Seeds&Services. Cosmopolia RZ blijft zekerheid voor zomer Terug- en vooruitblik op het seizoen Hydroponics wereldwijd steeds gangbaarder

K a s s l a | D e c e m b e r 2012

Seeds&Services

‘Cosmopolia RZ blijft zekerheid voor zomer’ Terug- en vooruitblik op het seizoen Hydroponics wereldwijd steeds gangbaarder

2

Seeds &Services | Kassla | December 2012

Inhoud



Uitgelicht

2 Uitgelicht, Leerzame dagen 3 ‘Met Cosmopolia RZ kan ik het werk alleen aan’

Vorig jaar zette Christiaan Vogelaar zijn product via een handelshuis nog af bij retailer Lidl: een oogstgewicht van 280 gram was toen zijn streven. Dit jaar heeft hij andere afnemers en focust hij op de zwaarste sla. “Met Cosmopolia RZ kan ik sowieso alle kanten op.”

4 ‘Cosmopolia RZ blijft zekerheid voor zomer’ 5 Terug- en vooruitblik België Late en gematigde zomer

‘Met Cosmopolia RZ kan ik het werk alleen aan’

Terug- en vooruitblik Nederland Rustiger vaarwater

6 Hydroponics wereldwijd steeds gangbaarder 7 Adressen en telefoonnummers

Leerzame dagen Tijdens de Floriade 2012 in Venlo stonden allerlei soorten groenten van Nederlandse bodem in de schijnwerper. Een prima kans kropsla te promoten!

“Wat de perfecte sla is? Als je je ogen dicht doet en dan een krop sla voor je ziet: dát is de perfecte krop!” Christiaan Vogelaar teelt nog maar relatief kort sla maar blijkt al een echte liefhebber. Om te voldoen aan de eisen van zijn afnemer koos hij op advies van zijn voorlichter Cosmopolia. “Er zijn niet zoveel rassen beschikbaar die hetzelfde gewicht weten te halen.” Ook het goede resistentiepakket en de mooie kropopbouw zijn voor Vogelaar belangrijke voordelen van het ras, ook omdat het hem een rustig en goed gevoel geeft. “Kwaliteit geeft plezier in werk”, zeg ik altijd.

5 cm-potten Drie weken lang stonden we in het Huis van de Smaak, elke dag met minimaal twee personen. Mede door het enthousiasme van de standbemanning, heb ik drie hele mooie weken beleefd! Iedereen was erg gemotiveerd, wat overigens in heel het Huis van de Smaak het geval was. Ik wil alle Floriademedewerkers dan ook bedanken voor de zeer prettige en leerzame samenwerking. Op de stand werd de kropsla gepresenteerd in een koeling, waardoor het product meerdere dagen vers bleef en uitstekend tot zijn recht kwam. Dit legde meteen het probleem bloot dat in supermarkten speelt. Veel bezoekers gaven aan het jammer te vinden dit soort malse en frisse sla niet gekoeld in het schap tegen te komen. En er was meer dat me opviel. Zo kennen veel mensen het product ‘botersla’ eigenlijk niet meer en hoorde ik vaak dat botersla, ook wel kropsla genoemd, als het lekkerste slatype wordt gezien. Daarnaast leerden veel mensen andere toepassingen kennen, zoals slasoep. Dit bevestigt dat het product afzetkansen heeft! Meer promotie, goede presentatie en betere informatie zijn nodig om de markt voor kropsla te behouden of liever nog uit te bouwen. Jeu Craenmehr Teeltadviseur

Vogelaar oogst de laatste sla half december en ligt dan een korte periode leeg. In februari start hij vervolgens met 2 setjes Jannica RZ. “Die oogst ik wat lichter; met 250 tot 280 gram, zodat ik niet te lang zonder product zit.” Vanaf begin maart plant hij vervolgens Cosmopolia. Dit doet hij jaarrond in 5 cm-potten, wat zowel de uniformiteit als de snelheid ten goede komt. “In alle vijf de rondjes win ik daardoor 2 dagen. Met die 10 dagen kan ik precies een extra vak van 16.000 stuks planten! Verder zit ik hier op hele zware grond. Met 5 cm-potten heb je dan veel voordeel van het grotere oppervlak van de kluit: het zorgt voor een betere beworteling.” Vogelaar staat constant in contact met zijn afnemer Versland. Als er eens vraag naar lichtere sla is, kan hij die vaak ook leveren. “Het voordeel van Cosmopolia is dat hij met 280 gram al een mooie bol heeft gevormd. Al blijf ik het liefst in een vast ritme, want vaak ben ik in mijn

