Samen stapsgewijs moderniseren van het curriculum Systeemaanpak voor het MBO
Handleiding voor MBO docenten die het curriculum structureel willen moderniseren, samen met studenten en mensen uit de werkpraktijk en ondersteund door onderwijskundigen en technologie & mediaexperts. Met behoud van eigen kracht.
1
“Hoe moderniseer ik mijn lesinhoud?” Deze handleiding helpt je de eerste stap te nemen om jouw didactische vragen op te lossen. Om te experimenteren met oplossingen. Om stapje bij beetje steeds beter te weten wat er kan, en wat het beste werkt. Voor jou, voor jouw studenten, voor jouw lessituatie. DIDAC is een procesaanpak. Concreet. Optimistisch. Creatief. Actief. Kant en klaar. Gericht op samenwerking. Met DIDAC benut je je ontwikkeltijd optimaal.
2
“DIDAC heeft me net dat zetje gegeven om mijn lessen echt aan te pakken.”
Docent: “echt leuk om met student en beroepspraktijk samen te werken aan beter onderwijsʼ.”
“Het is sowieso interessant om zowel met docenten als met studenten in gesprek te gaan over de verwachtingen in de praktijk. Je ziet dat die verwachtingen niet altijd overeenkomen.”
“Door DIDAC ben ik eindelijk eens met mijn collegaʼs in gesprek over waarom we ook weer lesgeven, in plaats van over de dagelijkse hessel. Heerlijk. “
“DIDAC heeft me geleerd dat er zoveel meer kan dan ik zelf dacht. Ik snap niet waarom scholen daar niet meer gebruik van maken. Al mʼn vrienden zouden wel zo les willen krijgen .”
“DIDAC biedt structuur. Zorgt dat dingen gedaan worden en dat iedereen weet waar die aan toe is. En dat is blijkbaar toch nodig om dingen voor elkaar te krijgen.”
“DIDAC biedt mij de mogelijkheid om wensen uit het veld kenbaar te maken.”
“Sommige boeken zijn echt zo saai. Dan kun je toch niet verwachten dat iedereen dat gaat lezen. Met een fllmpje kun je gewoon relaxed kijken. En daar pik je ook nog wat van op.“
“Beroepspraktijk: het is een erg sterke module geworden, ik zou graag willen dat onze medewerkers ook worden bijgeschoold op dit onderwerp met deze moduleʼ 3
“Leuk om eens op deze manier samen te werken met mʼn docent. En het grappige is dat ik veel meer weet van social media enzo dan hij. Ik denk dat ik hem maar wat huiswerk mee geef.,
“Soms gaan dingen zooo traag hier op school. Hier [DIDAC] zit lekker tempo in. En je weet dat je na die 2 maanden iets af hebt.”
“Het is wel leuk dat ik op deze manier ook kennis opdoe met allerlei techniek en internetdingen die ik ook zelf weer in mʼn werk kan gebruiken.”
“DIDAC gaat uit van kansen. Het is positief. Geeft energie. Geen geklaag. Echt een verademing te midden van al die dingen die maar moeten.“
“DIDAC heeft me geleerd dat ik niet zelf alles hoef te weten over de nieuwste snufjes. Als docenten maar hun didactische vragen weten te formuleren, de rest is zo opgelost.”
“DIDAC is kant en klaar voor wie wil, maar biedt genoeg ruimte voor je eigen aanpak. Dus niet “in plaats van”, maar zorgen dat alles wat je al doet eindelijk eens op zʼn plek valt.“
“Wat me aanspreekt in DIDAC is dat het niet alleen maar praten is, maar vooral ook doen. Je kunt echt wat bijdragen, ook al zijn het maar kleine stapjes. Uiteindelijk moet je ergens beginnen”.
4
Waarom modernisering? Onze samenleving is in transitie. De wereld ziet er straks zoveel anders uit, dan hoe wij die gewend zijn. Er zijn grote verschuivingen in paradigma’s. In zorg, in inrichting van de ruimtelijke orde, in bestuur, in communicatie. Die ontwikkelingen roepen allerlei vragen op. Welke rol heeft de mens in die samenleving? Welke werkzaamheden moeten gedaan worden? Welke beroepen zullen verdwenen zijn? Welke nieuwe beroepen ontstaan? En welke eisen stelt die samenleving aan het onderwijs? Wat zal de rol zijn voor het Middelbaar Beroeps Onderwijs? Hoe kunnen we onze studenten optimaal voorbereiden op de beroepen van morgen? Wat zal in die samenleving het doel zijn van leren? Maar ook: welke nieuwe mogelijkheden zullen er zijn om te leren? Straks is niet nu. Maar wel sneller dan je denkt. DIDAC is ontstaan uit de behoefte om het MBO zoveel mogelijk te laten aansluiten bij de samenleving en, specifieker, bij de werkpraktijk van de uitstromende studenten. Bij de behoeften uit het veld. DIDAC is een laagdrempelige, direct toepasbare veranderaanpak die in iedere MBO context kan worden toegepast. Die uitgaat van de visie van de school. En die aansluit bij de thema’s en interesses van de school. Van welke school dan ook. Bij trends die in het onderwijs gangbaar zijn. Of het nou Focus op Vakmanschap betreft, de 21st Century Skills, Blended Learning of de Flipped Classroom. DIDAC faciliteert de doorlopende dialoog tussen de aanbieder van onderwijs (de docent), de lerende (de student) en de beroepspraktijk (de werkgever). Samen bepalen zij waar het curriculum aangepast moet worden om optimaal tegemoet te komen aan de wensen van samenleving en individu. Samen bepalen zij de koers die de studenten bewandelen. Daarbij worden zij ondersteund door collega’s die weten wat er pedagogisch didactisch nodig en mogelijk is. Welke werkvormen welk effect hebben. En collega’s die weten welke kansen er liggen op het gebied van techniek, media en communicatie. Die weten wat werkt voor welk type student. Die kunnen helpen om deze kansen te vertalen naar leervormen. De wereld verandert en niemand kan de effecten voorspellen. Er is geen draaiboek te maken die werkt voor iedere MBO instelling, laat staan voor elke leerling. Maar DIDAC maakt het mogelijk om grip te houden: door gezamenlijk het gesprek aan te gaan en te blijven experimenteren en van elkaar te leren. Zo zorgt DIDAC voor een flexibele, weerbare school, een lerende organisatie, die zijn studenten optimaal voorbereid op de wereld van morgen.
