SECUNDAIR ONDERWIJS
Onderwijsvorm:
TSO
Graad:
tweede graad
Jaar:
eerste en tweede leerjaar
Studiegebied:
Personenzorg
Studierichting:
SOCIALE EN TECHNISCHE WETENSCHAPPEN SPECIFIEK GEDEELTE
Vak(ken):
PV Praktijk huishoudkunde TV Huishoudkunde
Leerplannummer:
2006/032
3/3 lt/w 2/2 lt/w
(vervangt 2004/023) Nummer inspectie:
2004 / 23 // 1 / O / SG / 2H / II / / D/ 2004 / 24 // 1 / O / SG / 2H / II / / D/ (vervangt 2004 / 23 // 1 / S / SG / 1 / II / / V/06 2004 / 24 // 1 / S / SG / 1 / II / / V/06)
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen PV Praktijk huishoudkunde (1e leerjaar: 3 lestijden/week, 2e leerjaar: 3 lestijden/week)
1
INHOUD 1. Visie ......................................................................................................................................................2 2. Beginsituatie .........................................................................................................................................3 3. Algemene doelstellingen ......................................................................................................................4 4. Leerplandoelstellingen / leerinhouden..................................................................................................5 5. Pedagogisch-didactische wenken en timing ..................................................................................... 12 6. Minimale materiële vereisten............................................................................................................. 18 7. Evaluatie ............................................................................................................................................ 22 8. Bibliografie......................................................................................................................................... 24
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen PV Praktijk huishoudkunde (1e leerjaar: 3 lestijden/week, 2e leerjaar: 3 lestijden/week)
2
1. VISIE De studierichting ‘Sociale en technische wetenschappen’ (STW) legt de nadruk op drie centrale componenten: •
de sociale component beoogt de ontwikkeling van de persoonlijkheid van de leerling in zijn sociale dimensie m.a.w. de mens die zich bij al zijn activiteiten bekommert om het welzijn van zijn medemens en die zijn sociale verantwoordelijkheid opneemt;
•
de technische component beoogt de ontwikkeling van vaardigheden die nodig zijn om producten tot stand te brengen en op een kritisch verantwoorde manier te consumeren. Het gaat hierbij om het geheel van bewerkingen en activiteiten m.a.w.om de mens die handelt;
•
de wetenschappelijke component beoogt het nadenken over ‘wat, hoe en waarom’ iets moet gebeuren of gebeurd is. Om al zijn activiteiten oordeelkundig te laten verlopen, steeds te verbeteren en aan te passen aan de noden van de tijd heeft de mens nood aan wetenschappelijke kennis, m.a.w. de mens die denkt.
In de studierichting STW staat bijgevolg de sociaal, de technisch en de wetenschappelijk ingestelde mens centraal. In concrete situaties worden de leerinhouden gericht op het voldoen van diverse behoeften van mens en milieu, alle activiteiten zijn bewust gericht op de ontwikkeling van de sociale ingesteldheid en de verantwoordelijkheidszin van het individu. De leerlingen maken aanvankelijk kennis met de doelstelling en de inhoud van de studierichting ‘Sociale en technische wetenschappen’. Nadien wordt het menselijk handelen in tal van facetten behandeld en gerelateerd aan de menselijke behoeften. Het ‘kwaliteitsbewust’ handelen vormt de kern en de synthese van alle handelen waaronder alle andere items kunnen worden geduid. De behoefte aan voeding in functie van de gezondheid wordt grondig uitgewerkt en nadien in de praktijk getoetst. Dit gebeurt op een proefondervindelijke en/of vergelijkende wijze o.m. via de bereiding van eenvoudige gerechten. Maaltijden kunnen slechts naar het einde van het schooljaar als syntheseoefening worden ingelast. De bereidingen berusten op elementaire basistechnieken, eenvoudige en courant verkrijgbare producten die voor een voedingsstof representatief zijn. De begrippen veiligheid, hygiëne, ergonomie, werkorganisatie en verantwoord omgaan met grondstoffen worden geïntroduceerd en geïmplementeerd in praktijkoefeningen. De absolute voorrang wordt gegeven aan de kwalitatieve verbetering van de voedselbehandeling. Iedere stap, elk onderdeel wordt afzonderlijk geobserveerd en geanalyseerd. De nodige handelingen en technieken worden hierbij aangeleerd, geëxperimenteerd en verbeterd. De klemtoon ligt ook op de analyse van de voedingsmiddelen. Deze analyse gebeurt in functie van de voedselbehandeling inzonderheid met het oog op de bereiding van eenvoudige maaltijden op basis van gekende en nieuwe basistechnieken met rijkere voedingsmiddelen. Daarenboven geniet het aankoop- en verwerkingsproces de verdere aandacht. Een aantal thema’s worden als een geïntegreerd project uitgewerkt. Deze thema’s worden samen met TV Opvoedkunde/huishoudkunde (zie het betrokken leerplan) in realiteitsgebonden activiteiten omgezet. Het is de bedoeling dat de leerlingen zich de kennis, vaardigheden en attitudes binnen dit themagebied vanuit een concrete context als een competentie eigen maken.
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen PV Praktijk huishoudkunde (1e leerjaar: 3 lestijden/week, 2e leerjaar: 3 lestijden/week)
3
2. BEGINSITUATIE Tot het eerste leerjaar van de tweede graad Sociale en technische wetenschappen worden volgende leerlingen als regelmatige leerling toegelaten: •
de regelmatige leerlingen die het tweede leerjaar van de eerste graad met vrucht hebben beeindigd of zij die houder zijn van een getuigschrift van de eerste graad van het secundair onderwijs, behaald via de examencommissie van de Vlaamse Gemeenschap;
•
de regelmatige leerlingen die het eerste leerjaar van de tweede graad van het beroepssecundair onderwijs met vrucht hebben beëindigd, onder de volgende voorwaarde: gunstig advies van de toelatingsklassenraad;
•
de regelmatige leerlingen van het buitengewoon secundair onderwijs, onder de volgende voorwaarden: - gunstig en gemotiveerd advies van de toelatingsklassenraad; - de Gemeenschapsminister of zijn gemachtigde als dusdanig beslist op aanvraag van de directeur van de betrokken instelling voor voltijds secundair onderwijs.
Concreet treffen we volgende leerlingen aan: • diegenen die sociale technische wetenschappen in de eerste graad volgden, zij bezitten een initiële basiskennis aangaande voeding en voedselbehandeling; • diegenen die een andere basisoptie in de eerste graad volgden, zij beschikken over weinig of geen voorkennis aangaande de voeding.
Algemeen kunnen we stellen, dat de leerlingengroep soms een heterogene groep kan zijn waarvan sommigen op het “sociaal en maatschappelijk terrein” een -eerste- basiskennis hebben verworven, enerzijds op basis van de vakoverschrijdende eindtermen sociale vaardigheden, gezondheids- en milieueducatie, anderzijds verworven uit buitenschoolse ervaringen.
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen PV Praktijk huishoudkunde (1e leerjaar: 3 lestijden/week, 2e leerjaar: 3 lestijden/week)
4
3. ALGEMENE DOELSTELLINGEN Kennis • • • • • • •
inzicht hebben in de verschillende behoeften van de mens; het bekomen, behouden en/of verbeteren van een goede fysische en psychische gezondheid; voedingsstoffen analyserend bestuderen en basistechnieken vergelijkend toepassen om een optimaal rendement te bekomen; inzien dat men de eigen voedingsgewoonten kan bepalen en bijsturen; inzicht hebben in de randvoorwaarden m.b.t. het productief en consumptief handelen; op een positieve wijze omgaan met materialen in het bijzonder met water, lucht, bodem en energie; technieken kennen met betrekking tot het beoordelen van de kwaliteit van een product of dienst.
Vaardigheden • • • • • • •
verschillende voedingsmiddelen observerend en/of experimenterend onderzoeken en voor elk de meest doeltreffende bereidingswijze vastleggen; opdrachten analyseren, oplossingen formuleren en kiezen, een plan opstellen en uitvoeren, de resultaten evalueren en bijsturen; op basis van objectieve criteria een ‘waarneming’ mondeling en schriftelijk verwoorden; besluiten trekken en formuleren; hygiënisch, veilig, ergonomisch, milieubewust, sociaal, zintuiglijk, esthetisch en creatief, economisch en kwaliteitsbewust handelen; op een kritische manier consumeren; de werktijd kunnen plannen.
Attitudes • • • • • • • • • •
een houding ontwikkelen die ten goede komt van het individu, de maatschappij en het leefmilieu; in een team kunnen samenwerken; bij een taakverdeling een opdracht aanvaarden die niet de meest interessante is; een opdracht tot het einde kunnen afwerken; relativiteitszin en acceptatie kunnen opbrengen ten opzichte van de leefgewoonten van anderen; anderen kunnen waarderen; op een gepaste wijze kritiek kunnen uiten en aanvaarden; in een discussie ongelijk kunnen toegeven; bereid zijn om mee te ijveren voor natuurbescherming; spontaan gericht zijn op de samenhang tussen verschillende disciplines m.b.t. het sociaal, technisch en wetenschappelijk handelen.
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen PV Praktijk huishoudkunde (1e leerjaar: 3 lestijden/week, 2e leerjaar: 3 lestijden/week)
5
4. LEERPLANDOELSTELLINGEN / LEERINHOUDEN LEERPLANDOELSTELLINGEN
Decr. nr.
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen 1
Eigentijds basismaterieel en -uitrusting vlot hanteren.
1
Uitrusting
1.1
Werken in de didactische keuken
•
keukenhulpmiddelen
De juiste keukenhulpmiddelen kiezen, gebruiken en onderhouden.
Een instructiefiche van de elektrische apparaten lezen en begrijpen.
•
Groot o.m.: keukenrobot, handmixer, staafmixer, stoomkoker, grill, frituurketel …
•
Klein o.m.: aardappelmes, klopper, pannenlikker, snijplanken …
•
Schort en hoofddeksel
1.2
Meubilair: keukenkasten en -laden
1.3
Huishoudapparaten
•
Soorten kookfornuizen (gas/elektrisch)
•
Soorten ovens: (traditioneel/warme lucht/gecombineerd)
•
Microgolfoven
•
Dampkap
•
Vaatwasmachine
•
Koelkast/diepvriezer
1.4
Sanitaire toestellen
•
Spoelbak
•
Handwasbak
•
Uitgietbak
•
Vuilnisbakken
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen PV Praktijk huishoudkunde (1e leerjaar: 3 lestijden/week, 2e leerjaar: 3 lestijden/week)
6
LEERPLANDOELSTELLINGEN
Decr. nr.
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen 2
2
Sociaal handelen (als geïntegreerd project met TV Opvoedkunde/huishoudkunde – Beleefdheidsregels en etiquette)
Binnen een gezinscontext de tafel kunnen dekken voor een ontbijt, een middagmaal en een avondmaal.
2.1
Maaltijden in het dagelijks leven: ontbijt, middagmaal, avondmaal
•
Tafel dekken op een eenvoudige, eigentijdse wijze
De basisnormen i.v.m. de tafeletiquette kunnen toepassen.
•
Tafeletiquette
Voor een speciale gelegenheid één volledige activiteit voorbereiden en uitwerken.
2.2
Speciale gelegenheden (o.m. verjaardag, seizoengebonden feesten en feesten aan leeftijdsgebonden vieringen, tuinfeest, barbecue)
•
Gerechten opzoeken i.f.v. de gelegenheid, seizoen, budget
•
Planning opmaken
•
Bestelling opmaken
•
Inkopen doen (U)
•
Uitnodigingen maken
•
Sfeer creëren
•
Tafel dekken
•
Tafeldecoratie
•
Tafeletiquette volgens de gelegenheid
•
Opdienen en afruimen
3
Gezond handelen: voedselbehandeling
Het begrippenkader i.v.m. voedselbehandeling in de praktijk correct hanteren.
3.1
Begrippenkader
•
Basisprincipe (herhaling theoretische onderbouw)
Op een eenvoudige en wetenschappelijk correcte manier de basis-
•
Basistechniek (praktijk)
De regels van de etiquette toepassen bij het ontvangen van gasten.
