SPEUREN NAAR EEN LEEFBARE STAD IN ANTWERPEN WANDELZOEKTOCHT ONTDEK HET EILANDJE

SPEUREN NAAR EEN LEEFBARE STAD IN ANTWERPEN

WANDELZOEKTOCHT ONTDEK HET EILANDJE

SPEUREN NAAR EEN LEEFBARE STAD Elk najaar organiseert ARGUS, het milieupunt van KBC i.s.m. de Stedelijke Milieudienst jaarlijks een wandelzoektocht in een specifieke stadswijk. Bedoeling ervan is om je met andere ogen te laten kijken naar zowel de bedreigingen als de mogelijkheden inzake milieu en natuur in de stad. De wedstrijdperiode loopt telkens van 1 oktober tot 31 december, en dan kan je schitterende prijzen winnen. Maar ook na afloop van de wedstrijd is zo’n wandelzoektocht zeker de moeite waard… Veel plezier ermee! WAT VIND JE IN HET WANDELBOEKJE ? ■ informatie over de buurt, rond diverse milieu- en natuurthema's ■ een vijftiental vragen die je meestal kan op lossen door goed rond te kijken ■ een wegbeschrijving (zie achteraan) ■ 8 te situeren foto's (zie achteraan) ■ een antwoordformulier (zie achteraan) DE TOCHT DOOR ‘HET EILANDJE’ Het parcours van deze wandelzoektocht start en eindigt aan het gebouw van het 'Loodswezen', gelegen aan de Scheldekaaien in Antwerpen. Vandaar wandelt men noordwaarts naar de oude haven, in de volksmond gekend als 'Het Eilandje'. Reken alvast ca. 3 uur voor de tocht. Hou er wel rekening mee dat sommige informatie inmiddels achterhaald kan zijn of dat bepaalde plaatsen niet (meer) toegankelijk zijn. KEN JE ONZE ANDERE WANDELZOEKTOCHTEN ? Brugge: Hasselt: Leuven: Antwerpen:

‘Beter leven in een duurzaam Brugge’ ‘Binnen en buiten de groene boulevard!’ ‘Aan de oevers van de Dijle’ ‘De Studentenstad’ ‘Het Sint-Andrieskwartier’ ’Het Eilandje’ ‘Op naar het Zuid’ ‘Het Noorden kwijt’, ‘De Theaterwijk’ ‘De Diamantwijk’ ‘Oud-Borgerhout’ ‘Het Schipperskwartier’

Tijdens het Rubensjaar 2004 publiceerden we de wandelgids ‘Gekuyst ende geruymt' Leven in Antwerpen ten tijde van Rubens’ (€ 2,5).

KEN JE ARGUS? ARGUS informeert, sensibiliseert en debatteert rond milieu en duurzame ontwikkeling. Een greep uit het aanbod: ARGUS■Milieumagazine, milieubibliotheek, digitale fotowedstrijd, infosessies voor milieucoördinatoren, brochures, milieuprojecten, KMO-milieunieuwsbrief … Verneem er alles over op www.argusmilieu.be, of breng een bezoek aan ons kantoor: ARGUS vzw, Eiermarkt 8, 2000 Antwerpen. Je kan dan meteen de correcte antwoorden aanvragen van deze wandelzoektocht (tijdens de kantooruren). (*) Bij de lancering van een nieuwe wandelzoektocht kan je een gratis wandelboekje krijgen. Na afloop van de wedstrijdperiode kan je het downloaden van www.argusmilieu.be

ARGUS ■ WANDELBOEKJE HET EILANDJE ■ blz. 2

HET EILANDJE PARCOURS - ACHTERGRONDINFORMATIE – VRAGEN

1 AAN DE SCHELDE Startpunt: Gebouw ‘het Loodswezen’, Tavernierkaai 3, 2000 Antwerpen Ga tot achteraan het gebouw. Aan het oorlogsgedenkteken heb je een mooi uitzicht over de Schelde. Links zie je het kleine Marguerie schuilhaventje. Je vindt er allerlei plantensoorten die normaal alleen aan de kust en in de duinen voorkomen. De boten die hier aanmeren, en van andere oorden kwamen, zorgden voor deze bizarre verspreiding. Nog verder aan onze linkerkant bevinden zich de Scheldekaaien. De parkeerplaatsen aan het water maken een wat troosteloze indruk.

