Schoolgids hart. Het is tijd voor onderwijs waarin... In dit onderwijs... leren methanden hoofd

Schoolgids 2014-2015 Het is tijd voor onderwijs waarin ... - kinderen leren met hoofd, hart en handen - kinderen hun sociale, cognitieve, emotionele en creatieve vaardigheden oefenen - kinderen meer leren dan rekenen en taal alleen - kinderen hun denken,voelen en willen evenwichtig ontwikkelen - kinderen de seizoenen ervaren door passende jaarfeesten - kinderen het rijke culturele erfgoed van de mensheid ontdekken.

In dit onderwijs ... - leren kinderen intensief in een boeiende omgeving - worden kinderen gevoed door kunstzinnige vakken - werken kinderen veel met natuurlijke materialen - is voor kinderen het klaslokaal een thuis - leren kinderen voor het leven.

leren met Melis Stokelaan 42 - 4707 HS Roosendaal T. 0165 560 377

[email protected] www.zilverlinde.nu

hoofd - hart - handen

Vooraf De schoolgids van Basisschool Zilverlinde geeft een beschrijving van het onderwijs en de gang van zaken op deze vrije school. De uitgangspunten en doelen van het vrije schoolonderwijs worden uitgelegd alsmede de wijze waarop die pedagogie tot leven komt in de klas en in de omgang met elkaar. Praktische informatie over bijvoorbeeld schooltijden, de ouderbijdrage en vakanties en vrije dagen kunt u eveneens vinden in het jaarboekje. Roosendaal, juli 2014

Basisschool Zilverlinde

Schoolgids 1

4- Het onderwijs: klas 1 t/m 6

12

Leren lezen, Nederlandse taal

12

Rekenen

13

Heemkunde, Aardrijkskunde, Geschiedenis en

Inhoudsopgave 1-De school

Biologie

13

Natuurkunde

13

Frans en Engels

13

Computers

13

4

De oprichting

4

Het schoolgebouw

4

Kunstzinnig onderwijs

13

Peutergroep “Zilverlinde”

4

Schilderen en tekenen

14

BSO

5

Muziek

14


5

Handvaardigheid/handwerken/boetseren

14

Euritmie

14

2- De vrijeschool

5

Het begin

5

Buitenactiviteiten

6

Jaarfeesten

7

Lunch in de klas

8

Leerlingvolgsysteem

15

Sociale vaardigheden

8

Schoolrijpheid

15

Actief burgerschap

8

Schoolverlatersonderzoek

15

Het ‘vrij’ van de vrijeschool

9

Kinderbespreking

16

Getuigschriften

16

3- Het onderwijs: De kleuterklassen

5- De zorg

15

Het kind

Leerlingendossier

9

15 15

Samen

10

Sociale veiligheid voor leerlingen

16

Impulsen

11

Pestprotocol

17

Het leerlingvolgsysteem van de kleuters

11

Specifieke onderwijsbehoeften

17


Schoolgids 2

De zorgprocedure

17

Schoolplan

25

Interne Begeleiding (IB)

18

Samenwerking

25

Doubleren

18

Ouderbijdrageregeling

25

Consultatiebespreking

18

7- De schoolorganisatie

26

Ambulante begeleiding

18

Stichting Pallas

26

Speciaal onderwijs

19

De schoolleider

28

Het rugzakje

19

De leerkrachten

29

Jeugdgezondheidszorg

20

Ondersteunend personeel

29

Schoolkeuze voor het voortgezet onderwijs

20

De medezeggenschapsraad

29

Scholen voor voortgezet vrijeschoolonderwijs

20

Ouderactiviteiten

29

22

Mandaatgroep activiteiten

30

Mandaatgroep Public relations

30

Uitstroomgegevens

Werkgroep schoolkrant 6- Ouders en leerkrachten

30

22

Non-discriminatiecode

30

Rol van ouders en leerkrachten

22

Verzekering van leerlingen

30

Het schoolteam

22

Opening van het schooljaar

30

Combinatieklassen

22

Sponsorbeleid

30

Scholing van leerkrachten

23

Rapportage aan ouders klas 1 t/m 6

23

Kleuterklas

24

Administratie

24

9- Urenrooster en vakantiedagen

Communicatie

24

Schooljaar 2014-2015 urenrooster

35

Klassenouder

24

Vakantierooster 2014-2015

35

Schoolverzuim

24

Regels voor extra verlof

24

Waarom zou je jaarfeesten vieren

36

Voedingsbeleid

24

De rol van vertellingen

37


8- De klachtenregeling

31

Soms gaat het niet goed op school

31

Klachtenregeling

31

10- Jaarfeesten

Schoolgids 3

35

36

Voor wie meer wil weten over jaarfeesten

46

In 1989 startte de eerste klas (groep 3), waarna de school ieder jaar met een klas groeide. Al gauw vond de school onderdak in een stenen schoolgebouw in de wijk Westrand. In 1997 verhuisde de school naar de Melis Stokelaan. De naam van de school werd: Rudolf Steinerschool. In de aanloop van schooljaar 2012-2013 klonk steeds vaker de roep om een nieuwe, eigentijdse uitstraling, te beginnen met een mooie, passende en aansprekende naam. In deze periode vormde zich een werkgroepje, bestaande uit ouders en medewerkers dat hiermee graag aan de slag wilde. Daarbij werd de hulp ingeroepen van Monique van de Zanden, oud-ouder van de school en nu theatermaakster en kinderboekenschrijfster. Tijdens een aantal bijeenkomsten werd onderzocht welke beelden een naam kan oproepen en wat dan passend zou zijn voor deze school. Zo

1- De school

ontstond de naam: Basisschool Zilverlinde, school met hoofd – hart- handen.

De oprichting Het begon in 1981 met een klein briefje op een prikbord in de Roosendaalse natuurwinkel De Vlier: ‘Wie heeft er belangstelling voor het oprichten van een vrije school?’ Na vier jaar ‘peuterochtenden’ in Het Rozenpoortje in de wijk Westrand, startte in augustus 1985 in een houten gebouwtje aan de Beryldijk de eerste kleuterklas met subsidie van de rijksoverheid en de Bond van Vrije Scholen - een vereniging die de belangen behartigt van de aangesloten (erkende) vrije scholen. Ondertussen was in 1983 de Stichting Vrije School Roosendaal opgericht, die de school exploiteert.


Vanaf schooljaar 2013-2014 is deze naam met passende huisstijl en nieuw logo in gebruik genomen. Schoolgebouw Het schoolgebouw heeft een kleuteringang, een ingang voor de klassen 1 tot en met 6 en een hoofdingang. Er is één kleuterlokaal, één lokaal voor peutergroep “het Rozenpoortje”, verder zijn er vijf lokalen voor de onderbouw, een gemeenschappelijke ruimte die plaats biedt aan alle kinderen van de school voor gezamenlijke activiteiten. Voorts een ruimte voor

Schoolgids 4

de Intern Begeleider, computeronderwijs, administratie/ schoolleiding, lerarenkamer en keukentje. De kleuterklas, de eerste en tweede klas en het vaklokaal zijn op de begane grond, de overige klassen en ruimtes op de eerste verdieping.

0165-587080

Deze zijn via twee trappenhuizen bereikbaar. Op de begane

Voor het verzorgen van BSO heeft de school afspraken gemaakt

grond is ook de bibliotheek voor de ouders gehuisvest. Op de eerste verdieping is de leerlingenbibliotheek. De benedenverdieping van het schoolgebouw is toegankelijk voor kinderen in een rolstoel. Er is een rolstoeltoilet. Rondom het schoolgebouw liggen de speelruimte en de schooltuin. Peutergroep Zilverlinde De werkwijze in de peutergroep Zilverlinde is gebaseerd op de uitgangspunten van het vrije schoolonderwijs. Peuters vanaf 2 jaar kunnen op Het Rozenpoortje terecht om in een huiselijke sfeer te spelen, te ontdekken, te zingen, te knutselen, naar verhalen te luisteren, samen te eten en vele andere peuterspelletjes te doen. Voor informatie kunt u contact opnemen met de Vrije Peutergroep”Zilverlinde” Melis Stokelaan 42 4707 HS Roosendaal 0165-560377 Peutergroep “Zilverlinde” valt onder de overkoepelende organisatie:

www.spr-roosendaal.nl BSO met Kober kindercentra; een leidster van Kober haalt de kinderen die naar de BSO gaan om 14.45 u op school op en loopt met hen naar Villa Vondel, alwaar de opvang geregeld is. Voor de kleuters die al vanaf 13.00 van opvang gebruikmaken heeft de school een voorziening ingericht, een Tussenschoolse Opvang. Ook deze kinderen gaan vanaf 14.45 uur naar Villa Vondel. Basisschool Zilverlinde De school heeft zich begin 2007 aangesloten bij Stichting Pallas. Meer informatie over deze stichting kunt u lezen op pag.26. Op veel vrije scholen wordt gesproken over kleuterklassen en klas 1 tot en met 6. in plaats van groep 1 t/m 8. Het vrije schoolonderwijs vindt het pedagogische onderscheid tussen kleuters en onderbouwleerlingen belangrijk. Basisschool Zilverlinde heeft één kleuterklas en de combinatieklassen klassen 1/2, 3/4 en 5/6. De school telt ongeveer 80 leerlingen.

Stichting Peuterspeelzalen Vijfhuizenberg 159 4708AJ Roosendaal


Schoolgids 5

Molt vroeg aan Steiner om vanuit dat gezichtspunt een school in te richten. Steiner ontwikkelde toen op basis van zijn antroposo-

2 - De vrije school

fie een nieuwe pedagogiek, het vrije schoolonderwijs. De vraag is niet, wat de mens moet kunnen en weten teneinde zich in de bestaande sociale orde te kunnen invoegen: maar wel, wat er in aanleg in de mens aanwezig is en in hem ontwikkeld kan worden. Pas dan kan de opgroeiende generatie de maatschappij steeds opnieuw met nieuwe krachten verrijken.

Hij opende vervolgens in 1919 in Stuttgart de eerste vrije school.

Vrij geparafraseerd naar Rudolf Steiner.

betekent letterlijk: wijsheid over de mens. Volgens de antroposo-

Momenteel bestaan er wereldwijd ongeveer 600 vrije scholen, waarvan ruim 80 in Nederland. In 1923 opende in Den Haag de eerste Nederlandse vrije school haar deuren. Het onderwijs op een vrije rschool is gebaseerd op de antroposofie. Antroposofie fie heeft de mens een lichaam, een ziel en een geest en onder-

Het begin

scheidt hij zich van andere wezens doordat hij kan denken, voe-

Emiel Molt, directeur van een sigarettenfabriek in Stuttgart, was

len en willen. Bij zijn geboorte krijgt ieder mens een schat aan

rond 1919 sterk betrokken bij de sociale problemen van zijn tijd.

mogelijkheden mee op sociaal, intellectueel en op kunstzinnig

Hij wilde een school voor de kinderen van zijn arbeiders. Die

gebied. Iedere mens heeft zijn eigen unieke kiem.

school moest een strikt pedagogisch uitgangspunt hebben en

Deze visie komt tot leven in het onderwijs. Het vrije schoolon-

losstaan van politieke en economische doelen. In het onderwijs

derwijs streeft ernaar kinderen op te voeden tot mensen bij wie

zou het kind centraal moeten staan. Hij vond een medestander in

het denken, het voelen en het willen harmonisch tot ontwikkeling

Rudolf Steiner (1861-1925) die toentertijd veel publiceerde en in

komen en die respect hebben voor alles om hen heen.

het openbaar sprak over sociale vraagstukken.

Het is belangrijk dat een kind zich op alle drie de gebieden kan

Steiner, de grondlegger van de antroposofie, maakte onder meer

ontplooien. Daarom is het vrije school-onderwijs doortrokken van

een onderscheid tussen het politieke leven, het rechtsleven en

het ‘leren met hoofd, hart en handen’ De antroposofie is echter

wat hij noemde het geestesleven.

geen leerstof, er wordt echter gewerkt vanuit de uitgangspunten

Tot het geestesleven behoort de cultuur, de wetenschap, maar

van de antroposofie.

ook het onderwijs. Dat geestesleven moet zich vrij kunnen ontwikkelen, los van andere belangen.


Schoolgids 6

Het kind

De kinderen gebruiken leesboeken, naslagwerken en op beperkte

Het vrije schoolonderwijs volgt de ontwikkeling van het kind op

schaal in de hogere klassen leerboeken.

de voet. In die ontwikkeling, vanaf geboorte tot aan volwassen-

Computers worden vanaf de vierde klas gericht gebruikt. Bij het

heid, worden drie fasen onderscheiden. Het zijn periodes van

opvoeden en onderwijzen staat de levende overdracht van vol-

ongeveer zeven jaar.

wassene naar kind centraal. De kinderen verwerken de leerstof in

De eerste fase is van de geboorte tot de tandenwisseling.

hun periodeschriften en maken zo hun eigen lesboeken. Zoals

In deze periode bouwt het kind een gezond lichaam op. Het kind

gezegd geeft een vrije school het onderwijs een vorm die past bij

neemt veel waar en probeert wat het waarneemt na te bootsen.

de ontwikkeling van het kind.

Zo ontwikkelt zich het wilsleven.

Zo verloopt het leren lezen en schrijven op een andere, en aan-

De tweede fase is van de tandenwisseling tot de puberteit.

vankelijk misschien wat tragere manier dan in het regulier on-

In deze fase werkt het kind aan de ontwikkeling van de ziel.

derwijs, om uiteindelijk op cognitief niveau gelijk te eindigen met

Vooral het gevoelsleven staat hier centraal. Het kind wil veel

het reguliere basisonderwijs.

kennen en kunnen en leert dit via de gevoelsmatige beleving

Bovendien krijgen vrije schoolkinderen zes jaar onderwijs in

van de wereld.

Engels en Frans en zijn ze in tekenen, schilderen, toneel, muziek,

De derde fase is van de puberteit tot de volwassenheid. In deze

voordracht en recitatie sterk gevormd. Basisschool Zilverlinde

fase ontwikkelt zich de menselijke geest. Het denken staat cen-

geeft veel aandacht aan de sociale ontwikkeling van de kinderen.

traal. De jonge mens is op zoek naar levensinzicht en zelfkennis. Jaarfeesten Om het denken, het voelen en het willen bij de kinderen te ont-

Een kind leeft in het ritme van het jaar, het beleeft het jaar. Van

wikkelen, staat het ‘leren met hoofd, hart en handen’ centraal.

kastanjes rapen in de herfst, via Sinterklaas naar Kerstmis, van

Daarom krijgen ze niet alleen cognitieve vakken (‘hoofd’-

ijspret naar boterbloemen plukken en zonder jas naar buiten ...

onderwijs), maar ook kunstzinnige, handvaardigheids- en bewe-

en weer terug naar de gekleurde blaadjes aan de bomen. De vier

gingsvakken. Vooral de samenhang tussen het wilsleven en het

seizoenen geven kleur aan het leven door het jaar heen. Elk

bewegen van de ledematen staat in de klas dagelijks centraal.

jaargetijde heeft zijn eigen kenmerken. En van oudsher worden

Zowel in de kleuterklas als in de onderbouw, en zowel in het vrije

de belangrijkste hoogtepunten in dit natuurritme door de mensen

spel als in het ambachtelijke onderwijs en het rekenen.

gevierd. Denk bijvoorbeeld aan de oogstfeesten. De christelijke


Schoolgids 7

traditie heeft later haar eigen feesten onder meer op die feesten

Kinderen leren zo te functioneren in een sociaal verband. De

geënt.

eigen klas speelt hierin de belangrijkste rol. Het ‘overblijven’ is

Zo ontstonden de grote jaarfeesten.

kosteloos omdat het onder leiding staat van de leerkracht.