5
INNOVATIE START BIJ JOU! Welke kennis en vaardigheden starters op de arbeidsmarkt nodig hebben, is continu aan verandering onderhevig. De eisen die het werkveld aan hun kwaliteiten stelt, volgen op ontwikkelingen in de samenleving en specifiek in de betreffende sector. Op allerhande trends. Op nieuwe technologische vindingen. Tegelijkertijd zijn organisaties en systemen onvoldoende in staat om optimaal aan te sluiten bij die veranderende eisen. Daarvoor gaan ontwikkelingen te snel. Zijn ze te veelomvattend. Te weinig transparant. Of te ongrijpbaar. Op het kruispunt van enerzijds de wensen van studenten, anderzijds de eisen van de arbeidsmarkt en anderzijds de wijze waarop normaliter op school wordt lesgegeven met lesmethoden die vaak jaar in jaar uit gebruikt worden, staat niemand anders dan: de docent. Jij bent de schakel tussen student en werkpraktijk. Degene die het beste weet hoe die specifieke student het beste de kennis en kunde kan opdoen die hij nodig heeft. Maar ook degene die door die ervaring weet waar de uitdagingen liggen. Waar lesmiddelen tekort schieten. Waar een extra impuls het verschil zou kunnen maken. Waar modernisering van onderwijsmodules soms echt nodig is. En waarom. Studenten krijgen geen les van school, maar van jou! Jij kan het verschil maken. Dat begint bij het formuleren van de juiste vraag. Kun je aangeven welke wensen of verbeterpunten je ziet in je huidige onderwijsmodules? Wat heb je nodig om optimaal les te kunnen geven? DIDAC helpt je aan een manier om dat goed doordacht te kunnen doen. Zonder dat het je veel extra tijd en moeite kost. DIDAC zorgt ervoor dat je er niet alleen voor staat. Dat je samen met studenten én met mensen uit de praktijk oplossingen onderzoekt. Zodat die zoektocht echt van waarde is. Zodat de oplossingen die jullie vinden werkelijk relevant zijn voor je studenten. DIDAC zorgt dat je ondersteund wordt door die collega’s die weten wat er mogelijk is op het gebied van techniek en media. En door collega’s die onderwijskundig het overzicht houden. Door de helder afgebakende periodes met haalbare acties en realistische doelen biedt DIDAC je concrete resultaten. Je zult zien: hoe langer je met DIDAC werkt, hoe vanzelfsprekender je met jezelf en met collega’s in gesprek zult gaan over didactiek. En hoe automatisch je jouw eigen onderwijs zult blijven moderniseren.
6
VOORBEELDVRAGEN 1. Hoe houd ik mijn studenten gemotiveerd? 2. Hoe sluit mijn lesstof aan bij de wensen in de beroepspraktijk? 3. Hoe sluit ik met mijn les aan bij de leefwereld van studenten? 4. Hoe kan ik de lesstof op een afwisselende manier uitleggen? 5. Hoe bereid ik mijn studenten zo goed mogelijk voor op hun stage? 6. Hoe stel ik lesmateriaal beschikbaar voor studenten tijdens de BPV? 7. Hoe maak ik mijn lesstof meer geschikt voor zelfstandig werken? 8. Hoe geef ik mijn studenten zo goed mogelijk feedback? 9. Hoe kan ik nieuwe technologie functioneel inzetten? 10. Hoe kan ik studenten meer maatwerk bieden?
7
DOORLOPEND IN DIALOOG DIDAC is geen project. DIDAC gaat uit van ontwikkeling. En ontwikkeling stopt niet. Nooit. De samenleving blijft zich ontwikkelen en daarmee de eisen die vanuit de beroepspraktijk gesteld worden aan nieuwe medewerkers. Het MBO zal haar onderwijs daarop moeten blijven aanpassen. Haar curriculum moeten blijven moderniseren. DIDAC biedt een realistisch ritme van verandering waarin overzichtelijke periodes van 10 weken afgebakend worden op basis van haalbare doelen en afgesloten worden met een korte periode van resultaat, rust en reflectie.
DIDAC bestaat uit een voorbereidende fase waarin de docenten hun teams samenstellen en de teams onderling afspreken hoe ze gaan samenwerken. Dan kan gestart worden met DIDAC periode I, tien aaneengesloten weken waarin elk team een (onderdeel van een) onderwijsmodule gaat moderniseren. In deze weken wordt hard gewerkt, geëxperimenteerd en gediscussieerd en Tenslotte wordt het resultaat gepresenteerd. Jij geeft je aangepaste les aan je studenten en aan je collega’s. Samen sta je stil bij het resultaat. Samen vier je het succes. Ook evalueer je wat er goed ging en wat niet, hoe het proces verliep en de samenwerking. Je kijkt samen terug op gemaakte keuzes en op het eindresultaat en legt vast wat een volgende keer herhaald zou moeten worden en wat toch echt anders moet. Herhaling Vervolgens start de tweede DIDAC periode. En zo blijft het proces zich herhalen. Alle stappen die je als docent neemt in dit proces zie je in het stappenplan hieronder.
