Samen werken aan schone lucht. Actieplan Den Haag

Samen werken aan schone lucht Actieplan Den Haag 2015-2018

juni 2015

Voorwoord

Den Haag heeft de afgelopen jaren veel gedaan om de luchtkwaliteit te verbeteren. Die inspanning heeft resultaat, want de lucht in Den Haag wordt steeds schoner. We voldoen dit jaar aan de Europese normen. Maar ik wil nog meer meters maken; de lucht moet nòg schoner worden. Deze collegeperiode wil ik de gezondheid voor iedereen in deze stad verbeteren, daarom zijn in het Actieplan veel generieke maatregelen opgenomen. In het GGD-advies “Luchtkwaliteit en gevoelige bestemmingen” wordt gepleit voor maatregelen die ervoor zorgen dat kwetsbare groepen (ouderen en kinderen) minder aan slechte lucht worden blootgesteld, zoals beschermende maatregelen voor plaatsen waar deze groepen verblijven. Ook daarvoor zijn maatregelen in het Actieplan opgenomen. Doordat auto's steeds schoner worden, verbetert de luchtkwaliteit de komende jaren verder. Ik zet met dit Actieplan daarom ook in op maatregelen die dit effect kunnen versnellen. Vanwege de gezondheidseffecten heeft het terugdringen van roet daarbij de hoogste aandacht. We richten ons daarom vooral op maatregelen om de uitstoot van dieselvoertuigen te voorkomen. Uit gesprekken met bewoners, ondernemers en belangenorganisaties weet ik dat zij ook al veel doen om de luchtkwaliteit in de stad te verbeteren. Die initiatieven wil ik verder versterken, zoals de Green Deal Autodelen en initiatieven van Haagse burgers om zelf de luchtkwaliteit in hun wijk aan te pakken.

Tom de Bruijn

Inhoud 1.

Inleiding en kaders ................................................................................................. 1

2.

Doel ....................................................................................................................... 4

3.

Maatregelen .......................................................................................................... 4

3.1 Bronmaatregelen ......................................................................................................................4 3.2 Blootstellingsmaatregelen gevoelige groepen ..........................................................................5 3.3 Monitoring en rapportage .........................................................................................................6 3.4 Communicatie ...........................................................................................................................6 3.5 Financiën ...................................................................................................................................7

Bijlage Uitwerking van de acties ......................................................................................................i Nieuwe sloopregeling ......................................................................................................................i Stedelijke distributie .......................................................................................................................ii Stimuleren elektrisch vervoer ........................................................................................................iii Verder uitrollen laadnetwerk......................................................................................................... iv Minder en schonere houtstook ....................................................................................................... v Minder scooters en bromfietsen op benzine.................................................................................. vi Schone bussen .............................................................................................................................. vii Schonere bouwmachines ............................................................................................................. viii Schone Lucht in Haagse Wijken ...................................................................................................... ix Gevoelige groepen .......................................................................................................................... x Onderzoek verruiming criteria medische urgentie ......................................................................... xi Beleidslijn gevoelige bestemmingen bij ruimtelijke ontwikkelingen............................................. xii Maatregelen stimuleren fietsgebruik........................................................................................... xiii

1. Inleiding en kaders Den Haag staat bekend om zijn frisse zeelucht en vele groen. Het is een fraaie stad met een unieke ligging aan zee omgeven door groen. Den Haag kiest er voor om een leefbare, veilige en duurzame stad te zijn. We hebben daarom o.a. plannen om vervuilde bodems te saneren, een plan om omgevingslawaai terug te dringen en we willen de CO2-uitstoot terugdringen. Daar hoort ook een plan bij om de luchtkwaliteit te verbeteren. Dit college heeft de ambitie om de lucht in Den Haag schoner te maken. Schone lucht maakt de stad gezonder. Schone lucht draagt bij aan de aantrekkelijkheid van de stad. Schone lucht maakt de stad prettiger om te wonen, te werken, te wandelen, te fietsen en buiten te spelen. Den Haag werkt al langer aan het verbeteren van de luchtkwaliteit. ‘In 2015 voldoen we aan de Europese normen’ was het belangrijkste doel van het Actieplan Luchtkwaliteit 2007 – 2015. Die doelstelling halen we. Maar ook al is de lucht in Den Haag de afgelopen jaren veel schoner geworden (zie figuur) en voldoen we aan de wettelijke normen, de lucht kan nog schoner. Er is nog winst voor de gezondheid te behalen. Op die manier kunnen we de aantrekkelijke leefomgeving die Den Haag biedt, behouden en versterken. Hoe we dit gaan bereiken is vastgelegd in dit nieuwe Actieplan luchtkwaliteit, zoals aangekondigd in het coalitieakkoord.

Het streven is om uiteindelijk te voldoen aan de richtlijnen van de WHO, die veel strenger zijn dan de wettelijke normen. Dit is in het coalitieakkoord “Vertrouwen op Haagse Kracht” opgenomen. In haar in opdracht van de gemeente uitgevoerde studie naar fijn stof (RIS 270269) concludeert RoyalHaskoningDHV echter dat Den Haag onmogelijk op afzienbare termijn aan de WHO-richtlijnen voor fijn stof kan voldoen. Dat komt doordat de achtergrondconcentraties, dus het fijn stof afkomstig van buiten de stad, nog vele jaren hoger dan de WHO-richtlijnen zullen zijn. Deze uitkomst is toegelicht in een werkbespreking in de raadscommissie waar experts zijn ingegaan op de luchtkwaliteit van Den Haag. Dit was aanleiding om ter voorbereiding van het nieuwe Actieplan luchtkwaliteit een ronde tafelconferentie te houden met verschillende Haagse partijen, bewoners en externe deskundigen. De resultaten hiervan vormen input voor dit nieuwe Actieplan.