Er is nog heel wat werk aan de winkel om dit kader aangenaam te maken! Keer honderd jaar terug in de tijd en stel je voor hoe hier - aan de rechteroever van de Schelde - bootjes aanmeerden aan houten staketsels die het grillige verloop van de natuurlijke Schelde-oever volgden. Het Scheldewater liep langs vlieten, kaaien, grachten, vesten en reien,… diep de stad in. Antwerpen moet in dit opzicht veel op Amsterdam geleken hebben. Dit open water fungeerde niet alleen als verkeersas binnen de stad, maar deed ook dienst als riool. De stank moet soms niet te harden zijn geweest, zeker bij laag water! Naarmate de schepen groter werden en niet langer tot binnen de stad geraakten, werd dan ook veel van dit open water overwelfd of gedempt. Toen men in 1880 de kaaien rechttrok, konden grotere schepen Antwerpen aandoen. VRAAG 1.1 Het Loodswezen heeft die hele evolutie van dichtbij meegemaakt. Was dit gebouw in 2003 ouder dan 1 eeuw? Of jonger? A: Ouder - B: Jonger Dit gebouw wordt in de volksmond het Loodswezen of het Loodsgebouw genoemd. Maar hier zetelen nog meer diensten. Samen met de afdelingen ‘Maritieme Schelde’, ‘Vloot’ en ‘Maas en Albertkanaal’ maakt ‘Het Loodswezen’ deel uit van de Administratie Waterwegen en Zeewezen van het Ministerie van de Vlaamse Gemeenschap. En dat is nog niet alles! In dit gebouw huizen tevens de Zeevaartinspectie, Scheepsmeting en Rijncommissie.


VRAAG 1.2 Onder welk ministerie horen de diensten Zeevaartinspectie, Scheepsmeting en Rijncommissie thuis? A. Ministerie van Sociale Zaken, Volksgezondheid en Leefmilieu B. Ministerie van Landsverdediging C. Ministerie van Verkeer en Infrastructuur Om de oude haven - gekend als ‘het Eilandje’ - te vinden, moeten we aan de voorkant van dit gebouw zijn. We lopen opnieuw richting Tavernierkaai . We gaan nogmaals voorbij de metalen poort in de betonnen muur die langsheen de Schelde loopt. VRAAG 1.3 Wat is de functie van de betonnen muur met zware poorten die zich tussen de parkings langs de Schelde en de straat uitstrekt? A. Het is een overblijfsel van de Tweede Wereldoorlog (een verdedigingswal tegen aanvallen vanop de Schelde) B. De muur beschermt tegen extreem hoge waterstanden (springtij) C. De muur voorkomt wild parkeren. Het ‘Loodswezen‘ kijkt uit op het Bonapartedok. Daar gaan we heen. Opgelet! Om deze drukke (en gevaarlijke) verkeersas over te steken, ga je best eerst naar rechts. Daar kan je aan de verkeerslichten oversteken. Maak dan rechtsomkeer. Zo’n vijftig meter verder bevindt zich het Bonapartedok.


2 BONAPARTEDOK

Het Bonapartedok - ‘le Petit Bassin’ - omstreeks 1897 (Foto: Stadsarchief, Antwerpen)

De Antwerpse haven heeft zich zeer geleidelijk ontwikkeld. Oorspronkelijk vonden alle havenactiviteiten plaats binnen de stadswallen. De eerste echte havenuitbreiding, omstreeks het einde van de 19de eeuw, was een idee van Napoleon Bonaparte. Hij wilde van Antwerpen een oorlogshaven maken, een zwaar verdedigd bolwerk van waaruit hij de Engelsen kon bestoken. Op zijn bevel werden binnen de stadswallen twee (voor die tijd tenminste) grote dokken uitgegraven, van waaruit men via een sluis de Schelde kon opvaren. Je kan nog zien waar die sluis zich vroeger bevond. De twee dokken waren de thuisbasis voor de oorlogsvloot van Napoleon. Langs de kaaien waren er grote opslagplaatsen voor allerhande goederen, scheepsuitrusting, proviand, wapens en munitie. VRAAG 2 'Het Eilandje' is het stuk oude haven dat door de aanleg van een aantal Scheldedokken volledig door water werd omsloten. Vandaar de naam. Welk dok hoort niet in dit rijtje thuis? A. Bonapartedok B. Verbindingsdok C. Rijndok D. Kattendijkdok E. Sasdok F. Willemdok ARGUS ■ WANDELBOEKJE HET EILANDJE ■ blz. 5

