RONDLEIDING. Onze leidingen doen hun kunstje graag opnieuw. Onze bodem slikt het niet meer! Houden we het droog of gaan we nat?

RONDLEIDING 2/2006

Onze leidingen doen hun kunstje graag opnieuw.

RONDLEIDING 2/2006

INFORMATIE EN INSPIRATIE ROND KUNSTSTOF LEIDINGSYSTEMEN DOOR BUREAULEIDING

Onze bodem slikt het niet meer! Afkoppelen en infiltreren als wapens tegen de watersnood

Erben Wennemars staat weer op scherp

Houden we het droog of gaan we nat? Dankzij het unieke Buizen Inzamel Systeem van BureauLeiding kunnen er, op maar liefst 56 plaatsen in Nederland, dagelijks gebruikte kunststof leidingen worden ingeleverd. Van daaruit beginnen ze gewoon

Helga van Leur geeft haar mening

weer aan hun tweede leven. Of hun derde. Ze worden gereinigd en vermaald tot hun oorspronkelijke vorm en vervolgens wordt er nieuw leven ingeblazen. Van KOMO krijgen ze dan ook nog het keurmerk mee. En daarna begint alles weer opnieuw.

Het is rond met leidingen van kunststof. www.bureauleiding.nl/bis

Groeitips uit de glazen stad. • Het geheim van de ijsman. • Hoge nood! • Welk keurmerk staat er op de buis? • Kunst - stof tot nadenken • Wateroverlast in nieuwbouwwijken • What's hot and what's cool? •

RONDLEIDING 4 7

7 10 12 14

14

16 20 22

16 WATER KATERN

25 28 30

19 - 25

32 34 36 38

22

Groeitips uit de glazen stad. U wilt niet weten wat er allemaal aan vooraf gaat, voordat we kunnen genieten van heerlijke zoete, rode tomaten.

Over de lat en nog hoger! Je legt de lat hoog. Niet zo maar hoog, maar ambitieus hoog. Je blaakt van zelfvertrouwen, je weet wat je kan, en je legt de lat toch nog ietsje hoger.

Het geheim van de ijsman. Schaatsen gaat steeds sneller. Wat is de rol van het ijs en de buizen? IJsmeester Beert Boomsma over het geheim van Thialf. Welk keurmerk staat er op de buis? Weet wat je in de kuip hebt!

25

Kunst-stof tot nadenken. De Italiaanse kunstenaar Marco Desaardo heeft zich laten inspireren door kunststof leidingen. Dat zal ze leren! Duurzaam bouwen en kunststof leidingsystemen in het bouwberoepsonderwijs. Erben Wennemars. Een interview met snelheidsduivel Erben Wennemars. Wat is zijn doel voor het komende schaatsseizoen?

28

Wateroverlast in nieuwbouwwijken. Het duurt niet lang meer of we moeten met een duikuitrusting de berging in. Houden we droge voeten of gaan we nat? Interview met weervrouw Helga van Leur. Ze verteld BureauLeiding alles over de klimaatsveranderingen waar Nederland mee wordt geconfronteerd. Onze bodem slikt het niet meer! Ons riool kan de grote watertoevoer bijna niet meer behappen. Wat zijn de alternatieven?

32

International Water Technology. De allernieuwste opleiding in het HBO. Hier leren studenten alle technieken om tot bruikbaar water te komen. What’s hot and what’s cool? Vloerverwarming en vriescellen, is dat geen contradictie? BureauLeiding laat een deskundige aan het woord. Domotica is zorgenkindje af. De zorgsector heeft het gemak van Domotica begrepen. Workshops, lezingen en feesten in een paviljoen van buizen. Wie dacht dat je alleen creatief met kurk kunt zijn heeft het mis!