1

Bronnen Een belangrijke bron van luchtvervuiling is het verkeer. Door autonome ontwikkelingen in de autoindustrie en Europese uitstootnormen worden automotoren de komende jaren steeds schoner. Wij willen dit proces versnellen. Daarbij wordt niet alleen naar de korte termijn gekeken, maar ook naar mogelijkheden om een basis te leggen voor verbeteringen op langere termijn. Tot nu toe richtte de aandacht van de luchtkwaliteit zich vooral op de aanpak van stikstofdioxide (NO2) en fijn stof. Daar komt nu roet bij. Roet is een vorm van fijn stof die het meest schadelijk is voor de gezondheid. Met het terugdringen van roet is dus flinke gezondheidswinst te behalen. Dit kan lokaal worden aangepakt, bijvoorbeeld door het verschonen van het wagenpark en door aandacht te geven aan de vervuilende effecten van houtstook. Monitoren Meten is weten. Dat geldt zeker voor de luchtkwaliteit in de stad. We blijven de ontwikkeling van de luchtkwaliteit daarom nauwgezet volgen met de meetinstrumenten en rekenmethoden die we reeds gebruiken. Deze zijn bovendien onderdeel van een landelijk meet- en rekennet, zodat de luchtkwaliteit ook op grotere schaal goed in de gaten kan worden gehouden. Daarnaast blijven we ook de voortgang van acties uit dit Actieplan monitoren. Door het effect van de voorgestelde maatregelen nauwlettend in de gaten te houden, biedt het Actieplan de flexibiliteit om tussentijds prioriteiten binnen het maatregelenpakket bij te stellen. Op die manier kan binnen de reikwijdte van het plan zo veel mogelijk gezondheidswinst worden behaald. Schone lucht maken we samen De lucht schoner krijgen is een uitdaging voor de hele stad. Simpele maatregelen zijn niet (meer) voorhanden. De gemeente werkt daarom nauw samen met bewoners, ondernemers, maatschappelijke organisaties en wetenschappelijke instituten. Een brede vertegenwoordiging van de stad heeft in het voorjaar van 2015 ideeën ontwikkeld die in dit Actieplan zijn uitgewerkt. Denk bijvoorbeeld aan initiatieven op het gebied van autodelen, stadsdistributie en bedrijven die elektrisch willen rijden. Op die ontwikkelingen willen we aanhaken en kijken hoe we ze als overheid kunnen versterken. Bij de maatregelen in dit Actieplan zoeken we daarom steeds met wie we kunnen samenwerken om het doel te kunnen realiseren. Gedurende de looptijd van dit plan zullen we dan ook regelmatig met de stad bespreken of we de goede dingen doen, en dit plan zo nodig bijstellen. Daarnaast willen we ruimte geven aan nieuwe gezamenlijke initiatieven van bewoners of ondernemers en die waar nodig steunen. Hiervoor roepen we een subsidieregeling in het leven. Huidige Actieplan luchtkwaliteit 2007-2015 Eind 2007 is door de gemeenteraad het actieplan luchtkwaliteit 2007-2015 vastgesteld (RIS 152993). Op 8 april 2008 is dit plan onderdeel geworden van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL) (RIS 154079) dat door het kabinet is vastgesteld. In de nota Actualisatie maatregelenpakket (in 2012 door de Raad vastgesteld, RIS 181258) is aangegeven welke maatregelen worden genomen om de toen nog resterende knelpunten op te lossen. Het Rijk heeft voor het uitvoeren van de maatregelen een subsidie beschikbaar gesteld. De gemeente heeft zich verplicht om de maatregelen uit het huidige Actieplan 2007-2015 en de Actualisatie maatregelenpakket uit te voeren. Over de voortgang van deze maatregelen wordt jaarlijks gerapporteerd aan de raad. Voor de meest recente rapportage zie: Voortgangsrapportage 2014 Actieplan luchtkwaliteit 2007-2015 (RIS 282203). In 2016 zal een eindrapportage van het huidige Actieplan worden opgesteld op basis van de voortgang in 2015. Met het huidige Actieplan heeft de gemeente al veel maatregelen genomen die hebben bijgedragen aan een schonere lucht. De belangrijkste zijn: aardgasbussen, het Verkeerscirculatie Plan, de milieuzone voor vrachtverkeer, de sloopregeling en het stimuleren van elektrisch vervoer. Maar ook maatregelen als dynamisch verkeersmanagement, het meerjarenprogramma Fiets, Duurzaam Inkopen-beleid, de P+R-locaties en de reconstructie van de Neherkade hebben hun bijdrage geleverd. Een aantal belangrijke maatregelen uit het huidige Actieplan loopt de komende jaren

2

nog door. Denk daarbij aan de milieuzone, walstroom in de haven van Scheveningen en stimulering van het elektrisch vervoer. Dit nieuwe Actieplan richt zich op aanvullende maatregelen en activiteiten. In de jaarlijkse voortgangsrapportage over luchtkwaliteit zal hier apart over worden gerapporteerd (zie verder paragraaf 3.3). Gevoelige bestemmingen GGD Haaglanden heeft in zijn advies aan het college (RIS 277762) een inventarisatie opgenomen van locaties met gevoelige bestemmingen, waarvan een aantal zich op korte afstand van drukke wegen bevinden. De prioriteit van maatregelen voor gevoelige groepen is gericht op het zoeken van specifieke maatregelen bij die locaties. Ook adviseert GGD Haaglanden om te voorkomen dat nieuwe gevoelige bestemmingen op korte afstand van drukke wegen worden gerealiseerd. Daarnaast omvat het GGD-advies andere zaken, zoals medische urgentie voor patiënten met ernstige long- en hartziekten voor het verkrijgen van een andere woning. Het GGD-advies is betrokken bij het opstellen van dit Actieplan. Klimaatmaatregelen Het college van B&W heeft al in 2011 aangegeven dat Den Haag in 2040 klimaatneutraal moet zijn. De maatregelen in dit Actieplan dragen bij aan deze doelstelling. Over het algemeen geldt namelijk dat maatregelen die goed zijn voor de luchtkwaliteit en gezondheid ook bijdragen aan de vermindering van de CO 2-uitstoot. Dat geldt met name voor verkeer. Verkeer is nu nog verantwoordelijk voor circa 30% van de totale CO2-uitstoot in Den Haag.