We lopen verder op de Tavernierkaai langs het water. Aan de overkant van de kaai spreekt Hangar 26 vast en zeker tot de verbeelding. Deze vroegere opslagplaats voor goederen kreeg een volledige nieuwe bestemming en herbergt nu een café met restaurant, een advocatenkantoor, het omroepcentrum van de regionale televisie ATV, de streekredactie, enz. Een mooi voorbeeld van herwaardering van ons industriële erfgoed! We lopen voorbij een oude veerpont waarop de natuur verwoed vat probeert te krijgen en nemen de eerste straat rechts: de St.-Laureiskaai. Aan de Sint-Laureiskaai mijmert de 'Håkon Jarl', nu hotel, over zijn grootse verleden als postschip in de Noorse fjorden. We lopen verder, laten de Bataviastraat links liggen en houden halt op de hoek van de volgende straat aan onze linkerkant: de Nassaustraat.


3 NASSAUSTRAAT De oude stadswallen ruimden plaats voor een uitbreiding van de havenactiviteiten naar het noorden van Antwerpen. Het Eilandje was het bruisende hart van de haven. De chique Nassaustraat was zowat 'de Keyzerlei' van toen, met prachtige huizen, en met etablissementen zoals de 'Broadway' en andere matrozencafés. In deze regio was er alleszins voldoende vertier en ongetwijfeld ook veel nachtlawaai. VRAAG 3 Op de Nassaustraat doet een en ander ons beslist terugdenken aan de bedrijvigheid die hier vroeger moet geweest zijn. Vul de ontbrekende letters in: A. VER . . . EN . . . . . DE . . ST T E . O . . . B. H . . . . . ER C. D . . . . . L . . DS De haven bleef lange tijd bescheiden in oppervlakte. Tot 1940 was de havenzone beperkt tot ongeveer 80 ha. De grote ‘boom’ kwam na Wereld Oorlog II; vandaag beslaat de haven maar liefst 14.000 ha! Door deze uitbreidingen moesten verschillende oude polderdorpen en vele hectaren landbouwgrond verdwijnen: Oosterweel, Wilmarsdonk en Oordenen behoren nu tot de geschiedenis. Economische ontwikkeling en welvaart zijn levensnoodzakelijk, maar moeten voortdurend worden afgewogen tegenover het verlies aan natuur-, milieu-, sociaal-historische en andere waarden. Het vinden van de 'gulden middenweg' is hierbij bijzonder moeilijk.

We lopen de Nassaustraat uit en komen in de Amsterdamstraat. Iets meer naar links is er een zebrapad waar we oversteken. We volgen de Amsterdamstraat verder naar links tot we aan onze rechterkant de Braziliëstraat aantreffen. Die slaan we in.

Buideldragers lossen zakken maïs in 1900 (Foto: Stadsarchief)


4 BRAZILIËSTRAAT Hoewel Antwerpen nooit een typische passagiershaven is geweest, was eind 19de, begin 20ste eeuw het migrantenverkeer toch vrij belangrijk. Vanuit het hele Europese continent stroomden talloze landverhuizers met have en goed in deze straten bijeen om hier af te varen op één van de enorme schepen van de Red Star Line, op zoek naar een nieuw leven en een betere toekomst in 'de Nieuwe wereld': de Verenigde Staten en Canada. De ‘Red Star-schepen’ waren voor die tijd mastodonten, met hun meer dan 27.000 ton hadden ze minstens 700 meter nodig om aan te meren. De aankomst en afvaart van die schepen lokte dan ook steevast vele toeschouwers. VRAAG 4 Het hoofdkwartier van de Red Star-schepen lag in de Braziliëstraat. Hoe is dat nu nog te zien? Wandel verder in de Braziliëstraat. Aan de hoek met de Montevideostraat houden we even halt.

