Samenvatting: Geschiedenis privaatrecht (inclusief Romeins recht): Intern Recht

1 Inhoudstafel

Door Brecht Warnez

Samenvatting: Geschiedenis privaatrecht (inclusief Romeins recht): Intern Recht 2e Bachelor Rechten, 2008-2009 Prof. D. Heirbaut Samengevat door Brecht Warnez

Inhoudstafel Inhoud

Inhoudstafel ............................................................................................................................................................ 1 Tweede Deel: Intern recht ...................................................................................................................................... 2 1 Personen- en familierecht ................................................................................................................................. 2 1.1 Basisbegrippen bij de studie van het personen- en familierecht ................................................................... 2 1.2 De rechtsbekwaamheid .................................................................................................................................. 3 1.3 De handelingsonbekwaamheid ...................................................................................................................... 8 1.4 De familie ...................................................................................................................................................... 21 1.5 Het huwelijk .................................................................................................................................................. 27 1.6 De echtscheiding .......................................................................................................................................... 33 2 Zakenrecht ....................................................................................................................................................... 36 2.1 Inleidende begrippen.................................................................................................................................... 36 2.2 Soorten van zaken ........................................................................................................................................ 39 2.3 Eigendom, bezit en detentie......................................................................................................................... 40 2.4 De beperkte zakelijke genotsrechten ........................................................................................................... 58 2.5 Erfpacht en opstal......................................................................................................................................... 62 2.6 Opgelet ......................................................................................................................................................... 62 3 Verbintenissenrecht ........................................................................................................................................ 65 3.1 Inleiding ........................................................................................................................................................ 65 3.2 Contractenrecht............................................................................................................................................ 67 3.3 Quasi-contracten .......................................................................................................................................... 92 3.4 Delicten en quasi-delicten ............................................................................................................................ 92 4 Erfrecht .......................................................................................................................................................... 103 4.1 Inleiding ...................................................................................................................................................... 103 4.2 Het Romeins erfrecht ................................................................................................................................. 103 4.3 Voor de Franse revolutie ............................................................................................................................ 103 4.4 Franse Revolutie ......................................................................................................................................... 112 4.5 Burgerlijk wetboek...................................................................................................................................... 114 4.6 Na 1804....................................................................................................................................................... 115

2 Tweede Deel: Intern recht

Door Brecht Warnez

4.7 De toekomst ............................................................................................................................................... 116 5 Huwelijksvermogensrecht ............................................................................................................................. 116 5.1 Inleiding ...................................................................................................................................................... 116 5.2 Romeins recht ............................................................................................................................................. 117 5.3 Germanen ................................................................................................................................................... 117 5.4 Leenrecht ancien regime (de uitzondering) ............................................................................................... 117 5.5 Gemeenrecht ancien regime (de regel) ...................................................................................................... 118 5.6 Franse Revolutie, BW en later .................................................................................................................... 119 5.7 2007: samenwonenden .............................................................................................................................. 120 Het examen ......................................................................................................................................................... 120

Tweede Deel: Intern recht HB p. 177

1 Personen- en familierecht 1.1 Basisbegrippen bij de studie van het personen- en familierecht 1.1.1 Indeling - Vermogensrecht - Personen- en familierecht1 o Term personen- en familierecht Personen- en familierecht = rechtsregels betreffende de rechtspositie van de persoon als individu en in de relatie tot zijn echtgenoot en verwanten o Verschil met vermogensrecht Waardering in geld bij vermogensrecht Wél invloed RORE bij vermogensrecht P&F-recht: vooral canonieke invloed - Onderscheid: vroeger moeilijker o Vb. RORE: bepaalde rechten uit personen- en familierecht wel vervreemden 1.1.2 Basisbegrippen - Komen uit de 19e E (Duitse Pandektisten) o Daarvoor werkte men niet met deze begrippen! - Zeer belangrijk: o Rechtssubjecten = elk wezen met rechten en plichten (mensen) Ook rechtspersonen o Rechtsobject = voorwerp van rechten (een ding) o Maar: dierenrechten - Juridische persoonlijkheid: 1

P&F-recht = personen- en familierecht


Door Brecht Warnez

o Juridische persoonlijkheid = geheel van rechten en plichten o Rechtsbekwaamheid = bekwaamheid om rechten te hebben Bepaald door de staat = rechtstoestand van persoon als lid van de gemeenschap o Handelingsbekwaamheid = bekwaamheid om rechten uit te oefenen door het stellen van rechtshandelingen Bepaald door: leeftijd, geslacht of geestelijke of lichamelijke toestand - Rechtshandeling = handeling die bepaalde juridische gevolgen heeft en gesteld werd met het oog op die gevolgen o Zijn rechtsfeiten = feiten waaraan recht bepaalde gevolgen hecht (kan ook ongewild)

1.2 De rechtsbekwaamheid 1.2.1 Vrijheid, slavernij en horigheid - Staat van personen o Nu: vrijheid en gelijkheid Door Déclaration des droits de l’homme et du citoyen (FR, 1789) Wel sociale verschillen o Voor 1795 Geen vrijheid, geen gelijkheid Wel verschillen in rechtsbekwaamheid RORE: volledig rechtsbekwaam: personen sui iuris2 = niet onder pater familias personen alieni iuris 1.2.1.1

De slavernij bij de Romeinen

- Juridische betekenis slavernij: slaven zijn dingen (rechtsobject) feitelijk: vb. verliefd worden - Juridische theorie is niet geheel houdbaar o Opkomst beschermingsmaatregelen Cfr. dierenrechtenopkomst nu o Peculium3 = deel van vermogen van pater familias dat de slaaf zelfstandig mag gebruiken en opbrengsten voor zichzelf mee kan maken o Vrijlating Niet zelfde statuut als vrijgeborenen - Juridisch ≠ sociale o Vb. slaaf van koning vs. vrije landloper 1.2.1.2

De horigheid van de Middeleeuwen

- Ontstaan (vroege ME) o Statuut verbetert o Vele vrijen gedwongen om afhankelijk te worden 2 3

< Lat. van eigen recht Zie ook ‘1.3.2.4.1 Romeinen: patria potestas’ p. 18


Door Brecht Warnez

- Horige = halfvrije - Inperkingen vrijheid o Vb. formariage: taks voor huwen buiten de heerlijkheid - Doorgeven statuut horige: via echtgenote o Reden: altijd zekerheid wie moeder o Vb. vrije man x onvrije vrouw = onvrije kinderen - Verdwijnen horigheid (12e E) o Snel in welvarende gebieden anders vluchten horigen weg Vb. graafschap Vlaanderen (uitz. Aalst) o Steden sneller - Juridische ≠ sociale o Vb. ministeriales = dienstmannen, belangrijke functies bij heer Veel ridders 1.2.1.3

Slavernij is niet verdwenen

- Vandaag: huisslavernij 1.2.2 Vreemdelingen en inboorlingen 1.2.2.1

Bij de Romeinen4

1.2.2.2

Na de Romeinen

1.2.2.2.1 Wie is vreemdeling? - Vreemdeling = niet-inboorling - Bepalen door o Ius soli5 = geboorteplaats kind bepaalt burgerschap Vooral in landen met immigratie Oorspronkelijk in de VS o Ius sanguinis6 = burgerschap van ouders neemt kind over De facto: de vader Vooral in landen met emigratie Oorspronkelijk in de Dui o Bestaan beiden niet meer in zuivere vorm - Voor Franse Revolutie: in principe ius soli o Maar: sommige steden met ius sanguinis de - 19 E: ius sanguinis via vader o Betwisten nationaliteit bewijzen moeilijk Steeds bewijzen van nationaliteit mannelijke lijn in tijd oneindig 4 5 6

Niet kennen < Lat. recht van de bodem < Lat. recht van het bloed


Door Brecht Warnez

Belang: cijnskiesrecht kiezers van tegenstanders elimineren o Ius sanguinis via ouder Ook moeder o Belangrijke worden ius soli Negatief: kleinkinderen van emigranten van rechtswege Belg Positief: kleinkinderen van immigranten niet meer van rechtswege Belg Om de 10 jaar bevestigen dat je Belg wil zijn 1.2.2.2.2 Inboorling worden? - Vroeger o Steden: voorwaarden Taks betalen Tijd in stad verblijven Getrouwheidseed afleggen o Naturalisatie Door vorst Opm.: Brabant Naturalisatie: deel rechten Brabandisatie: alle rechten o Huwelijk voor ♀: van rechtswege burgerschap van echtgenoot - De Fra.Rev. en de GW van 1831: ± zoals als voordien o Van rechtswege door huwelijk van ♀ o Naturalisatie Kleine naturalisatie: deel rechten Grote naturalisatie: alle rechten - 20e E o Huwelijk: door keuze, ook voor mannen o Naturalisatie: sterk versoepelen Afschaffen grote en kleine Na 3 jaar verblijf: Belg mogelijk Na 2 jaar verblijf: Belg mogelijk als vluchteling o Invloed ius soli: keuzerecht Voor kind geboren in België: op zijn 18e voor Belg kiezen Na 7 jaar wettig verblijf: “snel Belg-Wet” Opm. kan eigenlijk ook al na 3 jaar 1.2.2.2.3 Statuut vreemdeling - Soms positief o Legerdienst vroeger: niet doen o Bevoorrechte vreemdelingen Vb. Lombarden: handelaars uit Italiaanse streek goed voor eco aantrekken


Door Brecht Warnez

- Meestal negatief (vb. joden en zigeuners) o Burgerlijk recht o Sociaal recht o Strafrecht o Publiekrecht - Burgerlijk recht o Algemeen: evolutie Benadeling: horige worden van heer Gelijke behandeling door verdrag “jouw inwoners gelijk behandelen, als jij de onze gelijk behandeld” Verdragswederkerigheid Altijd gelijke behandeling o Erfrecht Niet vererven: aubaniteitsrecht Heer erft goederen van vreemdeling zonder erfgenamen die op zijn grond sterft Niet erven: Aanvankelijk: vreemdeling mag niet erven Later: issuerecht = vreemdeling mag erven van inboorling, als hij taks betaalt 19de E: geen beperking 1804: wel nog verdragswederkerigheid als voorwaarde Afschaffing in 1865 o Procesrecht Arrestatierecht en collectieve aansprakelijkheid Arrestatierecht = arrestatie van vreemdeling mag, als hij schulden niet betaalt inboorling daarvoor niet Collectieve aansprakelijkheid = groep aansprakelijk voor 1 persoon7 Borgstelling - Sociaal recht o Uitsluiting van de arbeidsmarkt Enkel leden van ambacht mogen beroep uitoefenen Lid van ambacht moet inboorling zijn Nog steeds: niet zomaar in België werken Tenzij: EU of associatieverdragen o Geen armensteun (voorloper SZ) Alleen voor inboorlingen Nu: enkel voor legaal tewerkgestelde vreemdeling of Belg - Strafrecht o Vooral discriminatie in praktijk Niet in theorie

7

Zie ‘3.4.2.1 Vroege ME’ p. 97


Door Brecht Warnez

Vb. doodstraf in Mechelen nooit toegepast op Belg o Uitlevering “ofwel uitleveren, ofwel berechten” Praktijk Eigen inwoners: zelf berechten Vreemdeling: uitleveren 1 jan 2004: uitleveringsverdrag in EU - Publiekrecht o Legerdienst Vroeger: enkel Belgen Nu: ook EU-burger Historisch gezien: vooral vreemdelingen niet erg als dood Belgische onafhankelijkheid: weinig legerexpertise vooral Polen en Fransen aantrekken o Openbare ambten Voor Fr.Rev.: Bevolking: wil inboorlingen Vorst: wil eigen volk, vreemdelingen Fr.Rev.: vreemdelingen die voor Verlichting zijn mogen GW van 1831 Alleen Belgen overheidsfuncties EU-onderdanen ook voor meeste Uitz. als er tekorten zijn o Stemrecht: recent veranderd EU-burgers stemrecht Vreemdelingen onder voorwaarden: gemeentelijk stemrecht o Belangrijkste: verblijfsrecht Voor Fr.Rev. Vreemdeling uitwijzen Bij vreemdelingen zonder bestaansmiddelen of die onrust verstoken Andere functie asielrecht Als je in kerk was: mag je niet opgepakt worden Fr.Rev. Vreemdelingen toegelaten als ze Verlichting steunen Snel terug: uitwijzen als zonder bestaansmiddelen of onrust verstoken 19de E Groot belang nieuw asielrecht Politiek vluchtelingen toelaten Reden: wie transport kan betalen, is rijk Weinig uitwijzen 20e E: strakkere houding


Door Brecht Warnez

Recent Asielproblemen Vooral na ’60: veel vluchtelingen Vluchteling, naast associatie of EU, enige manier om in Bel te blijven Nood aan meer legale immigranten 1.2.3 Geprivilegieerden - Nu: ideaal is gelijkheid - Vroeger: ideaal zijn privileges o Adel Criteria: sociaal bepaald (adelijke levensstijl, heerlijkheden…) Toen: ridder ≠ edelman Adel door afstamming of door adelbrief van vorst Oorspronkelijk: als 2 ouders adel # edellieden ↓ als 1 ouder adel # adelbrieven ↑ als vader adel (ook nu nog!) Voorrechten edelman Privilegium fori = voorrecht van RM: door eigen leden van groep berecht Fiscaal: vb. erfrecht Prestige: vb. voorraan in kerk Adel nu: geen voorrechten Adellijke titels o Clerus Wie? Personen die tonsuur ontvangen hebben Niet noodzakelijk verbonden met eretitel Vb. nonnen, monniken, pastoors, universiteitsstudenten… Specifieke haarstijl Gevolgen statuut Huwelijksverbod enkel voor hoge wijdingen Geen 2 keer trouwen in je leven Publiekrecht Privaatrecht: rechtsmacht Maar negatief Bepaalde beroepen niet uitoefenen (vb. handelaar) Erfrecht: non worden = ‘dood zijn’ familie erft niet aan klooster (ook nu nog: niet alles aan klooster)

1.3 De handelingsonbekwaamheid 1.3.1 De vrouw 1.3.1.1

Inleiding


Door Brecht Warnez

- Handelingsbekwaamheid wordt bepaald door o.a. leeftijd, geslacht - Vrouwen = onbekwamen? o Voor ons ondenkbaar o Maar anders in verleden Vb. art. 212, lid 3: “Het huwelijk wijzigt de handelingsbekwaamheid van de echtgenoten niet, behoudens bij toepassing van art. 476” o Bewustwording daarvan door invloed feminisme (eind ’60- begin ’70) op historici - Vroeger: juridische discriminatie vrouwen o Is juridisch Vb. rijke koningin met rechten vs. arme man met rechten o Niet altijd logisch: de invloed van het leenrecht Vrouwen in leenhoven Dochter kan erven als er geen zoon is Vrouwelijke vorstin Vb. Margaretha van Constantinopel erft graafschap Vlaanderen Leenrecht is uitzondering, geen andere openbare ambten Geen raadsheer, schepen, geen rechter… o Ook discriminatie door natuur Geen goede voorbehoedsmiddelen Gevaren zwangerschap: veel vrouwen sterven Fysieke zwakte vrouwen Nu fysiek minder belangrijk - Discriminatie vrouwen in burgerlijk recht o Geen eenvormig statuut vrouwen Afhankelijk van gewoonterecht o Meestal benadeling Uitzondering: meerderjarigheidsleeftijd ♀ : 12 jaar (menstruatie) uithuwelijken ♂: 14/15 jaar Maar: relativeren o Betere positie vrouwen in steden “Vrouwenrechten = luxeprobleem?” nonsens o Betere positie ongehuwde vrouw Nonnen en vaak prostitutie 1.3.1.2

De ongehuwde vrouw

1.3.1.2.1 Bij de Romeinen - Aanvankelijk niet handelingsbekwaam - Later onder voogd (♂) o Indien al niet onder pater familias of echtgenoot - Voogd verdwijnt uiteindelijk (3e E)


Door Brecht Warnez

- DUS: verbetering 1.3.1.2.2 Germanen en vroege ME - Aanvankelijk: onbekwaamheid o Terug naar 0 t.o.v. Romeinen - Na volksverhuizingen: bekwaamheid o Verklaring: oorlog is goed voor vrouwen? Mannen weg uit dorp iemand moet handelingen stellen Nadeel: verkrachtingen en moorden 1.3.1.2.3 Late ME en moderne tijden (13e-18e E): beperking bekwaamheid - Bijstand door een voogd (♂), maar: o Niet overal Vb. Vla ↓, Luik ↑ o Soms op eigen verzoek vrouw o Is beperkt: eerder soort rechtshulp Voogd ad hoc (niet permanent) voor 1 soort rechtshandeling Vb. Rb lid van Rb wordt voogd ad hoc maar ♀ houdt beslissingsrecht Gratis rechtshulp o Teksten zijn niet duidelijk - Senatusconsultum Velleianum (vanaf 1e E) o Oorspronkelijk in RORE: bescherming vrouwen Privilege: ♀ kan niet aansprakelijkheid voor andere gunstig o Herontdekking RORE: geen vrouwen als borg Maar: clausules in akten waarin vrouw aan privilege verzaakt Beperking: vrouw geen verbintenis met 3e ongunstig Opmerkelijk: bij ons verstond men Senatusconsultum Velleianum niet ook mannen deden het 1.3.1.2.4 Franse Revolutie - Bekwaamheid voor burgerlijk recht o Ongehuwde ♀ gelijk met ♂ - Niet: voor publiekrecht o Vb. geen stemrecht 1.3.1.2.5 Conclusie - Geen rechtlijnige evolutie - Evolutie met vallen en opstaan


Door Brecht Warnez Toekomst? 2005 Vroege ME

Rome later

Fra. Rev Late ME Moderne Tijden

Rome begin

1.3.1.3

Volksverhuizingen

De gehuwde vrouw

1.3.1.3.1 Bij de Romeinen - Aanvankelijk onder manus8 echtenoot - Sui iuris en alieni iuris9 - Verdwijnt echter al vlug (trinoctio abesse) o Na 1 jaar samenwonen: usus10 door verjaring o Maar 3 nachten niet thuis (trinoctio abesse): stuiting verjaring 1.3.1.3.2 Van de Germanen tot 1804: geen grote verschillen - Maritale11 macht: man is heer en meester (basisregel) o Vrouw moet gehoorzaam zijn, anders tuchtigingsrecht Enige beperking: vrouw niet doden Achtergrond: vrouw is van de man Niet in hoogste categorie (infra) o Verplichting tot samenwonen o Verplichting tot getrouwheid o Relativering maritale macht Man heeft ook plichten t.o.v. vrouw Maar: deze zijn lichter Vb. voor eten zorgen Vb. overspel Door ♀: doden

8 9 10 11

< Lat. hand (hier: macht) Zie ‘1.2.1 Vrijheid, slavernij en horigheid’ p. 3 < Lat. gebruik Maritaal = uitgaande van de echtgenoot als zodanig

Toekomst?


Door Brecht Warnez

Door ♂: paar keer mag, discrete maîtresse mag Letter wet ≠ praktijk rechtbanken Sommige rechtbanken pikken vrouwen slaan niet Toch: enkel boete Recht ≠ maatschappelijke realiteit Vb. vrouw heeft sterke broers - Bekwaamheid gehuwde vrouw: o Wel handelingsbekwaam o Niet handelingsbevoegd: husband and wife are one and the husband is that one o Uitzonderingen: Gekke man Afwezige man Handelaarster (stilzwijgende goedkeuring van ♂) Huishouden: ♀ moet voor zorgen Tegengestelde belangen: vb. in Rb tegen eigen man Testament Strafrecht: waar vrouw beticht wordt - Macht over kinderen en goederen huwelijk o Kinderen: meestal geen vaderlijke macht Uitz. graafschap Vlaanderen (infra) o Goederen: geen, maar zakelijke rechten bij overlijden man Vb. vervreemding goed van ♀ door ♂ zonder toestemming ♀ ♀ kan opeisen na overlijden Daarom: verzaking tegen compensatie 1.3.1.3.3 Napoleon en zijn BW van 1804: grootste ramp voor de vrouw - Franse Revolutie: positief voor gehuwde vrouw - BW van 1804: negatief o Lichtere plichten voor man (vb. overspel) o Maritale macht: orde in gezin o Vrouw is handelingsonbekwaam - Handelingsonbekwaamheid o Uitweg: volmacht in BW Uitdrukkelijk Bijzonder: vb. op vrij 2 jan mag ♀ brood kopen onhoudbaar o Daarom: theorie stilzwijgend huishoudelijk mandaat ♀ mag huishoudelijke aangelegenheid 1.3.1.3.4 Protest (eind 19e) - Invloed arbeidersbeweging o Positief: als arbeiders mogen stemmen, waarom chique vrouwen niet


Door Brecht Warnez

o Negatief: pleiten voor ♀ aan de haard - Beweging suffragettes12 o Belangrijkste punt: stemrecht - Doorbraak in 1920-1922 o ♀ verkiesbaar o ♀ stemrecht voor gemeenteraad o ♀ mag advocaat13 - Gevolg: beperkte aanpassing BW - Maar: volmachtsbesluit 1934: o Als je ♂ en ♀ als kandidaat voor job verplicht ♂ kiezen, want eco crisis - Echte ommezwaai: 1947-1950 (door ♀ in verzet) o Algemeen stemrecht o ♀ mogen notaris en magistraat worden - Gevolg: grondige aanpassing BW (1958) - Maar: handelingsonbevoegdheid o Als getrouwd in gemeenschap van goederen man enig zeggenschap - 1976: definitieve gelijkheid o Nog steeds feitelijke ongelijkheid 1.3.1.3.5 Conclusie - Emancipatie is zeer recent - Waarom discriminatie o Juridische argumenten zijn niet overtuigend, wel mannelijk chauvinisme 1.3.1.3.6 Illustratie 1: arrest in zaak Popelin (1888) - Vonnis o Theorie: feiten > wet > vonnis o Hier: feiten > vooroordeel > rechtvaardigen door wet Cf. Legal realism: wet dient om vooroordeel rechter goed te praten Eind 19e E: vooroordeel t.o.v. vrouwen was natuurfeit o Gevolg: rechters bestuderen o Maar: verzwijgen vooroordelen o Uitzondering: zaak Popelin Vooroordeel letterlijk in arrest Geweigerd als advocaat door de Raad van de Orde van Advocaten - Zaak Popelin o Proces voor HvB Brussel o Alles bewaard

12 13

Suffragium < Lat. stemrecht Zie ‘1.3.1.3.6 Illustratie 1: arrest in zaak Popelin (1888)’ p. 13


o o

o o

Door Brecht Warnez

Advies O.M. Vonnis Popelin na de afwijzing: radicale feministe Vergelijkbare zaak in VS: Bradwell v. Illinois Bradwell: diploma rechten, eigen juridisch tijdschrift, wordt vaak geciteerd Geweigerd als advocaat Wel later geworden 1922: vrouwelijke advocaten, na WO II ook notaris en rechter Maar mannelijk chauvinisme blijft Vb. Mercuriale van de Procureur-Generaal Luikt (1946): negatief voor ♀

1.3.2 Het kind 1.3.2.1

Meerderjarigheidsleeftijd

1.3.2.1.1 Bij de Romeinen - Leeftijden o Aanvankelijk: seksuele rijpheid ♀: menstruatie / ♂: ? o Dan: ♀: 12j / ♂: 14j - Belang meerderjarigheid o Niet onder pater familias: einde voogdij, maar problemen, daarom lex (p)laetoria14 Strafbepalingen Als je profiteert van jonge ervaring Rechtsmiddelen Exceptio legis laetoriae = als contract al is uitgevoerd volledig herstel Restitutio in integrum = als contract niet is uitgevoerd en tegenpartij stelt actio tegen kind in Pervers effect lex laetoria, gevolg Men wil niet meer handelen met jong volwassenen Ontstaan curatele = als oudere meegaat, geen beroep meer op lex laetoria Term minderjarige = tussen 12/14 en 25 o Wel onder pater familias: geen einde macht pater familias (niet emanciperend) Wel bij overlijden Wel bij uitdrukkelijke emancipatie: is zeer nadelig Geen onderhoudsverplichting + kan niet meer erven Niet: huwelijk of eigen bestaansmiddelen Dus: meerderjarigheid = beperkte handelingsbekwaamheid 1.3.2.1.2 Ons oude recht15

14 15

Geen zekerheid over schrijfwijze Vanaf hier: ‘ons oude recht’ = ME en Moderne Tijden