INLEIDING Dat is eigenlijk wat wij hebben gedaan. We wisten welke kwaliteiten er aanwezig waren bij FKS, de vereniging van Fabrikanten van Kunststofleiding Systemen, en toch was het zeer ambitieus om zowel de naam van de vereniging te veranderen in BureauLeiding, informatiebureau kunststof leidingsystemen, als ook direct een nieuw magazine te lanceren, RondLeiding, informatie en inspiratie rondom kunststof leidingsystemen. Dat is precies wat we in maart 2006 hebben gedaan! Gelukkig bleek ons zelfvertrouwen terecht. Want we zijn ruim over de lat gekomen. De nieuwe naam BureauLeiding heeft vanaf de lancering de tongen losgemaakt en alleen al op die manier bijgedragen aan meer en goede aandacht voor kunststof leidingsystemen. Ook RondLeiding, waarvan u nu uitgave nr. 2 in handen heeft, was een schot in de roos. De respons op nr. 1 was namelijk fantastisch! We hadden de ambitieuze doelstelling om kunststof leidingen salonfähig te maken. Een expeditie richting terra incognita. Maar we hebben het gebied in kaart gebracht. Naast vele positieve reacties van aannemers, installateurs, ambtenaren en architecten ook leuke reacties van anderen. De echtgenote van een van onze relaties liet ons weten “nooit gedacht te hebben ooit vrijwillig – en met plezier - een tijdschrift over kunststof leidingen te lezen”. Naast onze ambitie om voor iedereen die beroepsmatig met kunststof leidingsystemen werkt het fenomeen kunststof leiding vanuit andere, en wellicht onverwachte invalshoeken te belichten, lijkt het erop dat we in ieder geval hebben bereikt dat ergens in Nederland een vakman nu met z’n echtgenote over z’n werk kan praten. Mochten we hier met onze ambitie zijn doorgeschoten, laat ons dat alsjeblieft weten. Maar we denken toch de meerderheid met dit blad en deze opzet een plezier te doen.

34

Vandaar dat we weer enkele bekende Nederlanders aan het woord laten over hun vakgebied en hun beleving bij kunststof leidingen. Daarnaast gaan we ook in op de actuele discussie over het al dan niet afkoppelen. En voor het overige zult u weer worden verrast door de veelzijdigheid van de kunststof leiding. Ofschoon overal in onze dagelijks leven aanwezig, kan ze meer en doet ze meer dan u denkt. O ja, let op waar u het blad na het lezen “laat slingeren”, want we weten nu dat RondLeiding ook buiten de oorspronkelijke doelgroep wordt gelezen!

Hoge Nood. Aandacht voor Simavi. Deze stichting gaat de strijd aan met de slechte sanitaire voorzieningen in ontwikkelingslanden.

Ik wens u wederom veel kijk- en leesplezier. Roger M.P. Loop Directeur

Buizen en Muizen. Nog veel meer informatie via het internet.

36 RONDLEIDING 

Groeitips uit de Wat hebben Johan Cruijff, Vincent van Gogh, Goudse kaas en de glastuinbouw met elkaar gemeen? Het zijn stuk voor stuk coryfeeën van onze Hollandse reputatie. Grootheden die Nederland wereldwijd op de kaart zetten. Ook glastuinbouw? Jazeker. Er is geen land ter wereld waar ze zo goed weten hoe je de beste groenten, het sappigste

glazen stad Voor die vuurrode tomaten op je bord, of die knalgele chrysanten in de vaas belanden is er heel wat werk verricht in de kassen waar ze zijn geteeld. Iedereen weet dat gewassen voedingsstoffen nodig hebben, daglicht, water en warmte. Maar hebt u ook een idee welke vindingrijke technieken daar tegenwoordig achter zitten? Want kas-teelt is natuurlijk niet alleen een kwestie van toewijding, geduld en vakmanschap. Om in de internationale concurrentiestrijd het hoofd boven water te houden moet het telen ook zo efficiënt en energie- en kostenbewust mogelijk gebeuren. Eén van de methoden waarop dat gebeurt is door de inzet van CO2 .

fruit en de mooiste bloemen, planten en bomen onder glas moet laten groeien. Met behulp van technieken waar de internationale vakwereld zijn petje voor afneemt.

