HU I S V E S T I N G Z O R G
De Alysis Zorggroep creëert in Kliniek Velp een ‘healing environment’
Sfeervolle omgeving helpt patiënt Veel mensen denken bij het woord ‘ziekenhuis’ nog steeds aan een grijs, vierkant, sfeerloos gebouw, waar een typische lucht hangt. Toch is de werkelijkheid op veel plaatsen al heel anders. Er zijn tal van initiatieven om in zorgcentra de beleving van de patiënt centraal te stellen en op die manier een prettige ambiance te creëren. Zo’n aangename omgeving is niet alleen gezelliger, maar heeft ook nog eens positieve effecten op het genezingsproces van de patiënten. TEKST: STEFANIE KEMPERMAN (TEKSTSCHRIJVERS.NL) | FOTO’S: THEA VAN DEN HEUVEL-FOTOGRAFIE
Het idee van een ‘healing environment’ staat voor de Alysis Zorggroep centraal bij de verbouwing van Kliniek Velp. Op locatie Velp zijn nu drie van de zeven verdiepingen af en drie verdiepingen zijn net opgeleverd. Het resultaat tot dusver is schitterend, maar er zijn natuurlijk ook leerpunten. ‘Na het opgaan van Ziekenhuis Velp in de Alysis Zorggroep heeft het gebouw een nieuwe bestemming gekregen. Het is Kliniek Velp geworden’, vertelt Rob Gruben, facilitair servicemanager Velp van de Alysis Zorggroep. ‘Bij een herinrichting waren wij in eerste instantie altijd geneigd vooral te kijken naar de functionaliteit. We hebben een specialist erbij gehaald om ook andere aspecten bij de verbouwing te betrekken.’ Die specialist is Jan Willem
54
Kessener. Als adviseur inrichting buigt hij zich niet alleen over esthetische aspecten als het materiaal-, kleur- en lichtgebruik, maar ook over de beleving van de ruimte door de patiënt.
Elke verdieping anders Kliniek Velp telt zeven verdiepingen. Kessener: ‘Het gebouw is horizontaal georiënteerd. Per verdieping is er één functie. Daar kun je prima mee spelen. Op de verdieping waar de specialisatie dermatologie zit, heeft de ontwerper de vloer de kleur van een blanke huid gegeven. Links en rechts hebben we bruine ‘pigmentvlekken’ in de vloer aangebracht. Deze vlekken markeren de functies en geven kleur. De vloer rondom de ontvangstbalie is bijvoorbeeld bruin. Net als de balie zelf. Hiermee creëer je niet alleen een leuk en speels
FACILITY MANAGEMENT MAGAZINE | 161 | JUNI 2008
effect, maar je zorgt ook voor herkenbaarheid. Dat is één van de aandachtspunten binnen healing environment. En kunst is een uitstekend middel om de patiënt positieve afleiding te bieden. We hebben niet gekozen voor standaard kunstwerkjes, maar een kunstenaar een specifieke opdracht gegeven. De kunstwerken passen bij de specialisatie van de afdeling: de schilderijen bij dermatologie hebben allemaal het thema ‘huid’.’
