Delft Nr. 4 Integraal
dec 2014
jaargang
290x5x9,5 meter grootste golfgoot van Europa
31
Mark van loosdrecht
‘Ik wil door naar de volgende ontwikkeling’
150 jaar werktuigbouw
Wegbereiders van de industrie
Schaarste THEMA
3
NR4 December 2014
Coverfoto: Voor recycling worden complete computers verpulverd en gescheiden op grootte (Dr. Y. Yang). De fractie op de voorgrond is de kleinste fractie waarin nog iets te herkennen is, de achtergrond is een maat groter. Een maat kleiner levert een onherkenbaar poeder op. (Foto: Sam Rentmeester)
REDACTIONEEL
Frank Nuijens
20
Schaarste
De Taalunie en de Raad voor de Nederlandse Taal en Letteren maken zich er in een rapport uit 2013 ernstige zorgen over. Het ‘afnemend gebruik van Nederlands als instructietaal’. Ze vrezen dat het ‘ten koste gaat van academische taalvaardigheid in het Nederlands’. De TU heeft zich er niet door laten ontmoedigen. Momenteel is zestien procent van de studentenpopulatie buitenlands. Maar in haar Roadmap tot het jaar 2020 wil de universiteit dat veertig procent van de masterstudenten en tien procent van de bachelorstudenten uit het buitenland komen. Om dat te
Kort Delfts 04 Persoonlijk 18
realiseren zal het curriculum moeten verengelsen. De masters zijn al in het Engels en het college van bestuur hoopt dat de bachelors over drie tot vier jaar zullen volgen. Of dit gaat leiden tot een schaarste van Nederlands aan de TU valt te bezien. Wel berichten we in deze Delft Integraal over schaarste op andere gebieden. Schaarste aan grondstoffen, sanitatie, vrouwen en collegezalen bijvoorbeeld. En hoe de TU naar oplossingen zoekt. Wij wensen u een overvloedig 2015.
Interview Mark van Loosdrecht
‘Bij de universiteit hoef je niet mee te doen aan hypes’
De Zaak
BackUpAgent
19
Na Delft
Laetitia Smits van Oyen
27
24
Het Patent 28
150 jaar werktuigbouw
Column
Remco de Boer
Van stoom naar intelligent en duurzaam
29
Hora Est 30
Frank Nuijens, hoofdredacteur
AlumniNieuws 36 Krasse knarren Adrianus de Hoop
39
pagina 07 Thema SCHAARSTE
32
Colofon
Coverfoto Sam Rentmeester Redactie Frank Nuijens (hoofdredacteur), Dorine van Gorp, Katja Wijnands (eindredactie), Saskia Bonger, Tomas van Dijk, Sam Rentmeester (beeldredacteur), Connie van Uffelen, Jos Wassink Telefoon (015) 278 4848, e-mail
[email protected] Medewerkers aan dit nummer Auke Herrema, Jorinde Benner, Remco de Boer, Stephan Timmers. Ontwerp Jelle Hoogendam Vormgeving Saskia de Been Druk Quantes Grafimedia Abonnementsadministratie
[email protected] Advertentie H&J Uitgevers, (010) 451 5510
20
Deltagoot
Grootste golfgoot ter wereld
32
foto: Sam rentmeester
2
24
5
NR4 December 2014
IO-afstudeerder Alec Momont bedacht een ambulance-drone die de overlevingskans bij een hartstilstand fors moet vergroten. Het onbemande mini-vliegtuigje heeft medische apparatuur aan boord zoals een defibrillator, en kan communiceren met 112-operators. De drone kan met een snelheid van honderd kilometer per uur binnen één minuut bij een slachtoffer aanwezig zijn, in een gebied van twaalf vierkante kilometer. Autonoom vliegen is wettelijk nog niet toegestaan maar Momont verwacht dat zijn idee over vijf jaar gerealiseerd kan zijn. De drone moet 15 duizend euro gaan kosten.
Foto: Delmic
Foto: TU Delft
KORT DELFTS
Leven onder de loep Een slimme combinatie van een optische en een elektronenmicroscoop kan afzonderlijke moleculen volgen op hun weg door een levende cel. De combinatiemicroscoop met de naam Delmic is een optische microscoop in de vacuümkamer van een elektronenmicroscoop. Beide microscopen bekijken hetzelfde object – de een van boven, de ander van onder.
In haar proefschrift laat onderzoekster dr. Nalan Liv zien hoe de optische microscoop een met quantumdots gelabelde molecuul volgt op weg door een cel. Tegelijkertijd maakt ze met de elektronenmicroscoop snapshots van de organellen waar het molecuul tegenaan loopt. Zo maakt Delmic elementaire levensprocessen zichtbaar. delta.tudelft.nl/28870
Foto: sam rentmeester
Vliegende ambulance
Goud voor Nuna
Na vijf maal goud in Australië, won Nuna begin oktober Sasol Solar Challenge in ZuidAfrika. Na acht dagen racen en ondanks motorpech wist het team met de zonnewagen Nuna7S 4227,8 kilometer af te leggen. Dat was bijna 1500 kilometer meer dan de nummer twee, het Anadolu Solar Team uit Turkije. Het Nuon Solar Team startte bijna vijftien jaar geleden met het bouwen van zonnewagens. Elke twee jaar werd een nieuwe Nuna gebouwd waarbij verbeterde en nieuwe technieken werden toegepast. De bouw aan de opvolger, de Nuna8, is inmiddels in volle gang. delta.tudelft.nl/28885
Chemiebedrijven nalatig
Tweederde van de chemiebedrijven neemt het niet zo nauw met de veiligheidsvoorschriften. Ze zijn niet op de hoogte of overtreden de regels willens en wetens. Die score verbaasde dr. Marieke Kluin niet. “Uit studies in de Verenigde Staten en Denemarken weten we dat de uitkomst daar vergelijkbaar is”, aldus de promovenda. Ze deed bij TBM onderzoek naar mogelijkheden om bedrijven ertoe te bewegen om zich beter aan de voorschriften te houden. Openbaarheid over incidenten en druk van de omgeving zouden wel eens effectiever kunnen zijn dan de formele inspecties, denkt Kluin. delta.tudelft.nl/29059
Gevaarlijke autopilot
Piloten Alexander in ‘t Veld en Hans Mulder bootsten met de Cessna Citation (het vliegtuig van de TU en het LNR) een manoeuvre na van een Ryanairvlucht die in mei voor een gevaarlijke situatie zorgde. Zo ontdekten ze een softwarefout in de autopilot. Nader onderzoek van L&R-onderzoeker ir. Michiel Schuurman en zijn collega bij de Onderzoeksraad voor Veiligheid Kas Beumkes bracht aan het licht dat de fout ook bij minstens vier andere vluchten was opgetreden. Schuurman en Beumkes werden in oktober bekroond met een Award tijdens het jaarlijkse seminar van de International Society of Air Safety Investigators (ISASI) in Adelaide. http://tinyurl.com/qb2zyq6
Lancering afgelast
Foto: Hans Peter van Velthoven
4
Op de laatste van de drie lanceringsdagen in Spanje weigerde de raketmotor, waardoor het studentenraketteam Dare zich gedwongen zag de recordpoging te beëindigen. Het Delftse team wilde met de zelfontworpen en -gebouwde Stratos II raket het hoogterecord voor amateurraketten vestigen op vijftig kilometer hoogte. Maar helaas, de raket kwam niet omhoog. Tijdens de laatste mogelijkheid om de raket te lanceren was de toevoerklep van het lachgas vastgevroren waardoor de ontbranding van de vaste brandstof niet goed op gang kwam en de lancering mislukte. De studenten bereiden zich nu voor op een nieuwe gelegenheid voor de lancering komende zomer. delta.tudelft.nl/28882
7
NR4 December 2014
Vrijheid voor de cameraman
De ozonlaag herstelt zich, liet de Wereld Meteorologische Organisatie (WMO) in september weten. Prof. dr. Pieternel Levelt, remote sensing expert bij de faculteit CiTG, en het KNMI droegen bij aan deze conclusie. Levelt staat aan het hoofd van OMI, het Ozone Monitoring Instrument, een van de instrumenten aan boord van de satelliet EOS-Aura van ruimtevaartorganisatie Nasa. Het doet al tien jaar lang metingen aan de samenstelling van de atmosfeer. De metingen toonden aan dat er een causaal verband is tussen de afname van cfk’s in de atmosfeer en het herstel van de ozonlaag. Hoewel OMI bedoeld was voor vijf jaar, vliegt hij na tien jaar nog steeds. Er is genoeg brandstof voor metingen tot 2023 maar inmiddels wordt gewerkt aan een opvolger die in 2016 gelanceerd moet worden.
Een statief is natuurlijk mooi als je stabiele videobeelden wilt maken. Alleen het gesleep is niet besteed aan industrieel ontwerper en filmer ir. Hakim Sugito. Een camera op statief is bovendien onhandig als je snel met je onderwerp mee wilt bewegen. Voor zijn afstuderen bedacht hij een zelf-stabiliserend frame waar je de camera op kunt monteren. Een ingenieus systeem met gyroscopen en versnellingsmeters zorgt voor stabiliteit. Met zijn uitvinding, de Waltz, hoopt Sugito cameramensen extra vrijheid te geven.
Foto: sam rentmeester
Als zwanger worden niet wil lukken, kan dat veel stress opleveren; klinisch gerommel met ovulatietesten en geplande vrijpartijen. Industrieel ontwerper Cora Man bedacht voor haar afstuderen dé oplossing tegen kalenderseks: de Cycle-ObservationRing-Application for vaginal use. De Cora dus, die voor het intieme vriendinnengevoel het woordje with kreeg toegevoegd. Het ovale ontwerp wordt na de menstruatie rond de baarmoedermond ingebracht en communiceert via Bluetooth met je mobiele telefoon. Langs die weg geeft Cora continu de lichaamstemperatuur weer. “Is die 0,4 graden hoger dan normaal? Dan ovuleer je en weet je dat je aan de slag kunt”, aldus Man. Of juist niet natuurlijk, want de ovulatiemeter kan ook gebruikt worden voor het tegenovergestelde; die vruchtbare dagen juist vermijden. delta.tudelft.nl/29010
delta.tudelft.nl/28955
Foto: Frans Hals Museum
Bellen met je baarmoeder
schaarste
Emoties Vrijwel niets in de schilderkunst van de Gouden Eeuw was belangrijker dan het overtuigend in beeld brengen van menselijke emoties. Voor de tentoonstelling ‘Emoties – Geschilderde gevoelens in de Gouden Eeuw’ in het Frans Hals Museum, ontwikkelde Hamdi Dibeklioğlu van de sectie pattern recognition and bioinformatics (EWI) software die gelaatsuitdrukkingen van schilderijen analyseert. De software interpreteert de gezichten op de schilderijen in basisemoties als blijdschap, droefheid, angst, woede, verbazing, walging, en verachting. De tentoonstelling is tot en met 15 februari 2015 te zien. delta.tudelft.nl/28985
Foto: Patrick di fruscia, visuals unlimited / science photo library
Ozonlaag
Foto: sam rentmeester
6
NR4 December 2014
TEKST: Jos Wassink Foto: SAM RENTMEESTER
9
Schaarste is Europees probleem Hogere grondstofprijzen zetten een rem op de Europese economie, stelt hoogleraar resources & recycling Peter Rem. Hij laat zien hoe we meer van onze grondstoffen uit afval kunnen winnen.
kleverige massa met kleine metaaldeeltjes erin: een gordijnhaakje, een spijkertje, een stukje koperdraad en veel korreltjes van een paar millimeter groot. Dat alles zit aan elkaar geplakt met natte as. Fijne metaaldeeltjes eruit halen met magneten of wervelstromen lukt daardoor niet. Nu, zeven jaar later, werkt de scheidingstechniek op industriële schaal. Het bedrijf Inashco (Incinerator Ash Company), ontstaan uit patenten van de TU en investeringen van Fondel, maakt apparaten die de as verwerken met een hoeveelheid van honderd ton per uur. Een rivier van as stroomt via een transportband op een snel draaiend schoepenrad. De klappen van het rad slaan aanhangend as los van de metaaldeeltjes en schieten het materiaal een 25 meter lange metalen
‘Je ziet het hele periodiek systeem aan je voorbij trekken’
Inashco levert de door de TU gepatenteerde scheidingstechniek om metalen uit as terecyclen.