3
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen PV Praktijk huishoudkunde (1e leerjaar: 3 lestijden/week, 2e leerjaar: 3 lestijden/week) Decr. nr.
7
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen principes en basistechnieken uitvoeren met maximaal behoud van de • voedingswaarde.
Zelfstandig recepten opzoeken.
Voedingsmiddelen voorbereiden met maximaal behoud van de voedingsstoffen.
De grondstoffen verwerken met de juiste techniek. Basistechnieken en –principes beheersen en efficiënt toepassen in de bereiding van een gerecht.
Basisbereiding
3.2
Informatiemiddelen i.v.m. voedselbehandeling
•
Schriftelijke bronnen
•
Auditieve bronnen
•
Audiovisuele bronnen
•
ICT en internet
3.3
Voorbereiden van voedingsmiddelen
•
Reinigen
•
Spoelen
•
Wassen
•
Verdelen en verkleinen van voedingsmiddelen •
Snijden
•
Hakken
•
Malen
•
Raspen
•
Knippen
3.4
Bereiden van voedingsmiddelen o.m.:
•
Koken en blancheren
•
Stomen
•
Bakken in de pan
•
Bakken in de oven
•
Carameliseren
•
Frituren
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen PV Praktijk huishoudkunde (1e leerjaar: 3 lestijden/week, 2e leerjaar: 3 lestijden/week)
8
LEERPLANDOELSTELLINGEN
Decr. nr.
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen •
Stoven
•
Pocheren
•
Roosteren
•
Braden
•
Paneren
•
Gratineren
•
Garen in de microgolf
•
Roerbakken
•
Binden met zetmeel
3.5
Synthese: optimale voeding
Een eenvoudige optimale maaltijd bereiden en serveren.
•
Uitvoeren van een eenvoudige optimale maaltijd
Het product en het eigen aandeel in het proces kritisch evalueren.
•
Evaluatie van het gezond handelen
4
Hygiënisch handelen
4.1
Herkenbaarheid van HACCP-richtlijnen in de keuken en in de praktijk
4.2
Hygiëne in de keuken
•
Het lokaal
•
De uitrusting
•
De grondstoffen
4.3
Hygiënisch bewaren van voedsel
•
Voedsel hygiënisch houden
4 De basisprincipes van de HACCP-richtlijnen in de dagelijkse werking in de keuken herkennen en toepassen.
Spontaan de hygiënenormen in de didactische keuken toepassen.
De basistechnieken reinigen en wassen van voedingsmiddelen toepassen.
•
Basistechniek: reinigen en wassen van voedingsmiddelen
•
Een representatief gerecht bereiden
Voedingsmiddelen verantwoord bewaren en conserveren.
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen PV Praktijk huishoudkunde (1e leerjaar: 3 lestijden/week, 2e leerjaar: 3 lestijden/week)
9
LEERPLANDOELSTELLINGEN
Decr. nr.
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen
5
•
Gebruik van koelkast
•
Gebruik van diepvriezer (blancheren)
•
Gebruik van suiker, azijn
5
Veilig handelen
5.1
Veilig omgaan met
•
Elektrische toestellen in de woning
•
Materieel en materiaal (o.m. onderhoudsproducten)
Giftige kamerplanten kunnen onderscheiden van niet-giftige.
•
Kamerplanten
Een bijsluiter lezen en begrijpen.
•
Medicatie
5.2
Veilig gedrag op openbare plaatsen
5.3
Veilig gedrag als zwakke weggebruiker: ‘Zien en gezien worden’
6
Milieubewust handelen
Voedingsmiddelen garen in water met een minimum aan water- en energieverbruik.
6.1
Zuinig omgaan met water en energie (o.m. gebruik van het fornuis, microgolfoven, hoge drukkookpan).
Milieusparend aankopen.
6.2
Zuinig omgaan met producten en verpakkingen
Afval sorteren.
6.3
Selectief afval beheren.
7
Kwaliteitsbewust handelen
7.1
Aankopen voor een praktijkles
7.2
Taal van het etiket
7.3
Proces- en productkwaliteit
•
Beoordelen van
Elektrische toestellen op een veilige manier gebruiken en onderhouden. Een instructiefiche lezen en begrijpen. Materieel en materiaal gebruiken volgens instructies en/of gebruiksaanwijzing.
Voorzorgen treffen om de veiligheid te verhogen als zwakke weggebruiker. Spontaan de verkeersvoorschriften respecteren. 6
7 In eigen handelen een kritische houding aannemen met het oog op kwaliteit en kwaliteitsverbetering.
De principes van kwaliteitszorg op een opgegeven opdracht toepassen.
•
Gerechten (zelfgemaakte en kant-en-klare
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen PV Praktijk huishoudkunde (1e leerjaar: 3 lestijden/week, 2e leerjaar: 3 lestijden/week)
10
LEERPLANDOELSTELLINGEN
Decr. nr.
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen gerechten) •
8 Tijdens het werken een correcte houding aannemen. Een huishoudelijke taak efficiënt uitvoeren.
9
Aangeboden materialen op een creatieve en esthetische manier verwerken.
10
Voedingsmiddelen tot visueel aantrekkelijke gerechten verwerken.
Decoratief werkstuk
•
Oplossingen voor kwaliteitsbevordering uitwerken
8
Ergonomisch handelen
8.1
Ergonomisch en rationeel werken
8.2
Optimaal gebruik van de huiselijke infrastructuur
•
In de didactische keuken
•
Onderhoud lokaal
•
Bij werkzaamheden als strijken
8.3
Inrichting van de werkpost
9
Esthetisch en creatief handelen
9.1
Materialen
•
Bloemen en planten (o.m. bloemstukje)
•
Vind- en waardeloos materiaal (o.m. eenvoudig knutselwerk)
9.2
Grondstoffen: voedingsmiddelen (hartig, zoet)
10
Waarnemend handelen
10.1
Visuele aantrekkelijkheid van voedingsmiddelen
•
Kleur
•
•
Behoud
•
Combinaties
Vorm •
Natuurlijke vorm
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen PV Praktijk huishoudkunde (1e leerjaar: 3 lestijden/week, 2e leerjaar: 3 lestijden/week)
11
LEERPLANDOELSTELLINGEN
Decr. nr.
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen • • In concrete situaties oog hebben voor smaak en geur. Invloed van bereidingswijzen op smaak, geur, kleur en vorm van de voedingsmiddelen beoordelen.
Fantasievorm
Opmaak van borden en schotels
10.2
Organoleptische aantrekkelijkheid van voedingsmiddelen
•
Smaak
•
•
Behouden
•
Bevorderen (gebruik van kruiden)
•
Wijzigen
Geur (aroma) •
Behouden
•
Wijzigen
•
Smaakvolle en aromatische gerechten bereiden
11
11
Economisch handelen (U)
U
11.1
Beheer van het gezinsbudget en jongerenbudget
•
Prijsbewust aankopen en verbruiken
11.2
Simulatieoefeningen i.v.m. budgetbeheer o.m.
•
Geschenken kopen
•
Gasten ontvangen
•
Feestkledij
In concrete situaties elementen aangeven om prijs- en energiebewust te handelen.
Een opdracht met een bepaald budget uitvoeren.
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen PV Praktijk huishoudkunde (1e leerjaar: 3 lestijden/week, 2e leerjaar: 3 lestijden/week)
12
5. PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN EN TIMING Algemeen De praktijk is voornamelijk gericht op het concreet uitvoeren en toetsen van de theoretische inzichten. Tijdens de praktijklessen worden basistechnieken en een rationele werkwijze aangeleerd. Daarbij wordt telkens de nadruk gelegd op de verschillende werkwijzen, het juiste gebruik van materieel en het creatief omgaan met materiaal. Het onderhoud van het materieel, de apparatuur en de omgeving worden systematisch aangepakt, met voortdurende aandacht voor gezondheid, veiligheid, hygiëne en milieu. Bij de keuze van de oefeningen en opdrachten houdt men rekening met: -
de inbreng van de leerling;
-
de verscheidenheid aan te gebruiken materiaal;
-
het stelselmatig verhogen van de moeilijkheidsgraad (meer zelfstandig in meer complexe situaties eigen aan de studierichting);
-
het verhogen van de zelfwerkzaamheid;
•
de vakwerkgroep zal de lijnen uitstippelen die uitgewerkt worden in de vakken TV Huishoudkunde en PV Huishoudkunde zodat de leerstofafbakening duidelijk is in het 1e en in het 2e jaar van de tweede graad (zowel horizontaal als verticaal);
•
bovendien zal intervakgroepenoverleg noodzakelijk zijn met TV Opvoedkunde/huishoudkunde. Met name het gezamenlijk utwerken van een geïntegreerd project zoals aangegeven in het leerplan Huishoudkunde als in het leerplan TV Opvoedkunde/huishoudkunde maakt deze samenwerking noodzakelijk. In de jaarplanning zal dit moeten opgenomen worden;
•
bij de opmaak van het jaarplan wordt rekening gehouden met volgende elementen: - het reële lessenrooster, t.t.z. de wijze waarop de lesuren TV en PV in het rooster voorkomen; - de samenwerking met andere vakken; -
de mogelijke samenzetting van het 1e en 2e leerjaar;
-
de beschikbare uitrusting en infrastructuur;
•
op geregelde en bij het begin van het schooljaar vastgelegde tijdstippen, worden vakgroepvergaderingen georganiseerd. Deze vergaderingen kunnen zowel een vakgebonden of een vakoverschrijdend karakter aannemen;
•
tijdens deze vergaderingen kunnen o.m. volgende onderwerpen aan bod komen: -
opmaken en realiseren van de jaarplannen (werkinstrument, eenvormigheid);
-
samen nadenken over vakdoelstellingen, prioriteiten in het leerplan, belang van de vakken binnen de studierichting;
-
horizontale en verticale samenwerking;
-
nadenken over handboeken, leermiddelen en didactische uitrusting;
-
organiseren van binnenklasdifferentiatie, individuele remediëring bij leerachterstanden extra begeleiding van leerlingen, leerlingenvolgsysteem;
-
gebruik maken van uniforme vakterminologie;
-
bepalen van inhoud en structuur van de leerlingencursus;
-
integreren van attitudes;
-
opstellen van evaluatiecriteria en hun onderlinge verhouding;
-
eenduidige en doorzichtige rapportering aan leerlingen en ouders;
-
opstellen van evaluatievragen, een vragenbank;
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen PV Praktijk huishoudkunde (1e leerjaar: 3 lestijden/week, 2e leerjaar: 3 lestijden/week) -
inrichten en gebruiken van de vaklokalen;
-
organiseren van pedagogisch-didactische uitstappen;
-
afspraken over het nascholingsaanbod;
-
deelnemen aan vakoverschrijdende projecten, wedstrijden.
13
Groot belang dient gehecht te worden aan het planmatig werken. Wij adviseren het volgen van het OVUR-schema zoals dat in vele praktijksituaties schematisch is terug te vinden: -
O = oriënteren op de opdracht (planning);
-
V = voorbereiden van de opdracht (voorbereiden);
-
U = uitvoeren van de opdracht (uitvoeren);
-
R = reflecteren (evalueren van de uitgevoerde opdracht).
De opsplitsing in diverse vormen van handelen in dit leerplan is eerder kunstmatig. Doorheen alle lessen komen de inhouden die hier opgesplitst staan, geïntegreerd voor. Sommige ook geïntegreerd met het leervak TV Opvoedkunde/huishoudkunde.
Nr. 1
Pedagogisch-didactische wenken Aandacht besteden aan de juiste terminologie van materieel en uitrusting.
Timing 12 LT
Plaats en inventaris van materieel en uitrusting steeds in acht nemen. Via eenvoudige bereiding elementaire vaardigheden aanleren o.m. meten, wegen en gebruik van keukenuitrusting. 2
In functie van de aard van het bezoek voorkomen, houding en gedrag bespreken en inoefenen, door middel van communicatieoefeningen o.m. rollenspel (in coördinatie met TV Opvoedkunde/ huishoudkunde).