Door Brecht Warnez

- Leeftijden: ♀: 12j / ♂: 15j - Belang meerderjarigheid o Einde voogdij (idem RORE) o Geen emancipatie: relatie met onderhoudsverplichting Wel door overleden Wel door ontbrooding = uitdrukkelijke emancipatie Ook door eigen bestaansmiddelen ( RORE) Huwelijk Maatschappelijk eerbare functie (vb. priester, schepen…) Geen macht grootvader op kleinkind o Term jongere = iemand onder macht van vader - Stijging leeftijdsgrens op bepaalde plaatsen o Werkt emanciperend: einde macht vader - Opkomst bijzondere meerderjarigheden o Vb. vervreemden of bezwaren van erven o Vb. huwelijk zonder toestemming ouders 1.3.2.1.3 Franse Revolutie + BW: 21, maar emancipeert - Dus verbreken relatie met onderhoudsverplichting o Verplichting onderhoud blijft bestaan - Mogelijkheid tot vroegere emancipatie o Vb. huwelijk, uitdrukkelijke emancipatie 1.3.2.1.4 1990: 18: dus breuk met onderhoudsverplichting wordt groter - Contradictie : 18 naar leger, maar niet volwassen - Reden: qui fait l’enfant le doit nourrir - Minimale huwelijksleeftijd : 18 (uitz. ontheffing) 1.3.2.1.5 Verdere beperkte verlaging van leeftijd - Kinderrechtenverdrag o Vb. art. 12: kind heeft recht op gehoord te worden - Wet van 1994: omzetting hoorrecht - Maar: tegenhanger: grotere strafrechtelijke verantwoordelijkheid 1.3.2.1.6 Totale verlaging? 1.3.2.2

Afstamming

- Bij ons: (bijna) geen belang - Vroeger: wettige kinderen o bastaarden: discriminatie - Kerkelijke rechtbanken: exclusief bevoegd over geldigheid van huwelijk


Door Brecht Warnez

1.3.2.2.1 Bij de Romeinen - Enkel van belang voor bepalen patria potestas o Onder patria potestas als geldig huwelijk + vader en kind zijn Romein 1.3.2.2.2 In ons oude recht - Enorm belangrijk - Wanneer is men wettig? o Normaal: huwelijk, i.e. Moeder is gehuwd bij geboorte of verwekking Pater is est quem nuptiae demonstrant16 Betwisting van dit vermoeden: vb. man was 2 jaar op reis Vermoeden: kind verwekt tussen 180 en 300d voor geboorte o Legitimatie Alleen gewone bastaarden = ‘speelkinderen’ uit liefdesspel Legitimatio per subsequens matrimonium17: volledig gelijk met wettige kinderen Gewone + andere bastaarden Wettiging door rescript paus/vorst: beperkte gevolgen Van paus voor heel Eur Van vorst voor zijn grondgebied Andere bastaarden Overspelige bastaard: ouders konden niet getrouwd zijn (vb. al getrouwd) Heiligschendende bastaard: van non/priester Bloedschennige bastaard: van familie o Discriminatie bastaarden Buiten burgerlijk recht: uitsluiting eerbare functies Geen vaderlijk gezag (maar ook geen onderhoud door vader) Wel door moeder Men kan niet vererven: † bastaard geen wettige familie naar heer Later gemilderd Men kan niet erven Uitzondering: “moeder maakt geen bastaard” in Vlaanderen Flamingant18 Kind is nooit een bastaard in relatie met moeder (wel erven vanmoeder) - Redenen voor discriminatie o Kerk Morele redenen: pro huwelijk Macht: mensen ‘verplichten’ te trouwen Geld 16 17 18

< Lat. vader is diegene die het huwelijk aanwijst < Lat. wettigheid door het daaropvolgend huwelijk Vlaanderen Flamingant = Nederlandstalig gebied van het oude graafschap Vlaanderen


Door Brecht Warnez

Erfrecht: als bastaard niet vererft vaak naar Kerk Legitimaties: paus tegen betaling o Wereldlijke heren Vermijden betwistingen (“die rijke is mijn vader”) Beschermen belangen wettige echtgenoot en kinderen Als ♂ bij andere ♀ kinderen eigen ♀ en kinderen beschermd Geld: erfrecht + legitimaties - Belang discriminatie o Aanvankelijk beperkt (vb. Willem de Veroveraar = bastaard) o Vanaf 11e E: zeer groot o Maar: sociale verschillen (vb. bastaard koning vs. bastaard bakker) 1.3.2.2.3 De Franse Revolutie - Les enfants de la patrie: geen discriminatie gelijkheidsprincipe o Maar: vrijheidsprincipe: vader niet verplichten tot erkenning - Code civil : terugkeer burgerrechtelijke discriminatie van natuurlijke kinderen: erven o Natuurlijke kinderen = bastaarden o Niet van bloedverwanten van ouders o Van ouders enkel bij erkenning Wordt echter bemoeilijkt Zelfs dan erven ze maar de helft in vgl. andere erfgenamen Oplossing: adoptie zelfde erfrechten 1.3.2.2.4 Het arrest Marckx en de wet van 1987 - Zaak Marckx (1979): EHRM veroordeelt Bel. voor wetgeving over afstamming, strijdig met EVRM - Opl.: Wet van 1987 o Afschaffen discriminatie Aanpassing terminologie: “buitenhuwelijkse kinderen” Uitzondering ‘overspelige kinderen’ Makkelijker vaststellen vaderschap o Kritiek Komt laat Slecht opgemaakt o Wijzigingen in 2006 1.3.2.3

Adoptie

- Bij de Romeinen o Belang adoptant: familie verderzetten (cfr. ouderverering) Geen ♀ worden geadopteerd kunnen pater familias niet verderzetten o Adrogatio = adoptie van persoon niet onder pater potestas


Door Brecht Warnez

Zeer ingrijpend Vermogen geadrogeerde naar adrogerende Familie geadrogeerde bij familie adrogerende Zware vereisten o Adoptio, onder Justinianus = adoptie van persoon wel onder pater potestas Volle adoptie: door vader of grootvader (ascendent) Geen banden meer met vorige familie Gewone adoptie Banden met vorig familie blijven Enkel erven van adoptant, niet van diens verwanten - Oude recht: bestond niet o Kerk en vorst is tegen verlies aan erfrechten - 1804: belang adoptant o Opnieuw: familie verderzetten - Latere evolutie: belang geadopteerde - Bij ons: gewone en volle adoptie, maar verschillen - Opmerkelijk: adoptie: wel invloed RORE - Sinds 2006: adoptie door holibikoppels 1.3.2.4

Van vaderlijke macht naar ouderlijk gezag

- Verschil: macht vs. gezag o Macht: vader iets te zeggen in voordeel van vader o Gezag: ouders iets te zeggen in voordeel van kind 1.3.2.4.1 Romeinen: patria potestas19 - Juiste term: is patriarchaal o Geen vrouwen o Terminologie Pater familias20 = man die PP21 heeft Filius familias22 = man die onder de PP valt Filia familias23 = vrouw die onder de PP valt Ook echtgenote PF onder manus dochter = moeder emm24=fila familias o Cf. Ons recht: goede huisvader 19

20 21 22 23 24

< Lat. vaderlijke macht Opmerking: betekenis is ruimer dan letterlijke betekenis < Lat. heer des huizes PP = patria potestas < Lat. zoon des huizes < Lat. dochter des huizes Emm = echtgenoot met manus = man krijgt macht bij huwelijk Ezm = echtgenoot zonder manus = getrouwd maar vader behoud macht


Door Brecht Warnez

- Foute term, want o Patria potestas = vaderlijke aderlijke macht door een Romeinse Romein man over zijn wettige afstammelingen in mannelijke lijn die zelf Romein zijn

PF Z1 KZ

Z2

D1 (EZM)

KD

KZ

D2 (EMM)

KZ

o Voorwaarden PF moet zelf Romein zijn ( vreemdeling) Wettige afstammelingen (uit huwelijk) Romeinse afstammelingen ( kinderen, deren, dus ook kleinkinderen etc.) In de mannelijke lijn o Leeftijd etc. spelen geen rol o Typische Romeins conservatisme o Inhoud patria potestas otestas25 PP = onbeperkte macht over familia26 Personen:: doden + vervreemden Goederen:: alles is van PF (kind is niet rechtsbekwaam) rechtsbe Gevolg: gaan lenen, vw.: terugbetalen als PF dood is Probleem: angst voor personen die PF willen doden Senatusconsultum: macedonianum = iemand onder PP mag niet meer lenen Maar Personen: Einde PP bij overlijden PF Verschil recht en realiteit (vb. niet vaak personen doden) Goederen Peculium = deel van vermogen dat filius familias zelf mag beheren (kan ook aan slaven) Speciaal statuut bepaalde goederen: goederen: vb. soldaat mag krijgsbuit houden motivatie Conclusie: belang vader voorop 1.3.2.4.2 Ons oude recht:: verandering verande - Inspraak moeder o Als weduwe:: vaderlijke macht o Vlaanderen Flamingant: lamingant: ouderlijke macht

25 26

Verschil met hedendaags recht: boek p. 206 2 Familia = personen + goederen van huisgemeenschap


Door Brecht Warnez

Overlijden 1 ouder geen einde ouderlijke macht Overlevende voogd oefent houdenisse uit - Enkel ouders (geen kleinkinderen) RORE - Geen nationaliteitsvereisten RORE - Milder worden door Christendom o Vader heeft plichten Respecteren leven kinderen Problematiek abortus: mag niet als kind een ziel heeft (3m na verwekking) Kinderen horig maken: hongersnood vermijden Kinderen voeden, kleden, opvoeden Geen juridische plicht tot geven bruidsschat Aansprakelijkheid van schade van kinderen t.o.v. 3en o Vader heeft rechten ook met het oog op het kind Tuchtingsrecht Beperkingen: kind slaan, maar niet doden Aansluitend: ‘onbuigzame kinderen’ opsluiten Indien geen plaats thuis: in stadsgevangenis Kiezen beroep kind Verzet tegen huwelijk (infra) Rechten op goederen kinderen Aanvankelijk: alles voor ouders (kind dus niet rechtsbekwaam) Later beperkingen: kind beperkt rechtsbekwaam o Dus: belang kind neemt toe 1.3.2.4.3 Code civil: alleen vaderlijke macht - Positief: kind wordt volledig rechtsbekwaam - Terug achteruit: grotere macht vader o Fra. Rev. met soort familierechtbank Kind onder 16 Kind tussen 16 en 21: toestemming vz. rechtbank nodig 1.3.2.4.4 Na 1804 - Terugkeer moeder o 1974: ? o 1995: co-ouderschap - Inperken macht ouders o 1912: Wet op de jeugdbescherming (te progressief rb. passen niet toe) Vaderlijke macht gereduceerd (vb. kind niet meer slaan) Vaderlijke macht onder toezicht van rechtbank o 1965: enkel nog belang kind Afschaffing opsluiten van kind, goede uitbouw jeugdrb.


Door Brecht Warnez

o 1987: macht wordt gezag o 2000: art. in GW (symbolisch) o 2001: voogdijwet Zelfs als 2 ouders leven: soms rechterlijke machtiging nodig Vb. onroerend goed van kind verkopen o Toekomst: pedagogische tik afschaffen

1.4 De familie 1.4.1 Begrip familie: niet in BW - Redenen daarvoor in 1804 o Men wil de ‘familie’ kapot adellijke families te machtig - 1 vermelding: 1987 - Gevolg o Sociologische definitie: varianten: gezin, uitgebreide familie, huisgemeenschap o Geen juridisch onderzoek naar familie o Achteruitgang familie o Opgelet: invoering familierechtbank Plan van huidige regering 1.4.2 Bepaling van de verwantschap - Nu o Bloedverwantschap: door afstamming o Aanverwantschap: door huwelijk o Adoptie 1.4.2.1

Verwantschap in het verleden

- Romeinen: ook nog agnaten o Agnaatverwantschap = degene die onder pater potestas o Bij ons enkel in familienaam (via vader) o In familia enkel agnaten: rare gevolgen Moeder soms geen familie van haar kinderen (als ze niet onder macht van haar echtgenoot) Vader soms geen familie van zijn kinderen (niet getrouwd)


Door Brecht Warnez

o Schema

PF Z1 KZ

Z2 KD

D1 (EZM)

D2 (EMM)

KZ

KZ

27

- Ons oude recht o Geen adoptie o Wel: spirituele verwantschap (vb. doopsel) 1.4.2.2

Systemen om verwantschap te bepalen

- Graad = generatie o Elke geboorte is een nieuwe graad - Terminologie o Descendenten:: X, kinderen, kleinkinderen… o Ascendenten:: X, ouders, grootouders… o Rechte lijn:: grootouders, ouders, X, kinderen, kleinkinderen… o Zijlijn:: gemeenschappelijke voorouder, stammen niet van elkaar af Zijverwanten = collateralen 1.4.2.2.1 De Romeinen = hedendaags systeem: systeem graden - Rechte lijn

Elk streepje = geboorte = graad Tussen X en grootouder grootou 2 streepjes 2e graad

27

Agnaten staan in vet, zelfde schema als bij pater potestas


Door Brecht Warnez

- Zijlijn Elke lijn tellen tot gemeenschappelijke voorouder, dan optellen Vb. achterkleikind-voorouder = 3 kleinkind-voorouder = 2 2 + 3 = 5e graad

1.4.2.2.2 Canonieke systemen - Rechte lijn: zelfde principe als Romeinen o Cfr. Romeinse invloed op Kerk - Zijlijn

Elke lijn tellen tot gemeenschappelijke voorouder, grootste nemen Vb. achterachterachterkleinkind = 5 kleinkind = 2 5e graad: 5 > 2

1.4.2.2.3 Germaanse systemen 1.4.2.2.3.1 Parentelen - Eerste parentele: X en zijn afstammelingen Parenteel = persoon en zijn afstemmelingen Vb. 1e parentele: X en zijn afstammelingen


Door Brecht Warnez

- Tweede parentele

Vb. 2e parentele: ouders van X en hun afstammelingen met uitz. van degene die in 1e parentele28

1.4.2.2.3.2 Oud-Germaans: cirkels - Cirkel 0 = huisgemeenschap Huisgemeenschap = X, echtgenote, kinderen, ouders, broers en zussen X = X + zijn vrouw29 - Cirkel 1

Donkergekleurde is 1e cirkel 1e cirkel niet bijtellen! Vb. X overlijdt: broer X en kind X op dezelfde lijn

- Tot 3 cirkels30 o 4e is geen familie meer - Verklaring o Huisgemeenschap: personen met zelfde bloed Ouder en kind Man + vrouw = 1 persoon Broers en zussen o Eerste cirkel: helft bloed deel aangetrouwd

28 29 30

Vaak vergeten op examen Cfr. Husband and wife are one, and the husband is that one e e 2 en 3 NK voor examen


Door Brecht Warnez

o Enz. 1.4.2.2.3.3 Bij zelfde afstand tot gemeenschappelijke voorouder - Canonieke graad = helft Romeinse - Canonieke-1 = oud-Germaanse Romeins Broer en X in 2e graad

1+1=2 Canoniek Broer en X in 1ste graad

Canoniek Broer en X in 1ste graad

1 = 1 2/2 = 1 Oud-Germaans Broer en X in cirkel 0

1=1 1-1=0 1.4.2.2.3.4 Belang verschillende systemen - Belang o Canoniek: trouwen Kerk macht over huwelijk Kleine familie is goed o Germaans: erven Grote familie is goed - Romeinen: 7de graad (Romeins): erven en trouwen - Later: o Trouwen: buiten 7de canonieke graad (Canoniek) Buiten 14de Romeinse graad o Erfrecht: tot 4de canonieke graad (Oud-Germaans) Tot 3e cirkel - Systemen wisselen


Door Brecht Warnez

o Trouwen: 4de canonieke graad (Canoniek) Makkelijker trouwen o Erven: 7de canonieke graad (Canoniek) Meer erven - BW van 1804: invloed oud recht o Trouwen: 4de Romeinse graad Helft zo groot Eventueel dispensatie van paus o Erven: 12de Romeinse graad Redenen verkleining Te grote familie kennen we niet Minder erfgenamen = meer geld voor staat - 1919 o Erven: 4de canonieke graad (Romeins) Voordeel voor staat 1.4.3 Evolutie en belang van familiale structuren - Met ups en downs (cfr. ongehuwde vrouw) - Romeinen o Grote familie naar individu o Zelfde evolutie als wij laatste eeuw - Germanen o Sibbe = meerdere huisgemeenschappen o Grote samenhorigheid binnen sibbe goed voor vetes - Vroege Middeleeuwen o Aristocratie: grote familie Rijk en veel vetes grote familie is belangrijk Cognatisch: solidariteit: alle levende verwanten langs vaders- en moederszijde o Onvrijen: kerngezin o Belang moeder Aristocratie: van moeder erven Onvrijen: onvrijheid doorgeven via moeder (cfr. horigheid) - Vanaf 1000 o Aristocratie: ‘Agnatisch’ i.p.v. cognatisch: mannelijke lijn primeert Uitzondering (Ganshof-Van der Meersch, Willem-Alexander van Oranje) Procureur-generaal bij arrest Le Ski Als moeder belangrijk is, ook moeders naam ≠ agnaten RORE o Familie horizontaal georiënteerd: voorouders en afstammelingen verticaal: levende verwanten - Tot Fra. Rev.: ook buiten aristocratie: verruimen familie


Door Brecht Warnez

- Fra. Rev. en BW: streven naar kerngezin o Familie kapot maken - Recent: afbrokkelen kerngezin 1.4.3.1

Familie vroeger

- Vroeger ook, maar om andere redenen o Veel alleenstaanden Meer religieuzen Men trouwde later o Wedersamengestelde families Reden: vaak hertrouwen, wegens Gebrekkige emancipatie: man kan niet voor kind zorgen Ongelijke leeftijd huwenden (vb. jonge ♂ met oude ♀ want ♀ veel geld) Nu: door scheidingen en hertrouwen o Weinig kinderen in gezin Konden niet goed voor zorgen

1.5 Het huwelijk 1.5.1 Begrip - Definitie: recent veranderd: o Tot 2003: Verschillend geslacht o Vanaf 2003: niet meer vereist - Rest definitie o Huwelijk is juridisch o Huwelijk is een contract o Huwelijk is een plechtig contract (formeel) o Huwelijk = verliefdheid - Maar: ook deze elementen vroeger 1.5.2 Vroeger - Eerst: sociaal fenomeen - Later: juridisch, maar geen contract - Vervolgens wel contract, maar niet altijd aanvaard - Pas twintig jaar geleden: contract en algemeen aanvaard - 2003: homohuwelijk - Dus o Ook vroeger zeer sterke veranderingen huwelijk o Niet denken dat alleen nu iets veranderd is 1.5.3 Romeinen: huwelijk = sociaal - Romeinen in de vroegste fase

28 Tweede Deel: Intern recht o Huwelijk niet juridisch Enkel maatschappelijke band o Gevolgen: wel juridisch o Vb. patria potestas 1.5.4 Germanen: huwelijk = juridisch, geen contract - Voor volksverhuizingen o Roof-huwelijk = vrouw stelen Vrouw ziet niet zitten verkrachten Familie vrouw ziet niet zitten wraak - Later: 2 soorten huwelijken o Officiële huwelijk Basis alliantie families (cfr. joint venture) Is koophuwelijk: door vaders Fasen Koop Verloving = man betaalt geld aan familie verplichting tot trouwen, anders schending naam Huwelijk = groot feest bij meisje Veel volk als getuige RH RH: met elkaar naar bed gaan (bijslaap) Evolutie Betalen aan ♀ zelf is dan toch van hem Symbolisch goudstukje ♂ geeft ♀ een ring o Friedelehe (tweederangshuwelijk) Lagere status echtgenote Maar friedel < friudula o Ook andere vormen van samenleven Meerdere vrouwen mogelijk ( RORE) 1.5.5 Het kerkelijk huwelijksrecht 1.5.5.1

De kerk en het huwelijk = contract

- Kerk: huwelijk = contract uit liefde - Gevolgen: wil ♂ en ♀ - Doordringen kerkelijke opvattingen o Geen incestueuze huwelijken o Huwelijk kan niet ontbonden - Kerkelijk monopolie huwelijksrecht o Gelijkvormig recht in verschillende landen - Maar: nog voortleven oudere praktijken

Door Brecht Warnez

29 Tweede Deel: Intern recht 1.5.5.2

Door Brecht Warnez

Voor Trente: consensueel contract

1.5.5.2.1 Consensualisme formalisme - Huwelijk = contract - 10de-12de eeuw: onenigheid: consensueel of plechtig contract? o Consensueel: vrije wil koppel volstaat o Plechtig contract: bijkomende plechtigheden noodzakelijk (copula carnalis31) - Decretale veniens ad nos o De feiten X heeft beloofd met A te trouwen en al kinderen hier al seks, dus hiermee getrouwd X met B al ja-woord gegeven o De oplossing van de paus: huwelijk in twee gevallen Verba de presenti32 voorkeur paus: consensueel Verba futuro33 + copula carnalis - Verband met de concrete casus: paus zat in met 4 kinderen - Voordelen van deze theorie voor vrouwen o Vlug huwelijk: ♂ niet zomaar seks en daarna verlaten o Milde bewijsvoering 1.5.5.2.2 Vereisten voor een geldig huwelijk - Grondvereisten huwelijksbeletselen o Aan 1 grondvereiste niet voldaan huwelijksbeletsel o Effect huwelijk beletselen Verhinderende: huwenden worden gestraft, huwelijk blijft geldig Vernietigendende: huwelijk is nietig - Verhinderd: voorbeeld o Vb. trouwen in vasten o Vb. zware misdaden - Vernietigend o Onbekwaamheid: Leeftijd: ♂ 14j / ♀ 12j Impotentie ♂ of frigiditeit ♀ Vb. huwelijk ongeldig door impotentie, en bij 2e ♀ toch kinderen 1e geldig Vorig huwelijk: al getrouwd Religieuze redenen: verschil godsdienst of gewijd o Gebrekkige toestemming (contract): Geen toestemming 31 32 33

< Lat. vleselijke conversatie, de geslachtsdaad < Lat. woorden voor het huidige, huwelijkswoorden < Lat. woorden voor de toekomst, verlovingswoorden/huwelijksbelofte


Door Brecht Warnez

Wilsgebreken: geweld (altijd), dwaling (soms), bedrog (nooit) o Relatie tussen de echtgenoten (familiebanden) 34 o Niet: toestemming ouders - Vormvereisten o Kerkbannen: voorafgaande bekendmaking huwelijk + huwelijk in facie ecclesie35: in voorportaal van kerk, met priester en getuigen o Maar: clandestien huwelijk: is geldig (wel boete) Reden: kerk is voor huwelijk Vormvereisten zijn verhinderend huwelijksbeletsel o Nadelen: geen registratie, dus Moeilijker bewijsvoering Een paradijs voor bigamisten o Casus uit 1502 Jacques x Perette geldig Perette al getrouwd met Guillaume geldig Guillaume al getrouwd met Jeanne ongeldig Jeanne al getrouwd met Claude geldig - Dispensatie o Kan soms o Maar: kost geld 1.5.5.2.3 Het verzet van de familie - Opvatting familie o Huwelijk ≠ liefde huwenden o Huwelijk = alliantie families Vb. contract ‘mijn oudste zoon x uw dochter’ Als eerste zoon sterft, is tweede de oudste o Maar huwelijk zonder akkoord familie is toch geldig, daarom: Strafrechtelijke maatregelen Erfrechtelijke maatregelen - Strafrecht o Vrouwenroof en verleiding Begrippen Vrouwenroof = tegen haar wil ♀ ontvoeren en mee trouwen Verleiding = met haar wil ♀ schaken en mee trouwen Zijn misdrijf tegen familie eerder dan tegen vrouw o Vrouwenroof: gelijkt op verkrachting Voorwaarde van geroep: ♀ moet roepen + 7 getuigen verkrachting

34 35

Uitleg NK < Lat. in het aanschijn van de kerk


Door Brecht Warnez

Straf: onthoofding met de plank Ontkomen aan straf: ♀ toch vrijwillig met hem huwen o Verleiding Straf: verbanning en boete Uitz. ook voor vrouw - Erfrecht o Verlies goederen en erfrecht t.v.v. familie Vrouw terug naar familie, als ze niet doet verlies goederen en erfrecht o Bescherming familie staat dus voorop o Maar weinig succes maatregelen Voorbeeld: Boudewijn en Judith sticht later graafschap Vlaanderen Voorbeeld: Boulogne: laat zich schaken om van man af te raken (2x) 1.5.5.3

Na Trente (1563): plechtig contract

- Algemeen kader: contra-reformatie o Kritiek prot. (reformatie): clandestien huwelijk veel gesjoemel - Voortaan: huwelijk is plechtig contract o Voorwaarden 3 voorafgaande kerkbannen Met parochiepriester en 2 getuigen Registratie in huwelijksregister o Gevolgen: nietigheid - Maar: huwelijk blijft vooral zaak huwenden zelf 1.5.6 De invoering van het burgerlijk huwelijk: de triomf van familie en overheid 1.5.6.1