3

2. Doel Het Actieplan heeft tot doel om gezondheid van alle Hagenaars te verbeteren door overal in de stad de concentratie NO2 en fijn stof (waaronder roet) te verlagen. Dat betekent dat generieke maatregelen die overal in de stad effect hebben, de voorkeur hebben boven maatregelen die alleen lokaal tot effect resulteren. Dat kan ook omdat Den Haag overal aan de wettelijke normen voor NO2 en fijn stof voldoet. Een goede indicator voor de gezondheidseffecten van luchtverontreiniging is roet. Daarom is het Actieplan primair gericht op het zoveel mogelijk verlagen van de roetconcentraties in de stad, wat ook een positief effect heeft op de concentraties NO 2 en fijn stof. Op dit moment zijn er nog geen goede systemen op de concentraties roet te meten. Vanaf 2015 wordt echter de concentratie roet meegenomen in de rekenmodellen van RIVM en zal daarover jaarlijks gerapporteerd worden. In deze collegeperiode wordt een verlaging van de gemiddelde roetconcentratie van 0,93 µg/m³ in 2015 met 20% tot 0,66 µg/m³ in 2020 mogelijk geacht. Op iets langere termijn is een reductie van 35 % tot 0,59 µg/m³ in 2025 mogelijk. De brongerichte maatregelen uit het Actieplan tezamen zorgen samen met de autonome ontwikkelingen voor een versnelde daling van de roetconcentratie en dus het verbeteren van de gezondheid, maar dat is niet per maatregel of per stof te kwantificeren. Monitoring vindt plaatst met de jaarlijkse monitoringrapportage van het RIVM. Bijzondere aandacht wordt door de GGD-Haaglanden gevraagd in het advies “Luchtkwaliteit en gevoelige bestemmingen” (RIS 277762) voor kwetsbare groepen in onze samenleving. Deze groepen, bestaande uit kinderen, ouderen, zwangere vrouwen en mensen met luchtwegaandoeningen, hart- en vaatziekten en suikerziekte, hebben ook bij concentraties onder de wettelijke norm baat bij extra bescherming. Het Actieplan voorziet in maatregelen bij locaties waar deze groepen worden blootgesteld en die nieuwe blootstelling zoveel mogelijk te voorkomen.

3. Maatregelen Het in dit Actieplan vastgelegde maatregelenpakket is het resultaat van de bespreking in de commissie Leefomgeving, gesprekken met deskundigen van de andere grote steden en ideeën uit de ronde tafelconferentie. Alle hieronder genomen maatregelen zijn als idee naar voren gebracht tijdens deze bijeenkomsten. De maatregelen grijpen in op alle luchtkwaliteitsfactoren die de gezondheid beïnvloeden. De keuze van maatregelen is gebaseerd op de mate waarin zij bijdragen aan de doelstellingen: het verlagen van NO 2 en fijn stof (inclusief roet) in de hele stad (de bronmaatregelen) en het verbeteren van de situatie van gevoelige groepen (de blootstellingsmaatregelen). Maatregelen die een te grote beperking opleveren voor de bereikbaarheid of de economische ontwikkeling van de stad hebben niet de voorkeur. Een aantal acties is gericht op communicatie en bewustwording. Alle maatregelen worden zoveel mogelijk uitgevoerdmet betrokken partijen. Denk daarbij aan de Non-Governmental Organisations (NGO’s) zoals Stichting Natuur en Milieu, brancheverenigingen zoals de Rai-vereniging, Bovag, kachelbranche en ook bewonersorganisaties. De keuze van de maatregelen wordt verder bepaald door de beschikbare middelen. Er is voor deze collegeperiode in de begroting €6 miljoen beschikbaar voor het verbeteren van de luchtkwaliteit (programma Verkeer en Milieu). De maatregelen zijn in de volgende paragrafen kort beschreven en worden in de bijlage verder uitgewerkt.

3.1 Bronmaatregelen Den Haag zal een nieuwe sloopregeling uitvoeren. Deze stimuleert de sloop van oude dieselvoertuigen maar nodigt daarnaast inwoners ook uit om over te stappen op een schonere vorm van mobiliteit. Denk daarbij niet alleen aan een nieuwere schonere auto maar ook aan (e-)fietsen, openbaar vervoer, autodelen en dergelijke. 4

Samen met transporteurs maken we afspraken over stedelijke distributie. Inzet is dat transporteurs hun vrachten bundelen en schonere voertuigen inzetten. Deze afspraken bekrachtigen we via de (landelijke) Green Deal Zero Emissie Stadslogistiek. Individuele bedrijven worden benaderd met een maatwerkadvies voor de omschakeling naar schonere voertuigen. Er wordt naar gestreefd om het elektrisch vervoer verder te laten groeien. Daarbij richten we ons in de eerste plaats op de bedrijven die veel in Den Haag rijden, zoals taxi’s, grotere werkgevers, koeriersdiensten en brommerkoeriers. In samenwerking met het bedrijfsleven worden zij gestimuleerd om over te stappen naar elektrisch vervoer. Deze bedrijven, maar ook particulieren en leaserijders blijven we faciliteren met een goede laadinfrastructuur. Op taxistandplaatsen worden laadvoorzieningen aangebracht voor elektrische taxi’s. Om de groei in het gebruik van hybride en elektrische voertuigen vast te houden, wordt het laadnetwerk verder uitgebreid. Het gaat om de periode 2016-2018. Hierna zal de markt het zelf moeten oppakken. De bijdrage van houtstook en barbecueën aan de luchtverontreiniging neemt de komende jaren eerder toe dan af en wordt relatief steeds belangrijker. Om gezondheidsschade door deze bron zoveel mogelijk te beperken wordt – samen met GGD, bedrijven en branchepartijen - ingezet op voorlichting en communicatie om deze houtstook te voorkomen of schoner te maken. Om het aantal tweewielers op benzine te verminderen, komt er een stimuleringsregeling voor elektrische scooters – ook weer gericht op veelrijders. Deze wordt gecombineerd met een sloopregeling voor tweetaktbrommers. Twee van de drie busconcessies in en om Den Haag lopen in 2017 af. Nieuwe concessies worden uitgegeven door de Metropoolregio Rotterdam Den Haag (MRDH). In de aanbesteding van de nieuwe concessie zal Den Haag zich via de MRDH inzetten voor schone bussen. Daarbij wordt ook gekeken naar een aantal elektrische bussen. Om de emissies van bouwmachines te beperken, wordt in samenwerking met het bedrijfsleven het gebruik van schonere brandstoffen gestimuleeerd. Verder worden gedragsmaatregelen bekrachtigd via een ‘Green Deal; Het Nieuwe Draaien’ en stelt de gemeente eisen aan de uitstoot van bouwmachines bij de inkoop van diensten en goederen. Initiatieven van Haagse inwoners worden ondersteund met een stimuleringsregeling ‘Schone Lucht in Haagse Wijken’. Ook worden vervolgbijeenkomsten met bewoners en lokale ondernemers georganiseerd. De gemeente wil het gebruik van de fiets bevorderen. Het stimuleren van het fietsgebruik draagt bij aan een leefbare, bereikbare en gezonde stad. Maatregelen ter stimulering van het fietsgebruik worden opgenomen in het nieuwe Meerjarenprogramma Fiets. Van de beschikbare luchtmiddelen in de begroting wordt een bedrag beschikbaar gesteld voor uitvoering van het Meerjarenprogramma Fiets.