8
DIDAC stappen & sessies FASE
STAP stap 1 stap 2
Voorbereidende fase
DIDAC periode 1
wk 1 wk 2
stap 3
SESSIE sessie 1
sessie 2 sessie 3
stap 4 wk 3 wk 4
stap 5
sessie 4
wk 5
stap 6
sessie 5
wk 6 wk 7 wk 8 wk 9 wk 10
stap 7
Tenslotte
DIDAC periode 2
TEMPLATE
INHOUD
T1 Team T2 IJsbreker T3 Kennismaking T4 Samenwerking T5 Planning T6 Logboek T7 Vraagspecificatie T8 Didactische inspiratie T9 Kenmerken oplossing T10 Voorbeeldvragen T11 DIDAC niveaus T12 Moderniseringsopties 1 T13 Moderniseringsopties 2 T14 Moderniseringsopties 3 T15 Moderniseringsopties 4 T16 Leskaart T17 Recepten T18 Matching T19 Realisatie
Samenstellen team Maak Kennis Maak afspraken
Voorbereiden presentatie Presentatie Vieren succes Evaluatie
stap 8 stap 9
sessie 6
T20 Presentatie
stap 10
sessie 7
T21 Evaluatie
Stel je vraag Stel je vraag vast Bepaal je DIDAC niveau Onderzoek kansen
Matching
Realisatie
Etcetera
9
#1 STEL JE TEAM SAMEN
Een DIDAC team bestaat naast jou uit 1 of meerdere studenten en uit 1 of meerdere mensen uit de werkpraktijk. Het is aan jou hoe lang je met hetzelfde team wilt werken: gedurende 1 DIDAC periode? Gedurende het hele jaar? Wil je iedere DIDAC periode met andere studenten werken, of wil je het laten afhangen van je ervaringen per periode, en tijdens het evalueren besluiten met wie je een volgende DIDAC periode verder gaat en met wie niet? Wil je ervaring op doen met verschillende bedrijven, functies of rollen uit de werkpraktijk of werk je het liefst met je vaste contactpersoon samen? Het is up to you! Docent Een DIDAC team bestaat in principe uit 1 docent. Mocht je liever met meerdere docenten in het team werken, bijvoorbeeld omdat je met meerdere docenten aan dezelfde onderwijsmodule werkt, wijs dan een van jullie aan als hoofdverantwoordelijke binnen het DIDAC team. Deze docent is altijd aanwezig, zit de sessies voor, doet de communicatie en presenteert het eindresultaat. Zolang de grootte van het team de voortgang of de gelijkwaardigheid tussen de verschillende rollen binnen het team niet in de weg zit, zijn de overige docenten natuurlijk welkom om mee te denken en mee te werken. Student Het is aan jou welke student(en) je benaderd. Kies je een uitstekende student, die altijd gemotiveerd mee doet met je les? Iemand met een duidelijke eigen mening? Of een student die blijk geeft van onderwijskundige ideeën? Of iemand die juist bijzonder weinig interesse toont? Iemand die altijd aan het rellen is? Zo’n student uitnodigen in het DIDAC team zou deze jongere een enorme boost aan zelfvertrouwen kunnen geven. En daarmee juist motiveren. Hij of zij zou ook van grote waarde kunnen zijn voor het DIDAC team door inzage in de achterliggende redenen van de desinteresse. Je kunt redeneren: “als ik déze student al enthousiast maak, zullen al mijn andere studenten zeker fan zijn.” Ook interessant kan zijn om meerdere studenten te betrekken. Nodig bijvoorbeeld een student uit die je al eens les hebt 10
gegeven, dus die de onderwijsmodule die je wilt aanpakken al eens doorlopen heeft. De ervaringen van deze ‘oud-student’, zijn reflectie en de verbeterpunten die hij oppert, geven je ongetwijfeld inzichten die je niet wilt missen. Als je daarnaast een student uitnodigt die de stof nog moet krijgen, ontstaat er vast een interessante dynamiek. Tenslotte kun je denken aan een onderscheid tussen studenten die goed zijn in het didactisch meedenken en studenten die goed zijn in het realiseren en/of veel kennis hebben van ict en media. Introduceer DIDAC, bijvoorbeeld adhv de presentatie. Leg uit waarom jij als docent hier graag aan mee wil doen. Leg uit wat de meerwaarde voor de student zou kunnen zijn. Behalve de meerwaarde als leerproces etc. kan een school ervoor kiezen om studiepunten toe te wijzen...oid. Werkpraktijk Bij DIDAC staat niet alleen jouw vraag centraal, jij bepaalt ook welk ‘aspect’ van de werkpraktijk jij van waarde vindt om de kwaliteit van jouw onderwijsmodule te bepalen. En daarmee ook de kenmerken van degene (of de functie of de rol) die het beste de wensen van de werkpraktijk kan vertegenwoordigen en naar jou toe kan vertalen. Misschien is dat niet 1 persoon, maar meerdere. Maar blijf reëel en hou de doelstelling voor ogen: aan het einde van de DIDAC periode moet er een zichtbaar resultaat liggen. En hoe functioneel het ook mag zijn om meerdere vertegenwoordigers van de beroepspraktijk te laten meedenken, je vraagt betrokkenheid van mensen: actief meedenken en doen, aanwezigheid bij meerdere sessies, etc. Hoe meer mensen in je team hoe lastiger het zal zijn om agenda’s op elkaar af te stemmen. En hoe groter het risico wordt dat je je gehaalde doelen niet gaat halen. Introduceer DIDAC, bijvoorbeeld adhv de presentatie. Leg uit waarom jij als docent hier graag aan mee wil doen. Leg uit wat de meerwaarde voor de beroepspraktijk zou kunnen zijn. De meerwaarde als leerproces, aansluiting bij de actuele vraag van de beroepspraktijk etc. Ondersteuning onderwijskundige Jij en je team kunnen op ondersteuning rekenen van onderwijskundigen in de school. Dat kan van pas komen wanneer je bijvoorbeeld twijfelt over de didactische meerwaarde van een bepaalde techniek. Of wanneer je wilt weten welke sociale media je in een specifieke lessituatie het best kunt inzetten. Of met welke leermiddelen je het meeste leerrendement haalt uit samenwerken. De onderwijskundige kan jouw team helpen bij het identificeren van de didactische vraag. De onderwijskundige zorgt er bovendien voor dat de onderwijskundige samenhang tussen alle onderwijsmodules – ook of misschien zelfs juist na de modernisering – gehandhaafd blijft.