De wetgeving van Jozef II op het huwelijk: een eerste stap naar de secularisering van het huwelijk

- Tussenkomst overheid voor Verlichting: marginaal o Tegen geldverspilling op trouwfeesten o Tegen charivari e.d. Grappen op trouwfeesten Vb. waterput vergiftigen - Opvattingen Verlichtingen: weg met macht van kerk - Edict van Jozef II uit 1784: burgerlijk huwelijk, maar: o Blijft beperkt Zelfde vormvoorwaarden: pastoor (indien katholiek) Verandering: burgerlijke i.p.v. kerkelijke rb o Tussenkomst ouders vereist (als je jonger dan 25) Mogelijkheid aanvechten bij rechter 1.5.6.2

De Franse Revolutie: de definitieve secularisering van het huwelijk


Door Brecht Warnez

- Burgerlijk huwelijk, maar o Echte secularisering huwelijk Vb. ook trouwen met andere religies o Huwelijk enkel zaak huwenden Geen instemming verwanten Geen andere bepalingen o In feite kerkelijk huwelijk met burgerlijk sausje Gewoon gekopieerd: vb. kerk gemeentehuis 1.5.6.3

BW van 1804

- Ligt net zoals Fra. Rev. in lijn van kerkelijk recht - Uitzonderingen o Voorrang burgerlijk huwelijk: eerst burgerlijk huwelijk, daarna kerkelijk Leopold III o Vereiste toestemming ouders Jonger dan 21 ♀ / 25 ♂ toestemming van beide ouders vereist (vader doorslaggevend) Jonger dan 30 akte van eerbied aan ouders betekenen, kunnen binnen 15d naar rb. Ouder dan 30 akte van eerbied aan ouders betekenen, altijd huwen Dus: geen echte vrijheid Reden: lange procedure liefde misschien al afgekoeld 1.5.6.4

Na 1804

- Geleidelijke terugkeer vrijheid - Maar tot 1983: niet altijd vrijheid o Afschaffing akte van eerbied pas in 1983 - Dus: huwelijk = liefde: pas volledig sinds 1983 o Uitz. minderjarigen 1.5.6.5

De toekomst: homohuwelijk en crisis

- 2003: homohuwelijk - Vragen o Nog verder veranderen? 1/1-huwelijk behouden? o Heeft huwelijk nog zin? (cfr. Swennen: het huwelijk afschaffen?) Concurrentie van samenwonen 1998 wettelijk samenwonen Reden: toen geen homohuwelijk Nadeel: minder beschermd Gevolg: evolutie naar tweederangshuwelijk Cfr. Wet van 28 maart 2007: beperkt erfrecht


Door Brecht Warnez

Vraag: zinvol? Want meestal Feitelijk samenwonen Nog minder bescherming Gevolg: ook hier roep om meer bescherming Oplossing: herinvoeren Romeins huwelijk: altijd gevolgen koppelen aan samenwonen Maar nog veel belangrijker

1.6 De echtscheiding 1.6.1 Romeinen en Germanen - Romeinen: 3 echtscheidingen o ♀ verstoot ♂, ♂ verstoot ♀, onderlinge toestemming o Feitelijk gegeven, geen rb - Germanen: echtscheiding door verstoting van ♀ door ♂, maar: o Geen reden dan vete Vb. geldige reden: geen productie zonen o Soms speelt recht geen rol 1.6.2 De kerk: ontbindbaarheid huwelijk - De vroege kerk: geen absolute ontbindbaarheid o De kerk: huwelijk is onverbreekbaar o Maar: vroege kerk: onduidelijkheid Twee gevallen waarbij soms wel echtscheiding Verstoting van de vrouw door haar man bij ontucht Verstoting van vrouw als vrouw heiden is en man christen Echtscheiding sloot soms later huwelijk uit o Augustinus (5e E): huwelijk niet ontbinden want een sacrament - Later: onbetwiste onontbindbaarheid o 8ste-11de eeuw algemeen aanvaarden o Na 11e E: volledige onontbindbaarheid o Daarbuiten: aanvankelijk weerstand Definitieve doorbraak: de vrouwen van Filips II August (1200) Sloot 1e vrouw op, maar moest ze na 20 jaar toch weer erkennen zelfs machtige vorst 1.6.2.1

Omzeilen echtscheidingsverbod

- Omzeilen echtscheidingsverbod o Niet bestaan van een huwelijk Geen bewijs van huwelijk mogelijk Geen bijslaap (seks) ‘plots’ ontdekken huwelijksbeletsel


Door Brecht Warnez

Vb. stamboom vervalsen o Lange afwezigheid: claimen dat partner dood is Vb. kruistochten o Intreden in klooster o De praktijk: weglopen of partner vermoorden 1.6.2.2

Substituut voor echtscheiding

- Separatio36 quoad torum et mensam scheiding van bed en tafel o Apart wonen o Beperking: niet hertrouwen - Separatio quoad bona et habitationem scheiding van goed en woonplaats o Apart wonen en seksverplichting o Beperking: niet hertrouwen + echtelijke verplichtingen - Tussenkomst rechter is vereist o Streeft naar verzoening o Staat scheiding slechts toe in bepaalde gevolgen BF37: bij fornicatio38 Beperkt aantal feiten Overspel: van ♂ moeilijk aanvaard, 3 voorwaarden - voortdurende overspel - ♀ moet geld voor krijgen - ♀ moet in huis wonen Gewelddaden, mishandelingen en grove beledigingen Infamerende39 straf Nadeligere interpretatie voor ♀ OT40 Theorie: enkel als beiden in klooster gaan zelden Praktijk: men liegt zodat een fornicatio ontstaat 1.6.2.3

De Franse Revolutie en BW: terug echtscheiding

1.6.2.3.1 Franse Revolutie - Kent wel echtscheiding - Zeer soepele wetgeving - Veel echtscheidingen 1.6.2.3.2 BW van 1804 36 37 38 39 40

Separatio < Lat. scheiding ≠ echtscheiding Bepaald feit Fornicatio is dat feit Infamerend = onterend, eerrovend Onderlinge Toestemming


Door Brecht Warnez

- Wil echtscheidingen inperken - Behoud echtscheiding met terugkeer naar principes kerkelijk recht o Scheiding naast echtscheiding Enkel scheiding van tafel en bed bestaat nog steeds is zinloos o Regeling echtscheiding gebaseerd op kerkelijke scheiding Tussenkomst rechter EOT: streven naar verzoening Lastige procedure + duur bedoeling dat men geen zin heeft EBF: slechts in 3 gevallen In 3 gevallen41 Idee blijft: echtegenoot die in fout: moet worden gestraft 1.6.2.3.3 Echtscheiding 1804-2007 - Versoepeling vanaf jaren ’30 door o Gewijzigde sociale opvattingen o Lastige procedure schrikt niet af o Emancipatie van de vrouw o Sociale zekerheid: ♀ vlugger zelfstandig - Veranderingen o Geen EBF meer bij veroordeling van infamerende straf Want 1/10 beschuldigd van landverraad o Geen discriminatie meer bij overspel o Invoering EFS42 o Soepelere procedure o Verruimen grove beledigingen o Onderhoudsuitkering wordt meer alimentair 1.6.2.3.4 Sinds 1/9/2007 (Wet van 27/4/2007) - Geen EBF en EFS meer - Twee gronden van echtscheiding o EOT: volledig akkoord is vereist o EOO: volledig akkoord is niet vereist Onderhoudsuitkering In principe gericht op behoeftigheid Niet langer dan duur huwelijk 1.6.2.3.5 Toekomst - Nood aan verdere hervormingen 41 42

Zie ‘1.6.2.2 Substituut voor echtscheiding’ p. 33 Echtscheiding op grond van Feitelijke Scheiding


Door Brecht Warnez

o Geen tussenkomst rechter bij EOT o Fout geheel uitschakelen bij EOO o Afschaffing scheiding van tafel en bed 1.6.2.3.6 Conclusie - Veranderen in België duurt lang - Probleem: echtscheiding relatief goed geregeld, maar niet uit elkaar gaan bij samenwonen

2 Zakenrecht HB p. 243

2.1 Inleidende begrippen 2.1.1 Basisbegrippen van het hedendaagse zakenrecht 2.1.1.1

Objectief recht vs. subjectief recht

- Objectief recht = geheel van sanctionerende normen - Subjectief recht = belang van een privé-persoon, recht ter bescherming van privaat belang 2.1.1.2

Indeling subjectieve rechten

- Extra-patrimoniale rechten = niet in geld waardeerbare belangen personen en familierecht43 o Weinig invloed RORE - Patrimoniale rechten = in geld waardeerbare belangen vermogensrecht44 o Veel invloed RORE o Vermogen = geheel van in geld waardeerbare rechten én plichten van een persoon 2.1.1.3

Indeling patrimoniale rechten

- Zakelijke rechten = geven onmiddellijke heerschap over bepaald goed, zonder tussenkomst van andere persoon o Rechtstak: zakenrecht - Vorderingsrechten = recht op prestatie van andere persoon (doen/laten/geven) o Rechtstak: verbintenissenrecht - Intellectuele rechten = exclusieve rechten van mens op resultaat van zijn denken o Rechtstak: intellectuele eigendomsrechten

43 44

Voortaan afgekort als P&Fr. Voortaan afgekort als Vr.


Door Brecht Warnez

-

2.1.1.4

Zakenrecht

2.1.1.4.1 Begrip - Zakenrecht = zakelijke rechten op goederen o Goed = wat vatbaar is voor toe-eigening Zaken = materiële voorwerpen en eigendomsrecht zelf Rechten = andere vermogensrechten, niet stoffelijk -

2.1.1.4.2 Onderscheiden - Eerste onderscheid: eigendomsrecht andere zakelijke rechten o Eigendomsrecht: hoogste zakelijk recht Alles mee doen, tenzij verboden o Andere zakelijke rechten: vb. vruchtgebruik - Tweede onderscheid: zakelijke genotsrechten zakelijke zekerheden o Zakelijke genotsrechten: betrekking op zaak zelf: heeft vruchten en eventueel beschikking O.a. eigendom, vruchtgebruik, erfdienstbaarheden, erfpacht, recht van opstal o Zakelijke zekerheiden: betrekking op geldwaarde van zaak Enkel bij verkoop O.a. pand, hypotheek 2.1.1.4.3 Kenmerken


Door Brecht Warnez

- Numerus clausus45: het aantal zakelijke rechten is beperkt, alleen door WG - Volgrecht: zakelijk recht blijft behouden, ongeacht wie in handen heeft - Voorkeurrecht: die met zakelijk recht gaan voor - Oppassen hiermee 2.1.2 Verschillen tussen het hedendaagse en het Romeins zakenrecht46 1. 2. 3. 4.

Nu Subjectief recht - Pas in 17e E P& F recht Vermogensrecht - Geen actiones, dus geen procesrecht Verschil P en F recht en vermogensrecht Vermogensrecht = verbintenissenr., zakenr., int. eigend.

Romeinen Actio - Praktischer, concreet P &F recht, vermogensrecht en procesrecht Ander verschil tussen beide - Vb. kind kun je wel verkopen Vermogensrecht PLUS: erfrecht - Bij ons in P&Fr.: vader en moeder kunnen kind maar gedeeltelijk onterven - Bij Romeinen vrijer MIN: intell. Eigendom - Toen blij dat men je boek kopieerde Actio in rem actio in personam47 Zakelijke rechten op zaken Geen verder onderscheid

5. Zakelijk recht vorderingsrecht 6. Zakelijke rechten op zaken en rechten 7. Verder onderscheid: 248 - Gelijkenissen: o Numerus clausus: praetor ( WG) stond beperkt aantal actiones o Niet altijd voorkeurrecht en volgrecht 2.1.3 Van actiones (in rem) naar (zakelijke) rechten - Actiones in rem o Iemand beweert49 recht op zaak o Absoluut: tegen iedereen o Geen band met tegenpartij nodig - Actiones in personam o Iemand beweert recht op prestatie van persoon

45 46 47 48 49

< Lat. begrensd aantal Examentip: bij vergelijkingen, echt = en ≠ geven, niet eerst het één dan het ander Zie ‘2.1.3 Van actiones (in rem) naar (zakelijke) rechten’ p. 38 Zie ‘2.1.1.4.2 Onderscheiden’ p. 37 ‘beweren’ want als praetor actio geeft, moet rechter nog beslissen

39 Tweede Deel: Intern recht o Relatief: tegen één bepaalde persoon o Band met tegenpartij nodig - Van actiones naar rechten o Romeinen Actio in rem (± zakelijk recht) Actio in personam (± vorderingsrecht) o Middeleeuwen Ius in rem (= actio in rem): zakelijk recht Ius in personam (= actio in personam): vorderingsrecht Nieuw: ius ad rem: tussencategorie Verdween, maar term bleef wel behouden o Nu Ius in rem = zakelijk recht Ius ad rem = vorderingsrecht

2.2 Soorten van zaken 2.2.1 Zaken in de handel – zaken buiten de handel - In commercio extra commercium o Res in commercio = zaken in handel o Res extra commercium = zaken buiten handel - Res communes = zaken die gemeenschappelijk aan allen toebehoren o Vb. lucht, zee, rivierwater - Res divini juris = ? - Overheidsgoederen 2.2.2 Res mancipi – res nec mancipi50 - Res mancipi = zaken waarvoor mancipatio51 vereist is o O.a. grond in Italië, slaven, last- en trekdieren o Alles wat belangrijk is in oude Rome - Res nec mancipi = zaken waarvoor geen mancipatio vereist is o Al de rest o Vb. grond buiten Italië: want niet van hen - Primitieve oorsprong: agrarisch - Probleemgevallen o Olifanten en kamelen res nec mancipi: kenden ze toen niet - Veroudering + afschaffing o Niet meer goed voor wereldrijk o Geen invloed voor ons

50 51

Deze worden niet vertaald, termen gewoon overnemen Zie ook ‘2.3.3.2 Eigendomsoverdracht door overeenkomst’ p. 48

Door Brecht Warnez


Door Brecht Warnez

2.2.3 Roerend – onroerend - Mobilis = roerend: wat verplaatsbaar is - Immobilis = onroerend: wat niet verplaatsbaar is - = roerend onroerend nu: terminologie - ≠ roerend en onroerend nu: inhoud - = cateil en erve: inhoud o Gewoonterechtelijke begrippen o Cateil = roerend o Erve = onroerend 2.2.4 Vervangbaar – niet-vervangbaar - Genus-zaken = zaken die door andere zaak van dezelfde soort kunnen worden vervangen - Species-zaken = geïndividualiseerde zaken die daardoor niet kunnen worden vervangen 2.2.5 Verbruikbaar – niet-verbruikbaar - Verbruikbaar = zaken die bij eerste gebruik tenietgaan (of waarde ↓ sterk) - Niet-verbruikbaar = zaken die niet (of na lang gebruik) teniet gaan - Belang voor lening o Bruikleen: niet-vervangbaar o Verbruikleen: vervangbaar 2.2.6 Hoofdzaken – bijzaken – delen - Pars = deel, niet zelfstandig (vb. reservewiel) - Accessorium = bijzaak, zelfstandige zaak maar niet los van hoofdzaak - Principale = hoofdzaak - Accessorium sequitur principale = bijzaak volgt de hoofdzaak o Vb. verkoop van auto reservewiel automatisch mee 2.2.7 Vruchten - Vruchten (fructus) = zaken die periodiek door exploitatie uit andere zaken gewonnen worden o Burgerlijke: vb. huurgelden, dividenden o Natuurlijk: vb. appelen

2.3 Eigendom, bezit en detentie 2.3.1 Inleiding - Eigendom = recht, men kan alles doen, tenzij het verboden is o Art. 544 BW - Bezit = feitelijke macht + schijn van eigendom o Heeft soms rechtsgevolgen - Detentie = feitelijke macht, zonder schijn van eigendom


Door Brecht Warnez

o Heeft nooit rechtsgevolgen 2.3.2 De evolutie van eigendom, bezit en detentie 2.3.2.1

Primitieve maatschappij: 1

2.3.2.2

Vroege Rome: 2

- Primitieve situatie: ik heb iets: 1 o Begrip o Gevolg: gevaar voor anarchie o Daarom: - Vroegste Romeins recht: 2 begrippen o Detentie (feit) o Usus52 (recht) 2.3.2.3

Ontwikkelde Rome: 3

- Ontstaan 3 begrippen bij de Romeinen 2.3.2.3.1 Ontstaan dominium - Soorten usus (vroegste RORE) o Bepaald = laat toe zaak slechts op één of een beperkt aantal manieren te gebruiken o Onbepaald = laat toe op alle mogelijke manieren te gebruiken Gradaties, wie het hoogste usus wint Hoogste usus Hogere usus Lagere usus o Opmerking: Lagere usus moet wijken voor hogere Hoogste usus: houder heeft actio - Verdere evolutie o Usus met actio wordt dominium 2.3.2.3.2 Ontstaan possessio - Aanvankelijk enkel possessio voor staatsgronden o Veel nieuwe staatsgronden verovert gebruik door particulieren possessio o Bescherming: interdicten53 Indien problemen (vb. grond afgepakt) praetor Praetor: heeft zelf gebruik gegeven via interdict helpen Snel mechanisme Praetor kent het want zelf grond gegeven 52 53

Usus niet vertalen als gebruik Interdictum < Lat. verbod


Door Brecht Warnez

Rechten van de staat niet in het gedrang - Uitbreiding possessio, vervangt lager usus o Interdicten voor andere dan staatsgronden: voordelen interdict o Interdicten voor andere goederen dan gronden - Gevolg: dominium, possessio, detentie 2.3.2.3.3 Voordelen van possessio/bezit - Possessio/bezit lijkt overbodig, maar is oplossing voor vele problemen van dominium/eigendom - Mensen zonder dominium: o Vaak wel possessio o Possessio kan eigendom worden: materieelrechtelijke functie bezit - Problemen bij eigendomsbewijs: sneller bewijs bezit o Politionele functie bezit: snelle bescherming o Processuele functie bezit: ander moet eigendom bewijzen, want jij al interdict 2.3.2.3.4 Dominium en possessio in het Romeins recht vergeleken met eigendom en bezit in het hedendaagse recht Romeinen - Dominium - Possessio - Detentie

Nu - Eigendom - Bezit - Detentie

Verschil praktisch, nl. - Actio - Interdict - Geen bescherming

Verschil abstract - Recht - Feit met schijn van recht - Louter feit

2.3.2.3.5 Dominium en onze eigendom - Gelijkenissen Dominium - absoluut: geldt tegen iedereen - algemeen: usus, fructus, abusius54 o onbepaald, op alle manieren gebruiken

54

< Lat. gebruik, vruchtgebruik, verbruik

Onze eigendom = absoluut = algemeen: usus, fructus, abusus

43 Tweede Deel: Intern recht - exclusief: slecht 1 eigenaar o cf. condominium: als 1 groep, hiervoor als ≠ personen - voortdurend: eigendom blijft zolang zaak en voorwerp is o uitz. erfpacht en opstal: eigendom slechts tijdelijk - niet onbeperkt o vb. immissio55: eigenaar moet rook, water e.d. dat in zijn eigendom binnendringt van buren verdragen, binnen redelijke grenzen o wet - Verschillen Dominium - Enkel op zaken - Is concreet (actio) - Geen speciale positie - Minder beperkingen - Verschillende soorten (3+)

Door Brecht Warnez = exclusief o Cf. mede-eigendom: uitzondering, eigenlijk groep als 1 eigenaar = voortdurend o uitz. erfpacht en opstal

= niet onbeperkt o burendhinder (< immissio) o wet

Onze eigendom ≠ op zaken en rechten ≠ is abstract ≠ is koning zakenrecht ≠ meer beperkingen ≠ één soort (3)

2.3.2.3.6 Soorten eigendom bij de Romeinen: opgelet 3 = 3+ - Dominium - Peregrineneigendom o dominium enkel voor Romeinen Want dominium Є ius civile o Verdwijnt in 212 alle inwoners van rijk worden Romeinen - Provinciale eigendom o dominium enkel op roerende goederen en gronden in Italië o Verdwijnt onder Justinianus - Tweederangseigendom praetorische eigendom o Soms zware voorwaarden voor dominium o Actio publiciana: aan bezitter die eigenaar zou geworden zijn, indien hij zaak niet verloren had Na 1 of 2 jaar: geen probleem dominium door verjaring56 Via actio recht afdwingen tegen iedereen, behalve eigenaar 55 56

< Lat. het binnenzenden Zie ‘2.3.3.3 Oorspronkelijke eigendomsverkrijging: verjaring’ p. 51


Door Brecht Warnez

Eigenaar: exceptio iusti domini57 - Schema

2.3.2.3.7 Possessio vs. ons bezit: bezit = corpus + animus - Functies zijn dezelfde als bij ons, maar: o Corpus58 = feitelijke macht over een zaak (materieel element) o Animus59 = gedragen als eigenaar (intentioneel element) - Rol animus in ons recht: om onderscheid te maken met detentie o RORE: wanneer corpus twijfelachtig is Vb. huis: moeilijk feitelijke macht vast te stellen maar: bordje met naam = animus Onderscheid bij Romeinen met detentie: interdict o Eigenaar bezit animo suo corpore alieno60 Eigenaar heeft zelf animus, bezitter/detentor heeft corpus Corpus is een “verlengstuk” Vb. kot: jij corpus, kotbaar animus, maar ook corpus kotbaas is bezitter - Opm.: RORE: enkel bezit op zaken bij ons: ook op rechten 2.3.2.4

Na-klassieke periode: 2

- Vervaging grenzen dominium en possessio 2.3.2.5

Justinianus: 3

- Justinianus herstelt klassiek periode61

57 58 59 60 61


Door Brecht Warnez

Germanen: 2

- Germanen: terug naar 2 o Saisine = elk recht om een voordeel te halen uit een zaak o Saisine (≈ usus) feit Dominium en possessio samen 2.3.2.7

Ius Commune: 3 (+)

2.3.2.7.1 De terugkeer van het bezit - Nadelen saisine: geweld o Saisine soms conflict naar Rb Ofwel: gebrek aan bewijs Ofwel: lange procedure o Gevolg: zelf optreden met geweld - Oplossing: bloedig strafrecht o Overheid bestrijdt geweld met geweld - Voordelen bezit o Makkelijker bewijs: feitelijke macht + intentie - Terug invoeren bezit door de kerk o Zij slachtoffer van geweld - Overblijfselen saisine in ons recht o Term in erfrecht: saisine = inbezitstelling van de erfgenaam 2.3.2.7.2 De terugkeer van eigendom - Glossatoren o Herontdekking CIC: wil dominium toepassen op huidige mpij o Probleem: heer en vazal: wie is eigenaar van het leen? Vazal: exploiteert Heer: heeft ook veel rechten (diensten, taksen, terugval als familie sterft) o Oplossing: beiden hebben dominium Vazal: dominium utile62 Heer: dominium directum63 o Gevolg: dominium van de glossatoren ≠ dominium RORE of onze eigendom, want is niet exclusief Rechten heer of vazal of zelfs achtervazallen Laagste in ketting heeft dominium utile, alle andere dominium directum Rechten familie Men moet rekening houden met familie 62

63

Niet vertalen als nuttige eigendom Utile < actio utile: actio naar analogie eigendom nar analogie van heer < Lat. oppereigendom, oorspronkelijke eigendom


Door Brecht Warnez

Vb; vragen aan familie bij verkoop huis o Vergelijkbaar voor cijnsgoederen Cijnsgoederen = cijnsplichtige is zijn cijnsheer cijns verschuldigd Cijns: eco diensten vazal: militaire diensten cijnshouder lagere status t.o.v. heer in vgl. met vazal 2.3.2.7.3 De definitie van Bartolus - Bartolus (commentator) Bartolus: Eigendom is - Recht om - Volledig beschikken o Verschillende soorten eigendom - Over lichamelijke zaak - Tenzij door wet verboden o Betekenis: buur+wet+leenheer/vazal/familie 2.3.2.8

Art. 544 B.W.: Eigendom is = recht = meest volstrekte wijze, genot hebben of beschikken o ≠ exclusief ≠ over een zaak o Dus zaken en rechten = mits gebruik niet strijdig is met wetten of reglementen o ≠ betekenis: buren + wet

16e eeuw: Hotman

o Eigendom = ius utendi et abutendi64 o Niet volledig: Wel rekening met vazal etc. Mag niet doen wat verboden is 2.3.2.9

Het Vernunftrecht: 3 (in theorie)

- Pothier65: eigendom = disposer à son gré66 = volledig, op de meest volstrekte wijze - Verschil met Bartolus, gelijkenis met nu o Slechts één soort en exclusieve eigendom Verklaring: eigendomsverschuiving Oorspronkelijk: eigenaar = titularis van dominium directum hoogste rechten Eind 18e E: titularis dominium utile hoogste rechten Vernunftrecht negeert deel van realiteit: feodaliteit niet afgeschaft o Eigendom is algemeen en hoogste recht Eerste die dit zeggen o Eigendomsrecht op zaak, is de zaak (eigendomsrecht = zaak) Zaak is alles 64 65 66

< Lat. recht om te gebruiken en verbruiken Opmerking: Pothier is eigenlijk Praktische RL, maar zijn definitie is Vernunftrecht < Fra. naar believen beschikken


Door Brecht Warnez

Eigendomsrecht is alles ermee doen - Verschil met Bartolus, verschil met nu o Eigendom is onbeperkt Pothier: alles mag, niets verboden Verklaring: Vernunftrecht: ‘mensen zullen hun verstand gebruiken’ 2.3.2.10 De Franse Revolutie en het BW: 3 en eigendom - Franse Revolutie o Afschaffing feodaliteit Dominium utile krijgt volledig eigendom Heer pech - BW van 1804 o Definitie van eigendom67 o Misvattingen over deze definitie Is Romeins: klopt niet Dominium wel wortels in RORE Romeinen hadden geen definitie Directe oorsprong: Pothier en Bartolus Is liberaal o.l.v. Vernunftrecht: klopt niet Term liberalisme: ≠ soorten en opvattingen over liberalisme Cf. tekst: staat niet in dat alles mag (“mits …” Beperkende maatregelen Napoleon i.v.m. milieu, landbouw, urbanisatie, oorlog Bij Napoleon mocht ook niet alles Geen liberaal/egoïstisch eigendomsrecht 2.3.2.11 2e helft 19de eeuw - Opkomst egoïstisch eigendomsrecht o Onder invloed Pandektisten van de liberale ideologie Breekt niet door: opkomst 2e exegetische school breken voorgangers af o Meerderheid: bleef aanhanger beperkt eigendomsrecht - Gevolg: ook in de rest van de 19de eeuw geen liberaal eigendomsrecht 2.3.2.12 Einde 19de en 20ste eeuw - Toch einde 19de eeuw ontstaan opvatting: o Eigendom = liberaal o Eigendom = Romeinse oorsprong 67

Moet je kennen! Wetboek mag je meenemen naar het examen, maar: - er staan fouten in WB - veel in veranderd sinds 1804 Art. 544 BW “Eigendom is het recht om op de meest volstrekte wijze van een zaak het genot te hebben en daarover te beschikken, mits men er geen gebruik van maakt dat strijdig is met de wetten of met de verordeningen.”