18 LT
Bij de organisatie van een feestje alle voorziene items van sociaal handelen aan bod laten komen. O.m. rekening houden met: -
de inbreng van de leerlingen;
-
omgang met andere culturen;
-
schoolorganisatorische omstandigheden. De activiteit i.v.m. speciale gelegenheden kan ook buitenschools gebeuren (bijv. in een kleuterklas, bejaardentehuis).
Documentatie aanleggen. Videobeelden gebruiken. 3
Begrippenkader met praktische voorbeelden illustreren. Per voedingsstof een representatief voedingsmiddel uitwerken in het 2e jaar. In functie van het optimale behoud van de eigenschappen van iedere voedingsstof de meest geschikte basistechniek, aanwenden van aangepaste keukenhulpmiddelen om een representatief gerecht uit te werken. Overeenkomstig de behandelde basistechniek, het basisprincipe en het gebruikte keukenhulpmiddel wordt een representatief gerecht uitgewerkt. Afhankelijk van het lesonderwerp worden vergelijkende en proefondervindelijke studies als didactische werkvorm aanbevolen. Voor het gebruik van hulpmiddelen bij het analyseren van voedingsmiddelen verwijzen we naar http://www.vig.be/homepage.asp; je vindt er ook info over de toepassing van de voedingsdriehoek voor Marokkanen en Turken (deze website van het Vlaams Insti-
150 LT
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen PV Praktijk huishoudkunde (1e leerjaar: 3 lestijden/week, 2e leerjaar: 3 lestijden/week) Nr.
Pedagogisch-didactische wenken
14
Timing
tuut voor Gezondheidspromotie bevat heel veel linken naar sites die didactisch materiaal aanbieden aangepast aan het onderwijsniveau) Bij de uitwerking van gerechten wordt het meest voor de hand liggend informatiemiddel gebruikt o.m. kookboek, videorecept. Uitgevoerde technieken alsook het gebruikte materieel kritisch analyseren, plannen, uitvoeren en evalueren. 4
KB inzake de algemene voedingsmiddelenhygiëne dd. 07-02-1997 als uitgangsbasis gebruiken.
24 LT
HACCP-principes aanhalen en in concrete situaties toepassen. Concrete hygiëneknelpunten in teamverband ontdekken en oplossingen uitvoeren. Afspraken maken en naleven i.v.m. orde en hygiëne: informatieplan/reglementering opstellen. Basistechnieken via demonstratie aanleren. Koelkast en diepvriezer geregeld onderhouden. 5
Gebruik maken van documentatie en de keurmerken op de toestellen.
19 LT
Steeds wijzen op het belang van de instructiefiche bij de toestellen. Artikels over ongevallen uit kranten gebruiken als uitgangspunt om concrete situaties aan te bieden waarin de leerlingen zichzelf en hun veilig/onveilig gedrag herkennen. In functie van het veilig gebruik van elektrische apparaten een voor de hand liggend gerecht bereiden zoals: -
sapcentrifuge: vruchtensap;
-
wafelijzer: wafels.
Gidsen over kamerplanten gebruiken. Medicatie: wijzen op het gevaar van zelfmedicatie; rekening houden met de gegevens die op de bijsluiter vermeld staan. Op een openbare plaats gezamenlijk de risico’s inventariseren en de voorzorgsmaatregelen bespreken. Aanschouwelijkheid bevorderen door krantenknipsels te gebruiken, pictogrammen te analyseren, verkeerspark te bezoeken. 6
Verpakkingen: milieuvriendelijke verpakkingen stimuleren, glas, karton, …
12 LT
Water: video ‘Frans en Els sparen water’. Energie: verbruik en prijzen vergelijken. Goede gewoonten bijbrengen in verband met aankoop, gebruik en verbruik van producten. Bezoek brengen aan een containerpark. Contact opnemen met een milieuambtenaar om kennis te maken met de plaatselijke mogelijkheden. Proefondervindelijke studie: voedingsmiddelen koken in veel water, in weinig water, op lage energiestand, op hoge energiestand. Aankopen doen voor en bereiden van o.m. een lunchpakket, een picknick, … Containerpark bezoeken of mini-containerpark aanleggen. Overigens wordt – indien daar een mogelijkheid voor is - elke concrete situatie aangewend om milieubewust handelen te verduidelijken. 7
Documentatie aanleggen.
18 LT
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen PV Praktijk huishoudkunde (1e leerjaar: 3 lestijden/week, 2e leerjaar: 3 lestijden/week) Nr.
Pedagogisch-didactische wenken
15
Timing
Videobeelden gebruiken. 8
Gebruik maken van schetsen en videofilm.
12 LT
In functie van ergonomie eenvoudige huishoudelijke taken uitvoeren o.m. bereidingen, strijk van platte stukken, onderhoud. 9
Decoratieve werkstukjes maken met een vooraf bepaald budget, naargelang de periode van het jaar.
24 LT
Inspelen op trends, belangstellingspunten en de mogelijkheden van de leerlingen en de school. De afgewerkte stukjes krijgen een plaats in de klas/ school of worden als cadeau aangeboden. 10
Gerechten bereiden waarbij de sensorische eigenschappen ten volle tot hun recht komen.
12 LT
Beide items worden best op een gecoördineerde wijze behandeld. Overigens wordt in alle lessen als zich de gelegenheid voordoet dit items mee besproken. 11
Via reële voorbeelden komen tot besparingstips in verband met voeding, kleding, onderhoud, interieur, ontspanning …
U
Eventueel een bezoek brengen aan een kringloopcentrum. Gebruik maken van prijscatalogi, folders, e.a.
Vakoverschrijdende eindtermen 1. Wat? Vakoverschrijdende eindtermen (VOET) zijn minimumdoelstellingen, die – in tegenstelling tot de vakgebonden eindtermen – niet gekoppeld zijn aan een specifiek vak, maar door meerdere vakken of onderwijsprojecten worden nagestreefd. De VOET worden volgens een aantal vakoverschrijdende thema's geordend: leren leren, sociale vaardigheden, opvoeden tot burgerzin, gezondheidseducatie, milieueducatie en muzisch-creatieve vorming. De school heeft de maatschappelijke opdracht om de VOET volgens een eigen visie en stappenplan bij de leerlingen na te streven (inspanningsverplichting). 2. Waarom? Het nastreven van VOET vertrekt vanuit een bredere opvatting van leren op school en beoogt een accentverschuiving van een eerder vakgerichte ordening naar meer totaliteitsonderwijs. Door het aanbieden van realistische, levensnabije en concreet toepasbare aanknopingspunten, worden leerlingen sterker gemotiveerd en wordt een betere basis voor permanent leren gelegd. VOET vervullen een belangrijke rol bij het bereiken van een voldoende brede en harmonische vorming en behandelen waardevolle leerinhouden, die niet of onvoldoende in de vakken aan bod komen. Een belangrijk aspect is het realiseren van meer samenhang en evenwicht in het onderwijsaanbod. In dit opzicht stimuleren VOET scholen om als een organisatie samen te werken. De VOET verstevigen de band tussen onderwijs en samenleving, omdat ze tegemoetkomen aan belangrijk geachte maatschappelijke verwachtingen en een antwoord proberen te formuleren op actuele maatschappelijke vragen. 3. Hoe te realiseren? Het nastreven van VOET is een opdracht voor de hele school, maar individuele leraren kunnen op verschillende wijzen een bijdrage leveren om de VOET te realiseren. Enerzijds door binnen hun eigen vakken verbanden te leggen tussen de vakgebonden doelstellingen en de VOET, anderzijds door thematisch onderwijs (teamgericht benaderen van vakoverschrijdende thema's), door projectmatig werken (klas- of schoolprojecten, intra- en extra-muros), door bijdragen van externen (voordrachten, uitstappen). Het is een opdracht van de school om via een planmatige en gediversifieerde aanpak de VOET na te streven. Ondersteuning kan gevonden worden in pedagogische studiedagen en nascholingsinitiatieven,
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen PV Praktijk huishoudkunde (1e leerjaar: 3 lestijden/week, 2e leerjaar: 3 lestijden/week)
16
in de vakgroepwerking, via voorbeelden van goede school- en klaspraktijk en binnen het aanbod van organisaties en educatieve instellingen.
Gebruik van ICT 1
Wat?
Onder ICT verstaan we het geheel van computers, netwerken, internetverbindingen, software, simulatoren, etc. Telefoon, video, televisie en overhead worden in deze context niet expliciet meegenomen. 2
Waarom?
De recente toevloed van informatie maakt levenslang leren een noodzaak voor iedereen die bij wil blijven. Maatschappelijke en onderwijskundige ontwikkelingen wijzen op het belang van het verwerven van ICT. Enerzijds speelt het in op de vertrouwdheid met de beeldcultuur en de leefwereld van jongeren. Anderzijds moeten jongeren niet alleen in staat zijn om nieuwe media efficiënt te gebruiken, maar is ICT ook een hulpmiddel bij uitstek om de nieuwe onderwijsdoelen te realiseren. Het nastreven van die competentie veronderstelt onderwijsvernieuwing en aangepaste onderwijsleersituaties. Er wordt immers meer en meer belang gehecht aan probleemoplossend denken, het zelfstandig of in groep leren werken, het kunnen omgaan met enorme hoeveelheden aan informatie, ... In bepaalde gevallen maakt ICT deel uit van de vakinhoud en is ze gericht op actieve beheersing van bijvoorbeeld een softwarepakket binnen de lessen informatica. In de meeste andere vakken of bij het nastreven van vakoverschrijdende eindtermen vervult ICT een ondersteunende rol. Door de integratie van ICT kunnen leerlingen immers: −
het leerproces zelf in eigen handen nemen;
−
zelfstandig en actief leren omgaan met les- en informatiemateriaal;
−
op eigen tempo werken en een eigen parcours kiezen (differentiatie en individualisatie).
3
Hoe te realiseren?
In de eerste graad van het SO kunnen leerlingen adequaat of onder begeleiding elektronische informatiebronnen raadplegen. In de tweede en nog meer in de derde graad kunnen de leerlingen ‘spontaan’ gegevens opzoeken, ordenen, selecteren en raadplegen uit diverse informatiebronnen en –kanalen met het oog op de te bereiken doelen. Er bestaan verschillende mogelijkheden om ICT te integreren in het leerproces. Bepaalde programma’s kunnen het inzicht verhogen d.m.v. visualisatie, grafische voorstellingen, simulatie, het opbouwen van schema’s, stilstaande en bewegende beelden, demo ... Sommige cd-roms bieden allerlei informatie interactief aan, echter niet op een lineaire manier. De leerling komt via bepaalde zoekopdrachten en verwerkingstaken zo tot zijn eigen “gestructureerde leerstof”. Databanken en het internet kunnen gebruikt worden om informatie op te zoeken. Wegens het grote aanbod aan informatie is het belangrijk dat de leerlingen op een efficiënte en een kritische wijze leren omgaan met deze informatie. Extra begeleiding in de vorm van studiewijzers of instructiekaarten is een must. Om tot een kwaliteitsvol eindresultaat te komen, kunnen leerlingen de auteur (persoon, organisatie ...), de context, andere bronnen die de inhoud bevestigen en de onderzoeksmethode toevoegen. Dit zal het voor de leraar gemakkelijker maken om het resultaat en het leerproces te beoordelen. De resultaten van individuele of groepsopdrachten kunnen gekoppeld worden aan een mondelinge presentatie. Een presentatieprogramma kan hier ondersteunend werken. Men kan resultaten en/of informatie uitwisselen via e-mail, blackboard, chatten, nieuwsgroepen, discussiefora ... ICT maakt immers allerlei nieuwe vormen van directe en indirecte communicatie mogelijk. Dit is zeker een meerwaarde omdat ICT zo de mogelijkheid biedt om niet alleen interscolaire projecten op te zetten, maar ook om de communicatie tussen leraar en leerling (uitwisselen van cursusmateriaal, planningsdocumenten, toets- en examenvragen ...) en leraren onderling (uitwisseling lesmateriaal) te bevorderen. Sommige programma’s laten toe op graduele niveaus te werken. Ze geven de leerling de nodige feedback en remediëring gedurende het leerproces (= zelfreflectie en -evaluatie).
