerdam laten een bestuurskrachtonderzoek uitvoeren. king ondersteunde de gemeenten bij het formuleren van het onderzoekskader en het selectieproces van een geschikt b ureau. ‘belangrijk was king’s rol bij het meekrijgen van de raadsfracties’, vertelt andré struijs, adjunct-directeur bij de gemeente giessenlanden en procesmanager voor de samenwerking.
workshops opdrachtgeverschap
‘Door KING hebben we kwalitatief beter
Om goed opdrachtgeverschap te organiseren,
cent gekost, terwijl KING er veel energie
biedt KING ‘Workshops opdrachtgeverschap’
ingestoken heeft. Ook hun bijdrage aan
aan. Dit om gemeenten te ondersteunen bij
de opdrachtbeschrijving was prettig.
het werken aan bewustwording, draagvlak,
Maar KING’s bijdrage was vooral belangrijk
probleemanalyse en opdrachtformulering.
bij het meekrijgen van de raadsfracties.
Als het gaat om de inhoudelijk kant van het
In een bestuurskrachtonderzoek moet je
onderzoek, helpt KING gemeenten graag op
als gemeente met je billen bloot. Dat kan
weg. Bijvoorbeeld bij het ontwikkelen van de
confronterend zijn.’
grip op het proces. Het heeft ons geen
onderzoeksvragen. Ook als het gaat over het onderzoeksproces en zeker als het een onder zoek betreft voor meerdere gemeenten. Giessenlanden, Zederik en Leerdam
‘Dat is nu wel anders’, vervolgt Struijs.
Om het onderzoekskader scherp te krijgen
Wellicht werken gemeenten al samen en willen
werken samen op zes beleidsterreinen:
‘De gemeenten zijn meer gaan samen
en om draagvlak te crëeren, gaf KING work
ze een beeld voor de toekomst. Of zijn verschil
Personeel & Organisatie, Juridische Zaken,
werken, teams zijn samengevoegd. Daar
shops aan fractievoorzitters, collegeleden,
lende gemeenten benieuwd naar wat een parallel
Crisisbeheersing, Brandweer, Inkoop en
door kunnen ze zich meer specialiseren en
gemeentesecretarissen, griffiers en leden
uitgevoerd onderzoek voor beeld oplevert.
ICT. ‘Zonder de zelfstandigheid te
slimmer budgetteren.’ Nu, bijna vier jaar
van de ondernemingsraad. ‘KING kwam
verliezen’, benadrukt Struijs.
later, zijn ze dan ook benieuwd hoe ze
met prikkelende vragen. Hoe ver kan het
Mooie bijkomstigheid van goed opdracht
Aanleiding daarvoor was een bestuurs
ervoor staan. En dus rees het idee om
onderzoek gaan? Het onderzoekskader
geverschap is dat het ook zijn uitwerking heeft
krachtonderzoek, ongeveer vijf jaar
opnieuw een bestuurskrachtonderzoek
is vervolgens door de raden vastgesteld.
op andere gebieden waar gemeenten als
geleden. Struijs: ‘Daaruit bleek dat we
te doen.
Op basis daarvan zijn we offertes gaan
opdrachtgever werkzaam zijn. Zo draagt goed
aanvragen bij bureaus. Het mooie is’,
opdrachtgeverschap direct bij aan de bestuurs
vergroting. Bovendien kwam naar voren
Maar hoe pak je dat goed aan? Struijs:
vervolgt Struijs, ‘KING had net het keur
kracht van een gemeente.
dat de gemeente onvoldoende vanuit
‘We hadden gelezen dat KING ons daarbij
merk gelanceerd van bureaus die goed in
een visie opereerde.’
kan ondersteunen. Eerst dacht ik dat KING
staat zijn kwalitatief onderzoek te doen.’
