Sosnowiec havo 4 en tl 4
Merewade College maart 2009 Teksten: team Internationalisering/deelnemers Fotografie: A. Lohman e.a.
Merewade College 2009 naam: _________________________________
2
Ligging in Polen Adressen en noodgegevens Om mee te nemen Invoerbepalingen Bagage en veiligheidsregels Afspraken en regels Programma
blz. 4 blz. 5 blz. 6 blz. 7 blz. 9 blz. 10 blz. 12
Artikelen van leerlingen Poolse en Nederlandse tradities Eten en drinken in Polen Sosnowiec Krakow Auschwitz Jasna Gora kerk in Czestochowa Zoutmijn in Wieliczka
blz. 14 blz. 17 blz. 19 blz. 21 blz. 23 blz. 25 blz. 27
De taal Deelnemerslijst Ruimte voor aantekeningen
blz. 32 blz. 33 blz. 35
3
Hier ligt Sosnowiec (links ligt Duitsland, rechts Rusland, boven de Oostzee en onder Tsjechië):
4
Adressen en noodgegevens
Gegevens in geval van calamiteiten De ouders wordt hierbij verzocht in geval van nood niet contact op te nemen met de Poolse school. Wij vragen u vriendelijk in voorkomende gevallen contact op te nemen met Merewade College: tel. 0183 - 65 68 68 De leerlingen in Polen kunnen in geval van nood telefonisch contact opnemen met dhr. A. Lohman
Adres gastschool: II LO im. Emilii Plater Parkowa 1 41-200 Sosnowiec Polska www.platerlo.webpark.pl
Poolse docenten:
Mevr. Ania Mis Mevr. Katarzyna Uliniarz
5
Hoeveel geld je mee moet nemen hangt sterk van jezelf af. Wat wil je in Polen kopen en hoeveel gebruik je bij het uitgaan? Het is dus aan te bevelen de uitgaven een beetje te spreiden. Pinnen kan overal, maar kost bij bijna alle Nederlandse banken provisie. In Polen zijn de prijzen vergeleken bij Nederland erg laag. De meeste mensen verdienen ongeveer een tiende van onze salarissen. Prijzen van consumpties in cafés en disco’s zijn dan ook heel laag vergeleken bij wat je gewend bent. Je moet betalen met de zloty. Wisselen doen we op het vliegveld, meteen na aankomst. In Nederland wisselen is erg onvoordelig vanwege de slechte koers en de hoge provisie. Een euro is ongeveer 4,4 zloty’s.
tel. 0031 644 200 600
Om mee te nemen. • reisdocumenten (geldig paspoort of geldige Europese identiteitskaart, verblijfsvergunning, visum) • een lunchpakket (voor de heenreis) • middeltjes uit de ‘huisapotheek’ (reistabletten, paracetamol, immodium. Je kunt ze ter plekke soms niet kopen!) • geld (zie ook volgende bladzijde) • cadeau voor het gastgezin • niet al te nieuwe kleding die gemakkelijk zit • (zeer) warme kleding • regenkleding • gemakkelijke, stevige schoenen • toiletgerei; 2 handdoeken • rugzak/tas te gebruiken als handbagage • dit boekje • mobiele telefoon • lectuur; versnaperingen; spelletjes
6
4. Voor medicijnen die niet onder de narcoticawet vallen is niets nodig. Voor medicijnen die onder de narcoticawet vallen is een medisch paspoort vereist met een schrijven van de arts over werking en gebruik van medicijnen. 5. Het invoeren en het in bezit hebben van allerlei messen, (nep)wapens, werpsterren, enzovoorts is in Nederland verboden. Deze zijn vaak in andere Europese landen vrij verkrijgbaar. Niet kopen!
Denk in ieder geval aan uitgaven als: • Bus- of metrokaartjes • Drankjes / hapjes (misschien ook op de terugreis bij het wachten op het vliegveld) • Cadeautjes voor je gastgezin en de thuisblijvers Invoerbepalingen. 1.
Alcohol kan in het gewone reisverkeer, in beperkte mate, alleen door personen die ouder zijn dan 18 jaren worden ingevoerd.
2.
Sigaretten en tabakproducten kunnen door personen die ouder zijn dan 16 jaar worden ingevoerd.
3.
Het in het bezit hebben van drugs (soft- en harddrugs) is strafbaar.