11
onderzoek Indien beschikbaar zou het interessant zijn om de DIDAC experimenten te voorzien van flankerend onderzoek, bijvoorbeeld als onderzoeksstage. De rol van onderzoeker zou als extra rol toegevoegd kunnen worden. ict Ook collega’s van de afdeling ict staan tot jullie beschikking. Collega’s die weten wat er op het gebied van techniek en media mogelijk is of je in ieder geval de weg naar de beste en meest actuele kennis kunnen wijzen. Zij staan daarbij ten dienst van jouw team en denken in de eerste plaats vanuit mogelijkheden in plaats vanuit eventuele beperkingen vanuit school. De DIDAC procesbegeleider zal je laten weten wie binnen jouw school de DIDAC teams ondersteunt, hoe het contact verloopt en op welke wijze je met hem of haar kunt samenwerken. De kern van DIDAC is: doorlopend samen leren. Voel je dan ook niet bezwaard om ondersteuning te vragen aan andere teams, in de vorm van advies (“denk es even mee alsjeblieft”) of voorbeelden (“hoe doen jullie dat?”). Je hoeft niet perse te wachten op de presentatie in de eindfase van een DIDAC periode om bij elkaar aan te kloppen. Je procesbegeleider kan je daarbij eventueel ondersteunen. procesbegeleider De procesbegeleider is ‘de vliegende keep’ tussen alle DIDAC teams en de ondersteunende rollen. Waar de onderwijskundige de didactische samenhang bewaakt, zorgt de procesbegeleider voor de organisatorische eenheid. Hij monitort de voortgang van de verschillende teams zodat aan het einde van iedere DIDAC periode er per team een concreet resultaat ligt. Hij is het aanspreekpunt voor elk team en stimuleert de interactie tussen de teams onderling en tussen de teams en de ondersteunende diensten. Hij houdt het management betrokken en zorgt ervoor dat DIDAC zichtbaar is en ‘gaat leven’ in de school. Vul op Template 1 de namen in van je team. Noteer aanvullende relevante info zoals expertise of hobby’s. Template T1 TEAM
12
#2 MAAK KENNIS MAAK AFSPRAKEN Wanneer je hebt besloten met welke student(en) en vertegenwoordigers uit de beroepspraktijk je wilt gaan samenwerken kun je gaan starten! Plan een datum voor de eerste sessie. Bij alle sessies geldt: jij, de docent zit de bijeenkomst voor.
Sessie 1. Maak kennis. Maak afspraken. IJsbreker Je zit met minimaal 3 mensen aan tafel. Voor iedereen is dit een wat onwennige situatie: de student zal niet gewend om zo direct met een docent samen te werken om het onderwijs te verbeteren, laat staan met iemand uit het toekomstig werkveld. Voor de vertegenwoordiger van de beroepspraktijk zal het nieuw zijn om op deze manier betrokken te worden bij de ontwikkeling van lesmateriaal. Voor jou is het vast ook even omschakelen dat je niet op de docentenstoel gaat zitten, maar gelijkwaardig aan student en beroepspraktijk samen aan het werk gaat. Dat je misschien zelfs wel van je student gaat leren. De rollen omgedraaid! Een ‘IJsbreker’ kan je helpen het ijs te breken. Misschien heb je daar zelf een goed idee voor. Je kunt ook Template 2 raadplegen voor een aantal suggesties. Noteer wat goed werkt, en wat niet. Template T2 IJSBREKER 1. Kennismaking Nu ga jezelf introduceren. Introduceer je DIDAC aan je teamgenoten. Stel je teamgenoten vragen over hun betrokkenheid bij DIDAC om ze beter te leren kennen: bijvoorbeeld: - wie ben je - waarom doe je mee met DIDAC - wat vind je van het MBO onderwijs - welke trends in de samenleving vind je interessant? - .... Vul Template 3 in. Zet wat steekwoorden bij ieder teamlid. Iemands achtergrond en verwachtingen zullen meespelen bij het maken van keuzes. Daar zou je rekening mee kunnen houden in de samenwerken. Scherp ze gedurende het proces aan waar nodig. Template T3 KENNISMAKING
13
2. Maak ook afspraken over samenwerking. Vul samen Template 4 in. Hoe ga je samen communiceren? Via welke communicatiemiddelen? Hoe vaak spreek je af? Wat verwacht je van elkaar? Hoe verdeel je de verantwoordelijkheden? Template T4 SAMENWERKING 3. Maak afspraken over planning en ontwikkeltijd. Vul daarvoor Template 5 in. De procesbegeleider zal – in overleggen – bepalen wanneer de startdatum is waarop alle DIDAC teams van start gaan. Maar binnen de vastgestelde periodes kun je als team zelf de planning bepalen: op welke dagen kom je bij elkaar? Wanneer plan je welke actie? Het schema op pagina 8 kun je als leidraad gebruiken, maar wees pragmatisch en maak jullie planning zoals het beste past in jullie agenda’s. Houd er wel rekening mee dat iedere stap tijd kost en je na 10 weken resultaat moet hebben. Wijk dan ook weer niet teveel af van de voorgestelde planning in het schema. Template T5 DIDAC PLANNING Bij een volgende DIDAC periode zullen deze stappen herhaald worden wanneer er 1 of meer nieuwe mensen in het team plaats nemen. Wanneer het team intact blijft zal de insteek van deze bijeenkomst het evalueren zijn van wat goed ging en wat beter kan. Ook de afspraken zullen vanuit dat oogpunt doorlopen worden: werkte het goed, zijn er aanpassingen nodig, etc. Kijk tenslotte samen naar Template 6. Template T6 LOGBOEK
Dit template helpt je om je lessen te evalueren en bij te houden welke wensen of verbeterpunten je ziet. Probeer vanaf nu zoveel mogelijk lessen op deze manier te evalueren. Vul na de les het template in. Voor je het weet heb je op die manier een mooi lijstje met vragen die je binnen DIDAC kunt gaan oplossen.