3.2 Blootstellingsmaatregelen gevoelige groepen Om de blootstelling van Haagse inwoners en bezoekers aan vervuilde lucht te verminderen, worden niet alleen maatregelen genomen bij bestaande locaties, maar wordt ook zoveel mogelijk voorkomen dat er nieuwe plekken met minder schone lucht komen. Daarbij wordt vooral rekening gehouden met gevoelige groepen. Voor de circa 80 locaties waar een gevoelige bestemming dicht bij een drukke weg ligt, wordt maatwerkadvies gegeven om de blootstelling aan luchtverontreiniging te verminderen. Dat kan zijn door het verplaatsen van de ventilatie-ingang maar bijvoorbeeld ook door het 5

aanbrengen van goede filters. Aanvullend komt er een stimuleringsregeling voor het uitvoeren van de adviezen. De beheerders van de gebouwen zoals schoolbesturen, krijgen hiermee de mogelijkheid om de luchtkwaliteit te verbeteren Om te voorkomen dat er nieuwe knelpuntlocaties met gevoelige bestemmingen komen, wordt voortaan in verschillende fasen van planontwikkeling advies gevraagd aan de GGD Haaglanden.

3.3 Monitoring en rapportage Gemeente en RIVM blijven de luchtkwaliteit bewaken. Hoe de luchtkwaliteit zich ontwikkelt, blijft immers medebepalend voor het beleid. De monitoring vindt plaats door middel van metingen en berekeningen. Berekenen luchtkwaliteit De kwaliteit van de lucht in Den Haag wordt vooral in beeld gebracht op basis van berekeningen. Het gaat daarbij om de concentraties roet (EC), fijnstof (PM) en stikstofdioxide (NO 2). Het RIVM gebruikt hiervoor een rekenmodel dat jaarlijks wordt geactualiseerd op grond van de nieuwste inzichten in emissies, achtergrondconcentraties en verkeersontwikkelingen. Ook houdt het model rekening met de invloed van grote projecten, zoals de Rotterdamsebaan, de herstructurering van de Neherkade en de Javastraat. Het model berekent de luchtkwaliteit voor 4.000 punten in Den Haag en voorspelt de ontwikkeling van de luchtkwaliteit. De gegevens zijn in te zien op de website van het Nationaal Samenwerkingsprogramma Luchtkwaliteit (NSL): www.nsl-monitoring.nl. Meten luchtkwaliteit De gemeente meet op honderd punten de luchtkwaliteit in Den Haag. Het gaat daarbij om de concentratie NO2. De cijfers zijn te vinden op www.denhaag.nl, zoekterm ‘Meten Haagse luchtkwaliteit’. De uitkomsten van het rekenmodel en van de metingen komen goed overeen. Actuele luchtkwaliteit Het RIVM heeft een aantal vaste meetstations in Den Haag (Amsterdamse Veerkade, Blériotlaan en De Constant Rebecquestraat) waar volcontinu de luchtkwaliteit wordt gemeten voor een groot aantal stoffen. Ik wil onderzoeken hoe deze gegevens op een voor iedereen begrijpelijke manier – met kleuren of smileys - kunnen worden gepresenteerd op de gemeentelijke website. Op deze manier kan elke bewoner volgen hoe het op elk moment met de luchtkwaliteit in de stad is gesteld. Rapportage De gemeente rapporteert de gegevens over de luchtkwaliteit jaarlijks aan de raadscommissie Leefomgeving. Dat gebeurt aan de hand van de berekeningen van het RIVM en de meetcijfers van de gemeente. De jaarlijkse rapportage beschrijft ook de voortgang van de maatregelen uit het Actieplan.

3.4 Communicatie Aan het verder verbeteren van de luchtkwaliteit in Den Haag kan iedereen een steentje bijdragen, Communicatie wordt ingezet om dit voor het voetlicht te brengen. Dat begint met de publicatie van het plan. Verder wordt regelmatig (minimaal jaarlijks) gecommuniceerd over de voortgang. Om de toegankelijkheid van het onderwerp te vergroten, wordt de betreffende webpagina geactualiseerd en verbeterd. Communicatie wordt daarnaast ingezet bij de individuele maatregelen: om de maatregel bekend te maken, de deelname te stimuleren, de resultaten te delen en de mijlpalen naar buiten te brengen. De uitwerking volgt bij de concretisering van de maatregel (en de uitvoering).

6

Dit Actieplan bevat ook voorstellen voor gedragsbeïnvloeding. Communicatie is dan het belangrijkste beleidsinstrument. Dat is bijvoorbeeld het geval bij de campagne om het gedrag rondom houtstook te beïnvloeden. Hieronder valt ook voorlichting aan specifieke doelgroepen, zoals houders van kinderdagverblijven, schoolbesturen, docenten, etc. Kernboodschap De boodschap voor dit Actieplan is: De lucht in de stad Den Haag voldoet aan de wettelijke normen, maar kan altijd schoner. Hoe schoner de lucht, hoe meer winst voor de gezondheid. Aan schonere lucht kan iedereen bijdragen: door schoner te stoken, vervuilende voertuigen in te ruilen, op slimmere locaties te bouwen of een gezonder binnenmilieu te creëren. Zo werken inwoners, belangenorganisaties, ondernemers en overheid samen aan een stad die fijn is om in te leven.

3.5 Financiën Voor de uitvoering van het actieplan is €6 miljoen beschikbaar uit de begroting (programma Verkeer en Milieu). Het restant budget uit het huidige Actieplan (circa €2 miljoen) wordt ingezet voor het realiseren van laadinfrastructuur in de periode 2016-2018, conform het Plan van Aanpak Laadinfrastructuur 2015-2018. Per maatregel worden de volgende bedragen geraamd. Deze kostenraming betreft een indicatie voor de verdeling van het budget. Tijdens de uitvoering en de voorbereiding daarvan kan tot een ander verdeling worden besloten.

7

8

Bijlage Uitwerking van de acties Nieuwe sloopregeling Doel: Via sloopregeling, omruilregeling en schonere alternatieven verminderen van het aantal dieselvoertuigen. Korte schets maatregel: Dieselvoertuigen dragen relatief veel bij aan de luchtverontreiniging in de stad. Via een aantal maatregelen worden voertuigeigenaren gestimuleerd om zich schoner te verplaatsen. Dat kan door het dieselvoertuig te laten slopen of het om te laten ruilen voor een ander voertuig. Ook valt te denken aan een extra slooppremie waarbij de voertuigeigenaar bijvoorbeeld korting krijgt op autodelen, een elektrische scooter, elektrische fiets of HTM-abonnement.