 RONDLEIDING

RONDLEIDING 

Groei en bloei Bij CO2 (of kooldioxide) denken de meeste mensen aan schadelijke uitstoot. Tuinders kennen CO2 ook als een stof die belangrijk is voor de fotosynthese: het proces waarbij - onder invloed van licht - water en CO2 worden omgezet in suikers. Belangrijk dus voor de groei en kwaliteit van allerlei gewassen. “In Nederland lopen we voorop met het gebruik van energiezuinige technieken en CO2 techniek. De CO2 uitstoot van het eigen verwarmingssysteem wordt via een PVC buizenstelsel en een speciale ventilatorunit teruggeblazen in de kassen. Dit retoursysteem wordt de laatste jaren steeds meer toegepast. Met name in de groententeelt, omdat daar de productie veel intensiever is geworden. En hoe meer CO2 , hoe meer productie.” Rondleiding praat met Peter Haaring, eigenaar van Haaring Installatietechnieken in De Lier, gespecialiseerd in verwarmingstechnieken voor de glastuinbouw. Maar hoe zit dat ’s zomers dan, als het zonnetje volop schijnt en je geen verwarming nodig hebt? Waar halen de tuinders hun CO2 dan vandaan? “ De verwarming draait dan ook, puur voor de productie van CO2 . De geproduceerde warmte wordt opgeslagen in grote tanks. ’s Nachts, als er warmte nodig is, wordt deze warmte het eerst gebruikt.” De laatste ontwikkeling in CO2 techniek is een systeem waarbij industrieel vrijgekomen CO2 vanuit de Europoort getransporteerd wordt naar het Westland.

Veiligheid voor alles Welke leidingen worden er in de CO2 techniek gebruikt? “Voor de retoursystemen gebruiken we PVC leidingen. Voor het transport van CO2 moeten die voldoen aan strenge kwalitatieve voorwaarden. Er mogen absoluut geen schadelijke stoffen binnenkomen in de kassen, geen afgifte van PVC of andere stoffen. Doordat CO2 gassen warmer zijn kunnen er schadelijke dampen ontstaan en daardoor krijg je verbranding op het gewas. Voor het transport vanuit Europoort worden PE-leidingen gebruikt. In alle gevallen is het absoluut belangrijk dat de leidingen goed getest en gecertificeerd zijn.” Overigens, beklemtoont Peter Haaring, is er een speciale keuringsdienst die alle materialen controleert die in de glastuinbouw gebruikt worden. En, voegt hij eraan toe: “We kunnen uitstekend uit de voeten met de leidingen die in Nederland geproduceerd worden.”  RONDLEIDING

Kassen houden van leidingen Kunststofleidingen en kasteelt. Die twee hebben iets met elkaar, en niet zo’n klein beetje ook. Hans van Straten is productspecialist bij Revaho in Maasland. Deze handelsmaatschappij richt zich op producten voor de glastuinbouw en dan met name op de producten die gerelateerd zijn aan water. Hij vertelt: “ Al het hemelwater dat op de daken van de kassen valt wordt afgevoerd, opgevangen en hergebruikt voor o.a. de bevloeiing van de gewassen. En dan zijn er nog de potplantenkwekers, die hun planten op een betonnen vloer zetten met vloerverwarming. Deze vloer doet ook dienst als bewateringssysteem. Computergestuurd wordt een vloer onder water (met meststoffen) gezet, na een geprogrammeerde tijdsduur vloeit het water weer af en is de volgende sectie aan de beurt. De hele kas beregenen, de lucht bevochtigen, rozen en tomaten per plant op maat bevochtigen met een druppelaar: overal doen kunststof leidingen soms zichtbaar, soms onzichtbaar hun werk.” Vaak gaat het daarbij wel om kilometers leidingen per kas. Toenemende concurrentie Hoe staat de Nederlandse tuinbouw ervoor? En de export van onze glastuinbouwtechniek? Peter Haaring: “ Kwalitatief staat de kasteelt er heel goed voor. Maar de prijzen staan wel onder druk. Dat komt vooral door de concurrentie uit de Zuid-Europese landen en landen als Marokko. Daar liggen de lonen lager, er zijn minder energiekosten en de regels zijn daar minder streng. Nieuwbouwprojecten hebben we daar niet zoveel meer, dat stabiliseert. Maar we merken wel dat de oostbloklanden sterk komen opzetten. Onder het vroegere communistische regime zijn daar 15 tot 30 jaar geleden gigantische kassen neergezet. Die zijn nu allemaal verouderd en moeten weer gerenoveerd worden. Dat zal nog meer concurrentie betekenen voor de Nederlandse telers.” Welke kant het ook op gaat, één ding is wel duidelijk: onze kassenbouwers gaan nog altijd internationaal aan de leiding!

Om u een idee te geven hoe zwaar de energiekosten drukken op de kasteelt: in de tomatenteelt vormen de energiekosten ongeveer een derde van de totale productiekosten. Oftewel: 30 eurocent op elke kilo tomaten!