Door Brecht Warnez

- Verklaring o Critici van liberale ideologie68 Beschouwenden de extremen als de norm Overschatten succes ervan o Pandektisten Zochten visie voor extreem-liberale visie steun in CIC - Gevolgen van deze opvatting o Kritiek op RORE: weinig sociaal eigendomsrecht verkeerd o Geen omschakeling van liberaal naar sociaal eigendomsrecht in 20e E 2.3.2.13 De toekomst: nood aan 3+ - Nieuwe tendensen o Niet: wettelijke beperkingen op eigendom is er altijd geweest o Wel: Groter belang onteigeningen Onderscheid juridische69 en economische70 eigendom Juridisch: vb. aandeelhouders Fortis niets te zeggen Economisch: vb. management Fortis baas Verdwijnen eigendomsrecht bij verhuring Vb. huurder kun je niet zomaar uit huis zetten Opkomst intellectuele rechten Vb. Shrinkwrap license: als je plastiek van software haalt, aanvaard je koop van product o Gevolg: nood aan complexer eigendomsbegrip 2.3.2.14 Besluit - Eigendom evolueert voortdurend - Maar: onbeperkte eigendom heeft nooit bestaan o Vernunftrecht bleef theorie 2.3.3 De verkrijging van eigendom en bezit 2.3.3.1

Eigendom: algemene begrippen

- Ten algemene titel bijzondere titel o Verkrijging onder algemene titel = verkrijgen van een geheel vermogen of breukdeel ervan o Verkrijging onder bijzondere titel = verkrijgen van één of meerdere bijzondere goederen - Oorspronkelijk afgeleid 68 69 70

Op andere punten had de liberale ideologie wel invloed op het recht Cfr. dominium directum Cfr. dominium utile


Door Brecht Warnez

o Oorspronkelijke wijzen van verkrijging = door feit (vb. schatvondst) Geen vorige eigenaar betrokken o Afgeleide wijzen van verkrijgen = door RH (vb. verkoop) 2.3.3.2

Eigendomsoverdracht door overeenkomst

2.3.3.2.1 Inleidende begrippen - Consensualisme traditionalisme o Consensualisme (Fra & Bel) Consensualisme = van zodra een overeenkomst is door wilsovereenstemming (consensus) van partijen, wordt eigendom automatisch overgedragen Bijkomende formaliteit is niet vereist Levering = inbezitstelling o Traditionalisme (Ned en Dui) Traditionalisme = eigendom wordt niet automatisch overgedragen door wilsovereenstemming van partijen, afzonderlijke leveringshandeling is vereist Bijkomende formaliteit is vereist: leveringshandeling Levering = eigendomsoverdracht Voorbeeld: overdracht door mancipatio in RORE o Belang onderscheid Risico: vb. auto gekocht, nog niet afgehaald, auto brandt uit o Praktijk is soms anders - Causaal (Bel, Fra, Ned) abstract (Dui) o Causaal = men is eigenaar als overeenkomst geldig is Causa71 nodig Vb. koop Maar niet: contract om iemand te vermoorden Allee consensuele systemen zijn causaal (niet omgekeerd) o Abstract = men is eigenaar ook als overeenkomst niet geldig is Redenering: men kan zich nog bedenken want tijd tussen levering en koop - Termen zijn niet Romeins o Pas door pandektisten - Romeinen o Traditionalisme o Causaal en abstract (afhankelijk van handeling) - 3 elementen o Beschikkingsbevoegdheid o Leveringshandeling o Titel

71

Causa = juridische rechtvaardiging = titel


Door Brecht Warnez

2.3.3.2.2 Beschikkingsbevoegdheid - Nemo plus transferre potest quam ipse haberet72 2.3.3.2.3 Leveringsbehandeling en titel - Soorten leveringshandelingen: o Mancipatio73 o In iure cessio74 o Traditio75 - Onderscheid leveringshandelingen: o Mancipatio + in iure cessio Formalistisch: ritueel belangrijk Altijd eigendom, niet altijd bezit Zijn abstract: geen titel nodig o Traditio Niet formalistisch Altijd bezit, niet altijd eigendom Is causaal: titel vereist - Mancipatio o Mancipatio = abstracte leveringshandeling tot eigendomsoverdracht Verkrijger neemt zaak vast Tikt weegschaal aan en zegt dat hij zaak gekocht heeft Aanwezig: verkoper, weegschaalhouder, 5 getuigen Verkoper mag niet reageren o Is ius civile o Oude oorsprong Usus met auctoritas Gevolgen: vrijwaring (2 betekenissen) o Verdwenen: te formalistisch te lastig, niet meer in CIC o Geen belang voor ons Term emancipatie: ontslag uit pater potestas gebeurde als je 3 keer mancipatio deed - In iure cessio o Verschillen met mancipatio Geen vrijwaring Ook voor res nec mancipi Ook voor andere rechten dan eigendom 72 73

74 75

< Lat. niemand kan meer recht overdragen dan hij zelf heeft Geen vertaling van Niet enkel belangrijk in zakenrecht, ook in personenrecht bij overdracht van personen < Lat. afstand in recht < Lat. overdracht, levering


Door Brecht Warnez

o Is een schijnproces Bij praetor zeggen: “Dit is van mij” en verkoper zwijgt o Moeilijkheden Niet-eigenaar doet alsof hij eigenaar is als hij bij praetor gaat In kleine Rome gaat dit, want iedereen kent elkaar Reis naar praetor o Verdwijnen, niet meer in CIC o Geen belang voor ons - Traditio o 2 betekenissen traditio Loutere bezitsverschaffing Bezitsverschaffing met eigendomsoverdracht o Onderscheiden door causa Traditio zonder causa = alleen bezitsverschaffing Traditio met causa = bezitsverschaffing + eigendomsverschaffing o Causa = juridische rechtvaardiging Bij traditio: contract dat eigendomsoverdracht rechtvaardigt o Belang traditio o Probleem bij res mancipi Al vlug beschermd door actio publiciana Res mancipi al snel overvleugeld door res nec mancipi 2.3.3.2.4 De ontwikkelingen van de traditio in het ius commune - Onderscheiden: o Traditio simplex: materiaal Lukt bv. niet bij auto kun je niet in handen geven o Bijzondere traditio: niet materieel O.a. Traditio symbolica = overdracht d.m.v. symbool Constitum possessorium - Constitum possessorium76 o Constitum possessorium = bij verkoopsovereenkomst ook een (terug)huurovereenkomst, verkoper zal na verkoop het goed huren o Bezit animo suo, corpore alieno zonder materiële levering Nadeel: enkel verhuren aan verkoper o Aanvankelijk: reële huur o Na-klassiek recht: fictieve huur o ME: een aparte clausule, zonder fictieve huur Commentatoren en glossatoren: snappen niet dat het over huur gaat

76

< Lat. bezitsafspraak Belangrijk voor examen


Door Brecht Warnez

Maar door clausule bewijs van traditio,, maar gebeurde niet echt o Vernunftrecht: zonder clausule Niet meteen een in praktijk o Overgenomen in BW van 1804 o Gevolg: consensuele eigendomsoverdracht 2.3.3.2.5 BW van 1804: problemen - Niet volledig begrijpen consensualisme o Art. 1582: 2: doet traditionalisme vermoeden o Art. 1583: 3: doet consensualisme vermoeden - Soortgoederen:: consensualisme consensualism niet mogelijk - Gebrek aan publiciteit:: pas opgelost in 1851 o Door register (vb. kantoor van hypotheekbewaarder voor onroerende goederen) 2.3.3.3

Oorspronkelijke eigendomsverkrijging: verjaring

2.3.3.3.1 Inleiding - Verjaring = een tijdsverloop waaraan waar het recht bepaalde gevolgen gen hecht - 2 soorten verjaring o Verkrijgende (acquisitieve) verjaring = door het tijdsverloop verkrijgt iemand een recht vb. na 30 jaar in huis wonen krijgt het o Uitdovende (extinctieve) verjaring = door het tijdsverloop verliest iemand een recht Vb. na 80 jaar geen straf meer vorderen - Belang verkrijgende verjaring o Verkrijgen van recht:: geen belang, gebeurt niet veel o Bewijs van eigendom:: groot belang Bij de Romeinen Bewijzen in tijd van wie je eigendom verkrijgt lastig verkoop verkoop verkoop Eig 1 Eig 2 Eig 3 ... Oplossing: verjaring termijn van verjaring bewijzen is voldoende Bij ons: 1851: registers bij het kantoor van hypotheekbewaarder Verjaring: 30 jaar Sommige staten in de VS: wie verst kan bewijzen, is zijn eigendom (geen verjaring 2.3.3.3.2 Twaalf tafelen - Wie speciale usus gedurende termijn heeft, geen een beroep meer doen op voorman - Termijnen o Gronden: 2 jaar o Andere zaken: 1 jaar - Uitzonderingen


Door Brecht Warnez

o Niet voor gestolen, verduisterde of met geweld ontvreemde goederen 2.3.3.3.3 Klassieke periode in Rome - Usucapio = verkrijgende verjaring als vorm van eigendomsverwerving - 5 voorwaarden van usucapio77 o Tempus78 Termijnen (ononderbroken) Gronden: 2 jaar Andere zaken: 1 jaar o Possessio79 Tijdens termijn: bezit hebben (recht op interdicten) o Titulus80 Probleem: niet elke bezitter mag eigenaar worden Vb. staatsgrond in leen Onderscheid door causa81: in dit geval: juridische rechtvaardiging van eigendomsverkrijging door verjaring Gevolg: Possessio met titulus: possessio civilis Bezit waardoor je dominium kunt krijgen Dominium komt uit ius civile (enkel voor Romeinen) Possessio zonder titulus o (bona) fides82 Uitgangspunt: bij sommige verkopen een reukje Vb. ander niet bekwaam, ander geen eigenaar Begrip goede trouw Subjectief: niet weten of niet had moeten weten varieert van persoon Objectief o Res habilis83 Bedoeling: dieven uitschakelen Zaken niet vatbaar voor verjaring Zaken extra patrimonium (vb. tempel van Jupiter in Rome) Gestolen goed gedijt niet (dus ook heling) - Opmerking: o Bewijslast: enkel zelf tempus, possessio, titulus

77 78 79 80 81 82 83

Let op de volgorde! Het ene vloeit uit het andere, ook zo op examen geven. < Lat. tijdsverloop < Lat. bezit < Lat. titel, causa, juridische rechtvaardiging Cfr. rechtvaardiging om eigenaar te worden door overeenkomst (zelfde techniek) < Lat. goede trouw < Lat. geschikte zaak


Door Brecht Warnez

- Belang o Verkrijgen eigendom res mancipi via mancipatio of in iure cessio o Traditio wachten tot verstrijken usucapio Tijdens termijn: actio Publiciana84 2.3.3.3.4 Na-klassieke periode - Usucapio: blijft, maar beperkt tot dominium o Niet voor niet-Romeinen o Niet voor gronden in de provincie - Longi temporis praescriptio85 o Ontstaansreden: provinciale gronden o Van uitdovend naar verkrijgend Oorspronkelijk: uitdovend Later: verkrijgend o Vereisten Termijnen Probleem: iemand die ver woont: moet langere termijn krijgen Iemand in zelfde gemeente: 10 jaar Iemand buiten gemeente: 20 jaar - Uitdovende verjaring van reivindicatio o Term reinvindicatio: na 30 jaar kan men niet meer revindiceren o Gevolg: gestolen, verduisterde of met geweld ontvreemde zaken niet meer opeisbaar86 - Verdere evolutie o Bijzondere wetten verjaring o Usucapio enkel roerend 476: geen onroerende goederen meer in Italië Anders: revindicatie 2.3.3.3.5 Justinianus - Usucapio: enkel voor roerende zaken - Gevolg bij Justinianus o Strenge voorwaarden + korter Usucapio: roerende zaken Termijn: 3 jaar Longi temporis praescriptio: onroerende zaken Termijn wonen in provincie87: 10 jaar 84 85 86 87

Zie eigendomsoverdracht ‘2.3.2.3.6 Soorten eigendom bij de Romeinen: opgelet 3 = 3+’ p. 43 < Lat. verweer van lange termijn Tip examenvraag: welk soort verjaring zou jij liefst als dief hebben? Let op, vroeger gemeente


Door Brecht Warnez

Termijn wonen buiten provinvie: 20 jaar o Mildere voorwaarden + langer88 Longissimi temporis praescriptio Termijn: 30 jaar Res habilis of titulus niet vereist, wel bona fides (tegen dieven; voordelig voor heling) 2.3.3.3.6 Gewoonterecht en ius commune - Germanen: 1 jaar + 1 rechtsdag ≠ 366 dagen o Rechtsdag om de 6 weken - Terugkeer RORE door kerk: voorstander van langere termijnen o Als in voordeel van kerk: kort is goed 2.3.3.3.7 BW van 1804 - Gebaseerd op coutume de Paris - Algemeen: alles dooft uit na 30 jaar (1998 veranderd89) o BW week hiervan af - Verkrijgend o Lange verkrijgende verjaring Termijn: 30 jaar Goede trouw of titel niet vereist Cfr. longissimi temporis preascriptio (Justinianus) o Korte verkrijgende verjaring Termijn binnen gebied van HvB: 10 jaar Termijn buiten gebied van HvB: 20 jaar Cf. longi temporis praescriptio (Justinianus) Zwaardere vereisten - Probleem: geen korte verjaring voor roerende goederen 2.3.3.3.8 Art. 2279 BW - Oorsprong Germaans recht: “roerend goed heeft geen gevolg” o Roerend goed kun je niet opeisen Tenzij gestolen Tenzij op markt gekocht - Invloed RORE: opkomst revindicatie van roerende goederen, ook al is het gestolen - Maar Germaanse opvatting wint: possession vaut titre90 = art. 2279 BW o Wie te goeder trouw bezit, wordt geacht eigenaar te zijn

88 89 90

Mildheid is hier soort compensatie van lange termijn Termijnen uit 1998: NK < Fra. bezit geldt als titel


Door Brecht Warnez

- Betekenis omstreden o Waarschijnlijk: bewijsprobleem: ander kan tegenbewijzen 2.3.3.4

Oorspronkelijke eigendomsverkrijging: andere gevallen

- Verjaring - Occupatio91 o Toe-eigenen van res nullius of res derelicta Regel: wat je toe-eigent is van jou enkel in uitzonderlijke gevallen Res nullius = zaak die niemand toebehoort Res derelicta = zaak die door eigenaar opgegeven is o Belang: Romeinen: belangrijk Geen jacht- of visrechten jacht/vis toe-eigenen Magistraten willen verkozen worden dingen in publiek smijten ME: weinig belang Res nullius en res derelicta voor plaatselijke heer Koloniale periode: grote bloei ‘lege’ terreinen = res nullius Plaatselijke bevolking telt niet mee Nu: weinig belang Res nullius voor staat Res derelicta verboden door wet tegen zwerfvuil (uitz. in publiek smijten) Mabo Case: stuk grond terug geven aan aboriginals o Schatvondst (speciaal geval) Schat = door eigenaar weggestopte en niet meer terug bovengehaalde zaak, waarvan men eigenaar niet meer kan achterhalen RORE Op eigen grond van u Op grond van ander vinder/eigenaar elk helft Nu zoals RORE, maar bescherming bodemschatten (archeologie) - Accessio92 o Principe: accessorium sequitur principale93 Eigenaar van zaak is eigenaar van zaak die bestanddeel daarvan is o Bij gronden: superficies solo cedit94 RORE: geldt niet als je huis makkelijk kunt verplaatsen (huizen toen van hout) Kun je afstand van doen (supra)

91 92 93 94

< Lat. toe-eigenen < Lat. natrekking < Lat. bijzaak volgt hoofdzaak < Lat. de opstal wijkt voor de grond


Door Brecht Warnez

Appartementsmede-eigendom = wie appartement optrek wordt ook eignaar van grond 2.3.3.5

Verkrijging bezit

- Verkrijgen eigendom o Oorspronkelijk: verjaring e.d. o Afgeleid: overeenkomst - Verkrijgen bezit o Normaal: door traditio 2.3.4 De bescherming van dominium en possessio 2.3.4.1

In het Romeins recht

- Reivindicatio: bescherming dominium o Reivindicatio95 = actio tot opeising van de eigendom over de zaak o Wanneer: bij geen bezit o Doel: gericht tegen ander die wel bezit Vaststellen eigen recht: bewijzen dat je dominium hebt Afgifte zaak door ander o Probleem: ander geeft zaak niet af Condemnatio pecunaria96 In formula-procedure kan rechter enkel oordelen over geldsom, niet over teruggave o Oplossing Restitutieclausule: rechter beslist: ofwel teruggeven ofwel betalen Blijft problematisch Litis aestimatio97: oorspronkelijke eigenaar mag waarde zelf bepalen Zeer hoog doen - Interdicten: bescherming possessio o Interdict = verbod of bevel van praetor om bepaalde situatie te handaven of in het leven te roepen o Is soort kortgeding/procedure op éénzijdig verzoekschrift Snelle procedure Andere partij niet gehoord o Soorten bezitsinterdicten Prohibitoir: verbieden bestaande toestand te veranderen, gericht op behoud bezit Vb. uti possedetis98 Voor onroerende goederen 95 96 97 98

< Lat. opeising van de zaak < Lat. betaling tot veroordeling geldsom < Lat. geschatte waarde < Lat. zoals jullie bezitten


Door Brecht Warnez

Beide partijen moeten hun zaken blijven houden, zoals ze die bezitten Niet als men andere onrechtmatig van bezit berooft Restitutoir: bevelen vroegere toestand te herstellen, gericht op terugkrijgen van bezit Vb. unde vi99 Wie ander met geweld verdrijft, moet zaak teruggeven Niet als men andere onrechtmatig van bezit berooft o Werkt snel o Afdwingbaarheid: speciale actio als interdict niet wordt gerespecteerd o Wie kan ze krijgen (= bezitters) Wie zich voordoet als eigenaar Maar: uitzonderlijk anderen Vb. sequester = persoon die zaak bewaart waarover een proces wordt gevoerd, en na proces geeft aan winnende partij 2.3.4.2

In het hedendaagse recht

- Revindicatie: niet alleen voor eigendom o heet nochtans nog eigendomsvordering o Kan elk zakelijk recht - Bezitsvorderingen: twee soorten o Reintegrande < unde vi: bezit dat moet worden hersteld o Klachte < uti possidetis Verschil: termijn: 1 jaar o Verschil RORE Nu vorderingen, geen interdicten Nu alleen personen alleen voor zichzelf100 2.3.5 Verlies van dominium en possessio - Verlies eigendom o Ander krijgt eigendom o Tenietgaan zaak

2.4 De beperkte zakelijke genotsrechten 2.4.1 Inleiding 2.4.1.1

99 100

Eigendom beperkte zakelijke rechten

< Lat. met geweld Begrijp ik niet


Door Brecht Warnez

Zakelijke rechten

Eigendom 2.4.1.2

Beperkte zakelijke rechten

Beperkte zakelijke rechten

- Beperkt = bepaald o Je kan lijstje maken, ligt vast o eigendomsrecht = onbeperkt: alles mee doen - Beperkte zakelijke rechten = recht r op andermans zaak 101 o Cf. term iura in re aliena Niet Romeins Niet Middeleeuws Wel 16de eeuw - Ned: Beperkt gerechtigde hoofdgerechtigde o Spreken niet over ‘eigenaar’-‘vruchtgebruiker’ ‘eigenaar’ 2.4.1.3

Indeling beperkte zakelijke rechten

- Indeling in 5: veel kritiek o Pand, bezit (!),… - Daarom andere indeling102:

2.4.1.4

Tijdelijk eeuwig

- Eeuwig:: gekoppeld aan een zaak, slechts als houder van een zaak. Gevolg: o Geen einde door overlijden

101 102

< Lat. rechten op andermans zaak Niet kennen: recht op gebruik en recht op bewoning


Door Brecht Warnez

o Altijd onroerend o Vb. recht van uitweg niets met eigenaar temaken - Tijdelijk: niet gekoppeld aan een zaak, maar aan een persoon. Gevolg: o Einde door overlijden o Roerend of onroerend 2.4.2 Vruchtgebruik 2.4.2.1

Vruchtgebruik103 (ususfructus) zelf

2.4.2.1.1 Ontstaansreden - Vroeger: getrouwd, maar niet met manus ♀ erft niets o Testament = problematisch: eventueel naar nieuwe ♂ en kinderen o Oplossing: VG aan ♀, kinderen erven na dood - Verschillen nu: o VG voor ♂ en ♀ o Verplichting VG aan partner 2.4.2.1.2 Definitie - Andermans zaak gebruiken + vruchten trekken, voor zover de zaak zelf in stand blijft Betekenis in stand houden Logisch: vb. geen VG auto als auto kapot RORE: geen verplichting tot in stand houden ( nu) Definitie is onvolledig Vergeten element: duurt (maximaal) zolang VG’er leeft 2.4.2.1.3 Voorwerp en inhoud van vruchtgebruik - Voorwerp VG o Aanvankelijk: natuurlijke vruchten o Later: burgerlijke vruchten + vermogen Burgerlijke vruchten: zaken die verhuurt en verpacht worden - Inhoud: gebruik + vruchten plukken, maar: o Wat zijn vruchten? Vb. jonge slaafjes van slaving = uitzondering terug naar eigenaar o Handelen als goed man Onmogelijk limitatieve en exhaustieve lijst te maken o Persoonlijk karakter VG, maar Verhuren mag Overdracht mag, maar wijzigt termijn niet o Conclusie: uitholling eigendom: nuda proprietas104 103

Vanaf hier afgekort als VG


Door Brecht Warnez

Eigenaar kan niet veel doen Verkopen: lage waarde 2.4.2.1.4 Vestiging en tenietgaan van het vruchtgebruik - Vestiging VG - Tenietgaan VG o Dood VG’er o Einde termijn o Consolidatio105: VG’er wordt eigenaar o Non usus106: VG’er gebruikt niet verlies door verjaring o Tenietgaan zaak 2.4.2.1.5 Bescherming van of tegen VG - Van VG: actio confessoria107 o Doel: laten vaststellen van eigen recht op VG, tegen bezitter/eigenaar - Tegen VG: actio negatoria108 o Eigenaar tegen iemand die beweert dat hij VG’er is 2.4.2.1.6 Latere ontwikkeling VG - Rechtsleer (vooral 16e E): o Eigendom = usus + fructus + abusus o VG = usus + fructus o Eigendom = VG + abusus - Praktijk: verwarring lijftocht en VG: o Gewoonterecht: geen vruchtgebruik, wel lijftocht Enkel bij onroerende goederen Bij einde lijftocht: houder permanent geen exclusieve eigenaar o Door gelijkenis: men noemt lijftocht ususfructus Later: regels van VG op toepassen Nog later: lijftocht wordt VG - 1804: VG volledig RORE (art. 578 BW) o Maar invloed rechtsleer o Verschil RORE Verplichting in stand houden Er is altijd een VG’er, nl. de eigenaar - Later: quasi geen evolutie 104 105 106 107 108