W
e zijn verslaafd aan metalen en de ertsvoorraden zijn eindig,” constateert prof.dr.ir. Peter Rem (faculteit CiTG). “Schaarste aan grondstoffen gaat komen. Te beginnen in Europa. Europa is als eerste aan de industriële ontwikkeling begonnen en heeft zelf nauwelijks grondstoffen meer. De Europese import aan energie en materialen bedraagt 500 miljard euro per jaar. Dat is vier procent van de Europese economie. Dat was twee procent, maar de grondstofprijzen zijn tussen 2005 en 2008 geëxplodeerd. We zullen een switch moeten maken naar grondstoffen uit recycling voordat er weer zo’n prijssprong optreedt. Uiteindelijk zal de hele industrie moeten omschakelen, maar in Europa is de urgentie het hoogst.” Recycling is dringend aan innovaties toe. In de jaren zestig zag men het terugwinnen van metalen uit afval als een soort mijnbouw en paste dezelfde technieken toe. Het resultaat was echter teleurstellend: veertig jaar later was nog maar vier procent van de grondstoffen afkomstig uit recycling. Men had er niet aan gedacht dat recycling, anders dan mijnbouw, een waaier
koker in. De lichte deeltjes dwarrelen een paar meter verderop al neer, maar dankzij hun hogere dichtheid vliegen de zware deeltjes waaronder het merendeel van het metaal verder door. Het resultaat: twee gescheiden stromen, waarbij uit de zware fractie nu de metaaldeeltjes met wervelstromen wél kunnen worden teruggewonnen. Uiteindelijk resteert het merendeel (96 procent) van de instroom als een fijne metaalvrije minerale fractie die in trottoirbanden en stoeptegels verwerkt kan worden. De overige vier procent vormt een geconcentreerde stroom die voor ongeveer de helft uit non-ferro metalen bestaat. Op die manier produceert de Advanced Dry Recovery (ADR) unit een verrijkte stroom aan metalen. “Daar zit aluminium in, koper, zink, lood, goud, zilver, platina en pala-
aan metalen oplevert die alleen in zuivere vorm interessant zijn voor hergebruik. Daar komt bij dat economisch interessante metalen vaak in heel kleine stukjes in het afval zitten en daardoor moeilijk zijn terug te winnen. Dankzij gescheiden inzameling en betere scheidingstechnieken is nu in Duitsland vijftien procent van de grondstoffen uit recycling afkomstig. Rem vindt dat we over vijftien tot twintig jaar zeker de helft van onze metalen moeten recyclen. Hij ontwikkelt de technologie ervoor.
GRONDSTOF UIT RECYCLING (%)
Metalen uit as
50
In 2007 kwam TU-alumnus ir. Jaap Vandehoek bij Rem terecht. Hij was in opdracht van metaalleverancier Fondel op zoek naar technologieën voor metaalrecycling en kwam na een Europese rondgang bij zijn eigen faculteit terecht waar Rem en zijn groep net een “grappige technologie met een leuke potentie” hadden ontwikkeld. Die technologie kon namelijk (vrijwel) alle metalen uit de as van afvalverbrandingsovens halen - iets wat voor die tijd onmogelijk was. De as is een afgebluste
Sensors
Inclusief projectie
Op de TU blijft de groep van Rem intussen bezig met het ontwikkelen van nieuwe scheidingstechnologieën. Met magnetische vloeistoffen slagen de onderzoekers er nu al in om verschillende metalen in vijf verschillende dichtheden te scheiden. Ook speciale sensors bieden perspectief. Op het oog identieke metalen blijken onder infrarode ‘licht’ soms toch verschillend. “We kunnen die 50 procent recycling bereiken”, zegt Rem. “Maar dan is er een flinke inspanning nodig om natuurkundige principes in de markt te zetten.” Rem vindt dat zijn onderzoek meer investering verdient. Dat is een veel gehoord argument, maar hij heeft er een goed verhaal bij: “Research moet je niet richten op wat er nu groot is, maar op wat over vijf tot tien jaar de problemen zijn. Eén van die problemen is de Europese afhankelijkheid van geïmporteerde grondstoffen.”
SAMENSTELLING BODEM AS (%)
HERKOMST BODEM AS (MLN TON/JAAR)
40
FERRO 8%
20 10 o 1960
SINGAPORE 0,7
NON-FERRO 2%
30
BRON: TU DELFT
“
dium”, zegt Inashco directeur Arno La Haye. “Je ziet het hele periodiek systeem aan je voorbij trekken.” Een ander apparaat scheidt in de raffinage de resterende mineralen van de metalen en scheidt de metalen in het lichte aluminium en de zwaardere rest. Die twee mixen levert Inashco als grondstof aan de metaalindustrie. Zeven jaar geleden bestond het bedrijf uit één man. Nu verwerkt het 2,5 miljoen ton as per jaar bij een omzet van vijftig miljoen euro. Het heeft 130 mensen in dienst bij vestigingen in Nederland, Duitsland, Finland, Singapore en de VS. Als over twee jaar alle installaties waar op dit moment contract voor zijn getekend operationeel zijn, behandelt het bedrijf 4,3 miljoen ton as per jaar oftewel zeventien procent van de wereldproductie.
1970
1980
1990
2000
2010
2020
2030
90%
MINERALEN
NL 1,7
REST EU
15,3
VS
7
BRON: TU DELFT
8
10
NR4 december 2014
Foto’s: SAM RENTMEESTER
Toilet opnieuw uitgevonden
E
en stortbak bevat zo’n tien liter water en mensen trekken gemiddeld drie keer per dag door. Als alle zeven miljard mensen dat zouden doen, ontstaat een ernstig watertekort. Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie WHO hebben wereldwijd 2,6 miljard mensen geen toegang tot een toilet. Dat levert jaarlijks 200 miljoen ton ruwe poep op, dat buiten blijft liggen of drijven. Dezelfde WHO schat dat jaarlijks 1,4 miljoen kinderen overlijden doordat ze met uitwerpselen besmet zijn geraakt. Vandaar dat de Verenigde Naties in 2011 besloten om het aantal mensen zonder toilet te halveren. De Bill & Melinda Gates Foundation stelde 42 miljoen dollar ter beschikking voor de ontwikkeling van een toilet dat feces en urine moet kunnen verwerken zonder elektriciteit, water of rioleringssysteem. Dat is de ‘Reinventing the Toilet Challenge’ waar ook een Delfts team aan meedoet: acht onderzoekers van de afdeling process & energy (faculteit 3mE) en vijf van de faculteit IO (afdeling design for sustainability). De oplossing van het team bestaat uit een toilet dat urine en uitwerpselen scheidt van spoelwater; een toiletge-
Weerstations voor wateronderzoek In veel gebieden in Afrika is het weer grillig. Het regent onregelmatig en er zijn lange periodes van droogte. Een netwerk van tienduizenden low budget weerstations moet Afrikanen meer zekerheid geven over weer en water en zo zorgen voor hogere landbouwopbrengsten. Daaraan werkt hoogleraar
watermanagement prof.dr.ir. Nick van de Giesen (CiTG) met enkele Amerikaanse collega’s. De droom is om in 2018 over heel Afrika duizenden weerpalen werkend te hebben die beheerd worden door voornamelijk scholen. In de zomer van 2013 vond in Kenia de aftrap plaats van dit project, de Trans African
Hydro Meteorological Observatory. Afrikaanse studenten bouwden daar met goedkope elektronica goedkope weerstations. In maart vertrekt Van de Giesen voor vijf maanden naar Stanford, om daar ongestoord aan het Afrikaanse project verder te kunnen werken. TvD
Een toilet waar geen water, elektriciteit of riolering voor nodig is. Hard nodig in deze wereld vol vluchtelingenkampen en armoede. TU’ers bedachten een oplossing. bouw en een technische installatie die de uitwerpselen droogt, vergast en omzet in elektriciteit. Volgens projectmanager Jan Carel Diehl (IO) onderscheidt de Delftse inzending zich door de afstemming op de eindgebruiker. Andere universiteiten kijken vaak niet verder dan de technologie.
Schaarste 11 aan vrouwen Een glazen plafond en een gebrek aan interesse van vrouwen in technische studies. Die combinatie maakt onder meer dat het aantal vrouwen op de TU beperkt blijft. De instroom van eerstejaars duidt voorlopig niet op grote veranderingen.(alle cijfers zijn die van peildatum 2013) 23% van de studentenpopulatie is vrouw Per faculteit lopen de percentages behoorlijk uiteen.
Het ontwerp
Het toilet is een toonbeeld van gebruikersgericht ontwerp. Er gingen testen en talloze gesprekken aan vooraf. Ir. Anne Jansen en collega’s vroegen mensen in India naar hun ervaringen en voorkeuren. Met welke hand spoel je je anus af? Gebruik je daarvoor een fles, een slang of een bidet? Gesteund door de ervaring van ‘toiletprofessor’ dr.ir. Johan Molenbroek ontstond het huidige ontwerp met een brede opening tussen de voeten, rechts een knop voor doortrekken (met een halve liter) en een handel voor een liter water via een slang om anus (altijd met linkerhand) en pot mee te spoelen. Een ingenieus systeem met twee kleppen scheidt poep en pies van het latere spoelwater. Uitwerpselen en urine vallen naar beneden zodra iemand het klepje activeert door op ‘flush’ te drukken. Met de handel voor spoelwater schuift een andere klep voor de toiletopening die het spoelwater wegleidt naar een bezinkput. Het spoelwater wordt voor 80 procent gerecycled. Naar schatting 500 liter per dag gaat verloren en 2000 liter wordt gezuiverd in achtereenvolgens een bezinkput, een zandfilter en een UV-desinfectie-unit op het dak. De kwaliteit van het water is na zuivering goed genoeg om je handen mee te wassen, maar niet geschikt als drinkwater. JW io.tudelft.nl/reinventthetoilet
BK IO TBM TNW CiTG EWI 3ME LR
43% 40% 27% 25% 22% 13% 11% 10%
Van het wetenschappelijk personeel was in december 2013 precies 25% vrouw.
professor universitair hoofddocent universitair docent promovendus
9% 13% 23% 28%
NR4 december 2014
Zeldzame aardelementen Alleen van heel dichtbij is te zien wat voor gruis prof.dr.ir. YongXiang Yang (3mE) in een plastic flesje heen en weer schudt. Wie goed kijkt, ziet fragmentjes koperdraad, korreltjes groen moederbord en stukjes transistor. Tussen de deeltjes verpulverde computer zit ook wat neodymium, weet de recycle-expert. Aan Yang de taak om dit zilverkleurige zeldzame aardelement eruit te halen. Het zit verwerkt in de magneet van de harddiskdrive. Ook de magneten in windmolens en elektrische auto’s bevatten dit element. Behalve het computerpoeder heeft Yang honderden magneten van harde schijven in zijn lab liggen. Hij krijgt al het materiaal opgestuurd van een Spaans recyclebedrijf waar hij mee samenwerkt. Alhoewel neodymium schaars spul is, wordt dit materiaal uit pc’s nog helemaal niet gerecycled. Er bestaat nog geen industriële methode voor. Yang heeft hij wel enkele ideeën hoe het zou kunnen. In 2013 kreeg hij twee subsidies van de EU om hier onderzoek naar te doen, samen met enkele Europese partners. Het team, waar ook vier Delftse promovendi deel van uitmaken, onderzoekt twee methoden. In beide gevallen moeten de magneten eerst gedemag netiseerd en in een poeder omgezet worden. Dat kan door de harddisks te verhitten tot 450 à 500 graden Celsius.
“Het poeder dat dan ontstaat, kun je uit de kastjes krijgen door ze hard te schudden in een soort draaitrommel”, zegt Yang. “We kunnen het magneetpoeder ook verkrijgen door de magneten bloot te stellen aan hoge concentraties waterstof”, vervolgt de hoogleraar. “Het neodymium vormt dan een poederige metaalhydride en zet enorm uit.” Vervolgens wordt het poeder, dat behalve neodymium ook ijzer en de zwarte metalloïde boor bevat, door middel van een elektrolysereactie en een hele reeks behandelingen met oplosmiddelen gezuiverd. “De technieken lijken veelbelovend. Maar hoe efficiënt deze scheidingsprocessen op industriële schaal zijn, weten we nog niet. Het onderzoek loopt tot 2016.” De onderzoekers testen tegelijkertijd vergelijkbare methoden om zeldzame aardmetalen te winnen uit afval (tailings) van een ijzermijn uit Zweden. TvD
13
Opgebruikt Als we in dit tempo doorgaan, zijn veel niet-hernieuwbare grondstoffen aan het einde van deze eeuw op. Een kleine greep uit een lange lijst.
chroom
2020
antimonium
2022
muziekinstrumenten
zink
2026
zilver
2028
batterijen medicijnen
medicijnen vuurvertragers
medailles sieraden
molybdeen
2030
mangaan
2032
pantsers elektrische contactpunten
ijzer & staal batterijen
cadmium
2035
koper
2038
nikkel munten
2043
olie
2046
zeldzame aardmetalen
2088
aluminium
2091
fosfor
2094
oplaadbare batterijen tv schermen
potloden staalproductie
plaatwerk
brandstof
hybride auto’s windturbines
transport verpakkingen
kunstmest pesticiden
Online aanraking “
Mensen communiceren steeds meer via computers, tablets en smartphones. Wat ontbreekt bij al die beeldschermen is daadwerkelijke nabijheid. Kunstenares en TU-promovenda Karen Lancel wil dat met vormen van online aanraken veranderen.