Activiteiten/wanneer: Ontwikkelen en opstellen regeling: Start en uitvoering regeling: Einde regeling:

juni 2015- december 2015 2016 2017

Kostenraming: € 1.500.000 (Bij een gemiddelde subsidiebijdrage van €1.500 kunnen hiermee 1000 voertuigen van de weg gehaald worden.)

i

Stedelijke distributie Doel: Schonere bevoorrading gericht op veelrijders. Korte schets maatregel: De bevoorrading van winkels in Den Haag is – zo blijkt uit onderzoek – relatief goed geregeld. Den Haag kent een milieuzone voor vrachtverkeer, vrij ruime venstertijden en er zijn diverse initiatieven voor vrachtbundeling. In 2013 vond de werkconferentie ‘slimme stadsdistributie’ plaats. Deze bijeenkomst ging over de bevoorrading van de binnenstad en de vraag op welke wijze de distributie zo inventief en effectief mogelijk kan worden aangepakt. Alle betreffende partijen waren aanwezig: vervoerders, ondernemers, raadsleden, belangenorganisaties, deskundigen uit andere gemeenten en van andere overheden. De bijeenkomst was een initiatief van GroenLinks en vond plaats in de Haagse Lobby. In 2014 is uitvoering gegeven aan de afspraken van de werkconferentie. Over de uitkomsten hiervan is de raad in februari 2015 apart geïnformeerd (RIS 280597). Niettemin is nog meer winst te halen door afspraken te maken met individuele transporteurs die veel in Den Haag komen. De gemeente Den Haag zal met deze transporteurs afspraken maken over de inzet van hun schoonste voertuigen. Via de Green Deal Stedelijke Distributie Zero Emiss ie Stadslogistiek (GD-ZES) zal Den Haag specifieke afspraken maken met een aantal transporteurs. Deze Green Deal wordt door het Rijk gefaciliteerd. In de afspraken kan worden geregeld dat de transporteurs hun vrachten nog beter bundelen en schonere voertuigen inzetten; minimaal Euro VI maar ook elektrische trucks. Daarnaast gaat gemeente Den Haag enkele tientallen bedrijven in Den Haag (waarvan bekend is dat ze vaak in de stad komen) benaderen om hun gericht advies te geven over de omschakeling naar schoner vervoer. Het blijkt namelijk dat veel MKB'ers onvoldoende op de hoogte zijn van de mogelijkheden, zoals subsidie op voertuigen, laadstations en dergelijke.

Activiteiten/wanneer: Juni 2015-voorjaar 2016 Kostenraming: € 50.000

ii

Stimuleren elektrisch vervoer Doel: Stimuleren elektrisch vervoer voor veelrijders Korte schets maatregel: Behalve stedelijke distributeurs zijn ook taxi’s, koeriersdiensten, deelauto’s en wagenparken van grotere werkgevers te zien als veelrijders. Ook deze groepen gaan we stimuleren om zo schoon mogelijk te rijden en hierover is het afgelopen jaar een aantal keer met de betrokkenen overleg geweest.

Taxi’s Uit overleg met taxiondernemers blijkt dat zij vooral behoefte hebben aan voldoende laadmogelijkheden. De gemeente gaat met hen kijken welke maatregelen het meest effectief zijn om hierin te faciliteren. Meest concreet daarbij is het realiseren van snellaadvoorzieningen in de stad. Ook op taxistandplaatsen worden laadvoorzieningen aangebracht voor elektrische taxi’s.

Bezorgdiensten en koeriers in Den Haag maken gebruik van allerlei voertuigen. Deze voertuigen, van scooter tot bestelwagen, kunnen alle elektrisch worden aangedreven. Ook in andere steden zijn proeven gaande om de voertuigen die door deze doelgroep worden gebruikt te vervangen door elektrische voertuigen. Vanuit buurtverenigingen en enthousiaste burgers klinkt een duidelijk toenemende vraag om hulp bij het opstarten van autodeelprojecten, specifiek met elektrische auto’s. De gemeente kan dergelijke initiatieven helpen met gereserveerde parkeerplekken en oplaadpunten, maar ook door ze te helpen om hun initiatief te professionaliseren (naar goed voorbeeld van Duurzaamheid Haagse Wijken). Wagenparken van derden verduurzamen we door de ‘koplopers’, bedrijven die succesvol hun wagenpark verduurzamen, te verbinden met bedrijven die in deze stap geïnteresseerd zijn. De gemeente kan hier de rol als verbinder spelen en tegelijkertijd informatie verstrekken over subsidieregelingen, (openbare) laadoplossingen en landelijke/Europese maatregelen en wetgeving. Activiteiten: Opzetten subsidieregeling elektrische voertuigen veelrijders (zakelijk, voornamelijk busjes/taxi’s); Uitwerken stimuleringsmaatregelen elektrische taxi’s; Realiseren openbare laadvoorzieningen voor deze doelgroepen, vooral snelladers rond het centrum en laadpalen op taxistandplaatsen; Ondersteuning (buurt)initiatieven (zie verder Schone lucht in Haagse wijken); Netwerkbijeenkomsten ‘koplopers’ voor verduurzaming wagenparken en inzet van een ‘accountmanager’ om bedrijven te helpen bij het maken van de overstap. Wanneer: Deelauto’s en taxi’s hebben de hoogste prioriteit. Voor die doelgroepen is het streven om direct te beginnen. Koeriers, bezorging en grote werkgevers kunnen naar behoefte gepland/gefaseerd worden.

Kostenraming: € 400.000 (Onder andere voor laadpalen op taxistandplaatsen, subsidie voor veelrijders en netwerkbijeenkomsten met koplopers)

iii

Verder uitrollen laadnetwerk Doel: Stimuleren elektrisch vervoer door uitrollen laadnetwerk Korte schets maatregel: Het aantal (semi)elektrisch aangedreven personenvoertuigen is de afgelopen jaren snel gestegen, mede door de stimulering van deze voertuigen vanuit het Rijk. Sinds juni 2013 plaatst de gemeente zelf openbare laadpalen om het voor burgers, forenzen en bezoekers van Den Haag mogelijk te maken in de openbare ruimte hun elektrische voertuig op te laden. Er zijn nu ongeveer 400 openbare laadpalen in Den Haag, elk met twee laadpunten. Dat aantal groeit wekelijks. Het aantal verzoeken van elektrische rijders voor dergelijke laadpalen neemt eveneens continu toe. In het Plan van aanpak laadinfrastructuur Den Haag (RIS 279666) heeft de gemeente opgenomen dat dit jaar ook een aantal snellaadstations (laden op hoog vermogen) in de openbare ruimte wordt gerealiseerd. Daarnaast worden de komende maanden gemeentelijke parkeerterreinen (P&R) en stallingsgarages van laadpunten voorzien. Om ook na 2015 tot een dekkend en toekomstbestendig netwerk van openbare laadpunten te komen wil de gemeente op duizend locaties in de stad laadpunten realiseren. Dit netwerk kan gebouwd worden in de periode tot en met 2018, zodat de uitbreiding gelijk op gaat met de verdere groei van het aantal elektrische auto’s. Hierna zal de markt de verdere uitrol oppakken. Activiteiten: Aanbestedingen opzetten voor de realisatie van openbare laadpalen en laadpunten voor (gemeentelijke) parkeergarages en parkeerterreinen; Uitbreiding van het aantal laadpunten, in lijn met de toenemende behoefte; Realisatie van meerdere (extra) laadpunten op (grote) parkeerterreinen en in parkeergarages. Wanneer: 2016-2017