eentje.” Wel heeft hij bewust 14 planten per m2 aangehouden. “12 per m2 had ook gekund, maar dan ben je minder flexibel. Om dezelfde reden start ik altijd met een kleine plant: zo kan ik wat langer over het planten doen. Bovendien zorgt een kleiner plantje altijd voor een betere weggroei.”

Goede test Typerend voor Cosmopolia is volgens de teler dat hij ‘een bak water’ nodig heeft. “Na het planten giet ik de eerste twee weken ‘om de dag’. De derde week geef ik twee keer 15 millimeter en daarna kijk ik de stand van het gewas aan. De laatste 10 tot 12 dagen geef ik sowieso niets meer.” In de derde week van augustus werd het gewas echt getest, toen liep de temperatuur in de kas op tot maar liefst 36 graden. “Toen heb ik mijn ogen maar even dichtgeknepen en er het beste van gehoopt. Gelukkig kwam Cosmopolia er prima doorheen.” 

Cosmopolia RZ

Christiaan Vogelaar ‘s-Gravendeel Zaaidata:

20 jan. t/m 20 juli

Plantdata:

10 maart t/m 4 aug.

Oogstdata:

eind april t/m 20 sept.

Plantdichtheid: 14 per m2 Oogstgewicht:

370 g

Grondsoort:

zware klei, 45%



afslibbaar



Christiaan Vogelaar

3

4

Seeds &Services | Kassla | December 2012

Terug- en vooruitblik België door Rik Van Laere

‘Cosmopolia RZ blijft zekerheid voor zomer’

Late en gematigde zomer

 Patrick

Popelier is blij met het brede oogstvenster van Cosmopolia RZ.

Patrick Popelier is breed actief. Niet alleen teelt hij binnen én buiten groenten, hij organiseert in de avonduren ook nog eens professionele ballonvaarten. Net als in de ballonvaart, hangt het succes van zijn teeltbedrijf sterk af van de weersomstandigheden.

Patrick startte in 1987 met een vollegrondsbedrijf en bouwde zijn eerste serre in 1995. Lang teelde hij in de kas alleen kropsla, maar om prijstechnische redenen oogst hij dat product nu alleen nog in een gedeelte van de winter en de zomer. Van april tot juni denkt hij met groene selder betere afzetkansen te hebben en van december tot april oogst hij alternatieve slasoorten.

Kropvorming Cosmopolia RZ teelt Popelier al sinds 2009, toen het ras nog maar net geïntroduceerd was. “Omdat ik voor de neerzet lever, steef ik naar een gemiddeld kropgewicht van 500 gram. Belangrijk is het moment van kropvorming; vanaf 470 gram moet die krop er goed inkomen. Cosmopolia laat dat zien en kun je ook zonder problemen 550 gram laten worden. Ook bij dit soort gewichten heeft de sla nog een goede kwaliteit en een relatief klein snijvlak. Dat brede oogstvenster is een groot voordeel.” Op een bepaald moment wist de teler zelfs sla van 560 gram in de ‘dubbele extra’ te leveren. “Normaal gaat sla van

dat formaat standaard in de ‘enkele 50’, maar in dit geval niet. Dat is belangrijk, want zeker in een periode met veel aanbod wordt alleen ‘dubbele extra’ nog maar betaald. Soms leveren we ook zessen. Voor de presentatie en de houdbaarheid is dat het beste, alleen is de vraag ernaar moeilijk te voorspellen.”