5 EUGEEN VAN MIEGHEM Passagiers die een ticket hadden bemachtigd, moesten soms nog dagenlang wachten op hun schip. Ze verbleven intussen in armtierige hotelletjes, die op het vlak van hygiëne erbarmelijk waren, en doodden de tijd in de ruige kroegen van de Rijnkaai en de Montevideostraat. De Rijnkaai telde niet minder dan 36 herbergen, in de Montevideostraat was slechts één huis géén herberg! Links van ons in de Montevideostraat, op de hoek met de Rijnkaai staat de vervallen gevel van het voormalige woonhuis van een beroemde kunstenaar: Eugeen Van Mieghem (18751930). Als zoon van een binnenschipper groeide hij op in de haven. Hij raakte in de ban van het harde leven van de havenarbeider en bleef zijn leven lang sociaal geïnspireerd. Zijn werk, voornamelijk schetsen, houtskooltekeningen en pastels, zijn een aanklacht tegen de harde dagelijkse realiteit en het sociale onrecht in het Schipperskwartier. Uiteraard haalde de Antwerpse burgerij de neus op voor deze jonge kunstenaar. Vandaag wordt Eugeen Van Mieghem internationaal erkend. Zijn nalatenschap geeft bovendien een getrouw historisch beeld van het leven rond en aan de waterkant in een opkomende wereldhaven omstreeks de eeuwwisseling.


VRAAG 5 Eugeen Van Mieghem tekende graag de mensen rondom zich, liefst terwijl ze bezig waren met hun dagelijkse activiteiten. De hiernavolgende tekeningen brengen elk een type in beeld, respectievelijk: A. een advocaat B. een kunstenaar C. een blinde D. een Zeeuwse boer E. een buildrager

Met welk nummer (van 1 tot 5) stemmen deze types overeen?

We lopen door tot aan het einde van de Braziliëstraat en komen zo aan de Limastraat. De Limastraat ligt aan het Sasdok. We volgen het water naar links, lopen het hellend vlak op en houden halt aan de sluis (wees uiterst voorzichtig!).


6 DE ANTWERPSE HAVEN Via deze Saskom kunnen schepen vanuit het Kattendijkdok de Schelde opvaren. Let even op de elegante sluiswachtershuisjes uit eind vorige eeuw. Voorbij de Saskom liggen oude droogdokken waar schepen konden worden gebouwd of hersteld. In de verte doemt de industrie op, samen met verkeer, landbouw en huishoudens de belangrijkste bron van milieuvervuiling. Aan de andere kant van de Schelde ligt het ‘SintAnnastrand’ en als het weer meezit kan je de kerncentrale van Doel zien. De haven heeft zich mettertijd tot aan de Nederlandse grens uitgebreid. Er werken vandaag 60.000 mensen, waarvan ongeveer 6.500 dokwerker zijn. Het uitzicht van de haven is radicaal gewijzigd: reusachtige dokken en sluizencomplexen, 275 kilometer wegen, 1.000 kilometer spoorwegnet, een 90-tal pijpleidingen, steeds grotere schepen, de opkomst van allerhande nieuwe industrieën zoals de (petro)chemie, de containertrafiek, enz. Wie er niet vertrouwd is, krijgt in het havenlandschap vaak een vervreemd gevoel, en hoewel er bergen werk worden verzet, lijkt het er op dat je in een niemandsland terecht bent gekomen.

VRAAG 6 Soms zorgt de industrie in het havengebied voor zware geurhinder. De kans op geurhinder door de industrie is hier het grootst als de wind komt vanuit het: A. Zuiden B. Noorden We maken rechtsomkeer en gaan naar links. Daar ligt het Kattendijkdok . We slaan de brede straat aan onze rechterkant in. We bevinden ons nu op de Westkaai van het Kattendijkdok.

7 WESTKAAI KATTENDIJKDOK Het Eilandje heeft momenteel voor àndere havenactiviteiten dan de binnenvaart zo goed als geen belang meer. Zo’n halve eeuw geleden was dat nog helemaal anders. De nu vervallen loodsen aan onze rechterkant - de Montevideopakhuizen - waren omstreeks de eeuwwisseling het dagelijkse toneel van zowat alles wat met de haven te maken had. Hier liep het vol havenarbeiders, dokwerkers, zakkennaaiers, koffieboonraapsters, buildragers, ... Veel van het werk gebeurde trouwens op straat. Het rumoer van deze menigte werd overstemt door het lawaai van timmerwerken, scheepsherstellingen, laswerken, slijpen, het lossen en laden, het plaatslagen, de werkpaarden, de eerste stoommachines, de houten wielen die over de oneffen kasseien daverden. En daar deden de bruisende matrozencafés om de hoek nog een flink schepje bovenop... In de haven moest je telkens opnieuw op zoek gaan naar werk. Scheepsherstellers bijvoorbeeld moesten zich telkens weer aanmelden in het nu leegstaande gebouw (met de ronde gevel) op de hoek, waar ze door ploegbazen al dan niet werden geselecteerd. Wie ‘s morgens geen werk vond, kon de tijd doorbrengen in één van de talrijke cafés en het ‘s middags nogmaals proberen. ARGUS ■ WANDELBOEKJE HET EILANDJE ■ blz. 10