K
unstenaars ontwerpen ervaringen.” Dat zei Frances Brazier in 2011 in een interview met universiteitskrant Delta. De kennis die die ervaringen opleveren, is cruciaal voor ontwerpers van participatiesystemen, stelde de hoogleraar systeemkunde. Ervaringen ontwerpen is precies wat kunstenares Karen Lancel doet binnen haar promotietraject bij de vakgroep van Brazier. Door middel van internationaal gepresenteerde performance art-projecten met namen als E.E.G. Kiss, Saving Face, StalkShow en Tele_Trust zoekt zij de verbinding tussen het kijken naar een beeldscherm en het daadwerkelijk aanraken van de ander. Lancel en haar man en kunstenaar Hermen Maat ontwerpen ‘sociale laboratoria’. “Ons werk gaat over
hoe we communiceren en dat doen we steeds meer via computers, tablets en smartphones. Hoe ervaar ik jou en mezelf als ik jou via een beeldscherm ontmoet? Er is geen wederkerigheid, geen vorm van het spiegelen van elkaars gedrag, zoals in de fysieke wereld. Dat spiegelen is nodig voor begrip en vertrouwen. Hoe vertrouw je je eigen waarneming van de ander via een beeldscherm? En, hoe kun je daarvoor ontwerpen? Dat zoeken wij uit.” Het doel van dat werk is de introductie van vormen van online aanraken en nabijheid, die een gevoel geven van vertrouwen en samenzijn. “We willen een gevoelige sociale ruimte maken via het beeldscherm. Dat doen we onder meer met door ons ontworpen rituelen voor aanraking en sensortechnologie. Het meest recente project, E.E.G. Kiss, is daarvan een voorbeeld. Mensen konden met EEG-headsets op met elkaar zoenen. Hun zoen werd via de data van hun hersenactiviteit omgezet in twee grafieken. Lancel zoekt naar manieren om aan die data betekenis toe te kennen. “Neurologisch onderzoek naar sociaal-wederkerige ervaringen is een nieuw domein. Kan ik de data omzetten in een ervaring en
hoe werkt dat? De Digital Synesthesia Group van de Universiteit van Wenen heeft ons gevraagd de kus-data om te zetten in een partituur. Die wordt gepresenteerd in 2015 en 2016 in Wenen, Shanghai, Hongkong en New York.”
‘We willen een gevoelige sociale ruimte maken via het beeldscherm’ Lancel was ontroerd door de reacties van sommige mensen op de E.E.G-Kiss. “Eén vrouw zei tegen mij: ‘die data zijn een portret van de intieme verbintenis met mijn man’. De grafieken zien er trouwens steeds heel anders uit, ze zijn uniek. En ze zeggen niets over of je relatie goed is.” Door de promotie positioneert Lancel haar werk binnen het wetenschappelijk onderzoek en leert ze werken via een wetenschappelijke methode, vertelt ze. “Ik kan op de TU intuïtie en ervaring toevoegen, als onderdeel van een ontwerpmethode. Op het gebied van het ontwikkelen op ervaring en het ontwerpen voor ervaring loopt mijn kennis vooruit.” SB www.lancelmaat.nl
Foto: lancelmaat
12
14
NR4 december 2014
15
Foto’s: SAM RENTMEESTER
Radio-isotopen in RID
In 2008 was het wereldnieuws: ziekenhuizen kampten met een tekort aan radio-isotopen waardoor patiënten langer moesten wachten op kankeronderzoek.
Slechts een handjevol reactoren in de wereld maakt het isotoop technetium-99m. Drie van die fabrikanten leverden tijdelijk niet meer wegens onderhoudswerkzaamheden, waaronder ook Europa’s belangrijkste: de reactor in Petten. Mocht een dergelijke uitval zich opnieuw voordoen, dan kan de TU bijspringen. Dankzij een kleine aanpassing kan het Reactor Instituut Delft sinds 2011 ook radio-isotopen maken. Het debacle uit 2008 heeft het Delftse onderzoek naar de productie van radio-isotopen in een stroomversnelling gebracht, vertelt RID-onderzoeker prof.dr.ir. Bert Wolterbeek. “Technetium-99m, de stof waar het allemaal om draait, wordt gemaakt door hoogverrijkt uranium te splitsen”, legt hij uit. “Een van de producten die ontstaan, is het radioactieve molybdeen-99, de grondstof voor technetium-99m. De fabrikanten leveren dit molybdeen vastgezet in staafjes aan ziekenhuizen. Een ziekenhuis kan een week lang het technetium-99m-isotoop ‘oogsten’ uit
zo’n staafje, doordat het molybdeen-99 ter plekke langzaam tot technetium-99m vervalt. Hoe meer je van dat molybdeen kunt vastzetten in zo’n staafje, hoe beter. Samen met een Amerikaans bedrijf ontwikkelen we technieken om dit te optimaliseren.”
‘Een ziekenhuis kan een week lang het technetium-99m-isotoop ‘oogsten’ uit zo’n staafje’ Daarnaast doet het RID onderzoek naar de productie van alternatieve radioisotopen. Met de universiteit Utrecht en de Erasmus Universiteit Rotterdam werkt het instituut aan methoden om holmium-166 en lutetium-177 te produceren voor de behandeling van verschillende soorten tumoren in inwendige organen. En het ontwikkelt nieuwe technieken om molybdeen-99 te maken uit het niet-radioactieve molybdeen-98 zonder dat splijting van verrijkt uranium nodig is. TvD
Dreigende voedselschaarste
E
én op de drie maïsplanten verdwijnt in de Verenigde Staten in een bio-ethanolfabriek. Als dit aandeel verder toeneemt, kan dit leiden tot ongewenste concurrentie met voedselproductie. Tenzij men alleen niet-eetbare plantenresten omzet in bio-ethanol. Biotechnoloog prof.dr. Jack Pronk (TNW) werkt hieraan samen met chemiebedrijf DSM. Afgelopen september openden DSM en een Amerikaanse
partner hun eerste fabriek in de VS waar brandstof wordt geproduceerd uit maïsloof en -stengels; de zogenaamde tweede generatie bioethanol. De champagne vloeide rijkelijk. Ook in Delft. “We hadden een live verbinding met het feest in Iowa”, zegt Pronk. “Het was een hoogtepunt in mijn carrière. Het is fantastisch om te zien dat ons onderzoek hieraan heeft bijgedragen.” Pronk doelt op de gistcellen
die zijn onderzoeksgroep na jarenlang onderzoek zodanig genetisch heeft aangepast dat ze vrijwel alle suikers in plantenafval afbreken. Normaal zetten gisten alleen suikers met zes koolstofatomen, zoals glucose, om in ethanol. Voor de productie van tweede generatie biobrandstof moeten ze ook suikers met vijf koolstofatomen – en dan met name xylose en arabinose – omzetten. Tien jaar geleden zetten Pronk en prof.dr. Hans van
Dijken de eerste grote stap in die richting. Een schimmel, die Nijmeegse collega’s in olifantenpoep aantroffen, bleek een bijzonder gen te bevatten dat de sleutel vormde voor de omzetting van xylose. De Delftenaren brachten dat gen aan in het DNA van hun gistcellen. Sindsdien zijn ze met verdere genetische modificaties en natuurlijke selectie deze ‘xylosegist’ verder aan het verbeteren. TvD
Te weinig water
I
Meer dan honderd miljoen ton vracht gaat er jaarlijks op en neer; nergens ter wereld vindt zoveel watertransport plaats als op de Rijn. Drogere zomers door klimaatverandering zouden wel eens roet in het eten kunnen gooien, waarschuwt ir. Cornelis Dorsser (CiTG).
n opdracht van Rijkswaterstaat schetst scheepsbouwkundige en transporteconoom Dorsser scenario’s waarin hij vooruitblikt tot het jaar 2100. “In de tweede helft van deze eeuw is de kans groot dat de rivier meerdere maanden achter elkaar te ondiep is voor de scheepvaart”, aldus Dorsser. “Er zijn twee plekken langs de Rijn die zorgelijk zijn; Lobith in Nederland en Kaub in Duitsland. Met name bij die tweede plaats zal de diepte geregeld onder de 1,40 meter zakken. Rendabele scheepvaart is dan niet meer mogelijk. Of je zou de schepen ondieper moeten maken, maar dat is heel lastig want ondiepe schepen zijn relatief zwaar.” Een andere optie is de rivier aanpassen. Dorsser: “Het is nu misschien een zot idee, maar op de lange duur zou men misschien over moeten naar een volledige kanalisatie van de Rijn. Dit staat lijnrecht tegenover de adagia ruimte voor de rivier en bouwen met de natuur.
Dorssers TU collega, dr. Kees Sloff, die ook bij Deltares werkt, ziet ook tal van uitdagingen voor de scheepvaart. “De rivier zal met steeds meer ondieptes kampen. Op een gegeven moment valt daar niet meer tegenop te baggeren. In de toekomst moeten we zelfs suppleren (zand toevoegen aan de rivierbedding) om te voorkomen dat deze teveel daalt.” Volgens Sloff zullen reders veel slimmer en dichter op elkaar moeten varen. “Ze moeten gaan laveren om ondieptes. Daarvoor moet de diepte van de rivier continu en heel nauwkeurig in beeld worden gebracht. Dat kan als alle schepen dieptemetingen maken en doorsturen naar een centraal punt aan wal. We werken nu aan het project Smart waterways waarin we onderzoeken hoe we de schepen van de wal af kunnen begeleiden op basis van deze geactualiseerde diepte-informatie.” TvD
NR4 December 2014
Kunstgas
17
Foto’s: SAM RENTMEESTER
Visie
Duurzaam energie opwekken is niet zo moeilijk. Maar je moet het kunnen opslaan voor de donkere dagen.
Opslag van elektriciteit is er in soorten en maten. Condensatoren zijn handig voor piekopslag, maar na een paar seconden uitgeput en dat geldt ook voor vliegwielen. Opslag van water in stuwmeren of van gas onder druk in ondergrondse reservoirs kan uren aan energiegebruik bufferen. Batterijen en accu’s kunnen zelfs wekenlang energie opslaan. Maar voor opslag van grotere hoeveelheden energie over een langere termijn kom je toch bij de chemie uit, zegt hoogleraar energietechnologie Bendiks Jan Boersma (faculteit 3mE). “Je zult in de toekomst veel goedkope elektriciteit krijgen uit wind en zon, maar doordat de productie fluctueert zul je energie moeten opslaan. We moeten onze eigen brandstof maken en gezien de bestaande infrastructuur denk ik dat methaan daarvoor de beste keuze is.” Met elektriciteit is waterstof op te wek-
Colleges in de aula, het Legermuseum, Theater de Veste en de Pathé bioscoop. Niets is de TU te gek om het stijgende aantal studenten onder te brengen. In het voormalige Legermuseum zijn twee zalen gerealiseerd voor in totaal driehonderd studenten. Aan langetermijnoplossingen wordt hard gewerkt. Er zijn plannen voor een nieuw te bouwen Learning Centre en er staat een aantal renovaties op de rol.
Schaarste aan grondstoffen dwingt producenten nieuwe bedrijfsmodellen te bedenken. Zodat ze geld kunnen verdienen aan spullen die langer meegaan of hergebruikt worden. Universitair hoofddocent Conny Bakker voorziet een toekomst waarin we leasen, lenen, delen, repareren en vermaken.
ken dat in combinatie met CO2 omgevormd kan worden tot methaan dat dan een beetje verdund moet worden met stikstof om het compatibel te maken met het Nederlandse aardgas. “De processen zijn bekend, nu gaat het erom dat efficiënt en met grote hoeveelheden te doen”, aldus Boersma. Het maken van synthetisch gas is een goede oplos-
B
sing zolang er ook fossiele brandstof gebruikt wordt met CO2-uitstoot. “Want hoewel kooldioxide nu een maatschappelijke probleem is, is de concentratie zo laag dat we het niet uit de atmosfeer kunnen winnen.” Daarna kunnen we dus een schaarste krijgen aan CO2. Wie had dat kunnen denken. JW
Foto: Hans Stakelbeek
16
ugaboo verkoopt kinderwagens, degelijk, hip en duur. Kopers gebruiken ze een tijdje en verkopen ze eventueel door. Maar dan, waar blijven ze? Het bedrijf weet het niet en doet daarom een proef: ouders kunnen de kinderwagen van hun kind leasen, deze na een jaar inruilen voor een doorgroeimodel, dat ingeleverd kan worden als hun kleuter zich niet meer laat voortduwen. Bugaboo knapt de ingeleverde wagens volledig op en verhuurt ze opnieuw. Zo houdt het bedrijf beschikking over zijn grondstoffen, terwijl de consument goedkoper uit is. Universitair hoofddocent aan de faculteit Industrieel Ontwerpen dr.ir. Conny Bakker gebruikt dit en andere voorbeelden om uit te leggen hoe een circulaire economie functioneert. Vooral bedrijven, vertelt zij, moeten eerst zien en dan geloven. Om hen te laten inzien hoe ze geld kunnen verdienen aan producten die langer meegaan of die hergebruikt kunnen worden, heeft ze verschillende bedrijfsmodellen op een rij gezet. Daarin kunnen ze geld verdienen aan hoogwaardige producten, die uitgebreid kunnen worden met extra’s. Of aan het leveren van onderdelen en service. Ook kunnen ze hun producten leasen. Of ze verkopen geen product, maar een functionaliteit. Een vaak aangehaald voorbeeld: licht in plaats van lampen. Maar bedrijven zijn niet de enige die anders moeten denken, stelt Bakker. Ook haar studenten, toekomstige ontwerpers, denken lineair. “Ontwerpers denken veel na over productgebruik, maar
niet over wat er na dat gebruik met die producten gebeurt of zou moeten gebeuren. Daar zit het dozenschuifmodel achter: snel en goedkoop producten maken en verkopen.” Maar daarna gaat het leven van een product verder. Springen bedrijven daar zelf niet op in, dan zijn er steeds meer zogenoemde gap exploiters die dat voor hen doen. Leapp is daarvan een voorbeeld. Dat is een online aanbieder van gebruikte en opgeknapte Applespullen als iPads en iPhones. Bakker: “Het is niet nieuw, het is niet tweedehands, maar iets daartussen in.” Gebruikt dus, maar met een nieuw scherm, een nieuwe batterij, een schoon geheugen, een relatief lage prijs en twaalf maanden garantie. “Als consumenten begrijpen wat het is, zullen ze snel aan dit soort services wennen.” En dat is maar goed ook, want sommige grondstoffen zijn in de toekomst op of onbereikbaar door geopolitieke ontwikkelingen. “We zullen waarschijnlijk wat verarmen”, denkt Bakker. Erg is dat in haar ogen niet. Door de recessie doen mensen al langer met spullen. “Geef mij maar een steady state economy. Daarin zijn repareren en behouden van producten gewoon, en bedrijven en ontwerpers kunnen daarmee omgaan. Kleding kunnen we vermaken, schoenen oplappen, banken opnieuw stofferen. Bedrijven kunnen daar geld aan verdienen, net als aan verhuur, lease en als het niet anders kan recycling.” SB
PERSOONLIJK
19
19
NR3
HORA EST
‘Een langetermijnplanning dient slechts om de schijn van controle op ons leven te wekken’ Bart Bolsterlee, biomechanisch ingenieur
Prof.dr. Teunis Klapwijk
Haar onderzoek is van internationale en sociale betekenis, haar onderzoeksaanpak origineel en ze promoveerde cum laude. De universitair docent design aestethics voldoet ruim aan alle voorwaarden en won daarom dit jaar de Dewis Award. Het netwerk voor vrouwelijke wetenschappers in Delft Dewis reikt deze prijs elk jaar uit aan een zeer talentvolle promovenda.