Het geheim van de ijsman Het Thialf IJsstadion in Heerenveen is een begrip in de Nederlandse en internationale schaatswereld. Door de jaren heen zijn hier vele schaatsrecords gevestigd en verbeterd. Dat kan geen toeval zijn. In het laag-

De naam van het stadion is afgeleid uit de Noorse mythologie. Thialfi, een trouwe vazal van Thor, de oppergod van de Vikingen, was sportief, slim, een durfal en een onvoorstelbaar snelle atleet. Er is maar weinig fantasie voor nodig om die eigenschappen door te vertalen naar het Thialf stadion. Snel, sportief en beslist ook slim, al zal ijsmeester Beert Boomsma de laatste zijn die daarmee te koop loopt. De expert in koeltechniek en klimaatbeheersing is dag en nacht bezig om het

gelegen Heerenveen moeten schaatsers meer luchtweerstand overwinnen dan op hoogtebanen als Calgary, Hamar of Salt Lake City. De kwaliteit van het ijs moet daarom des te beter zijn. Zeg maar gerust: meesterlijk. Tijd om ijsmeester Beert Boomsma aan de tand te voelen over het geheim van Thialf. De schaatstempel die óók vrij baan maakt voor hoogwaardige kunststof leidingen. RONDLEIDING 

ijs sneller te maken. Geduld, precisie en vooral gevoel zijn daarbij onontbeerlijk: “Een klein beetje meer of minder water bij het dweilen kan al heel veel tijdverschil opleveren. Je moet wel een beetje gek zijn om zoveel passie voor een bevriezende vloeistof te hebben.”

Waterkwaliteit Thialf ligt maar vier meter boven de zeespiegel. Dit betekent dat de schaatsers hier meer luchtweerstand moeten overwinnen dan op hooggelegen banen. En dat de kwaliteit van ijs die verschillen zoveel mogelijk moet compenseren om te kunnen concurreren met de hoogtebanen. Pure topsport dan ook, dat ijsmeesterschap. Boomsma zoekt die concurrentiekracht vooral in de kwaliteit en de samenstelling van het water dat bevroren wordt op de ijsbaan. “We halen de kalk eruit en ontharden het water zoveel mogelijk. Op die manier slaat het ijs minder snel wit uit en blijft het sterker.” De slimheid van de moderne ‘Thialfi’ is de kennis uit Vikingtijd hoog en breed

10 RONDLEIDING

ontgroeid. In Heerenveen wordt gebruik gemaakt van de laatste wetenschappelijke technieken: “ Sinds enige tijd heb ik ook de beschikking over een speciale machine die de structuur van het water verandert. De watermoleculen worden door elkaar geschud en verward. Het ijs breekt dan minder snel en is zo sterk als beton.”

Glijmiddel Toen Thialf in 1966 werd gebouwd was het één van de eerste kunstijsbanen in Nederland. Tegenwoordig is het de enige baan met een A-status. Dit impliceert dat alle grote internationale wedstrijden die in Nederland gehouden worden, hier gereden moeten worden. Een hele eer, maar het brengt het stadion tegelijkertijd ook in een lastige spagaat. Thialf is namelijk de vrijwel enige ijsbaan ter wereld waar ook recreanten gebruik maken van het wedstrijd-ijs. Economisch is daar niks mis mee, want de amateur-liefhebbers zijn een belangrijke bron van inkomsten voor het stadion. Maar: ” Tegelijkertijd zijn

ze ook de grootste vervuilers van mijn baan. Recreanten dragen vaak van die warme fleecetruien. Alleen al de pluisjes die daarvan af komen bezorgen me heel veel werk.” Toch lukt het Boomsma steeds weer om de ijskwaliteit naar een topniveau te brengen. Een van de speciale technieken waarover hij beschikt is het toevoegen van vloeistoffen aan het ijs. Zeg maar een glijmiddel waardoor de 400 meterbaan nog sneller wordt. Maar daar zitten hele kritische haken en ogen aan: “De omstandigheden moeten tijdens de wedstrijd altijd voor iedereen gelijk zijn. Ik kan het niet maken dat door vloeistoffen aan het ijs toe te voegen, een Nederlander heel hard gaat en een Noor juist veel langzamer.”

sneller? De Friese ijsmeester doet daar weinig uitlatingen over. Een tipje van de sluier wil hij wel oplichten: “Buiten de seizoenen testen we constant allerlei probeersels. Ik denk nu na over een beter luchtbeheersingssysteem.” Wie weet waar de toverij nog toe kan leiden. Nog meer records die in Heerenveen gevestigd en gebroken worden? We wachten vol spanning af. En voorlopig is die spanning nog lang niet van de baan. In november 2006 heeft Thialf het WK afstanden in huis, in december het Nederlands Kampioenschap allround, in januari 2007 het WK sprinten en in februari 2007 het WK voor allrounders. We wensen de jongens en meiden van Oranje, de supporters in Heerenveen én ijsmeester Bert Boomsma heel veel succes!