veel profijt kunnen hebben van schaal
‘KING kwam met prikkelende vragen. Hoe ver kan het onderzoek gaan? Het onderzoekskader is vervolgens door de raden vastgesteld. Op basis daarvan zijn we offertes gaan aan vragen bij bureaus
’
zelf het onderzoek zou doen. Maar dat doen ze dus niet als onafhankelijk kwaliteits instituut. Maar, KING speelde tot nu toe wel een belangrijke rol in het proces. Zo hielp het instituut bij het formuleren van het onderzoekskader en leverde voorbeeld documenten.’ 36
interview giessenlanden, zederik en leerdam
interview giessenlanden, zederik en leerdam
37
interview
amersfoort zet in op burgerparticipatie
‘participatie als vliegwiel voor organisatieontwikkeling’ communicatie adviseurs iris van veen en mirjam wingelaar bij de wagen werkplaats in amersfoort’.
de kwaliteit van burgerparticipatie verbeteren, dat is een van de doelstellingen van amersfoort. dat leidt niet alleen tot betere plannen voor de stad, maar ook tot meer tevreden burgers en meer bestuurskracht.
Franse platanen. Vervolgens zijn aan de bewoners twee keuzes voorgelegd. Het lijkt misschien triviaal of er nu een linde of een esdoorn in een straat komt. Maar je geeft
‘Zo starten we iedere bijeenkomst met ‘de spelregels’ om geen verkeerde verwachtingen te wekken.’
burgers zo invloed, en laat merken dat er naar ze geluisterd wordt.’ realiteit; dat zien b ewoners natuurlijk
Transparantie en communicatie
Wanneer Amersfoort bij een project kiest
direct. Daar moet je als gemeente de
Hoe het proces van burgerparticipatie
‘Wanneer en hoe Amersfoort burgers
en invloed als burger? Waarover mag ik
een project. Je hebt allemaal je rol: burgers,
voor een adviserende rol van burgers,
meerwaarde van inzien. Mensen zijn heel
ook is ingericht, transparantie en goede
betrekt bij de besluitvorming was niet
meepraten?’
projectleiders, raadsleden en het college.’
‘de tweede participatiegraad’, verloopt
constructief, ze willen graag meedenken.’
communicatie zijn voorwaarden voor het
helder’, vertelt Iris van Veen, communicatie
slagen ervan. Van Veen: ‘Zo starten we
het traject iets anders. Zo is er al vijftig
adviseur sector Stedelijke ontwikkeling.
Om de rol van burgers per project goed te
Raadplegen, adviseren, coproductie
jaar gesteggel over de ontsluiting van de
Bij de meest vergaande vorm van burger
iedere bijeenkomst met ‘de spelregels’ om
En dat wreekte zich. Om zicht te k rijgen op
definiëren, ontwikkelde Amersfoort een
Het afwegingsinstrument kent drie niveaus:
westkant van Amersfoort. De weg loopt
participatie, coproduceren, laat de gemeente
geen verkeerde verwachtingen te wekken.
de verbeterpunten organiseerde Amersfoort
afwegingsinstrument. Communicatie
raadplegen, adviseren en coproductie. Bij
door een woon- en natuurgebied. Een
het meeste los. Belangengroepen, waar
Bijvoorbeeld om de betrokken burgers,
twee stadsbijeenkomsten. Van Veen: ‘Dat
adviseur Mirjam Wingelaar: ‘Met dit instru
het eerste niveau, raadplegen, presenteert
nieuwe weg stuitte altijd op verzet van
van de gemeente er één is, maken samen
bedrijven, belangengroepen en organisaties
is nu zo’n drie jaar geleden. Er zaten ruim
ment weegt Amersfoort af welke welke
de gemeente een plan waarop burgers
bewoners en natuurbeschermers. Van Veen:
een plan binnen de geformuleerde kaders.
ervan te doordringen: jullie representeren
150 burgers in de zaal. Er werd eerst flink
participatiegraad bij een project past.
reageren. Het kan ook zijn dat de gemeente
‘We denken nu samen na over een oplossing
Wingelaar: ‘Die vorm komt het minst voor.
een bepaalde doelgroep van de stad.