Voor zijn verdiensten in het vakgebied ontving de nanowetenschapper een Humboldt Research Award van de Duitse Humboldt Stiftung. Deze stichting bevordert academische samenwerking tussen excellente wetenschappers in Duitsland en daarbuiten. Als prijswinnaar wordt Klapwijk uitgenodigd een jaar deel te nemen aan een wetenschappelijk project bij een te kiezen onderzoeksinstituut in Duitsland.
Industrieel Ontwerpen
Kavli Instituut
Prof.dr.ir. Leo Kouwenhoven
Prof.dr.ir. Tim van der Hagen
De Nederlandse regering heeft Kouwenhovens vakgebied, de quantumtechnologie, de status gegeven van Nationaal Icoon. Volgens de hoogleraar is de technologie nu zover dat het “eigenlijk niet zozeer de vraag is of we een quantumcomputer kunnen bouwen, maar vooral wanneer.”
De hoogleraar reactorfysica en TNW-decaan is voor een periode van vier jaar benoemd tot lid van de Adviesraad voor Wetenschap, Technologie en Innovatie (AWTI), de raad die de regering en het parlement adviseert over het beleid voor wetenschap, technologie en innovatie. Van der Hagen is verantwoordelijk voor de portefeuille Energie.
Technische Natuurwetenschappen
Technische Natuurkunde
Viva en Opzij
T
U-alumni Jantien Herfst en Mei Ling Tan (beiden TBM) hebben de Viva400 Award gewonnen in de categorie mode. De twee richtten in 2012 House of Einstein op, een kledingformule voor mannen die niet van winkelen houden. De startup groeide in twee jaar naar meer dan duizend klanten en tonnen omzet. House of Einstein biedt boxen met handgeselecteerde outfits aan. Op basis van een gesprek via skype gaat een persoonlijke ‘outfitter’ aan de slag. Herfst en Ling Tan startten het bedrijf direct na hun studie aan de TU Delft. Hun missie is om een fashion-tech bedrijf te worden dat de nieuwste technologie combi-
neert met persoonlijke service. Drs. Anka Mulder, vice-president onderwijs van het college van bestuur is volgens maandblad Opzij een van de machtigste vrouwen in onderwijs en wetenschap. Het feministische maandblad presenteerde vorige maand een lijst van honderd machtige vrouwen op allerlei terreinen van de samenleving, zoals sport, justitie, openbaar bestuur, politiek, media, goede doelen, cultuur, bedrijfsleven en gezondheidszorg. Mulder belandde op de vijfde plaats in de categorie onderwijs en wetenschap. Op één staat
Louise Gunning van de Hogeschool en Universiteit van Amsterdam.
“Het is een menselijke eigenschap om controle te willen hebben over wat er gebeurt in ons leven en veel mensen plannen daarom ver vooruit. Toch is de invloed van onverwachte en onvoorspelbare gebeurtenissen doorgaans zo groot dat het eigenlijk niet mogelijk is om met een bruikbare nauwkeurigheid langetermijnvoorspellingen te doen. Had jij tien jaar geleden kunnen voorspellen waar je nu staat in het leven? Ik in ieder geval niet en ik ben daar ook blij mee. Toch maken veel mensen
Eenvoud biedt elegantie en schoonheid aan alle dingen, met inbegrip van wetenschappelijke theorieën. Anamaria Soare, werktuigbouwkundig ingenieur
Tamara Djukic, civiel ingenieur
Een kind opvoeden is eenvoudiger dan het schrijven van een proefschrift.
Sociale media verkorten de communicatie-afstand tussen mensen maar Pavel Babál, elektrotechnisch ingenieur vergroten de afstand Elke generaliserende tussen hun harten.
Ethiek wordt gedefinieerd door mensen en op grond daarvan zijn mensen goed in het algemeen.
Voor een succesvolle carrière is belangrijker wie je mentor is dan wat je onderzoekt.
gedetailleerde plannen voor de lange termijn en ik ben van mening dat dit slechts dient om de illusie van controle te wekken. Als we accepteren dat we in een wereld leven waar onzekere factoren een grote rol hebben op ons dagelijks bestaan en we daarmee kunnen omgaan, is een langetermijnplanning onnodig. Lang vooruit plannen kan zelfs negatieve gevolgen hebben, omdat het de ogen kan sluiten vwoor goede kansen die zich gaandeweg voordoen.” TvD
stelling is onwaar.
Yihui Wang, werktuigbouwkundig ingenieur
Jacopo Antonello werktuigbouwkundig ingenieur
Andrew Nelson, informatica ingenieur
Oplossingen worden sneller verkregen als een probleem een uitdaging wordt genoemd. Arjan Meskers, werktuigbouwkundig ingenieur
Illustratie: Auke Herrema
Ir. Nynke Tromp
20
21
NR4 DECEMBER 2014
‘Je moet je carrière niet aan één succes ophangen’ Het toilet spoelen we door met zeewater en het riool wordt een bron van grondstoffen. Zo ziet Spinozaprijswinnaar en waterzuiveringsexpert prof.dr.ir. Mark van Loosdrecht de toekomst. tekst Tomas van dijk foto’s Sam rentmeester
>>
22
23
NR4 December 2014
CV Mark van Loosdrecht (1959) ontving deze zomer een van de vier Spinozaprijzen van NWO. Hij studeerde milieutechnologie in Wageningen en promoveerde daar in 1988 op een onderzoek naar de verspreiding van bacteriën in de bodem. Direct daarna kreeg hij een onderzoeksbaan aan de TU. Hij bestudeert en beïnvloedt de eigenschappen van bacteriën in waterzuiveringssystemen. Vorig jaar ontving hij de Simon Stevin Meesterprijs 2013 voor de ontwikkeling van twee nieuwe waterzuiveringstechnologieën met micro-organismen: de anammox- en de korrelslibtechnologie (Nereda). Slechts twee andere onderzoekers kregen eerder zowel deze prijs als de Spinozaprijs. In 2012 ontving Van Loosdrecht de prestigieuze Lee Kuan Yew Water Prize in Singapore.
Een futuristische woning – zoals menig technische universiteit op haar campus heeft staan – vangt urine en poep apart van elkaar op. De feces gaan in een gistingsinstallatie. Van het resultaat, methaan, kun je het huis verwarmen. Poep doorspoelen is zonde. En dat geldt natuurlijk ook voor schoon water. Is ons rioolsysteem aan herziening toe? Nee, vindt Mark van Loosdrecht. “Als ik het Nederlandse riool helemaal opnieuw mocht ontwerpen, zou ik het precies maken zoals het nu is.” De hoogleraar milieubiotechnologie en waterzuivering van de faculteit Technische Natuurwetenschappen houdt niet van hypes en pretentieuze praatjes. Zijn nuchtere inslag heeft hem geen windeieren gelegd. Deze zomer ontving hij de Spinozapremie, Nederlands belangrijkste wetenschappelijke prijs. Hij ontving hem voor zijn baanbrekende onderzoek naar de ecologie van micro-organismen in rioolwater. Hij staat aan de wieg van twee nieuwe waterzuiveringstechnieken: de Nereda-technologie, waarbij waterzuiverende bacteriën in korreltjes groeien die snel bezinken, en de Anammox-technologie, waarmee schadelijk ammonium samen met nitriet wordt omgezet in onschadelijk stikstofgas en water.
baarheid van voedsel. Bacteriën maken gebruik van veranderingen voor een competitief voordeel. Sommigen slaan bijvoorbeeld vetten op om in perioden van voedselschaarste van de concurrenten te kunnen winnen. Ik ben ervan overtuigd dat we dankzij dit soort kennis over de ecologie grondstoffen kunnen produceren uit rioolwater. Zoals bioplastics bijvoorbeeld. Sinds de oliecrisis van 1973 proberen onderzoekers dit al uit suiker te maken. Men vroeg zich echter nooit af wat een bepaalde stof betekende voor het micro-organisme en hoe hij tot de productie ervan aangezet kan worden.”
Waarom moet u daarom lachen?
U studeerde milieutechnologie in Wageningen. Was biologie geen betere keuze geweest?
“De universiteit is door de bank genomen een plezierige werkgever. Ik kan de dingen doen die ik belangrijk vind. Grondstoffen maken uit afval is het volgende waar we ons op richten. Een bedrijf zal nooit de eerste stappen zetten. Bij bedrijven kon ik rond 2000, toen we begonnen met Nereda, niet aankloppen met ideeën over slibkorrels. Toen had iedereen het over membraanbioreactoren, die zouden de toekomst hebben. Dat was een hype. Bij de universiteit hoef je niet mee te doen aan hypes.”
Zou u echt niets veranderen aan het riool?
“Ze vormen complexe leefgemeenschappen. Hoe steekt dat leven in elkaar? Het zijn puzzels. We weten weinig van bacteriën, maar we weten wel dat als we de omstandigheden op een bepaalde manier veranderen, er een beest komt dat korrels maakt, of bioplastics. Je hebt miljarden bacteriën in de zuivering zitten. Ze delen elk uur. Na een paar dagen kun je dus weer heel andere hebben.”
“We hebben onze zaken goed op orde. Sinds eind negentiende eeuw zijn we verlost van cholera en tyfus. Er zijn wel wat optimalisaties mogelijk. Zo zullen we ons toilet doorspoelen met zeewater, en gaan we grondstoffen produceren uit rioolwater. Het thema blijft hetzelfde. Water stroomt de stad in. Het neemt echteralle vuil mee en wordt buiten de stad weer opgevangen en verwerkt. Zoals de Babyloniërs het drieduizend jaar geleden al bedachten.”
De wc doorspoelen met zeewater?
“Ja. In Hongkong is dat al heel normaal. De meeste megasteden liggen aan zee. Als je een tekort hebt aan zoet water, ligt het voor de hand om het toilet met zeewater door te spoelen. Zout water geeft ook heel nieuwe mogelijkheden voor de waterzuivering.”
U heeft 2,5 miljoen euro gekregen. Wat gaat u met dat geld doen? “Van 99 procent van de bacteriën weten we vrijwel niets. We weten niet hoe ze reageren op veranderingen in de omgeving, zoals de beschik-
“Biologie interesseerde me, maar de opleiding vond ik maar niets. Biologen zijn net postzegelverzamelaars. Ze willen alles rubriceren. Je moet tijdens de opleiding veel namen leren en feitenkennis opdoen. Ik heb niet zo’n goed geheugen. Bij de studie milieutechnologie in Wageningen zat veel scheikunde en natuurkunde. Dat paste beter bij me. Als je bij die vakgebieden de principes snapt, kun je de rest afleiden.”
Wat vindt u zo interessant aan micro-organismen?
U draait aan de knoppen…
“Ja, en de evolutie kan zijn beloop krijgen.”
Hoe bent u in de hoek van de waterzuivering terecht gekomen?
“Na mijn promotieonderzoek in Wageningen, naar transport van bacteriën door de bodem, vroeg Sef Heijnen (hoogleraar biotechnologie bij TNW, red.) of ik hier wilde werken. Ik was gewoon op zoek naar een baan. Eerst zocht ik werk in de industrie. Ik had al twee interviews gehad bij DSM. Zij moesten nog evalueren. En dat duurde een tijd. Toen heb ik voor de TU gekozen. Het werk bij DSM ging over de fysische chemie van het broodbakken.” En dan lachend: “Dat is ook boeiend.”
“Omdat het zo ambachtelijk klinkt, brood bakken. Maar het is niet makkelijk om de belletjes goed te krijgen. Het is maar om aan te geven dat ik niet per se een baan in de waterzuivering ambieerde. Als ik in Wageningen werk aangeboden had gekregen gericht op waterzuivering, dan had ik het niet aangenomen. Die groep heeft de neiging om heel toegepast te werken. Ik onderzoek liever de basis en kijk hoe het toegepast kan worden. Toepassen is niet mijn hoofddoel.”
Is dat de reden waarom u aan een universiteit werkt en niet in de industrie?
Nereda is uw kindje.