Thialf staat met zijn schaatsijs aan de wereldtop

Toekomst Kan het nog gladder, harder,

Thialf aan de kunststof leiding Thialf maakt gebruik van een zogenaamd DX koelsysteem dat R507-gas gebruikt voor koeling. Met dit gas wordt een zoutoplossing (Freezium) afgekoeld. Deze vloeistof wordt vervolgens door de kunststof baanleidingen gepompt. De keuze voor kunststof leidingen ligt voor de hand: kunststof is corrosiebestendig en vrijwel ongevoelig voor krimpen of uitzetten door temperatuursinvloeden. Het netwerk in

Thialf bestaat uit een hoofdcircuit van geïsoleerde glasvezelversterkte Epoxy (GRE) leidingen met een diameter van 350 mm. Voor de verdeel- en transportleidingen is gebruik gemaakt van flexibele PE-leidingen. De 400 meterbaan is verdeeld in zes secties, waardoor bijvoorbeeld de bochten een andere ijstemperatuur kunnen krijgen dan de rechte stukken.

RONDLEIDING 11

Het klimaat en de bodemgesteldheid zijn hier anders dan in, noem maar eens een dwarsstraat, Griekenland of Noorwegen. De Nederlandse bouwwetgeving houdt daar serieus rekening mee. In de kwaliteitseisen die de bouwwetgeving stelt, wordt uitgegaan van de Nederlandse omstandigheden. En van alle invloeden die deze kunnen hebben op het functioneren, de kwaliteit en de duurzaamheid van de bouwproducten. Is dat echt nodig? We krijgen toch waarschijnlijk binnenkort CE-markering? En producten met een "CE-logo" voldoen toch aan de Europese normen? Daarmee mag je er dus vanuit gaan dat ook de toepassingseisen voor Nederland te zijner tijd goed zullen zijn afgedekt. Dat is niet waar. We zullen er hier niet te diep op ingaan, maar voor kunststof leidingen is er binnen de CE-markering nog wel ruimte voor lokale interpretaties van het begrip ‘kwaliteit’. Binnen het verband van de Europese Unie is vastgesteld dat bouwproducten moeten voldoen aan de Europese Normen. Daarbij is ook vastgelegd dat bij de fabricage van sommige bouwproducten onafhankelijk toezicht van derden nodig is. De productie van kunststof leidingsystemen is één van de uitzonderingen. Producenten mogen hier straks zelf aangeven aan welke specificaties het product voldoet. En ook al vallen die specificaties binnen de Europese Normen: dat wil niet zeggen dat het voor Nederland voldoende is. Hoe herken je betrouwbare kwaliteit? Alle leden van Bureauleiding zullen –ook in de toekomst wanneer CE-markering wordt ingevoerd– Nederlandse keurmerken blijven hanteren. Die garanderen dat de systemen en componenten voldoen aan de kwaliteitsnormen en –verwachtingen van onze afnemers, en aan de veiligheids- en gezondheidseisen van de Nederlandse overheid. De kwaliteit van de producten wordt continu getest door onafhankelijke, gecertificeerde testinstituten.

Welk keurmerk staat er op de buis? Ze zijn rond, lang en gemaakt van PVC. Op het eerste oog lijken ze dan ook allemaal op elkaar. Maar schijn bedriegt. Er zijn wel degelijk verschillen tussen kunststof leidingen. Het is helemaal niet gezegd dat je zomaar ongestraft elke buis in de Nederlandse bodem kunt stoppen.

12 RONDLEIDING

Elke specifieke toepassing van een kunststof leidingsysteem heeft zijn eigen kwaliteitsmerk. Zo zijn op de buizen de volgende keurmerken te zien:

voor producten die gebruikt worden in afvalwater- en rioleringssystemen

Voor producten die gebruikt worden in gasnetten en voor rookgasafvoer

voor producten die gebruikt worden in elektriciteitsnetten

voor producten die gebruikt worden in drinkwatersystemen

Keurmerken die onafhankelijk geteste kwaliteit garanderen. Op en top toegesneden op de Nederlandse eisen en omstandigheden!