Kostenraming: € 2.250.000 (waarvan € 2.000.000 uit lopend Actieplan en € 250.000 nieuw) Zie voor een nader onderbouwing het Plan van aanpak laadinfrastructuur Den Haag (RIS 279666).

iv

Minder en schonere houtstook Doel: Minder hinder en gezondheidsschade door houtstook voor omwonenden en voor de stoker zelf. Korte schets maatregel Terwijl de uitstoot van roet en fijnstof door verkeer afneemt, neemt de uitstoot van deze stoffen door houtstook eerder toe dan af. Dat komt doordat meer huishoudens met houtkachels stoken maar ook door het gebruik van terrashaarden, open haarden en barbecues. Houtstook wordt in de toekomst één van de belangrijkste lokale bronnen van roet en (ultra)fijnstof en verdient dus extra aandacht. Met voorlichting worden bewoners overgehaald om houtstook te voorkomen en om hun stookgedrag en de aanschaf van haarden en dergelijke vrijwillig aan te passen. Activiteiten: Omwonenden die hinder ondervinden, kunnen terecht bij de bouwinspectie en de GGD. De ‘toolkit houtstook’, een door het rijk ontwikkeld stappenplan, kan helpen om de klacht op te lossen en de uitstoot van schadelijke stoffen bij het stoken te verminderen. Voor een vrijwillige verandering van het stookgedrag door individuele burgers ontplooien we de volgende activiteiten: voorlichting en communicatie gericht op bewustwording en gedragsbeïnvloeding van vooral stokers; lobby bij het Rijk voor een goede landelijke voorlichting. Wanneer: Eind 2015 informatievoorziening en meldpunt op denhaag.nl. Eind 2015 verbeterde inbedding en toepassing toolkit. Begin 2016 concept gedragsbeïnvloeding. Kostenraming: € 100.000

v

Minder scooters en bromfietsen op benzine Doel: Bevorderen dat snor- en bromfietsen op benzine worden vervangen door schoner vervoer. Korte schets maatregel: Scooters en bromfietsen op benzine zijn slecht voor de luchtkwaliteit. Ze stoten relatief veel fijnstof en onverbrande koolwaterstoffen uit en ook veroorzaken ze stank- en geluidsoverlast. Vooral fietsers bij stoplichten ervaren dit als hinderlijk. De totale bijdrage aan de luchtverontreiniging is overigens beperkt. Recente inzichten laten zien dat niet alleen tweetaktmotoren veel uitstoten maar ook viertaktmotoren. Dit wordt niet alleen veroorzaakt door het opvoeren van deze voertuigen maar ook door het omlaag brengen van de maximumsnelheid van snorfietsen. Den Haag past de huidige stimuleringsregeling voor elektrische scooters aan, toegespitst op professionele veelrijders zoals pizzakoeriers en makelaars, en bepaalt met de tweewielerbranche hoe dit valt te combineren met een sloopregeling voor (tweetakt)scooters. Activiteiten: Aanschafpremie voor elektrische scooters (en eventueel e-bikes), in combinatie met een slooppremie; Opstellen van voorwaarden voor een slooppremie voor tweetaktscooters. Wanneer: Start in juni 2015, afronding in juni 2016.

Kostenraming: € 350.000 (Bij een gemiddelde bijdrage van €500 kunnen hiermee 700 subsidies worden verstrekt.)

vi

Schone bussen Doel: Ook na 2017 schone bussen in Den Haag. Korte schets maatregel: In en om Den Haag zijn drie concessies voor busvervoer van kracht. Het overgrote deel van de bussen rijdt al jaren op aardgas, een zeer schone brandstof. De huidige concessie ‘Stadsbus Den Haag’ loopt van eind 2012 tot en met 2017. Deze wordt door HTMbuzz (HTM en Qbuzz) uitgevoerd met ruim honderd schone aardgasbussen (destijds de schoonste verkrijgbare bus, beduidend schoner dan andere bussen binnen de EEV-klasse). De concessie voor het regionale streekvervoer van lijnen die ook in Den Haag komen, loopt van augustus 2009 tot en met augustus 2017. Deze wordt uitgevoerd door Veolia Transport, eveneens met ruim honderd schone aardgasbussen. De aardgasbussen rijden op groen gas. Daarnaast rijdt Arriva via de provinciale concessie Zuid-Holland Noord met een aantal dieselbussen (EEV/Euro 5½) via de Utrechtsebaan naar Den Haag Centraal. Deze concessie loopt van eind 2012 tot en met 2020 en kan dan eventueel met 2 jaar worden verlengd. In deze collegeperiode kan de gemeente Den Haag invloed uitoefenen op de concessie ‘Stadsbus Den Haag’ en op die van het regionale streekvervoer. Deze concessies worden verleend door de vervoersautoriteit Metropoolregio Rotterdam-Den Haag. Den Haag streeft hierbij wederom naar zo schoon mogelijke bussen, groen gas of Euro VI diesel. Daarnaast wil de gemeente inzetten op het gebruik van een beperkt aantal elektrische bussen als pilot. Activiteiten: Overleg met partijen om duurzaamheidseisen in de concessie op te nemen. Wanneer: 2016-2017