“Zo voelt dat wel, ja.”
Reist u Nereda achterna, naar Brazilië bijvoorbeeld? Daar worden nu twaalf Nereda-installaties gemaakt.
“Nee, dat doe ik niet. Technologie wordt vaak belemmerd doordat de uitvinder te veel op zijn vondst zit. Je kunt beter de markt zijn werk laten doen. Als uitvinder ben je vaak niet de geschikte persoon om de techniek aan de man te brengen. De technologie is overgedragen aan ingenieursbureau DHV. Als ik me er echt mee had willen bemoeien, had ik naar dat bedrijf moeten overstappen. Zo hoor je te werken op de TU. Je moet niet te lang werken aan het in de praktijk brengen en ook niet je hele carrière ophangen aan die ene succesvolle vondst. Het was niet moeilijk geweest om nog tien promovendi op Nereda-technologie te zetten. Maar ik wil door naar de volgende ontwikkeling. Anders wordt het allemaal te hbo-achtig.”
U wilt zich nu richten op de productie van alginaat, een soort gel die gebruikt wordt in de farmacie en de voedselindustrie.
“De bacteriën in de korrels produceren alginaat. Dat ontdekten we pas jaren nadat de technologie ontwikkeld was. Het is een kostbaar materiaal,
dat nu uit bruinwier wordt gewonnen. Vroeger dacht men dat bacteriën die dit materiaal maken het enkel uitscheiden. Dat maakte het lastig om een industrieel productieproces met bacteriën op te zetten, want in een gel kun je niet roeren. Maar bij Nereda blijkt het materiaal dus in korreltjes te zitten. Als de waterzuivering van Utrecht zou overstappen op Nereda, dan zou er voldoende alginaat worden geproduceerd om aan vijf procent van de wereldvraag te voldoen.”
U gelooft niet in gescheiden opvang van urine en feces. Is dat omdat het niet goed te combineren is met Nereda? “Het terugwinnen van grondstoffen is schaalafhankelijk. Dus dat is inderdaad een reden waarom ik denk dat we niet aan lokaal gescheiden inzameling moeten doen. Urine en feces apart inzamelen vergt bovendien veel materieel. In derdewereldlanden zie ik wel een toekomst voor decentrale toiletten omdat grootschalige sanitatie daar niet van de grond komt. Een rege-
‘Bij de universiteit hoef je niet mee te doen aan hypes’ ring koopt liever een fregat dan dat ze een riool aanlegt. Politici uit hogere rangen zouden zich achter sanitatieprojecten moeten scharen. Als koning Willem-Alexander op werkbezoek is, dan gaat hij naar zo’n project. De gemiddelde president opent echter geen dorpstoilet.”
Bent u een workaholic?
“Uiteraard. Dat kan ik niet ontkennen. Workaholics heb je in twee varianten. De ene werkt vanuit carrièreperspectief; hij is bang voor baanverlies of wil directeur worden van de zaak. Dat is niet mijn motivatie. De andere, waaronder ik, wil uitzoeken hoe dingen werken. Daar zit een ander soort stress omheen. Ik heb niet de ambitie om afdelingshoofd te worden of decaan. Ik heb niet het geduld om lang bij vergaderingen te zitten. Daarbij komt dat er aan de TU ook eigenlijk geen hogere functie is dan hoogleraar. Hoogleraren vormen het gezicht van de universiteit. Ik ben workaholic, maar ik ga wel twee maanden per jaar op vakantie. Ik heb er helemaal geen probleem mee om van de buitenwereld afgesloten zijn. Ik ga naar de Himalaya, de Andes of de Alpen; naar de bergen en de vergezichten.”
24
25
NR4 december 2014
Wegbereiders van de industrie Wat zijn, 150 jaar na oprichting van de faculteit werktuigbouwkunde, de belangrijkste doorbraken geweest in het vakgebied en welke zijn nu de voornaamste uitdagingen waar werktuigkundigen zich voor gesteld zien. De zes afdelingsvoorzitters aan het woord. tekst: Jos wassink foto’s: Sam rentmeester Illustratie: Stephan timmers
I
n Engeland kwam in 1830 de helft van de energie van stoommachines; in Nederland was dat pas vijftig jaar later. Maar daarna ging het snel: rond steden ontstonden gasfabrieken, watertorens, kleine elektriciteitscentrales, havenwerken, spoorwegen en riolering. Bij suikerfabrieken in West-Brabant, zuivelfabrieken in het noorden en voedingsindustrieën in de Randstad draaiden grote stoominstallaties. Net als bij de steeds grotere elektriciteitsbedrijven die vanuit de steden met de opbouw van een elektriciteitsnetwerk begonnen dat zich over het hele land verspreidde. Ook de opwekking van elektriciteit was toen het domein van werktuigkundigen. Die ingenieurs kwamen van de Polytechnische School in Delft - de voorloper van de TU. Na de oprichting in 1842 onder de naam Koninklijke Akademie voor de opleiding van civiel ingenieurs kwam er in 1864, 150 jaar geleden, ook een opleiding voor werktuigkundigen als wegbereiders van de industrialisatie. De nieuwe studie voor werktuigkunde kreeg vorm door de
inspanningen van ir. Adrien Huet. Na zijn afstuderen als civiel ingenieur vijf jaar eerder, had Huet studiereizen gemaakt naar Engeland, dat voorliep op industrieel gebied. De polemisch ingestelde Huet pleitte na terugkeer als leraar aan de Polytechnische School vurig voor meer praktijkervaring en experimenten in de ingenieursopleiding en voor meer theorieonderwijs aan de ambachtsscholen. Hij streefde, in navolging van wat hij in Engeland gezien had, een omslag na van een schoolcultuur naar die van een werkplaats. Hij kreeg als docent de taak om het onderwijs in de werktuigbouw en de kennis van werktuigen opnieuw in te richten. Het begin, met acht leerlingen in twee bovenlokalen aan de Westvest, was bescheiden. Als uitgesproken onderwijshervormer was Huet bij de professoren niet erg populair, zodat hij pas in 1896 tot hoogleraar benoemd werd. Toen hij drie jaar later op 63-jarige leeftijd overleed, namen zijn toegewijde oud-studenten het initiatief voor een monumentale bank in het Kalverbos voor zijn nagedachtenis. Die halfronde bank staat er nog steeds.
Moderne turbine zet stoom via beweging om in stroom. (Foto: Wikimedia/ Siemens)
Dunwandige systemen kunnen fraai bezwijken. (Foto: Jos Wassink)
Virtuele Nemag-grijper. (Foto: Stef Lommen)
Van stoom naar stroom
Een kast vol Koiter
Intelligent en duurzaam
Van stoom naar stroom, dat vindt prof. dr.ir. Bendiks Jan Boersma van de afdeling energietechnologie de belangrijkste doorbraak. “Honderdvijftig jaar gelden werkte alles op stoom. Stoomschepen, stoomlocomotieven, zelfs hei-installaties werden tot in 1920 nog met stoom aangedreven. Alle fabrieken hadden een centrale stoommachine en de beweging werd met leren banden overgebracht. Maar tussen 1930 en 1940 maakte stoom plaats voor elektrische aandrijving of werden stoommachines vervangen door diesel- en benzinemotoren. Nu is elektriciteit het belangrijkste middel om kracht en vermogen op te wekken.” Belangrijkste uitdaging vindt hij de transitie naar een duurzame energievoorziening. “Daar zijn veel ideeën over en het zal uiteindelijk wel een mengvorm worden. Je zult veel goedkope elektriciteit krijgen uit wind en zon, maar doordat de productie fluctueert zul je energie moeten opslaan. We moeten onze eigen brandstof maken en gezien de bestaande infrastructuur denk ik dat methaan daarvoor de beste keuze is.”
“Als je in de wereld zegt: Delft en mechanica. Dan zeggen ze: o, Koiter!” aldus prof.dr.ir. Fred van Keulen van de afdeling precision and microsystems engineering. Het proefschrift van Koiter (over de stabiliteit van het elastisch evenwicht) publiceerde hij vlak na de Tweede Wereldoorlog. Tien jaar later werd het in de Verenigde Staten ontdekt en vertaald. Sindsdien is het de standaard voor stabiliteit van dunwandige systemen zoals onderzeeërs, vliegtuigen, silo’s, raketten en microsystemen. Prof.dr.ir Warner Koiter heeft het wiskundige framewerk gemaakt om dat op een nette manier te beschrijven. In de gang staat een kast vol met zijn oorkondes en erepenningen. De uitdagingen voor de micro- en nano-engineering zijn talrijk. “Er moet een goede beschrijving voor materialen op nanoniveau komen, je zult nanoverschijnselen moeten vertalen naar de macroscopische wereld en er is gebrek aan gereedschappen voor het maken van nanostructuren. Kortom, er is werk genoeg.”
“Een open deur”, vindt prof.dr.ir. Gabri Lodewijks (maritieme en transporttechnologie) zijn eigen antwoord. Maar de informatie- en communicatietechnologie (ict) heeft volgens hem de grootste verandering en innovaties teweeg gebracht, “De computer als ontwerpgereedschap heeft nieuwe dingen mogelijk gemaakt. Hydrodynamica maakt het mogelijk om het gedrag van een schip al tijdens het ontwerp te bepalen. Ook kunnen we virtuele prototypes maken van bijvoorbeeld grijpers om te kijken hoe goed ze werken. Daarnaast hebben communicatieprotocollen het mogelijk gemaakt om automatisch geleide voertuigen te ontwikkelen zoals die bij de containeroverslag gebruikt worden. Goed rentmeesterschap ziet Lodewijks als grootste uitdaging: “Wat we nu allemaal ontwikkelen is gericht op een duurzame toekomst.Transport van containers binnen de haven met elektrische autonome scheepjes in plaats van over de weg. Of: terugbrengen van het energiegebruik van bulktransport per lopende band. We hebben dat nu bijna gehalveerd.”
>>
27
NR4 december 2014
Zink wordt schaars. (Foto: Wikimedia)
Computers zijn goede regelaars. (Foto: Wikipedia)
Een robot grijper die paprika’s en fruit plukt. (Foto: Lacquey Food Solutions, Delft)
Niet aan de bomen
Een circus van onderhandelingen
Naar de natuur
“De grootste doorbraak is dat het vak materiaalkunde bestaat”, vindt prof.dr.ir. Jilt Sietsma van de afdeling materials science and engineering. “In de jaren vijftig ontstond het besef dat materialen niet aan de bomen groeien, maar dat je daar wetenschappelijk onderzoek naar moet doen om eigenschappen te begrijpen en te verbeteren. Een middeleeuwse smid stak een gloeiend zwaard in het water om het te harden. Wij snappen nu hoe dat werkt en kunnen materiaalstructuren zichtbaar maken en naar onze hand zetten.” Die studie begon met metalen en verbreedde zich later naar kunststoffen, keramiek en halfgeleiders. De uitdaging voor de toekomst ligt in duurzaamheid, hoe afgezaagd dat ook klinkt. Materialen worden schaars. Neem zink: het is onmisbaar voor roestbescherming van auto’s en voor het harden van rubber banden. Maar over vijftien jaar is het op. En dat geldt voor heel veel grondstoffen. De materiaalkunde ontwikkelt technieken voor terugwinning en ontwikkelt alternatieve materialen.
“De opkomst van de computer is wel de grootste verandering in ons vakgebied over die periode”, zegt prof.dr.ir. Hans Hellendoorn, afdelingsvoorzitter van de afdeling meet- en regeltechniek. De eerste regelsystemen waren mechanisch. Na de Tweede Wereldoorlog kwamen elektrische regelaars met weerstanden, condensators en spoelen voor proportionele, optellende en differentiële regelingen. Nu heeft de computer al die regelingen overgenomen en kennen we netwerken met honderden regelaars die onderling communiceren. Dat zie je terug bij verkeerslichten en borden boven de snelweg, maar ook in regeling van waterniveaus. Regeltechniek is een automatisch circus van onderhandelingen geworden.” “Nieuw voor ons is het sturen van licht. Denk aan een beweegbare spiegel in een telescoop die atmosferische fluctuaties real-time compenseert, of aan een chipmachine die compenseert voor de warmte die de laser produceert. Een uitdaging daarbij is dat we moeten wennen aan het gedrag van fotonen die zich niet deterministisch gedragen, maar volgens de wetten van de kansberekening.”
“In de biomechanica willen we kennis van de natuur gebruiken om nieuwe mechanische principes te ontwikkelen”, aldus prof.dr.ir. Jenny Dankelman, voorzitter van de afdeling biomechanical engineering. Dat geldt voor een beter begrip van het menselijk lopen om lopende robots te maken, of de tentakels van een inktvis te gebruiken als model voor operatiewerktuigen. “Momenteel proberen we de wespenangel te begrijpen: die kan tot tien centimeter lang zijn en een tiende millimeter dun. En toch knikt hij niet. Zelfs niet bij het doorboren van stugge materialen. Als we dat begrijpen kunnen we hele dunne en stuurbare naalden maken.” Hoe laat je de mens controle houden over mechanische systemen? Denk aan een versterkend exoskelet voor patiënten die moeite hebben met lopen. Hoe kun je ervoor zorgen dat mensen toch letterlijk blijven voelen wat ze doen. Het vinden van een optimale interactie tussen mens en technisch systeem, daar zit voor ons de uitdaging, aldus Dankelman.