Het werk was loodzwaar. Vooral het lossen en laden was een hele karwei. Tonnen goederen moesten dagelijks versjouwd worden. Zo waren er b.v. ‘vette varkens’ (zakken suiker van honderd kilo), ‘fijn hemmekens’ (balen dierenhuid van zeshonderd kilo), ‘haarspellekens’ (dubbel geplooid betonijzer). Zowat al het werk gebeurde met de hand en met paarden. Het zakgoed moest op de rug (de bult) gedragen worden. Schepen legden aan, schepen voeren uit. Let maar op de talrijke meerpalen langs de kade… Je kan er heerlijk op uitrusten. VRAAG 7.1 Wat is de verdienste van Jos Van Aerschot in deze buurt? Vandaag is het nog moeilijk voor te stellen, maar het was hier één en al leven. Naarmate het belang van de haven hier taande, liep dit stukje stad leeg en zette het verval in. Daar probeert men sinds de laatste decennia wat aan te doen. De oude havengebouwen blijken - mits wat renovatie - uitstekend geschikt voor tal van nieuwe bestemmingen. Zo vond even verderop het Koninklijk Ballet van Vlaanderen een thuis. Maar ook voor de Montevideopakhuizen bestaan er grootse plannen. Let op de typische bouwconstructie met de zogenaamde ‘sheddaken’. Sheddaken - afgeleid van het Engelse ‘shade’ (schaduw ) - hebben twee schuine vlakken: één lichtjes, de ander steil hellend. Het steile dakvlak is voorzien van glazen lichtopeningen. Zodoende krijg je binnenin nét genoeg licht maar liggen de opgeslagen goederen koel. VRAAG 7.2 Onder hoeveel sheddaken ligt magazijn 1 van het Montevideopakhuis?

Het Kattendijkdok in 1897 (Foto: Stadsarchief, Antwerpen) ARGUS ■ WANDELBOEKJE HET EILANDJE ■ blz. 11

Vandaag speelt het Kattendijkdok een belangrijke rol voor de binnenscheepvaart. Deze milieuvriendelijke, relatief veilige en filevrije manier van transporteren is van cruciaal belang voor de haven en de industrie van Antwerpen. Ter vergelijking: van de 140 miljoen ton goederen die in 1995 door de Antwerpse haven en industrie werden vervoerd nam de binnenvaart 39% (54 miljoen ton) voor zijn rekening. De rest werd via spoor (19% of 27 miljoen ton) en de weg (42% of 59 miljoen ton) vervoerd. Goederentransport vergt duidelijk een stevige organisatie. Om verschillende redenen (milieu, veiligheid, esthetiek,…) onderging vooral het vrachtwagenverkeer rondom het Kattendijkdok een praktische reorganisatie.

VRAAG 7.3 Vrachtwagenbestuurders mogen niet langer meer parkeren aan het Kattendijkdok, maar worden uitgenodigd om een plaats te zoeken op het vrachtwagencentrum in de nabije buurt. Aan welk dok is dit vrachtwagencentrum gelegen? We lopen langs de brede Westkaai van het Kattendijkdok terug richting Amsterdamstraat. Helemaal aan het einde van de Westkaai is er wat groen, een picknicktafel, een petanquebaan en een hondenwei. We volgen deze links en gaan de Londenbrug over.

8 LONDENBRUG Misschien wordt de brug net opgehaald? Op die manier kunnen de boten uit het verbindingsdok het Kattendijkdok bereiken en verder richting Schelde varen. Vanuit het controlegebouw wordt de brug bediend. Het dreunende verkeer zorgt voor veel lawaai in deze regio. Auto’s en vrachtwagens razen van en naar de stad. Aan de voetgangers werd niet gedacht: geen zebrapad te zien! Oversteken is dan ook levensgevaarlijk.

VRAAG 8 Voor sommige weggebruikers is de verkeerssituatie op de Londenbrug totaal onduidelijk. Aan welke tegenstrijdigheid is dit te wijten? Hoe gevaarlijk ook, we moeten hier oversteken naar de Oostkaai van het Verbindingsdok. (Eventueel kan je terugkeren naar de Amsterdamstraat en dààr aan het zebrapad oversteken en terugkeren!)