Op Basisschool Zilverlinde worden de volgende jaarfeesten ge-

Sociale vaardigheden

vierd:

De school wil kinderen een waardevolle en blije schooltijd geven,

Herfst

Michaëlsfeest, Sint Maarten

waarin ze met overgave en enthousiasme spelen en leren. De

Advent, Sint Nicolaas

school streeft ernaar ze gevoelens van dankbaarheid, eerbied en

Kerstmis, Drie Koningen

liefde voor medemens en schepping bij te brengen. De school

Maria-Lichtmis, Carnaval

vindt het haar taak om kinderen sociale vaardigheden bij te

Lente

Palmpasen, Pasen, Pinksteren

brengen zodat zij straks kunnen omgaan met de veelvormigheid

Zomer

Sint Jan

van onze samenleving.

Winter

De viering van de jaarfeesten is niet bedoeld als godsdienston-

Door het gezamenlijk vieren van veel jaarlijks terugkerende

derwijs, hoewel de vrije school ze wel viert vanuit de christelijke

feesten, zoals Kerstmis, Sint Maarten en Sint Jan, leren zij zich te

traditie. Het beleven van de natuur en het beleven van rijke

bewegen in een sociale gemeenschap.

spirituele beelden door de verhalen en de rituelen staan voorop. Ze geven het kind een innerlijke rijkdom mee om later een

Actief burgerschap en sociale integratie.

evenwichtig mens te kunnen zijn.

Sinds februari 2006 zijn scholen verplicht om aandacht te beste-

Zie ook hoofdstuk 10

den aan actief burgerschap. Actief burgerschap: de bereidheid en het vermogen deel uit te

Lunch in de klas

maken van een gemeenschap en daar een actieve bijdrage aan

Alle kinderen lunchen tussen de middag met hun klas en leer-

te leveren.

kracht. De kleuters eten elke morgen ook samen in de klas. Het

Op Basisschol Zilverlinde werken we heel nadrukkelijk aan de

samen eten is belangrijk in het vrije schoolonderwijs.

bereidheid en het vermogen deel uit te maken van een


Schoolgids 8

gemeenschap en leveren daar een actieve bijdrage aan door

verantwoording dragen en afleggen. Het gaat namelijk niet zo

middel van het stimuleren van dat gemeenschapsgevoel en door

zeer om de taak zelf, maar om het hogere

het lesprogramma.

sche doel: verantwoordelijkheid voor (en betrokkenheid bij) de

Wij zien de school als de wereld in het klein. Daarom is de

gemeenschap.

pedagogi-

school een oefenplaats en een leerplek voor actief burgerschap en sociale intergratie bij uitstek.

Daarnaast gaan we met de leerlingen in verschillende klassen

Kinderen hebben de behoefte om nodig te zijn. Als school streven

ook op stap. Bijvoorbeeld gaan we met kerst zingen in een be-

we ernaar om kinderen het gevoel te geven dat ze nodig zijn in

jaardenhuis of spelen een toneelstuk voor hen. Met Sint Maarten

de schoolgemeenschap.

maakt de vierde klas een mandje waarin het fruit zit wat is opgehaald tijdens hun tocht; dit delen ze uit in een bejaardenhuis. De

Voor een goed klimaat in de klas en in de school is het nodig dat

markten die wij organiseren en het kerstspel dat jaarlijks wordt

er een gevoel van verbondenheid heerst. Om die binding te sti-

gespeeld is niet alleen voor de ouders en leerlingen van de school

muleren tussen klassen onderling werken de klassen regelmatig

te toegankelijk maar via advertenties in kranten wordt de Roo-

samen, assisteren oudere kinderen de jongere kinderen bij tal

sendaalse gemeenschap uitgenodigd.

van gebeurtenissen en vieren we gezamenlijk de jaarfeesten.

We doen jaarlijks mee aan projecten als Jantje Beton en bijvoor-

Ook zijn er regelmatig klassenpresentaties voor andere klassen

beeld actie schoenendoos.

en ouders. Om het gemeenschapsgevoel te versterken, laten we de kinderen

Door ons lesprogramma dragen wij actief bij aan het bewustzijn

in alle klassen nadenken over welke taken en verantwoordelijk-

over de verschillende culturen en religies. Zo worden in de ge-

heden zij in de klas zelf op zich zouden kunnen (en willen) ne-

schiedenislessen de Islam, Hindoeïsme, Boeddhisme het Chris-

men. In de hogere klassen bedenken de kinderen ook taken en

tendom, het Jodendom en de culturen waarin zij zijn ontstaan

verantwoordelijkheden, die leerlingen in de school kunnen krij-

behandeld.

gen. En in klas 6 kijken we met de leerlingen welke bijdrage zij

In de (economische) aardrijkskunde krijgen leerlingen zicht op

kunnen leveren aan de buurt.

productontwikkeling en hoeveel mensen nodig zijn om bijvoor-

De uitdaging is om de leerlingen ook zélf de organisatie van de

beeld één product op tafel te krijgen. Daarnaast behandelen we

taken in handen te geven. Ze moeten ‘eigenaar’ worden dus


Schoolgids 9

bijvoorbeeld de rivieren en hoe we afhankelijk van elkaar zijn om

De kleuterklas heeft een huiselijke sfeer. Iedere ochtend komen

over schoon drinkwater te kunnen beschikken.

de kleuters in dezelfde zorgvuldig ingerichte klas aan.

Zo laten we aan de kinderen weten dat we ze nodig hebben, dat

Poppen in opgedekte bedjes, een nette ‘keuken’, huisjes van

ze belangrijk zijn, dat ze iets kunnen bijdragen aan de gemeen-

rekken en doeken, materialen om mee te spelen verzameld in

schap. En ze leren zo, door te doen, allerlei vaardigheden die ze

kisten en mandjes. Deze sfeer geeft de kinderen een gevoel van

nodig hebben als (toekomstig) burger in onze democratische

geborgenheid en veiligheid. Hierdoor komt het kind tot spelen.

samenleving. De klas en de school als een

Zo ontwikkelt het zich op zijn eigen manier, via het spel en de

oefenplaats voor democratisch, actief burgerschap!

fantasie. Het ‘echte’ leren komt in de eerste klas, als het kind leerrijp is.

Het ‘vrij’ van de vrije school

Dat wil niet zeggen dat de kleuter alleen maar speelt en niets

In de oprichtingsfase van vrije scholen in het begin van de vorige

leert. Spelend legt hij de basis voor de jaren die komen gaan.

eeuw wilden de pioniers zonder overheidsbemoeienis kunnen

Eenvoudige middelen zijn al voldoende om de fantasie en het

werken. Zij wilden een ‘staatsvrije’ school zijn. De bekostiging

vrije spel in gang te zetten: speelgoed van natuurlijke materia-

van de school vond plaats door de ouders van de kinderen en

len, zoals hout, lappen stof, stenen, schelpen, zand, water, kas-

weldoeners uit de omgeving van de school. Er werd geen gebruik

tanjes, eikels en dennenappels. Juist deze eenvoudige ‘speeltjes’

gemaakt van subsidie van het rijk of gemeente. Dit alleen is de

nodigen de kleuters uit hun fantasie te gebruiken. Dit vrije spel

verklaring van het woord ‘vrij’ als voorvoegsel bij scholen zoals

wordt wél gespeeld binnen grenzen. Een van die grenzen is niet

de onze.

te veel speelgoed. Te veel speelgoed maakt een kind onrustig,

Inmiddels worden vrije scholen op dezelfde wijze bekostigd als

het vliegt van het ene naar het andere speeltje.

het overige basisonderwijs. De kleuterleidster kijkt tijdens het vrije spel goed naar de kinderen. Soms moet een kind geholpen, aangemoedigd, of juist afgeremd worden. 3 - Het onderwijs in de kleuterklassen Samen ‘Kleuters mogen spelend de wereld leren kennen’


De leidster observeert de kinderen in het omgaan met de materialen en hoe bij de oudere kleuters de sociale contacten in het

10 Schoolgids

spel ontstaan. Bij de jonge kleuters hebben de contacten in het

Het gezamenlijk opruimen van de klas en op een vaste plaats

spel vaak iets toevalligs en wordt er ‘naast’ elkaar gespeeld. De

opbergen van de spelmaterialen, gebeurt met aandacht en hoort

oudere kleuters willen graag samen het onderwerp van hun spel

bij de groepsactiviteiten.

bedenken, bijvoorbeeld ‘winkeltje’ spelen. Hierbij komt het socia-

Een enkele keer kan een bouwwerk blijven staan omdat de oude-

le aspect om de hoek kijken.

re kleuters daarmee de volgende dag verder willen gaan.

Het samen spelen en het samen delen. Alles wat anderen doen,

Het ontwikkelen van de taal krijgt veel aandacht in de kleuter-

doen kleuters na. Hun leergierigheid uit zich in het nadoen.

klas. De kinderen horen een aantal dagen achter elkaar hetzelfde

Daarom schept de kleuterleidster voorwaarden voor een omge-

verhaal zodat zij er beelden bij kunnen bedenken. Ze oefenen

ving die na te bootsen is. De kleuterleidster maakt bijvoorbeeld

taal in combinatie met bewegingen, bijvoorbeeld door eenvoudi-

bewegingen die passen bij een liedje over de golven van de zee.

ge vingerspelletjes, versjes bij de bewegingsspelletjes en het

De kleuters doen de golvende beweging onder het zingen na.

poppenkast spelen.

In het vrije spel is het kind vrij om in het lokaal of op de speel-

De vertellingen worden in de oorspronkelijke vorm, dat wil zeg-

plaats, binnen gestelde grenzen, te gaan en te staan waar het

gen monotoon en met weinig gebaren gebracht. De kinderen

wil.

moeten in rust kunnen luisteren. Kleuters kunnen niet veel din-

Zo komt de leidster het kind tegemoet in zijn natuurlijke behoef-

gen tegelijk, ze zijn door kleinigheden afgeleid.

te om te bewegen en kan zij zijn motoriek beoordelen op onder

De taal, die bij verhalen wordt gebruikt, is mooi, rijk en zuiver

meer coördinatie. Eventuele correcties op de motoriek vinden niet tijdens het vrije spel plaats, maar tijdens de meer geleide activiteiten als kringspelletjes.

met een gevoelige voordracht. Het eenvoudige taalgebruik van het kind op die leeftijd wordt overstegen. Door vele malen het verhaal te herhalen, begrijpen de kleuters op den duur wat een moeilijk, onbekend woord wil zeggen. Naast de gewone verhalen worden de volkssprookjes uit de Eu-

Impulsen De oudste kleuters hebben naast het vrije spel individuele impulsen nodig. Deze kleuters krijgen vaak opdrachten om wol- en weefwerkjes te maken. Zij mogen ook extra schilderen en tekenen of extra huishoudelijk werk doen.

ropese landen gebracht. Deze worden meestal niet voorgelezen, maar verteld. Dat verlevendigt het verhaal. Het vertellen is er niet in de eerste plaats op gericht dat de kleuters alles begrijpen, maar dat ze geboeid zijn door vorm en inhoud van het verhaal. Bij de beelden die de sprookjes oproepen,


Schoolgids 11

kan iedere kleuter bij het luisteren zijn fantasie de vrije loop

rekenontwikkeling. Doelen hiervoor zijn gekoppeld aan de leef-

laten.

tijd. In het tweede kleuterjaar toetsen we eenmaal op taal- en rekengebied de vaardigheden met behulp van een CITO- toets.

De leidster oefent met de kleuters bewegingsvormen. Aan de hand van gedichtjes, liedjes en verhaaltjes maken ze bewegingen met de handen, de armen en de vingers. Huppelen, dansen, galopperen, sluipen, wiegen en hard of zacht lopen doen ze ook. Bijvoorbeeld door het lopen van kabouters door het bos na te doen. Ze leren door bewegingen wat ‘groter’, ‘kleiner’, ‘zwaarder’ en ‘lichter’ is. De kinderen ontwikkelen hun muzikale gevoel door te luisteren, te zingen en muziek te maken. Een aantal keren per week wordt er getekend. Minstens een keer in de week schilderen de kleuters samen, met waterverf op nat

4 - Het onderwijs: klassen 1 t/m 6

papier. Daarnaast boetseren de kleuters met bijenwas, en gaan ze onder

‘Kunstzinnig onderwijs als basis voor de ontwikkeling van het

meer plakken, knippen en scheuren.

denken, voelen en willen’

De wat oudere kleuters maken zelf popjes, weven en borduren.

Het vrijeschoolonderwijs werkt in de ochtend tot de eerste pauze

Hierdoor krijgt het kind gevoel voor kleur en vorm.

in “periodes”. In periodes van drie à vier weken begint elke

De kleuters helpen met huishoudelijke werkjes zoals afwassen,

schooldag met hetzelfde vak. Tijdens dit deel van de schooldag

wassen van kleedjes en poppenkleren, stoffen, vegen, opruimen,

komen met name de cognitieve vakken aan bod, zoals taal,

koken, bakken. Ze eten dagelijks met elkaar.

rekenen en zaakvakken. De kinderen zijn aan het begin van de dag nog fris en door een

Het leerlingvolgsysteem van de kleuters

aantal weken achter elkaar intensief met één vak bezig te zijn,

Twee keer per jaar wordt er voor de kleuters een volgsysteem

kunnen ze zich goed in deze stof verdiepen. Later in het jaar

ingevuld. Gevolgd worden: de motorische-, gevoels-, taal-, en

komt de stof opnieuw verrijkt en verdiept aan bod.


12 Schoolgids

Door het jaar heen zijn er verschillende periodes, afhankelijk van

Klas 4

Verhalen uit de Noorse mythologie

het leerjaar.

Klas 5

Verhalen uit de Griekse mythologie

Het periodeonderwijs kent de vakken rekenen, Nederlandse taal,

Klas 6

Verhalen uit de Romeinse mythologie en de Mid-

heemkunde, meetkunde, mensen dierkunde, plantkunde, aard-

deleeuwen.

rijkskunde, geschiedenis en natuurkunde. De periodetijd bestaat niet alleen uit cognitieve leerstof. De kinderen verwerken de

Leren lezen, Nederlandse Taal

lesstof ook door middel van tekenen, schilderen, toneelspelen en

Bij aanvang in de eerste klas maken de kinderen kennis met de

het maken van opstellen. Dit kan per klas en per onderwerp

letters vanuit een beeld. Zo herkennen de kinderen de Laars-

verschillen. Na de periodeles volgen de oefenuren en vaklessen.

letter, de Koningsletter, de Michaëlletter, Parallel daaraan start

De leerlingen krijgen vreemde talen, handwerken, handvaardig-

meteen het aanvankelijk leesonderwijs, dit met behulp van een

heid, vormtekenen, schilderen en muziek en tijdens de oefenuren

methode. Door het oefenen in vertellen, voordragen, toneelspe-

worden de rekenen taalvaardigheden verder ingeoefend.

len en het werken met gedichten, ontwikkelen de kinderen een groot taalgevoel, een rijke woordenschat en spreken ze doorgaans makkelijk in het openbaar.

Elke schooldag wordt bij de kinderen het denken, voelen en willen aangesproken. In het periodeonderwijs aan het begin van

Rekenen

de ochtend krijgen ze de cognitieve vakken die het denken aan-

Het rekenen wordt spelenderwijs aangeboden waarbij een grote

spreken. Na de ochtendpauze komen de kunstzinnige, bewe-

nadruk ligt op het handelen; al doende en oefenend krijgen de

gings- en handvaardigheidsvakken aan bod. Hierin krijgen het

kinderen inzicht in de getallenwereld en vullen zich de begrippen

voelen en willen van de kinderen meer aandacht.

meer/minder/erbij/eraf enz.