Na Delft
A
l bij haar afstuderen maakt Laetitia Smits van Oyen een ommezwaai. Hoewel ze bouwkunde geweldig vindt, heeft ze het idee dat de wereld niet op haar ontwerpen zit te wachten. Het is begin jaren tachtig en er komt een nieuw fenomeen opzetten: de computer. “Ik wist daar niets van, maar zag wel kansen en studeerde af op een computerprogramma waarmee je woningwetwoningen kunt ontwerpen. Hartstikke nieuw in die tijd.” De Telegraaf schrijft er een artikel over waarna Kraan Bouwcomputing haar vraagt te komen werken aan software voor de bouw. Na een jaar gaat ze verder bij een dochterbedrijf van Volmac. “Met bedrijven praten over hoe zij automatisering toepassen en tegen welke problemen zij aanlopen. Iedereen kocht in die tijd computers en niemand wist waarvoor.” Smits van Oyen beseft dat de link tussen hardwareleveranciers en accountants ontbreekt en start met een opdrachtgever een detacheringsbedrijf. Synergie Consultants groeit na een fusie met de concurrent uit tot honderdvijftig man, waarna ze het bedrijf verkopen aan Getronics. Ze verhuist naar Curaçao. Met de eigenaar van het Sea Aquarium zet ze de Curaçao Dolphin Academy op waar bezoekers kunnen zwemmen met dolfijnen en leren over bescherming van deze diersoort. Het Smithsonian Institute onderzoekt
Kansen zien én pakken. En daarbij het verschil maken voor mens en planeet. Dat typeert de carrière van Laetitia Smits van Oyen (54). Dertig jaar na haar studie bouwkunde is ze terug bij de TU als lid van de raad van toezicht.
Foto: sam rentmeester
26
Naam: Woonplaats: Burgerlijke Staat: Opleiding: Vereniging:
Laetitia Smits van Oyen Den Haag en Curacao Getrouwd, twee kinderen Bouwkunde Delftsch Studenten Corps
er de zeebodem. Eenmaal terug in Nederland doet Smits van Oyen een global executive MBA die Rotterdam biedt met universiteiten in Mexico, Brazilië, de Verenigde Staten en Hongkong. “Dan krijg je een beeld van hoe de wereld in elkaar zit. Ik leerde hoe belangrijk de driehoek people, planet, profit is. Zonder profit kun je niet iets doen voor de planet en de people. Met zonnepanelen bijvoorbeeld kun je geld verdienen, daarom is er duurzame energie.” Het brengt haar in het bestuur van de African Parks Foundation en bij de Stichting Urgenda die duurzaam ondernemen nastreeft. Bij die laatste merkt ze dat de positionering van
Nederland als watermanagementland stukloopt op gemis aan kennis bij bestuurders. Ze wordt kandidaat-gemeenteraadslid, maar merkt dat het ‘in de politiek meer gaat om dienstbaarheid aan de partij en om scoren op korte termijn dan om competenties’. Ze stopt haar energie en geld nu liever in onder meer het Alexander Monro borstkankerziekenhuis in Bilthoven. Met haar rol in de raad van toezicht van de TU kan ze haar ondernemerskwaliteiten volop inzetten. “Kijken naar kansen, meedenken en risico’s inschatten, bijvoorbeeld voor de protonenkliniek in Delft. De cirkel is rond.” CvU
28
NR4 December 2014
“ Helix Flex, een superflexibel medisch instrument
PATENT
Hoofduitvinder: prof.dr.ir. Paul Breedveld
H
elix Flex kan in de toekomst heel nieuwe operatietechnieken mogelijk maken”, zegt prof. dr.ir. Paul Breedveld van de afdeling biomechanical engineering (3mE). Het superflexibele instrument, waarvan een perfect werkend prototype is gebouwd, maakt het mogelijk om door middel van slangachtige bewegingen tijdens (kijk)operaties via een nauwe toegang ook dieper in het lichaam op plekken te komen die worden omringd door ‘kwetsbare anatomie’, zoals hersenen. Daar kan het instrument roteren of verschillende kanten op bewegen. “De kop kan sturen, maar het deel achter de kop ook. Zo kan hij een nauwkeurig anatomisch pad volgen.” Op deze manier kunnen chirurgen bijvoorbeeld delen van tumoren bereiken die met de huidige, starre instrumenten niet te verwijderen zijn. Dit alles is mogelijk door de speciale structuur van de stuurbare helixkabels in het instrument, die de uitvinders – een samenwerking tussen de TU Delft, het AMC en het BioRobotics Instituut in Pisa, gefinancierd door STW - baseerden op de tentakels van een inktvis. Op de tip van het instrument kan de chirurg allerhande accessoires plaatsen, zoals grijpertjes, een schaartje of een camera. “Vooral die laatste toepassing is zeer nuttig, omdat die dankzij de flexibiliteit ook om objecten in het lichaam heen kan kijken.” Maar zo flexibel als hij is, zo stijf kan hij ook worden – een toepassing waaraan de groep van Breedveld nog werkt. “Op die manier zou je bijvoorbeeld een schaartje helemaal vast kunnen zetten, en er flinke kracht op kunnen uitoefenen.” JB
COLUMN
29
Onnatuurlijke selectie Minister van Infrastructuur Schultz van Haegen gaat volgend jaar met de belangrijkste autofabrikanten in conclaaf over standaardisering van de zelfrijdende auto. Ze wil dat Nederland koploper wordt in de technologie die ervoor zorgt dat de autonome heilige koe zonder brokken z’n weg weet te vinden. Haar missie is lovenswaardig, maar er zit ook een even aandoenlijke als hopeloze donquichotkant aan. “Het zou zonde zijn als we voor de zelfsturende auto diverse technologieën ontwikkelen en aan het einde van de rit ontdekken dat die niet compatibel zijn”, zei ze onlangs in Het Financieele Dagblad. De minister wil voorkomen dat er in verschillende landen verschillende merken en systemen komen. Daarin staat ze niet alleen. Zo is het Rathenau Instituut het hélemaal met haar eens. De onderzoekers onderscheiden in de zelfrijderij twee stromingen: auto’s die met elkaar samenwerken en de solistische robotauto ontwikkeld door Google. Rathenau heeft een duidelijke voorkeur voor de samenwerkenden. Dáár moet de overheid op inzetten. Dat is de strekking van hun recente rapport ‘Tem de robotauto’. De vertaling: ‘Tem Google’. De gedachte dat overheden daartoe in staat zijn, is op z’n zachtst gezegd naïef. Technologieën trekken zich fuck all van vergadertafels aan. Sommige sterven snel een stille dood, andere komen pas na een lange, luidruchtige lijdensweg aan hun einde. Uitsterven doen ze uiteindelijk altijd. Met dat darwinistische trekje
van innovatie heeft Nederland het moeilijk. We zijn een land van polderen, letterlijk en figuurlijk. Een land van handelaars, van regelaars, van samen-komen-we-er-wel-uit, en dús niet van tech-entrepreneurs die stronteigenwijs voorgaan in de bittere strijd. ‘Invention is messy and unpredictable’, zei Google-baas Eric Schmidt twee weken voordat Schultz van Haegen haar missie ontvouwde. In een speech in Berlijn schetste hij haarscherp hoe zijn bedrijf tegen innovatie, technologie en de breekbaarheid van het eigen bestaan aankijkt. “History has proven that size and past success are no guarantee for the future. Great companies can be surpassed swiftly. Many of you are skeptical. I get that. You look at Google, Apple, Facebook, and Amazon and say there’s no way competitors can beat them. I’m less certain.” Die permanente twijfel is les één in overleven in de hedendaagse tech-jungle. Niet vergaderen over wat de standaard moet worden, maar kickass stuff maken die de standaard wordt omdat het simpelweg het beste is. “Great inventors (…) keep working furiously to create something even better. It’s part love, part necessity. Because if they don’t reinvent their ideas time and again, someone else will – rendering their life’s work irrelevant, or worse still, extinct.” Schmidts speech heet The New Gründergeist. Kan iemand misschien even een linkje aan het Rathenau Instituut en het ministerie sturen?
Ir. Remco de Boer is communicatiespecialist techniek & wetenschap
www.etia.at
30
NR.1 mAART 2014 CONTINUING EDUCATION CENTER
30
NR.1 mAART 2014
NR.1 mAART 2014
Toen student technische bestuurskunde Robbert van Geldrop in 2004 met twee medestudenten een businessplan schreef voor een bedrijf dat back-up diensten aanbiedt in de cloud, geloofde hij dat het een bescheiden succes zou kunnen worden. De werkelijkheid bleek beter.
Delft Integraal online Delft Integraal online Delft Integraal online
“
u Delft Integraal liever online? leestleest u Delft Integraal liever online? Met een abonnement op de nieuwsbrief mist u geen enkel nummer. Met een abonnement opvernieuwde de nieuwsbrief mist u geen enkelisnummer. De geheel van Delftliever Integraalonline? vanaf nu leest u Delftwebsite Integraal De geheel vernieuwde website van Delft Integraal is vanaf nu nog beter leesbaar op alle beeldschermen en tablets. U kunt zich Met een abonnement devoor nieuwsbrief mist u geenenenkel nogop beter leesbaar op alle beeldschermen tablets.nummer. U kunt zich de nieuwsbrief aanmelden op www.delftintegraal.tudelft.nl. De geheel vernieuwde website van Delft Integraal is vanaf nu voor de nieuwsbrief aanmelden op www.delftintegraal.tudelft.nl.
High-flying careers for a better nog beter leesbaar op alle beeldschermen en tablets. U kunt zich environment
voor de nieuwsbrief aanmelden op www.delftintegraal.tudelft.nl.
CONTENTS • Political Science & International Relations • International & European Law • International Economics & Contemporary History • Surveillance & Sustainable Development • Air, Water & Waste Management • Environment & Technology
D
rie tot vier ton omzet per jaar, gokten we. We waren jong en ambitieus en dachten dat dat haalbaar moest zijn.” Robbert van Geldrop, één van de oprichters van YesDelft-startup BackUpAgent, kijkt tien jaar na dato glimlachend terug. Het bedrijf was één van de eerste wereldwijde cloud backup-leveranciers op de markt. Omzet: twee à drie miljoen dollar per jaar. “Het precieze bedrag noemen we nooit. We hebben een serieus bedrijf opgezet, dat op het moment van onze overname gegevens beschermde voor meer dan vijftigduizend bedrijven over de hele wereld, plús gratis gebruikers.” Overname? Een beetje neus voor zaken, en je hebt op je 34ste je eerste bedrijf dus al verkocht. De Amerikaanse branchegenoot Acronis, een wereldwijde leverancier van oplossingen op het gebied van backup, herstel en bestandsdeling, Winnares 2012 zag wel wat in de bezigheden van de TU-alumni. Het wil de nummer één zijn op de zakelijke markt, en wat is dan beter dan Winnaresop de hoogvliegers dat 20 12vlak gewoon op te nemen in je bedrijf? Afgelopen september was de overname een feit. Van Geldrop en zijn compagnon Roland Sars, die twee jaar luchtvaart- en ruimtevaarttechniek studeerde (de derde compagnon zwaaide af in 2012), vertoeven de komende anderhalf jaar nog aan boord. Het kantoor blijft open, de oude naam voorlopig gehandhaafd. Winnares 2012 Na die periode moet BackUpAgent volledig geïntegreerd zijn in Acronis. Qua diensten, qua naam, en aangevuld
Win € 500.000,-
€ 500.000,-
voor jouw groene businessplan! Win delFt N0 .2 July2014
Year
31
met service voor kapotte pc’s. Niet gek, voor een bedrijf dat pas in 2009 de markt op ging. Van Geldrop: “Eigenlijk was het iets eerder; ons eerste product brachten we al naar buiten in 2006. We werkten samen met onder andere Surfnet en hadden Paul van Keep, één van de oprichters van Exact, binnengehaald als investeerder. Maar het was niet volwassen. In 2009 kregen we het lek boven in ons zakenmodel. Tot dan toe waren we gewend dat we softwarebedrijven een eenmalige licentie lieten betalen voor onze diensten, en ze dan pas te ontwikkelen. Door dat te veranderen naar maandelijks afrekenen van onze te leveren software, kregen we een constante stroom van inkomsten. Alleen, onze buffer voor de komende drie jaar omdat bedrijven voorheen een grote som vooruit betaalden, was daarmee wel in één klap van tafel.”
voor jouw groene businessplan! outlook
Winnaar 20 1 1
Winnares vorig jaar!
Delft Integraal onlineWin € 500.000,voor jouw groene businessplan! Plastics DURATION 2 academic years, full-time NEXT PROGRAM START September 28, 2015
APPLICATION DEADLINE March 15, 2015
Apply now!
Winnaar 20 1 1
leest u Delft Integraal liever online? Met een abonnement op de nieuwsbrief mist u geen enkel nummer. Technische Universität Wien De geheel vernieuwde website van Delft Integraal is vanaf nu Continuing Education Center Operngasse 11 • A-1040 Wien nogT +43/(0)1/58801-41701 beter leesbaar op alle beeldschermen • offi
[email protected] en tablets. U kunt zich voor de nieuwsbrief aanmelden op www.delftintegraal.tudelft.nl.