9 VAN VERBINDINGSDOK NAAR WILLEMDOK De mooie architectuur van de gebouwen langs de kaaien van het Verbindingsdok verraadt dat hier vroeger belangrijke zakenkantoren en woonhuizen van welgestelde burgers waren. Dat is voor een stuk nog steeds zo. Ook nu nog hebben vele bedrijven, vrijwel allemaal actief in de maritieme sector, hier een zetel of hun hoofdkantoor. Rondom het Verbindingsdok vind je spontaan ontluikende natuur. In de vroege zomer lijkt het hier wel of de natuur op een kleurrijke veroveringstocht is. Die tocht verloopt overigens volgens een zeer doeltreffende strategie. Waar straten of muren volledig aan hun lot worden overgelaten duiken eerst pionierplanten, dikwijls kortlevende, éénjarige soorten op. Deze kunnen overleven in barre omstandigheden (weinig humus, veel zon en weinig water, veel wind, betreding door mens en dier,...) en maken de bodem klaar voor andere plantensoorten die al even taai zijn. Naarmate die planten opschieten en weer afsterven, zorgen ze voor schaduw en beschutting tegen de wind en voor humus waardoor andere soorten weer een kans krijgen. Op een paar jaar tijd kan zo een bijna levenloze straat veranderen in een echte woestenij. Het Verbindingsdok komt uit aan het Willemdok. We slaan de Napoleonkaai links in. Wie een beetje rust nodig heeft, kan hier uitblazen op de zitbanken en genieten van het prachtige zicht op het Willemdok - le ‘Grand Bassin’ - nu omgetoverd tot jachthaven. Naarmate de haven zich steeds verder noordwaarts uitbreidde en ook de aard van de havenbedrijvigheid drastisch veranderde moest het 'Het Eilandje' sterk aan belang inboeten. Het kreeg al snel een sterke indruk van vergane glorie. Einde jaren negentig werd vanuit het stadsbestuur een wedstrijd uitgeschreven. De opdracht was de relatie Antwerpen-Schelde op een stedenbouwkundige manier te versterken. Manuel de Solà-Morales won de wedstrijd met o.a. een vernieuwend plan voor het Eilandje. En jawel, men heeft er werk van gemaakt! Hier zie je één van deze resultaten: de plezierjachthaven in het Willemdok die van het Eilandje een nieuwe trekpleister heeft gemaakt, met de fraaie promenade op de Napoleonkaai! Bij de heraanleg heeft men kenbaar oog gehad voor nostalgie: let op de lantaarns, de hangars, de kasseien,… VRAAG 9.1 Welke bomen heeft men aangeplant op de Napoleonkaai?

A. Gele Kornoelje

B. Linde


C. Magnolia

We wandelen verder langs het water. Aan het einde van het Willemdok nemen we rechts. Dit is de Entrepotkaai. Wie herinnert zich ‘de Entrepot?’

Het Willemdok met op de achtergrond het Koninklijk Stapelhuis, de eind 19 eeuw (lithografie Stadsarchief, Antwerpen)

Het Willemdok anno 2001

Toen in de jaren ’90 het Koninklijk Stapelhuis - in de volksmond ‘de Entrepot’ - onder de hamer ging, lokte dit heel wat gemengde reacties uit. In de plaats ervan kwamen de witte blokken - aan je linkerzijde - met achtereenvolgens het gebouw van het Havenbedrijf (links), het Businesscenter (midden) en het Ministerie van Financiën (rechts). We slaan rechts de Godefriduskaai in.

Een glimp binnenin het Sint-Felixpakhuis (toestand in 2005) ARGUS ■ WANDELBOEKJE HET EILANDJE ■ blz. 14