Makkelijk

Voor het eerst koos de teler er dit jaar voor om niet af te witten, wat door de donkere zomer prima uitpakte. “Het niet afwitten betekent een kostenbesparing. Van droogrand hebben we niets gezien en ook de onderkant van de sla was prima.” De slechte zomer beïnvloedde ook de watergift. Gemiddeld goot hij slechts twee maal per week, en nooit met meststoffen. “De grond speelt hierbij ook wel een rol. We zitten hier op redelijk zware grond en hebben standaard maar weinig uitspoeling. Dit jaar hadden we als voorraadbemesting kalknitraat gestrooid en kwamen we op een stikstofhoeveelheid van 220 tot 230 eenheden. Belangrijk vind ik vooral de pH; het liefst heb ik die tussen 6 en 6,3. Een nadeel van het vochtige weer

was dat we dit seizoen voor het eerst wat last van wit hadden.” De combinatie van ballonvaren - vooral in de avonduren -, kasteelt en vollegrondsteelt bevalt de teler prima. De arbeid voor de kasteelt neemt hij, samen met zijn vrouw Nancy, voor hun eigen rekening. In de vollegrondsperiode, vanaf half oktober, hebben ze extra uitzendkrachten. De maand november is altijd de meest spannende. Als het dan vriest is Patrick een maand ‘werkloos’; half december oogst hij pas de eerste alternatieve slasoortjes uit de kas. “Vorig jaar was november warm en droog, toen pakte de strategie erg goed uit!” 

Cosmopolia RZ

Patrick Popelier Egem (B) Zaaidata:

17 maart t/m 8 juli

Plantdata:

half april t/m 21 juli

Oogstdata:

25 mei t/m eind aug.

Plantdichtheid: 13,7 per m² Oogstgewicht:

470-530 g

Grondsoort: leem

De zomer kwam pas eind juli en was al met al gematigd. Door het groeizame klimaat onder glas, verliep de teelt zonder al te grote problemen. Dit gold zeker voor serres met ontsmette bodems en serres die vooraf leeg lagen of een andere voorvrucht hadden. Vooral vanaf augustus werden opmerkingen gehoord over de houdbaarheid, soms veroorzaakt door bruine nerven. Het advies is om zoveel mogelijk koel en ontsmet water te gebruiken voor het beregenen van de sla of naspoelen van het geoogste product. Het belang op de veilingen van een snelle en goede koeling is evident. Koeling in de gehele keten is een must om de consument het verse product te geven waar hij recht op heeft. Wat opvalt is dat jonge sla tot 47- 50 kilo, zeker in zessen geleverd, de beste bewaarresultaten heeft. Deze categorie voorziet de Belgische markt van de beste kwaliteit en zou eigenlijk altijd tot de beste prijsvorming moeten leiden. Om tijdig te starten in zomerse omstandigheden, zouden de categorieën 39 en 44 kilo samen kunnen worden aangeboden als lichte sla,

De teler van kassla heeft het afgelopen seizoen een kwalitatief goed product op de markt gezet, maar om de teelt levensvatbaar te houden is meer nodig. Ook jongeren moeten enthousiast worden gemaakt voor kassla. Op de Floriade bleek hier nog wel wat werk te liggen. Om de jeugd weer sla te laten kopen, hebben we nog een lange weg te gaan, maar kansen liggen er zeker. De smaak is goed en de bereiding vergt niet zoveel tijd als vaak verondersteld wordt. Dit mag ook wel eens gezegd worden: zo'n groot verschil is er niet, tussen kropsla en gesneden product. In alle segmenten hebben de rassen van Rijk Zwaan het afgelopen jaar prima gescoord. In het compacte segment waren dit Jannica RZ en Tahamata RZ, in het midden- en zware segment waren dit Cosmopolia RZ, Adantia RZ en Zendria RZ. Ook voor het komende jaar hebben we er alle vertrouwen in dat onze rassen aan uw wensen zullen voldoen.

Kans krijgen Voor 2013 verwachten we nog een kleine inkrimping van de kasslateelt in Nederland. Daarnaast hopen we dat de teelt weer in wat rustiger vaarwater komt. Dat het nitraatprobleem verholpen wordt en dat men eens vernuftig naar de residunormen kijkt. De nieuwe middelen hebben meestal 2 werkzame stoffen. Mits tijdig ingezet zijn de residuproblemen nihil. Toch wordt er meer ophef gemaakt over 7 keer bijna niks als bijvoorbeeld 3 keer wat meer. Sla zou de kans moeten krijgen om zich te profileren als lekker en gezond. Kropsla is een goedkoop product met een hoog rendement voor de consument. In tijden van recessie mag hier best extra bij stil worden gestaan. 

nadien de 47-50 kilo als zware sla en de 53-56 kilo als extra zware sla. Ook zou kunnen worden nagedacht over een aangepaste verpakking, om daarmee de houdbaarheid te bevorderen.