Leerkrachten vertellen verhalen die passen bij de leeftijd van de

Bewegingsoefeningen ondersteunen het rekenonderwijs.

kinderen. Deze verhalen zijn als volgt over de jaren verdeeld:

De kinderen lopen onder het tellen ritmisch voor-, achter- en

Kleuters

Sprookjes

zijwaarts en klappen en stampen om ‘tot in de botten’ de getal-

Klas 1

Sprookjes

lenwereld te ervaren.

Klas 2

Fabels en legenden

Klas 3

Verhalen uit het Oude Testament


13 Schoolgids

Heemkunde, aardrijkskunde, geschiedenis en biologie

tjes en kleine toneelstukjes gedaan. Alles wordt mondeling ge-

In de eerste drie klassen richten de kinderen zich tijdens de

leerd vanuit de nabootsing.

periodes heemkunde op hun eigen directe omgeving. Vanaf de vierde klas gaan ze steeds verder van huis en haard.

Vanaf klas vier komt daar ook het schriftbeeld bij. In eerste

Dit gebeurt in de lessen aardrijkskunde, geschiedenis en biologie.

instantie wordt datgene wat mondeling bekend is opgeschreven

Zij maken kennis met dierkunde, plantkunde en mineralogie. Via

en gelezen. In de hogere klassen komt eenvoudige grammatica

eigen stad, provincie en land, via delta en grote rivieren ontdek-

aan de orde, ook het voeren van eenvoudige gesprekjes wordt

ken zij de rest van Europa. Via producten uit het dagelijkse le-

geoefend. Het doel van de vreemde talen in het basisonderwijs is

ven, bijvoorbeeld chocoladepasta en brood, leren zij hoe mensen

het ontwikkelen van een genuanceerd taalgevoel.

over de hele wereld zich inzetten voor elkaar en hoe diezelfde mensen afhankelijk zijn van de soms grillige elementen en kos-

Computers

mische werkingen die de aarde beïnvloeden.

De school beschikt over een ruimte waarin computeronderwijs

In klas 5 maken de kinderen kennis met de grote culturen uit het

wordt gegeven aan klas 4, 5 en 6.

Avondland; het boeddhisme, de Egyptische en Perzische cultu-

Leerlingen leren via internet en cd-roms zoeken naar informatie

ren.

voor werkstukken en spreekbeurten.

In klas 6 komen delen uit de Westeuropese geschiedenis aan bod waaronder de kerstening en de Middeleeuwen.

Kunstzinnig onderwijs Het vrijeschoolonderwijs is kunstzinnig onderwijs.

Natuurkunde

De kunstzinnige vakken zijn even belangrijk als de cognitieve

In de natuurkundeperiodes in de zesde klas leren de leerlingen

vakken. Het kunstzinnig onderwijs vormt de basis voor de (cogni-

over geluid, licht, magnetisme en elektriciteit, dit door de feno-

tieve) ontwikkeling van het kind. De kinderen ontwikkelen daar-

menen waar te nemen en te beschrijven.

door gevoel voor schoonheid, vorm, kleur, toon en verhoudingen. Het spreekt de kinderen aan in het gevoelsleven, een gebied

Frans en Engels

waarin kinderen graag werkzaam zijn.

Vanaf de eerste klas krijgen de kinderen onderwijs in vreemde

Toneel en poppenspel worden vaak gebruikt bij de jaarfeesten en

talen. Er worden gedichtjes geciteerd, liedjes gezongen, spelle-

bij de taallessen.


Schoolgids 14

op jonge leeftijd zinvol met de handen bezig zijn, bevordert de Schilderen en tekenen

concentratie en het ruimtelijk voorstellingsvermogen.

Vanaf de kleuterklas krijgen de kinderen nat-in-nat schilderen:

De vakken handwerken en handvaardigheid stimuleren het be-

met waterverf schilderen op vochtig papier. Tekenen krijgen ze

weeglijk en creatief denken en zijn goed voor de wilsvorming en

op verschillende manieren.

voor de motorische ontwikkeling. In de lessen handwerken leren

Een belangrijk onderdeel is het vormtekenen voor de kinderen

de kinderen breien, haken, borduren, vlechten, naaien. Voor-

vanaf klas 1. Hiermee ontwikkelen de kinderen gevoel voor vor-

beelden van werkstukken zijn zakken voor de blokfluit, etui,

men en leren zij deze uit de hand te tekenen.

dieren en poppen. In de lessen handvaardigheid wordt gewerkt

Het vormtekenen is een belangrijke ondersteuning bij de ontwik-

met allerlei soorten papier. Vanaf de vijfde klas is er ook houtbe-

keling van het handschrift en vormt de basis voor de meetkunde.

werken. In de lagere klassen boetseren de kinderen met bijenwas en

Muziek

vanaf de tweede klas ook met boetseerklei.

Vanaf de kleuterklas tot en met de zesde klas is zingen belang-

In alle klassen wordt veel met natuurlijke materialen gewerkt,

rijk. Dit gebeurt in de klassen apart en gezamenlijk met jaarfees-

met name voor de verschillende jaarfeesten.

ten. Vanaf de eerste klas krijgen alle leerlingen fluitles. Meerstemmig zingen en musiceren wordt in de hoogste

Euritmie

klassen beoefend. In de vierde klas komt het notenschrift aan de

Euritmie is een vorm van onderwijs waarin de beweging centraal

orde. Muziek maken met elkaar is goed voor de sociale

staat. Het wordt uitsluitend op vrije scholen gegeven. Onder-

vorming.

steund door muziek, gedichten, ritmes, zang of vertellingen

Klas 4 -5-6 vormen een schoolkoor; tijdens verschillende gele-

maken de kinderen onder begeleiding van de euritmiedocent

genheden treden zij graag op!

bewegingen. Het vak vraagt veel concentratie en wilskracht van de kinderen en draagt bij tot het ontwikkelen van het voelen.

Handvaardigheid/handwerken/boetseren Doel van de vakken handwerken en handenarbeid is dat de leer-

Buitenactiviteiten

lingen handig worden en gebruiksvoorwerpen leren maken. Het

In alle leerjaren vinden verschillende buitenactiviteiten plaats.


15 Schoolgids

De klassen 1 tot en met 6 werken tijdens de lessen heemkunde,

Vanzelfsprekend vraagt dit om een andere toetsing van kinderen.

aardrijkskunde en biologie vaak buiten.

De school kent de toetsing van de periodedoelen en daarnaast

Er vinden excursies plaats, bijvoorbeeld een bezoek aan biblio-

twee keer per jaar de methode onafhankelijke

theek, museum, steengroeve of boerderij.

toetsen (CITO) die we noteren in een digitaal leerlingvolgsys-

Jaarlijks is er een sportdag. Verder zijn er een

teem.

aantal jaarfeesten met buiten activiteiten.

Een keer per jaar wordt de sociaal-emotionele ontwikkeling in kaart gebracht. Bij overgangsmomenten worden de kinderen extra goed bekeken. Dit gebeurt in het tweede kleuterjaar, i.v.m

5- De zorg

leerrijpheid en in de zesde klas als advies naar het voortgezet onderwijs.

Leerlingdossier De school legt van elk kind een dossier aan. Hierin zitten per-

Schoolrijpheid

soonlijke gegevens, verslagen van vorderingen, onderzoeken,

Het is niet vanzelfsprekend dat een kleuter na 1,5- 2 jaar door-

kinderbesprekingen en oudergesprekken.

stroomt naar de eerste klas. Daarom wordt van het kind tijdens

Het dossier stelt het onderwijsteam in staat de ontwikkeling van

de kleuterjaren de motorische, sociale en emotionele ontwikke-

het kind goed te volgen. Het dossier is voor ouders ter inzage op

ling bijgehouden. Zo ontstaat zicht op de ontwikkeling en op

aanvraag bij de eigen leraar of intern begeleider. Het dossier

eventueel te verwachten problemen. Aan het eind van de kleu-

kent een “papieren” deel en een digitaal deel.

tertijd krijgt iedere kleuter een leerrijpheidsonderzoek. Dit onderzoek voert de eigen kleuterleidster samen met de intern

Leerlingvolgsysteem

begeleider uit. Is een kleuter niet leerrijp, dan kan het advies aan

De vrije school kent twee fundamentele verschillen in pedagogi-

de ouders zijn om het kind nog een jaar te laten ‘kleuteren’.

sche benadering ten opzichte van de reguliere basisschool.

Hiervoor hanteert de school een vaste procedure, deze staat

Eén: de leerstof is geen doel maar ontwikkelingsstof.

beschreven in het zorgdocument.

Twee: leren doe je met je hoofd, hart en handen; elk gebied krijgt evenveel en gelijkwaardige aandacht.


16 Schoolgids

Schoolverlatersonderzoek

Getuigschriften

In de zesde klas krijgen alle kinderen een advies voor het ver-

0p onze school krijgen kinderen geen rapport met cijfers. Aan het

volgonderwijs. Dit schooladvies is gebaseerd op het Citoleerling-

eind van ieder schooljaar ontvangen zij een getuigschrift. Dit is

volgsysteem wat gedurende zes jaar is ingevuld en de uitslag van

een verslag waarin de leerkracht uitvoerig beschrijft hoe de

het Drempelonderzoek. Samen met het beeld dat de klassenleer-

ontwikkeling van hun kind dat jaar is verlopen, zowel in sociaal-

kracht van de leerling heeft, de mening van de ouders en van het

emotionele zin als per vak.

kind zelf, vormt het een degelijke basis voor de keuze van de

Voor nadere toelichting: zie blz. 23, rapportage klas 1 t/m 6.

middelbare school. Sociale veiligheid voor leerlingen Kinderbespreking

Uitgangspunt is dat wij onszelf moeten opvoeden om de leer-

In de wekelijkse pedagogische vergadering bespreken de leer-

lingen te kunnen opvoeden.

krachten met enige regelmaat leerlingen. Als een kind apart ter

De medewerkers van de school willen dat de leerlingen met

sprake komt, wordt dit vooraf aan de ouders gemeld. In deze

plezier naar school gaan en zich veilig voelen. Wij vinden het

kinderbesprekingen legt het onderwijsteam alle waarnemingen

belangrijk dat leerlingen leren hun grens aan te geven en

naast elkaar; zo ontstaat er een zo compleet moge leren nee zeggen. We leren elkaar en andermans grenzen te lijk beeld van het kind. Op basis hiervan worden afspraken ge-

respecteren.

maakt over pedagogische en andere maatregelen om het kind te

In gesprekken met leerlingen blijkt dat zij het niet fijn vinden als:

ondersteunen in zijn ontwikkeling. Leerkrachten kunnen zich

- leerlingen zomaar aan hun spullen zitten.

hierbij laten adviseren door externe deskundigen. Op dezelfde

- er grove taal gebruikt wordt mondeling of schriftelijk.

wijze als bij de kinderbespreking worden in de pedagogische

- als ze worden buitengesloten.

vergadering ook klassen als groep besproken. Elke klas is anders

- als er geweld gebruikt wordt.

en vraagt daarom om een eigen benadering. Wanneer leerlingen over de grens gaan volgen onderstaande stappen. De stappen volgen elkaar op als dit binnen een maand


17 Schoolgids

gebeurt. Als een leerling na de 1e keer niet meer over grenzen

aanleiding van de uitkomst kan het zijn dat wij ons beleid moe-

gaat in een maand dan is er sprake van een nieuwe start.

ten bijstellen.

1e keer: een gesprek met de leerkracht

Van ouders horen wij graag als er iets speelt dat wij over het

2e keer: een gesprek met de schoolleider

hoofd hebben gezien.

3e keer: een gesprek met de ouders en de leerkracht 4e keer: time out of schorsing.

Pestprotocol Als er gepest wordt op school treedt het pestprotocol in werking.

Doel is om de leerling te laten ervaren dat wij het zeer serieus

Het pesten is niet altijd door de leraren te zien of te horen. Wij

nemen en dat we leerlingen handvatten geven hoe zij kunnen

willen u vragen indien er gepest wordt dit aan de betreffende

voorkomen dat het nogmaals gebeurt.

leraar te melden zodat wij actie kunnen ondernemen.

In het gesprek met de leerling wordt het volgende besproken: Wat is er gebeurd? Leerlingen die ermee te maken hebben wor-

Het pestprotocol is te downloaden via de website:

den erbij betrokken zodat de oorsprong van de gebeurtenis hel-

www.zilverlinde.nu

der is.

In de speelpauzes is er pleinwacht. De pleinwacht is aanspreek-

Hoe kun je het een volgende keer oplossen of voorkomen?

punt voor de kinderen. Soms worden kinderen naar de schoolleider verwezen.

Leraren hebben regelmatig met de leerlingen gesprekken om na te gaan hoe het staat met de sociale veiligheid.

Specifieke onderwijsbehoefte

Eenmaal per jaar volgen wij de sociaal-emotionele ontwikkeling

Om verschillende redenen kunnen leerlingen specifieke onder-

van leerlingen door het invullen van een lijst en deze te bespre-

wijsbehoeften hebben: zwakke of juist hoge begaafdheid, een

ken in het zorgoverleg en indien nodig in de pedagogische verga-

niet-Nederlandse thuistaal, langdurig verblijf in een ziekenhuis

dering.

etc. De school beschrijft in haar zorgplan uitvoerig hoe het on-

Tevens worden er eens in de vier jaar een ouderenquête en een

derwijs voor deze leerlingen is ingericht: visie, procedures, be-

leerlingenenquête gehouden om na te gaan hoe de ouders en de

schikbare specifieke leermiddelen, enz. U kunt dit opvragen bij

leerlingen de sociale veiligheid op onze school ervaren. Naar

de administratie.


18 Schoolgids

De zorgprocedure

mogelijk contact te onderhouden met een eventuele externe

Als een kind leerproblemen heeft, extra begaafd is of lichamelijke

therapeut.

of sociaal-emotionele problemen heeft volgt de school de volgen-

Wanneer leraren externe hulp inroepen, melden ze dit aan de

de procedure:

ouders.

• Er is overleg tussen de leerkracht en de ouders. Leerkracht maakt hiervoor een afspraak met de ouders.

Het gaat daarbij vaak om het opsporen en de aard van de moei-

• Het kind komt in de kinderbespreking.

lijkheden, het vinden van een goede aanpak en het uitzetten van

• Het kind kan door de leerkracht aangemeld worden bij de

behandeling. Vaak bestaat de hulp ook in een advies voor aanpak

Intern Begeleider voor een extra onderzoekje. • De leerkracht kan het kind aanmelden voor een consultatie bij de schoolbegeleidingsdienst.

in de klas en wordt met name de leerkracht ondersteund die met het kind werkt. Voor een succesvolle begeleiding is intensieve samenwerking tussen IB-er, klassen-

• Hoogbegaafde kinderen krijgen de mogelijkheid zich op andere

leerkracht en dikwijls de ouders een vereiste.

wijze met de leerstof te verbinden, zodat zij zich aangesproken

Soms krijgt het kind oefeningen mee die ook thuis gedaan moe-

blijven voelen en niet onder hun niveau gaan presteren.

ten worden.

• Bij ernstige gedragsproblemen waarbij de veiligheid in het geding komt treedt het protocol voor schorsing en verwijdering

Interne begeleiding [IB]

in werking. Dit protocol is op te vragen bij de schoolleider.

De intern begeleider adviseert en controleert de leerkrachten bij alles wat met leerlingenzorg te maken heeft. De intern begeleider

Aan de hand van een of meerdere van bovenstaande besprekin-

volgt de ontwikkeling van alle kinderen. Zij is ook verantwoorde-

gen is het mogelijk om:

lijk voor het bespreken van de toetsresultaten.