14
#3 STEL JE VRAAG VAST Alle studenten – ja, ook die ene – op het puntje van hun stoel. Opdrachten terugkrijgen zònder spelfouten. Niet meer tot vervelens toe hoeven herhalen van basiskennis. Eigen initiatief van studenten kunnen stimuleren zonder teveel van het studiepad af te wijken. Mobiele telefoons eens niet de tas in laten stoppen, maar gebruiken in de les. Je les updaten opdat studenten goed op de hoogte zijn van hoe het er nu echt aan toegaat. Feedback van stagebegeleiders op de werkvloer direct verwerken in de lesmaterialen. Of: zelf een iets relaxtere werkdag. Blije studenten. Weer weten waarom je ook weer doet wat je doet. DIDAC biedt houvast aan iedere vraag die het lesgeven raakt. Het gaat om het proces. Om het samen ‘leren leren’. Het proces start bij jòuw vraag. En het mooie is: iedereen om je heen op school helpt jou bij het oplossen van die vraag. Studenten, mensen uit de werkpraktijk, je ict-collega’s en de intern onderwijskundigen: allemaal hebben ze slechts 1 doel: jou bijstaan in jouw zoektocht naar beter onderwijs. Wat is je uitdaging, je vraag, je wens? En waarom? Het stellen van de juiste vraag, en het met elkaar begrijpen waarom deze vraag belangrijk is, is zo essentieel, dat hier twee sessies aan besteed worden. Sessie 1 In de eerste sessie vertel je je teamgenoten welk onderdeel van welke onderwijsmodule je zou willen moderniseren, en waarom. Je zou hiervoor je ingevulde Logboek-templates (T6 Logboek) kunnen gebruiken: de wensen en verbeterpunten voor de lessen die je de afgelopen weken hebt gegeven. Samen ga je het gesprek aan over het didactisch doel van de lesstof en over de belemmeringen die je ondervind bij het realiseren van dit doel. Samen kijk je ook naar de context: welke aspecten (school, klas, type studenten, ..) zijn bepalend voor het realiseren van dit doel? Probeer je wensen met betrekking tot de lesstof te formuleren in een vraag. Gebruik hiervoor Template 7. Template T7 VRAAGSPECIFICATIE Tussen de sessies Er zit een week tussen deze twee sessies waardoor het team tijd heeft om over de vraag na te denken: is dit inderdaad DE vraag waar het om gaat? Welke oplossingen zijn er denkbaar? (?) Zijn er collega’s of andere bedrijven waar precies dezelfde vraag speelt? Elk teamlid verzamelt didactische 15
voorbeelden ter inspiratie. Dit is bovendien een goed moment om de onderwijskundige en ict/media expert te raadplegen. Hoe kijken zij aan tegen jullie vraag? Zijn zij tijdens de tweede sessie eventueel bereikbaar?
Sessie 2. Stel je vraag. Tijdens de tweede sessie wordt gekeken naar de meegebrachte voorbeelden. Ook kan Template 8 worden geraadpleegd. Template T8 DIDACTISCHE INSPIRATIE Je zult zien dat het makkelijk is om de juiste vraag te stellen, als je weet hoe je didactisch kunt denken. Bespreek met elkaar of de vraag die je de vorige keer hebt geformuleerd nog steeds de vraag is waar je mee verder wilt, of dat je deze wilt aanscherpen of zelfs vervangen door een andere vraag. Aarzel niet om nog even te checken bij de onderwijskundige en/of ict/media expert erover denken. Maak nu de vraag definitief. Schrijf ook op aan welke kenmerken de oplossingen zou moeten voldoen. Het zou kunnen helpen om je vraag op te splitsen in deelvragen en per deelvraag aan te geven waar je eigenlijk naar op zoek bent. Gebruik daarvoor Template 9. Template T9 KENMERKEN OPLOSSING
Heb je moeite met het formuleren van de juiste vraag? Haal dan Template 10 er eens bij. Als een van deze vragen op jouw situatie van toepassing is, kun je overwegen om deze te kiezen. Template T10 VOORBEELDVRAGEN
16
#4 BEPAAL JE DIDAC-NIVEAU Misschien vond je het helemaal niet makkelijk om tot een goede vraag te komen. Door te werken met DIDAC train je jezelf om in didactische vragen te gaan denken. Je zult zien dat het dan ook steeds makkelijker wordt om de juiste vragen te formuleren en de kenmerken te bepalen van de oplossing die je zoekt. Daarmee zal het ook steeds makkelijker voor je worden om uit die enorme hoeveelheid aan moderniseringsmogelijkheden die ene perfect passende te vinden. Dus: je gaat van je DIDAC ervaringen leren. Dat neemt niet weg dat het prettig kan zijn om overzichtelijk te beginnen. Je zou kunnen starten met een vaste set aan vragen en oplossingen. De veelvoorkomende vragen van Template 10 bijvoorbeeld. En een beperkte hoeveelheid technologische oplossingen waarmee je je onderwijsmodule al een stap kunt moderniseren. Waar aanvankelijk de keuzevrijheid wordt ingeperkt, om het overzichtelijk te houden en te wennen aan het matchingsprincipe, kan dat in een later
17
stadium meer losgelaten worden. Voor meer ervaren DIDAC teams is het mogelijk om het matchen meer in brainstorm-vorm te gieten, waarbij er allerlei prikkels gegeven kunnen worden, denk aan: brainstormen obv trends, beeldmateriaal, toekomstvoorspellingen, vragen uit het veld of van studenten, etcetera. Er zijn allerlei vormen, uitingen en experts denkbaar en (deels) reeds beschikbaar. Wanneer je het matchingprincipe in de vingers hebt, kun je steeds meer gaan experimenteren: eigen vragen toevoegen. Nieuwe technologische oplossingen uitproberen. Uiteindelijk misschien zelfs niet-technologische oplossingen uitproberen. Dan ga je bijvoorbeeld als DIDAC team in gesprek met mensen uit de beroepspraktijk op de werkvloer zelf en laat je je door hen inspireren tot het verzinnen van goede oplossingen. DIDAC helpt je zo stapsgewijs moderniseren. Steeds beter zelf na te denken wat past in jouw situatie, en steeds bewuster los te komen van de standaard lesmethoden. DIDAC onderscheid 4 niveaus. Zie Template 11. Bespreek met je team vanuit welk niveau je deze DIDAC periode wilt werken. Stem daarbij af met je procesbegeleider, onderwijskundige en ict/media expert.