vii

Schonere bouwmachines Doel: Minder emissies op bouwlocaties. Korte schets maatregel: Op bouwlocaties worden machines gebruikt die veelal op diesel functioneren. Het gaat om grondverzetmachines, aggregaten, hijskranen en dergelijke. Er zijn emissie-eisen voor dit soort machines maar die lopen achter op de normen voor verkeer en wegtransport. Deze maatregel richt zich dan ook niet op voertuigen waar andere alternatieven voor zijn zoals groen gas of elektrisch, maar uitsluitend op bouwmachines. Om de emissies van deze dieselmotoren te verminderen is een aantal acties mogelijk. Het gebruik van synthetische diesel (GTL) heeft zich al bewezen in het wegtransport. Emissies van PM10 en NOx dalen. Tijdens de rondetafelconferentie hebben Shell (als brandstofleverancier) en Heijmans (bouwbedrijf) aangegeven een proef met GTL in bouwmachines uit te willen voeren in de gemeente Den Haag. Daarbij wordt de gemeente als (communicatie)partner ingezet in een nog af te sluiten ‘Green Deal’. Shell en Heijmans laten emissiemetingen uitvoeren om het effect te bepalen. Naar analogie van ‘Het Nieuwe Rijden’ is een programma ‘Het Nieuwe Draaien’ ontwikkeld. Betrokken zijn een aantal bouwbedrijven, Stichting Natuur en Milieu en de brancheorganisatie Bouwmachines, Magazijninrichtingen, Wegenbouwmachines en transportmaterieel (BMWT). Kern van Het Nieuwe Draaien is het efficiënter omgaan met brandstof, door slimmer te werken, minder gas te geven en de machines uit te zetten als deze niet gebruikt worden. Een besparing van 10% op het brandstofverbruik is haalbaar. De gemeente Den Haag zal in overleg met bouwbedrijven en de brancheorganisatie een programma opstellen om Het Nieuwe Draaien ook op Haagse bouwlocaties toe te passen. De gemeente zal eisen stellen aan de uitstoot van bouwmachines bij de inkoop van diensten en goederen bij voorbeeld door het voorschrijven van roetfilters.

Activiteiten: Proef met GTL op bouwlocatie; Invoering Het Nieuwe Draaien; Voorbeeldfunctie gemeente Den Haag. Wanneer: Start in juni 2015, afronding in december 2016. Kostenraming: € 100.000

viii

Schone Lucht in Haagse Wijken Doel: Het doel van de maatregel is om te helpen bij de ontwikkeling van nieuwe, eigen initiatieven van bewoners(organisaties) en ondernemers voor het verbeteren van de lokale luchtkwaliteit. Een ander doel is het bewustmaken van eigen verantwoordelijkheid en handelingsperspectief bij de doelgroep. Korte schets maatregel: Samenwerking staat bij het college hoog in het vaandel, ook bij het aanpakken van luchtvervuiling. Het zijn immers de Haagse inwoners en ondernemers die het meeste last hebben van luchtvervuiling maar die ook een belangrijke lokale bron daarvan zijn en er door hun gedrag invloed op hebben. Daarom nodigt de gemeente bewoners(organisaties) en ondernemers uit om met initiatieven te komen die bijdragen aan een schonere lucht. De gemeente ondersteunt en financiert met de maatregel het proces om zo de slaagkans van de projecten te vergroten. Activiteiten: Via de stimuleringsmaatregel ‘Duurzaamheid door Haagse wijken’ ondersteunt de gemeente Den Haag groepen actieve bewoners en ondernemers bij het ontwikkelen van duurzame projecten voor energiebesparing en CO 2-reductie in hun eigen wijk. Met deze regeling financiert en faciliteert de gemeente dit proces en draagt zo bij aan het succes van de projecten. Na afloop van de regeling kunnen bewoners en ondernemers zelf de initiatieven voortzetten. Het voorstel is om een vergelijkbare stimuleringsregeling voor luchtkwaliteit in het leven te roepen: ‘Schone lucht in Haagse wijken’, gericht op projecten waarbij het verbeteren van de luchtkwaliteit centraal staat. In opvolging van de luchtconferentie in maart 2015 wordt voor diverse thema’s een Ronde Tafel georganiseerd. Het doel van de rondetafelsessies is om met bewoners en lokale ondernemers ideeën te genereren die op hun beurt tot projectvoorstellen voor het verbeteren van de luchtkwaliteit kunnen leiden. Het verder ontwikkelen van idee tot project wordt financieel ondersteund vanuit de regeling. Daarbij ligt het initiatief om de ideeën tot een project uit te werken bij de bewoners en ondernemers. Wanneer: De hele looptijd van het Actieplan luchtkwaliteit 2015-2018. Jaarlijks worden er twee rondetafelsessies gehouden. De stimuleringsmaatregel kan voor het eerst worden opengesteld in 2016. Kostenraming: € 250.000 (met een gemiddelde bijdrage van € 2.500 kunnen hier 100 initiatieven mee worden ondersteund)

ix

Gevoelige groepen Doel: Advies op maat per gevoelige bestemming om blootstelling aan vervuilde lucht terug te dringen. Korte schets maatregel: Bij het opstellen van het GGD-advies over gevoelige bestemmingen en luchtkwaliteit is in kaart gebracht welke voorzieningen aan te duiden zijn als knelpunt (te dicht bij een drukke weg). In Den Haag gaat het om ruim 80 locaties, circa 10% van het totaal. In onderstaande tabel zijn de aantallen per voorziening weergegeven. Soort voorziening

Aantal gelegen langs drukke wegen (> 10.000 motorvoertuigen per etmaal)

Basisonderwijs

13

Kinderdagverblijf

35

BSO + Peuterspeelzaal

12

Voortgezet onderwijs

7

Middelbaar beroepsonderwijs

3

Verpleeg- en verzorgingshuis

12

Totaal

82

Voor elke locatie wordt de komende periode een onderzoek gedaan en samen met de beheerders en/of gebruikers van het gebouw een advies op maat opgesteld. Dit advies zal ingaan op de mogelijkheden voor concrete maatregelen die per locatie kunnen worden genomen, maar ook adviezen voor bijvoorbeeld het gebruik van ventilatiesystemen. In de praktijk blijkt namelijk dat personeel van instellingen onvoldoende op de hoogte is van aspecten die een rol spelen bij het binnenmilieu en de wijze waarop zij die kunnen beïnvloeden. Bij concrete maatregelen kan worden gedacht aan het toepassen van fijnere filters in bestaande ventilatiesystemen, de luchtaanvoer verplaatsen naar een betere plek, het aanbrengen van ventilatievoorzieningen aan de rustige zijde van het gebouw, op een andere manier natuurlijk ventileren, et cetera. Over het algemeen is de gemeente niet de beheerder van het gebouw. Daarom zal samen met de beheerders worden overlegd over het uitvoeren van de opgestelde adviezen. Met een subsidieregeling zal de gemeente waar nodig deze uitvoering ondersteunen. Activiteiten/wanneer: Onderzoek en advies: Uitvoering maatregelen:

juni 2015- voorjaar 2016 najaar 2015 - 2017

Kostenraming: € 1.250.000 (Voor de 82 locaties kan hiermee gemiddeld circa € 15.000 per locatie worden bijgedragen voor maatregelen.)