• óf een (nieuw) handelingsplan te schrijven

De IB-er van Basisschool Zilverlinde neemt deel aan de netwer-

• óf ambulante begeleiding aan te vragen

ken van IB-ers van alle Roosendaalse basisscholen.

• óf een onderzoek aan te vragen bij de reguliere of de Vrije schoolbegeleidingsdienst

Doubleren

• óf de ouders te adviseren extern hulp te zoeken (speltherapie, logopedie, fysiotherapie, arts, enz.). De school probeert zoveel


Binnen onze school laten we soms een kind doubleren wanneer we dit in het belang van het kind vinden.

19 Schoolgids

Dit gebeurt in samenspraak met de ouders, het college en de

actief, die beslissen of een kind voor dit onderwijs in aanmerking

intern begeleider.

komt. Iedere REC heeft zijn eigen commissie. In Roosendaal is de commissie leerlingzorg PCL belast met de verwijzing naar het speciaal basisonderwijs (De Sponder). De

Consultatiebespreking

intern begeleider helpt ouders aan de juiste informatie.

De school kan via het samenwerkingsverband Weer Samen Naar School een aantal malen per jaar een beroep doen op de kennis

Het rugzakje

van de schoolbegeleidingsdienst. De intern begeleider spreekt

Sinds 1 augustus 2003 is een nieuwe onderwijswet van kracht.

daarin met een vaste consulente van de reguliere schoolbegelei-

Die wet geeft de ouders van kinderen met een ernstige stoornis

dingsdienst. In Roosendaal is dit Edux. Ouders worden ingelicht

of handicap het recht om te kiezen voor hun kind: de keuze voor

door de leraar dat hun kind besproken wordt.

een speciale school of voor een gewone basisschool. Kiezen de ouders voor de gewone school dan krijgt zo'n kind een "rugzak"

Ambulante begeleiding

mee. Vanuit die rugzak kan extra inzet door een leerkracht en/of

Vanuit het speciaal onderwijs kunnen de leerkrachten ondersteu-

een onderwijsassistent bekostigd worden, daarnaast kunnen

ning krijgen voor een leerling in de klas.

extra materialen aangeschaft worden.

Te denken valt dan voor bijvoorbeeld motorische problemen aan

De school staat niet afwijzend tegenover het ‘rugzakje’. De

de Mytylschool en voor een kind met een gehoorstoornis aan de

school ziet echter wel beperkingen, bijvoorbeeld in de wijze van

Spreekhoorn in Breda. Voor gedragsproblemen is dit de Koper-

aanbieden van de lesstof (periodeonderwijs), leermiddelen en

akker in Bergen op Zoom. Het doel is om deze kinderen met een

methodes.

eventuele aanpassing binnen het basisonderwijs op te vangen.

Gezien de omvang van de school is haar draagkracht niet onbeperkt. Daarom is de school terughoudend met het aannemen van

Speciaal onderwijs

kinderen die extra zorg behoeven.

Als een kind op school niet voldoende kan worden begeleid in zijn

Uiteraard hangt het af van de handicap van het kind dat aange-

ontwikkeling kan het verwezen worden naar het speciaal basis-

meld wordt.

onderwijs of een REC-school (Regionaal Expertise Centrum).

Het college van leerkrachten beoordeelt of het kind kan worden

Voor verwijzingen hiernaar zijn speciale onderzoekscommissies

toegelaten. De normale voortgang van het onderwijsproces voor


20 Schoolgids

de andere leerlingen moet de school te allen tijde kunnen garan-

Jeugdgezondheidszorg

deren.

De afdeling jeugdgezondheidszorg (jgz) van de GGD West-

Melden zich ouders met een leerling met een stoornis of een

Brabant onderzoekt en bewaakt op diverse manieren de gezond-

handicap dan hanteert de school een protocol om de mogelijkhe-

heid van de schoolkinderen.

den en onmogelijkheden van de school in kaart te brengen.

• In het eerste/tweede kleuterjaar worden de kinderen op

In het kort staat er het volgende in:

spraak- en taalontwikkeling onderzocht door de logopedist. De

• De ouders melden zich via de schoolvoorlichter bij de IB- er.

verpleegkundige controleert het functioneren van ogen en

• De IB- er heeft een gesprek met de ouders waarin zij hun

oren. Indien nodig worden ouders opgeroepen voor een ge-

aanmelding en verwachtingen toelichten.

sprek.

• Er wordt aan de ouders gevraagd om toestemming om bij derden informatie te kunnen opvragen.

• In de vijfde klas onderzoekt de verpleegkundige de kinderen op onverwachte veranderingen in de gezondheidstoestand en

• De school gaat informatie verzamelen.

het algemeen welbevinden.

• De binnengekomen gegevens worden in kaart gebracht, bestudeerd en besproken door het college, eventueel met het REC die de indicatie heeft verleend.

• Niet-systematisch onderzoek van de leerlingen die door de ouders, of met medeweten van de ouders door de leerkrachten of andere jgz-medewerkers worden aangemeld.

• Daarna vindt er een afweging plaats in het college van leerkrachten.

• Onderzoek naar hygiëne en veiligheid in en om het schoolgebouw.

• Adviesgesprek met de ouders waarbij het besluit van de school wordt besproken: plaatsing of afwijzing.

Voor ondersteuning van de gezondheidseducatie op school kan gebruik gemaakt worden van materialen, cursussen en onder-

Bij plaatsing wordt de aanmeldprocedure verder gevolgd. De

steuning door de GGD. De GGD werkt met een gemeenteteam

afwijzing wordt mondeling en schriftelijk aan ouders meegedeeld.

jgz. Het team bestaat uit een arts, een verpleegkundige, een assistente en een logopedist. Het heeft de gezamenlijke zorg voor alle scholen in de gemeente Roosendaal.


21 Schoolgids

Schoolkeuze voor het voortgezet onderwijs

meer specifiek binnen de eigen Onderbouwen. De leerlingen

De vrijescholen vormen in principe een verticale scholengemeen-

krijgen veel lessen van de eigen mentor, zodat deze een sterke

schap. Dat wil zeggen dat er behalve peutergroepen, kleuter-

band met individuele leerlingen en de klas als geheel kan opbou-

groepen en de onderbouw, ook een bovenbouw is. De boven-

wen. Dit geldt met name voor het periodeonderwijs. De Midden-

bouw omvat de klassen 7 t/m 12. Kiezen voor de bovenbouw is

bouw vormt zo in sociale zin een overgang van de Onderbouw,

dan ook kiezen voor het voltooien van wat in de kleuterklas en

met één klassen- of groepsleerkracht, naar klas 9 en hoger, waar

onderbouw is begonnen. De dichtstbijzijnde bovenbouw voor

voor elk vak een andere docent langskomt en de leerlingengroep

Roosendaal is het Michaëlcollege in Prinsenbeek.

per vak verschilt.

De klassenleraar geeft ook voorlichting over het voortgezet on-

Vaklessen worden vanaf klas 7 voor een belangrijk deel door

derwijs. De leerkracht bespreekt met de ouders de schoolkeuze

vakdocenten gegeven; vanaf klas 8 wordt in de Moderne Vreem-

voor het kind. Daarnaast kunnen ouders, al dan niet met hun

de Talen en in de wiskunde in niveaugroepen lesgegeven. In

kind, de open dagen op de verschillende scholen bezoeken.

2011 start de Plusklas voor snelle leerlingen uit de klassen 7 en

De ouders melden hun kind aan; met de aanmelding worden de

8. In deze klas wordt o.a. Chinese taal en -cultuur aangeboden.

toetsuitslagen en het schooladvies meegezonden. De ouders

Het Michaël college is onderdeel van Scholengemeenschap Breda,

ontvangen van de nieuwe school bericht over de aannameproce-

unit Markenhage.

dure.

In de 10e klas vinden vmbo-g/t examens plaats. Het tweede fase onderwijs havo en vwo, in de klassen 11 en 12, wordt in nauwe

Het Michaël College;

samenwerking met Markenhage vormgegeven.

voortgezet vrijeschoolonderwijs voor vwo, havo en vmbo-g/t Het Michaël college in Breda Prinsenbeek verzorgt voortgezet

Naast de Open Dag organiseert het Michaël college (in samen-

vrijeschoolonderwijs voor vwo, havo en vmbo (g/tl). De school

werking met de Onderbouwen) regelmatig informatie-avonden en

staat open voor leerlingen van alle gezindten en achtergronden.

meeloopdagen voor leerlingen en ouders.

Voor de klassen 7 en 8 (de “de Middenbouw”) is een middenbouwteam geformeerd. Leerkrachten in deze afdeling zijn expert

Meer informatie hierover via de website www.michaelcollege.nl of

in de omgang met leerlingen van deze leeftijd. Het merendeel

telefonisch via 076-5431888.

van hen heeft ervaring met het werken op de basisschool en

Michaël College, Vijverstraat 1, 4841 AT Prinsenbeek


22 Schoolgids

[email protected]

Enkele middelbare scholen versturen in de maand november/ december brieven over verrijkingslessen die aangeboden worden aan leerlingen uit klas 6. De verrijkingslessen zijn in de maanden januari - februari onder schooltijd. De school heeft besloten geen toestemming te geven voor afwezigheid wegens het bijwonen van deze lessen. De kinderen verzuimen lessen, proefwerken en toetsen die naderhand weer ingehaald moeten worden. Het geeft veel onrust in de klas in een tijd, die voor de kinderen toch al spannend is. Wanneer de schoolkeuze gemaakt is en er kennismakingsbijeenkomsten zijn zal de school daaraan uiteraard haar medewerking verlenen.

De Es Antwerpen

De zesdeklassers gingen naar de volgende scholen:

Overige scholen voor voortgezet vrijeschoolonderwijs Ook gaan er soms leerlingen naar de bovenbouw in Rotterdam of Antwerpen. Rudolf Steiner College Rotterdam Vondelweg 87-89 3031 PT Rotterdam T: 010- 413 41 58 www.rudolfsteinercollege.nl

Diksmuidelaan 227 B-2600 Berchem

Jaar:

T: +32 3 28119 65 www.de-es.be

Aantal leerlingen

Een aantal leerlingen gaat naar het reguliere onderwijs, waarmee de aansluiting goed is. Als de gehele onderbouw doorlopen is, hebben de kinderen een bredere basis om verder te gaan. Uit reacties van het middelbaar onderwijs blijkt dat onze leerlingen opvallen door hun zelfstandigheid, hun algemene ontwikkeling en goede sociale vaardigheden.

2011-

2012-

2013-

2011

2012

2013

2014

9

9

3

11

VMBO KB VMBO TG

2 2

VMBO T/ HAVO

2 1

HAVO/ VWO

2

1

VWO +

3

2

Bovenbouw

2

23 Schoolgids

1

1

HAVO

Bezoek aan Voortgezet Onderwijs voor klas 6


2010-

4 2 3

4

leerkracht meerdere jaren de zorg voor een van de combinatie-

6 – Ouders en leerkrachten

klassen; een kind zit dus twee jaar bij dezelfde leerkracht.

Rol van ouders en leerkrachten

De school biedt stageplaatsen aan leerlingen van Helicon, de

Onderwijs en opvoeding hebben veel met elkaar te maken. Daar-

Vrije Hogeschool voor de Opvoedkunst, Hogeschool Leiden en

om is een goed contact tussen ouders en leerkrachten van groot

aan leerlingen van de verschillende regionale PABO’s en SPW’s

belang voor het kind.

(klassenassistenten). De stagiaires worden begeleid door de klassenleerkracht.

Ouders vervullen een positievere rol als ze belangstellend en kritisch het gebeuren in de klas volgen. Ouders en vooral nieuwe ouders leven vaak met allerlei vragen over de school, het onder-

Scholing van leerkrachten

wijs en de leerkrachten. Het is goed die vragen in alle openheid

Jaarlijks kunnen leerkrachten zich op onderwijskundig gebied

te stellen en mede daardoor te bouwen aan de sfeer van ver-

bijscholen. Ze hospiteren bijvoorbeeld op andere vrije scholen,

trouwen en tolerantie. De leerkrachten zullen openstaan voor de

ook zijn er enkele studiedagen op school ingepland waarin speci-

ouders, hen goed informeren over het onderwijs en hun visie op

fiek aan de deskundigheid gewerkt wordt onder begeleiding van

het kind.

een medewerker van de schoolbegeleidingsdienst voor vrije scholen, eventueel samen met collega’s van andere vrije scholen.

Het schoolteam

Nieuwe leerkrachten worden in en buiten de klas begeleid door

Het schoolteam wordt gevormd door de klassenleerkrachten, een

hun collega’s en indien nodig door de schoolbegeleidingsdienst

klassenassistent, de vakleerkracht, Intern Begeleider, de school-

voor vrije scholen.

leider, de administratief medewerker en de schoolassistent. Rapportage aan ouders klas 1 t/m 6 Combinatieklassen.

Twee maal per jaar nemen we onafhankelijke toetsen van CITO

Tijdens de kleuterjaren (groep 1 en 2) hebben de kinderen de-

af, die de leraren dus niet zelf gemaakt hebben. Dit doen we niet

zelfde kleuterleidster(s). In de lagere schooltijd (groep 3-8)

alleen om een objectief beeld te krijgen van de resultaten van

werkt de school met combinatieklassen; in principe heeft een

het gegeven onderwijs, maar vooral ook om de vorderingen van


24 Schoolgids

de leerlingen goed te volgen. De ouders ontvangen deze gegevens tijdens het individuele oudergesprek in februari; dit wordt

Kleuterklas

dan door de leraar toegelicht.

Ouders van een kleuter hebben na zes weken een gesprek met de kleuterjuf. Verder zijn er gesprekken over de zorg en op aan-

Verder krijgen de kinderen aan het eind van ieder schooljaar het

vraag.

in de Vrije School gebruikelijke Getuigschrift. Dit getuigschrift is een afspiegeling van het individuele kind

Administratie

waarin het afgelopen schooljaar beschreven wordt. Het is be-

Van alle leerlingen worden administratieve gegevens in het com-

doeld voor de ouders. Voor de kinderen maakt de leraar een

puterbestand gezet. Een deel van deze gegevens moet verplicht

spreuk. De school heeft voor het getuigschrift een A4 formaat

verstrekt worden aan de gemeente en rijksoverheid. Ook wordt

kaft met het logo van de school. Hierin wordt het getuigschrift

informatie doorgeven aan de vervolgschool. Verder wordt infor-

meegegeven aan de ouders. Tevens ontvangen de ouders dan

matie over het kind niet zonder toestemming aan derden ver-

een geactualiseerd overzicht van de toetsresultaten.

strekt.

In het getuigschrift worden de verschillende vakken beschreven waarbij genoemd wordt in hoeverre het kind hierbij:

Communicatie

de doelen heeft bereikt, middels periode evaluatie en

Eens in de twee weken ontvangen de ouders een Nieuwsbrief per

leerlingvolgsysteem. (cognitief)

mail met daarin het laatste nieuws over de school.

o

zich verbonden heeft met de stof. (sociaal-emotioneel)

Vier keer per jaar ontvangen de ouders de schoolkrant met daar-

o

de verzorging van zijn werk heeft gedaan. (wilskracht)

in bijdragen van leerkrachten, kinderen en ouders. Ouders kun-

o

de geleerde vaardigheden kan toepassen op een ander

nen met korting een abonnement nemen op het tijdschrift Vrije

gebied.

Opvoedkunst.

o

Het algemeen beeld van de klas kan mondeling besproken wor-

De schoolbibliotheek is tegen een geringe bijdrage voor ouders

den op een ouderavond van de klas.

toegankelijk. De schoolbibliotheek wordt beheerd door de school-

De leraar houdt in het digitale leerlingvolgsysteem bij hoe de

assistent; zij geeft desgewenst ook meer informatie.

leerling tijdens de gegeven periode gewerkt heeft en wat daarvan het resultaat was.


