Executieve functies en emotieregulatie Annelies Spek Klinisch psycholoog/senior onderzoeker Centrum autisme volwassenen, GGZ Eindhoven
Inhoud 1. Executieve functies en emotieregulatie 2. Rol van opvoeding 3. EF en emotieregulatie in psychiatrie • • •
Automutilatie ADHD Autisme
4. Behandeling
‘Doe eens normaal man’ • Emotie: – Boosheid, wellicht ook angst
• Cognitie: – Hij moet zelf normaal doen, ik laat me hier niet beledigen
• Emotieregulatie: – Eerste impuls (doe zelf normaal) inhouden – Bewust kiezen voor handige reactie
Emotieregulatie Sturen en reguleren emoties om je op aangepaste manier te kunnen gedragen
Extrinsieke en intrinsieke processen die emotionele reacties evalueren en aanpassen.
Emotieregulatie • Emoties: – Minimaliseren – vermijden – vervangen – binnenhouden – groter maken
• Karakter / genen • Opvoeding
Opvoeding • Van: – Afhankelijk van emotionele steun van ouders – Ouders ‘leren’ het kind omgaan met emoties – Spiegelen, uitleggen, relaties leggen
• Naar: – Moduleren van je interne emotionele toestand
Bijvoorbeeld.. • • • • • •
Johan speelt Plotseling hard geluid Huilen Moeder knuffelt ‘Niks aan de hand’ Johan speelt verder
Tweede voorbeeld • • • • •
Els bij de dokter Krijgt een prikje Haalt uit Later: is Els lief? ‘Meestal wel’
• ‘Maar niet lief om de dokter te slaan’.
Ontwikkeling emotieregulatie • Tussen 6 en 18 maanden – Baby troost zichzelf: duimen, wegkijken, zich afleiden
• 3 à 4 jaar: – Taalontwikkeling – Vertellen: ik ben boos – Vertellen wat je wilt hebben
Probleem emotieregulatie • Heftige reacties bij ‘milde’ problemen • Als emotionele reactie (te) lang blijft aanhouden
Emotieregulatie en EF • Beide: prefrontale cortex betrokken • Beperking prefrontaal functioneren: – Aandachtsproblemen – Problemen inhibitie – Angst – Impulsiviteit – Gebrek zelfreflectie
• ‘Hot’ executive functions – Problemen in affectregulatie en motivatie
Baby’s: Hoe meer angst nieuwe stimuli
Hoe meer moeite om aandacht te verplaatsen
Frustratie
• Meer tijd om aandacht los te laten
Nodig voor emotieregulatie • Impulsen onderdrukken • Gedrag aanpassen – Gedachten ‘herwaarderen’
EF en emotieregulatie in de psychiatrie • Stemmingsstoornissen / zelfbeschadiging
• ADHD • Autisme
Automutilatie bij adolescenten • • • •
Emotieregulatie hypothese Automutilatie = emotieregulatie Onderliggend: EF Duits onderzoek – Veel automutilatie (N = 33) – Enige automutilatie (N = 29) – Controlegroep
• Welke EF zijn onderliggend?
Resultaten: • Enige automutilatie: – Inhibitie – Onderdrukken emotie – Handelen vanuit impuls
• Veel automutilatie: – Werkgeheugen
Werkgeheugen 1. Informatie vasthouden 2. Informatie verwerken terwijl je bezig bent met een andere taak. – Bijv: aantekeningen maken tijdens de les – Luisteren, onthouden, schrijven
3. Onderscheid wat wel en wat niet opslaan 4. Efficiënte strategieën gebruiken – Jezelf afleiden bij negatieve emoties
• Beter werkgeheugen → betere coping
ADHD
ADHD • Verstoring executieve functies • Vertraagde ontwikkeling frontale kwab • Studie 8681 kinderen • ADHD: risico verstoorde emotieregulatie • 6 x hoger dan gemiddelde bevolking
Co-morbide problematiek • ODD: 42-61 % • Depressie: 36-38 % • Angststoornissen: 3-30 % • • • •
Maar: echt co-morbide? Of uiting verstoorde emotieregulatie? Niet in DSM-IV criteria Relatie inhibitie en werkgeheugen
Autisme
Autisme en emotieregulatie •
Comorbiditeit: angst en depressie tot 50 %
1. Executieve functies 2. Moeite emotieherkenning (theory of mind)
Emotieherkenning • Moeite emotieherkenning • Signalen niet begrijpen / herkennen • Problemen oorzaak-gevolg – Hoofd,- en bijzaken niet onderscheiden
• Gevolg: moeite met emoties • Voorbeeld: – Spierpijn – Warm en bijna flauw vallen op school
Autisme: EF en Emotieregulatie • • • • • • •
Werkgeheugen Cognitieve flexibiliteit Persevereren in gedachten Rumineren Gedachten niet los kunnen laten Niet perse negatieve gedachten Doordenken tot alle details kloppen
Behandeling • Cognitieve gedragstherapie
• Mindfulness • Emotieregulatietraining
CGT • Leren evalueren van je gedrag, cognities en emoties • Ingrijpen voordat je gaat handelen
• Taakevaluatie en zelfevaluatie
CGT bij angst (adolescenten) • • • •
Betere angstregulatie Betere regulatie boosheid Meer bewust van emoties Geen resultaat: – Regulatie verdriet/somberheid Suveg et al., 2009
CGT bij autisme • • • • • •
11 kinderen 5-7 jr (Scarpa & Reyes, 2011) Gericht op emotieregulatie: Uitleg over emoties Ontspanningsoefeningen ‘Thinking tools’ Ouders: psychoeducatie
• Resultaten veelbelovend maar kleine sample en lange termijn effect?
Emotieregulatietraining • Adolescenten met borderline symptomen • Schupert et al., 2009 • 3 fasen: – Psychoeducatie (emotieregulatie, probl-opl) – Jezelf leren kennen – Gezonde leefstijl • Eten, slapen, sociale contacten…
• Resultaten positief – Meer controle emoties
Mindfulness • Alert zijn – Volgehouden aandacht
• Aandacht richten – Aandacht / concentratie
• Focussed attention – Wanneer afgeleid – Terug met je aandacht naar.. – Aandacht wisselen
Mindfulness • Tijdens meditatie • Aandacht ‘verleggen’ • Afstand nemen van gevoelens en gedachten • Monitoren • Daarna ‘frisse blik’ • Emoties beter kunnen reguleren
Onderzoek mindfulness • • • • •
Conflict monitoring verbetert ‘Deautomatizing’ responses Betere volgehouden aandacht Verbetering werkgeheugen Geen verbetering cognitieve flexibiliteit
Mindfulness bij autisme • Reductie angstklachten • Reductie depressieve klachten • Medierende factor: Rumineren
• Minder blijven ‘hangen’ in gedachten → stressreductie → reductie angst en depressie
Filmpje 1 Harry Als kind: klassiek autisme Voorbeeld mindfulness
Filmpje 2 Roderick Werkproblemen Mildere vorm Voorbeeld mindfulness
Conclusies • Emotieregulatie deels bepaald door EF • Naast karakter, theory of mind, e.d. • Therapie: richten op combinatie van EF en emotieregulatie helpt!
Bedankt voor uw aandacht
[email protected] www.mindfulnessbijautisme.nl