Template T11 DIDAC NIVEAU
18
#5 ONDERZOEK KANSEN Je hebt je vraag geformuleerd. En de kenmerken van de nodige oplossing. Duik dan nu samen in de moderniseringsopties en kijk naar de kenmerken van deze opties.
Innovatie = experimenteren = uitproberen. Innovatie is maatwerk. Wat past bij jou op school, voor jouw docententeam, voor jouw studenten? Maar er is niet 1 oplossing. Welke optie je ook kiest, DIDAC zorgt ervoor dat de eindtermen vaststaan. Je krijgt dus alle ruimte om te experimenteren met het moderniseren van het stukje lesinhoud, maar de lengte/duur en de eindtermen van de onderwijsmodule blijven intact. Het aantal mogelijkheden neemt per DIDAC niveau toe. Niveau 1. Gaat in de eerste plaats uit van wat er op de school aanwezig is qua technologie en expertise. Daarnaast vind je hier een basisset van 9 opties. Zie Template 12.
Template T12 MODERNISERINGSOPTIES BASISSET
19
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.
Video Blog Twitter Facebook Weblectures Mobiele telefoon Pinterest Stemmen Animaties
In de tabel staan de belangrijkste kenmerken en toepassingsmogelijkheden. Daarnaast zijn links toegevoegd naar een instructie of een voorbeeld. Bekijk ze eens en laat je inspireren. Ga met elkaar het gesprek aan: welke toepassing zou zich het meest lenen voor jullie vraagstuk? Niveau 2: Gaat uit van een uitgebreide set technologische opties. Laat je inspireren door de links. Zie Template 13. Template T13 MODERNISERINGSOPTIES TECHNOLOGIE Niveau 3: Gaat uit van een brainstorm met alle mogelijkheden uitkomsten, ook niet-technologisch. Zie Template 14. Template T14 MODERNISERINGSOPTIES TRENDS en TOEKOMST Niveau 4: Gaat uit van het zoeken van inspiratie buiten de schooldeur. Zie Template 15. Template T15 MODERNISERINGSOPTIES OP PAD Beperk het denken in oplossingen niet tot de sessie met je DIDAC team. Laat je ook in je vrije tijd inspireren tot een oplossing. Praat met je vrienden erover. Kijk rond op internet. Bezoek creatieve avonden. Neem hier ruim de tijd voor! Stem af met je procesbegeleider, onderwijskundige en ict/media expert.
20
#6 MATCHING Je bent al een paar weken aan het nadenken en experimenteren met oplossingen. Blijf met elkaar in gesprek. Probeer uit. Probeer je een voorstelling te maken van een bepaalde opties. Schets, teken, onderzoek. Overleg met elkaar hoe het zou moeten werken. Bespreek wat het effect zou zijn op de studenten. En waarom je studenten met zo’n moderniseringsslag beter les zou kunnen geven. Denk ook na over de gebruiksmogelijkheden. Bedenk alvast hoe zo’n les eruit zal zien. Gebruik daarvoor Template 16. Template T16 LESKAART Het als voorbeeld ingevulde template geeft je een idee van een lesbeschrijving. Maak op basis van het experiment een keuze voor een recept, een modernisering.
Niveau 1 gaat uit van een standaard set recepten. Zie Template 17. Template T17 RECEPTEN Een aantal recepten is uitgewerkt ter illustratie. Hou de ontwikkeltijd van enkele weken goed voor ogen: die bepaalt welk resultaat haalbaar is. Overleg met je procesbegeleider, onderwijskundige en ict/media expert. Vul je uiteindelijke keuze, de gebruiksmogelijkheden en het effect wat je ervan verwacht in op Template 18. Template T18 MATCHING
21
Je zit nu ongeveer op de helft van het DIDAC proces. Een goed moment om nog even extra met elkaar stil te staan bij het proces: gaat alles nog volgens plan? Is bijsturing gewenst?
#7 REALISATIE Wat er moet gebeuren om de modernisering te realiseren hangt vanzelfsprekend af van moderniseringsoptie die je hebt gekozen. Overleg met je procesbegeleider over de realisatie. De procesbegeleider heeft een overzicht van de mogelijkheden om binnen de school te realiseren, en van mogelijke realisatiepartners. Zie Template 19. Template T19 REALISATIE Wie van jullie team coördineert de realisatie/ is het aanspreekpunt? Je blijft als team op de hoogte van de voortgang en rapporteert aan de procesbegeleider. De realisatiefase kan wel enkele weken in beslag nemen. Blijf bijsturen waar nodig.