Winnares vorig jaar!
theme
MeMbranes cooking with atoms and molecules Jan van kranendonk
‘Failure provides insight’
Concern oridee Paradise jaar! voforrig Heb jij een innovatief de wereld groener, ares innwaar Wblessing engineers duurzamer en beter van wordt? Doe dan mee met de WinnaaLottery r 20 1 1Green Challenge. Wie weet win jij Postcode € 500.000,- voor het realiseren van je plan! myanmar
www.greenchallenge.info
Heb jij een innovatief idee waar de wereld groener, duurzamer en beter van wordt? Doe dan mee met de
FOTO: Sam Rentmeester
30
De zaak
NR.1 mAART 2014
30
Postgraduate MSc Program Environmental Technology & International Affairs
31
Even zorgde dat voor een omzetdaling van dertig procent. “We hebben wat mensen moeten laten gaan. Maar ik heb altijd het grote plaatje voor ogen gehouden. Het bleek redelijk gemakkelijk om grote partijen als internationale telecomoperators binnen te halen.” Het geheim van al dit succes? “Geen consultancy leveren, geen projecten, maar gewoon één product, dat honderden keren over de toonbank kan. Een goed businessplan past op de achterkant van een bierviltje.” En nu? “The sky is the limit”, lacht Van Geldrop. Bang om na de komende twee jaar in een zwart gat te vallen is hij niet. Het tweekamerappartement dat hij bewoont met vrouw en twee kinderen is hard aan vervanging toe. “Bovendien: we wisten van begin af aan al dat we de tent ooit zouden verkopen. Het kwam alleen wat eerder dan verwacht. Met Android is het ook goed gekomen toen het werd overgenomen door Google; als ik de komende twee jaar goed mijn best doe, leeft mijn kindje voort.” JB
Naam: Studie: Bedrijf: Opgericht in: Product: Missie:
Robbert van Geldrop (34) technische bestuurskunde BackUpAgent 2005 cloud back-up diensten en software “De concurrentie aangaan met andere zakelijke back-up dienstverleners in de cloud.” Over vijf jaar: “… is BackUpAgent volledig opgegaan in de Amerikaanse branchegenoot Acronis. Misschien met mij aan boord, misschien begin ik een nieuw bedrijf.”
32
33
NR4 december 2014
Woest water
Bij buurman Deltares legt bouwer Ballast de laatste hand aan de grootste golfgoot ter wereld. Een groep wetenschapsjournalisten mocht alvast een kijkje nemen. tekst Jos Wassink foto’s Hans Stakelbeek
W
ater staat er nog niet in de bijna driehonderd meter lange Deltagoot. Jammer voor degenen die hoopten op een tsunami-achtige demonstratie. Naderhand blijkt de lege bak juist een voordeel, omdat je een veel beter beeld krijgt van de grootte van de faciliteit en de techniek erachter. Bezoekers maken selfies vanaf een plek die straks onder 9,5 meter water staat. Hoe cool is dat?
GOLFMACHINE
“Zoek maar een stel laarzen uit.” Inhoudelijk projectleider ir. Rob de Jong neemt tien bezoekers mee naar de goot en ziet er op toe dat ze volgens voorschrift van Ballast zijn uitgerust. Even later klost de stoet in ruime laarzen met oranje hesjes en gele helmen door de gang van Deltares aan de Rotterdamseweg - de vestiging van het onafhankelijk kennisinstituut over water, ondergrond en infrastructuur. Eenmaal buiten volgt de groep De Jong naar een witte tent aan het linker uiteinde van de betonnen Deltagoot. Tot voorzichtigheid gemaand dalen ze behoedzaam de stalen trap af tot net boven de naar olie en verf geurende machine die straks de golven moet opwekken. Aan de ene kant van de loopbrug staan drukflessen met dikke slangen aangesloten op vier liggende cilinders. Aan de andere kant van de zwarte cilin-
ders komen glimmende zuigerstangen tevoorschijn die elk op een hoek van een hoog schot zijn bevestigd. Vanaf de brug heb je zicht op een netwerk van slangen, buizen en ventielen die de cilinders straks zullen aansturen. De vier cilinders moeten precies met elkaar in de pas lopen om het golfschot recht te houden. En dat is geen sinecure, want aan de andere kant van het schot staat straks zo’n zeven meter water. Met een maximale snelheid van twee meter per seconde en over een lengte van maximaal zeven meter zet het schot die watermassa in beweging.
De nieuwe Deltagoot kan 85 procent van de golven op de Nederlandse kust op ware grootte opwekken De statische tegenkracht wordt daarbij geleverd door stikstof onder druk; de dynamische druk komt van een 1,9 megawatt hydraulische installatie. “We besparen energie door de druk geleidelijk op te bouwen”, vertelt De Jong, “en die dan met ventielen over te brengen op de cilinders. Daarbij komt aan deze kant zoveel lucht in beweging dat de machinekamer niet afgesloten wordt, maar afgedekt met een soort carport zodat de lucht kan ontsnappen. Om de
klappen op te vangen is dit deel van de goot voorzien van een 1.80 meter dikke betonbodem waardoor de beweging van de bak tot minder dan een millimeter beperkt blijft.” Een ander punt van aandacht is de afdichting: hoe houd je het hier droog met zoveel woest water aan de andere kant van het schot? De precieze oplossing is bedrijfsgeheim van de Amerikaanse firma MTS maar het heeft iets te maken met opgeblazen kussens van teflon die langs de stalen wanden glijden. De hoeken onderin zijn daarbij altijd het moeilijkst, die geven ook in de huidige goot in de Noordoostpolder de meeste lekkage. Daarom zijn ze in de nieuwe Deltagoot meer afgerond.
LANGER EN DIEPER
Ook in deze tijden van enorme rekenkracht en geavanceerde rekenmodellen blijven praktijktests nodig, al was het maar om de rekenmodellen te valideren. Dat is één functie van de goot. Deltares-ecoloog drs. Minder de Vries noemt er nog een paar voor het testen op ware grootte: het testen van extreme condities, het gedrag van klei-, veenen zandmengsels testen (dat is niet te berekenen), het gedrag van natuurlijke materialen zoals gras, wilgenbos, oesterbanken. Dat kun je niet op kleinere schaal testen. Dus toen de Deltagoot uit 1980 bij Marknesse vervangen moest worden,
>>
34
35
NR4 december 2014
besloot Deltares de nieuwe goot dichterbij de andere laboratoria onder te brengen en ook te vergroten. Hoofd afdeling waterbouwkundige constructies dr.ir. Marcel van Gent rekent voor dat de nieuwe Deltagoot 85 procent van de golven op de Nederlandse kust op ware grootte kan opwekken (bij de bestaande goot was dat 60 procent). Dat gaat dan over een ‘significante golfhoogte’ (top-dal) van 2,2 meter en een maximale golfhoogte van 4,5 meter. Nog hogere golven zijn toenemend zeldzaam en lopen tot monsterhoogte van negen meter. Die 15 procent buitenbeentjes moeten dus op schaal 1:2 getest worden. Dat is gebruikelijk - waterbouwkundigen weten hoe ze onder meer massa, kracht en druk van het experiment moeten omrekenen naar werkelijke waarden - maar vooral bij natuurlijke materialen ongewenst. De grootte en ook de lengte van de goot zijn opgeschaald met het oog op testen van zachte zeeweringen. Het populaire
‘bouwen met de natuur’ vereist tests van natuurlijke materialen zoals wilgenbossen en oesterbanken en gaat ook gepaard met flauw oplopende hellin-
Er waren negenhonderd heipalen nodig voor de fundering gen, hetgeen zich vertaalt in een grotere lengte van de goot. De keuze om de goot naast de deur aan te leggen betekende dat er negenhonderd heipalen nodig waren voor de fundering in de slappe Delftse bodem, waaronder ook trekpalen om te voorkomen dat de bak zou drijven. Verder is 22 duizend kuub beton gestort met 1.850 ton wapening. Totale bouwkosten: zo’n 25 miljoen euro.
GROOT EN DUUR
Van Gent benadrukt de samenhang
afmetingen lengte 290 mTR. breedte 5 mTR. diepte 9,5 mTR.
van de onderzoeksfaciliteiten op het Deltares-terrein. De goot is geschikt voor onderzoek aan tweedimensionale doorsnedes. De bassins in de naastliggende hal zijn geschikt voor 3D-onderzoek, zij het op kleinere schaal. In het Delta-bassin (50 bij 50 meter, 1 meter diep) klotsen golven heen en weer door een schaalmodel van de haven van Costa Rica. Men wil weten hoe het aangewonnen land het best beschermd kan worden en heeft daarvoor behalve de haven ook de zeebodem gemodelleerd. In het naastgelegen Pacific bassin bouwt men een model van de nieuwe zeesluis van IJmuiden. Metingen hier met zout en zoet water moeten duidelijk maken welke krachten er werken op de sluisdeuren en op de te schutten zeeschepen. Ook die zijn op schaal 1:30
slag snelheid max. vermogen hydrauliek maximale druk
7 mTR. 2 m/s 1,9 MW 300 bar
dooft terugkaatsende golven uit
mTR. max. regelmatige golfhoogte
mTR. max. hoogte (top-dal)
golfkarakteristieken
golfperiode / 1 - 20 sec. BIJZONDERHEDEN
pompen 350 liter/sec voor simulatie getij en opzettend water (max 2,4 meter per uur).
kranen op goot met ieder 12,5 ton hefkracht
sleep/meetwagen 1 m/s en max. 1 ton sleepkracht
vervaardigd. Deltares zal de resultaten van de proeven die hier tussen november en januari plaatsvinden via RWS aanleveren aan de aannemerscombinaties die op dit project van 850 miljoen tenderen. De overheid is met 40 procent nog steeds de grootste opdrachtgever van het kennisinstituut. Daarnaast komen opdrachten van provinciale en gemeentelijke overheden, waterschappen en ingenieursbureaus. Dertig procent van de omzet verkrijgt Deltares van buitenlandse opdrachtgevers. Als voorbeeld van het type experiment dat in de nieuwe goot zal lopen, noemt ecoloog De Vries een proef die hij eerder heeft uitgevoerd in de Deltagoot bij Marknesse. Daarbij werden graspollen uit een dijk gestoken en in de
golfgoot aangebracht om de golfbestendigheid te beproeven. Met acht weken de tijd om te bouwen en af te breken en één tot twee weken metingen zijn dit grote en dure proeven (kosten tussen 1 en 1,5 miljoen euro). Maar, zegt De Vries opgewekt, het kan ook een boel geld schelen als blijkt dat de dijk niet versterkt hoeft te worden, of bestand is tegen overslag (water dat over de dijk stroomt).
OP HET DROGE
De groep loopt met projectleider De Jong over een betonnen baan naar de andere kant van de goot. De baan is sterk genoeg om vrachtwagens met zand en stenen te dragen. Want die zijn nodig om de experimenten in te richten. Onder de baan ligt in een bassin
9,2 duizend kubieke meter drinkwater opgeslagen dat voor proeven in de naastgelegen goot gepompt wordt. Aangekomen bij een steigertrap bij het proefnemingsgebouw zegt De Jong: “Een of twee mensen mogen wel naar de bodem afdalen.” Even later staat iedereen beneden. In dit ondiepe gedeelte zullen de metingen plaatsvinden. Het gedeelte hierachter dat eindigt op een wand met gestapelde rotsblokken is bedoeld om golven uit te laten lopen. De bezoekers maken foto’s van zichzelf en elkaar. Leuk voor later. Want straks staat alles onder water. Bekijk een test bij de oude Deltagoot in Marknesse: youtu.be/t_p32yrLfcw
>>
36
37
NR4 december 2014
Alumninieuws
Beste afstudeerder en beste docent Alexandru Iosup van de faculteit EWI is uitgeroepen tot beste docent van de TU Delft. Ir. Jörn Zimmerling werd verkozen tot beste afstudeerder. De prijzen worden elk jaar uitgereikt door het Universiteitsfonds en RoyalHaskoningDHV.
Young Alumni Career Week In maart 2015 vindt voor de derde keer de Young Alumni Career Week plaats. Alumni die maximaal vijf jaar geleden afgestudeerd zijn, kunnen dan diverse workshops volgen om hun loopbaan vorm te geven. Twijfelt u of uw baan nu wel echt iets voor u is, dan is de workshop ‘Stay or Go’ misschien nuttig voor u. U kunt tot de conclusie komen dat u uw werk anders moet inrichten (zie de workshop ‘Job Crafting’) of dat u op zoek moet naar ander werk (zie de workshop ‘Netwerken’ of ‘How to apply for the job’).
Denkt u erover om een eigen bedrijf te beginnen? Volg dan de workshop ‘Mind your own business’. Op de activiteitenkalender vindt u hierover meer informatie, alumni met maximaal vijf jaar werkervaring ontvangen een uitnodiging per e-mail. De workshops worden gegeven bij het TU Delft Career Centre, van 18.00 tot 21.00 uur, inclusief een hapje en een drankje. Kosten zijn 35 euro per workshop en aanmelden kan via de alumniportal.tudelft.nl. Er is plek voor maximaal tien alumni per workshop.