Ongelijkheid Soms wordt na enkele zomerronden een lichte ongelijkheid waargenomen, door een verouderde beregening, spuitdoppen of zoutplekken. Neem na iedere slateelt voldoende tijd om extra te gieten en zo de tweede steek voldoende nat te maken. Wat de rassen betreft blijft Cosmopolia RZ hoofdras voor een oogst van mei tot eind augustus. Van september tot half oktober zijn Zendria RZ en 42-166 RZ de oogstzekere rassen. 

Terug- en vooruitblik Nederland door Jeu Craenmehr

Rustiger vaarwater

5

6

Seeds &Services | Kassla | December 2012

wordt overkapt met een schaduwnet. Dit beschermt de plant niet alleen tegen een teveel aan zonlicht, maar ook tegen slagregens en een schaarse hagelbui.

Hydroponics wereldwijd steeds gangbaarder  Hydroteelt

in de highlands van Maleisië.

De slateelt op water groeit wereldwijd, waarbij in verschillende landen diverse aanleidingen bestaan. Of het nu gaat om plaatsgebrek, lichttekort, ziektedruk, of een van de andere vele factoren, één ding is zeker; hydroponics is de toekomst.

In de Benelux en in het Verenigd Koninkrijk zijn vooral de markteisen, het personeel en residunormen belangrijke factoren bij de keuze voor een hydroteelt. Supermarkten geven de voorkeur aan een product met wortelkluit; dit geeft door de betere houdbaarheid een lager afvalpercentage. Een geautomatiseerd systeem wordt aantrekkelijk gemaakt door de beperkte beschikbaarheid van personeel dat bekwaam én betaalbaar is. Hoewel de investeringskosten hoog zijn, blijft automatisering interessant door een hogere efficiëntie als resultaat. De druk vanuit milieuorganisaties is daarnaast hoog en zal nog toenemen. Supermarkten hanteren daarom strengere residunormen dan de wettelijk vastgestelde Europese normen. Een hydroteelt is in deze situatie sterk in het voordeel. Een van de grootste ‘hydrosuccessen’ van het afgelopen decennium is Salatrio, 1

Waar sommige streken licht teveel hebben, wordt het in andere gebieden bijna geen dag. In Scandinavië hebben alle hydrobedrijven daarom kunstmatige belichting. Dit geeft ze de mogelijkheid om gedurende de winter überhaupt sla te telen. Omdat belichting duur is, zijn vrijwel alle bedrijven voorzien van mobiele goten. Door de warmtestraling van de belichting verandert de morfologie van de plant. Door drie planten bij elkaar in één pot te brengen, behoudt de plant een goede kwaliteit met een aanvaardbaar gewicht (foto 2 en 5). Ook in Rusland en de Baltische staten kent men dit product en deze manier van telen.

ook wel Multicolor, Symphony sla of living lettuce genoemd. Deze mix van slatypes biedt consumenten een combinatie van ‘convenience en fresh’. Vers aangekocht en snel versneden voor een ‘mixed salad’; de populariteit hiervan overstijgt de landsgrenzen.

Open lucht Bij ons vond de hydroteelt oorspronkelijk vooral indoor plaats, maar ook de vollegrondsteler ziet steeds meer de noodzaak. Met een hydroteelt kan hij voldoen aan de nieuwe eisen van supermarkten: geen of minimale residuen en sla met wortelkluit (foto 3). Door in de open lucht op water te gaan telen, voorkomen telers problemen met mestactieplannen en boetes voor hoge reststikstofwaardes in de bodem. ‘Open lucht hydro’ is niet nieuw, want in landen als Australië gebeurt dit al tientallen jaren. De reden erachter is wel heel anders. In Australië, maar bijvoor2

beeld ook in Spanje, is watervoorziening een belangrijke factor. Beperkingen op gebied van water komen op vele plaatsen voor, bijvoorbeeld ook in het Midden-Oosten (foto 4) en Mexico. Maar niet overal waar het warm is heerst watergebrek. Het klimaat kan bijvoorbeeld ook invloed hebben op de ziektedruk. In subtropische gebieden hebben telers het niet makkelijk; zij zijn gedwongen om naar de Highlands te trekken. In hogere gebieden is de temperatuur milder en de luchtvochtigheid soms iets lager. Gebieden als Zuidoost-Azië en Zuid-Amerika kennen een professionele hydromarkt: hier worden echte kwaliteitsproducten geoogst.