7
8
Afspraken en regels Bagage en veiligheidsregels Het is verboden om scherpe of puntige voorwerpen in de handbagage mee te nemen of in/op de kleding te dragen. Hiertoe behoren ook zakmesjes, (das)spelden, nagelvijlen, schaartjes, scheermesjes, etc. Zulke voorwerpen mogen wel vervoerd worden in je koffer. Aanbevolen wordt om dergelijke voorwerpen voor het inchecken in je koffer te doen. Als de genoemde voorwerpen bij de veiligheidscontrole toch in de handbagage worden aangetroffen, worden ze in beslag genomen. Vloeistoffen ook. Je geeft je koffer of reistas bij het inchecken af. Er zijn beperkingen aan wat je mag meenemen, qua aantal, gewicht en omvang; indien de bagage één van deze beperkingen overschrijdt, mogen extra kosten worden in rekening worden gebracht door de luchtvaartmaatschappij. Fotografie: De moderne X-ray apparaten op het vliegveld zullen (digitale) camera's en/of films niet beschadigen. Mobiele telefoons: Je mag je mobiele telefoon aan boord meenemen. Je moet de mobiele telefoon in het vliegtuig uitzetten. Wij moeten minimaal 2 uur van te voren aanwezig zijn. Ingecheckte bagage: per passagier 20 kg Handbagage: per passagier 10 kg. Maximale afmetingen handbagage: 55 cm bij 40 cm bij 20 cm.
Uitgangspunt bij het opstellen van de regels is geweest dat wij op basis van respect voor elkaar een gezellige en leerzame week hebben. Dit betekent dat wij rekening houden met anderen. Zonder een algehele opsomming te geven van wat wel en niet kan willen wij jullie wijzen op een aantal praktische regels. 1. Jij bent in principe zelf verantwoordelijk voor het feit dat je voldoende nachtrust krijgt en dat je voldoende energie hebt om goed aan het programma deel te nemen. Kun je deze verantwoordelijkheid niet aan dan spreken wij je hierop aan. 2. Jij bent te gast in een gastgezin. Zaken zijn daar waarschijnlijk anders geregeld dan je thuis gewend bent. Dit betekent dat ook jij je moet aanpassen aan de situatie. Zorg ervoor dat je niet tot last bent. 3. Muziek beluister je via oortelefoons; neem alleen een discman of een MP3-speler mee. 4. Alcohol kan wel - met mate - worden gebruikt. Alcoholmisbruik wordt niet getolereerd. (Houd er rekening mee dat er in andere landen wat betreft het nuttigen van alcoholische dranken andere regels kunnen gelden.) 5. Voor de rokers: overleg met je gastgezin wat wel en wat niet toegestaan is. Rook in ieder geval niet op je slaapkamer! Tijdens excursies mag er niet gerookt worden. 6. Drugsgebruik is verboden. 7. Ga nooit alleen op stap! In het belang van de veiligheid en zorg voor elkaar ga je altijd op stap met anderen.
9
10
8. Gedurende de gehele reis moet jij jouw aanwezigheid ’s ochtends en na bepaalde activiteiten bij de begeleiders melden. Maak er voor iedereen een prettige week van!
Culturele uitwisseling Merewade College – Emilia Plater 7 maart-14 maart 2009 Algemeen: De Poolse gastgezinnen dragen zorg voor een lunchpakket (behalve op de dagen dat de leerlingen op de school lunchen). Zowel de Nederlandse als de Poolse leerlingen moeten elke schooldag op de afgesproken tijd op school aanwezig zijn. Het programma: Zaterdag 07 maart 2009. 10.15 uur 10.30 uur 13.25 uur 15.10 uur 15.50 uur Avond:
Verzamelen op school Vertrek naar vliegveld Eindhoven. Vlucht W6 128 Eindhoven - Katowice Aankomst in Katowice, vervoer naar de stad Ontvangst door de gastgezinnen Bij gastgezin
Zondag 08 maart 2009. Bij de gastgezinnen. Triptips: Czestochowa en Silezia Maandag 09 maart 2009. 08.50 uur
17.30 uur
11
Aanwezig op school. Bezoek aan skigebied. Per kabelbaan naar bergtop. Bezoek aan Wisla Czarne met tocht per arrenslee. Kampvuur met geroosterde worsten. Terug op school.