Help een student, word mentor Bij de faculteit Elektrotechniek, Wiskunde en Informatica (EWI) loopt sinds 18 november een vijf maanden durende pilot waarbij alumni mentor kunnen worden van huidige master studenten. Alumni leveren daarmee een belangrijke bijdrage aan de carrière-
oriëntatie van studenten door hun kennis, ervaring en netwerk te delen met een nieuwe generatie studenten. Voor de studenten is dit zeer nuttig, omdat zij op een andere manier over hun carrière na gaan denken en met iemand
spreken die hier ervaring mee heeft. Zo zijn ze beter voorbereid op hun werkende leven en kunnen daardoor misschien wel succesvoller hun studie afronden. Voor alumni is het ook leuk om een student te mentoren. U kunt studenten echt helpen, een netwerk met jong talent opbouwen, u laten inspireren door deze nieuwe generatie en zo te weten komen wat er onder studenten speelt. Bent u alumnus van de faculteit EWI en wilt u een student helpen bij zijn/ haar carrièreoriëntatie? Meld u zich dan nu aan als mentor via: dwillo.nl/ EEMCS_TUD
Alumni activiteiten 9 januari Nieuwsjaarsreceptie voor wiskunde en informatica alumni faculteit EWI 16 januari BK9500 event voor afstudeerders Generatie ’95 -’00 Bouwkunde Berlage zalen Bouwkunde 3 maart Young Alumni Career week workshop ‘Stay or Go’
Alexandru Iosup heeft een bijzondere manier van onderwijs geven. ‘Hij weet dat elke student anders is’, zeggen studenten en jury. Iosup bedacht een manier om het beste uit alle studenten te halen: gamification van de cursussen. Dit betekent dat studenten hun eigen pad kunnen kiezen door de cursus. De beste docent wordt gekozen op voordracht van de studieverenigingen van alle faculteiten. Een jury, bestaande uit studenten, de winnaar van vorig jaar en de rector magnificus, bepaalt wie van deze acht de beste docent van de TU Delft is. Dr. Alexandru Iosup studeerde informatica aan de Universiteit van Boekarest (2004) en promoveerde in 2009 aan de TU Delft. Sindsdien is hij onderzoeker en universitair docent bij de groep parallel and distributed systems.
nano-lasers) en met het oplossen van de bijbehorende vergelijkingen waarmee de gang van het licht kan worden berekend door een computer. De complexiteit van dit soort berekeningen is doorgaans enorm, waardoor een ontwerper vaak een dag moet wachten op de rekenresultaten. Zimmerling wist zogenoemde Krylov subspace-technieken te introduceren in dit terrein en liet zien dat de berekeningen hierdoor vijftig maal sneller kunnen; wat volgens de prijswinnaar vooral gunstig is voor de extra koffiebreaks die wetenschappers zich hierdoor kunnen veroorloven. Zimmerling vervolgt zijn carrière als promovendus aan de TU Delft. Wilt u ook talenten zoals Alexandru en Jörn ondersteunen? Word dan vriend van de TU Delft op universiteitsfonds.tudelft.nl
Tien als eindcijfer Beste afstudeerder werd ir. Jörn Zimmerling (EWI). Hij studeerde cum laude en met een 10 af in electrical engineering. Zimmerling hield zich bezig met de modellering van nieuwe optische nanostructuren (zoals
4 maart Young Alumni Career week workshop ‘Mind your own business’ 17 maart Young Alumni Career week workshop ‘Stay or Go’ 24 maart Young Alumni Career week workshop ‘Job Crafting’ 25 maart Young Alumni Career week workshop ‘Netwerken voor je loopbaan’ 26 maart Young Alumni Career week workshop ‘How to apply to land the job’
Goede Vrienden Diner
Het door het Universiteitsfonds georganiseerde Goede Vrienden Diner op 6 november begon met een verrassing: het quantum technology onderzoek van Leo Kouwenhoven kreeg de icoonstatus. Dit werd live getoond in een verbinding met ‘De Wereld Draait Door’. Het diner vond plaats in de Maquettehal van de faculteit Bouwkunde. Voorzitter van het UfD Michael Wisbrun sprak over de toe-
komst van het UfD en de samenwerking met de TU Delft: Connect with Excellence. Rector Karel Luyben belichtte een aantal opzienbarende onderzoeken en professor Eric Meijer, hoogleraar software engineering en ondernemer in Silicon Valley, gaf zijn inspirerende visie op de rol van ‘gevers’ bij onderzoek en onderwijs. Tim Jonathan van het studententeam ‘Pret-à-Lôger’ ten
slotte, vertelde over hun prijswinnende project om bestaande rijtjeswoningen in Nederland energieneutraal en toekomstbestendig te maken. Bij het diner waren bijna honderd alumni aanwezig die zeer waardevol zijn voor de TU Delft. Wilt u volgend jaar ook aanwezig zijn bij dit diner, word dan vriend van de TU Delft op universiteitsfonds.tudelft.nl.
38
39
NR4 december 2014
Krasse knarren
Dutch engineers USA tour 2014
Engineering new boundaries De alumni relation managers bezochten in november de vijf plaatsen met de meeste alumni (Boston, New York, Seattle, San Francisco en Houston). Thema van de tour was ‘Engineering new boundaries’. Dit staat voor de enorme hoeveelheid werkvelden waar onze alumni in opgeleid en werkzaam in zijn. Maar ook voor het gerenommeerde innovatieve karakter van de drie technische universiteiten. Alle bijeenkomsten bestonden uit lezingen en netwerken en bijpraten. Een van de hoogtepunten was het tekenen van de speciaal ontworpen banner om zo nog meer nadruk te leggen op het Dutch Engineerschap en daarmee de onderlinge band. Naast vijf events in de avond was er een lunchmeeting in het hoofdkantoor van Microsoft in Seattle en een ‘Hollands’ ontbijt op het Google complex in San Francisco. Bij beide bedrijven werken veel alumni. De volgende stap is om vrijwilligers gezamenlijk Alumni Chapters te laten opstarten. Vanuit Delft, Twente en Eindhoven wordt dit volop ondersteund. “Er was echt een geweldige sfeer op alle events. We voelden ons meer dan welkom en hebben een goede start gemaakt om hier zelfstandige chapters op te starten”,
Facts
5 7 21.568 209 7 5 209
steden evenementen kilometers alumni zakken pepernoten vluchten en een treinreis handtekeningen
vertelden Joe Laufer (Twente) en Anouk Dijkstal (TU Delft). “ Onze alumni in de USA werken op bij de meest interessante bedrijven en universiteiten, zoals Harvard, Stanford, Rice maar ook van United Nations tot aan Nasa. Echt iets op trots op te zijn!” Voor alumni in de USA is een eigen LinkedIn group gestart. Meer informatie: LinkedIn Dutch engineers alumni in USA
Boston Ruim dertig alumni kwamen in Boston bijeen in het Cambridge Innovation Centre voor twee lezingen. Andries van der Meer, die werkt bij het Wyss Instituut (Harvard) vertelde over zijn onderzoek op het gebied van engineering het menselijk lichaam (body-on-a-chip). Daarna kwam Casper Harteveld aan het woord over serious gaming, oftewel Gamengineer. Met een aantal voorbeelden maakte hij al snel duidelijk dat dit onderwerp inmiddels een volwassen vakgebied is.
New York Ook in New York waren meer dan dertig alumni aanwezig in de Netherlands Club. Spreker Wolfgang Pfaff (TU Delft alumnus en postdoc van Yale University) hield een lezing over quantumfysica.
Seattle De bijeenkomst in Seattle had weer
Adrianus de Hoop
een heel ander karakter. Marieke Watson van Frog Design gaf een lezing over het designproces binnen Frog en daarna werden we door Guy de Lijster, Urban Planner Transit Architecture bij VIA architects (TU Delft alumnus) bijgepraat over een aantal projecten op het gebied van transit infrastructuur.
Hoogleraren gaan net als alle andere medewerkers op hun 65ste met pensioen. Maar er zijn uitzonderingen. Deze week: mathematisch fysicus en elektrotechnicus prof.dr.ir. Adrianus de Hoop (86).
San Francisco
H
In San Francisco werd het Nederlandse karakter extra benadrukt doordat het event in het consulaat plaats vond. Ruim zestig alumni werden ruimhartig ontvangen door consul Ard van der Vorst. Daarna hield Dahlila Szostak, onderzoeker user experience bij Google een lezing.
Houston De laatste stop was in Houston. In een prachtige ruimte op de 49ste verdieping van de Houston Club sprak Myrte van Ree van Subsea7 over offshore engineering. Daarna was het aan Mark Moll, assistant professor aan Rice University om de dertig aanwezige alumni bij te praten over de stand van zaken in de wereld van robotica.
Contact Linkedin
Hebt uw tips, ideeën, vragen of opmerkingen voor het alumnibureau? Stuur een e-mail naar:
[email protected] of bel met 015-2789111
Wilt u contact leggen met mede-alumni? Sluit u aan bij de ‘Delft University of Technology – Alumni Linkedin’ groep
UfD Vriendenfonds
Alumniportal Word ‘Vriend van de
Wilt u uw (alumni) gegevens, communicatievoorkeuren wijzigen of aanmelden voor alumni evenementen? Dat kan via de alumniportal www.alumniportal.tudelft.nl
TU Delft’ en steun Talent, Techniek en de TU Delft met uw bijdrage. IBAN Rekening nummer NL19FVLB0226850471, stichting UfD, inzake ‘vrienden’. universiteitsfonds.tudelft.nl
FOTO’s: Sam Rentmeester
De grootste concentratie technische alumni buiten Nederland bevindt zich in de Verenigde Staten: bijna 3100 alumni van de TU Delft, Universiteit Twente of TU Eindhoven wonen en werken er. Een goede aanleiding voor de drie universiteiten om gezamenlijk deze alumni op te zoeken om banden aan te halen en Alumni Chapters op te starten.
et gesprek vindt plaats in de tuin. Je hoort het geruis van de wind in de bomen, stemmen van spelende kinderen en af en toe een overkomend vliegtuig. Op tafel ligt een stapel papier. Een artikel dat De Hoop beoordeelt voor een Amerikaans vakblad. Een taaie klus dit keer.. “Als het rubbish is gaat het sneller”, lacht hij. Tot vorig jaar fietste De Hoop iedere dag vanuit Bergschenhoek naar het EWI-gebouw in Delft, waar hij nog steeds een kamer heeft. Toen hij in 1996 met pensioen ging, genoot hij ervan meer tijd te hebben voor collega’s en (zijn laatste) promovendi. Ook verkeerde De Hoop regelmatig in het Amerikaanse researchlab van Schlumberger-Doll. Toen hij vroeg wat ze van hem verwachtten, was het antwoord: ‘Just sit back and think’. Aan de dagelijkse tocht naar Delft kwam een einde door een herseninfarct waardoor hij geen controle meer heeft over zijn linker lichaamshelft. Hij prijst zich gelukkig dat zijn denkvermogen niet is
aangetast, zodat hij kan blijven werken aan artikelen met anderen, maar ook vooral aan zijn eigen wetenschappelijk werk. Zijn terrein is het drielandenpunt tussen wiskunde, natuurkunde en elektrotechniek: van seismiek en akoes-
Lorentz (Nobelprijs 1902), die de relatie beschrijven tussen de ruimte-tijdcoördinaten van twee ten opzichte van elkaar bewegende waarnemers die voor de uitwisseling van informatie gebruikmaken van elektromagnetische golven. Deze vergelijkingen vor-
tiek tot antennes en verder. En de laatste tijd leiden zijn gedachten hem veel verder. Hij is teruggekeerd naar de wiskundige vergelijkingen van de Lorentztransformatie – een stel vergelijkingen opgesteld door Hendrik Antoon
men de basis van Einsteins speciale relativiteitstheorie. Anders dan tijd te beschouwen als een onderdeel van een vierdimensionale geometrie, zoals Einstein voorstelde, ziet De Hoop tijd (in navolging van Herman Weyl)
als een losse, onafhankelijke, waarnemer-gebonden maat voor het verloop van fysische verschijnselen. Deze opzet biedt ruimte voor speculatie over het verband met de quantumtheorie van Dirac (Nobelprijs 1933). Het artikel dat De Hoop daar onlangs over publiceerde in het blad Wave Motion ziet hij als een aanzet tot verder onderzoek in deze richting. Zo ontdekte hij nóg een stelsel vergelijkingen met een verwante structuur, waarvan hij nu denkt dat die de zwaartekracht wel eens zouden kunnen beschrijven. Dat zou meer duidelijk kunnen maken over de aard van de donkere materie waar de huidige fysica zo mee in de maag zit. Aad de Hoop is nog lang niet klaar. Onvermoeibaar en opgewekt heeft hij zich vastgebeten in de grootste vraagstukken van de hedendaagse fysica. Die zou hij nog graag willen snappen, oplossen en uitleggen. “Ik werk nu aan mijn boek over de theorie van alles”, zegt De Hoop bloedserieus. “En dat moet op het internet.” Dat kan overigens gerust nog een paar jaar duren. JW
40
NR4 December 2014
Vervolg p.39 Adrianus de Hoop (Rotterdam, 1927) werd in 1960 aangesteld als hoogleraar theoretische elektriciteitsleer en toegepaste wiskunde bij de faculteit EWI tot aan zijn pensioen in 1996. Daarna hield hij als emeritus een eervolle aanstelling. Onder zijn 21 promovendi was ook de latere rector Jacob Fokkema. De Hoop maakte indruk met zijn verbetering van de seismiek (Cagniard-De Hoop methode 1960) en zijn Handbook (1995). Hij ontving twee eredoctoraten (Gent en Växjö). Hij is lid van de KNAW en buitenlands lid van de KVAB (België). Hij onderhoudt een eigen website op: atdehoop.com
‘Ik werk nu aan mijn boek over de Theorie van Alles’