RONDLEIDING 13

KUNST - STOF TOT NADENKEN Wat het hart is voor de mens, is het Oranjekanaal voor Drenthe: de motor van vitaliteit. Sinds jaar en dag is het kanaal een cruciale economische ader voor de provincie. In Schoonoord is daarom een bijzonder project van de grond getild: de kunst- en natuurwandeling Verstild Water. Een expres-sieve hymne aan het Oranjekanaal. Tien buitenlandse kunstenaars lieten zich inspireren door de turbulente geschiedenis van het Oranjekanaal. Eén van hen is de Italiaan Marco Dessardo. Hij bedacht en construeerde eigenhandig het kunstwerk ‘Het Huisje en de Goot’. 150 meter kunststof dakgoot verbindt het bos met het huisje van de ijsbaan. Als het regent stroomt het water vanaf het dak door de goot en besproeit als het ware het bos. Dezelfde regen valt ook in het Oranjekanaal. De regen die vanuit de goten in de bosbodem belandt, komt uiteindelijk via ondergrondse stromingen weer in het Oranjekanaal terecht. Het kunstwerk schept een band tussen huis en bos, pvc en water, kunstmatig en natuurlijk, Oranjekanaal en omgeving. Opmerkelijk is ook dat het water een kringloop vormt. Recycling dus. Precies wat met PVC leidingen in Nederland ook gebeurt. Na de afloop van het project zijn de leidingen via BIS (Buizen Inzamel Systeem) weer ingenomen om een tweede leven te gaan leiden. Een van de producenten van BureauLeiding stelde de materialen gratis beschikbaar en zorgde ook weer voor de inname. Een mooie gelegenheid om de relatie tussen kunststof leidingen en natuur, regenwater en afkoppeling op een originele manier onder de aandacht te brengen. Initiatieven die voor herhaling vatbaar zijn!

14 RONDLEIDING

RONDLEIDING 15

Duurzaam bouwen en kunststof leidingsystemen in het bouwberoepsonderwijs

Dat zal ze leren

Duurzaamheid wordt wel de nieuwe maatstaf genoemd voor zo’n beetje alle beslissingen die overheden en bedrijven tegenwoordig (moeten) nemen. Lange tijd dachten we bij duurzaamheid alleen aan het milieu. Maar tegenwoordig gaat het ook om leefbaarheid, gezondheid, comfort, veiligheid en rentabiliteit. Samengevat praten we over de drie P’s : People, Planet & Profit. Bij duurzaamheid vertaald naar de bouw gaat het om Duurzaam Bouwen. Vaak afgekort tot DUBO. Duurzaam Bouwen begint bij het bouw(beroeps)onderwijs. Om duurzaamheid in de bouw te laten slagen moeten de ontwerpers, adviseurs of bouwers van morgen de principes vandaag al in hun opleiding meekrijgen. Dat gebeurt nog niet altijd even goed en structureel genoeg. Om dit te verbeteren zijn de laatste tijd verschillende interessante initiatieven opgestart. Meer kennis over Duurzaam Bouwen Zo stelde SenterNovem een basisdocument op met de titel: “Wat is duurzaam bouwen?” Het onderwijs voor de bouw, stedenbouw en GWW kan dit document gebruiken als hulpmiddel en inspiratiebron om lesmateriaal samen te stellen. Wilt u meer weten over dit document? Ga dan op de website van BureauLeiding naar het kopje ‘Links’ en klik door naar Duurzaam Bouwen voor de website van SenterNovem waar u dit basisdocument kunt downloaden.* Betrekkelijk nieuw is ook het project “Kennisoverdracht Duurzaam Bouwen”. Dit project moet onderwijsinstellingen stimuleren DUBO op andere manieren in hun programma’s te integreren. Het project stimuleert het uitwisselen, verspreiden en vergroten van kennis en praktijkervaring. Dit moet gestalte krijgen door vragers en aanbieders van kennis over Duurzaam Bouwen bij elkaar te brengen. BureauLeiding sloot zich als één van de eerste deelnemers vanuit de industrie aan als kennisaanbieder. Dit initiatief sluit immers naadloos aan bij het streven om tot meer en betere kennis over kunststof leidingsystemen te komen. Eén van de manieren waarop we dat kunnen bereiken is via nauwe samenwerking met het Nederlandse (beroeps)onderwijs. Duurzaamheid en de Nederlandse kunststof leidingindustrie zijn twee handen op één buik. Kunststof leidingsystemen en duurzaamheid zijn namelijk bijna synoniem – reden waarom kunststof leidingen al een hele tijd deel uitmaken van het “Nationale Pakket Duurzaam Bouwen”. Dat is een belangrijke boodschap die beter moet worden uitdragen. Want nog lang niet iedereen weet hoe duurzaam kunststof leidingen zijn. Daar wordt onvoldoende aandacht aan geschonken. Meer informatie over de nationale pakketten Duurzaam Bouwen vindt u op de website van SenterNovem. U kunt daar onder meer komen via het kopje "Links" op de website van BureauLeiding.*