12
Dinsdag 10 maart 2009. 08.20 uur 11.00 uur 16.00 uur
Aanwezig op school. Rondleiding door de school en lezing over het onderwijssysteem in Polen. Bezoek aan de stad Pszczyna. Rondleiding door 15e eeuws slot. Terug op school.
Woensdag 11 maart 2009. 09.30 uur 16.00 uur 19.30 uur
Aanwezig op school. Bezoek aan Auschwitz. Terug op school. Diner in Zakrecona Pub.
Donderdag 12 maart 2009. 09.00 uur 19.00 uur
Aanwezig op school. Bezoek aan Krakow. Terug op school.
Vrijdag 13 maart 2009. 09.00 uur 16.30 uur
Aanwezig op school. Bezoek aan zoutmijn in Wielicka. Terug op school.
Zaterdag 14 maart 2009. 08.20 uur 08.45 uur 10.55 uur 14.15 uur
Aanwezig bij school met al je bagage Vertrek per bus naar Katowice Vlucht W6 127 naar Eindhoven Aankomst bij school
Het verschil tussen Poolse en Nederlandse gebruiken Net zoals wij Nederlanders hebben ook Polen hun eigen, speciale (en soms vreemde) gebruiken. Wij Nederlanders gaan met Pasen gezellig met elkaar ontbijten en verstoppen chocolade eitjes voor de kids. In tegenstelling tot Polen, daar gooien ze elkaar nat, binnen en buiten, maakt niet uit waar je loopt, vrienden, familie, kennissen of vreemden. Je wordt gewoon nat gegooid met water net zolang totdat iedereen doorweekt is, of totdat het 12.00 uur is. In Polen laten de mensen hun eieren zegenen met Pasen; je neemt een mandje met (gekleurde) eieren, brood en zout mee naar de kerk en laat dit zegenen. Wij vieren op iedere 5 mei Bevrijdingsdag; de herdenking van de bevrijding van Nederland in 1945, aan het einde van de Tweede Wereldoorlog. In Polen is op 11 november de Onafhankelijkheidsdag. Dan wordt gevierd dat na de Eerste Wereldoorlog Polen zijn gebieden van Pruisen, Oostenrijk en de Sovjet-Unie terugkreeg. De naamdag is de gedenkdag van de heilige naar wie een katholiek iemand genoemd is (meestal
13
tijdens de doop, de zogenaamde doopnaam). De naamdagen vallen in het algemeen op de sterfdag van de betreffende heilige. Een bekend voorbeeld is Sint Nicolaas. Hij stierf op 6 december in het jaar 342. In Nederland en Vlaanderen wordt iemands naamdag niet vaak gevierd, met uitzondering van enkele plaatsen in Limburg. In andere landen is de naamdag vaak belangrijker dan de verjaardag. Zo ook in Polen. Hier krijgt iedereen een orthodoxe naam bij de doop en iedereen heeft dus zijn eigen naamdag. In Nederland kan echter vaak met een beetje puzzelen ook een naamdag gevonden worden bij een voornaam. Soms zijn er bij een bepaalde naam twee naamdagen. In dat geval wordt de dag gekozen die het dichtst bij de verjaardag ligt. Als iemand geen naamdag heeft, wordt deze gevierd op Allerheiligen (1 november). Het maakt meestal niet uit of een naam tot een mannelijke of vrouwelijke heilige behoorde, want bijna alle namen kunnen aan zowel zonen als dochters gegeven worden. Zo kan, in het eerdere voorbeeld van Sint Nicolaas, de naam voor dochters veranderd worden in Nicoletta. De naamdag wordt gevierd met gebak, drank, bloemen, kleine cadeaus en bezoek van familie en goede vrienden.