#8 PRESENTATIE De onderwijsmodule is gemoderniseerd. Nu kun je je les gaan presenteren aan de andere DIDAC teams. Bereid de presentatie voor met je team. Vertel welke les jullie hebben aangepakt en waarom. Welke vraag stond centraal? Waarom heb je deze moderniseringsoptie gekozen? Hoe heb je deze gerealiseerd? Licht toe wat je gedaan hebt. Zie template 20. Template T20 PRESENTATIE Alle teams presenteren hun les. Welke ideeën doe je op door de presentaties van de andere teams? Hoe vind je dat je collega’s het hebben aangepakt? Zou jij een andere oplossing gevonden hebben voor hun vraagstuk? Zorg dat iemand in je team de opmerkingen, reacties bij houdt. Wellicht is de moderniseringsoptie die je gekozen hebt wel HET middel om de reacties te verzamelen. Iets met video gedaan? Vraag de bezoekers reactie op camera. Stemkastjes? Vraag ze te stemmen / hun reactie over je presentatie. Zo laat je je publiek direct ervaring op doen met het medium van je keuze. Alle teams kunnen aan elkaar laten zien hoe ze de afgelopen 10 weken gewerkt hebben. Gezamenlijk kan het glas geheven worden op de mooie 22
resultaten. Tegelijkertijd is dit een uitgelezen moment om met elkaar stil te staan bij de keuzes die gemaakt zijn. Om samen te reflecteren. Om met collega’s buiten je eigen team mee te denken over mogelijke andere oplossingen. En om weer energie op te doen voor de volgende DIDAC ronde!
#10 EVALUATIE De laatste bijeenkomst van deze DIDAC periode bespreek je met je team het resultaat. Welke reacties heeft iedereen gehoord? Heeft de moderniseringsslag het verwachte resultaat opgeleverd? Is het voordeel voor docent en/of student inderdaad substantieel? In dat geval is het de moeite waard om deze moderniseringsslag op te schalen: vaker te doen, ook voor andere vakken. En om bij andere collega’s kenbaar te maken. Bespreek met je procesbegeleider hoe je dat het beste kunt aanpakken. Welke resultaten van anderen vielen op, en waarom? Evalueer ook de afgelopen DIDAC periode: wat ging goed en wat kon beter. Wat heb je geleerd van de werkwijze van andere teams? Gebruik hiervoor Template 21. Template T21 EVALUATIE
NB: dit zouden ook de onderwijskundige, procesbegeleider en ict-er in moeten vullen!
23
DOORLOPEND IN ONTWIKKELING Na afronding van de voorgaande DIDAC periode start het proces opnieuw. Ga je met hetzelfde team door of schuiven er andere mensen aan. Maak opnieuw samen afspraken. Bespreek wat je geleerd hebt van de vorige periode. Geef aan welke punten voor jou belangrijk zijn om mee rekening te houden. In de eerste weken van de eerste DIDAC periode ben je gestart met het bijhouden van een Logboek. Zie Template 6. Template T6 LOGBOEK Inmiddels ben je zo’n 3 maanden verder. Als je het logboek goed hebt bijgehouden heeft dat je waarschijnlijk al een hoop inzichten opgeleverd én talloze wensen of verbeterpunten voor je lessen. Deze kun je weer als uitgangspunt nemen voor de volgende DIDAC moderniseringsslag. Zo blijft het DIDAC proces voortduren. En je zult zien: je gaat steeds beter snappen wat werkt, in welke situatie, bij wie en waarom. Je zal steeds makkelijker de weg vinden naar collega docenten, naar je ict-collega’s, naar studenten, naar het beroepsveld. Het minder ongemakkelijk vinden om te durven vragen. Om elkaar op te zoeken. Maar ook om zelf je ervaringen te delen. Adviezen te geven. Mooie voorbeelden te laten zien. En je zult zien dat je daar ongelofelijk veel van gaat opsteken. Het vanzelfsprekend denken in didactische doelen zal je in al je werkzaamheden scherp houden. Omdat de diverse rollen in de school tegelijkertijd een zelfde professionaliseringsslag maken, kan DIDAC een enorme impact hebben op school. Het samen stapsgewijs en gestructureerd werken aan de modernisering van het curriculum, zal langzaam maar zeker een cultuuromslag teweeg brengen. Integrale samenwerking en interactie dragen bij aan betekenisvolle verbindingen in je organisatie. Met meer waardering voor elkaars expertise. Met meer begrip voor elkaars behoeften. Met meer durf om te leren leren. DIDAC beoogt bij te dragen aan een open, veilige cultuur, waarbij de school blijvend in ontwikkeling is en in staat is te anticiperen op de toekomst.
24
VOORBEELDCASES In het schooljaar 2013-2014 is DIDAC uitgeprobeerd op twee ROC’s, de Netwerkschool Nijmegen (Boxtel) en de Netwerkschool Sint Lucas, in Boxmeer.