Verschillende invalshoeken Gruben en Kessener hebben gedurende het verbouwingstraject veel met elkaar overlegd. ‘Ondanks dat we verschillende invalshoeken hebben, is de samenwerking prima verlopen’, licht Gruben toe. ‘We hebben allebei veel aandacht voor klantgerichtheid en gastvrijheid. We willen graag dat patiënten en bezoekers zich thuis
ZORG HU I S V E S T I N G
voelen in onze kliniek. Dat past prima in het concept healing environment. Maar ik kijk vooral naar de hygiëne van de omgeving: is alles schoon en goed schoon te houden? En ik let op het aanbod van producten en diensten: wat bieden we de patiënt en de bezoeker aan?’ Ook Kessener dacht na over wat het best zou zijn voor de patiënt, maar hij ging daarin een stapje verder: ‘Mijn vertrekpunt is de beleving van de patiënt. Bij het ontwerpen van de ruimtes heb ik me ingeleefd in het gevoel van de patiënt. Mensen komen hier met een gezondheidsprobleem dat opgelost moet worden’, vertelt hij. ‘Ze zijn vaak gespannen; weten niet precies wat er gaat gebeuren. Als je dan een omgeving maakt die rustgevend is en die positieve afleiding biedt, dan heeft dat ook een positieve invloed op het hele proces van welbevinden. Uit ervaring is gebleken dat het genezingsproces sneller verloopt, dat patiënten een kortere ligduur hebben en minder medicijnen gebruiken.’ Gruben haakt in: ‘De ligduur van patiënten in Kliniek Velp is kort, omdat er voorna-
melijk dagbehandeling plaatsvindt. Daar valt voor ons dus relatief minder winst te halen dan in ziekenhuizen waar patiënten langer liggen.’ Het project is een opstapje voor verbouwingen die in de toekomst op de andere locaties, waaronder Ziekenhuis Rijnstate in Arnhem, plaats zullen vinden. ‘Daar liggen de patiënten
altijd het beste voor de organisatie. ‘Soms bedacht ik dingen die wel mooi waren, maar die duurder uitpakten of onpraktisch bleken. Dan moesten er keuzes gemaakt worden. Ook daar hebben we veel van geleerd.’ Goede communicatie speelde een hoofdrol in het proces. Het was steeds een kwestie van
Een positieve omgeving zorgt voor snellere genezing vaak wel langer. Met de verbouwingen die we nu op die locatie uitvoeren, proberen we al rekening te houden met healing environment. Jan Willem en ik zijn er nauw bij betrokken. We denken volop mee. De ervaring die we uit Kliniek Velp hebben, kunnen we bij volgende projecten goed gebruiken’, licht Gruben toe.
Balans zoeken Niet altijd zaten de twee heren op één lijn. Wat Kessener het beste vond voor de patiënt, bleek niet
zoeken naar de balans tussen: wat wil je voor de patiënt? Wat is werkbaar? En wat zijn de kosten? Gruben kan dat beamen: ‘Sommige materialen zijn met wat extra inspanning best goed schoon te houden, maar komen op de patiënt of bezoeker toch minder schoon over. Tapijt op de vloer bijvoorbeeld geeft een minder hygiënische indruk dan een marmoleum vloer. Er is dus wel degelijk een grens aan wat je wilt toepassen. En bij de keuze van het materiaal hebben we ook rekening gehouden
Wachtruimte dagbehandeling.
FACILITY MANAGEMENT MAGAZINE | 161 | JUNI 2008
55
HU I S V E S T I N G Z O R G
Wachtruimte oogheelkunde.
met de duurzaamheid ervan.’ Terugblikkend zijn niet alle materiaalkeuzes even succesvol geweest. ‘Als we sommige dingen nogmaals hadden mogen doen, hadden we het anders gedaan’, vertelt Gruben. ‘Al doende hebben we veel geleerd. Voor de vijfde verdieping bij de dagbehandeling bijvoorbeeld, hebben we lampenkappen van textiel aangeschaft. Maar die worden erg stoffig. Een volgende keer zouden we dus voor ander materiaal kiezen. En de kunstwerken op de afdeling dermatologie zijn allemaal op canvas gemaakt. Ook een minder gelukkige
keuze. Hoewel zo’n afbeelding op doek misschien wel fraaier is, is het minder gemakkelijk schoon te houden dan kunst achter glas. En het doek is veel kwetsbaarder. Tijdens het hele proces was er dat spanningsveld: hoe mooi kun je iets maken en hoe functioneel is het?’