14
zijn op bijvoorbeeld onverwachte gasten. Polen zijn erg gastvrij en zullen gasten altijd met open armen ontvangen. Als je onderdak zoekt, zullen zij je zelden weigeren. Met Kerst gaan wij Hollanders met familie uit eten, gaan we gourmetten of gaan we zelf iets lekkers kokkerellen. Terwijl Polen met Kerst 12 gerechten eten. Ieder gerecht staat voor een van de twaalf discipelen van Jezus. Ze zeggen dat je van elk gerecht gegeten moet hebben, als je wilt dat het komende jaar goed gaat. Santana van Kammen & Fleur Roubos
Terwijl wij (gemiddelde) Nederlanders tussen de middag lunchen met een boterhammetje met kaas, en rond 5 à 6 uur onze aardappelen prakken, eten ze in Polen anders. Het middagmaal bestaat in Polen uit warm eten, terwijl het avondeten uit brood met o.a. kaas bestaat. Polen zijn dol op chocoladekoekjes met noten (mazurek). De etenstijden zijn in Polen erg afwijkend van de onze. Er wordt vroeg begonnen met werken. Na het werk, zo om twee, drie uur in de middag, eet men warm. Ook maakt met in Polen extra veel van het eten, om voorbereid te
15
16
Wat en wanneer eet en drinkt de Pool? De dag begint natuurlijk met het ontbijt. Dat bestaat uit brood met verschillende kaassoorten en vlees, zoals ham of kipfilet.
In Polen wordt meer thee dan koffie gedronken. De koffie serveert men vaak op Turkse wijze: de drab moet eerst bezinken voordat de koffie gedronken wordt. Sascha Verhoef & Renate Vogel
‘s Middags eten ze een warme maaltijd. Gewoon groente en vlees dus. Polen eten ook veel soep. In de zomer serveren ze vaak een koude soep, genaamd chlodnik, met dille, bieslook en eieren. Barsczc, een rode bietensoep, is één van de bekendste soepen. ‘s Avonds is er gewoon een broodmaaltijd. Hetzelfde als de lunch dus. Alleen bij de avond maken ze er zelf ook wel eens dingen bij, zoals zelfgemaakte salades. Het laatste maal van de dag wordt ergens tussen zes uur en middernacht gegeten, afhankelijk van de slaap(of andere) gewoontes van het gezin. Net als het ontbijt bestaat het hoofdzakelijk uit brood, kaas en koud vlees. Dit klinkt saaier dan het is, want de Polen kennen een indrukwekkende hoeveelheid koude vleessoorten. Ze roken alles en hebben net zo veel soorten worst en ham als de Fransen kaas. Met Kerst eten de Polen geen vlees. Dan wordt er alleen vis gegeten. Dat is een traditie. Ze houden ook heel erg van zoete dingen. De hele dag door worden er lekkernijen geserveerd. De nationale drank van de Polen is wodka. Deze hoogalcoholische drank wordt zowel buiten de deur als thuis in grote hoeveelheden ingenomen. De laatste jaren is ook de consumptie van bier toegenomen. De Polen brouwen net als de Tsjechen kwalitatief zeer goed bier in lichte en zware soorten.
17
18
Sosnowiec
Informatie over Sosnowiec:
Sosnowiec kent een aantal bezienswaardigheden. Het is een vrij nieuwe stad omdat het pas officieel een stad is sinds 1902. Daarvoor is in de 17e eeuw het Sielecki kasteel gebouwd.
Aantal inwoners: 228 192. Oppervlakte stad: 91,26 km² Voetbalclub: Zagłębie Sosnowiec Overige bezienswaardigheden : - Dietla paleis - Katedra Wniebowziecia - Wilhelma Paleis - St. Tomasza kerk - Station Sosnowiec Glówny - Station Sosnowiec Maczki - Huta Buczek
Stadswapen Sosnowiec:
Het Schöena Paleis is gebouwd aan het einde van de 19e eeuw en wordt sinds 1985 gebruikt als museum.