25 Schoolgids

Klassenouders Elke klas heeft één of twee ouders die fungeren als schakel tussen ouders en betreffende leerkracht en andersom. Klassenouders doen veel praktisch werk ter ondersteuning van de leerkracht, zoals het meehelpen om klassenactiviteiten te organiseren etc. Ten slotte zijn klassenouders belangrijk in het welkom heten en, waar nodig, begeleiden van ‘nieuwe’ ouders in hun klas. Schoolverzuim Ouders melden ieder schoolverzuim vóór aanvang van de lessen aan de leerkracht (of via de administratie). Als een kind afwezig is en de reden is niet gemeld wordt rond 9.00 u contact met de ouders gezocht.

De school zelf hecht waarde aan gezonde biologische (dynamische) voeding. Daarom geen snoep en verpakte koekjes mee naar school. Ouders wordt gevraagd bij traktaties suiker te vermijden en bewust om te gaan met verpakkingsmaterialen (sap in een beker i.p.v. in een wegwerppakje). De leerkracht houdt rekening met kinderen die een dieet volgen dat voorgeschreven is door een arts. Schoolplan In het schoolplan staan beleidsvoornemens voor de school in de komende jaren. Het gaat daarbij om onder meer kwaliteitsverbetering van de organisatie en van het onderwijs. Het schoolplan is in te zien bij de administratie.

Regels voor extra verlof van school Ouders vragen wel eens om hun kind thuis te mogen houden, bijvoorbeeld voor een vakantie buiten de schoolvakanties. Voor dat zogenaamde extra verlof zijn door de overheid regels opgesteld waaraan Zilverlinde zich vanzelfsprekend moet houden. De folder van de leerplichtambtenaar geeft hierover alle informatie. Deze vindt u in het folderrek bij de entree van de school, zie ook: www.leerplicht.net

Samenwerking De school is lid van de Vereniging voor Vrije scholen en participeert in de daarvoor bestemde gremia. De schoolleider vertegenwoordigt de school in het gemeentelijk STER-overleg. De leerlingen hebben regelmatig contact met het tegenover de school gelegen centrum voor wonen en zorg De Brink. Daarnaast participeert de school in de Stichting Federatie Samenwerkingsverband WSNS regio Roosendaal. Deze federatie stelt onder meer een zorgplan op, dat ook Basis-

Voedingsbeleid Ouders zijn verantwoordelijk voor het eten, drinken en traktaties

school Zilverlinde onderschrijft.

die zij hun kinderen meegeven.


26 Schoolgids

Ouderbijdrageregeling Om het onderwijs op onze school te kunnen bekostigen ontvangen wij van het ministerie van OC&W vergoedingen. Om kwalitatief goed vrijeschoolonderwijs te kunnen bieden, volstaat de vergoeding van het ministerie niet. Een onmisbare bron van inkomsten vormen daarom de ouderbijdragen, zowel in geld als in natura: de school bespaart op loonkosten mede dankzij de inzet van alle ouders voor het schoonhouden van de klaslokalen en diverse andere handen spandiensten! Om invulling te kunnen geven aan onze identiteit en onze onderwijskwaliteit blijvend op niveau te houden, zijn de ouderbijdragen

zouden dit bedrag graag als richtbedrag voor de ouderbijdrage hanteren. Hierbij introduceren we ook een nieuwe vereenvoudigde tabel, opgesteld in overleg met de MR. We hanteren drie bedragen voor de vrijwillige bijdrage: Normbijdrage € 300.Dit zijn de reële meerkosten per kind per jaar voor vrijeschoolonderwijs Minimumbijdrage € 200,Dit is het minimum richtbedrag per kind per jaar

absoluut noodzakelijk. Over de besteding en verantwoording van deze gelden overleggen wij met de medezeggenschapsraad. Waaraan besteden wij de ouderbijdragen? Dit zijn onder andere: - Jaarfeesten - Toneel - Duurdere leermiddelen en verbruiksmateriaal, denk hierbij aan bijenwas, Stockmar krijtjes en blokjes, periodeschriften, schilderen tekenpapier, handvaardigsheidsmateriaal, lesmateriaal voor vreemdetalenonderwijs - Vulpennen - Biologisch fruit en meel voor in de kleuterklas en bij jaarfeesten - Lidmaatschap vereniging van Vrijescholen Alles bij elkaar zijn onze kosten per leerling per jaar € 300,hoger dan de bekostiging die wij van OC&W ontvangen. We


Plusbijdrage: € 400,- of meer per kind per jaar Door meer dan het genormeerde bedrag te betalen helpt u de kwaliteit van het onderwijs hoog te houden en vangt u de tekorten op voor degenen voor wie het normbedrag economisch niet haalbaar is. Mocht u nog vragen hebben over de ouderbijdrage dan kunt u die stellen aan de schoolleider en/of de administrateur.

7- De schoolorganisatie

Stichting Pallas Missie

27 Schoolgids

De missie van Stichting Pallas is statutair vastgelegd in de doelstelling (artikel 2 van de statuten): “De stichting heeft ten doel de instandhouding en de ontwikkeling van een of meer instellingen voor Vrije Schoolonderwijs, waar onderwijs wordt gegeven op basis van de pedagogische inzichten die voortkomen uit de antroposofie. Dit komt tot uitdrukking in het navolgende citaat van Rudolf Steiner: “De vraag is niet, wat de mens moet kunnen weten om zich

worden. Pas dan kan de opgroeiende generatie de maatschappij steeds opnieuw met nieuwe krachten verrijken” (uit: Zur Dreigliederung des Sozialen Organismus; Gesammelte Aufsatze 1919-1921, Stuttgart 1962). 14 scholen Stichting Pallas verenigt 14 vrijescholen voor basisonderwijs in Zuid en Midden Nederland. De binnen Stichting Pallas werkende scholen zijn: -‐ Bernard Lievegoedschool te Maastricht -‐ Vrije School Heerlen -‐ Talander te Sittard (nevenvestiging van Vrije School Heerlen) -‐ Christophorus te Roermond -‐ Rudolf Steiner Educare te Venlo -‐

Vrije School Peelland te Helmond


Meander Vrije School te Nijmegen

-‐

De Zevenster te Uden

-‐

De Driestroom te ’s-Hertogenbosch

-‐

De Zwaneridder te Wageningen

-‐

De Vuurvogel te Ede

-‐

Johannesschool te Tiel

-‐

De Strijene te Oosterhout

-‐

in de bestaande sociale orde te kunnen voegen, maar wel wat er in aanleg in de mens aanwezig is en in hem ontwikkeld kan

-‐

Basisschool Zilverlinde te Roosendaal

De Pallas-scholen maken deel uit van de groep van ruim negentig vrijescholen in Nederland. De Nederlandse vrijescholen maken deel uit van een wereldwijde beweging van vrijescholen die zich laat inspireren door de menskundige inzichten van Rudolf Steiner. De Pallas-scholen voldoen aan de wettelijke criteria (zoals deze door de overheid worden gesteld) en hebben het basisarrangement

of zijn op weg daar naar toe. De scholen committeren zich aan de kerndoelen basisonderwijs. Deze zijn voor de vrijescholen beschreven in de publicatie ‘Ik zie rond in de wereld ‘ (2006). Besturing De Stichting wordt bestuurd door een College van Bestuur dat werkt onder toezicht van de Raad van Toezicht. Het College van Bestuur stuurt de schoolleiders aan en geeft de dagelijkse leiding aan de stafmedewerkers. De schoolleiders

28 Schoolgids

werken samen in het Pallas Schoolleiders Overleg, een orgaan voor advies en afstemming. Iedere school heeft een medezeggenschapsraad waarin ouders en medewerkers zijn vertegenwoordigd. Pallasbreed functioneert een gemeenschappelijke medezeggenschapsraad. Raad van Toezicht (bemensing mei 2013) De heer Paul van der Wee, voorzitter De heer Paul van Amsterdam, secretaris De heer Adri Boom, lid Mevrouw Annet van Harten, lid Mevrouw Sonja Mäkel, lid College van Bestuur en staf van Stichting Pallas (bemensing mei 2013) De heer Allert de Geus, College van Bestuur De heer Constant Boogert, stafmedewerker financiën Mevrouw Wilna Klaasen, stafmedewerker personeel Mevrouw Astrid Vingerhoets, stafmedewerker personeel Mevrouw Jeanne Vijverberg, stafmedewerker projecten & onderwijs Stichting Pallas heeft de financiële administratie en de personeelsadministratie ondergebracht bij Onderwijsbureau Twente. Financiën De Pallasscholen worden bekostigd vanuit de rijksbijdragen voor het Primair Onderwijs. Deze bestaan uit personele sub-


sidies, materiële subsidies en een toelage voor personeel- en arbeidsmarktbeleid. Daarnaast ontvangen de scholen diverse subsidies en vergoedingen en zijn er inkomsten uit ouderbijdragen. Elke school heeft een eigen financiële administratie en exploitatiebegroting. Ook heeft elke school, binnen de geconsolideerde cijfers van Stichting Pallas een eigen en herkenbare vermogenspositie. Samen vormen deze vermogens het totale vermogen van Stichting Pallas. Binnen de Pallasscholen en de Pallas organisatie is er geen sponsoring of anderszins financiële ondersteuning anders dan de ouderbijdragen.

Pallasmap Op elke school is er de zogenaamde Pallasmap ter inzage beschikbaar, met relevante informatie over de stichting, de Raad van Toezicht, het College van Bestuur, de Medezeggenschap en diverse regelingen en (jaar)stukken.

Klachtenregeling en vertrouwenspersoon Voor de Pallas-scholen geldt de klachtenregeling zoals die binnen Stichting Pallas is overeengekomen. De actuele regeling is te vinden op www.stichtingpallas.nl. Stichting Pallas is op grond van het protocol klachtenprocedure verplicht een vertrouwenspersoon te hebben die inzetbaar is in het traject na het indienen van een klacht, dan wel anderszins inge-

29 Schoolgids

val veiligheid en geborgenheid van kinderen/ouders/medewerkers aan de orde zijn. De actuele bereikbaarheidsgegevens van de vertrouwenspersoon zijn te vinden op www.stichtingpallas.nl. Als back-up is een vrouwelijke collega van de vertrouwenspersoon beschikbaar die in voorkomende gevallen kan worden ingeschakeld. Verzekeringen De school heeft via de stichting Pallas een aantal verzekeringen zoals: -

een ongevallenverzekering voor scholieren, personeel en

vrijwilligers. Deze verzekering dekt ongevallen vanaf het moment dat het kind van huis gaat tot het moment waarop het kind naar huis terugkeert (max. 2 uur reistijd) en voorts tijdens alle door de school georganiseerde activiteiten zoals tussentijdse opvang, schoolreis-

-

De school is volgens de verzekering alleen aansprakelijk als:

- zij een onrechtmatige daad heeft gepleegd - zij schuld heeft; bijv. het vallen van een kind is niet te voorkomen ook niet met toezicht. -‐ er schade is.

De schoolleider De schoolleider is 2 dagen dagen per week aanwezig op school en is belast met personeelsbeleid, voorbereidende- en uitvoerende onderwijs-beleidswerkzaamheden en organisatorische en administratieve taken. Ook het onderhouden van interne en externe contacten behoort tot de taken van de schoolleider. Verder is hij eindverantwoordelijk voor de gang van zaken in de school. De schoolleider werkt nauw samen met het hele schoolteam.

jes en schoolkamp. -

een wettelijke aansprakelijkheidsverzekering (WA); via deze

verzekering is de school verzekerd voor gevallen waarbij zij voor schade aansprakelijk gesteld kan worden. Niet verzekerd is schade als gevolg van diefstal of vermissing.

Leerkrachten De klassenleerkracht is verantwoordelijk voor het onderwijs dat in zijn of haar klas gegeven wordt. De vakleerkracht is aanspreekbaar op de inhoud van de vaklessen, zonder dat afbreuk

- De school kan alleen aansprakelijk worden gesteld in die gevallen waarin de leerlingen onder toezicht staan van leraren, overig personeel of ouderparticipanten. Dit maakt een eigen WA-verzekering dus niet overbodig!


wordt gedaan aan de verantwoordelijkheid van de klassenleerkracht voor het totaalonderwijs wat in de klassen gegeven wordt. Het lerarencollege, dat zijn de leerkrachten, komt wekelijks bijeen tijdens de pedagogische vergadering en organisatorische vergadering.

30 Schoolgids

In de pedagogische vergadering bespreekt en bestudeert het

De MR kan de ouders betrekken als een bepaald besluit ter in-

college allerlei onderwijsinhoudelijke vragen. Ook worden klassen

stemming door het bestuur is neergelegd.

in hun geheel of afzonderlijke kinderen besproken. Aan de peda-

Zie ook de website.

gogische vergadering nemen ook de IB- er en vakleerkracht deel. In de organisatorische vergadering komen praktische zaken aan

Ouderactiviteiten

de orde.

Basisschool Zilverlinde kent twee mandaatgroepen en één werkgroep. We roepen met name nieuwe ouders op om deel te nemen

Ondersteunend personeel

aan deze groepen, zodat u de school ook van een andere kant

De schoolassistent is op dinsdag en donderdag tot 9.00 uur aan-

leert kennen. Nieuwe meningen leiden vaak tot nieuwe ideeën!

wezig. En op maandag, dinsdag en vrijdag is zij er tot 13.00 uur. De administratief medewerker is op maandag, donderdag en

Mandaatgroep activiteiten

vrijdag aanwezig.

Deze groep organiseert op het schoolterrein de lentemarkt, herfstmarkt, en operatie Schoenendoos. De marktopbrengsten zijn voor de school.

Medezeggenschapsraad

Mandaathouder: Ursela Heeren

De wet medezeggenschap onderwijs verplicht elke school tot een

Tel:0165- 567190 - e-mail:[email protected]

medezeggenschapsraad (MR). De MR van onze school bestaat uit 2 collegeleden en 2 leden gekozen uit en door de ouders. De MR

Mandaatgroep Public Relations

heeft instemming- en adviesrecht. De bevoegdheden van de raad

Het doel is om Basisschool Zilverlinde en het vrije schoolonder-

zijn beperkt en staan beschreven in de wet en in het medezeg-

wijs in het algemeen te promoten in de regio Westelijk Noord-

genschapsreglement, welke de MR als leidraad hanteert. De

Brabant .Daarvoor maakt de groep voorlichtingsfolders over de

ouderleden van de MR vertegenwoordigen de oudergemeen-

school en promoot ze de school tijdens diverse lokale activiteiten.

schap, welke zij, waar nodig, betrekken bij het opstellen van een

Ook onderhoudt de mandaatgroep contacten met de pers voor

advies.

het regelen van publiciteit.


31 Schoolgids

Geen enkele schoolverzekering kan in de plaats komen voor de Werkgroep schoolkrant

WA-, ongevallen- of ziektekostenverzekering van ou-

De schoolkrant verschijnt vier keer per jaar en wordt door de

ders/verzorgers. De ouders/verzorgers dienen te allen tijde zelf

ouders gemaakt. Ouders, leerkrachten en adverteerders ontvan-

verzekerd te zijn tegen deze risico’s. Zie ook blz. 28.

gen de krant gratis. Belangstellenden kunnen ook een abonnement nemen.