Net een hotel Ook met licht en kleur kun je veel doen. Kessener: ‘De wachtkamer op de dagbehandeling bijvoorbeeld heeft veel ramen. Mensen hebben er schitterend uitzicht. En we hebben de inrichting aangepast. Geen plastic
Healing environment, de geschiedenis Dat er een relatie is tussen het gebouw en het welbevinden van de patiënt, is geen nieuwe gedachte. Al in 1984 publiceerde professor Roger Ulrich uit de Verenigde Staten een artikel met de titel ‘View through a window may influence recovery from surgery’. Hij onderzocht het herstel van 46 patiënten bij wie tijdens een operatie de galblaas was verwijderd. De helft van die patiënten had een raam op hun kamer dat uitzicht bood op de natuur. De andere 23 patiënten hadden een raam dat uitzag op een stenen muur. Wat bleek? De patiënten die naar het parkje konden kijken, verbleven korter in het ziekenhuis, waren meer tevreden over het verplegend personeel en gebruikten minder medicijnen dan de andere groep. Ondertussen is er, voornamelijk in Amerika, veel wetenschappelijk onderzoek gedaan naar de invloed van de omgeving op het genezingsproces. Indicatoren hierbij zijn: kortere ligduur, minder belasting van het personeel (omdat patiënten minder stress hebben en dus rustiger zijn) en minder medicijngebruik. Tijdens een internationale conferentie in 2000 over Health and Design in Stockholm was naast Roger Ulrich nog een vooraanstaande onderzoeker op het gebied van Healing Environment aanwezig: Peter Scher. Daar spraken zij niet alleen over de invloed van de gebouwde omgeving op het genezingsproces en het welbevinden van de patiënt, maar ook over het effect van kunst, muziek en natuur.
56
FACILITY MANAGEMENT MAGAZINE | 161 | JUNI 2008
stoelen in de wachtruimtes, maar comfortabele bankjes waar je zo in kunt ploffen. We hebben een tv, een computer met internetaansluiting, een luxe leesmap en een koffieautomaat met écht lekkere koffie. Het personeel loopt niet meer rond in de standaard witte jassen, maar in nette gekleurde poloshirts. En we zorgen wekelijks voor verse bloemen op de balies. Zo proberen we Kliniek Velp de uitstraling van een hotel te geven en mensen meer op hun gemak te stellen.’ En de resultaten? ‘Het personeel vindt het prettig werken in een mooie omgeving’, vertelt Gruben.
Twee aspecten zijn belangrijk bij het creëren van een healing environment: herkenbaarheid en geborgenheid. Voor een patiënt is het belangrijk dat een omgeving herkenbaar is. Een duidelijke bewegwijzering in een ziekenhuis of polikliniek helpt daarbij. Maar ook met kleur, materiaal, kunst en kunstlicht kun je herkenbaarheid creëren. En niet alleen de binnenkant van het gebouw behoeft aandacht. Uit Amerikaans onderzoek bleek dat mensen positiever oordelen over het ziekenhuis wanneer ze makkelijker van de parkeerplaats naar de ontvangstbalie konden komen. Een aangename sfeer in de ontvangsthal heeft hetzelfde effect. Het tweede aspect, geborgenheid, heeft alles te maken met privacy. Denk aan een eigen kamer, gemeenschappelijke ruimtes met stille gedeeltes of de mogelijkheid om met familie en vrienden ergens rustig te zitten. Geborgenheid kan ook gecreëerd worden door te variëren in vorm: gangen met verspringingen en verschillende lichtinvallen zijn plezieriger dan lange, kale gangen met tl-verlichting. Ook al is een ziekenhuisgebouw erg groot en herbergt het duizenden patiënten, dan nog mag het nooit ‘massaal’ overkomen op de patiënt of de bezoeker. En tenslotte wordt de ervaring van geborgenheid ook bepaald door de benadering van de patiënt door de zorgverlener. Kortom, een healing environment onderscheidt zich door ruimte, privacy, comfort, positieve afleiding en variatie. Een aangename bejegening is daarbij een noodzakelijke voorwaarde.
ZORG HU I S V E S T I N G
Wachtruimte dermatologie.