Fabienne Dral & Jesse van Mourik
19
20
Krakow Tot 1596 was Kraków (Krakau) de hoofdstad van Polen, daarna werd Warschau de hoofdstad. Krakow is ook een van de weinige steden die ongeschonden de Tweede Wereldoorlog door is gekomen. Zo’n 6000 historische monumenten en gebouwen zijn er nog te bezichtigen, maar van de middeleeuwse stadsmuur is weinig over. Deze werd voor een groot deel afgebroken in de 19de eeuw. Na Warschau en Lodz is Kraków de grootste stad in Polen, de stad heeft zo’n 757.430 inwoners. Kraków ligt in het zuiden aan de Wijssel (Wista), de grootste rivier van Polen en is de hoofdstad van het woiwodschap Klein-Polen (Małopolska). Doordat Krakow ook een van de belangrijkste cultuursteden van Midden-Europa is, wordt het ook wel het Florence van Polen genoemd. Krakow is ontstaan rond een natuurlijke heuvel de Wawel. Deze heuvel heeft een hoogte van 228 meter en ligt op de oever van de Wisla, op de zuidwestpunt van het centrum. Op die heuvel bevinden zich talrijke historische gebouwen. Het belangrijkst zijn de kathedraal en het koninklijk paleis. Onder de heuvel bevindt zich de Drakengrot. De stad kwam tot ontwikkeling op een kruispunt van oude handelswegen: de Barnsteenroute van de Oostzee naar Rome, en de route van Byzantium naar Parijs. Op de heuvel werd een burcht gebouwd. In deze burcht hebben gedurende vijf eeuwen de Poolse koningen geresideerd. Casimir de Grote was een van hen. Hij heeft in 1364 een nog steeds bestaande universiteit gesticht, deze universiteit is na die van Praag de oudste in Midden-Europa. Rynek Glowny is het centrum van de Kraków met in het midden de grote Lakenhal in renaissancestijl. Onder de gewelven is het nu een toeristenmarkt, de rest van de 21
Auschwitz Auschwitz was een Nazi-Duits vernietigings- en concentratiekamp bij de Poolse stad Oświęcim. De naam Auschwitz is symbolisch geworden voor de vernietigings- en concentratiekampen van de nazi's die op vele plaatsen in Europa verschenen voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog. Miljoenen mensen, merendeels Joden maar ook personen uit andere minderheden en politieke gevangenen, zijn in dergelijke kampen massaal om het leven gekomen. Naar Auschwitz werden in totaal meer dan 1,5 miljoen mensen gedeporteerd. Hiervan werden er ongeveer 1,1 miljoen direct na aankomst vergast of doodgeschoten. Minstens 200.000 mensen kwamen om door ziekten of honger of werden na korte tijd alsnog naar de gaskamers gestuurd. Omdat Auschwitz het grootste vernietigingskamp uit zijn tijd was, is het een symbool geworden voor de Holocaust (of Shoah), waarvan tussen de 5 en 6 miljoen Joden het slachtoffer werden.
grote Lakenhal is het Nationaal Museum. Daar is een overzicht te zien van Poolse schilderkunst uit de 19de en 20ste eeuw.
Na de Derde Poolse Deling in 1795 kwam Kraków bij Oostenrijk, maar de stad werd in 1809 door Napoleon veroverd en bij het Hertogdom Warschau toegevoegd. Na de val van Napoleon werd dit Hertogdom ontmanteld en op het Congres van Wenen aan Rusland (CongresPolen) en Pruisen (Posen) toegekend. Men was het niet over Kraków eens en men verklaarde de stad en de omliggende gebieden tot vrije, onafhankelijke en strikt neutrale stad. Deze Republiek Kraków werd in 1864 door Oostenrijk geannexeerd. De stad Kraków werd na de Eerste Wereldoorlog weer Pools. Ascha van Arendonk 22
In oktober 1944 kwamen er niet veel nieuwe Joden meer aan. De grote transporten waren al in de zomer gestopt. Het Sonderkommando - bestaande uit dwangarbeiders die gaskamers moesten ontruimen en daarna de lijken verbranden - bestond in piektijden uit duizenden gevangenen. Vanaf oktober werden er zo'n 1.000 mensen per dag vergast. Angelo Kagenaar & Patrick Goetjaer
Auschwitz was onderverdeeld in drie kampen: • Auschwitz 1 ; Het oorspronkelijke cncentratieamp en het administratieve centrum van het totale complex. Hier werden ongeveer 70.000 mensen omgebracht. Voornamelijk Poolse intellectuelen en Russische krijgsgevangenen. • Auschwitz 2 (Birkenau) ; Een vernietigingskamp waar tussen 1,1 en 1,6 miljoen mensen zijn vermoord, van wie 90% Joden. 75.000 Polen en ongeveer 19.000 zigeuners. • Auschwitz 3 (Monowitz) ; Het werkkamp, waar ze mensen bijvoorbeeld kleding lieten sorteren, of munitie lieten maken.