16 RONDLEIDING

Praktische leerschool DUBO en kunststof leidingen zijn eigenlijk niet los van elkaar te zien. Onderzoeken hebben aangetoond dat kunststof rioolbuizen een beduidend lagere impact op het milieu hebben dan andere materialen. Ook is wetenschappelijk bewezen dat kunststof leidingsystemen voor drinkwater een verwachte levensduur hebben van minimaal 100 jaar. Ook op andere fronten doen we goed mee. We denken dan met name aan recycling. Al in 1992 heeft de voorganger van BureauLeiding (FKS) het eerste operationele kunststof inzamelsysteem in Nederland opgezet: BIS, het Buizen Inzamel Systeem. In RondLeiding nr. 1 kunt u hier meer over lezen. Kortom: er is veel positiefs te vertellen over kunststof leidingen. Om deze kennis goed over te brengen heeft BureauLeiding zich gecommitteerd om het Nederlandse (beroeps)onderwijs te ondersteunen bij het maken en/of aanpassen van het lesmateriaal. Dit gaat zowel om (V)MBO, HBO als wetenschappelijk onderwijs. En dit kan op verschillende manieren. Zo bieden de leden van BureauLeiding aan om concrete vragen vanuit het onderwijs door eigen deskundigen te laten beantwoorden. Maar scholen zijn ook welkom om productielocaties te bezoeken. En ter plekke uitleg te krijgen over productie en toepassingen. Om deze kennisoverdracht verder te stimuleren wordt er momenteel gekeken of er ook met opdrachtgevers afspraken kunnen worden gemaakt, om concrete projecten aan het onderwijs aan te bieden. Doe ook mee! Denkt u vanuit uw praktijk – als installateur, aannemer, architect, bestekschrijven, of hoe dan ook – ook iets te kunnen bijdragen? Spreekt dit onderwerp u aan? Dan horen wij graag van u. Wie weet kunnen we samen zorgen voor een nog betere kennisoverdracht over Duurzaam Bouwen in het Nederlandse (beroeps)bouwonderwijs.

* Kijk voor alle betrokken websites ook bij ‘Muizen en Buizen’ op pagina 38.

RONDLEIDING 17

Erben Wennemars staat weer op scherp De liefhebbers krijgen het er al warm van: het schaatsseizoen kom er weer aan. Dat wordt weer ouderwets spannend, want de hegemonie van Oranje is voltooid verleden tijd. De Amerikaanse schaatsers laten zich van een superieure kant zien en Noorwegen is bezig met een sterke comeback. Maar natuurlijk hebben wij ook nog altijd fantastische schaatsijzers in het vuur. Met kanjers als Ireen Wüst, Beorn Nijenhuis, Renate Groenewold, Carl Verheyen, Sven Kramer. En Erben Wennemars natuurlijk.