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen PV Praktijk huishoudkunde (1e leerjaar: 3 lestijden/week, 2e leerjaar: 3 lestijden/week)
17
Begeleid zelfgestuurd leren 1
Wat?
Met begeleid zelfgestuurd leren bedoelen we het geleidelijk opbouwen van een competentie naar het einde van het secundair onderwijs, waarbij leerlingen meer en meer het leerproces zelf in handen gaan nemen. Zij zullen meer en meer zelfstandig beslissingen leren nemen in verband met leerdoelen, leeractiviteiten en zelfbeoordeling. Dit houdt onder meer in dat: −
de opdrachten meer open worden;
−
er meerdere antwoorden of oplossingen mogelijk zijn;
−
de leerlingen zelf keuzes leren maken en die verantwoorden;
−
de leerlingen zelf leren plannen;
−
er feedback is op proces en product;
−
er gereflecteerd wordt op leerproces en leerproduct.
De leraar is ook coach, begeleider. De impact van de leerlingen op de inhoud, de volgorde, de tijd en de aanpak wordt groter.
2
Waarom?
Begeleid zelfgestuurd leren sluit aan bij enkele pijlers van ons PPGO, o.m. −
leerlingen zelfstandig leren denken over hun handelen en hierbij verantwoorde keuzes leren maken;
−
leerlingen voorbereiden op levenslang leren;
−
het aanleren van onderzoeksmethodes en van technieken om de verworven kennis adequaat te kunnen toepassen.
Vanaf het kleuteronderwijs worden werkvormen gebruikt die de zelfstandigheid van kinderen stimuleren, zoals het gedifferentieerd werken in groepen en het contractwerk.
Ook in het voortgezet onderwijs wordt meer en meer de nadruk gelegd op de zelfsturing van het leerproces in welke vorm dan ook.
Binnen de vakoverschrijdende eindtermen, meer bepaald ‘Leren leren’, vinden we aanknopingspunten als: −
keuzebekwaamheid;
−
regulering van het leerproces;
−
attitudes, leerhoudingen, opvattingen over leren.
In onze (informatie)maatschappij wint het opzoeken en beheren van kennis voortdurend aan belang.
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen PV Praktijk huishoudkunde (1e leerjaar: 3 lestijden/week, 2e leerjaar: 3 lestijden/week) 3
18
Hoe te realiseren?
Het is belangrijk dat bij het werken aan de competentie de verschillende actoren hun rol opnemen: −
de leraar als coach, begeleider;
−
de leerling gemotiveerd en aangesproken op zijn ‘leer’kracht;
−
de school als stimulator van uitdagende en creatieve onderwijsleersituaties.
De eerste stappen in begeleid zelfgestuurd leren zullen afhangen van de doelgroep en van het moment in de leerlijn ‘Leren leren’, maar eerder dan begeleid zelfgestuurd leren op schoolniveau op te starten is ‘klein beginnen’ aan te raden. Vanaf het ogenblik dat de leraar zijn leerlingen op min of meer zelfstandige manier laat −
doelen voorop stellen; strategieën kiezen en ontwikkelen; − oplossingen voorstellen en uitwerken; − stappenplannen of tijdsplannen uitzetten; − resultaten bespreken en beoordelen; − reflecteren over contexten, over proces en product, over houdingen en handelingen; − verantwoorde conclusies trekken; − keuzes maken en die verantwoorden; is hij al met een of ander aspect van begeleid zelfgestuurd leren bezig. −
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen PV Praktijk huishoudkunde (1e leerjaar: 3 lestijden/week, 2e leerjaar: 3 lestijden/week)
19
6. MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN De uitrusting en de inrichting van de lokalen dienen te voldoen aan de technische voorschriften inzake arbeidsveiligheid. Inzake veiligheid is de volgende wetgeving van toepassing: •
Codex,
•
ARAB
•
AREI,
•
Vlarem.
Deze wetgeving bevat de technische voorschriften die in acht moeten genomen worden met betrekking tot de uitrusting en inrichting van de lokalen en de aankoop en het gebruik van toestellen, materiaal en materieel. Zij schrijven voor dat: •
duidelijke Nederlandstalige handleidingen en een technisch dossier aanwezig moeten zijn;
•
alle gebruikers de werkinstructies en onderhoudsvoorschriften dienen te kennen en correct kunnen toepassen;
•
de collectieve veiligheidsvoorschriften nooit mogen gemanipuleerd worden;
•
de persoonlijke beschermingsmiddelen aanwezig moeten zijn en gedragen worden, daar waar de wetgeving het vereist.
Lokaal PV Praktijk huishoudkunde
Er dient gestreefd te worden om het didactische blok uit te rusten met: •
ofwel een elektrische (vitrokeramisch; inductie) kooktafel ofwel een gaskooktafel;
•
een multifunctionele-oven in inox voorzien van onder- en bovenwarmte, warme lucht, grill en ergonomische bediening;
•
een dampkap in inox per kookgedeelte of per gecombineerd kookgedeelte;
•
een dubbele inbouw inox spoelbak met afdruiprek voorzien van een ééngreepsmengkraan met keramisch binnenwerk;
•
een aantal opbergkasten voorzien van
•
-
een lade met onderverdeling voor bestek;
-
een potten- of trommellade;
-
verstelbare inlegboorden;
-
minimaal 1,80 m werkvlak;
een dubbele inox inbouwspoelbak met afdruiprek.
De collectieve didactische uitrusting bestaat uit: •
2 ingebouwde microgolfovens (apart of integreerbaar naargelang de voorziene infrastructuur);
•
1vaatwasmachine;
•
1 koelkast;
•
1 diepvriezer;
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen PV Praktijk huishoudkunde (1e leerjaar: 3 lestijden/week, 2e leerjaar: 3 lestijden/week) Basismaterieel per keukenblok bestek (vork, mes, lepel), blikopener, braadpan, deegkommen, deeglepel, digitale weegschaal, garde, groenteplank, keukenwekker, kookpannen (1 stel van 3 maten), maatbeker, mixer (revolvermodel), nootmuskaatrasp, onderlegger, platte en diepe borden, pollepel, rasp, schaar, snelkookpan, spatel, vergiet, stoompan, vleesmes, vuurvaste schotels, zeef, Basismaterieel per leerling aardappelmesje, dunschiller, houten lepel, Basismaterieel in de didactische keuken olie-, azijn en mosterdstel, snij-, schaaf- en haktoestel, koelkast, pepermolen, peper- en zoutvat, gevogelteschaar, servetten, tafellakens, frituurketel, frietsnijder,
20
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen PV Praktijk huishoudkunde (1e leerjaar: 3 lestijden/week, 2e leerjaar: 3 lestijden/week)
21
koffiezetapparaat, keukenrobot, slacentrifuge, opdienschotels, microgolfoven, bergkasten: eetgerief en voorraad, bakovens, kookplaten met afzuigkappen, kurkentrekker, branddeken, E.H.B.O.-uitrusting.
Polyvalent lokaal Daar de praktische oefeningen niet gespecificeerd zijn, kan de uitrusting niet vastgelegd worden. Het spreekt voor zich dat bij die keuze van de praktische toepassing de nodige materiële uitrusting beschikbaar is.
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen PV Praktijk huishoudkunde (1e leerjaar: 3 lestijden/week, 2e leerjaar: 3 lestijden/week)
22
7. EVALUATIE 1
Algemene principes
In de laatste decennia heeft zich een nieuwe ontwikkeling voorgedaan in het denken over evaluatie. Evaluatie wordt niet meer als een losstaande activiteit beschouwd die louter gericht is op de beoordeling van de leerling, maar moet verweven zijn met het gehele leerproces. De didactische evaluatie is een inherent deel van leren en onderwijzen. Zij geeft informatie aan leerlingen en leraren over het succes van het doorlopen leerproces en biedt zodoende de kans om het rendement van leerlingen én leraren te optimaliseren. 2
Criteria
Een relevante evaluatie moet beantwoorden aan een aantal criteria. Validiteit, betrouwbaarheid, transparantie en didactische relevantie zijn criteria die bijdragen tot de kwaliteit van de evaluatie. 2.1
Validiteit
De evaluatie is valide in de mate dat ze meet wat zij veronderstelt te meten. Om valide te zijn moet de evaluatie aan volgende voorwaarden voldoen: • • • • 2.2
de opgaven moeten representatief zijn voor de ganse leerinhoud; de toetsing moet aansluiten bij het onderwijs dat voorafgegaan is; ze moet een aanvaardbare moeilijkheidsgraad hebben; wat geëvalueerd wordt, moet ook voldoende ingeoefend zijn. Betrouwbaarheid
De evaluatie is betrouwbaar in de mate dat zij niet afhankelijk is van het moment van afname of correctie. Een hoge betrouwbaarheid wordt bekomen door: • • • • • 2.3
nauwkeurige, duidelijke, ondubbelzinnige vragen te stellen; te corrigeren op basis van een duidelijk correctiemodel met puntenverdeling; relatief veel vragen te stellen; aan de leerling voldoende tijd te geven om de toets uit te voeren; veel evaluatiebeurten te voorzien (zonder te veel tijd van de onderwijstijd in beslag te nemen!). Transparantie en voorspelbaarheid
De evaluatie moet transparant en voorspelbaar zijn: d.w.z. ze mag voor de leerlingen geen verrassingen inhouden. Daarom moet ze aan volgende voorwaarden voldoen: • • • 2.4
ze moet aansluiten bij de wijze van toetsen die de leerlingen gewoon zijn; de beoordelingscriteria moeten door de leerling vooraf gekend zijn; de leerlingen moeten precies op de hoogte zijn van wat ze moeten kunnen en kennen. Didactische relevantie
De evaluatie is didactisch relevant als zij bijdraagt tot het leerproces. De leerlingen moeten uit de beoordeling iets kunnen leren. Daarom is het essentieel aan de leerling feedback te geven: • •
door een gecorrigeerde toets in de klas te bespreken: een goede toetsbespreking beperkt zich niet tot het geven van de juiste oplossingen maar leert de leerlingen ook waarom een antwoord juist of fout is; door de examenkopij te laten inkijken en klassikaal te bespreken.