< Lat. naakte eigendom < Lat. vereniging < Lat. niet-uitoefening < Lat. vordering tot erkenning < Lat. vordering tot ontkenning


Door Brecht Warnez

2.4.3 Erfdienstbaarheden - Definitie: fundus fundo servit109 o Niet Romeins, maar ‘50

2.5 Erfpacht en opstal 2.5.1 Inleiding - Past niet in schema van zakelijke rechten

- Tijdelijk eigendom - Passen niet in BW 1804 2.5.2 Opstal (superficies) - Opstal = recht om gebouw te hebben op andermans grond - Oorsprong: Romeinse steden - Beperkt in tijd: max. 99 jaar o Daarna terug recht van natrekking - Later: problemen o Romeinen kennen zelf niet echt o ME: opstalrecht is een dominium utile makkelijk vanaf gemaakt - Wet van 1824 (door Ned)

2.6 Opgelet110 2.6.1 Een belangrijk zakelijk recht ontbreekt in België: Engelse trust (voorbeeld van evolutie Engels recht) 2.6.1.1

Voorloper use

2.6.1.1.1 Ontstaansredenen - Eng verovert door hertog van Normandië 109 110

< Lat. ene grond verdringt de andere Niet in boek


Door Brecht Warnez

o alle gronden van hem, alles zijn lenen - Probleem: o Alle lenen voor oudste zoon in Engeland o Geen afwijking door testament mogelijk - Maar wat met o Jongere kinderen Onderscheid erve en cateil Cateil wel aan jongere kinderen weinig waard o Schuldeisers Oudste zoon erft, maar moet geen schulden betalen Kerk: wie schulden niet betaald naar vagevuur111 o Giften aan kerken om te bidden voor zielenheil112 Probleem: kan niet via testament - Oplossing o In Vlaanderen: milderen verbod om over lenen te beschikken o In Engeland: use Niet van to use, maar van a oes < ad opus (ter boef: ten behoeve van) Dus: iets hebben niet voor uzelf, maar ten behoeve van een ander Vb. vertegenwoordiging Bestond ook bij ons, maar vaag Uitwerken in Engeland Feoffor feoffee voor cestuy que use Feoffor to use: zet constructie op en stelt feoffee aan Feoffee to use: krijgt lenen, moet gebruiken ten behoeve van cestuy que use Cestuye que use: kinderen, SE, kloosters… Rest gaat naar oudste zoon Use = constructie zelf Via omweg testamentverbod omzeilen Je doet dit terwijl je leeft Zolang je leeft blijf jij begunstigde Belangrijk Feoffee: eigenaar volgens Civil Law rechtbanken Want eigendom is overgegeven Cestuy que use: eigenaar volgens chancery (equity rb.) Want feoffee kan niet mee doen wat hij wil Gevolg verwarring 2.6.1.1.2 Use als fraudeinstrument

111 112

Vagevuur is plaats tussen hemel en hel, ooit kun je naar de hemel Zielenheil is zorgen dat je in hemel geraakt


Door Brecht Warnez

- Rechten leenheer: niet belangrijk, behalve o Wardship113 Probleem: minderjarige die leen erft, kan geen leendienst doen Oplossing: tijdens minderjarigheid krijgt LH inkomsten van leen Bijzaak: moet voor minderjarige zorgen o Marriage Als minderjarige erft, mag LH beslissen over huwelijk o Gevolg: financieel exploiteren Minderjarigheid verhogen van 12/15 naar 25 Als beleggingsinstrument: kopen van recht om te huwen - Omzeilen door use o Zolang kind minderjarig: feoffee to use beheert winsten,LH kosten van minderjarige - Grote benadeelde: koning: is altijd heer, nooit vazal o Anderen: verliezen en winnen want heer en vazal in ketting - Statute of usus (16de eeuw): verbieden use als fraudetechniek o Enkel cestuy que use is eigenaar sluiten achterpoortje 2.6.2 Van use naar trust - Omzeilen statute of uses - Use op een use o Nl. A houdt goed to the use of B en die to the use of C o In dat geval A telt niet mee o Dus altijd een A vermelden die er verder niets mee te maken heeft 1e use ongeldig, 2e use is geldig o Tweede use = trust Om verwarring te vermijden o Termen Feoffor = settlor of the trust114 Feoffee = trustee115 Cestuy que use = beneficiary116 - Vb. X is rijk o Heeft dochter met gat in hand o Trust opzetten: eigendom overdragen aan D en vertrouwenspersoon moet beheren o Winsten aan D - Typisch Engels o Ingewikkeld door historische toevalligheden - Nb. 113 114 115 116

< Eng. voogdij < Eng. stichter van trust < Eng. gevolmachtigd beheerder < Eng. bevoordeelde


Door Brecht Warnez

o Principe dat Engels recht ingewikkeld kan zijn door historische oorsprong o België: geen trust uit schrik voor fiscale fraude Helpt niet, toch fraude 2.6.3 Schema use en trust - Personen o B = oorspronkelijke bezitter o C = degene die moet beheren ten behoeve van X o X = “erfgenaam” van B o A = fictieve persoon - Wat men wil o B (feoffor) C (feoffee) X (cestuy que use) o Probleem: Statue of use: X is eigenaar Problemen metwardship en marriage - Oplossing o Use 1: B A C C wordt eigenaar, maar tijdelijk want 2e use o Use 2 (= trust): C A X X wordt eigenaar Settler of trust trustee beneficiary 2.6.4 Veel verdwenen oude zakelijke rechten - Vb. tiende o Tiende = die wie recht heeft op 1/10e van bruto-landbouwproduct o Oorsprong Pastoor ondersteunen Na Karolingische rijk: afgenomen van pastoors o Verwording tot gewoon zakelijk recht o Zeer winstgevend Is bruto Vb. grond: taksten, zand voor zaaien, eten, winst tien procent minder winst nu: belast op winst Eeuwigdurend Geen tegenprestatie ervoor o Afgeschaft door Fra. Rev.

3 Verbintenissenrecht HB p. 305

3.1 Inleiding - Plaats verbintenissenrecht


Door Brecht Warnez

o Vermogensrecht Zakenrecht Verbintenissenrecht - Oorsprong: vooral RORE en ius commune 3.1.1 De verbintenis: het basisbegrip van het verbintenissenrecht - Het begrip verbintenis o Definitie verbintenis Niet in BW Uit RORE: obligatio Rechtsbetrekking op grond waarvan één of meer personen gehouden zijn tot een prestatie (dare, facere, praestare117) jegens één of meerdere personen o Verdere begrippen Debitor118: heeft debitum119 SA: moet presteren Creditor120: heeft schuldvordering/vorderingsrecht121 - Opgelet o Schuld ≠ aansprakelijkheid Schuld = wat SA moet presteren Aansprakelijkheid = instaan voor verhaal Verhaal = mogelijkheid tot schadeloosstelling Vb. venster inschoppen Schuld door kind Aansprakelijkheid bij ouders Vb. olierederij Schuld bij ramp Aansprakelijkheid beperkt tot bepaalde som o Schuld heeft ook andere betekenissen - Verbintenis = obligatio o Maar verschillen: Vb. obligatio is gekoppeld aan een actio in personam, niet aan een recht Dus: niet gebonden zonder actio 3.1.2 Classificatie bronnen verbintenissen - Bron van verbintenis: het feit dat een verbintenis teweegbrengt - Onderscheid in termen

117 118 119 120 121

< Lat. geven, doen of niet-doen < Lat. schuldenaar < Lat. schuld < Lat. schuldeiser Hier is geen Latijnse term voor, want Romeinen gebruiken actiones


Door Brecht Warnez

o Overeenkomst = samentreffen van twee of meer wilsuitingen met het oog op het doen ontstaan, het wijzigen of het uitdoven van één of meer verbintenissen o Contract = een vorm van overeenkomst, enkel met oog op doen ontstaan van één of meer verbintenissen < Lat. contrahere: iets opdoen o Delict = onrechtmatige daad: iets verkeerd doen schade vergoeden (art. 138283 BW) 3.1.2.1

De Romeinse Classificaties

- Gaius: twee categorieën: contractus + delictum o ≈ onze contract + delict Contract: wegens wilsovereenstemming o Fundamenteel onderscheid, maar is beperkt Vb. pakje aannemen van postbode voor afwezige buur Geen contract of delict - Na-klassieke periode: derde categorie: ‘vuilbak’ (restcategorie) - Justinianus: opsplitsen restcategorie o Quasi-contract = contract niet door delict of wilsovereenstemming, en niets misdaan o Quasi-delict = min of meer onrechtmatige daad (‘reukje aan’) o Opmerking: Justinianus heeft voorkeur voor het getal vier: weinig logisch 3.1.2.2

Het Burgerlijk Wetboek van 1804

- BW van 1804: 5 categorieën o Contract o Delict o Uit de wet (vroegere quasi-delict) o Quasi-delict: overbodig Delict opsplitsen Delict: opzettelijk art. 1382 Quasi-delict onopzettelijk art. 1383 Praktijk: geen onderscheid met delict o Quasi-contract: overbodig - Evolutie van fout-aansprakelijkheid tot risicoaansprakelijkheid o Geen risicoaansprakelijkheid in classificatie BW - Verbintenissen enkel uit rechtsfeiten (delict, quasi-delict, quasi-contract) en meerzijdige RH (contract) o klopt niet: ook uit éénzijdige RH - Classificatie nog weinig gezag

3.2 Contractenrecht 3.2.1 Algemeen vs. bijzonder contractenrecht


Door Brecht Warnez

- Ontstaan in Vernunftrecht - Algemeen contractenrecht = rechtsregels die voor alle contracten gelden - Bijzonder contractenrecht = studie van elk afzonderlijk contract, waarbij dit gedefinieerd wordt en de diverse voor dit contract geldende regels behandeld worden - Anachronisme: RORE geen onderscheid o Altijd specifieke actiones per contract (bijzonder contractenrecht) 3.2.2 Algemeen contractenrecht 3.2.2.1

De wilsleer: het centrale punt

- Nu: wil van partijen centraal o RORE en ME - Opkomst sinds Vernunftrecht: nadruk op vrij en zelfstandig individu o Vrij om elk soort contract te sluiten (cfr. eigendom) o Louter theoretisch - Niet als principe in BW van 1804 - Opgekomen in 19de E - Is niet onbeperkt - Invloed op meeste delen verbintenissenrecht o Contractvrijheid o Geldigheidsvereisten o Interpretatie en uitvoering van contract o Gevolgen van contract voor 3en o Regeling om niet of gebrekkige uitvoering 3.2.2.2

Contractsuiting: formalisme consensualisme

3.2.2.2.1 Formele en materiële contractvrijheid - Formele contractvrijheid = vrijheid om contract te sluiten zonder bepaalde formaliteiten - Materiële contractvrijheid = vrijheid om nieuwe types contracten te creëren 3.2.2.2.2 Onderscheid formalisme consensualisme - Consensualisme: enkel wil o Formele contractsvrijheid: loutere wil volstaat o Hedendaags recht - Formalisme: iets meer o Variant: reële contracten = formaliteit is het overhandigen van de zaak o Geen formele contractsvrijheid 3.2.2.2.3 Voor de Romeinen - Primitieve maatschappij: formalisme


Door Brecht Warnez

3.2.2.2.4 Formalisme en consensualisme in RORE - Vier122 soorten contractus: o Contractus re123: formalisme (= reële contracten) Vb. bruikleen, bewaargeving, pandcontract o Contractus verbis124 O.a. stipulatio125 = contract dat ontstaat door mondelinge vraag van SE en overeenstemmend antwoord van SA met daarin herhaling van werkwoord van de vraag Weinig invloed op ons recht o Contractus litteris126: niet belangrijk o Contractus consensu127 (= consensuele contracten) Koop-verkoop, huur-verhuur, lastgeving en vennootschap - Alleen contractus consensu is consensueel, maar o Zijn belangrijkste contracten o Formaliteiten zijn licht Contractus re: enkel afgeven Contractus verbis: enkel zeggen o Indeling klopt niet: pacta128 Pacta in ruime zin = onze contracten (4 soorten) Met actio honoraria contractus: met actio civilis Onderscheid met contractus verdween snel Pacta in enge zin = pacta nuda (5e soort) Geen actio: niet veel aan Uitzondering: contractus innominati129 = wederkerig en een partij heeft prestatie al uitgevoerd, dan kan die van andere uitvoering eisen met actio ≠ hedendaagse onbenoemde contracten = contracten waarvoor geen wettelijke regeling bestaat (vb. leasing) 3.2.2.2.5 Het middeleeuwse gewoonterecht - Germanen: alleen formalisme 3.2.2.2.6 Het ius commune: van formalisme naar consensualisme

122 123 124 125 126 127 128 129

Merk opnieuw de fixatie van Justinianus voor het getal 4 op < Lat. contracten door een zaak < Lat. contracten door woorden Geen vertaling < Lat. contracten door geschrift < Lat. contracten door wilsovereenstemming < Lat. afspraken < Lat. onbenoemde contracten


Door Brecht Warnez

- Terugkeer consensualisme door o Canonisten: pacta quantumcumque nuda servanda sunt130 Gegeven woord heeft bindende gevolgen o Handelaars Formalisme is niet praktisch Handelaars vertrouwen elkaar - Verzet romanisten o Consensualisme als principe niet in CIC slecht argument o Niet ernstige personen Vb. dronkaard o Formaliteit is voordeel voor bewijs - Reactie op bezwaren o Canonisten: causa131 Een reden die rechtvaardigt dat het contract bindend is redelijk motief o Handel: formaliteit voor bewijs, niet voor geldigheid - Latere evolutie o Vernunftrecht: pacta sunt servanda132: causa is overbodig o Formaliteit voor bewijs = geschrift Want wildgroei formaliteiten 3.2.2.2.7 Het Burgerlijk Wetboek: de definitieve doorbraak van het consensualisme - Maar: o Geschrift als bewijs (art. 1341 BW) 1804: 150 frank (= nu: 60 000 €) Nu: 375 € Ook elektronische geschriften etc. o Causa is nodig 3.2.2.3

Voorwaarden geldig contract: nu

- Toestemming - Bekwaamheid - Geldig voorwerp - Geldige oorzaak (reeds behandeld) - Niet in het Romeins recht - Nietigheid: soorten o Relatieve nietigheid: schending privaat belang 130 131

132

< Lat. contracten, hoe naakt ook, moeten nageleefd worden Causa = titel (infra) Causa ≠ oorzaak: verkeerde vertaling in BW Opmerking: Heirbaut is tegen oorzaak, Claeys voor < Lat. overeenkomsten moeten nageleefd worden


Door Brecht Warnez

o Absolute nietigheid: schending algemeen belang o Verbintenissenrecht: meestal relatieve nietigheid 3.2.2.3.1 Toestemming - Reden voor bindend zijn contract is toestemming - Daarom, geen contract bij: o Geen toestemming o Gebrekkige toestemming: wilsgebreken Dwaling Bedrog Geweld (benadeling)133 3.2.2.3.1.1 Dwaling (error) - Dwaling134 = een vergissing (onvrijwillige voorstelling van de realiteit), waardoor men contract sluit - Leidt niet altijd tot nietigheid - Wanneer wel? o Romeinen Wel: Error in corpore135: vb. verkeerd huis gekocht Error in negatio136: vb. verhuurd i.p.v. verkocht Niet Error in nomine137: vb. over naam van slaaf Error iuris138: nemo ius ignorare censetur139 Ingewikkelder Error in pretio140 Enkel aanvaard als prijs hoger dan dat koper gedacht had Error in substantia141 Probleem: dwaling over eigenschappen Oplossing: Ulpianus: alleen als er over essentiële eigenschap dwaling is Maar: wat zijn essentiële eigenschappen?

133 134 135 136 137 138 139 140 141

Historisch gezien wel, nu niet meer in Belgisch recht Als je definitie van Claeys neemt, dan ook zijn definitie voor verschoonbaarheid nemen < Lat. dwaling over voorwerp van de koop < Lat. dwaling over aard van de RH (niet in boek) < Lat. dwaling over benaming < Lat. dwaling over het recht < Lat. eenieder wordt geacht de wet te kennen < Lat. dwaling over de prijs < Lat. dwaling over het wezen/eigenschap van de zaak


Door Brecht Warnez

o ME: vooral error in personam142 bij huwelijk o Vernunftrecht: vooral error in substantia Als over essentiëel element gaat voor dwaler Ruim criterium verdwijnen andere vormen van error o BW van 1804143 Andere visie op E.I.S. Overleven E.I.P. o Latere Belgische RS over E.I.S. Volgt opvatting Vernunftrecht Vereiste van verschoonbaarheid 3.2.2.3.1.2 Bedrog (dolus144) - Bedrog = elke list van een partij, waardoor deze haar tegenpartij ertoe brengt een contract te sluiten - Relatie met dwaling: bedrog impliceert dwaling o Vergissen door schuld van tegenpartij - Romeinen: geen nietigheid bij bedrog op zich o Bedrog enkel nietig, enkel als er dwaling inzit die tot nietigheid leidt o Wel rechtsmiddelen van praetor Uitgevoerd contract: actio doli Bedrieger tot betaling veroordelen + infamnia145 Contract nog niet uitgevoerd: exceptio doli Zolang tegenpartij geen actio instelt niet uit voeren Als wel actio exceptio doli Hoeft niet bij actiones bonae fidae146 - Bedrog na de Romeinen o Ius commune Dolus causam dans147: nietigheid Zonder bedrog zou je contract niet gedaan hebben Dolus incidens148: schadevergoeding Zou je wel gecontracteerd hebben, maar tegen andere voorwaarden o BW van 1804 volgt ius commune 3.2.2.3.1.3 Geweld (metus) 142 143 144 145 146 147 148

< Lat. dwaling over identiteit/statuut van een persoon Substantia ≠ substantie, ‘de zelfstandigheid van de zaak’: slechte vertaling door BW < Lat. 1. bedrog / 2. opzet < Lat. eerloosheid < Lat. actiones betreffende contracten te goeder trouw (infra) < Lat. bedrog dat een reden verschaft, hoofdbedrog < Lat. incidenteel bedrog, bijbedrog


Door Brecht Warnez

- Geweld = een gewelddaad of bedreiging die een partij ertoe brengt haar toestemming te geven - Romeinen o Duikt zeer laat op o Zeer moeilijk te krijgen: vergelijken met een superman o Geweld mag ook van een 3e uitgaan dwaling: zelf bedrog: ander - Ius commune: is milder (‘softies’) o Vergelijken met een normaal persoon o Rekening houden met individuele omstandigheden o Maar Geweld moet onrechtmatig zijn Eerbied voor ouders telt niet - BW van 1804: volgt ius commune - Later RS: uitbreiden begrip geweld o Ook druk door louter feitelijke omstandigheid 3.2.2.3.1.4 Benadeling (laesio) - Benadeling = verlies dat een partij bij een contract lijdt omdat eigen prestatie veel zwaarder is dan die van tegenpartij - Leidt niet altijd tot nietigheid: subjectief - Romeinen o Principe: geen nietigheid (recht voor rijken) o Uitzondering: Justinianus Door hoge belastingen boeren grond verkopen aan speculanten Regel: bij verkoop grond en benadeling van meer dan de helft Sanctie: nietigheid of volle prijs betalen Gebreken van dit systeem Niet bij huur Niet bij 51% Enkel onroerend goed - Germanen: nooit nietigheid - Ius commune o Kerk: niet misbruiken andermans zwakheid, gevolg: meer nietigheid Alle goederen ( onroerend) Beide partijen ( verkoper) Alle contracten ( koop) Als er geen iustum pretium149 149

< Lat. rechtvaardige/juiste prijs


Door Brecht Warnez

o Maar leidt tot discussie - 18 eeuw: kritiek moeilijk in praktijk o Eco: iets is waard, wat men er wil voor geven - BW van 1804: ± systeem van Justinianus o Art. 1674: meer dan 7/12 benadeeld (verkeerd begrijpen van Justinianus) - Later: terug uitbreiden o Door WG: door zwakke positie van mensen in ‘30 o Door RS: gekwalificeerde benadeling: zwakke positie + dit bewijzen de

3.2.2.3.2 Bekwaamheid 3.2.2.3.3 Geldige oorzaak - = de causa150 3.2.2.3.4 Geldig voorwerp - Voorwerp contract = verbintenis - Voorwerp verbintenis = prestatie - Er moet zijn o Een verbintenis o Voorwerp ervan moet geldig zijn Bepaald/bepaalbaar Mogelijk Impossibilium nulla obligatio est151 Geldt enkel op het moment van sluiten contract Soortzaken altijd mogelijk Geoorloofd - Niet geoorloofd door recht o Romeinen: onderscheid Leges perfectae152: strijdig met deze wetten nietig Leges minus quam perfectae153: strijdig met deze wetten straf voor overtreder Leges imperfectae154: strijdig met deze wetten geen nietigheid, geen straf Bij sluiten is contract geldig Bij niet uitvoeren en hiervoor actio instellen ander krijgt exceptio zodat hij niet moet uivoeren Bestaansreden leges minus quam perfectae Willen niet werken met perfectae door boete betalen er vanaf 150 151 152 153 154

Zie ‘3.2.2.2.6 Het ius commune: van formalisme naar consensualisme’ p. 69 < Lat. men kan niet verbonden zijn tot onmogelijke prestaties < Lat. volmaakte wetten < Lat. minder dan volmaakte wetten < Lat. onvolmaakte wetten


Door Brecht Warnez

Bestaansreden leges imperfectae Uit realisme: rijken houden zich toch niet aan Opkomst en triomf leges perfectae Vanaf principaat Nieuwe wetten perfectae Oude wetten blijven Vanaf dominaat Alle wetten perfectae o Ius commune: aanvankelijk leges perfectae o Later: meer flexibiliteit Suppletief recht Dwingend recht Louter dwingend recht: bescherming private belangen relatieve nietigheid Openbare orde: bescherming algemeen belang absolute nietigheid o Overgenomen in 1804 - Niet geoorloofd door moraal o Nood aan begrip goede zeden (boni mores) WG kan niet alles voorzien contractsvrijheid inperken door moraal o Romeinen verschil met nu Aanvankelijk: boni mores niet juridisch Voor censor, niet voor praetor Andere inhoud boni mores o Ius commune: principe voortbouwen o Variabele inhoud boni mores doorheen de tijd: 2 voorbeelden Pacta successoria155 Contract sluiten over erfenis die men hoopte van iemand die nog niet overleden was Romeinen en hedendaags recht: verboden ME en Moderne Tijden: vaak Pactum de quota litis156 Pleiter krijgt procent van de opbrengst als hij zaak wint RORE en later: gebruikelijk Ons recht: verboden niet in VS: contingent fee 3.2.2.4

Uitvoering en interpretatie

3.2.2.4.1 Uitvoering contracten - Romeinen 155 156

< Lat. bedingen over niet-opengevallen nalatenschap < Lat. bedingen over een aandeel in de opbrengst van een proces


Door Brecht Warnez

o Actiones stricti iuris157: enkel naar recht oordelen en uitvoeren o Actiones bonae fidei158: rekening houden met redelijkheid en billijkheid (goede trouw) o Maar: bij stricti iuris: men kan exceptio doli vragen Exceptie van fatsoenlijk handelen - Middeleeuwen o Voorkeuren kerk: altijd fatsoenlijk handelen o Vb. feodaal recht: vazal moet ter goede trouw zijn t.o.v. heer o Geen exceptio doli meer - Vanaf 16e E: verdwijnen onderscheid - BW van 1804: alle contracten moet men te goeder trouw uitvoeren 3.2.2.5

Wanprestatie

3.2.2.5.1 Inleiding - Wanprestatie o Wanprestatie = partij voert verbintenis niet behoorlijk uit en dat kan haar verweten worden o Problemen: 1 algemeen begrip of meerdere afzonderlijke begrippen? Niet uitvoeren Niet behoorlijk uitvoeren Niet tijdig uitvoeren Wanneer is er verwijtbaarheid? Vb. vrouw net dood en jij gaat dak niet repareren 3.2.2.5.2 Bij de Romeinen - Geen algemeen begrip, want geen algemeen contractenrecht - Wel de facto twee begrippen o Tekortkoming: niet + niet behoorlijk uitvoeren o Verzuim: niet tijdig uitvoeren 3.2.2.5.2.1 Tekortkoming voor CIC159 - Generieke verbintenissen + andere: genus non perit160: altijd verwijtbaarheid o Betalen van geld altijd generiek - Rest o Stricti iuris: altijd aansprakelijk voor dolus161 en voor culpa162 157 158 159 160

< Lat. actiones van strikt recht < Lat. actiones van goede trouw Andere structuur in boek < Lat. de soort vergaat niet


Door Brecht Warnez

o Bonae fidei: altijd dolus, soms culpa Aanvankelijk: dolus malus Bij alle contracten: aansprakelijk voor dolus malus163 Wanneer aan ander toebehoort, en je moet die aan andere geven: custodia164 Vb. ladder van buurman gebruiken Vooral gebruikt bij diefstal Uitzondering: vis maior165 ≠ schade door 3e Wanneer men verbintenis niet kon uitvoeren Is dus beperkt, daarom Later: ook culpa Bij custodia altijd culpa Logisch: opletten tegen dieven, dus ook voor rest aansprakelijk Bij dolus soms (utiliteitsbeginsel) Bij voordeel: aansprakelijk Bij nadeel: niet aansprakelijk Vb. ladder lenen aansprakelijk Vb. gratis bewaargeving niet aansprakelijk: je let er al gratis op 3.2.2.5.2.2 Tekortkoming in CIC - Generieke zoals voordien - Geen onderscheid stricti iuris en bonae fidei - Altijd aansprakelijkheid voor dolus en culpa - Graden van culpa o Culpa levissima166: als men niet uiterst zorgvuldig geweest is Geringe fout aansprakelijk o Culpa levis167 In abstracto: diligens pater familias168 Abstract model als referentiekader In concreto: diligentia quam suis169 Concreet model als referentiekader Welk is het zwaarst?170 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170

< Lat. opzettelijke fout < Lat. nalatigheid < Lat. kwaad opzet < Lat. bewaking, bewaring < Lat. overmacht < Lat. allerlichtste fout < Lat. lichte, normale fout < Lat. de goede/zorgvuldige huisvader ( nu: bonus pater familias) < Lat. zorgvuldigheid als voor eigen zaken Examenvraag: wat is voor jou het best? En waarom?