Netwerkschool Nijmegen Op de Netwerkschool Nijmegen werden vier DIDAC teams gevormd, bestaande uit de combinatie ‘docent-student-beroepspraktijk’. Ondersteuning werd geboden door een onderwijskundige en een ict-er. Matchingproces Het matchingsproces werd als volgt ingevuld: 1. De onderwijskundige verzorgde een inspirerende presentatie over didactiek. 2. Kennisnet verzorgde een inspirerende presentatie over moderniseringsopties. 3. In een kick off sessie werkten de teams aan het formuleren van hun didactische wens. Ook werd in deze sessie al een moderniseringsoptie gekozen. Onderwijskundige en ict-er zorgde voor ondersteuning. 4. In de daaropvolgende weken is gewerkt aan de scripting en realisatie. 5. Na 5 weken was er een tussentijdse evaluatie en bijsturing. 6. Na 10 weken was er de plenaire presentatie van de gemoderniseerde lesstof en reflectie vanuit de andere teams. Recepten Team A) Didactisch wens: Delen van de leerstof meer geschikt maken voor zelfstandig leren. Moderniseringsoptie: weblecture. Matching: deel van de instructie opgenomen en als weblecture aangeboden. Gebruik: voor studenten die afwezig zijn geweest in de les, achteraf kunnen nazien, zieke studenten kunnen inhalen, thuis bekijken en op school vragen stellen over de inhoud en deze plenair behandelen. Team B) Didactisch wens: Leerstof aantrekkelijker maken voor studenten. Moderniseringsoptie: openbaar beschikbare multimediale bronnen. Matching: leerstof die bestond uit uitsluitend tekstbouwstenen werden verrijkt met openbaar beschikbare multimediale bronnen van hoge kwaliteit. Gebruik: De bronnen zijn opgenomen in de elektronische leeromgeving zodat deze gegarandeerd beschikbaar blijven.
25
Team C) Didactische wens: complexe leerstof waarvoor herhaaldelijk uitleg vereist is zodanig aanbieden dat minder instructie tijd nodig is. Moderniseringsoptie: animatie Matching: voor de betreffende leerstof zijn bestaande animaties ingezet en is ook een animatie ontwikkeld. Team D) Didactische wens: leerstof beschikbaar hebben tijdens de BPV (just in time). Moderniseringsoptie: smartphone Matching: leerstof in de ELO via smartphone ontsluiten Gebruik: tijdens BPV de leerstof via smartphone als naslag kunnen bekijken. Bijvoorbeeld een video van ‘protocol handen wassen’ in de zorg. Ervaring met DIDAC DIDAC heeft 2 aaneengesloten periodes met succes gedraaid. Daarna werd de termijn verlengd naar 20 weken, De onderwijskundige bewaakte de samenhang tussen de modulen en kon geraadpleegd worden voor vragen over didactiek. De onderwijskundige vervulde tevens de rol van procesbegeleider. De ict-er droeg weblecture oplossingen aan, zorgde voor beschikbaarheid van de weblecture opstelling en ondersteunde bij weblecture opnamen en technische vragen. Opbrengst Met DIDAC is een doorbraak bereikt in de acceptatie en het enthousiasme voor weblectures. Deze zijn inmiddels flink opgeschaald. Ook is de inzet van animaties en video positief ervaren. Nijmegen werkt op meerdere fronten samen met de beroepspraktijk. Recentelijk is overeengekomen dat opleiding en beroepspraktijk samen gaan werken in de ontwikkeling en optimalisatie van opleidingsmodulen. Voor wat betreft de optimalisatie wordt overwogen gezamenlijk te gaan werken op basis van de DIDAC methodiek. Momenteel ligt het accent op de verhuizing van zowel opleiding als beroepspraktijk naar een gezamenlijke Campus. Vanuit de nieuwe locatie zal DIDAC worden ingezet op het grensvlak van onderwijs en beroepspraktijk.
26
Netwerkschool Sint Lucas, Boxmeer. Ook op de Netwerkschool Sint Lucas werden meerdere DIDAC teams gevormd. Omdat de meeste docenten zelf parttime in de beroepspraktijk werkzaam zijn, vervulden de docenten de dubbelrol docent-beroepspraktijk. Ieder docent vormde een team samen met een student. Ondersteuning werd verzorgd door een onderwijskundige en een ict-er. De onderwijskundige hield de samenhang tussen de modules in de gaten en diende als loket voor didactische vragen. De ict-er zorgde voor technische ondersteuning. In dit geval vervulde de icter de rol van procesbegeleider Invulling matchingsproces 1. De onderwijskundige verzorgde een inspirerende presentatie over didactiek. 2. Kennisnet verzorgde een inspirerende presentatie over moderniseringsopties. 3. In een kick off sessie werkten de teams aan het formuleren van een didactische wens. Gekozen is voor één didactische wens voor alle teams. Ook werd in deze sessie al een moderniseringsoptie gekozen. Onderwijskundige en ict-er zorgde voor ondersteuning. 4. Elke team kreeg de opdracht om de didactische wens aan te scherpen voor de eigen onderwijs module en deze te vertalen naar een opdracht voor SintLucas@works studenten. Dit zijn opdrachten voor 3de en 4de jaars studenten uit de St Lucas opleiding. 5. De studenten van SintLucas@Works kregen de vrijheid invulling te geven aan de wensen van de docenten. 6. De studenten die de opdracht uivoerden zouden de docenten na 5 weken informeren over de tussenstand. De docenten zouden zo de kans hebben om bij te sturen/te reflecteren. 7. Na 10 weken zouden de StLucas@works studenten de resultaten opleveren aan de docenten. Ervaring Netwerkwerkschool Sint Lucas is een grafische opleiding met veel media en interactieve toepassingen. Denk aan vakken als ‘Photoshop’ of ‘Infographics’. De docenten gaven aan hun vakinhoud modern genoeg te vinden. Het verrijken van het curriculum was niet hun grootste prioriteit. Docenten gaven bovendien aan meer draagvlak voor DIDAC te verwachten wanneer de methodiek was geïntroduceerd vanuit docenten in plaats vanuit management en ict. Ook bleken de opdrachten niet goed aan te sluiten bij de gebruikelijke opdrachten van de studentonderneming SintLucas@Works Door het ontbreken van adequate coördinatie door de procesbegeleider en voldoende draagvlak onder docenten zijn er (nog) geen resultaten.
27