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen PV Praktijk huishoudkunde (1e leerjaar: 3 lestijden/week, 2e leerjaar: 3 lestijden/week) 3
23
Soorten
De hedendaagse didactiek maakt een onderscheid tussen proces- en productevaluatie. De procesevaluatie (bijv. dagelijks werk) heeft tot doel informatie te krijgen over de bereikte en niet bereikte leerdoelen en na te gaan of de gehanteerde werkvormen wel effectief waren in functie van de vooropgestelde doelstellingen. Zij is geen doel op zich, maar biedt een basis om remediërende acties te ondernemen en zo nodig voor andere werkvormen te kiezen. De procesevaluatie kan een aanleiding geven tot zelfevaluatie en eventuele bijsturing van het onderwijsproces van de leraar. De productevaluatie (bijv. de examens) is gericht op de resultaatbepaling: ze spreekt een eindoordeel uit over de leerprestaties van de leerling. De bedoeling is na te gaan in hoeverre de onderwijsdoelen door de leerling bereikt zijn. 3.1
De procesevaluatie
Het dagelijks werk van de leerlingen, een procesevaluatie, wordt permanent geëvalueerd. Het is de bestendige opvolging van het leerproces en de beheersingsgraad van de inhouden door de leerlingen. De eindevaluatie van een rapportperiode is het resultaat van een redelijk aantal toetsen, waarbij de verschillende vakcomponenten op evenwichtige wijze aan bod komen. Een relevante procesevaluatie is een mix van gegevens over kennis, vaardigheden en attitudes. Toetsen zullen niet alleen naar de functionele kennis peilen, maar zeker ook naar de mate waarin leerlingen de vaardigheden beheersen. Daarnaast houdt de leraar bij het vastleggen van een cijfer rekening met de evaluatie van attitudes. Naast vakgebonden attitudes selecteert hij een beperkt aantal vakoverschrijdende attitudes die hij bij zijn evaluatie aan bod laat komen. In de verschillende periodes van het jaar kan de aandacht verlegd worden naar andere attitudes. Rapportering Het is noodzakelijk de leerlingen en hun ouders geregeld te informeren over hun vorderingen en prestaties. Dit gebeurt occasioneel via de agenda en systematisch op het einde van elke periode via het rapport. De commentaar en de remediëring op het rapport moeten zinvol, leerlinggericht en opbouwend zijn. Bij ernstige nalatigheden en ernstig gevaar voor mislukking worden de ouders best tijdig verwittigd via een afzonderlijke brief. De eindbeslissing mag voor de leerlingen en de ouders geen verrassing zijn. Remediëring Remediëren is niet enkel een rubriek op het leerlingenrapport. Remediëren moet ook in werkelijkheid gebeuren. Inhaallessen, bijsturingstaken, ... maken deel uit van het onderwijsproces. Speciaal uitgezochte oefeningen i.v.m. de individuele tekorten van de leerlingen moeten pedagogisch benaderd worden (ingeleid, voorbereid, gecorrigeerd, geëvalueerd) en dienen opgenomen te worden in de algemene evaluatie van de betrokken rapportperiode. Een schriftelijke neerslag hiervan is een aanrader voor het contact met de ouders via de agenda, en kan als een herhaalde waarschuwing of voorbode van de nakende beslissing gelden. 3.2
De productevaluatie
Examens houden een productevaluatie in. Ze zijn bedoeld om na te gaan in hoeverre de belangrijkste doelstellingen van het leerplan bereikt zijn op het einde van een leer- of onderwijsperiode. De leerinhouden die essentieel zijn voor de leerstofopbouw in het volgend semester of schooljaar moeten aan bod komen. 4
Juridisch kader
Wat de evaluatie betreft, hebben de scholen een veel grotere autonomie dan vroeger. De evaluatiecriteria en de wijze van evalueren behoren tot de bevoegdheid van de lokale scholen. Ze ontwikkelen een eigen evaluatiebeleid dat zijn neerslag vindt in het schoolwerkplan. Een belangrijke rol bij de ontwikkeling van een eigen evaluatiebeleid is weggelegd voor de vakgroepen, die op die manier betrokken worden bij de globale onderwijskundige visie van de school. De concrete schikkingen in verband met de evaluatie worden vastgelegd in het schoolreglement, onderdeel: studiereglement. Het ligt voor de hand dat – in de geest van een participatieve beleidsvoering – bij het opstellen van het luik evaluatie in het schoolreglement rekening gehouden wordt met de opties genomen door de vakgroep.
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen PV Praktijk huishoudkunde (1e leerjaar: 3 lestijden/week, 2e leerjaar: 3 lestijden/week)
8. BIBLIOGRAFIE Zie TV Huishoudkunde
24
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen TV Huishoudkunde (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
25
INHOUD 1. Visie
26
2. Beginsituatie
26
3. Algemene doelstellingen
26
4. Leerplandoelstellingen / leerinhouden
27
5. Pedagogisch-didactische wenken en timing
36
6. Minimale materiële vereisten
40
7. Evaluatie
41
8. Bibliografie
43
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen TV Huishoudkunde (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
1. VISIE zie PV Praktijk huishoudkunde
2. BEGINSITUATIE zie PV Praktijk huishoudkunde
3. ALGEMENE DOELSTELLINGEN zie PV Praktijk huishoudkunde
26
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen TV Huishoudkunde (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
27
4. LEERPLANDOELSTELLINGEN / LEERINHOUDEN Decr. nr.
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen 1
1 De drie componenten sociaal, technisch en wetenschappen toelichten.
De relatie leggen tussen de leerinhouden en de drie componenten van de studierichting. 2
Profiel: Sociale en Technische Wetenschappen
•
Sociaal
•
Technisch
•
Wetenschappen
•
Kennismaking met de leerinhouden
2
Sociaal handelen Samen met nr. 10 (esthetisch en creatief handelen) als een geïntegreerd project met TV Opvoedkunde/huishoudkunde (rond 6. Diversiteit)
Het belang verwoorden van een verzorgde tafel voor de sfeer en de eetlust.
Verschillende soorten materieel opzoeken in functie van de stijl en het budget. De sociaal aanvaarde beleefdheidsregels verklaren in het licht van de steeds evoluerende maatschappij. 3
2.1
Het dagelijks leven
•
Tafel dekken op een eigentijdse manier
•
Tafeletiquette: basisregels voor elke dag
2.2
Speciale gelegenheden
•
Uitnodigingen (Hoe? Wie? Wanneer?)
•
Sfeerbevorderende aspecten (o.m. muziek, omgeving)
•
De tafel
•
Beleefdheidsregels (voor, tijdens, na)
3
Gezond handelen
3.1
Gezondheid
Het begrip gezondheid omschrijven.
•
Begrip
De aspecten die de gezondheid beïnvloeden toelichten.
•
Onderlinge relatie tussen:
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen TV Huishoudkunde (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
Decr. nr.
28
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen Het verband tussen enerzijds voeding, beweging, rust/slaap en gezondheid anderzijds aangeven.
De noodzaak tot bewegen toelichten.
•
Beweging
•
Rust en slaap
•
Voeding
3.2
Beweging
•
Noodzaak
•
Mogelijkheden
3.3
Rust en slaap
De begrippen rust en slaap omschrijven.
•
Begrip
Oorzaken noemen die onze behoefte aan rust en slaap bepalen.
•
Behoefte aan rust en slaap
Het verband leggen met ‘gezondheid’. 3.4 • De begrippen voedingsmiddel en voedingsstof omschrijven en het verschil verwoorden.
Voeding Voedingsmiddelen • Begrip • Indeling • Samenstelling
• De voedingsstoffen indelen volgens hun rol voor het lichaam.
Voedingsstoffen • Begrip • Indeling • Symbolen • Functie
De voedingsmiddelentabel en software terzake vlot gebruiken.
•
Hulpmiddelen bij keuze van de voeding
•
De voedingsmiddelentabel
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen TV Huishoudkunde (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
Decr. nr.
29
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen Aan de hand van een voedingsmodel een optimale maaltijd samenstellen. U
Zich informeren wat de culturele diversiteit in de voeding betreft.
•
Voedingsmodel (voedingsdriehoek)
•
Culturele diversiteit in de voedingsmiddelentabel (U)
• 3.5
• Water als voedingsstof (voorkomen, behoeften, rol)
Waterrijke voedingsmiddelen opnoemen. De behoefte aan water voor het organisme formuleren. De rol van water als voedingsstof omschrijven. Het begrip mineraal omschrijven. Soorten minerale zouten benoemen en enkele bronnen aangeven. Het voorkomen en de herkomst van voedingseiwitten formuleren.
Analyse van de voedingsstoffen
•
Minerale zouten (soorten, voorkomen, rol)
•
Eiwitten (voorkomen, herkomst, rol, bouw, indeling, eigenschappen, behoeften)
•
Sachariden – koolhydraten (begripsomschrijving, oorsprong, indeling, rol, soorten, keuze van koolhydraten i.v.m. de gezondheid)
•
Suiker (eigenschappen, toepassingen)
•
Zetmeel (eigenschappen, toepassingen)
De noodzaak van voedingsvezels toelichten.
•
Vezels (specifieke rol)
Het voorkomen en de herkomst van vetten toelichten.
•
Vetten (voorkomen, herkomst, rol, bouw, indeling, eigenschappen, toepassingen)
De rol van eiwitten in ons lichaam omschrijven. De eiwitten indelen naar hun herkomst en kwaliteit. Uit de eigenschappen toepassingen afleiden. De bepaling van sachariden/koolhydraten geven. De herkomst van sachariden/koolhydraten weergeven. De indeling van de sachariden/koolhydraten toelichten. De rol van koolhydraten in ons lichaam aangeven. Sachariden in de juiste verhouding gebruiken. Uit de eigenschappen van suiker / zetmeel de praktische toepassingen afleiden.
De rol van vetten verwoorden.
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen TV Huishoudkunde (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
Decr. nr.
30
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen De opbouw en de indeling van de vetten beschrijven. De belangrijkste eigenschappen van de vetten opnoemen en de passende toepassingen eruit afleiden. Het begrip vitamines toelichten.
•
De vitamines indelen volgens hun herkomst, oplosbaarheid en rol.
Vitamines (begripsomschrijving, indeling, herkomst, oplosbaarheid, rol)
De benaming van vitamines koppelen aan voorkomen en rol. Uit de eigenschappen van de vitamines praktische besluiten trekken.
De kwantitatieve en kwalitatieve behoeften aan voedingsstoffen formuleren in functie van de leeftijd en de omstandigheden.
Optimale samenstelling van een gezonde voeding toelichten.
Oorzaken en gevolgen van onder- en overvoeding illustreren.
3.6
Optimale voeding
•
Behoeften van het organisme
•
Kwalitatief
• •
Kwantitatief volgens leeftijd en omstandigheden Samenstellen van optimale voeding
•
Het begrip ‘optimale voeding’
•
Kenmerken
•
Ondervoeding
•
Overvoeding
Voedingsfouten voorkomen.
•
Voedingsfouten
Maaltijden aan de hand van de voedingsdriehoek.
•
Opstellen van optimale maaltijden en dagmenu’s eigen aan de leeftijd, regio en seizoen
Aantonen dat het begrip ‘optimale voeding’ anders ingevuld wordt volgens de cultuur en de tijd waarin men leeft.
•
Culturele diversiteit en optimale voeding
Voedingsmiddelen indelen op basis van de samenstelling.
3.7
Op basis van de samenstelling, voedende waarde en de bereidingstechnieken de verteerbaarheid afleiden. Kritisch consumeren.
Representatieve voedingsmiddelen in functie van de voedingsstoffen
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen TV Huishoudkunde (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
Decr. nr.
31
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen 3.8
Exemplarisch voorbeeld per voedingsstof:
•
Waters: water
•
Minerale zouten: groenten
•
Vitamines: fruit
•
Eiwitten: melk
•
Sachariden: graanproducten
•
Vetten: boter/margarine
Voorbeeld: water •
Water als voedingsmiddel
De soorten water opnoemen die geschikt zijn voor consumptie.
•
Soorten
Water indelen volgens herkomst en samenstelling.
•
Indeling
Op basis van de samenstelling het gebruik afleiden.
•
Samenstelling
•
Rol
Water op een verantwoorde manier aankopen.
•
Aankoop en verpakking
Water op een gepaste manier bewaren.
•
Bewaren
4 De verschillende besmettingsoorzaken aantonen en voorkomen. Voorbeelden geven waaruit blijkt dat door menselijke handelingen schade kan optreden bij de voedselbehandeling.
4
Hygiënisch handelen
4.1
Overdracht van besmetting
•
Via de mens
•
Via ongedierte
•
Via huisdieren
4.2
Besmettingsbronnen
•
Materieel
•
Materiaal
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen TV Huishoudkunde (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
Decr. nr.
32
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen Met voorbeelden het belang van conserveren illustreren.
4.3
Conserveermethoden
Met het oog op de bederfveroorzakende factoren de conserveermethode aangeven.
•
Belang
•
Methoden
4.4
Persoonlijke hygiëne
•
Lichaamshygiëne
•
Kleding
5
Veilig handelen
5.1
Veiligheid
•
Begripsomschrijving
•
Voordelen
5.2
Veiligheidsgevoel: positieve en negatieve invloedsfactoren
5.3
Veiligheidsvoorschriften
•
Algemeen
•
In en om de woning
•
Op openbare plaatsen
6
Milieubewust handelen
6.1
Het milieu
•
Begripsbepaling
•
Belang van milieubewust handelen
6.2
Milieuvervuiling (U – na samenspraak met de leerkracht TV Toegepaste biologie)
Oorzaken en de gevolgen van milieuvervuiling opsommen.
•
Oorzaken
In concrete situaties de gevolgen van milieuvervuiling herkennen.