‘Ook onze patiënten zijn tevreden. Als je in een omgeving verblijft waaraan zorg is besteed, dan heeft dat ook invloed op je perceptie van de behandeling: die wordt een stuk positiever. Mensen zijn meer op hun gemak.’ De nieuwe omgeving heeft invloed op de hele organisatie. Kessener: ‘Iedereen heeft ermee te maken. Mensen werken niet alleen in een andere omgeving, maar ze moeten ook aanpassingen doen. Dat geldt niet alleen voor de schoonmakers, maar ook voor de afdeling techniek: hadden zij vroeger slechts twee verschillende tl-buizen op voorraad, tegenwoordig zijn dat er tien.’ De investering die je doet bij het creëren van een healing environment is wel wat hoger dan wanneer je ‘gewoon verbouwt’, maar het gaat hierbij slechts om één tot twee procent. ‘Dat geldt vooral als je de verbou-
wing op het juiste moment doet’, benadrukt Gruben. ‘Kliniek Velp moest al verbouwd worden. Daardoor bedraagt de kostenstijging in vergelijking met een gewone verbouwing slechts een paar procent. En het
bijvoorbeeld ook de Raad van Bestuur en de gebruikers van de afdeling moesten toestemming geven. Daardoor verliep het proces soms traag’, vertelt Kessener. ‘Hoewel het traject niet altijd goed is verlopen, zijn we bij-
Geen plastic stoelen in de wachtruimtes, maar comfortabele bankjes levert ook veel op: door het gebouw mooi in te richten, ben je onderscheidend en creëer je een goede concurrentiepositie. Dat is nodig met de huidige marktwerking in de zorg.’
Glazen trappenhuis Het bleek lastig dat alle beslissingen door veel partijen moesten worden goedgekeurd. ‘Niet alleen Rob, maar
Niet alleen Alysis Kliniek Velp is niet het enige ziekenhuis waar een healing environment tot stand wordt gebracht. Ook het Deventer Ziekenhuis, het Erasmus MC en het Martini Ziekenhuis werken hier hard aan. Het doel van de veranderingen is het creëren van een prettige omgeving voor patiënt en medewerker. Maar de genomen maatregelen blijken vaak tevens een forse energiebesparing op te leveren. Het ontwerp van het Deventer Ziekenhuis is bijzonder energiezuinig en er is veel aandacht voor het binnenmilieu. Bij de bouwplannen van het Erasmus MC hebben het ziekenhuis en de gemeente Rotterdam de nadruk gelegd op drie kwaliteiten: veiligheid (veilig is heilig), duurzaamheid (duurzaam is goedkoper) en gezond (healing is leading). Het uitgangspunt is een overzichtelijk gestructureerd en duurzaam gebouw. Het Martini Ziekenhuis in Groningen behoort tot de top drie van de meest energiezuinige ziekenhuizen in Nederland. Er is een dubbele huidgevel gecreëerd, waardoor ramen kunnen worden opengezet, zonder dat dit energieverlies oplevert of geluidshinder veroorzaakt. Ook wordt gebruikgemaakt van zonnecollectoren en warmteterugwinning uit ventilatielucht.
zonder tevreden over het resultaat.’ Op dit moment zijn de verdiepingen vijf, zes en zeven al enige tijd in gebruik. Verdiepingen twee tot en met vier zijn zojuist opgeleverd. De eerste verdieping en de begane grond wachten nog op een make-over. Dat zal in 2009 gebeuren. ‘En ook de entree wordt aangepakt’, aldus Kessener. ‘Nu heeft die nog een ongezellige uitstraling. De ingang is ontworpen voor de auto: je rijdt gemakkelijk tot voor de ingang van het ziekenhuis. Maar vanaf de parkeerplaats is de ingang lastig te vinden. Dat wordt anders: we maken een open en goed zichtbaar trappenhuis met twee trappen en een lift. Ook handig voor de minder valide bezoekers. En we nemen meteen de parkeerplaats onder handen. Kliniek Velp krijgt een prachtig uiterlijk.’
FACILITY MANAGEMENT MAGAZINE | 161 | JUNI 2008
57