Opening van het schooljaar Het nieuwe schooljaar wordt geopend met een feestelijke bijeen-

Verder kan de hulp van ouders worden gevraagd bij binnen- en

komst op de eerste maandag na de zomervakantie. De nieuwe

buitenschoolse activiteiten zoals: lezen met kleine groepjes kin-

eersteklassers worden door de kleuterleidsters naar de zaal be-

deren, jaarfeestvieringen, sportdag, schoolvoetbal, schoolreisjes

geleid. De grote kinderen verwelkomen de kleinsten met zang.

en excursies, schoolkamp, in het periodeonderwijs vertellen over

De ouders mogen hierbij aanwezig zijn. Alle leerkrachten stellen

beroep of hobby.

zich voor en de klassenleerkrachten vertellen op beeldende wijze wat de kinderen het nieuwe schooljaar te wachten staat.

Non-discriminatie code De school onderschrijft de non-discriminatie code van de vereni-

Sponsorbeleid.

ging van vrijescholen. Deze code ligt ter inzage bij de administra-

De school kent sinds 1999 een sponsorbeleid. Dit is gebaseerd op

tie. Voor het melden van vermeende discriminatie op onze school

het landelijk convenant sponsoring in het primair en voortgezet

kunt u zich wenden tot het landelijke meldpunt van de vereniging

onderwijs, wat door achttien partijen is overeen gekomen. Dit

van vrijescholen. Telefoon: (0343)536060.

convenant sponsoring is verder aangescherpt, om de identiteit van het vrije schoolonderwijs zeker te stellen.

Verzekering voor leerlingen De school is WA-verzekerd voor de kosten die kunnen voortvloeien uit aanspraken van derden. Indien kinderen vernielingen toebrengen aan andermans eigendom, zullen in de eerste plaats

8- de klachtenregeling

de ouders aansprakelijk worden gesteld.


32 Schoolgids

1.4

Soms gaat het niet goed op school Bij klachten wordt eerst geprobeerd om binnen school naar een oplossing te zoeken. Er wordt telkens een nieuwe stap gezet als de vorige geen bevredigend resultaat heeft opgeleverd. Ouders

1.5

zijn vrij om stappen over te slaan. • Stap 1: Een gesprek van de ouders met de klassenleerkracht. • Stap 2: De ouders (en mogelijk ook de betreffende leerkracht) nemen contact op met de schoolleider. Indien nodig vindt er

1.6

een gesprek plaats tussen ouders, leerkracht en schoolleider. • Stap 3: Indien dit onvoldoende oplevert kunnen de ouders zich wenden tot het bestuur van de school.

1.7

Klachtenregeling 1. Begripsbepalingen 1.1

1.2

1.3

Een klacht gaat over gedragingen en beslissingen, dan wel het nalaten van gedragingen en het niet nemen van beslissingen van de aangeklaagde. Een klager is een ouder/voogd/verzorger van een minderjarige leerling, een medewerker, die een klacht heeft ingediend, dan wel degene die als zodanig is erkend. Een aangeklaagde is een leerling, een ouder/voogd/verzorger van een minderjarige leerling voor zover deze iets doet voor de school, een medewerker of een schoolleider.

1.8 1.9 1.10


33 Schoolgids

Buiten deze regeling valt een klacht tegen de bestuurder. Hierin voorziet de klokkenluidersregeling van Stichting Pallas. De klachtenregeling gaat over processen binnen de school en de organisatie. In die zin vallen klachten van omwonenden buiten deze regeling en moeten geadresseerd worden aan de wijkagent/politie. De schoolleider of degene die de schoolleider waarneemt is degene die de afhandeling van de klacht behartigt, tenzij hij zelf aangeklaagd is. In dat geval handelt de bestuurder de klacht af. De vertrouwenspersoon is inzetbaar in het traject na het indienen van een klacht, dan wel anderszins ingeval veiligheid en geborgenheid van kinderen/ ouders/medewerkers aan de orde zijn. De vertrouwenspersoon is op geen enkele manier met de school verbonden en wordt benoemd door de bestuurder op basis van deskundigheid. De vertrouwenspersoon van Stichting Pallas is de heer Th.v.d. Gazelle, te bereiken via tel.nr. 0614726394. Als back-up is een vrouwelijke collega van de heer v.d. Gazelle beschikbaar om in voorkomende gevallen als vertrouwenspersoon ingeschakeld te worden. De vertrouwensinspecteur is inzetbaar in geval van een klacht. Centraal meldpunt: telefoonnummer 0900 – 111 3 111 (lokaal tarief), op weekdagen van 8.00 uur tot 17.00 uur. De Landelijke Klachtencommissie (LKC) is de onafhankelijke adviserende klachtencommissie van de Vereniging

1.11

voor Bijzondere Scholen, waarbij de stichting Pallas zich heeft aangesloten, te bereiken via e-mail [email protected] Het bevoegd gezag van stichting Pallas is de bestuurder van de stichting, dan wel degene die door de bestuurder is gemachtigd, te bereiken via e-mail [email protected]

schoolleider binnen vijf werkdagen na ontvangst van de klacht een schriftelijke reactie waarin hij aangeeft op welke wijze hij tot een oplossing denkt te komen. Hij neemt de afhandeling van de klacht vervolgens ter hand. Indien voorgaande stap niet tot een oplossing leidt, kan overgegaan worden tot de volgende stap.

2. De procedure 2.1 De klager bespreekt de klacht eerst met betrokkene.

2.4 De schoolleider draagt de klacht over aan de bestuurder die de afhandeling van de klacht ter hand neemt.

Indien voorgaande stap niet tot een oplossing leidt, kan overgegaan worden tot de volgende stap.

Indien voorgaande stap niet tot een oplossing leidt, kan overgegaan worden tot de volgende stap.

2.2 De klager richt zich met zijn klacht schriftelijk tot de schoolleider, tenzij de klacht de schoolleider zelf aangaat. De schoolleider zorgt dat de beklaagde alsmede de bestuurder een afschrift krijgt van de betreffende klacht. De schoolleider houdt de bestuurder gedurende het gehele verloop van de klachtenafhandeling op de hoogte.

2.5 Zowel de klager als de aangeklaagde kunnen de klacht ter beoordeling voorleggen aan de Landelijke Klachtencommissie. 2.6 De bestuurder maakt de afweging over het al dan niet rapporteren van de klachten aan de Raad van Toezicht, behoudens de klachten die naar de Landelijke Klachtencommissie gaan. Deze meldt de bestuurder in alle gevallen aan de Raad van Toezicht.

Indien de klacht de schoolleider zelf aangaat richt de klager zich direct tot de bestuurder , die in het vervolg de in dit document beschreven rol van ‘schoolleider’ vervult. 2.3 De schoolleider gaat direct na of de klacht wel of niet te maken heeft met een (beweerd)zedenmisdrijf. Is dit het geval, dan wordt de procedure conform hoofdstuk 3 van deze klachtenregeling gevolgd. Is dit niet het geval, dan geeft de


3. Bijzondere procedure in geval van een (beweerd) zedenmisdrijf 3.1 Voorop staat hierbij de meldplicht aan de bestuurder en de schoolleider door alle medewerkers in geval zij

34 Schoolgids

informatie krijgen over een mogelijke zedenmisdrijf, gepleegd door een medewerker van de school jegens een leerling jonger dan 18 jaar oud (of omgekeerd); bij niet voldoen door de medewerkers aan genoemde meldplicht, dient de bestuurder meteen te beoordelen of een disciplinaire sanctie aan de orde is. 3.2 De externe vertrouwenspersoon, niet medewerker zijnde, heeft deze meldplicht in geval van vermoeden van (zeden)misdrijf niet, echter deze moet een klager wel meteen wijzen op de mogelijkheid van het doen van aangifte bij politie of justitie. De externe vertrouwenspersoon kan ook de klager en diens ouders uitnodigen om de schoolleider te informeren. 3.3 Zodra de bestuurder verneemt over (een vermoeden van) een zedenmisdrijf, dan wel een klacht hierover haar ter kennis komt, moet de bestuurder direct met de vertrouwensinspecteur in overleg treden; levert dit overleg de conclusie op dat er sprake is van een redelijk vermoeden van een zedenmisdrijf, dan doet de bestuurder (ook in geval van twijfel) meteen aangifte bij justitie/politie; voorafgaande aan de aangifte informeert zij betrokken ouder(s). 3.4 Tijdens deze procedure is het van groot belang bij voortduring af te vragen of op een bepaald moment maatregelen getroffen moeten worden, waarbij in de eerste plaats afgevraagd moet worden of: - klager/beweerd slachtoffer niet meer geconfronteerd kan worden met aangeklaagde/verdachte (andere taken


voor verdachte/aangeklaagde, dan wel in uiterste geval schorsing); - er voldoende gegevens zijn tot het nemen van disciplinaire maatregelen t.o.v. de verdachte medewerker. 3.5 Er dient op korte termijn door de bestuurder informatie aan de ouders te worden verstrekt. Hierbij is zorgvuldigheid en terughoudendheid gewenst. 3.6 De bestuurder beoordeelt of, los van een justitieel onderzoek, de schoolleider of diens vervanger een onderzoek gaat instellen. 3.7 In geval er sprake is van een vorm van zedenmisdrijf , naar het oordeel van justitie, dan wel naar het oordeel van de LKC, neemt de bestuurder met grootste spoed passende maatregelen. 3.8 In geval de schoolleider, ondanks negatief oordeel van justitie, onverminderd achter de betrokken medewerker kan staan, ondersteunt hij betrokkene naar vermogen in de procedure met justitie, tot het tegendeel blijkt. 3.9 In geval er geen vervolging plaatsvindt en de schoolleider overigens achter de betrokken medewerker kan staan, zorgt de schoolleider zo spoedig mogelijk voor rehabilitatie van betreffende en/of treft passende maatregelen tegen andere bij de klacht betrokkenen. 4.

35 Schoolgids

Slotbepalingen

4.1 In gevallen waarin deze regeling niet voorziet, beslist de bestuurder. 4.2. Deze regeling volgt op de regeling d.d. 10 mei 2012 en is een tussentijds, op basis van de bestuurstransitie geactualiseerde versie die in werking treedt op 4 februari 2013. 4.3. Deze regeling is 5 februari 2013 ter instemming aangeboden aan de GMR. 4.4. Deze regeling staat vermeld op de website van Stichting Pallas, www.stichtingpallas.nl Deze regeling is vastgesteld door de bestuurder van Stichting Pallas. Uden, februari 2013 A.W. de Geus bestuurder


36 Schoolgids

zomervakantie tot en met 22 augustus 2014 1e schooldag klas 1 t/m 6 25 augustus 2014 (13.00 uur vrij) 1e schooldag kleuters 26 augustus 2014 Herfstvakantie 20 oktober t/m 24 oktober 2014 Kerstvakantie 22 december 2014 t/m 2 januari 2015 Carnavalsvakantie 16 februari t/m 20 februari 2015 Meivakantie 27 april t/m 8 mei 2015 Zomervakantie2015 20 juli t/m 30 augustus 2015

9- urenrooster en vakantiedagen

Schooljaar 2014-2015 urenrooster Groepen

weekindeling

Kleuters

Ma t/m vr: 8.25-13.00

Klas 1 t/m 6

Ma-di-do: 8.25-12.30 en 13.15-14.45 Wo-vr: 8.25-13.00 Groep 1 en 2 Groep 3 t/m 8 10 min. per dag

Totaal Af: eetpauze Eindstand

Aantal uren p.w. 22,5

Totaal 8 gr.

25,5

6120

1800

Overige vrije dagen Tweede Paasdag: 06 april 2015, allen vrij Hemelvaart: 14 en 15 mei 2015, allen vrij Tweede Pinksterdag: 25 mei 2015, allen vrij Studiedagen (alle kinderen vrij) Vrijdag 27 september 2013 nog plannen !! Vrijdag 6 december 2013 nog plannen !! Woensdag 21 januari 2015 Donderdag 25 juni 2015

7920 50 min.

Groep 1 t/m 8 Minimum reserve

267 7653 7520 133

Roosendaal, juni 2013

M. Duif, E. Jansen

10- jaarfeesten Waarom zou je jaarfeesten vieren? Vier seizoenen geven kleur en sfeer aan ons leven door het jaar heen, in de gematigde streken waar wij wonen: herfst, winter, lente en zomer. In een voortdurend ritme volgen zij elkaar op.

rooster 2014-2015 Vakanties/vrije dagen/studiedagen vakanties


37 Schoolgids

Elk jaargetijde heeft zijn eigen specifieke kenmerken. De natuur laat zich steeds van een andere kant aan ons zien. Van oudsher worden de belangrijkste hoogtepunten in dit natuurritme gevierd door de mensen. Denk bijvoorbeeld aan de oogstfeesten. De christelijke traditie heeft later haar eigen feesten geënt op de oude feesten. Zo ontstonden de grote jaarfeesten. In onze moderne tijd, vooral in de grote stad, raken we steeds meer vervreemd van de aarde die ons alles geeft waarvan we leven kunnen. Wij maken deel uit van een groter geheel, maar wie voelt het nog zo? Een jaar is niet langer een ritmische opeenvolging van al het grote en kleine werk dat met de seizoenen samenhangt. Een jaar is een abstract gegeven geworden, opgebouwd uit tijdseenheden: uren, dagen, weken, maanden. Een kind leeft echter niet in die abstractie; het kan niets met die abstractie. Uren, dagen, weken, maanden zeggen hem niets. In die zin heeft het nog geen of een zeer beperkt besef van tijd.

is daarbij belangrijk, maar vooral ook de aanloop er naartoe en het nagenieten geven sfeer aan de dagen van die tijd. De jaarfeesten kunnen klein en groot helpen om de routine van alledag te doorbreken en stil te staan bij het verloop van het jaar, bij de specifieke (vaak symbolische) achtergrond van een legende of een christelijke vertelling, en bij de sfeer en kracht van het gezamenlijk vieren van een feest. We voelen ons verbonden met de natuur, met de mensen om ons heen en met de scheppende krachten in onszelf (bijvoorbeeld, heel eenvoudig, door het maken van versieringen) en van moeder aarde. Alle reden dus om de jaarfeesten met onze kinderen te vieren! Op Zilverlinde Roosendaal wordt aan de volgende jaarfeesten aandacht besteed: Herfst:

Michael, Sint Maarten Advent, Sint Nicolaas

Winter:

Een kind leeft in het ritme van het jaar! Het beleeft het jaar...

Kerstmis, Driekoningen Maria Lichtmis, Carnaval

van kastanjes rapen in de herfst via Sint Nicolaas naar Kerst, van

Lente :

Palmpasen, Pasen, Pinksteren

ijspret naar boterbloemetjes plukken en zonder jas in de zand-

Zomer:

Sint Jan

bak... en weer terug naar de kleurende blaadjes aan de

Sommige feesten worden niet gevierd in alle klassen, of op verschillende wijze in de diverse klassen, al naar gelang de leeftijd

bomen. Ritme geeft aan kinderen een gevoel van veiligheid en

en de mogelijkheden van de kinderen. Vaak wordt een jaarfeest

geborgenheid: na dit ... komt dat. Daar kan het op rekenen.

samen met de ouders gevierd.

Daarmee legt ritme in een kind de basis van innerlijke zekerheid.

Om u enigszins wegwijs te maken worden in deze schoolkalender

Het vieren (= het beleven!) van de jaarfeesten verstevigt het

de achtergronden van de jaarfeesten beschreven, en de wijze

gevoel van ritme door het jaar heen. Niet alleen de feestdag zelf

waarop het betreffende feest op onze school meestal gevierd


38 Schoolgids

wordt. Overigens kan de manier van vieren het ene jaar of het

is alles waar je mee op aarde gekomen bent: wat droeg je mee

andere wat afwijken. Feestvieren is immers geen statisch, maar

naar de aarde, wat is je opdracht?

een stromend iets!