•
Gevolgen
Verantwoorden dat persoonlijke hygiëne strikt noodzakelijk is, o.m. bij de behandeling van voedsel. 5 Het belang van veiligheid en veilig handelen verwoorden.
Factoren benoemen die het veiligheidsgevoel bepalen.
De betekenis van diverse pictogrammen in concrete situaties aangeven. Aspecten aangeven die het veiligheidsgedrag verhogen in en om de woning, op openbare plaatsen en op straat. 6
Het belang van milieubewust handelen in onze snel evoluerende maatschappij aantonen. U
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen TV Huishoudkunde (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
Decr. nr.
33
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen De noodzaak van preventiemaatregelen t.a.v. het milieu toelichten.
6.3
De effecten van preventiemaatregelen op een beter milieu uit opgegeven informatie analyseren. 7
Het begrip kwaliteit omschrijven. Belang van kwaliteit in concrete situaties uit verschillende gebieden aangeven. Verschil tussen product-, proces- en integrale kwaliteit verklaren.
De noodzaak van procesbeheersing met het oog op het streven naar kwaliteit toelichten.
Preventiemaatregelen om afval te vermijden •
Individuele preventiemaatregelen
•
Collectieve preventiemaatregelen
7
Kwaliteitsbewust handelen
7.1
Kwaliteit
•
Begripsomschrijving
•
Belang van kwaliteitsvol handelen
7.2
Indeling
•
Productkwaliteit
•
Proceskwaliteit
•
Integrale kwaliteit
7.3
Kwaliteitszorg
•
Procesbeheersing
• De noodzaak van normen voor kwaliteit van product en proces toelichten Voorbeelden van een norm geven •
•
Wat is een proces?
•
Hoe een proces beheersen?
Normen •
Hoe ontstaan normen?
•
Kenmerken
•
Voorbeelden
Kwaliteitsbeoordeling: elementen
Kritisch staan t.o.v. reclame.
•
Invloed van de reclame
De taal van het etiket ontleden en toelichten.
•
Taal van het etiket
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen TV Huishoudkunde (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
Decr. nr.
34
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen 8
8
Ergonomisch handelen
8.1
Ergonomie
Het begrip ‘ergonomie’ toelichten.
•
Begripsomschrijving
De principes m.b.t. ‘ergonomisch handelen’ uitleggen.
•
Principes
8.2
Werkklimaat
De noodzaak van een goed werkklimaat, een goede werkhouding en lichaamshouding aantonen in concrete situaties.
•
Verlichting
•
Verluchting
De economische gevolgen van tekorten op ergonomisch vlak verwoorden. Fouten vanuit ergonomisch standpunt in concrete situatie opsporen en verbeteringen aangeven.
•
Verwarming
8.3
Werkhouding
•
Werkhoogte
•
Reikwijdte en –hoogte
9
Esthetisch en creatief handelen
9
Het begrip esthetica toelichten Het belang van esthetica in diverse aspecten met praktische voorbeelden illustreren
Creativiteit omschrijven
9.1
Esthetica
•
Begripsomschrijving
•
Belang •
Algemeen
•
Voeding
•
Kleding en lichaamsverzorging
•
Interieur
9.2
Creativiteit
•
Begripsomschrijving
•
Belang: idem hoger
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen TV Huishoudkunde (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
Decr. nr.
35
LEERPLANDOELSTELLINGEN
LEERINHOUDEN
De leerlingen kunnen 9.3
Creatief omgaan met:
•
Kleuren
De indeling van de kleuren opnoemen
•
Indeling
De combinatieprincipes m.b.t. kleuren toelichten
•
Combinaties
Passende kleur- en vormcombinaties voor diverse toepassingen aanreiken 10
•
Vormen
10
Waarnemend handelen Als een geïntegreerd project samen met TV Opvoedkunde/huishoudkunde 3. (Waarnemen)
•
Het waarnemingsproces: algemeen
•
Sensorisch waarnemen
11
Economisch handelen (U)
11.1
Economie
•
Begripsomschrijving
•
Huishoudeconomie
11.2
Budgetteren
•
Begripsomschrijving
•
Belang
Het belang van gezinsbudgettering aantonen.
11.3
Gezinsbudget
Toelichten wat een gezinsbudget inhoudt, om het in evenwicht te kunnen brengen.
•
Inkomsten
•
Uitgaven
•
Balans
Het verband aantonen tussen ons handelen en de waarnemingsprocessen. Aantonen dat bij elke waarneming verschillende zintuigen een rol spelen. 11 U Het begrip economie in het algemeen en het begrip huishoudeconomie onderscheiden.
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen TV Huishoudkunde (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
36
5. PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN EN TIMING Algemeen •
Het technische vak Huishoudkunde vormt één geheel met het praktijkvak Huishoudkunde. Daarom worden beide vakken in principe door dezelfde leerkracht gegeven. Indien dit niet mogelijk is, worden er tussen de verschillende leerkrachten duidelijke afspraken gemaakt;
•
de volgorde van de leerinhouden is niet bindend;
•
de vakwerkgroep zal de lijnen uitstippelen die uitgewerkt worden in de vakken TV Huishoudkunde en PV Huishoudkunde zodat de leerstofafbakening duidelijk is in het 1e en in het 2e jaar van de tweede graad;
•
het is niet de bedoeling de leerinhouden zoals aangegeven in dit leerplan op een identieke manier in het jaarplan over te nemen en vervolgens in analoge lesonderwerpen om te zetten. Dit betekent dat tal van facetten van het menselijk handelen op een soepele wijze kunnen geïntegreerd worden, in de realisaties die gericht zijn op de voedselbehandeling en het optimaliseren van het menselijk handelen in de meest ruime betekenis;
•
een jaarplan is een planningsdocument dat de leerinhouden zowel op een logische als creatieve wijze over het aantal lessen (lesuren) verdeelt;
•
bij de opmaak van het jaarplan wordt rekening gehouden met volgende elementen: -
het reële lessenrooster, t.t.z. de wijze waarop de lesuren TV en PV in het rooster voorkomen; de samenwerking met andere vakken; de mogelijke samenzetting van het 1e en 2e leerjaar; de beschikbare uitrusting en infrastructuur;
•
op geregelde en bij het begin van het schooljaar vastgelegde tijdstippen, worden vakgroepvergaderingen georganiseerd. Deze vergaderingen kunnen zowel een vakgebonden of een vakoverschrijdend karakter aannemen;
•
tijdens deze vergaderingen kunnen o.m. volgende onderwerpen aan bod komen: -
opmaken en realiseren van de jaarplannen (werkinstrument, eenvormigheid); samen nadenken over vakdoelstellingen, prioriteiten in het leerplan, belang van de vakken binnen de studierichting; horizontale en verticale samenwerking; nadenken over handboeken, leermiddelen en didactische uitrusting; organiseren van binnenklasdifferentiatie, individuele remediëring bij leerachterstanden extra begeleiding van leerlingen, leerlingenvolgsysteem; gebruik maken van uniforme vakterminologie; bepalen van inhoud en structuur van de leerlingencursus; integreren van attitudes; opstellen van evaluatiecriteria en hun onderlinge verhouding; eenduidige en doorzichtige rapportering aan leerlingen en ouders; opstellen van evaluatievragen, een vragenbank; inrichten en gebruiken van de vaklokalen; organiseren van pedagogisch-didactische uitstappen; afspraken over het nascholingsaanbod; deelnemen aan vakoverschrijdende projecten, wedstrijden ...
De gemaakte afspraken worden in een bondig verslag opgenomen en door alle betrokkenen opgevolgd. In het TSO is het van fundamenteel belang om vanuit de theorie naar de praktijk te werken, t.t.z. de leerinhouden en doelstellingen m.b.t. TV huishoudkunde worden door PV huishoudkunde ondersteund. In het technisch vak worden begrippen gesticht, wordt het ‘hoe’ en ‘waarom’ verklaard m.a.w. de leerinhoud wordt inzichtelijk verwerkt, gekaderd en er worden vooral relaties en verbanden gelegd.
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen TV Huishoudkunde (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week) Nr. 1
Pedagogisch-didactische wenken Profiel
37
Timing 2 LT
De leervakken aangeven waarmee iedere component wordt uitgewerkt. Aan de hand van de inhoud van het vak huishoudkunde de realisatie van deelcomponenten illustreren. De lesonderwerpen worden meegedeeld met het oog op het verzamelen van documentatie 2
Sociaal handelen
4 LT
Dit onderdeel helpt mee de vakoverschrijdende eindtermen sociale vaardigheden en burgerzin te realiseren. In het TV Huishoudkunde zal kort gewezen worden op het belang van tafeletiquette voor de individuele ontwikkeling en het sociaal netwerk. Een deel van de persoonlijke identiteit is af te lezen uit de manier waarop men in dagelijkse situaties sociale regels als beleefdheidregels gebruikt. Aan de hand van video- en filmfragmenten kunnen aspecten van dit thema aangesneden worden. 3
Gezond handelen
44 LT
Dit onderdeel helpt mee de vakoverschrijdende eindterm gezondheidseducatie te realiseren. Vanuit de concrete leefsituaties van de leerlingen vertrekken. Beweging behandelen in coördinatie met lichamelijke opvoeding. Diverse media gebruiken. Via schematische voorstelling, een gestructureerd overzicht in verband met de voedingsmiddelen en voedingsstoffen geleidelijk opbouwen. Samenstelling van bepaalde voedingsmiddelen opzoeken, diagrammen opstellen en inkleuren. Het is noodzakelijk dat de leerlingen de beschikking hebben over de Belgische voedingsmiddelentabel. Voor het gebruik van hulpmiddelen bij het analyseren van voedingsmiddelen verwijzen we naar http://www.vig.be/homepage.asp; je vindt er ook info over de toepassing van de voedingsdriehoek voor Marokkanen en Turken (deze website van het Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie bevat heel veel linken naar sites die didactisch materiaal aanbieden, aangepast aan het onderwijsniveau). Softwarepakket geregeld gebruiken. De analyse van de voedingsstoffen gebeurt in coördinatie met TV Toegepaste chemie. In functie van de voedingsstof wordt een representatief gerecht bereid. Water: voortaak geven: het voorkomen van water in voedingsmiddelen opzoeken in de voedingsmiddelentabel. Diagrammen opstellen en inkleuren van voedingsmiddelen die veel of weinig water bevatten. Conclusies trekken i.v.m. het uitzicht. Coördinatie met TV Toegepaste biologie: uit de samenstelling van het lichaam de voeding afleiden, vooral de behoefte aan water. Gebruik maken van artikels in kranten en tijdschriften, internet … 4
Hygiënisch handelen Dit onderdeel helpt mee de vakoverschrijdende eindterm gezondheidseducatie te realiseren. Behandelen in functie van ‘voedselbehandeling’, in coördinatie met TV Toegepaste biologie.
8 LT
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen TV Huishoudkunde (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week) Nr.
Pedagogisch-didactische wenken
38
Timing
Aan de hand van audio-visuele middelen, documentatie en praktische voorbeelden het belang van hygiënisch handelen aantonen Illustreren met concrete voorbeelden. Aan de hand van weloverwogen teksten de conserveermethoden in verband met het verduurzamen van voedsel aanbrengen. 5
Veilig handelen
8 LT
Aan de hand van documentatielijsten, foto’s, tekeningen onveilige situaties opsporen of concrete situaties bespreken. Het bestaan van ARAB en AREI wetgeving aanhalen. Bezoek politie i.v.m. preventie tegen diefstallen. 6
Milieubewust handelen
6 LT
Dit onderdeel helpt mee de vakoverschrijdende eindtermen gezondheidseducatie en burgerzin te realiseren. Aan de hand van actuele situaties en documentatie van milieuverenigingen en officiële milieuinstanties de hedendaagse problemen bespreken. Behandelen in coördinatie met TV Toegepaste biologie en TV Toegepaste chemie. Vormen van milieuheffingen ontleden en bespreken. 7
Kwaliteitsbewust handelen
10 LT
Ondersteunen door praktijkvoorbeelden. Checken van de kwaliteit van een eindproduct. Video tonen, o.m. I.K.Z. ‘Kwaliteit van A tot Z.’. Het begrip integrale kwaliteitszorg moet als een rode draad door elke les lopen. "Kwaliteitszorg" vormt zowel de kern als de synthese van alle handelen Checklist aanleggen i.v.m. het te beoordelen product of dienst. Gebruik maken van videobeelden, folders, verpakkingen, enz ... 8
Individueel of in groep opdrachten uitvoeren om ergonomische fouten op te sporen.