Stadsontwikkeling, renovatie en heropleving hoeven niet altijd zo drastisch te zijn. Aan de Godefriduskaai zijn prachtige staaltjes van stijlvol gerenoveerde pakhuizen te zien. De grote panelen kondigen bovendien nog meer vernieuwing aan. De panden die stadseigendom zijn, verdienen ook een opknapbeurt. Uiteraard moet daar eerst geld voor worden vrijgemaakt en voor de renovatie van een enorm pand als ‘het Sint-Felixpakhuis’ kan dat tellen. Bedoeling is dat het vanaf 2006 onderdak zal bieden aan het stadsarchief. De kaai zélf: daar is nog werk aan de winkel… Vergelijk met de overkant van het water langs de Napoleonkaai - en proef het verschil. Een ondergrondse parking moet nieuwe perspectieven openen. Benieuwd wat het worden zal! Eerste stap in de goede richting: er werd nieuw straatmeubilair aangebracht. VRAAG 9.2 Als je nachtlawaai wil vermijden, kan je daar best afspraken over maken. Wat mag je daarom niet doen “tussen 20.00 en 08.00 uur”? Rechtover het Sint-Felixpakhuis aan de Godefriduskaai, op het water… … vind je het fraaie bedieningsgebouw van waaruit men de Jachthaven 'dirigeert'. Volg je de steigers die schippers moeten volgen van boot naar wal? Inderdaad, dat kan alleen via dit gebouw. Knap bedacht! Heel wat ontwikkelingsprojecten op het Eilandje worden mogelijk gemaakt door het Havenbedrijf en de stad Antwerpen. Ook de provincie Antwerpen en de Vlaamse Gemeenschap zijn bereid om hier en daar een budget vrij te maken. Als je nu het geluk hebt dat de Londenbrug wordt opgehaald, heb je een prachtig zicht op het Kattendijkdok. We gaan verder langs het water, en slaan rechts in, vóór het magazijn met de blauwe poorten. We komen uit aan de Nassaubrug. Niet oversteken! De renovatie van de Nassaubrug is nog één van de bijdragen van het Havenbedrijf in de stedelijke saneringsinspanningen. Deze oude oversteekplaats is niet zomaar een brug, het is eerder een industriële merkwaardigheid. Wie er dicht genoeg bij kan, ziet hoe de brug om haar as kan opendraaien. Om dergelijke gevaartes in beweging te krijgen, had men waterperskracht nodig. In een pershuis werd water door stoomturbines onder druk (50 kg/cm²) gebracht en de perskracht werd via buizen naar de sluisdeuren en bruggen gevoerd. Er waren twee van deze pershuizen: het Noorderpershuis, aan de Oostkaai van het Kattendijkdok (sinds 1976 inactief, maar nog steeds in de originele staat) en het Zuiderpershuis aan de Waalse Kaai op 'het Zuid' (sedert 1976 buiten werking, nu een polyvalente zaal met gezellig foyer).


We laten de Oostendekaai links liggen en slaan de Veurnekaai in. Net om de hoek met de Nieuwpoortkaai gaan we aan boord van het lichtschip WESTHINDER. Opgelet: dit schip is (o.a.) op maandag niet toegankelijk. Indien het schip wél kan bezocht worden, loont het zeker de moeite om eens binnen te gaan!

10 AAN DE WEST-HINDER De Schelde is één van de moeilijkst bevaarbare rivieren ter wereld: zandbanken, getijden, een slingerende en smalle vaargeul, ... Vroeger beschikten de schepen die vanuit de Noordzee de Schelde wilden opvaren en de havenmensen niet over de precisieapparatuur van nu (radar, sonar, GPS, satellietverbindingen, ...). Ze moesten onder meer worden geleid door vaste en drijvende bakens.

De Westhinder in volle activiteit (schilderij van Leon Ost).

Het lichtschip de 'West-Hinder' was één van die uiterst belangrijke bakens, het laatste bemande lichtschip dat vóór de Belgische kust dienst deed. Het schip kon door middel van een centrale lichttoren, een mistsein, een onderwaterseininrichting en later een radiobaken andere schepen waarschuwen en langs gevaarlijke plaatsen (zandbanken, wrakken e.d.) of bij gevaarlijke omstandigheden (storm, mist, de verschillende getijden) loodsen. Met de buitendienststelling (in 1992) kwam een einde aan een lange periode onvervalste zeemansromantiek.


VRAAG 10.1 Ga terug in de tijd en stel dat het bed van matroos III in brand stond, welk blusapparaat moest je dan gebruiken? A. Schuimblusser B. CO2-toestel VRAAG 10.2 Als je spreekt over een ‘zware storm’ op zee, tussen hoeveel knopen wordt dit dan uitgedrukt? Wat verder langs de Nieuwpoortkaai… … liggen schepen die deel uitmaken van het Rijn en Binnenvaartmuseum. Nostalgie met de Lamme Goedzak, de zwarte Madam,..… VRAAG 10.3 Wat is de naam van het oudste schip dat hier ligt aangemeerd ? We steken de Sint-Aldegondiskaai over. Wat verder slaan we de Korte Zeevaartstraat in. Dit korte straatje komt uit in de Adriaan Brouwerstraat. Aan huisnummer 20 vind je het Brouwershuis. Tot 2006 zijn er in het museum werken aan de gang. Het is dus niet zeker of je een bezoek kan brengen.