78 Tweede Deel: Intern recht Voor sloddervos in abstracto zwaarst Voor pietje precies in concrete zwaarst o Culpa lata171 Enkel grove fout aansprakelijkheid o Schema

- Dolus > Culpa > Vis maior - Maar o Terminologie vaak niet-Romeins o En heeft soms verschillende betekenissen o Gradatie (schema) omvat niet alles - Imperitia172 3.2.2.5.2.3 Verzuim - Begrip mora debitoris173 - Is een feitenkwestie: rechter beslist, SA aansprakelijk… o Bij interpellatio174 o Soms ook zonder interpellatio: mora ex re175 Vb. trouwkleed leveren na trouwfeest - Gevolgen verzuim: altijd aansprakelijk o Ook al is er overmacht 3.2.2.5.3 In het ius commune en het BW - Het begrip wanprestatie 171 172 173

174 175

< Lat. grove fout < Lat. onervarenheid (niet in boek) < Lat. verzuim van de SA mora creditores behandelen wij niet < Lat. ingebrekestelling < Lat. verzuim uit de zaak zelf (bron: internet)

Door Brecht Warnez


Door Brecht Warnez

o Ius commune: vermenging tekortkoming en verzuim Dus én culpa én interpellatio eisen o Gevolg: BW 1 begrip wanprestatie Fout die na ingebrekestelling tot sancties kan leiden - Wanneer verwijtbaarheid? o Bij fout: Veronderstelt nu schuld Invloed canonisten: < zonde In principe = culpa levis in abstracto Er zijn andere aansprakelijkheidsgraden (vb. dier, krankzinnige) o Afwezigheid overmacht Overmacht: afwezigheid van fout - Specifieke problemen o Interpellatio Ius commune: soepel: dies interpellat pro homine176 Vervaldag moet in contract staan BW: niet aanvaard, tenzij uitzondering Altijd deurwaardersexploot vereist o Clausula rebus sic stantibus177 RORE: contract altijd uitvoeren, ook al veranderen omstandigheden Vb. jij verliest veel geld, want veel aandelen Belang in ius commune: in elk contract stilzwijgend clausula rebus sic stantibusregel Enkel uitvoeren als omstandigheden niet veranderen Verval in 18e E, niet in BW Terugkeer in de 20ste eeuw in Duitsland Niet via stilzwijgend beding, maar via goede trouw Moet via rechterlijke macht: aanpassen of ontbinden van contract 3.2.2.5.4 Gevolgen wanprestatie (hedendaags recht) - Alle contracten: gedwongen uitvoering o In natura o Bij equivalent o Bij beide: moratoire schadevergoeding178 o Geleden verlies + gederfde winst - Wederkerige contracten o Ontbinding door rechter o Zelf niet presteren 176 177 178

< Lat. een vervaldag stelt in gebreke in plaats van een mens < Lat. de clausule dat de zaken onveranderd moeten blijven Interesten verschuldigd voor een achterstal van betaling (bron: internet)


Door Brecht Warnez

3.2.2.5.4.1 Gedwongen uitvoering - Romeinen179: in principe bij equivalent: vraag hoeveel? o Actiones betreffende incertum180: id quod interest181 Actiones stricti iuris: marktwaarde Actiones bonae fidei: damnum emergens182+lucrum cessans183 o Justinianus: altijd systeem van damnum emergens + lucrum cessans - Ius commune o Bij voorkeur in natura: wat als ander niet wil? Nemo praecise ad factum cogi potest184 Wel druk uitoefenen: vb. gijzelen, dreigen met moord o Bij equivalent: ontwikkelen theorie over voorzienbaarheid schade Verdwijnen geld in Europa meer in natura - BW van 1804: sluit aan bij ius commune o In natura, anders dwingen o Dwang niet meer zelf - 1980: vernieuwing: dwangsom o Dwangsom = bijkomende veroordeling tot betaling van een geldsom die rechter uitspreekt, voor het geval iemand zou weigeren een veroordeling uit te voeren o Strijdig met de nemo praecise-regel? Nee: indirecte druk o Opm.: hoort thuis in BW, staat in Ger.W. 3.2.2.5.4.2 Ontbinding - Romeinen: in principe niet o Enkel als uitdrukkelijk in contract o Uitz. benadeling - Middeleeuwen: in principe wel onder invloed o Canonisten: frangenti fidem fides frangatur eidem185 Stilzwijgend beding in elk contract o Feodaal weerstandsrecht = als heer contract niet nakomt t.o.v. vazal, mag vazal in opstand komen o Basis o Beperking in BW: tussenkomst rechter vereist

179 180 181 182 183 184 185

Gaan uit van formula-procedure < Lat. een onbepaald iets < Lat. dat wat in zijn belang is < Lat. geleden verlies < Lat. gederfde winst < Lat. niemand kan zonder omwegen tot een handelen gedwongen worden < Lat. men moet zijn woord niet houden, tegenover iemand die zelf zijn woord niet houdt


Door Brecht Warnez

3.2.2.5.4.3 Exceptio non adimpleti contractus186 - Romeinen: soms - ME: altijd - BW: in de praktijk ook altijd o Staat niet in contract 3.2.2.6

Uitdoven verbintenis

3.2.2.6.1 Inleiding - Uitdoven = beëindigen - Situaties o Met voldoening187 SE Normale geval: betaling Andere gevallen o Zonder voldoening SE Vb. kwijtschelding, verjaring, overmacht, nietigheid, ontbinding, verbreking 3.2.2.6.2 Betaling (solutio) - Betaling = prestatie verrichten wat verschuldigd is o Niet enkel geven van geld - Principes: RORE ≈ ons recht o Betaling door een derde Principe: toegelaten (intuitu pecuniae188) Maakt niet uit wie betaalt Uitzondering: niet toegelaten (intuitu personae189) Vb. schilderij maken o Betaling aan een derde: in principe niet (logisch) 3.2.2.6.2.1 Mora creditoris190 - Begrip: SE weigert betaling te aanvaarden - Gevolgen: enkel dolus o Blijft verbonden o Enkel aansprakelijk voor dolus - Consignatie o RORE: enkel voor geld 186 187 188 189 190

< Lat. exceptie van het niet-nagekomen contract (geen term van Romeinen) Voldoening als ‘tevreden zijn’ < Lat. gericht op het geld < Lat. gericht op persoon < Lat. verzuim van schuldeiser Staat niet in boek!


Door Brecht Warnez

In verzegeld ‘iets’ geld stoppen, en dan in tempel of overheidsgebouw deponeren Gevolgen Geen interesten mogelijk Bewijs dat je willen presteren hebt o Niet geregeld in 1804: vergeten o Wel kas voor consignatie Te ingewikkeld en slecht geregeld 3.2.2.6.2.2 Voldoening zonder betaling191 - Vb. confussio192: beiden SA en SE doven uit o Vb. schuld t.o.v. ouders + erven 3.2.2.6.2.3 Uitdoving zonder voldoening193 - Overmacht - Tenietgaan contract o Nietigheid, ontbinding o Eenzijdige verbreking (opzegging) bij contracten voor onbepaalde duur Hedendaags recht: niet abrupt (mededeling + termijn) RORE: mag wel - Kwijtschelding o SE verzaakt aan zijn recht om prestatie te vorderen o Aanvankelijk formeel, later informeel Formeel: op weegschaal leggen (koper, brons etc.) om te betalen Later: symbolisch 1 muntje op leggen Ook bij kwijtschelding Nog later: niet meer nodig 3.2.2.7

Vertegenwoordiging en lastgeving

3.2.2.7.1 Inleiding - Vertegenwoordiging = RH van ene persoon (vertegenwoordiger), maar gevolgen voor een andere persoon (vertegenwoordigde) - Belang - Voorwaarden: vertegenwoordiger moet: o Volmacht hebben + volmacht respecteren Volmacht door Wet (vb. ouders) Rechterlijke beslissing (vb. voogd) 191 192 193

Staat niet in boek! < Lat. schuldvermenging Staat niet in boek!


Door Brecht Warnez

RH (vb. lastgeving) Lastgeving = contract waarbij ene partij (LG) de andere (LH) ermee belast, in zijn naam en voor zijn rekening een RH te verrichten o Optreden in naam van vertegenwoordigde Historisch gezien vereist Vandaag niet altijd meer vereist - ≠ beding ten gunste van derde o Beding ten gunste van derde = beding in een contract, waardoor een partij (bedinger) voor eigen rekening en in eigen naam van de andere partij (belover) een voordeel bedingt ten behoeve van een derde, die verder niets met het contract te maken heeft Vb. tourné général: tussen barman en persoon A Anderen niets mee te maken, maar wel voordeel Barman moet rechtstreeks aan anderen geven, anders: schenking o Verschil met vertegenwoordiging: Kan ook negatief zijn Vb. huis verkopen negatief: huis kwijt beding: altijd ten gunste enkel rechten, geen plichten In naam en voor rekening van beding: in eigen naam en voor eigen rekening 3.2.2.7.2 Bij de Romeinen - Geen onderscheiden tussen vert. en beding: voor beide: nemo alteri stipulari potest194 o Vert. en beding nooit toegelaten - Gevolg: andere opvatting over lastgeving o Verschil met onze lastgeving Geen vertegenwoordiging Lastgeving altijd in eigen naam en voor eigen rekening Vb. LH koopt een boek, nog niet van LG, pas bij afgeven Altijd om niet Loon is verboden Reden: jurisprudentes zijn rijk geld niet belangrijk Maar: soms moreel verplicht honorarium195: geen actio Voor dokters, leraars en pleiters Later: wel verhaal in de cognitio extraordinaria Dus hypocrisie: doen alsof het gratis is Feitelijke + rechtshandelingen onze lastgeving: enkel RH

194 195

< Lat. niemand kan bedingen voor een ander < Lat. eergeld


Door Brecht Warnez

- Slavernij als substituut voor vertegenwoordiging196 o Rijken via slaven, armen via zoons o Verkrijgen van rechten (soort orgaantheorie) Rechten automatisch voor meester Slaaf moet naam meester niet vermelden, en meester ook niet op hoogte stellen o Aansprakelijkheid van meester Meester niet altijd aansprakelijk logica Enkel bij actiones adiecticiae qualitatis197 Actio quodiussa: slaaf/zoon heeft uitdrukkelijk toegestemd Actio de peculio et de in rem verso198 Eerst naar voordeel meester/vader kijken, dan naar peculium Vb. strijdwagen gekocht voor meester (1000 €) slaaf 1000 € aan meester vragen Wordt berekend volgens litis contestatio als slaaf per total rijdt: meester geen voordeel meer overschot kun je van slaaf vorderen (als er nog nodig is) 3.2.2.7.3 Na de Romeinen - Geen slavernij, dus wel vertegenwoordiging o Ofwel nemo alteri stipulari-regel enkel bij beding ten gunste van derden o Ofwel nemo alteri stipulari-regel verdwijnt die - Gevolgen o Andere visie op lastgeving Lastgeving: contract waarin iemand aan ander vertegenwoordigingsbevoegdheid geeft Enkel RH Loon nu wel mogelijk: Na enig verzet Ook zo in BW BW: verwarren met vertegenwoordiging Vertegenwoordiging staat niet in BW 3.2.2.8

Beding ten gunste van 3e199

- Trakteren op café bij Romeinen 196

197 198 199

Geldt de facto eigenlijk ook voor filii familias, maar laatste kan wel verplichtingen op zich nemen Maar tegen filius vorderen heeft weinig zin, want vaak geen eigen vermogen Staat niet zo uitgebreid in boek! < Lat. actiones betreffende een toegevoegde hoedanigheid (nl. die van meester/vader) < Lat. actio betreffende het peculium of het voordeel Staat niet in boek!


Door Brecht Warnez

o Nemo alteri stipulare-regel, maar Drinken met slaven/zoon: pint voor slaaf/zoon is eigenlijk pint voor u (juridisch) Geen probleem Oorsprong betekenis: procedurele: nemo stipulare dari200 potest Hangt samen met formula-procedure Je moet kunnen berekenen welk financieel voordeel je krijgt kun je niet met pint Formula-procedure verdwijnt zou ook moeten verdwijnen Maar: regel blijft materiële regel Uitwegen: Schenking: eerst alle pinten voor u, en dan uitdelen Strafbeding: “per pint dat je niet geeft, moet je aan mij 100 €” financieel voordeel Beloven: pint beloven juridisch gebonden ( schadevergoeding) financieel voordeel - Trakteren in ME: is zelfs formaliteit (als bewijs) - Trakteren in BW van 1804: opnieuw nemo alteri stipulare-regel o Omweg via schenking werkt niet: materiële akte nodig o Strafbeding + zelf verbinden: niet meer toegepast sinds WO II, want niet in BW en vergeten o Art. 1121 BW: voorwaarde van een beding dat men voor zichzelf maakt Dus steeds zelf meedrinken: je moet er zelf voordeel mee hebben praktijk: gebeurt veel - Trakteren in Ned: geen probleem 3.2.3 Bijzonder contractenrecht 3.2.3.1

Inleiding

- Bijzonder contractenrecht = bestudeert afzonderlijke contracten en vooral de specifiek voor dit contract geldende regels - Niet alle bijzondere contracten worden behandeld - Reeds behandeld: lastgeving 3.2.3.2

Stipulatio201

- Stipulatio = vormelijk contract waarbij formaliteit bestaat uit rituele formule o Nl. het herhalen van het werkwoord uit de vraag - Kenmerken o Mondeling o Plechtig: niet overdrijven 200 201

< Lat. gegeven wordt Staat niet in boek en niet op slides Zie ook ‘3.2.2.2.4 Formalisme en consensualisme in RORE’ p. 68


Door Brecht Warnez

o Voordelen Uitsluiten twijfel: geen twijfel over als je akkoord bent Past in toenmalige mentaliteit o Nadelen: Sterk formalistisch: moet exact geformuleerd zijn, ook al is de bedoeling er Geen bewijs achteraf ( geschrift) - Latere evolutie: verschriftelijking o Aanvankelijk: geschrift = bewijs Op papier zetten dat er mondelinge stipulatio geweest is o Later: geschrift = stipulatio Cautio = direct op schrift, niet meer mondeling - Belang o Romeinen: zeer groot door gesloten systeem van contracten Je kan er alles mee doen o Later: geen invloed, tenzij Causa Strafbeding (stipulatio poenae) 3.2.3.2.1 Strafbedingen - Strafbeding = men voorziet wat er moet betaald worden bij wanprestatie - Voordelen - Probleem: overdreven strafbeding o Vb. 1 appel, als je het niet brengt: 100 000 € 3.2.3.3

Lening

3.2.3.3.1 Inleiding - Lening = contract waarbij een persoon (uitlener) aan andere (ontlener) het tijdelijk gebruik van een zaak afstaat - Commodatum202 = na gebruik of op het overeengekomen tijdstip moet de ontlener zaak zelf teruggeven aan uitlener o Vb. ladder buur - Mutuum203 = na gebruik of op overeengekomen tijdstip moet ontlener niet geleende zaak, maar gelijkwaardige zaak teruggeven o Vb. geld - Voornaamste discussiepunt: intrest o Idee mpij: “arbeid moet geld opbrengen, niet geld moet geld opbrengen” o Uitgesloten bij commodatum o Mogelijk bij mutuum, maar: 202 203

< Lat. bruikleen < Lat. verbruikleen


Door Brecht Warnez

Soms verboden Soms beperken op het tarief - Verschil met huur o Bruikleen: gratis o Verbruikleen: niet zaak zelf teruggeven 3.2.3.3.2 Romeins recht - Interest is toegelaten, maar: o Afzonderlijke stipulatio is vereist o Tarief is beperkt: geen usura204 Tarief varieerde Reeds in Twaalf Tafelen 3.2.3.3.3 Na de Romeinen: kerkelijk intrestverbod - Reden: alleen eerlijke arbeid mag geld opbrengen - Sancties o Nietig contract o Zelfde straf als diefstal (nl. galg of levend begraven) - Rem op economisch leven vanaf 1100, daarom o Regel: geen geld lenen aan mensen van eigen geloof lenen bij joden o Verbod omzeilen: bv. contractus mohatrae205 Verkoop onder beding van werderinkoop tegen een hogere prijs - Toenemende druk erop vanaf 16de eeuw o Protestantisme Centrum protestantisme = centrum banken Genève o Vernunftrecht: contractvrijheid 3.2.3.3.4 Franse revolutie en BW - Franse Revolutie + BW: afschaffing intrestverbod - Maar al vlug terug ingevoerd o Door Napoleon zeer weinig 5 % voor privépersoon 6 % voor onderneming - 1865: terug afgeschaft, maar woeker is wel verboden in strafrecht o Is gewoontemisdrijf 1 keer is geen probleem - Jaren ’30: invoeren van een speciale benadeling - Terugkeer in Islamwereld: ‘halal’bankieren206, nl. alternatieve financiering 204 205

< Lat. woekerinterest Geen vertaling


Door Brecht Warnez

o Huurkoop i.p.v. koop met hypothecaire lening Bank koopt huis, jij huurt, na termijn betaal jij resterend bedrag Inspelen op inflatie Nadeel: als je vroeger uit huis moet dan termijn o Risicokapitaal i.p.v. lening Geen lening geven, maar bank wil aandelen 3.2.3.4

Huur

3.2.3.4.1 Vroeger ruimer dan nu - 3 contracten o Huur = contract, waarbij ene partij (verhuurder) aan andere (huurder) het tijdelijk genot van een zaak belooft tegen een prijs Genot eigendom Prijs belooft bruikleen o Aanneming = contract, waarbij ene partij (opdrachtgever) andere partij (aannemer) tegen forfaitaire prijs met bepaald werk belast dat deze in volle onafhankelijkheid zal uitvoeren Onafhankelijk: geen ‘nine to five-job’ arbeidscontract Forfaitaire prijs Ofwel vaste prijs voor gehele werk Ofwel via beste waarbij bedrag voor materialen en werklonen vast staat Niet enkel bouw- en wegenwerken! Ook advocaat die pleit, studiebureau voor ingenieurs… o Arbeidscontract = contract, waarbij ene partij (WN) arbeid verricht voor en onder het gezag van andere partij (WG) tegen loon Onder gezag aanneming - 3 of 1 o Bij ons 3 contracten: bij de Romeinen 1: locatio-conductio207 o Termen locare en conducere208 Locator: verhuurder, WN, opdrachtgever Conductor: huurder, WG, aannemer o Actiones Actio locati: als locator niet betaalt (aanneming) Actio conducti: als conductor niet betaalt (huur en arbeidscontract) o Verschillende situaties: dus steeds goed opletten - Ius commune 206 207 208

Naam voor Islamitische bankieren < Lat. huur-verhuur Locare < Lat. plaatsen, ter beschikking stellen Conducere < Lat. meenemen


Door Brecht Warnez

o Rechtsgeleerden: geen onderscheid praktijk o Daarom: later toch onderscheid Prof. Voet Locatio/conductio rei209 = huur Locatio/conductio operarum210 = arbeidscontract Locatio/conductio operis faciendi211 = aanneming Rest ius commune Locatio/conductio rei = huur Locatio/conductio operae212 = arbeidscontract en aanneming Nadelen van deze indeling - BW van 1804 o Neemt minst verfijnde indeling over: Huur van een zaak Huur van werk o Later: opsplitsen huur van werk: geen verband met Voet o Belang Hedendaags recht Romeins recht: driedelige termen niet-Romeins 3.2.3.4.2 Soorten huur in enge zin213 - Verder opdelen door gewoonterecht o Aanvankelijk (vroege ME): geen huur ↓ economie Andere systeem: onroerend goed cijnsgoederen214 Verschil met huur Eeuwigdurend gaat over per erfenis Vast bedrag per jaar: geldwaarde ↓ o Vanaf 1100 terugkeer huur: eerst voor grote domeinen o Onderscheid Huur: niet voor landbouwdoeleinden (vb. huishuur) Pacht215: wel voor landbouw (vb. landpacht, veepacht) o Overgenomen in BW - Evolutie sinds BW: zwakke positie huurder, daarom bescherming huurder o Landpacht

209 210 211 212 213 214 215

< Lat. huur/ verhuur van een zaak < Lat. huur/ verhuur van een arbeidskracht < Lat. huur/ verhuur van doen van een werk < Lat. huur/ verhuur van een werk Deze indeling is anachronistisch Zie ook ‘2.3.2.7.2 De terugkeer van eigendom’ p. 45 < Pactum

90 Tweede Deel: Intern recht Achtergrond: landbouwers als belangrijke drukkingsgroep Pachtwet (’69) Goed gemaakte wet Door boeren zelf boer krijg je niet meer van je grond o Handelshuur o Woninghuur Enkel voor hoofdverblijfplaats Niet voor 2e woning je bent niet meer zwak Vroeger bescherming door: Wetten over detailpunten Bepalingen van dwingend recht in gemeenrecht 1991: woninghuurwet 3.2.3.4.3 Verplichtingen partijen - Verplichtingen verhuurder o Ter beschikking stellen zaak o Onderhoud o Vrijwaring: huurder moet ongestoord genot hebben o Later vergelijkbaar - Verplichtingen huurder o Betalen o Voor zaak zorgen o Zaak teruggeven bij einde huur o Later: vergelijkbaar, maar: Verplichting te stofferen: meubels in huis zetten Zodat huisbaas beslag kan op leggen Beperkingen op de huurprijs Met indexatie 3.2.3.4.4 Bescherming huurder - RORE weinig bescherming huurder - Opzegging o Bepaalde tijd (hedendaags recht ≈ RORE) Niet nodig, maar: relocatio tacita216 Gebruikelijke termijn: RORE: lustrum (5 jaar) Bij ons: 3-6-9 o Onbepaalde tijd Bij ons: opzegging en opzegtermijn 216

< Lat. stijlzwijgende verlenging

Door Brecht Warnez


Door Brecht Warnez

RORE: elk moment en abrupt - Verkoop gehuurde goed (huizen) o RORE: emptio tollit locatum217 Nieuwe eigenaar niets met huur temaken Huurder enkel actio conducti tegen verhuurder o Ius commune: koop218 breekt geen huur gaat ver o Hedendaags recht: voorwaarden Principe: moet ‘vast’ staan, koper moet weten dat er huur is o Recht huurder ≠ zakelijk recht Nu: wel vorderingsrecht tegenover koper vervaging grenzen - Reden voor verschil Rome en nu o Geen belangroepen o Juristen komen uit hogere kringen (rijk) 3.2.3.4.5 Aanneming en arbeidscontract - Aanneming o Juridisch weinig problemen o praktisch: ↑ problemen op vb. bouwwerf - Arbeidscontract o Vooral belang vanaf 2de helft 19de eeuw: ontwikkeling arbeidsrecht Door industrialisatie o Zie keuzevak sociaal-economische rechtsgeschiedenis in masters 3.2.3.5