Door middel van mythen, legenden en sagen komen mensen van

Van de praktische gang van zaken rondom elk feest zult u steeds

oudsher in contact met die bron in zichzelf, met hun kosmische

in de nieuwsbrieven op de hoogte worden gehouden.

oorsprong. De grote beelden in de oude verhalen houden hen

De jaarfeesten zijn niet bedoeld als godsdienstonderwijs of om de

wakker, vertellen hen keer op keer over doel en richting hier op

kinderen op te voeden naar een bepaalde kerkelijke leer, hoewel

aarde. Wie het contact met zichzelf verliest, ervaart vaak zin-

de vrije school ze wel viert vanuit de christelijke traditie. Het

loosheid, leegheid. Waar niet meer geput kan worden van het

beleven van de natuur en het beleven van rijke spirituele beelden

levengevende water van de bron, wordt alles door. Daarom ho-

staan voorop. Ze geven het kind een innerlijke rijkdom mee,

ren bij de jaarfeesten - die de mens verbinden met de natuur -

waarvan wij denken dat die bijdraagt aan het vormen van een

de grote verhalen met hun prachtige beelden: zij verbinden de

gezonde basis om later evenwichtig mens te kunnen zijn.

mens met zichzelf. Door de kinderen deze oude verhalen keer op keer te vertellen

De rol van vertellingen

verbinden we hen steeds opnieuw (zonder het ooit te benoemen)

Vertellingen zijn zo oud als de mensheid. In alle oude culturen waar ook ter wereld zijn machtige verhalen ontstaan. Denken we aan de Griekse mythologie, aan Afrikaanse sprookjes,

met hun oorsprong: waar kom je vandaan en waar ga je naar

aan de scheppingsverhalen uit India, aan talloze sagen en legen-

toe? Maak werk van je opdracht!

den die ons overgeleverd zijn. Ze waren bepaald niet bedoeld als

Michael

kinderverhaaltjes!

Op 29 september, enkele dagen na het begin van de herfst, is de

Het waren verhalen voor grote en kleine mensen, die in de taal van het gevoel vertelden over de wezenlijke dingen van het leven: levenswijsheid, gevat in beelden. Iedere mens heeft in zichzelf een bron, datgene van waaruit hij leeft. Je kunt je leven pas ten volle leven als je in goed contact staat met die bron. Het

feestdag van Michael, een van de aartsengelen. Hoewel het feest van Michael in de vroege herfst wordt gevierd, behoort deze feestdag met die van Sint Maarten en Sint Nicolaas tot de drie feesten die de mensen op het Kerstfeest voorbereiden. In de Openbaring van Johannes (Nieuwe Testament, Apocalyps 12) wordt verteld dat er een strijd in de hemel plaatsvond. De


39 Schoolgids

aartsengel Michael en zijn engelen vochten tegen de draak en

De klassen 1 t/m 6 vieren dit jaarfeest met een spel in het bos,

zijn aanhangers: 'En de grote draak, de oude slang, die ook

waarbij onder meer de draak, die door de hoogste klassen is

duivel en satan wordt genoemd en die de wereld verleid, werd

gemaakt, verslagen wordt. Bijna traditiegetrouw voert de tweede

overwonnen en uit de hemel in de diepte gestort.' Hiermee over-

klas het toneelstuk van Sint Joris en de draak op.

won Michael de machten van de duisternis. Het Michaelsfeest roept de mensen op, wakker te zijn, zodat zij het kwaad in de wereld doorzien en bevechten kunnen. De krach-

Sint Maarten

ten van de geest in iedere mens worden op dit feest aangespro-

Het feest van Sint Maarten volgt op dat van de aartsengel Mi-

ken. Er zijn ontelbare legenden uit vroeger eeuwen die vertellen

chael. 11 November geldt als feestdag van Sint Maarten, de

over de daden van Michael. Ook in de schilderkunst zijn vele

ridder die de helft van zijn warme mantel aan een arme bedelaar

afbeeldingen te zien van Michael met zijn zwaard of als engel.

gaf.

Wie kent niet het verhaal van Sint Joris, die de draak bevocht.

Het Sint Maartensfeest is een feest van offerbereidheid, van

Sint Joris heeft veel verwantschap met Michael.

goedheid en deemoed. Riep het Michaelsfeest op tot wakkerheid

De legende van Joris is bekend sinds de middeleeuwen. Zonder

van geest, het Sint Maartenfeest roept ons op onze harten te

angst trok de ridder Joris erop uit om tegen de draak te vechten.

openen voor onze medemensen. Als beeld daarvan trekken de

Hij overwon het monster met zijn lans en bevrijdde daardoor de

kinderen met hun lantarentjes zingend langs de huizen om een

koningsdochter die aan de draak opgeofferd zou worden. Met

‘aalmoes’ te vragen. Waarom met lantarentjes? West-Europese

deze daad verricht Joris op aarde, wat Michael in de hemel ver-

mystici spreken vanaf de Middeleeuwen over ‘de Goddelijke vonk

richtte. Joris geeft ons het beeld van de moed die nodig is om

in de mens’, of ‘het inwendige licht’. Het is de taak van elke

gemeenheid, lafheid, egoïsme en onwaarheid te overwinnen

mens te proberen zijn ‘lichtje’ brandend te houden in weer en

De kleuters vieren het Michaelsfeest in het bos samen met de

wind, en het de wereld in te dragen. Precies wat Sint Maarten

ouders, waar ze allerlei mooie herfstschatten verzamelen en -

deed door zijn mantel te delen!

heel spannend - op zoek gaan naar het appelvrouwtje. Dit appel-

De heilige Maarten werd in het jaar 316 in het huidige Hongarije

vrouwtje deelt aan alle kinderen een mooi opgepoetst blozend

geboren. Hij werd opgevoed in de Italiaanse stad Pavia. Hoewel

appeltje uit.

zijn ouders 'heidenen' waren, liep de twaalfjarige Maarten van huis weg om zich te laten onderwijzen in de christelijke leer. In


40 Schoolgids

die tijd was het de gewoonte dat de zonen uit adellijke ridderge-

dag waarop het vaak, vooral bij donker weer, niet eens meer

slachten de dienst aan het hof van hun vader overnamen. Daar-

helemaal licht wordt en de lampen alle uren aanblijven.

om werd Maarten op zijn vijftiende jaar op bevel van de keizer

We kijken uit naar het lengen van de dagen, naar de terugkomst

tot ridder geslagen. Enkele jaren later liet hij zich dopen. Tenslot-

van de zon.

te werd hij van zijn ridderplichten ontheven om zich geheel aan

De Germanen zagen deze tijd als een nieuw begin. Vanaf de

het christelijke geloof te wijden.

winterzonnewende zal het licht langzaamaan terugkeren en de

Hij onderwees de mensen door hen tot voorbeeld te zijn. In 371

aarde weer tot leven wekken! Al het oude werd opgeruimd, zelfs

werd hij tegen zijn wil tot bisschop van Tours gekozen.

de vuren werden gedoofd en nieuwe vuren werden aangelegd.

Sint Maarten wordt door de kleuters en klassen 1 t/m 4 gevierd.

Vol verwachting begon men aan een nieuw jaar. Niet voor niets

Er wordt een optocht gelopen met zelfgemaakte lantarentjes en

wordt een van de grootste christelijke feesten,

met veel Sint Maartensliedjes. In de kleuterklassen wordt door

Kerstmis, gevierd in deze tijd: Kerst is het feest van de hoop die

de ouders een lantaarntje gemaakt van een knol (zoals een raap,

in vervulling gaat, van hemel en aarde die nieuw worden omdat

wortel of biet). Soms maken de kleuters daarnaast zelf ook een

God een Nieuw Verbond aangaat met zijn volk. Vol verwachting

papieren lantaarntje. De kinderen in de andere klassen hollen

wordt in de weken voorafgaande aan de winterzonnewende naar

zelf een knol uit. Klas 4 zorgt voor warme chocolademelk onder-

Christus uitgezien. 'Advent' is Latijn voor: 'Komst'.

weg of bij terugkomst op school.

We kijken uit naar het Licht dat in de wereld komen gaat, waardoor al het oude voorbij is. Zo zien we dat adventstijd en Kerst nauw aansluiten bij de gevoelens die al voor de christelijke tijden

Advent

leefden bij onze voorouders.

Vier zondagen voor Kerstmis, net vóór het Sint Nicolaasfeest,

In iedere klas hangt gedurende deze weken een adventskrans.

begint de adventstijd. Terwijl het buiten vroeger en vroeger

En elke week gaat er een extra kaarsje aan ... één kaarsje om te

donker wordt, wordt het in de huiskamer iedere week lichter,

beginnen ... om uit te groeien tot het Licht van het Kerstfeest.

naarmate er een, twee, drie of vier kaarsen in de advents-krans

In de kleuterklassen wordt het " advents-tuintje" gelopen. Op de

branden. In de adventstijd leven we in de laatste weken voor de

grond ligt een spiraal van dennengroen, met op het eind een

winterzonnewende. Elke dag sluipt de duisternis meer naderbij,

brandende kaars. De kleuters lopen met een appeltje waarin een

totdat we tenslotte op 21 december de kortste dag beleven; een

kaarsje staat, langs de spiraal naar de grote kaars en ontsteken


41 Schoolgids

daar hun lichtje aan. Daarna mogen ze dat een mooi plaatsje

aan te moedigen. Ook de oudere kinderen en de volwassenen

geven langs de spiraal.

moedigt Sint Nicolaas op speelse wijze met rijmpjes en surprises aan om hun slechte gewoonten te verbeteren en hun goede gewoonten vol te houden. Zo sluiten we het oude af en kan er

Sint Nicolaas

iets nieuws beginnen.

Sint Nicolaas komt met de stoomboot uit Spanje, hij is één keer

Natuurlijk wordt ook op school het Sinter-klaasfeest gevierd. Van

per jaar bij ons en deelt dan cadeautjes uit. Hij is vooral aan het

de kleuterouders en ouders van klassen 1 t/m 3 wordt gevraagd

werk als de kinderen slapen.

zelf een cadeautje voor hun kind te maken, na overleg over aard

De oorsprong van het sinterklaasfeest voert ons terug naar de

en formaat ervan. Deze cadeautjes worden verzameld en op de

vierde eeuw, waar in Klein-Azië de vrome Nicolaas tot bisschop

grote dag komen Sint en Piet de pakjes brengen in de klas.

van Myra werd gewijd. In talloze legenden zijn de goede daden

De ouders zijn hierbij niet aanwezig.

die hij verrichtte aan ons overgeleverd. Eeuwenlang was hij de schutspatroon van zeevarenden en schippers en nog steeds wordt in Griekenland bij de tewaterlating van

Kerstmis

een schip om de zegen van de heilige Nicolaas gevraagd. Het

Met Kerstmis, op de dag van de winter-zonnewende, vieren we

beeld dat wij in onze tijd van de goedheiligman hebben, is vooral

de geboorte van Jezus. De nacht van 24 op 25 december is de

terug te voeren op het beeld dat men in Rusland van hem heeft,

kerstnacht. In veel huizen staat een kerstboom en als de kaarsen

waar men de heilige Nicolaas de bijnaam Nicola de Barmhartige

's avonds branden, kan dat een beeld zijn van het goddelijke licht

gaf.

dat door de geboorte van het Kerstkind op aarde is gekomen.

Ook Sint Nicolaas is een 'Adventsheilige'. Evenals de feesten van

Het is niet altijd zo geweest dat op de avond van 24 december

Michael en van Sint Maarten, draagt het feest van Sint Nicolaas

Kerstmis werd gevierd.

ertoe bij dat wij ons op Kerstmis voorbereiden. Hij vraagt ons

De 24e december heette 'Adam-en-Eva-dag'; het was de dag die

immers of we 'wel braaf geweest zijn'! We blikken terug: wat

verbonden was met het verhaal van Adam en Eva (Genesis 2 en

hebben we in het afgelopen jaar aan goeds en kwaads gedaan?

3). Ondanks Gods verbod aten Adam en Eva van de vrucht van

De kleintjes beloven de Sint niet meer 'ondeugend' te zijn... Sint

de Boom der Kennis, een appel, zoals hij in de volksmond is gaan

Nicolaas geeft hen cadeautjes en snoepjes, om hen te belonen en

heten. Het tweetal werd hierop door God uit het paradijs ge-


42 Schoolgids

daagd. Met Kerstmis vieren we de geboorte van Jezus, die wel

aanwezig zijn. Het Geboortespel (ook wel 'het Kerstspel' ge-

'de tweede Adam' genoemd wordt.

noemd) wordt qespeeld door ouders en leerkrachten als kerstge-

Met de geboorte van Zijn Zoon wil God de mensen een nieuwe

schenk aan alle kinderen van de school, vanaf 5 jaar. Ouders,

kans geven.

grootouders en andere gezinsleden zijn welkom samen met hen

Jezus maakt het de mensen weer mogelijk het paradijs binnen te

te komen genieten van dit bijzondere spel: een sfeervolle en

gaan door hen te leren hoe zij om moeten gaan met de kennis

indrukwekkende opmaat naar Kerstmis. Over het algemeen is de

van goed en kwaad, namelijk door vanuit liefde te handelen.

uitvoering vroeg in de avond in de laatste week voor de kerstva-

In vroeger eeuwen werden op vele plaatsen in Europa, in de

kantie.

dorpen op het platteland kerstspelen opgevoerd. Het was traditie

In de kleuterklassen spelen de kleuters, ook in de laatste week

om op Adam-en-Eva-dag een 'paradijsspel' te spelen waarin het

voor de kerstvakantie, een kerstspelletje voor ouders, broertjes

verhaal van Adam en Eva werd uitgebeeld.

en zusjes.

Op de dag erna, op 25 december, voerde men dan een 'geboor-

In de hogere klassen geeft iedere leerkracht zelf invulling aan de

tespel' op: het aloude verhaal van het kindje in de kribbe. Enkele

viering van en de voorbereiding op het kerstfeest. Meestal vindt

bijzondere, oude spelen uit het plaatsje Oberufer (Hongarije) zijn

voor het begin van de kerstvakantie een kerstontbijt plaats in de

bewaard gebleven en vertaald. Het is op de vrijescholen in de

klas.

hele wereld traditie ze elk jaar tegen de Kerst op te voeren. Ze worden gespeeld zoals het oorspronkelijk door de Oberufer boeren gedaan werd: met middeleeuwse ommegangen en reizang.

Driekoningen

De gesproken en gezongen taal lijkt sterk op Middel-Nederlands.

Het Mattheus-evangelie verhaalt ons hoe wijzen uit het Oosten

De Oberufer Kerstspelen vormen samen een drieluik: er is het

een grote, stralende ster volgden, die hen uit het morgenland

Paradijsspel, daarop volgt het Geboortespel en het Driekoningen-

(het oosten) naar Bethlehem leidde.

spel sluit de rij. In machtige, soms angstaanjagende, soms ont-

Ze gingen het huis binnen waarboven de ster stil bleef staan en

roerende beelden worden de aloude verhalen tot leven gebracht.

vonden het Kind met zijn moeder Maria. Ze knielden neer, aan-

Het Paradijsspel wordt aan het begin van de Advent, meestal

baden het Kind en gaven het goud, wierook en mirre.

tijdens schooltijd, gespeeld voor de kinderen van de derde klas

Het evangelie spreekt niet van koningen, en ook niet dat het er

en hoger. Vaak kunnen ouders bij een andere uitvoering ervan

drie waren. Driekoningen is een typische benaming van het volk.


43 Schoolgids

Het feest wordt gevierd op 6 januari. In de negende eeuw werden de 'drie koningen' voor het eerst met name genoemd: Cas-

Maria-Lichtmis

par, Melchior, Balthazar.