6 LT
9
Esthetisch en creatief handelen
8 LT
Diverse informatiebronnen raadplegen. Binnenhuisarchitect of kleurenconsulent raadplegen. Visueel materiaal gebruiken. Documentatie laten aanleggen. 10
Waarnemend handelen
4 LT
In gevaarsituaties zullen geur, gehoorsignalen en visuele prikkels ons gedrag beïnvloeden om te ‘vechten of te vluchten’ (fight or flight), zullen wij o.m. in een verkeerssituatie (bijv. voor een rood licht) ons gedrag laten sturen, door onze zintuigen. Het effect aantonen bij dagelijkse situaties. 11
Specifieke tijdschriften gebruiken Een gastspreker van een sociale dienst of financiële instelling uitnodigen. Relatie met zakgeld leggen. Fictieve gezinsbudgetten opstellen en analyseren. Huishoudfiches zijn verkrijgbaar bij de financiële instellingen.
U
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen TV Huishoudkunde (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
Vakoverschrijdende eindtermen Zie PV Praktijk huishoudkunde
Gebruik van ICT Zie PV Praktijk huishoudkunde
Begeleid zelfgestuurd leren Zie PV Praktijk huishoudkunde
39
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen TV Huishoudkunde (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
40
6. MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN De uitrusting en de inrichting van de lokalen dienen te voldoen aan de technische voorschriften inzake arbeidsveiligheid. Inzake veiligheid is de volgende wetgeving van toepassing: •
Codex,
•
ARAB,
•
AREI,
•
Vlarem.
Deze wetgeving bevat de technische voorschriften die in acht moeten genomen worden met betrekking tot de uitrusting en inrichting van de lokalen en de aankoop en het gebruik van toestellen, materiaal en materieel. Zij schrijven voor dat: •
duidelijke Nederlandstalige handleidingen en een technisch dossier aanwezig moeten zijn;
•
alle gebruikers de werkinstructies en onderhoudsvoorschriften dienen te kennen en correct kunnen toepassen;
•
de collectieve veiligheidsvoorschriften nooit mogen gemanipuleerd worden;
•
de persoonlijke beschermingsmiddelen aanwezig moeten zijn en gedragen worden, daar waar de wetgeving het vereist.
Lokaal Technisch vak -
schrijfbord met magneetstrook en een aantal magneten om kaarten en / of schema’s te kunnen bevestigen;
-
1pc, liefst met een internetaansluiting;
-
softwarepakketten: bijv. voedingsplanner …
-
diaprojector;
-
overheadprojector;
-
projectiescherm;
-
televisietoestel;
-
videorecorder;
-
opbergruimte voor didactisch materieel.
Het lokaal moet aangekleed worden met posters, teksten, wandplaten … Een prikbord kan gebruikt worden om projecten, uitstappen, bezoeken e.a. aan te kondigen, om resultaten van realisaties van leerlingen bekend te maken. Indien mogelijk, werkt men best met verschillende hoeken, die elk hun eigen functie hebben en elk een specifieke sfeer uitstralen, bijvoorbeeld: -
een hoek voor vakliteratuur en documentatie;
-
een hoek met de PC;
-
een hoek voor 'les';
-
een hoek voor werken in een kleine groep …
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen TV Huishoudkunde (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
41
7. EVALUATIE 1
Algemene principes
In de laatste decennia heeft zich een nieuwe ontwikkeling voorgedaan in het denken over evaluatie. Evaluatie wordt niet meer als een losstaande activiteit beschouwd die louter gericht is op de beoordeling van de leerling, maar moet verweven zijn met het gehele leerproces. De didactische evaluatie is een inherent deel van leren en onderwijzen. Zij geeft informatie aan leerlingen en leraren over het succes van het doorlopen leerproces en biedt zodoende de kans om het rendement van leerlingen én leraren te optimaliseren. 2
Criteria
Een relevante evaluatie moet beantwoorden aan een aantal criteria. Validiteit, betrouwbaarheid, transparantie en didactische relevantie zijn criteria die bijdragen tot de kwaliteit van de evaluatie. 2.1
Validiteit
De evaluatie is valide in de mate dat ze meet wat zij veronderstelt te meten. Om valide te zijn moet de evaluatie aan volgende voorwaarden voldoen: • • • • 2.2
de opgaven moeten representatief zijn voor de ganse leerinhoud; de toetsing moet aansluiten bij het onderwijs dat voorafgegaan is; ze moet een aanvaardbare moeilijkheidsgraad hebben; wat geëvalueerd wordt, moet ook voldoende ingeoefend zijn. Betrouwbaarheid
De evaluatie is betrouwbaar in de mate dat zij niet afhankelijk is van het moment van afname of correctie. Een hoge betrouwbaarheid wordt bekomen door: • • • • • 2.3
nauwkeurige, duidelijke, ondubbelzinnige vragen te stellen; te corrigeren op basis van een duidelijk correctiemodel met puntenverdeling; relatief veel vragen te stellen; aan de leerling voldoende tijd te geven om de toets uit te voeren; veel evaluatiebeurten te voorzien (zonder te veel tijd van de onderwijstijd in beslag te nemen!). Transparantie en voorspelbaarheid
De evaluatie moet transparant en voorspelbaar zijn: d.w.z. ze mag voor de leerlingen geen verrassingen inhouden. Daarom moet ze aan volgende voorwaarden voldoen: • • • 2.4
ze moet aansluiten bij de wijze van toetsen die de leerlingen gewoon zijn; de beoordelingscriteria moeten door de leerling vooraf gekend zijn; de leerlingen moeten precies op de hoogte zijn van wat ze moeten kunnen en kennen. Didactische relevantie
De evaluatie is didactisch relevant als zij bijdraagt tot het leerproces. De leerlingen moeten uit de beoordeling iets kunnen leren. Daarom is het essentieel aan de leerling feedback te geven: • •
door een gecorrigeerde toets in de klas te bespreken: een goede toetsbespreking beperkt zich niet tot het geven van de juiste oplossingen maar leert de leerlingen ook waarom een antwoord juist of fout is; door de examenkopij te laten inkijken en klassikaal te bespreken.
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen TV Huishoudkunde (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week) 3
42
Soorten
De hedendaagse didactiek maakt een onderscheid tussen proces- en productevaluatie. De procesevaluatie (bijv. dagelijks werk) heeft tot doel informatie te krijgen over de bereikte en niet bereikte leerdoelen en na te gaan of de gehanteerde werkvormen wel effectief waren in functie van de vooropgestelde doelstellingen. Zij is geen doel op zich, maar biedt een basis om remediërende acties te ondernemen en zo nodig voor andere werkvormen te kiezen. De procesevaluatie kan een aanleiding geven tot zelfevaluatie en eventuele bijsturing van het onderwijsproces van de leraar. De productevaluatie (bijv. de examens) is gericht op de resultaatbepaling: ze spreekt een eindoordeel uit over de leerprestaties van de leerling. De bedoeling is na te gaan in hoeverre de onderwijsdoelen door de leerling bereikt zijn. 3.1
De procesevaluatie
Het dagelijks werk van de leerlingen, een procesevaluatie, wordt permanent geëvalueerd. Het is de bestendige opvolging van het leerproces en de beheersingsgraad van de inhouden door de leerlingen. De eindevaluatie van een rapportperiode is het resultaat van een redelijk aantal toetsen, waarbij de verschillende vakcomponenten op evenwichtige wijze aan bod komen. Een relevante procesevaluatie is een mix van gegevens over kennis, vaardigheden en attitudes. Toetsen zullen niet alleen naar de functionele kennis peilen, maar zeker ook naar de mate waarin leerlingen de vaardigheden beheersen. Daarnaast houdt de leraar bij het vastleggen van een cijfer rekening met de evaluatie van attitudes. Naast vakgebonden attitudes selecteert hij een beperkt aantal vakoverschrijdende attitudes die hij bij zijn evaluatie aan bod laat komen. In de verschillende periodes van het jaar kan de aandacht verlegd worden naar andere attitudes. Rapportering Het is noodzakelijk de leerlingen en hun ouders geregeld te informeren over hun vorderingen en prestaties. Dit gebeurt occasioneel via de agenda en systematisch op het einde van elke periode via het rapport. De commentaar en de remediëring op het rapport moeten zinvol, leerlinggericht en opbouwend zijn. Bij ernstige nalatigheden en ernstig gevaar voor mislukking worden de ouders best tijdig verwittigd via een afzonderlijke brief. De eindbeslissing mag voor de leerlingen en de ouders geen verrassing zijn. Remediëring Remediëren is niet enkel een rubriek op het leerlingenrapport. Remediëren moet ook in werkelijkheid gebeuren. Inhaallessen, bijsturingstaken, ... maken deel uit van het onderwijsproces. Speciaal uitgezochte oefeningen i.v.m. de individuele tekorten van de leerlingen moeten pedagogisch benaderd worden (ingeleid, voorbereid, gecorrigeerd, geëvalueerd) en dienen opgenomen te worden in de algemene evaluatie van de betrokken rapportperiode. Een schriftelijke neerslag hiervan is een aanrader voor het contact met de ouders via de agenda, en kan als een herhaalde waarschuwing of voorbode van de nakende beslissing gelden. 3.2
De productevaluatie
Examens houden een productevaluatie in. Ze zijn bedoeld om na te gaan in hoeverre de belangrijkste doelstellingen van het leerplan bereikt zijn op het einde van een leer- of onderwijsperiode. De leerinhouden die essentieel zijn voor de leerstofopbouw in het volgend semester of schooljaar moeten aan bod komen. 4
Juridisch kader
Wat de evaluatie betreft, hebben de scholen een veel grotere autonomie dan vroeger. De evaluatiecriteria en de wijze van evalueren behoren tot de bevoegdheid van de lokale scholen. Ze ontwikkelen een eigen evaluatiebeleid dat zijn neerslag vindt in het schoolwerkplan. Een belangrijke rol bij de ontwikkeling van een eigen evaluatiebeleid is weggelegd voor de vakgroepen, die op die manier betrokken worden bij de globale onderwijskundige visie van de school. De concrete schikkingen in verband met de evaluatie worden vastgelegd in het schoolreglement, onderdeel: studiereglement. Het ligt voor de hand dat – in de geest van een participatieve beleidsvoering – bij het opstellen van het luik evaluatie in het schoolreglement rekening gehouden wordt met de opties genomen door de vakgroep.