11 BROUWERSHUIS Een blik op de kaart doet al veel vermoeden: Brouwersvliet, Bierbrouwersstraat, Giststraat… Alles draaide hier om … bier. In deze buurt waren er verschillende brouwerijen. Maar voor bier is zuiver water nodig. Dat werd geleverd vanuit het ‘Brouwershuis’, een vernuftig idee van architect Van Schoonbeke. Onder het huis is er een grote vergaartank. De aanvoer van water gebeurt via loden buizen. Het water kon naar hogere verdiepingen worden gebracht via een molen met schepbakjes die werd aangedreven door paarden. Het waterhuis heeft nog tot 1930 gefunctioneerd. Omdat de brouwersgilde hier zijn vergaderzaal had werd dit 'waterhuis' al gauw 'Brouwershuis'. Wie binnenin het Brouwershuis een kijkje neemt, vindt al snel het antwoord op de volgende vraag. Maar wie op straat rondkijkt, zal het antwoord ook vast vinden. VRAAG 11 Welke waterwinningsmaatschappij voorziet de stad Antwerpen momenteel van water? Wanneer we het Brouwershuis verlaten, vervolgen we de Adriaan Brouwersstraat richting Scheldekaaien (voorzichtig bij het oversteken). Zo bereiken we opnieuw onze startplaats. Hier eindigt de wandelzoektocht.


STADSPLAN ANTWERPEN MET PARCOURS ‘ONTDEK HET EILANDJE’


FOTOZOEKTOCHT 1

2

3

4

5

6

7

8


SPEUREN NAAR EEN LEEFBARE STAD TE ANTWERPEN WANDELBOEKJE 'HET EILANDJE' ANTWOORDBLAD Voornaam/Naam: ............................................................................................................ Straat: ..............................................................Nr.: .......................................................... Postnummer: .............................. Gemeente: ............................................................... Telefoon: ..................................... Leeftijd:..................................................................... School/beroep: ...............................................Datum van deelname: ........................ VRAAG 1.1: A - B* VRAAG 1.2: A - B - C VRAAG 1.3: A - B - C VRAAG 2: A - B - C - D - E - F VRAAG 3:

A. .................................................................................................................. ........ B. .................................................................................................................. C. ..................................................................................................................

VRAAG 4:

.....................................................................................................................

VRAAG 5:

A = tekening nummer: ............................................. B = tekening nummer:.... ......................................... C = tekening nummer: ............................................ D = tekening nummer: ............................................. E = tekening nummer: ............................................. A-B

VRAAG 6:

VRAAG 7.1: ..................................................................................................................... VRAAG 7.2: ..................................................................................................................... VRAAG 7.3: ..................................................................................................................... VRAAG 8:

.....................................................................................................................

VRAAG 9.1: A - B – C (*) Omcirkel het correcte antwoord.


VRAAG 9.2: ..................................................................................................................... VRAAG 9.3: ..................................................................................................................... VRAAG 9.4: ..................................................................................................................... VRAAG 10.1: A - B VRAAG 10.2: .................................................................................................................... VRAAG 10.3: .................................................................................................................... VRAAG 11: .....................................................................................................................

ANTWOORDEN FOTOZOEKOCHT: Op het fotoblad (achteraan in dit wandelboekje) staan genummerde foto’s. Geef de naam van de boot, het gebouw of de straat waar het gefotografeerde zich bevindt: FOTO 1: ........................................................................................................................... FOTO 2: ........................................................................................................................... FOTO 3: ........................................................................................................................... FOTO 4: ........................................................................................................................... FOTO 5: ........................................................................................................................... FOTO 6: ........................................................................................................................... FOTO 7: ........................................................................................................................... FOTO 8: ...........................................................................................................................

Vragen rond milieu? Wij hebben het antwoord voor u: ARGUS, het milieupunt van KBC Eiermarkt 8 – 2000 ANTWERPEN Tel.: 03 202 90 70 - Fax. 03 202 90 88 E-mail: [email protected] Website: www.argusmilieu.be


SPEUREN NAAR EEN LEEFBARE STAD IN ANTWERPEN WANDELZOEKTOCHT ONTDEK HET EILANDJE

Recommend Documents