x

Onderzoek verruiming criteria medische urgentie Doel: Verminderen aantal mensen van gevoelige groepen die worden blootgesteld aan luchtverontreiniging. Patiënten met ernstige long- en hartziekten die langs drukke wegen wonen en aan bepaalde criteria voldoen, zouden in dit kader aanspraak kunnen op medische urgentie en zo voorrang krijgen bij de toekenning van huurwoningen Korte schets maatregel: Mensen met luchtwegaandoeningen en hartziekten zijn extra gevoelig voor luchtverontreiniging. Onderzoek toont aan dat hun klachten verergeren als zij meer zijn blootgesteld aan de uitstoot van schadelijke stoffen. De GGD-afdeling Leefomgeving wil samen met huisartsen, cardiologen en longartsen meer aandacht geven aan de relatie tussen luchtvervuiling en aandoeningen van de luchtwegen. Behandelend artsen kunnen van de GGD informatie ontvangen over de drukke wegen in Den Haag. De artsen kunnen de adresgegevens van de patiënt vervolgens naast deze informatie leggen en bij bepaalde ziektecriteria de patiënt wijzen op de mogelijkheid in aanmerking te komen voor medische urgentie. Een sociaal-medisch adviseur van de GGD kan vervolgens op basis van de gegevens over luchtkwaliteit en ziektekenmerken een oordeel geven over de urgentie. Dit betekent een uitbreiding van de medische gronden waarop medische urgentie kan worden aangevraagd. Activiteiten/wanneer: a. Samen met artsenorganisatie(s) de mogelijkheden verkennen voor een opstellen van richtlijn die de woon-/verblijfslocatie van patiënten met luchtwegaandoeningen betrekt bij de behandeling. b. Benaderen van huisartsen en specialisten in de regio Haaglanden met informatie over de relatie tussen luchtvervuiling en aandoeningen aan de luchtwegen. Dit gebeurt via de beroepsverenigingen van de artsen. Onderzoeken van de mogelijkheden om een koppeling tussen adres en drukke weg beschikbaar te maken ten behoeve van huisartsen, specialisten en sociaal-medisch adviseurs. c. Uitwerken van (klinische) criteria voor het beoordelen van urgentieaanvragen ten behoeve van de sociaal-medisch adviseurs van de GGD. a en b: c:

september 2015- december 2015 januari – juni 2016

Kostenraming: € 70.000

xi

Beleidslijn gevoelige bestemmingen bij ruimtelijke ontwikkelingen Doel: Voorkomen van nieuwe knelpuntlocaties waar gevoelige bestemmingen (te) dicht langs drukke wegen liggen. Korte schets maatregel: Om de blootstelling van gevoelige groepen aan luchtverontreiniging te beperken, is het belangrijk om dit gezondheidsaspect meet te laten wegen bij de locatiekeuze voor (nieuwe) voorzieningen. Dat geldt ook bij de aanleg van nieuwe wegen en andere verkeerskundige projectenbeslissingen. Om te voorkomen dat nieuwe gevoelige bestemmingen langs drukke wegen worden gerealiseerd, zal in verschillende fasen van (ruimtelijke) planontwikkeling een gezondheidsadvies ingewonnen worden bij de GGD. Beoordeling van de luchtkwaliteit zal daar onderdeel van zijn. Belangrijke doelgroep hierbij zijn ook de initiatiefnemers van nieuwe locaties voor kinderopvang en andere voorzieningen voor gevoelige groepen. Wanneer zij zich bewust zijn van de gevolgen als zo'n nieuwe locatie dicht bij een drukke weg komt, zullen dit soort knelpunten niet meer ontstaan. Voorlichting is hierbij een eerste stap. Activiteiten/wanneer: Uitwerken beleidslijn: Implementatie beleidslijn:

juni 2015 – december 2015 januari 2016

Kostenraming: € 50.000

xii

Maatregelen stimuleren fietsgebruik Doel: De gemeente Den Haag wil het gebruik van de fiets bevorderen. Het stimuleren van het fietsgebruik draagt bij aan een leefbare, bereikbare en gezonde stad. In de Haagse Nota Mobiliteit wordt ingezet op een groei van het fietsgebruik in de periode 2010-2020 met 30%. De belangrijkste redenen om het fietsgebruik in de stad te stimuleren zijn:  Fietsen draagt bij aan een leefbare stad. Het is schoon, klimaatneutraal en fietsers nemen relatief weinig schaarse ruimte in beslag. Het is daarmee een ideaal vervoermiddel voor in de stad.  Fietsen draagt bij aan een goed bereikbare stad. De fiets is een snel vervoermiddel naar de belangrijke economische centra van de stad. Fietsers veroorzaken geen files op de wegen in en rond de stad. In combinatie met de trein en RandstadRail is de fiets ook op langere afstanden concurrerend met de auto. Investeringen in fietsvoorzieningen hebben een gunstige kostenbatenverhouding; de maatschappelijke baten zijn veel hoger dan de kosten.  Fietsen draagt bij aan een gezonde stad, omdat mensen al fietsend meer lichaamsbeweging krijgen. Dat is goed voor de gezondheid; het tegengaan van overgewicht, depressies en harten vaatziekten. Het Meerjarenprogramma Fiets is een uitwerking van het fietsbeleid van de Haagse Nota Mobiliteit voor de periode 2015-2018. Korte schets maatregel: Maatregelen ter stimulering van het fietsgebruik worden opgenomen in het nieuwe Meerjarenprogramma Fiets. De ambities uit het coalitieakkoord “Vertrouwen op Haagse Kracht’, samen met de speerpunten voor het fietsbeleid uit de Haagse Nota Mobiliteit en de voortzetting van het fietsbeleid van de afgelopen jaren, krijgen een uitwerking in dit nieuwe Meerjarenprogramma Fiets 2015-2018. De drie centrale thema’s uit het vorige meerjarenprogramma Fiets, blijven ook in dit nieuwe meerjarenprogramma gehandhaafd. Deze drie thema’s vormen al jaren de basis van het fietsprogramma en zorgen voor een evenwichtig programma waarbij de hele keten van de fietsverplaatsing op orde wordt gebracht. Het betreft de volgende thema’s:  Fietsparkeervoorzieningen;  Fietsnetwerk;  Promotie, communicatie en fietsvaardigheid. Activiteiten/wanneer: Het nieuwe Meerjarenprogramma Fiets loopt van 2015 tot en met 2018. Kostenraming: Van de beschikbare luchtmiddelen in de begroting wordt €1.560.000 beschikbaar gesteld voor uitvoering van het Meerjarenprogramma Fiets.

xiii