met modder gegooid, waarna een
En ook, of een project wel geschikt is voor
een keuze voorlegt. Wingelaar: ‘Zo moesten
met een participatiegroep waarin alle
Het is een omvangrijk proces, waarbij voor
Vervolgens maken we duidelijk wat de rol
constructief gesprek volgde over de invloed
burgerparticipatie. Het is onze rol om men
aan de Singel laatst zieke kastanjes
belangen zijn vertegenwoordigd. Dat kost
ieder belang een vertegenwoordiger wordt
van de burger wél is. In complexe projecten
van bewoners. Voor veel bewoners was hun
sen te horen en te kennen. Daarom leggen
gekapt worden. Bewoners kregen inspraak
weliswaar tijd, maar het levert ook veel op.
gezocht en de groep samen tot een plan
met tegengestelde belangen, is het doel
rol en het proces niet duidelijk. Wanneer
we de precieze rol van burgers bij aanvang
bij de keuze voor een nieuwe boom. Je kiest
Zo klopte bijvoorbeeld het verkeersmodel
komt onder begeleiding van een onafhan
meestal niet om een oplossing te creëren
mogen we mee beslissen? Wat is mijn rol
van een project vast, ‘aan de voorkant’ van
dan als gemeente een aantal bomen die
dat we hadden laten maken niet met de
kelijke procesbegeleider.’
waar iedereen achter staat. Want die
‘We denken nu samen na over een oplossing met een participatiegroep waarin alle belangen zijn vertegenwoordigd. Dat kost weliswaar tijd, maar het levert ook veel op.
’
40
bij het straatbeeld passen, dat zijn geen
interview amersfoort
‘Zo heeft Amersfoort burgerparticipatie
oplossing bestaat niet. De kwaliteit van het plan verbeteren door overleg en ieder
geborgd in de gemeentelijke organisatie; niemand kan eromheen.
een zo ver mogelijk in hun wensen tegemoet
’
komen, daar draait het dan om.’ Dat deze aanpak werkt, illustreert het
laten belichten. Als gemeente ben je dan
In Amersfoort leidde een burgerinitiatief tot
Of: ‘Dat is leuk, maar wie gaat dat beheren?’
een professioneel publiek-particulier samen
Deze burger hebben we nu in contact
snel geneigd om te denken in onmogelijk heden. Zoals: ‘We hebben geen budget’.
werkingsverband: de Wagenwerkplaats. NS
gebracht met een sponsor, dus komt het
project over de ontsluiting van de west
bij de neus genomen. ‘Vertrouwen komt
project- en beleidsmatig werken dat
Poort, eigenaar van de grond en de gebouwen,
initiatief wellicht toch van de grond.’
kant van Amersfoort. Uit de dertig ideeën
te voet en gaat te paard’, aldus Wingelaar.
Amersfoort heeft ingevoerd. ‘Zo heeft
de gemeente Amersfoort en het burgerinitiatief
zijn nu vier oplossingsrichtingen gekozen
‘Het ligt soms heel gevoelig.’
Amersfoort burgerparticipatie geborgd in
Wagenwerkplaats werken samen op basis van
‘Hoe dan ook, we kunnen niet meer terug
die zowel financieel als verkeerstechnisch
Wanneer je burgers laat meebeslissen,
de gemeentelijke organisatie; niemand
gelijkwaardigheid. De voormalige werkplaats
naar plannen maken achter een bureau,
haalbaar zijn. ‘We zijn er nog niet, maar
is het bovendien zaak dat de keuzes die
kan eromheen. Participatie functioneert zo
van de Nederlandse Spoorwegen wordt nu
deze naar de gemeenteraad sturen en ze
dit zijn wel belangrijke stappen’, aldus
je voorlegt ook financieel en technisch
als vliegwiel voor organisatieontwikkeling.
omgetoverd tot cultureel erfgoed en c reatieve
vervolgens uitvoeren’, aldus Van Veen.