Zonder daglicht Niet alleen in gebieden met weinig buitenlicht, maar ook in regio's zónder buitenlicht zet men sla op watergoten. In een zogenaamde ‘Plant Factory’ wordt volledig onder kunstlicht op meerdere lagen geteeld. Dit zien we vooral in Japan en Taiwan, waar gerechten meestal worden gewokt en gestoomd, om alle bacteriën te doden. Bij rauwe producten is food safety dan ook erg belangrijk. Terwijl wij sla als een alledaags product zien,

Gravelbedden In Zuid-Afrika is de hydroteelt ook al bekend; hier teelt men veel in gravelbedden (foto 1). Deze methode heeft lagere investeringskosten, maar vergt enige aandacht en hygiëne. De bedden liggen op een helling en zijn gevuld met kleine steentjes, zodat het water mooi langs de planten kan lopen. Deze NFT-teelt (nutrient film techniek) 3

is het in deze landen een groente voor de welvarende consument. Een hippe tendens, gestimuleerd door de overheid, is ‘Local to Local’. Ofwel: telen voor verkoop in de buurt. Bij ‘Rooftop Farming’ wordt bijvoorbeeld geteeld op gebouwen in de stad. Wordt dit de toekomst, telen op hoog niveau? Of wordt sla een bijproduct van een viskwekerij, ofwel aquaponics? Met het restwater van de visteelt, vol van voeding, kan zeer goed sla geteeld worden. Dit soort interessante ontwikkelingen zullen we zeker blijven volgen. Slateelten op water komen dus over de hele wereld voor. Van het Westen tot het Oosten, van het Noorden tot het Zuiden en in warme en koude streken. Hydroponics geeft dan ook een hoge efficiëntie én een lagere ‘CO2-voetafdruk’, omdat het energie- en waterverbruik per stuk lager ligt. Deze milieugraadmeter wordt steeds belangrijker in onze maatschappij en zal meer en meer de aankoopbeslissing van consumenten beïnvloeden.  5