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen TV Huishoudkunde (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
43
8. BIBLIOGRAFIE Boeken BERVOETS H., VAN MELKEBEEK N., Voedingsleer/dieetleer, Uitgeverij Plantijn N.V. BONNIE VERDWIJN, LUNEL, BRUUKE, Wat u nog niet weet over voeding … Voorlichtingscentrum voor de voeding, Postbus 85700, 2508 CK ’s Gravenhage BRAMS, A.,
Kookblaadjes, Standaard, Antwerpen
CATSBERG C.M.E., KEMPEN-VAN DOMMELEN G.J.M., Levensmiddelenleer, Nijgh & Van Ditmar COMPEERS, J., DEKEYSER, F. en SEGERS, H., Dieetleer, De Sikkel, Oostmalle, 1992. COMPEERS, J., DEKEYSER, F. en SEGERS, H., Voedingsleer, De Sikkel, Oostmalle, 1991. D’ADESKY, A., De voedingswaarde op het etiket, Algemene eetwareninspectie Brussel D’HOUS, E., HERTELEER, M., VANDAMME, A., VANNESTE, J. en VAN TONGERLOO, L., Menselijke relaties - BSO, Uitgeverij De Clerck BVBA, Gent. DECLEER A., Proefondervindelijke studie van de voeding, Die Keure DEN HARTOG, C., HAUTVASTt, J.G.A.J. en DEN HARTOG, A.P., Nieuwe voedingsleer, Het Spectrum, Antwerpen/Utrecht. DEWIT, L. e.a., Biotechniek, biologische grondstoffen, Uitgeverij Plantijn NV GEE, M.C., Eten en koken - wetenschap en overlevering in de keuken, Bert Bakker, Amsterdam, 1996. GOOVAERTS, H., LENS, V., Omgangskunde, Uitgeverij ACCO, Leuven. HALDERMANS, M. en KOCKAERTS, G., Materialenwijzer wassen, strijken, schoonmaken, Plantijn, Antwerpen, 1981 HEIDENREICH, JC e.a. Receptenleer, Nijgh & Van Ditmar Educatief. HERTELEER, M., VANDAMME, A. en VAN TONGERLOO, L., Menselijke relaties - TSO (deel 1 en 2), Uitgeverij De Clerck BVBA, Gent, 1997. HERTOGS, V., Kookblaadjes, Uitgeverij De Boeck, Antwerpen, 2000 HOLZER HAUWER, Spelregels voor het samenleven, Uitgeverij Stenfert, Kroese Herden IJZERMAN, R.K., Huishoudkunde anders - Kleine huishouding - Praktijkboek 1, Thieme, Meerhout. INSTITUUT DANONE, Een bord vol vragen, Danone Hertogstraat 100 1150 Brussel JAC. KUNST, Omgangskunde; Educatieve uitgeverij ten Brink bijv. KAPER, N. Etiquetteboek, Uitgeverij Christina - Almere Haven 1996 KOK, C. C.M.H. DRIESEN, Traject huishoudelijke verzorging deel 1 + 2 , Nijgh en Van Ditmar Educatief, Patrijsweg 32, 2289 EX Rijswijk KVLV, Ons kookboek, Leuven.
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen TV Huishoudkunde (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
44
MANSCHOT M., Consument en voeding, Wolters-Noordhof Groningen MEUS, M.J., Voeding, Wolters Plantyn, 2003 PAULI E., Complete leerboek voor de keuken, Onderwijscentrum van de bedrijfstak horeca, Postbus 303 2700 ah Zoetermeer PEETERS, M.T., Opvoedkunde/Omgangskunde, Deel 1 Sociale vaardigheden, partners in het zorgproces, Deel 2 De ontwikkeling van de mens, Uitgeverij ACCO, Leuven, 1995. SIEGENTHALER, P., Gids, 201 ideeën sanitair en keuken, BVBA Laekenveld 3, Wemmel TOORS H., VEEN J.M., VREDEBREGT-LAGAS W.H., Mens en voeding, Nijgh & Van Ditmar Educatief VAN EDEN, J., Receptenleer. Bereidingstechnieken en –processen, HB Uitgevers, Baarn, 1997 VAN DEN BRINK, C.M.J.M., Consumptieve Techniek - Warenkennis, Thieme, Meerhout. VAN DEN BRINK, C.M.J.M., Consumptieve Techniek - Theorie koken, Thieme, Meerhout. VAN DE WEERDT, J., Chemie en Voeding, De sikkel Malle. VANHULLE, A., VANDAELE, W., VLAAMSE MILIEUMAATSCHAPPIJ, Waterige bladen, lesbladen over water, Inos Graphic Design, 1996. VAN WAES, C, Basiskeukenboek, Dnb/uitgeverij Pelckmans VAN WAES, C., Technologie van de voedingsmiddelen, Plantijn, Deurne. VERHOEF, A., Omgangskunde, Meerhout, 1995. VVKSO, Sociale en technische wetenschappen, introductie, LICAP V.Z.W. Nubel, Belgische voedingsmiddelentabel, 1010 Brussel, Vesaliusgebouw lok. 407,1995. Werkboek bij huishoudkunde Wolters-Noordhoff Folders ABSOLONNE, Bewust eten, Becel JEUGD RODE KRUIS, Zorg voor de persoon MINISTERIE VAN TEWERKSTELLING EN ARBEID, Ergonomie, aanpak, methodologie, toepassing, Belliardstraat 51, 1040 Brussel. MINISTERIE VAN VOLKSGEZONDHEID EN LEEFMILIEU Hygiëne in de keuken, Weet wat je eet: informatie over etikettering Pers en Voorlichting, Hertogstraat 81, 1000 Brussel OPENBARE AFVALSTOFFENMAATSCHAPPIJ VOOR HET VLAAMSE GEWEST Kan. De Deckerstraat 22-26, 2800 Mechelen Wees slim, vermijd afval Papierafval Glasafval Plastic afval Klein gevaarlijk afval
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen TV Huishoudkunde (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
45
Groenten-, fruit- en tuinafval PROVINCIEBESTUUR VAN ANTWERPEN, PROVINCIAAL VEILIGHEIDSINSTITUUT Veilig thuis Mijn rug en ik Koningin Elisabethlei 22 2018 Antwerpen TETRA PAK SCHOOLINFO, De Themadagen van Tetra Pak (met ontwikkelingsdoelen en eindtermen), 1700 Dilbeek, 1997. VERBRUIKERSUNIE v.z.w. Test aankoop, Hollandstraat 13 1060 Brussel. •
eet-wijzer;
•
kennen, kiezen, kopen met Test aankoop;
•
mijn kook- en keukengids;
•
voeding en gezondheid;
•
fit en gezond het hele jaar rond;
•
vergif en vervuiling;
•
mooi van top tot teen;
•
eerste hulp;
•
het gezinsbudget;
•
het huishoudelijk onderhoud van A tot Z.
Periodieke publicaties De eetbrief. Nieuwsbrief over gezond en lekker eten, U.Z. Gent, Uitgeverij NV Biblio, Brasschaatsteenweg 308 Kalmhout. Nice, nutrinews, Wetenschapstraat 23/25, bus 7, 1040 Brussel. Test aankoop, Hollandstraat 13, 1060 Brussel. Software I.P.B. De eetmeter, Jezusstraat Antwerpen. JONGERENBEWEGING VAN DE SOCIALISTISCHE MUTUALITEIT (MJA), Punch drie, De eetflop, De eerste hulp flop, De drugflop, Maaltijdwijzer, Sint-Jansstraat 32 1000 Brussel. OMO waswijzer, Lever. V.Z.W. NUBEL, Voedingsplanner, R.A.C. Vesaliusgebouw 1010 Brussel. Videobanden / cassettes COLRUYT, Videorecepten van, reeks 1 - 9, Receptenkaarten met microgolftips en wijnadvies. COPRODUCTIE VDAB - BRT - UIA - VCK, Video IKZ - kwaliteit van a tot z, VDAB, Keizerslaan 11, 1000 Brussel. OIVO, Eat it, or beat it, Ridderstraat 18, 1000 Brussel. ROUSSEL, Rol van de vezels in de voeding, recent onderzoek en toepassingen (1985) Medipress Services Schoon Uitzichtlaan 31 1180 Brussel. VLAAMSE MILIEUMAATSCHAPPIJ, Frans en Els sparen water, Postbus 10 9300 Aalst.
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen TV Huishoudkunde (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
46
Internet adressen http:///www.demeter-bd.nl informatie over biologisch- dynamische landbouw en voeding http://www.bio-planet.be http://www.botancal.com kruidenwijzer http://www.cuisinet.com :informatie overalle mogelijke keukens en kooktraditeis ter wereld http://www.diverseylever.nl test hygiëne in de verschillende lokalen http://www.fao.org wereldvoedselorganisatie http://www.fqp.nl uitleg 10-stappenplan HACCP http://www.hungersite.com http://www.kosherdine.com Joodse eetcultuur http://www.nomilk.com koemelkallergie http://www.nubel.com - Belgische voedingsmiddelentabel http://www.receptweb.yucom.be/default.htm receptweb en dieetweb http://www.slowfood.com antwoord op de nefaste gevolgen van fastfood http://www.testaankoop.be http://www.vegatopia.com vegetarische voeding http://www.vegetarisme.be vegetarische voeding http://www.velt.be ecologische leef- en teeltwijze http://www.vig.be handleiding en didactisch materieel over de voedingsdriehoek http://www.voedigsinfo.org website van Fevia, federatie van voedingsindustie in België. (uitleg voedselketen van producent tot consument; hygiëne van de voeding…) http://www.voedingscentrum.org uitleg genetische modificatie, de cel, DNA … http://www.voedselnet.nl http://www.xs4all.nl/-jeroenvu geschiedenis van het westers vegetarisme Nuttige adressen Administratie Milieu-, Natuur-, Land- en Waterbeheer (AMINAL), http://www.mina.vlaanderen.bel, Koning Albert II-Iaan, 20 1000 Brussel (Tel. 02/553 80 93). Antigifcentrum (Tel. 070/245.245), Bruynstraat 1120 Brussel. Belgisch Federatie Tegen kanker, http://www.cancer.be ,Leuvensesteenweg 479 1030 Brussel. Belgisch Werk Tegen Kanker, Tweekerkenstraat 21 1040 Brussel.
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen TV Huishoudkunde (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week)
47
Bond Beter Leefmilieu - Vlaanderen vzw (BBL) Tweekerkenstraat 47 1000 Brussel. Documentatiecentrum van de Vlaamse milieumaatschappij, Vlaamse Milieumaatschappij Postbus 10 9300 Aalst. European Schoolnet Officehttp://lwww.eun.org, Plejadeniaan 11 1200 Brussel. Federatie van de Voedingsindustrie (FEVIA) http://www.fevia.be Kortenberglaan 172 1000 Brussel. Instituut voor Praktische Bibliografie (IPB), Jezusstraat 16 2000 Antwerpen. Koning Boudewijnstichting http://www.kbs-frb.be , Brederodestraat 10 1000 Brussel. Natuur & Techniek, http:Ilwww.natutech nl.,Postbus 3144 4800 DC Breda. Nubel v.z.w. Rijksadministratief Centrum Esplanade, Pachecolaan 19 1010 Brussel. NUTRI-CARE vzw. Beerveldedorp 11 9080 Beervelde. NutrItion Information Center (NICE vzw) http.llwww.nicevzw. be ,Treurenberg 16 1000 Brussel. Olijfolie van de Europese Gemeenschap - Informatiecentrum, Koningsstraat 269, 1210 Brussel. Onderzoeks- en informatiecentrum van de Verbruikersorganisaties (OIVO) http://www.oivo~crioc.org Ridddersstraat 18 1050 Brussel. OVAM , De Deckerestraat 22-26 2700 Mechelen. Provinciaal Veillgheidsinstftuut, Jezusstraat 28 2000 Antwerpen. School tv Teleac/NOT http://www.teleacnot.nl ,Postbus 1070 1200 BB Hilversum. Test Aankoop, Hollandstraat 13, 1060 Brussel. Tetra verpakking - Dienst schoolinfo, Postbus 77 1700 Dilbeek. V.L.A.M., Leuvenseplein 4 1000 Brussel. Vlaams Instituut voor Gezondheidspromotie (VIG vzw), www.vig.be , Schildknechtstraat 9 1020 Brussel. Vlaamse Diabetes Vereniging http://www.diabetes~vdv.be, Offergemsesteenweg 456 9000 Gent. Vlaamse kankerliga, Koningsstraat 217 1210 Brussel. Vlaamse Liga tegen Kanker vzw Adolf Maxlaan 55 bus 2 1000 Brussel. Vlaamse Maatschappij voor Watervoorziening VMW, Belliardstraat 73 1040 Brussel.
TSO – 2e graad – optie Sociale en technische wetenschappen TV Huishoudkunde (1e jaar: 2 lestijden/week, 2e jaar: 2 lestijden/week) Vlaamse Milieumaatschappij VMM, Alfons Van de Maelestraat 96 9320 Erembodegem. Voeding & Gezondheid Vlaams Centrum voor Coördinatie, Voeding en Advies De Pintelaan 185 9000 Gent. VRT - omroep van de Vlaamse Gemeenschap, August Reyerslaan 52 1043 Brussel.
48