Borgtocht219

- Belang persoonlijke zekerheden vroeger o Collectieve aansprakelijkheid = als SA niet presteert kan je iedereen van die groep aanspreken o Borgtocht: hedendaagse borg = iemand die ertoe verbindt om te presteren als SA dat niet doet - Bij de Romeinen: fideiussio220 o Beneficium divisionis221: als er meerdere borgen van elk zijn deel vragen Vb. 4 borgen elk ¼ o Beneficium excussionis222: SE kan borg pas aanspreken nadat hij SA aangesproken heeft borg is subsidiair 217 218 219 220 221 222

< Lat. koop breekt huur Met koop wordt elke vervreemding bedoeld Staat niet in boek! Niet te vertalen < Lat. voorrecht van schuldsplitsing < Lat. voorrecht van uitwinning


Door Brecht Warnez

- Middeleeuwen: invloedborg o Doel: iemand die er kan voor zorgen dat SA toch betaalt Vb. heer o Belang Constitutioneel recht Vb. Vlaamse Keuren: topedelen stonden borg voor Graafschap Vlaanderen wanneer hij rechten niet respecteert: heren staan aan kant van volk Verdragsrecht o Verband met de gijzeling o Is persoonlijk - Huidige borg o ME: keert terug o 16de eeuw: breekt o Code Civil: enkel Romeinse borg

3.3 Quasi-contracten223 3.4 Delicten en quasi-delicten 3.4.1 Delicten en quasi-delicten bij de Romeinen 3.4.1.1

Het begrip delictum

- Gaius: verbintenissen uit contractus + delictum - Handelen o Tegen recht o Tegen zorgvuldigheidsnorm - Belang - Verschillen tussen delictum en onrechtmatige daad o Delictum is ruimer Delicta omvatten Delicta privata224: privaat belang Vb. diefstal: zelf tegen optreden, maar ook boete niet voor staat Aanvankelijk ook moord Delicta publica225: algemeen belang Geen verbintenissen ontstaan voor privé-personen Onrechtmatige daad: omvat enkel de delicta privata226 o Delictum (privatum) is gericht op boete Hedendaags recht: OD227: altijd schadevergoeding, soms straf (bij strafbaar feit) 223 224 225 226

Niet kennen < Lat. private misdrijven < Lat. publieke misdrijven Vanaf hier wordt onder delictum altijd delictum privatum bedoeld


Door Brecht Warnez

RORE: Delictum: altijd straf (poena) Reden: oorsprong delicta: wraakneming niet goed voor mpij Gevolg: wraak kon je afkopen, later verplicht afkopen Grote van straf blijkt uit tarieven Soms ook schadevergoeding Praktijk: onderscheid onbelangrijk o Delictum: geen algemeen principe Hedendaags recht: OD: algemeen principe: door uw fout veroorzaakte schade vergoeden (art. 1382-83 BW) Algemeen principe: uiting van ontwikkeld recht RORE: geen algemeen principe Wel: verschillende delicta Gevolg: geen delict = geen straf Niet elke OD brengt sanctie mee Vb. Engelse torts228 3.4.1.2

Actiones bij delict

- Soorten actiones o Actiones poenales229 o Actiones reipersecutoriae230 o Actiones mixtae231: omvat Schadevergoeding: 1x waarde Boete: rest - Kenmerken poenale en gemengde actiones o Passief onovererfbaar: enkel tegen dader, niet tegen erfgenamen o Bij meerdere daders: onbeperkte cumulatie Vb. 5 daders alles x 5 o Actio noxalis (infra) o Poenale + reipersecutoire: kan o Gemengde + reipersecutoire: kan niet - Belangrijkste delicten o Furtum232 o Damnum iniuria datum233 o Iniuria234 227 228 229 230 231 232 233 234

OD = onrechtmatige daad < Eng. onrechtmatige daad < Lat. actiones gericht op een boete < Lat. actiones gericht op schadevergoeding < Lat. gemengde actiones < Lat. diefstal < Lat. schade toegebracht door een onrechtmatige daad < Lat. bewust krenken van een andere persoon


Door Brecht Warnez

Furtum

- Diefstal (nu) = bedrieglijk wegnemen van andermans roerende235 zaak - Ruimere betekenis in RORE o Ook vb. heling Opzettelijk en heimelijk toe-eigenen van andermans zaak o Ook ongeoorloofd gebruik Vb. ladder 5 seconden wegnemen o Ook wegnemen eigen zaak Uit bezit van iemand van iemand die deze door usucapio aan het verkrijgen was of pandhoudende SE is Vb. SE heeft bezitspand en dit terugnemen voordat schuld betaald is - Actio furti: onderscheid o Furtum manifestum236: waarde gestolen zaak x 4 o Furtum nec manifestum237: waarde gestolen zaak x 2 o Reden voor verschil: bij heterdaad woede veel groter - Combinatie mogelijk met reipersecutoire actio o Zaak zelf of schadevergoeding eisen - Evolutie o Furtum is delicta privata o Steeds meer diefstal als delicta publica 3.4.1.4

Damnum iniuria datum238 (= lex Aquilia239)

- 286 v.C.240 o Is eigenlijk plebisciet o Maar: Lex Hortensia (287 v.C.): plebiscieten worden leges - Belang o Art. 1382 BW is hiervan afgeleid o Cfr. ‘aquiliaanse vordering’ bij extracontractuele aansprakelijkheid - Inhoud o Eerste paragraaf: doden slaaf of viervoetig vee o Derde paragraaf: verbranden, breken, vernielen zaken - Tekstproblemen o Paragraaf 2: hebben we niet o Originele tekst hebben we niet - Uitbreiden door: 235 236 237 238 239 240

‘Roerend’ staat niet in BW, een fout < Lat. diefstal bij betrapping op heterdaad < Lat. diefstal bij geen betrapping op heterdaad < Lat. schade toegebracht door onrechtmatige daad De wet die damnum iniuria datum invoerde Datum kennen


Door Brecht Warnez

o Interpretatie wet: ‘vernielen’ ruimer interpreteren elke vorm van beschadiging o Praetor: praetoriaanse actiones: onderscheid niet zo belangrijk Bepaalde gevallen die niet in onder lex Aquilia, maar toch actio legis Aquiliae - Elementen o Damnum ≈ schade o Iniuria ≈ fout o Datum ≈ oorzakelijk verband o Daarnaast ook: boete onze OD o Cfr. onze 3 toepassingvoorwaarden voor art. 1382 BW 3.4.1.4.1 Damnum - Damnum: welke schade niet elke schade o Damnum in corpus datum241 Zaakbeschadiging: altijd Schade betreffende een zaak: uitzonderlijk Niet zaak zelf, maar wel schade die verband houdt met zaak Vb. iemand zet hondenhok open hond zelf niet beschadigd Enkel geldig als slaaf gaat lopen Recht van rijken Morele schade: nooit o Verwonding of doodslag van vrije personen Geen LA: dieren, slaven en andere zaken Redenen: Men is geen eigenaar van zijn lichaam Liberum corpus nullam recipit aestimationem242 Nonsens slaaf op markt Uitzonderingen Zoon onder patria potestas Geen schadevergoeding Wel dokterskosten en vergoeding voor verloren arbeid Aan patria potestas Slaaf bij vergissing Maar: is beperkt 3.4.1.4.2 Iniuria - Betekenis: handelen zonder recht, vb. niet bij

241 242

< Lat. schade aan het lichaam toegebracht De waarde van het lichaam van een vrije kan niet in geld worden uitgedrukt


Door Brecht Warnez

o Zelfverdediging o Machtiging overheid o Noodzaak Vb. huis in brand en snel afbreken o Toestemming (volenti non fit iniuria243) Vb. worstelen en andere sterft - Aanvankelijk enkel bij dolus o Vb. takken afzagen van boom en valt op hoofd van slaaf Aanvankelijk niet aansprakelijk o Later: ook bij culpa (levissima) Levissima streng beoordeeld 3.4.1.4.3 Datum - Begrip causaliteit: gedrag moet oorzaak zijn van schade - Nu: veel theorievorming - RORE: geen theorievorming o Interesseerde Romeinen niet o Meestal duidelijk: contact lichaam met beschadigde zaak Maar: vb. bal smashen tegen scheermes en keel overgesneden toch aansprakelijk 3.4.1.4.4 Boete - Twee tarieven o Paragraaf 1: hoogste waarde van voorafgaande jaar Vb. 10 maanden geleden 2 benen kwijt waarde van ervoor o Paragraaf 3: hoogste waarde van laatste 30 dagen - Interpretatieproblemen o Waarde: ook financiële gevolgen o Voorafgaande jaar: uitgangspunt? o 30 dagen: Vroeger: voor schadeverwekking Nu: na schadeverwekking: redenen - Omvat schadevergoeding: gemengde actio o Vooral duidelijk bij veroordeling: dader veroordeeld tot dubbele Schade + boete Opm.: als je bekent bij praetor 1 keer betalen 3.4.1.5

Iniuria244

- Vult lacune LA245 op 243 244

< Lat. men doet geen onrecht aan iemand die het wil Als afzonderlijk delict, niet als toepassingsvoorwaarde bij LA


Door Brecht Warnez

o LA: enkel over onvrijen o Iniuria: ook over vrijen - Oorsprong in 12 Tafelenwet - Later volledig herwerken door praetor o Geen vast tarief meer: rijken slaan mensen voor ‘fun’ hebben toch geld genoeg o Veralgemenen - Gevallen van iniuria o Opzettelijke verwonding vrije o Beledigend optreden Laster: luidop in menigte kwaadspreken Stalking: andere belagen om oneerbare voorstellen te doen prostituee: herkennen door korte rok Aantasting eer Slaan of folteren andermans slaaf Vb. andermans slaaf castreren geen LA want gecastreerde slaaf is duurder - Actio iniuriarum o Toepassingsvoorwaarden Niet respecteren van andermans persoonlijkheid Manier die strijdig is met goede zeden Animus iniuriandi246: met dolus o Ook actief onovererfbaar: zuiver poenaal - Schade door FIFA247 en slaven o Noxalis deditio = slachtoffer moet meester/vader keuze laten Ofwel schadevergoeding aan slachtoffer Ofwel zoon/slaaf overleveren aan tegenpartij o Gaat ver bij FIFA: verwijt: rechtstreeks vorderen o Blijft bestaan bij slaven 3.4.1.6

Quasi-delicten

- Plaats in het verbintenissenrecht van quasi-contracten en quasi-delicten: “vuilbak” - Onderscheid tussen beide - Belangrijkste o Actio de deiectis vel effusis248 Belang: gewoonte afval vanuit huis op straat gooien Eigenaar aansprakelijk, niet degene wie smijt o Actio de posito vel suspenso249

245 246 247 248 249

LA = lex Aquilia < Lat. bedoeling om te kwetsen FIFA = filius familia < Lat. actio betreffende weggesmeten of uitgegoten zaken < Lat. actio betreffende het geplaatste of opgehangene


Door Brecht Warnez

Belang: als iets van gebouw valt - In beide gevallen: geen culpa risico-aansprakelijkheid/foutloze extracontractuele aansprakelijkheid - Risico-aansprakelijkheid o Quasi-delicten: aansprakelijk wegens controle over risico-factor o Ook in andere gevallen Schade door dieren Wilde dieren Vroege RORE: op dier wreken Gedomesticeerderde dieren Noxae deditio250: dier aan hem overgeven via actio noxalis Enkel aansprakelijk als dier tegen zijn aard handelde Schade door FIFA of slaven Ook Noxae deditio251 3.4.2 Gewoonterecht 3.4.2.1

Vroege ME

- Primitief o Vb. dieren als mensen behandelen - Collectieve aansprakelijkheid o Handelaars o Vete Voor elke schade zonder onderscheid of proportionaliteit Mogelijkheid tot afkopen (vaste tarieven) 2/3 naar familie 1/3 naar koning 3.4.2.2

Hoge en late ME

- Vanaf jaar 1000 vete onder druk o Redenen vooral: vete negeert algemeen belang o Gevolg: maatschappelijke ontwrichting - Daarom: overheidsoptreden, gevolg onderscheid o Misdrijf: strafrecht van overheid boete o Onrechtmatige daad: Geen recht van overheid Zelf onderhandelen schadevergoeding Zoen: contract na onderhandelen Mondzoen: als formaliteit

250 251

< Lat. overgave wegens schade Zie ‘3.4.1.5 Iniuria’ p. 96

99 Tweede Deel: Intern recht Maagzoen: magen < familie Geen vaste regels halen uit RORE (ius commune) 3.4.3 Ius commune - Bouwt verder op RORE - Neemt echter niet alles ongewijzigd over o Vb. noxalis deditio van slaven Slavernij verdween o Verdwijnen furtum als delict Reden: bestraffing door overheid Engere definitie definitie op grond van Germaanse opvattingen Enkel zaak zelf Niet tijdelijk gebruik of bezit Recent (’64) bij ons: terug verruimen Ook kortstondig gebruik Aanleiding: joyriding o Belangrijkste evoluties iniuria, aquiliaanse aansprakelijkheid 3.4.3.1

Iniuria252

- Groot belang: eer en goede naam belangrijk - Reden o Beter dan duel of vete - Vanaf 14e E in It., vanaf 16e E bij ons - In veel meer gevallen dan in RORE - Verschillende sancties o Actio iniuriarum: wordt vermoed RORE: geen vermoeden o Strafrechtelijke procedure o Eerbare boetedoening Vb. enkel gekleed in hemd knielen en om genade smeken - Verdwijnt vanaf 17de eeuw door opkomst algemeen principe OD - Overleeft wel in het strafrecht o Laster en eerroof Klachtmisdrijven: enkel vervolgen bij klacht, niet ambtshalve 3.4.3.2

Aquiliaanse aansprakelijkheid

- Grote verschillen met de Romeinse actio legis aquiliae - Oorzaak: evolutie in de praktijk - Verschillen o Fout 252

Hier opnieuw bekeken als afzonderlijk delict, niet als toepassingsvoorwaarde bij LA

Door Brecht Warnez

100 Tweede Deel: Intern recht o o o o

Door Brecht Warnez

Schade Oorzakelijk verband Poenaal karakter Ontwikkeling algemeen principe253

3.4.3.2.1 Fout (culpa) - Onderscheid culpa254 en dolus255 - Achtergrond: schuld = fout + toerekenbaarheid o Oorsprong: zonde256 o Cf. strafrecht 3.4.3.2.2 Schade: sterk uitgebreid Romeins recht - Zaakschade + uitz. schade m.b.t. een zaak - Niet voor verwonding aan vrijen - Geen morele schade

Ius commune - Zaakschade + altijd schade m.b.t. een zaak + loutere vermogensschade - Wel voor vrijen - Wel morele schade o Aanvankelijk 1 geval: gezicht ♀ verminkt en daardoor verdriet ↓ waarde op huwelijksmarkt

3.4.3.2.3 Oorzakelijk verband (causaliteit) - Zeer beperkte theorievorming o = RORE 3.4.3.2.4 Verdwijnen poenale karakter - Reden o OD dat ook misdrijf was al bestraft in strafrecht - Gevolg: o Geen verdubbeling e.d. Enkel schadevergoeding o Bij meerdere daders: geen cumulatie meer o Passieve overerfbaarheid Vroeger reeds uitzonderlijk Invloed canoniek recht Zondigen is niet naar hemel via schadevergoeding toch naar hemel

253 254 255 256

Fundamenteel belang bij antwoord op examen < Lat. schuld < Lat. opzet Zie ‘3.2.2.5.3 In het ius commune en het BW’ p. 78


Door Brecht Warnez

- Opm.: bepalen waarde: ogenblik van schade 3.4.3.2.5 Ontstaan algemeen principe - Romeinen: LA in beperkt aantal gevallen - Ius commune: sterk uitbreiden, maar geen algemeen principe o Gevolg: 1 groot kluwen - Daarom: Vernunftrecht: algemeen principe o Gevolg: vereenvoudigen o Principe: fout + schade + oorzakelijk verband = schadevergoeding - Late ontwikkeling: redenen o Vereist abstractie: in abstracte termen leren denken o Is niet zo logisch als gedacht Vb. iemand vaas vast, laat vallen door gil Iedereen zou laten vallen geen fout gemaakt 3.4.3.3

Andere vormen van aansprakelijkheid

- Quasi-delicten: verdwijnen - Wel aansprakelijkheid ouders voor kinderen, aanstellers voor aangestelden: beperkingen o Eigen fout aansteller: niet vereist o Moet binnen kader aanstelling 3.4.4 Burgerlijk Wetboek - Volgt ius commune - Cf. niet 1 principe, maar 2 (Cf. culpa en dolus) o Nl. 1382 + 1383 - Verklaring: nieuwe invulling onderscheid delicten en quasi-delicten o 1382: delict bij dolus o 1383: quasi-delict bij culpa o Onlogisch: want dus voor elke fout - Aansprakelijkheid voor anderen en zaken o Art. 1384: andermans daad o Art. 1385: dieren o Art. 1386: gebouwen 3.4.5 Latere ontwikkelingen - Juridische ontwikkelingen o Verdwijnen onderscheid 1382-1383 Men vermeldt enkel 1382 o Stuwadoorsarrest (’73): geen extra-contractuele aansprakelijkheid bij contracten Behalve als fout en schade vreemd zijn aan contract o Schade = schending van elk rechtmatig belang Vb. recht op onderhoudsplicht van maîtresse


Door Brecht Warnez

Vroeger: nee, geen wettelijk belang Nu: ja, want rechtmatig belang Maar geen recht op drugsgelden o Theorieën over oorzakelijk verband - Sociale ontwikkelingen o Art. 1386bis: ontoerekeningsvatbaren Naar billijkheid oordelen: rijke gek toch schadevergoeding o Impact verzekeringen Evolutie pas na W.O. II Geen landverzekeringen bij Napoleon Vlugger fout aanvaarden Beter voor slachtoffer Belangrijker worden opzet Verzekeraar betaalt opzettelijke schade niet o Invloed belangengroepen: privileges voor bepaalde daders Vb. art. 18 WAO: werknemer enkel aansprakelijk bij Zware fout Gebruikelijke lichte fout Opzettelijke fout o Recent: verhogen morele schadevergoeding o Explosie extra-contractuele aansprakelijkheid door: Moderne techniek Vb. ↑ auto’s ↑ ongevallen Grotere mondigheid sneller naar Rb. Opkomst risico-aansprakelijkheid Risico-aansprakelijkheid = foutloze aansprakelijkheid Oorsprong: industrialisering Reden: je hebt winsten, dus ook aansprakelijkheid Probleem: moeilijk bewijzen fout Vb. stoomketel ontploft hoe bewijzen? Want bewijsmateriaal ontploft Geen wetgeving, daarom RS: vele ontwikkelingen O.a. nieuwe interpretatie art. 1384, lid 1 (Laurent/Faider257) Nu: vooral door wetgeving Vb. Wet op medische fouten: nog niet in werking 3.4.6 De toekomst - Europeon Comission Tort Law: nieuwe versie van art. 1382 o Principles: 14 pagina’s o Weg met eenvoud?

257

Vele zeggen dat het idee van François Laurent komt, maar eigenlijk is het van Faider


Door Brecht Warnez

4 Erfrecht HB p. 373

4.1 Inleiding - Inhoud cursus o Extern recht o Intern recht: personen- en familierecht: patrimoniaal familierecht Huwelijksvermogensrecht = bepaalt vermogenssituatie van echtgenoten tijdens huwelijk en bij ontbinding ervan Erfrecht = regelt overgang van het vormogen van overledene op één of meer levende personen - Erfrecht o Bestond aanvankelijk niet o Cf. pleidooi voor afschaffing erfrecht o Later wel o Termen: Erflater (de cujus) = diegene over wiens nalatenschap het gaat Erfopvolger (successor) = diegene die (deel) vermogen krijgt van erflater Erfopvolging (successio): 2 systemen Bij versterf: wettelijke devolutie wetten of gewoonterecht regelt ≠ devolutierecht258 Bij testament = éénzijdige, herroepbare RH, waarbij erflater voor de tijd dat hij er niet meer zal zijn, beschikt over zijn goederen Verband tussen beide Testamentvrijheid Suppletief recht o Groot belang erfrecht vroeger Vroeger: rijk worden enkel door erven Nu: zelf fortuin maken

4.2 Het Romeins erfrecht 4.2.1 De wettelijke devolutie259 4.2.2 Het testament260 4.2.3 Schulden+verkrijgen erfenis261

4.3 Voor de Franse revolutie 258

Vaak vergist op examen, buisvraag, want essentieel Niet kennen 260 Niet kennen, wel termen kennen indien ze verderop terugkomen 261 Niet kennen, wel termen kennen indien ze verderop terugkomen 259


Door Brecht Warnez

4.3.1 Wettelijke devolutie 4.3.1.1

Zeer veel regelingen: redenen

- Invloed statuut personen o Geen gelijkheidsbeginsel o Verschillend erfrecht naargelang vb. edelman of horige - Invloed statuut goederen o Geen eenheid van massa van nalatenschap = geen rekening houden met aard of oorsprong van goederen overledene (hedendaags recht) o Cateylen erven Cateylen: weinig waarde Niet bedoeling overgeven over generaties Erven: waardevol strenge regels Allodia = goederen waarvoor je geen verplichting hebt t.o.v. iemand anders Vb. geen belasting, niet voor vechten Bestaat niet meer Tenures Lenen: prestigieuze diensten voor doen (vb. vechten in leger van heer) Cijnsgoederen: eco diensten voor doen (vb. kippen leveren) Aanvankelijk niet erfelijk: vb. oudste zoon kan niet zo goed vechten Later wel erfelijk o Eigen verworven Eigen goederen = verkregen door erfopvolging bij versterf Rekening houden met familie Ook voorschotten op erfenis Verworven goederen = op andere manier verkregen Meest vrijheid over - Erfrecht = gewoonterecht262, bijgevolg: o Verbrokkeling o Groot belang conflictenrecht: geeft aanknopingspunten toepasselijke recht Erven: ligging of rechtbank Cateylen: poorterschap of sterfhuis Poorterschap: voor grote steden Sterfhuis: waar je sterft - Gevolgen complexiteit o Hier vereenvoudigen o Ook toen veel verwarring, factor van geweld Iedereen zoekt recht dat voor hem best uitkomt o Reeds gezien: bastaarden o Later: langstlevende 262

e

RORE pas belang in 16 E


Door Brecht Warnez

o Opmerking: anachronistisch werken met orden Orde = geheel van erfgenamen die als groep andere erfgenamen uitsluiten of door een groep van andere erfgenamen uitgesloten worden zonder dat graad van verwantschap tussen die verschillende erfgenamen een rol speelt Orden 1e orde: descendenten 2e orde: ascendenten en volle broers en zussen 3e orde: halfbroers en halfzussen 4e orde: andere collateralen 4.3.1.2

Descendenten

- Principes o Dichter sluit verder uit Vb. kind voor kleinkind o Gelijkheid, maar: Zeer veel uitzonderingen Mechanismen om gelijkheid te verzekeren - Uitzonderingen o Opgelet: ze bevestigen de regel o Soorten Bevoordeling 1 kind Voorbeeld: primogenituur Uitsluiting kinderen Voorbeeld: mannenvoorrecht Voorbeeld: bevoordeling kinderen uit eerste huwelijk - Primogenituur o Begrip = eerstgeborene Van degene die nog leven o Typisch voor het leenrecht o Verklaring Belang LH Vb. ridderuitrusting is duur vader ridder, dus 1 zoon ridder Niet altijd Vb. gevaar voor rijke machtige vazallen Belang familie: concentratie erfenis = macht (vb. grimminge) Vb. vorstenhuizen (nog steeds!) o Is gekoppeld aan mannenvoorrecht Voorrang voor mannen


Door Brecht Warnez

Maar: compensatie in huwelijksvermogensrecht263 Verklaring LH: wil ervaren strijder ♂ beter dan ♀ Ouder beter dan jong Familie: wil krachtige leider Domineren mannelijke lijn, maar soms uitzonderingen Als dochter erft, komt in familiebezit van haar man o Aanvankelijk absoluut Oudste zoon krijgt alles Andere goederen dan len Later niet: redenen Andere goederen wordt steeds kleinder (1/5 van 1/10 van …) Tijdelijke oplossingen Dochters in kloosters Sommige zonen in kloosters Sommige zonen op kruistocht: maar alles veroverd roofridder worden stijgende criminaliteit probleem - Mannenvoorrecht o Bij primogenituur o Daarbuiten: meestal uitsluiting van vrouwen door mannen in gelijke graad Verklaring: gewoonte dochters bruidsschat mee te geven - Bevoordeling kinderen uit eerste huwelijk o Belangrijke uitzondering o Redenen: stiefmoeder ziet kinderen uit eerste huwelijk minder graag Compensatie o Ten oosten van de Schelde: devolutierecht264 Inhoud: sterfte 1 ouder… Erven direct naar kinderen VG voor langstlevende echtgenoot Politieke betekenis: Lodewijk XIV265 Zijn vrouw: uit 1e huwelijk van overleden koning van Spanje wil krijgen nieuwe koning Spanje: 2e huwelijk Zuidelijke Nederlanden in handen van Spanje Maar: ♀ had afstand gedaan van rechten Devolutierecht is privaatrecht, niet voor troonopvolging

263 264 265

Zie bv. ‘5.4 Leenrecht ancien regime’ p. 116 Niet verwarren met wettelijke devolutie e e e 2 helft 17 E – begin 18 E


Door Brecht Warnez

Uitz. in devolutierecht: als in 1e huwelijk alleen dochters en over lenen zoon uit 2e huwelijk gaat voor Geldt enkel ten oosten van de Schelde 4.3.1.3

Ascendenten

- Aanvankelijk geen erfgenamen - Later: soms wel o Als er geen volle broers of zussen zijn, of o Als er geen verwant is in zijlijn - Verklaring: zijn al dood 4.3.1.4

Collateralen

- Principes o Zoals bij descendenten o Parentelen266: Dichtere parentele sluit verdere parentele uit Binnen parentele: dichtere graad sluit verdere graad uit o Familiaal terugvalrecht Familiaal terugvalrecht = eigen goederen keren terug naar familie van wie men ze verkregen heeft O.a. paternia paternis, materna maternis267 o Tendens bevoordeling volle broers en zussen O.a. door kloving Vb. 1 volle broer en 1 halfbroer langs moederszijde 2 helften Helft vader: 100% voor volle broer Helft moeder: ½ voor volle broer, ½ voor halfbroer 4.3.1.5

Erfloze nalatenschap

- Wanneer o Geen verwant in 7e canonieke graad o Wel verwant in 7e canonieke graad, maar behoort niet tot familie van waar goed kwam - Nalatenschap naar heer of overlevende echtgenoot 4.3.1.6

Wettelijke devolutie: principes

- Bescherming familie tegen buitenstaanders - Binnen familie gelijkheid - Leenrecht?