Er bestaan verschillende niveaus van specialisatie in interacties tussen planten en ziekten of plagen. Het identificeren van dergelijke specialisatie vereist ingewikkelde analysemethodes. Vaststellen of een plant al of niet is aangetast door een specifieke belager, kan afhangen van de gebruikte analysemethode. Het is belangrijk, in het algemeen, te benadrukken dat de specialisatie van belagers van tijd tot tijd en van plaats tot plaats kan variëren, afhankelijk is van milieufactoren en dat nieuwe biotypen van plaagveroorzakers of fysio’s van pathogenen kunnen ontstaan die resistentie kunnen doorbreken. Immuniteit: een plantenras wordt niet aangetast door een specifieke plaag of ziekte. Resistentie: het vermogen van een plantenras om de groei en ontwikkeling van een specifieke plaag of ziekte te beperken alsmede de schade die zij veroorzaakt in vergelijking met vatbare plantenrassen onder vergelijkbare milieuomstandigheden en plaag- of ziektedruk. Deze plantenrassen kunnen echter wel enige ziektesymptomen of schade vertonen onder hoge plaagof ziektedruk. Twee niveaus van resistentie worden gedefinieerd: Hoge resistentie (HR): plantenrassen beperken de groei en ontwikkeling van een specifieke plaag of ziekte onder normale plaag- of ziektedruk sterk in vergelijking met vatbare rassen. Deze plantenrassen kunnen echter wel enige ziektesymptomen of schade vertonen onder hoge plaag- of ziektedruk. Intermediaire resistentie (IR): plantenrassen beperken de groei en ontwikkeling van een specifieke plaag of ziekte, maar kunnen meer symptomen vertonen in vergelijking met hoog resistente rassen. Intermediair resistente plantenrassen zullen minder ernstige ziektesymptomen of schade vertonen dan vatbare plantenrassen onder vergelijkbare milieuomstandigheden en/of plaag- of ziektedruk. Vatbaar: het onvermogen van plantenrassen om de groei en ontwikkeling van een specifieke plaag of ziekte te beperken. Indien in een resistentiecode t.a.v. een bepaald ras wordt verwezen naar bepaalde biotypen of stammen waartegen resistentie wordt geclaimd, dan betekent dit dat geen resistentie wordt geclaimd tegen andere biotypes of stammen van dezelfde plaag of ziekte. Indien in een resistentiecode niet wordt verwezen naar biotypen of stammen waartegen resistentie wordt geclaimd, dan betekent dit dat resistentie alleen wordt geclaimd tegen bepaalde niet nader gespecificeerde biotypen of stammen. Beschrijvingen, illustraties, teeltadviezen en elke andere informatie in welke vorm dan ook van Rijk Zwaan, bijvoorbeeld over de houdbaarheidsdatum, zaai-, plant- en oogstdata, zijn zo nauwkeurig mogelijk afgestemd op ervaringen in proeven en praktijk. Rijk Zwaan aanvaardt echter in geen enkel geval aansprakelijkheid voor schade die voortvloeit uit het gebruik van zulke beschrijvingen, illustraties, teeltadviezen en informatie. De koper/gebruiker is zelf verantwoordelijk voor de juiste opslag van de zaden en dient zelf te beoordelen of de zaken en teeltadviezen geschikt zijn om voor de beoogde teelten respectievelijk onder de lokale omstandigheden te worden gebruikt. Opname van een ras in deze uitgave betekent niet automatisch dat dit ras beschikbaar is voor exploitatie; het kan alleen voor beproeving beschikbaar zijn. Voor meer informatie kunt u contact opnemen met Rijk Zwaan (www.rijkzwaan.nl). De foto's in deze uitgave demonstreren de types waartoe de genoemde rassen behoren en niet alle rassen als zodanig. Deze foto’s vormen geen enkele garantie, expliciet noch impliciet, t.a.v. de prestaties van het gewas.

Teeltadviseurs/vertegenwoordigers

4

RIJK ZWAAN NEDERLAND B.V. Jeu Craenmehr Mobiel +31 (0)6 53 29 89 92 [email protected]

Rik Van Laere Mobiel +32 (0)475 45 64 44 [email protected]

Maarten van Geest Mobiel +31 (0)6 53 43 39 20 [email protected]

Peter Scheire Mobiel +32 (0)475 25 87 35 [email protected]

Wim in ’t Groen Mobiel +31 (0)6 53 29 89 91 [email protected]

Koen T’Syen Mobiel +32 (0)475 84 01 68 [email protected]

Rijk Zwaan Nederland B.V. Burgemeester Crezéelaan 40 Postbus 40, 2678 ZG De Lier, Nederland Tel. +31 (0)174 53 23 00 E-mail [email protected] www.rijkzwaan.nl

ZAADHANDEL HOLLANDIA NV BELGIË Marc Celis Mobiel +32 (0)475 84 01 70 [email protected]

ACCOUNTMANAGERS BENELUX Accountmanager trade & retail Maarten van der Leeden Mobiel +31 (0)6 12 98 48 07 [email protected]

Zaadhandel Hollandia nv Westkaai 8, 2170 Merksem, België Tel. +32 (0)3 647 06 07 E-mail [email protected] www.hollandia.be

Accountmanager plantenkwekers Peter Reinders Mobiel +31 (0)6 51 16 61 28 [email protected]

7

Christiaan Vogelaar:

“De temperatuur liep op tot 36 graden, maar Cosmopolia RZ kwam er prima doorheen!” Wilt u reageren op artikelen uit deze RZ Seeds & Services? Stuur dan een e-mail naar [email protected]. Uw reactie wordt zeer op prijs gesteld.

Rijk Zwaan Nederland B.V. | Burgemeester Crezéelaan 40 | 2678 KX De Lier | Nederland | www.rijkzwaan.nl Zaadhandel Hollandia nv | Westkaai 8 | 2170 Merksem | België | www.hollandia.be