Het feest van Maria-Lichtmis wordt op 2 februari gevierd. Het is

Zij werden als vertegenwoordigers van de drie mensenrassen en

het feest van het steeds sterker wordende daglicht.

van de drie toen bekende werelddelen gezien. Volgens oude

Een oud volksgezegde luidt: 'Het wordt lichter; na Kerstmis

afbeeldingen en beschrijvingen gelden voor de gewaden van de

wordt het daglicht een hanensprong lichter, na Nieuwjaar een

koningen speciale kleuren. Rood voor koning Melchior die het

hertensprong, en met Maria-Lichtmis een heel uur. Vroeger

goud offerde; blauw voor koning Balthazar die de wierook bracht;

werkten de handwerkslieden na de tweede februari alleen nog

groen voor koning Caspar, de Moor, die de mirre aanbood.

maar bij daglicht. Ze hielden rekening met het gezegde: 'Maria

Rond het feest van Driekoningen bestaan er van oudsher vele

blaast het lichtje uit en Michael steekt het weer aan.' Met Maria-

volkse gebruiken.

Lichtmis als laatste in de rij worden de vele lichtfeesten van

Al in de vijftiende eeuw werden er spelen en optochten georgani-

herfst en winter afgesloten. Het feest van Maria-Lichtmis werd

seerd van aan de Alpen over Duitsland tot in Vlaanderen en

oorspronkelijk gevierd ter herinnering aan het reinigingsoffer dat

Nederland. Een van de tradities is dat de kinderen op het Drieko-

Maria in de tempel opdroeg, veertig dagen na de geboorte van

ningenfeest verkleed als Caspar, Balthazar en Melchior van huis

Jezus. In latere tijden werd het de dag waarop men de kaarsen

tot huis gaan en er driekoningenliederen zingen. De toehoorders

die een familie gedurende een heel jaar nodig had, liet wijden.

bedenken hen met wat geld of snoep. Een ander gebruik is het

De kleutertjes mogen stompjes kaarsen meebrengen die worden

meebakken van een boon in koek, brood of oliebollen. Wie de

omgesmolten tot kaarsjes of in vormpjes worden gegoten. Daar-

boon vindt, mag die dag koning zijn en het menu samenstellen.

na kunnen de kaarsjes op het water drijven.

In de klassen wordt meestal een brood gebakken met drie bonen er in. De kinderen die de bonen gevonden hebben, mogen een dagje 'koning zijn'. Als laatste van de drie Oberufer Kerstspelen

Carnaval

wordt rond deze tijd het Driekoningenspel opgevoerd De kin-

De oorsprong van het carnavalsfeest moet gezocht worden in

deren van de vierde klas en hoger bezoeken, vaak per trein, de

aloude tijden. Tot in de twaalfde eeuw vierde men het begin van

uitvoering van de vrijeschool in Breda.

de lente en de verdrijving van de winter-geesten met uitbundige zotheid. Op de grens van winter naar voorjaar moesten de boze


44 Schoolgids

geesten verjaagd worden, zodat zij de ontwakende natuur geen

ding op het Paasfeest). Dit vrolijke narrenfeest betekent ook

schade konden toebrengen. De mensen trokken de meest af-

vandaag nog: eens rustig met jezelf en met de anderen kunnen

schrikwekkende kleren aan, zetten maskers op en verzamelden

lachen en niet in treurnis en zorgen vergaan.

zich om door de velden te gaan, waarbij ze met pannen, koebel-

Alle kinderen worden uitgenodigd verkleed op school te komen.

len en andere attributen een geweldig kabaal maakten.

Als richtlijn dient een bepaald thema, dat elk jaar anders is.

Het woord 'carnaval' komt waarschijnlijk van 'carrus navalis',

Alleen wapens, maskers en confetti zijn taboe.

letterlijk scheepskar. Hiermee werd het watervoertuig aangeduid waarmee volgens het oude volksgeloof de vruchtbaarheidsgoden weer hun intocht deden. Misschien stamt daarvan nog de

Palmpasen

scheepsvorm die de meeste carnavalswagens vertonen.

De zondag voor Pasen noemen we Palm-zondag. Het is de dag

Nog een ander oud feest staat aan de wieg van ons huidige car-

die ons herinnert aan de intocht van Jezus van Nazareth in Jeru-

naval: het Narrenfeest. Dit was een middeleeuwse feestdag die

zalem. Veel mensen waren naar die stad getrokken om er het

rond 1 januari gevierd werd. Vrome priesters en notabele burgers

joodse Pesach-feest te vieren.

trokken met maskers getooid door de straten, zongen liederen en

Ze hadden gehoord over de vele wonderen die Jezus had verricht

maakten zich vrolijk over God en de wereld. Dikwijls trokken

en kwamen hem nu jubelend tegemoet om hem als de lang ver-

studenten gewaden aan van hun oversten of van vorsten en

wachte koning binnen te halen. Ze legden hun mantels op de

bisschoppen en lachten en spotten met gebruiken binnen kerk en

weg zodat hij erover rijden kon, sneden palmtakken van de

vorstenhuis.

bomen en wuifden hem ermee toe.

Er was zelfs zoiets als een 'spotkoning' of een 'narrenbisschop'

Het evangelie vertelt ons wat er daarna allemaal gebeurde tot de

die het hele feest voorzat. Zelfs de hoogstgeplaatste personen

dood van Jezus en zijn opstanding drie dagen daarna.

mochten verwachten bij deze gelegenheid voor de feestvierders

Elk jaar weer lopen veel kinderen met een palmpaasstok door de

een mikpunt van spot te zijn. Vooral onder christenen was dit

straten, maar de feestelijk versierde stokken zijn nu ook een

feest ruim verspreid. Vanaf de twaalfde eeuw zijn deze twee

teken van de naderende lente. Bovenop de stok prijkt trots een

feesten ineen geschoven tot een feest der zotheid. Het werd

broodhaantje, terwijl de versierde hoepel de zon symboliseert.

voortaan gevierd gedurende de laatste drie dagen voor Aswoens-

De kransen van rozijnen en andere versierselen (bijvoorbeeld

dag: het begin van de vastentijd (veertig dagen van voorberei-


45 Schoolgids

gedroogde appeltjes en nootjes) doen ons denken aan de natuur

het licht. Als we in de vorige nazomer nauwkeurig in de natuur

die weer tot leven komt.

rondgekeken hebben, dan hebben we in vele gevallen de knop-

De kleuters en klassen 1 en 2 lopen met een zelfgemaakte palm-

pen gezien die zich aan bomen en struiken begonnen te vormen

paasstok.

om dit voorjaar open te gaan. Eieren zijn nieuw-leven-dragers bij uitstek. In vroegere culturen gold het ei als iets heiligs. In de scheppingsverhalen van veel

Pasen

volkeren wordt het ei gezien als symbool voor het ontkiemende

Pasen is een feest dat elk jaar op een wisselende datum valt. Het

leven. Eieren werden vaak op plaatsen begraven waarvoor men

wordt gevierd op de zondag na de eerste volle maan in de lente.

zegen, vruchtbaarheid of genezing wilde vragen. Het vieren van

In de laatste twee weken voor het paasfeest kunnen we samen

het paasfeest wordt per klas verschillend ingevuld. In de lagere

met onze kinderen 's avonds naar de hemel kijken om te zien

klassen wordt vaak 'een tuintje' ingezaaid, bijvoorbeeld van

hoe de maansikkel van dag tot dag groeit en zich vult met licht.

sterrenkers.

Het paasfeest is een van onze oudste feesten. Al in de 4e eeuw werd Pasen als christelijk feest, als 'feest der feesten', gevierd. Het is voor de vroege christenen in de plaats gekomen van het

Pinksteren

Joodse paasfeest, Pesach of Pascha. Op de eerste volle maan van

Met Pinksteren zie je overal om je heen de bloei en rijping van

de lente vierden de Joden dit feest als herinnering aan de uit-

bloemen, vruchten, granen en groenten. Het is de tijd van de

tocht uit Egypte. Mozes voerde hen in opdracht en met hulp van

volheid, van de voltooiing. In deze tijd hielden de oude volkeren,

God weg uit de slavernij, naar het land van vrijheid. Ook het

zoals bijvoorbeeld de Germanen, hun grote oogstfeesten uit

christelijke Pasen is een feest van belofte en bevrijding. We

dankbaarheid voor de vruchtbare aarde.

gedenken de opstanding van Christus, zijn triomf over lijden en

Ook het Godsvolk van het Oude Verbond vierde ieder jaar op-

sterven. Niet de dood heeft het laatste woord. Ook in de natuur

nieuw een dankfeest: Pinksteren, 'het feest van de oogst'. Het

zien we dit nu duidelijk. Rond Pasen komt alles er opnieuw tot

was een van de grote pelgrimsfeesten. Pinksteren hing nauw

leven. Gedurende de wintertijd zijn alle planten onder de aarde in

samen met het 'feest van de ongedesemde broden'.

diepe rust verborgen geweest, maar in deze weken zien we hoe

Zo noemde men de broden die de Israëlieten met zich meena-

de natuur zich in toenemende mate opent naar de krachten van

men toen zij in grote haast met Mozes uit Egypte vertrokken; zij


46 Schoolgids

hadden geen tijd om hun brood te desemen, zodat het rijzen zou.

te ontvangen. Ook de meiboom of Pinksterboom is symbool voor

Het feest van de ongedesemde broden viel aan het begin van de

die verbinding tussen hemel en aarde: de wortels groeien in de

gerstoogst, het eerste graan dat van de velden kwam. Overeen-

donkere aarde, de stam rijst op door de mensenwereld en de

komstig het schriftwoord werd vijftig dagen daarna, op het eind

kroon verheft zich in ontoegankelijke hemelhoogten.

van de graanoogst, Pinksteren gevierd. Men noemde het ook wel

In de kleuterklassen wordt het feest gevierd met een pinkster-

'wekenfeest'.

bruid en bruidegom. De andere kleuters zijn met papieren bloe-

De christelijke kerk heeft bij deze religieuze overlevering aange-

men versierd.

knoopt: het christelijke pinksterfeest wordt gevierd op de vijftig-

De grotere kinderen dansen om de meiboom en vlechten de

ste dag na Pasen.

linten.

In het Pinksterverhaal in het Nieuwe Testament daalt, na Jezus' hemelvaart, de Heilige Geest neer op zijn leerlingen in de vorm van vurige tongen. Hierdoor krijgen zij de moed en inspiratie om

Sint ]an

verder uit te bouwen wat Jezus met hen begonnen is. Pinksteren

24 Juni is de dag van Sint Jan: de geboortedag van Johannes de

is voor de christenen vooral het feest van de nederdaling van de

Doper. Johannes maande de mensen tot inkeer te komen en hun

Heilige Geest, van de voltooiing van het leven van Christus.

houding te veranderen omdat de komst van de Christus nabij

In de oosterse kerken bedekt men met Pinksteren de vloer met

was. Hij doopte de mensen tot bekering en vergiffenis van hun

gras en bloemen om daarmee te verwijzen naar de nieuwe para-

zonden door onderdompeling in het water van de Jordaan.

dijstuin, die onverwoestbaar is sinds Gods Geest in deze wereld

Er is een oud gezegde dat luidt: 'Met Sint Jan draait het blad

aan het werk is. De Geest van God wordt in het christendom

zich om.' Onder andere het blad van de witte populier doet dit

vaak verbeeld door een witte duif die neerdaalt uit de hemel. De

letterlijk. Zijn bladeren, van boven groen en van onder wit,

duif komt ook voor in tal van sages, sprookjes en in vele voor-

draaien zich rond Sint Jan om, en keren hun witte kant naar

christelijke teksten, steeds als symbool voor de verbinding tus-

boven.

sen hemel en aarde.

Voor de plattelandsbevolking diende de witte populier zo als een

In het beeld van Pinksterbruid en bruidegom komen het oude en

eenvoudige jaarkalender: men wist dat met het draaien van het

het nieuwe pinksterfeest bijeen: de bruid, de aarde, tooit zich

blad van deze boom de dagen weer korter zouden gaan worden.

met bloemen om haar bruidegom, het scheppende hemelwoord,

Na Sint Jan (de zomerzonnewende) treedt een langzame veran-


47 Schoolgids

dering op in de natuur, die echter meestal pas zichtbaar wordt als de herfst zich in september aankondigt. Ook in oude, heidense culturen werd omstreeks 24 juni een feest

Voor wie meer wil weten...

gevierd: het midzomerfeest. Dan braken in de natuur alle magi-

Vanzelfsprekend is in deze schoolgids van elk jaarfeest niet meer

sche krachten los. In de oude Keltische culturen probeerden de

dan een klein deel beschreven. Er is veel en veel meer te vinden

druïden tijdens het zomerzonnewendefeest iets van de wijsheid

voor wie geïnteresseerd is in de achtergronden en symboliek van

van de goden in zich op te nemen. Shakespeare beschrijft in zijn

de jaarfeesten. Wie tips en ideeën zoekt voor de viering van de

Midzomernachtsdroom hoe de natuurwezens die nacht vrij spel

jaarfeesten in eigen kring kan snuffelen in vele boeken met ver-

met de mensen hebben. Op talloze plaatsen in Europa worden nu

halen, liedjes, recepten, knutseltips en spelletjes.

nog op 24 juni Sint Jansvuren ontstoken. Dit gebruik stamt uit

Een echte aanrader is het boek ‘Leven met het jaar’ van Christia-

voorchristelijke tijden. Men kende aan het vuur een reinigende

ne Kutik. Het is een dik gezinsboek met van ieder feest een korte

werking toe en de boze geesten konden erdoor worden verjaagd.

beschrijving, een aantal liedjes, spelletjes, feestelijke recepten,

Sprong men door de vlammen van het vuur, dan was dat om

knutsels, etc. Veel van de informatie voor deze schoolkalender

ongeluk en ziekten te overwinnen. Nog steeds springen de jonge

komt uit dit boek.

paartjes over het vuur in de hoop daardoor gelouterd te worden en samen een gelukkig leven te kunnen leiden.

Een schat aan verhalen vindt u in de boeken van lneke Verschu-

Dit feest wordt samen met de ouders gevierd. Iedereen is ver-

ren:

sierd met echte bloemen. Kleuters vieren het Sint Jansfeest apart

- ‘Laat mij het levenswater zoeken’ (verhalen voor Pasen, Pink-

van de grote kinderen.

steren, Sint Jan)

De kleintjes doen eerst kringspelletjes, waarna er uitgebreid

-'De drie bruiloftsgaven' (verhalen voor herfsttijd, Michael, Sint

gepicknickt en gespeeld wordt.

Maarten, Sint Nicolaas)

De andere klassen vieren het feest met spelletjes in het bos.

-'Een ster over de grens' (verhalen voor Advent, Kerstmis en

Daarna verzamelen de kinderen zich rond het Sint Jansvuur. Er

Driekoningen)

wordt gepicknickt, er worden liedjes gezongen en verhalen verteld. Tot slot van de avond mag ieder die durft over het vuur

Verdere boekentips:

springen!


48 Schoolgids

M. Anschütz - Omgaan met jaarfeesten. B. Barz - Jaarfeesten vieren met kinderen. E. Bock - De jaarfeesten. W. v.d. Helm - Feestkalender voor donkere dagen. R. Steiner - De vier jaarfeesten Lemniscaat - Het hele jaar rond Lemniscaat - Vuurvliegjes, tovervisjes en schatgravers I. Verschuren - Daar wordt aan de deur geklopt G. Dreissig - Het licht in de lantaren G. Dreissig - Het goud van de armen D. Monson - Lentefeest D. Monson - Zomeroogst D. Monson - Winterlicht E. Beskow - Het jaar rond M. Pfister - De vier lichten E. Schmid - Het kerstverhaal M. Dusikovd - Sint Maarten en het beertje


49 Schoolgids

Schoolgids hart. Het is tijd voor onderwijs waarin... In dit onderwijs... leren methanden hoofd

Recommend Documents