23
24
Jasna Góra is een heuvel in de stad Częstochowa. Jasna Góra betekent “lichte berg”. Op de heuvel staan een klooster en een kerk, gesticht in 1382 door Hertog Władysław van Opole. De kerk was bedoeld voor monniken van de orde van Paulus de Eremiet.
ontdekten ze dat de icoon steeds zwaarder werd. Toen ze hem met zwaarden probeerden stuk te hakken, begon de icoon te bloeden. Uiteindelijk viel hij in drie stukken uiteen. De koning gaf opdracht hem te restaureren, maar in de linkerwang van Maria lieten ze een litteken zitten. Volgens een vrome traditie is deze icoon door de Heilige Lucas zelf geschilderd. In 1656 werd O.L.V. van Czestochowa door Koning Casimir uitgeroepen tot "Koningin van Polen".
De Jasna Góra is al honderden jaren voor katholieken uit Oost-Europa een bedevaartsoord. Dit omdat hier het belangrijkste icoon van de maagd Maria wordt bewaard: de zwarte Madonna van Częstochowa. De zwarte Madonna wordt wereldwijd aanbeden en er wordt gezegd dat zij vele wonderen heeft verricht. Een ervan is het laten besparen van het Jasna Góra bij een belegering tijdens een Zweedse invasie. Hierdoor keerde het tij van de oorlog. Het icoon zou in 1384 naar de stad zijn gebracht. Tijdens een van de vele veldslagen in de Middeleeuwen rukten de hussieten in 1430 de icoon uit het altaar. Ze namen hem mee, maar onderweg
Miljoenen pelgrims bezoeken jaarlijks Jasna Góra om haar te zien. Tijdens speciale feestdagen voor en op 15 augustus wordt Czestochowa overstroomd door pelgrims. Dan is het Maria-Hemelvaart. Mensen uit geheel Polen komen - soms lopend - vanuit hun woonplaats naar de Zwarte Madonna. Onderweg maken ze muziek en zingen daarbij.
25
26
Jasna Góra
De zoutmijnen in Wieliczka Wieliczka ligt aan de rand van Kotlina Sandomierska en Pogórze Wielickie, op 15 km van Krakau. Het stadcentrum ligt in een vallei omgeven door heuvels. Bij de stad bevindt zich de een van de oudste zoutmijnen in Europa, die vanaf de 13e eeuw tot het jaar 1992 in werking was. De zoutproductie is toen stopgezet omdat er een grote overstroming in de mijn was. De zoutmijn staat op de UNESCO-lijst van het Wereld Cultureel Erfgoed. Er worden nu ook rondleidingen gegeven, maar vroeger werd er natuurlijk gewoon in gewerkt. Het is een ondergronds doolhof met gangen die gezamenlijk een lengte van 300 kilometer hebben. Die gangen zijn verbonden met 2040 ruimtes. Deze zoutmijn bereikt een diepte van ongeveer 400 meter. In de grot staan allerlei sculpturen die uitgehouwen zijn uit het zout. Tijdens de Tweede Wereldoorlog werd deze zoutmijn gebruikt door de Duitse bezetters als opslagplaats. Hierboven zie je de kapel in de zoutmijn. De officiële naam van de kapel is: de St. Kinga Kapel. Die kapel vormt het hoogtepunt van de mijn, op een diepte van 101 meter.
27
Dion Dame & Tosca Scheurwater
Alles is uit zout gebeeldhouwd, tot en met de kroonluchters en standbeelden. Ook worden in de mijn oude werktuigen getoond, zodat je kunt zien waarmee ze vroeger werkten en hoe. In het museum van de mijn is een expositie over die werktuigen en de documenten die de geschiedenis van de mijn weergeven. Er bevindt zich een helend microklimaat in de ondergrondse ruimtes van de zoutmijn, waarin zich zoutdeeltjes in lucht bevinden op een diepte van 200 m. De zoutmijn is een van de grootste toeristische attracties van Polen, met jaarlijks zo’n 800.000 bezoekers. Hiernaast zie je een werktuig waarmee ze vroeger werkten in de zoutmijn. Ruben Onderdelinden & Rogier van Hees
28
Informatie over de taal
* een aantal dagelijkse woorden: Goedemorgen Bedankt Weltrusten Tot ziens Ja Nee Patat Bier Thee Koffie Sap Water Brood
Dzien dobry Dziękuję Dobranoc Do widzenia Tak Nie Frytki Piwo Herbata Kawa Sok Woda Chleb
* tellen tot 10 Jeden Dwa Trzy Cztery Pięc Szesc Siedem Osiem Dziewięc dziejięc
29
30
31
32