Van Veen.
haalbaar zijn. Van Veen: ‘Zo zijn in het kader
Communicatieadviseurs schrijven meestal
broedplaats. In totaal gaat het om achttien
‘We leven in een maatschappij waar
van de gebiedsontwikkeling in de Hogeweg
de participatieparagraaf bij een project of
hectare industrieel erfgoed.
mensen een stem hebben; het is hun
Goede communicatie gaat samen met
zone twee varianten gepresenteerd aan
beleidsstuk en zijn dus van meet af aan
transparantie, weten Van Veen en Wingelaar
bewoners. Het gros koos voor één van de
betrokken.’
omgeving.’ Hoewel burgerparticipatie De Wagenwerkplaats is nog volop in ontwikke
zeker bijdraagt aan een betere invulling
uit ervaring. ‘Wanneer je b urgers bijvoor
varianten die achteraf financieel niet haal
ling. Een circus, jeugdoperahuis en een
van de maatschappelijke opgaven, is het
beeld laat meebeslissen over de ontwikke
baar bleek. Ga dat maar eens uitleggen
Er is veel aandacht geweest voor de imple
evenementenorganisatie zijn al gehuisvest in
niet alleen maar rozengeur en maneschijn,
ling van een gebied, dan moet je ook de
aan je samenleving.’ Onder andere dit
mentatie van deze werkwijze in de organi
de monumentale panden. De Wagenwerkplaats-
benadrukt Wingelaar. ‘Je kunt niet iedereen
consequenties van die keuzes inzichtelijk
voorval is aanleiding geweest in 2007 om
satie door opleidingen, intervisiegroepen,
aanpak werd in 2011 onderscheiden met de
tevreden stellen. We hebben echt vooruit
maken. En: die vervolgens duidelijk
een traject te starten om de participatie te
inspiratiesessies en evaluaties. Zo investeert
Saxion-stimuleringsprijs voor de meest
gang geboekt op het gebied van partici
communiceren’. ‘Soms gaat dat onbedoeld
verbeteren.
Amersfoort in haar lerend vermogen. Dat
inspirerende aanpak van stedelijke vernieuwing.
patie in Amersfoort, maar we kunnen niet
leidt ongetwijfeld tot ‘betere plannen voor
Meer informatie: www.wagenwerkplaats.eu
alleen maar mooie verhalen vertellen.
mis. Zo wordt er een stadspark gerealiseerd, burgers mogen meebeslissen over de
Verankeren in projectmatig werken
de stad‘, zo is de achterliggende gedachte.
Dan doen we geen recht aan de burgers
invulling ervan. De consequentie van een
‘Over al deze stappen en valkuilen moet je
En dat levert niet alleen meer tevreden
die boos zijn door de beslissingen die
keuze is dat er bomen gekapt moeten
zorgvuldig nadenken bij burgerparticipatie’,
inwoners op, maar het genereert ook
de gemeente heeft gemaakt in hun leef
worden. Dat had de gemeente wel gecom
aldus Van Veen. Daarom zijn die stappen
inventiviteit en creativiteit.
omgeving. Want die mensen zijn er ook.
municeerd, maar kennelijk niet gericht of
verankerd in het afwegingsinstrument,
duidelijk genoeg. De burgers voelden zich
dat op zijn beurt weer verankerd is in het
‘We moeten soms nog wennen wanneer
hoort en kent en op basis daarvan zorg
burgers zelf met een initiatief komen’,
vuldig besluiten neemt.’
‘
Vertrouwen komt te voet en gaat te paard
42
wagenwerkplaats amersfoort, een knap staaltje van bestuurskracht
interview amersfoort
’
Het gaat erom dat je als gemeente je burgers
bekent Wingelaar. ‘Dat is eigenlijk het vierde niveau van burgerparticipatie. Zo wilde een bewoner een openbaar kunstwerk
interview amersfoort
43
colofon uitgave © januari 2012 king den haag auteurs evert wolters, yolanda van empel ontwerp ontwerpwerk fotografie www.tjitskesluis.nl, yon gloudemans (foto a. struijs)