266 267

Zie ‘1.4.2.2.3.1 Parentelen’ p. 23 Wat van vader is, enkel naar kinderen van vader (analoog: moeder)


Door Brecht Warnez

- Maar… het testament 4.3.2 Testament 4.3.2.1

Begrippen

- Testament o Definitie o Begrip legaat o Belang testament: kan wettelijke devolutie buitenspel zetten 4.3.2.2

Verdwijning en terugkeer

- Verdwijnen testament o Romeinen: zeer populair o Volksverhuizingen: verdwijnt Redenen: voorkeur kerk voor schenking Niet wachten tot je dood bent Testament is herroepbaar Schenking = contract, waarbij de schenker zich onherroepelijk en in principe meteen ontdoet van een bepaald goed, ten gunste van de begiftigde Verkeerd in BW! o Vroege ME: veel schenkingen aan kerk, maar: o Verzwakt vanaf 1100 Dus: 12e E: invoeren van testament - Terugkeer testament o Testament: combineert voordelen van beide Doel: veilig stellen van eigen zielenheil 4.3.2.3

De band met de kerk

- Testament ≠ RORE o Niet bedoeling afwijken van heersende erfrecht o Doel: veilig stellen van eigen zielenheil - Testament = kerk o Vorm: grote soepelheid Romeinen: niet zo soepel Kerk: soepel stimuleren Kerk: mondeling + 2 getuigen volstaan Heilig zalfsel: priester + misdienaar frauderen Verstrengd door Eeuwig Edict (1611): vereiste van geschrift o Inhoud Vrome formules (cfr. zielenheil) Herstel onrecht (i.e. zonde): schulden vereffenen Legaten aan kerken


Door Brecht Warnez

o Bevoegde rechtbank = officialiteit Aanvankelijk: kerkelijke rechtbanken voor testamenten, niet voor betwistingen over erven Einde ME: ook wereldlijke rechtbanken over geschillen testamenten o Testamentuitvoerders: clerici Testament werkelijk verdelen o Toepasselijk recht: decretalen uit Liber extra 4.3.2.4

De beperkte testamentvrijheid

- Ons oude recht o Testament: erfstelling niet verplicht, vaak verboden Erfstelling = aanduiding van een erfgenaam die zaken krijgt die je niet specifiek hebt toegewezen RORE o Soms nood aan octrooi Octrooi = toelating van LH o Ten westen van de Schelde: reserve Reserve = een aan erfgenamen voorbehouden deel 4/5 of 2/3 van goederen Overschrijding: inkorting mogelijk Gebeurt evenredig over erfgenamen o Ten oosten: devolutierecht Onbeschikbaarheid van goederen van gehuwden tvv kinderen uit 1e huwelijk - Romeins recht: grote testamentvrijheid, inperking door: o Lex falcidia: minstens ¼ voor erfgenaam (quarta falcidia), anders inkorting Achtergrond: belang legatarissen Quarta falcidia: voorbehouden deel o Querela inofficiosi testamenti: minstens legitieme portie, anders nietig Achtergrond: belang familie - Invloed RORE vanaf 16de eeuw: o Overname beperkingen testeervrijheid Lex falcidia en Querela inofficiosi testamenti o Overname fideicommissaire substitutie Fideicommis = uiterste wilsbeschikking waarbij iemand die een voordeel verkregen heeft uit een erfenis, opgelegd wordt dat voordeel geheel of gedeeltelijk aan een derde door te geven Vb. aan zwangere vrouw voor haar kind Fideicommissaire substitutie: erfenis verplicht doorgeven over generaties, derde ook verplichten door te geven aan vierde Majoraat = eeuwige overgang van oudste zoon op oudste zoon Beperkingen


Door Brecht Warnez

Enkel voor beschikbaar deel, niet voor reserve Justinianus: max. 4e generaties Misbruiken o Dus: RORE versterkt gewoonte 4.3.3 Openvallen nalatenschap - In principe door overlijden o Ook burgerlijke dood Clerici in klooster Sommige veroordelingen o Belang familie Geld niet naar klooster - Gevolg: saisine268 (le mort saisit le vif269) o Uitzonderingen Aanvankelijk: tenures Tenure bij overlijden terug naar de heer Bepaalde legatarissen Verschillende regels, legatarissen moeten soms saisine aan rechtbank vragen - Keuzerecht erfgenaam o Kan men weigeren? o RORE: soms niet o Gewoonterecht: altijd o Eventueel aanvaarden onder voorrecht van boedelbeschrijving Voordelen Geen risico op schulden erven Nadelen Waarde weten door alles openbaar te verkopen (lage prijs) - De schulden o Aanvankelijk: erfgenamen erven enkel activa o Factoren van verandering Opkomst handel: lenen is nodig Kerk: als je schulden niet betaalt, ga je naar vagevuur o Gevolg: 13de eeuw: men erft ook schulden Maar: enkel verhaalbaar op de cateylen Belang familie o Betaling door testamentuitvoerders - Verdeling onder meerdere erfgenamen o Enkel tussenkomst rechtbank bij conflicten o Probleem: giften van erflater aan een erfgenaam: 268 269

Saisine ≈ bezitsvoorzetting < Fra. de dode verschaft de levende saisine (automatisch)


Door Brecht Warnez

Schenden gelijkheid Zijn wil erflater Compromis: keuzerecht erfgenaam Gift niet inbrengen en niet meedelen in erfenis Gift inbrengen en meedelen in erfenis + schenking mag niet > beschikbaardeel Oosten van Schelde: geen probleem want devolutierecht Westen van Schelde: 1/3 of 1/5 Dus beschermen gelijkheid o Gebeurt in der minne, rechtbank enkel bij conflicten Aanwezig + meerderjarig + geen gekken verdelen zoals je wil, iedereen akkoord Rechtbank: duur en blijven ruziemaken = naar kinderen gaan - Conclusie o Erfrecht ab intestaat: bescherming familie tegen buitenstaanders + gelijkheid o Rest erfrecht: gaan daar niet tegen in o Andere gevaren: Overdrachten onder levenden Taksen 4.3.4 Overdrachten onder levenden een derden - Omvat o Schenkingen o Ook verkopen: redenen Geld = cateylen + erfenaam cateyl soms anders verkopen is verplaatsen Grond is belangrijk verkopen is verliezen - Vervreemding = onterving, gevolg: beperkingen o Laudatio parentum270 Sanctie: calumnia Soort reinvidicatio Vordering van goed zonder compensatie aan koper Nadelen: Elke mogelijke erfgenaam moet optreden 1 iemand wil niet uitkopen duur Vlug iemand vergeten Daarom veranderingen Enkel dichtste erfgenaam Koop toelaten om financiële redenen Betalen losprijs: als je in gevangenis belang: men dood niemand, men vraagt losprijs familie ruïneren, anders neemt zoon taak van vader toch over 270

< Lat. verplichting instemming van de verwanten


Door Brecht Warnez

Nood (armoede): ook gebruikt door edellieden (redenen zoeken) Profijt (voordeel bij een verkoop): je kan met geld beter stuk mee kopen o Voorkooprecht Voorkooprecht = persoon die erve wil verkopen, eerst aanbieden aan verwanten Voorrang dichtste erfgenaam Aankondiging in parochiekerk Overgang naar nakooprecht: als vergeten aan te bieden o Nakooprecht Nakooprecht = recht van verwant om binnen bepaalde periode de plaats van de koper in te nemen, als overeengekomen prijs aan koper betaald wordt Voorrang dichtste erfgenaam Overleven voorkooprecht: kerkbannen Afkondigen in parochiekerk (zie huwelijk) Mogelijkheden tot frauderen - Beding over niet opengevallen nalatenschap o Contract sluiten over toekomstige erfenis, nog voor dood erflater o RORE + Nu: verboden o Oude recht: enorm populair Erflater helpen doodgaan… - Conclusie o Overdrachten onder levenden: kunnen niet afwijken van wettelijke devolutie 4.3.5 De fiscus: successierechten - Belang fiscale - Allodia: geen taksen - Tenures: zeer lage taksen - Conclusie: ook fiscus verstoort wettelijke devolutie weinig o Niets verstoort wettelijke devolutie 4.3.6 Conclusie: erfrecht is belangrijkste element oude recht - Oude recht o Erfrecht = belangrijkste tak van het recht (is daarom vooral gewoonterecht) Bepaalt wat gebeurt met belangrijkste goederen (erven) Andere takken van het recht functioneren binnen erfrecht Beschermt rechten van familie - Centraal o Bescherming familie tegen buitenstaanders o Binnen familie: gelijkheid, uitz. lenen

4.4 Franse Revolutie271 271

Grote breuk


Door Brecht Warnez

- Leidende klassen uitschakelen o Koning doden en familie verbannen o Kerk onteigenen o Adel rijkdom aanpakken via erfrecht Erfrecht is een instrument van de revolutie272 Doden geen nut, want veel familie - Wil nieuwe maatschappij, daarom nieuw erfrecht: o Deconcentratie o Bevoordelen jongeren: zij maken revolutie o Vereenvoudigen (cfr. idealen Verlichting) - Deconcentratie o Algemeen Afschaffen uitzonderingen meer op gelijkheid Lenen verdwijnen feodaal eerstgeboorterecht afschaffen 1 uitz.: oudste zoon die getrouwd is vrouwen trouwen voor geld Andere goederen: vb. mannenvoorrecht afgeschaft Beperking testeervrijheid273 Aanvankelijk geen testamenten Later beperkt toegelaten Geen kinderen: beschikbaar deel is 1/10 Wel kinderen: beschikbaar deel 1/6 Beschikbaar deel mag niet naar één van automatische erfgenamen Schenking aan erfgenaam: verplicht inbrengen Anders: erfgenaam bevoordelen concentratie Afschaffen voor- en nakooprechten Invoeren beding over niet-opengevallen nalatenschap Nieuwe regeling voor schulden o In de zijlijn Geen bevoordeling meer van volle broers en zussen Veel kloving, soms herkloving Kloving: in 2 delen Herkloving: in 4 delen (grootvaders en grootmoeders) - Verjonging o Reeds behandeld: Beperkingen testament: niet meer dreigen met onterven o Benadeling ascendenten: buiten eerste groep sluiten jongere generaties oudere uit Soort parentelensysteem (zeer moeilijk) Binnen collateralen: jonger voor op ouder dichter op verder 272 273

Fundamenteel voor examenvraag Vrijheid om testament te maken


Door Brecht Warnez

Vb. broer van vader sterft zoon erft - Vereenvoudigen o Geen rekening houden met: Regionale verschillen 600 soorten 1 soort Standsverschillen Aard en oorsprong goederen Eigen of verworven Allodia of tenures o Gevolgen Erfrecht niet langer centraal in recht Cfr. overdrachten onder levenden Fr.Rev.: stimuleren veel goederen in verkeer + tegen schenkingen Erfrecht = instrument revolutie, maar: Overgangsproblemen Wet in 1791 retro-actief tot 14 juli 1789 Problemen: na ’89 dood en alles al verdeeld herverdelen processen Later: retro-activiteit afschaffen Problemen: wat als al herverdeeld is Maar: goed op lange termijn Veel frauderen Vb. via schuldbekentenis: laten tekenen zonder schuld eerst uitbetalen vooraleer verdelen Op lange termijn wel succesvol Maar: essentie oude recht blijft Bescherming familie tegen buitenstaanders Binnen familie: gelijkheid

4.5 Burgerlijk wetboek - Matigen Franse Revolutie o Grotere vrijheid Grotere testeervrijheid Groter beschikbaar deel 1 kind 1/2 beschikbaar deel 2 kinderen 1/3 beschikbaar deel 3 of meer kinderen ¼ beschikbaar deel Kan ook gaan naar erfgenaam Soepeler t.o.v. schenkingen, maar nog altijd beperkingen Vereiste van notariële akte Inkorting is mogelijk Beperkingen schenkingen tvv. kerk


Door Brecht Warnez

Schenkingen aan kloosters: geen RP niets krijgen Schenkingen aan pastoors: verboden schenken aan wie je bijstaat bij laatste ziekte (ook dokters) Beperkt toelaten erfstellingen over de hand o Verdere vereenvoudiging Uitsluiten herkloving, enkel kloven Overnemen orden uit CIC I.p.v. ingewikkeld parentelensysteem o Terugkomen op verjonging Dichter gaat voor op verder o Verminderen extreme versplintering Uitsluiten herkloving Terugkeer bevoordeling volle verwanten - Maar: essentie oude recht blijft o Bescherming familie tegen buitenstaanders o Binnen familie: gelijkheid

4.6 Na 1804 - Elders behandeld274 o Natuurlijke kinderen o Langstlevende echtgenoot275 - 1919: enkel tot 4de graad erven - Versoepelen formaliteiten schenking o Door RS o Handgift volstaat - Bijzondere wetten tegen versnippering o Landbouwbedrijven: één iemand erft en andere uitkopen o Kleine nalatenschappen: idem - Invloed andere rechtstakken o Nemen functies erfrecht over Vennootschapsrecht: kapitaalconcentratie belangrijk voor rijken SZ-recht: voor armen was erfrecht soort SZ o Verstoren erfrecht: confiscatoire succesierechten Bedenkingen Nu: staat = belangrijkste erfgenaam Als je geen partner of kinderen hebt Testeervrijheid stelt weinig voor Want veel naar Staat Successierechten nodigen uit tot frauderen 274 275

Zie ook ‘1.3.2.2.4 Het arrest Marckx en de wet van 1987’ p. 17 Zie ‘5 Huwelijksvermogensrecht’ p. 115


Door Brecht Warnez

Hoge bedragen constructies opzetten Gewone mensen betalen, rijken niet Maar: ABH

4.7 De toekomst - Ons erfrecht ≈ oude erfrecht o 2 basisprincipes blijven - Veranderingen? o Vb. discussie over erfenissprong Proffen Bevolking Behoud aangepaste reserve Vb. altijd ½, ongeacht aantal kinderen Akkoorden over erfenis Vb. grootouders akkoord met ouders dat het dan naar kleinkinderen gaat - Probleem o Erfrecht: bescherming familie tegen buitenstaanders, maar wat met de echtgeno(o)t(e)?

5 Huwelijksvermogensrecht HB p. 405

5.1 Inleiding - Huwelijksvermogensrecht o Huwelijksvermogensrecht = bepaalt vermogenssituatie van echtgenoten tijdens het huwelijk en bij de ontbinding ervan o Reeds behandeld tijdens huwelijk o Hier: rechten van langstlevende echtgenoot - Essentiële begrippen o Huwelijkscontract = overeenkomst waarin geldende huwelijksvermogensrecht gewijzigd wordt o Eigen goederen = behoren enkel aan deze echtgenoot toe o Gemeenschap = goederen die aan de beide echtgenoten toebehoren o Huwelijksvermogensstelsel = geheel van regels dat vermogenssituatie van bepaald huwelijk regelt Algemene gemeenschap: alles in gemeenschap, geen eigen goederen Voorlopig nog in Ned Beperkte gemeenschap: deel in gemeenschap, deel eigen goederen In België Eigen goederen: wat voor trouwen en erfenis van familie Gemeenschap: alle aanwinsten na trouw Scheiding van goederen: enkel eigen goederen, geen gemeenschap In Eng


Door Brecht Warnez

5.2 Romeins recht - Dotaal stelsel: scheiding van goederen met discriminatie vrouwen o Te ingewikkeld, wij niet

5.3 Germanen - Aanvankelijk: alleen eigen goederen man o Uitz. wat vrouw op lichaam draagt - Na invallen ook eigen goederen o Van familie: bruidsschat o Van echtgenoot Dos ex marito = bruidsgift van echtgenoot of familie, voor huwelijksluiting Morgengabe276 = na eerste huwelijksnaccht, prijs voor maagdelijkheid = pretium virginitatis277 Kan aanzienlijk zijn: redenen om maagd te blijven Reden: enkel bij 1e huwelijk Geen fixatie op maagdelijkheid Later vermenging: dos ex marito Nadelen voor familie: verdwijnt uit familie (erfenis!) - Na de Franken278 onderscheid o Lenen: doarium279 = aangepaste dos ex marito Enkel aristocratie o Rest

5.4 Leenrecht ancien regime (de uitzondering) - Doarium o Band met aristocratie: want hebben geld o Ontstaansredenen: transformatie dos ex marito Tijdelijk: enkel als ze langer blijft leven Vruchtgebruik: na haar dood terug naar familie o Zorgt soms voor twist o Enkel voor vrouwen: compensatie? Leenerfrecht: alles naar oudste zoon o Soorten Costumier: door gewoonte vastgelegd Conventioneel: in contract vastgelegd Kan hier wel bij 2e keer trouwen Als ♀ beide soorten: ze mag kiezen welk 276 277 278 279

< Ochtendgift < Lat. prijs voor maagdelijkheid Germaanse stam bij ons < Lat. weduwgoed


Door Brecht Warnez

5.5 Gemeenrecht ancien regime (de regel) - Gemeenschapsstelsel o Opsplitsen gemeenschap Langstlevende krijg zijn deel Ander deel: in nalatenschap van eerststervende - VG op nalatenschap overledene - Gemeenschap o Activa Zelden: algemene gemeenschap In oud W-Vl: zonder Kortijk, met stukje Frankrijk Meestal beperkte gemeenschap Soms: enkel cateylen, vaak cateylen en aanwinsten Soms speciale systemen: vb. mainplévie280 o Passiva Schulden van voor huwelijk in gemeenschap - Rechten op gemeenschap bij ontbinding o Verdeling actief Meestal helftdeling Niet verdelen bepaalde goederen Vb. ♀ geen zwaard, ♂ geen vrouwekleren o Verdeling passief Schulden door ♂ veroorzaken, want ♀ niets te zeggen Recht weduwe om te verzaken aan deel van gemeenschap Beetje compensatie Manier waarop: Bij dragen van kist ♀ enkel in hemd Beurs in hand en op kist smijten Morele vernedering ♂ - Rechten op nalatenschap eerststervende o Inhoud nalatenschap: diens goederen +langstlevende diens aandeel in gemeenschap o Normaal: VG op nalatenschap eerststervende o Uitzonderlijk: nalatenschap wordt eigendom - Huwelijkscontract o Afwijken kan Maar is al voordelig o Later veranderen kan niet: moet voor sluiting huwelijk Enkele jaren geleden versoepeld o Keuzerecht 280

Bespreken wij niet

119 Tweede Deel: Intern recht - Conclusie o Oude recht: bevoordeling langstlevende Vanaf 13e E: ♀ leven langer dan mannen

5.6 Franse Revolutie, BW en later - Franse Revolutie o Afschaffen doarium: door afschaffing lenen o Verder weinig belang Je kon in huwelijkscontract voor oude recht kiezen - Burgerlijk wetboek o Breuk met verleden o Nieuw recht = achteruitgang voor langstlevende (♀ dus) Gemeenschap roerende281 goederen en aanwinsten Wettelijk systeem Was al gebruikelijk systeem Alternatieven in BW Niet meer kiezen voor oude recht Notaris helpen om akten schrijven te vergemakkelijken Vooral dotaal stelsel sterk uitwerkt Uit Z-Frankrijk Veel verschillen Afschaffing rechten op nalatenschap Enkel 1 helft van huis wordt je uitgezet Benadeling langstlevende (vaak ♀) - Na 1804 o Verouderen BW: belang roerende goederen Roerende goederen: nu ook grote waarde (vb. aandelen) Daarom in 1976: alleen aanwinsten in gemeenschap o 1976: schrappen dotaal stelsel Zelden gebruikt o 1981: wijzigen erfrecht BW geen erfrecht langstlevende Grotere belangstelling voor oude recht Gevolgen 1896: beperkte aanpassing Beperkt VG op nalatenschap voor langstlevende 1981: definitieve terugkeer bevoordeling langstlevende Er zijn kinderen: vruchtgebruik op gehele nalatenschap Geen kinderen: volle eigendom

281

Vroeger cateylen

Door Brecht Warnez

120 Het examen

Door Brecht Warnez

Niet onterven voor het VG van de helft van nalatenschap of van de gezinswoning en huisraad - Conclusie o Terugkeer naar oude recht, maar: relatief laat

5.7 2007: samenwonenden - Sinds 2007: wettelijk erfrecht samenwoners - Maar: o Is beperkt: gezinswoning en huisraad o Enkel voor wettelijk samenwonenden (contract) - Toekomst: partner i.p.v. echtgenoot? o Opl.: na 1 jaar samenwonen automatisch partners

Het examen Uitleg uit les

- File op Minerva: up to date - Leerstof: alles wat in les (≠ alles wat in boek) - Vragen op vakforum, niet op VRG-forum - Examenvragen o 3 grote vragen (± 12 punten) op blanco bladzijden Overzicht of evolutie: grote lijnen + inzicht + definities Tip: situeer altijd in plaats en tijd Ev. kleinere vragen in marge Beetje sturen van het antwoord Punten voor hoofdzaken “als er geen ruwbouw is, dan geen punten voor details” Vb. recht na onafhankelijk Amerika: ‘anders dan Engels recht” Vb. rechten van ♀: “met ups en downs” Vergelijking: zowel gelijkenissen als verschillen Mooi apart opsommen Soms al letterlijk in les voorzien Meestal in begin na titeltje o ± 8 kleine vragen in voorziene ruimte Je mag meer, als je goed aanduidt Voorbeeld Term uitleggen Kern aangeven (vb. wat is verschil eigendom/bezit & dominium/possessium) Voorbeeld geven (wordt streng verbeterd, moet perfect zijn) Detailvragen (vb. geef één van de spreuken van de Loisel) Mening (vb. van wie liefst les: commentator of humanist)

121 Het examen

Door Brecht Warnez

Verhaaltje corrigeren Eventueel in vorm van multiple choice, schrap wat niet past, vul in etc. o Opgelet: motivering is belangrijk (soms meerdere antwoorden) o Opmerkingen Geen kladblad Geen typex, kleurtjes, lijntjes e.d. (gewoon streep door) Meer schrijven mag, tenzij dat uitdrukkelijk verboden is - Meest gemaakte vragen o Wel weten, maar niet opschrijven o Vraag vergeten beantwoorden o Geen antwoord op de vraag gegeven o Niet naar de les gaan o Wel gaan, maar lesnota’s niet leren o Geen structuur kennen (slides) o Stof niet begrijpen (verkeerd studeren) o De essentie vergeten o Wetboek verkeerd gebruiken

Samenvatting: Geschiedenis privaatrecht (inclusief Romeins recht): Intern Recht

Recommend Documents