De Flying Dutchman uit Dalfsen

Het is druk in het hotel waar we ons interview met Erben Wennemars hebben. De hele TVM ploeg loopt er rond. Er is de hele dag getraind en vanavond worden de nieuwe TVM tenue’s gepresenteerd aan de pers. Erben zit er ontspannen bij. Hij is zichtbaar op zijn gemak in zijn nieuwe TVM ploeg. Van de kater van de afgelopen Winterspelen, waar hij ondermaats presteerde en – in de aanloop naar de Spelen – brak met zijn coach Jac Orie, is niks meer te merken. We schuiven aan bij de man die in 1975 werd geboren in Dalfsen, in 2003 twee keer goud won op de WK afstanden en later het wereldkampioenschap sprint in Nagano en Salt Lake City won. Erben, hoe is het met je? Prima! Ik zit erg goed in mijn vel. Ik ben gefocust en scherp en voel me erg thuis bij TVM. Was ik eerst erg onrustig, nu ben ik veranderd in een sporter die op wereldniveau presteert en boos op zichzelf kan zijn over een wedstrijd. En ik ben erg blij dat we na de zomertraining eindelijk weer op het ijs staan. Als je op het ijs staat weet je weer waarvoor je het allemaal doet. In dit magazine staat ook een artikel over het speciale ijs in Thialf. Merk jij daar als schaatser wat van? Is het ijs in Heerenveen echt zo goed? Op zich is Thialf natuurlijk best een zware baan. Zo’n laaglandbaan als Thialf kun en mag je niet vergelijken met de supersnelle baan in het hoog gelegen Salt Lake City. Dat heeft niet

18 RONDLEIDING

zozeer te maken met het ijs. Dat is eigenlijk overal goed. Met de technieken die er tegenwoordig zijn, zul je niet zo snel te maken hebben met echt slecht ijs. Slecht ijs houdt in dat er een klein laagje water op de baan ligt waardoor er weinig grip is, vooral in de bochten. Een rit is dan geen plezier, maar eigenlijk een grote worsteling. Natuurlijk is het ene ijs zwaarder dan het andere. Heerenveen heeft goed ijs. Bovendien, of de ijsvloer nu goed of slecht is: ik ben niet de enige die daarmee te maken heeft. De omstandigheden zijn voor iedereen hetzelfde. Een feit is wel dat we bij wedstrijden in Heerenveen het thuisvoordeel hebben. Wij zijn gewend aan de zwaardere omstandigheden van een laaglandbaan. Dit kan voor mij in een wedstrijd net dat winnende ding zijn! Maar het kunstijs van Thialf is sneller dan ooit.

én mentaal, dan weet je dat het goed zit en dat je een kans maakt! Dan is het gaan! Vind je dat door alle technieken en verbeteringen van de afgelopen jaren de charme van het schaatsen is verdwenen? En ben je een mooi weer schaatser of vind je een lekkere buitenbaan met wind en sneeuw leuker?

Het kunstijs van Thialf is sneller dan ooit.

Snelle tijden zijn alleen mogelijk op snelle banen. Van de wereldrecords zijn de meeste gereden in Calgary, Salt Lake City, maar ook in Heerenveen. De baan in Calgary ligt op 1000 m hoogte, de Olympische baan in Salt Lake City op 1400 m. Op zulke hoogten heb je veel minder luchtweerstand. Tachtig procent van de weerstand van een schaatser is tenslotte luchtweerstand. Hoe belangrijk is dat voor jou als sprinter? Niet zo, moet ik eerlijk zeggen. Sprinters hebben er volgens mij ook minder baat bij om in de bergen te gaan trainen. Omdat er op grotere hoogte veel minder zuurstof in de lucht zit, maakt je bloed extra zuurstofrijk bloed aan. Dit zou dan kunnen helpen bij wedstrijden. Ook het feit dat je aan zware omstandigheden gewend raakt als zuurstofarme lucht zou kunnen helpen in wedstrijden. Als je de 10 kilometer schaatst, kan ik me hier iets bij voorstellen, maar voor een sprinter maakt dit echt niet uit. Dan is het gewoon zaak dat je keihard gaat knallen op die korte afstanden. Het is niet zo dat ik mijn schaats op het ijs zet en dan meteen het gevoel heb van “yes’ dit wordt ‘m. Meestal is dat al een tijd voor de wedstrijd en tijdens de wedstrijd zelf. Het heeft alles met concentratie te maken. Ik kruip voor, tijdens en na een race altijd helemaal in mezelf en sluit me af van de buitenwereld. Op die momenten ben ik op en top gefocust, zit ik helemaal in mijn eigen wereldje. Als alles goed is, fysiek

20 RONDLEIDING

Natuurlijk is buiten schaatsen met sneeuw, wind en warme chocolademelk erg leuk. Maar dat doe ik liever met mijn gezin. Op professioneel gebied mag het van mij alleen maar harder, sneller en professioneler worden. Ik ga alleen maar voor de winst. Aan de andere kant, als er binnenkort nog eens een Elfstedentocht in zit, dan zou ik die misschien nog wel liever winnen dan Olympisch goud. Aan de Elfstedentocht hangt zoveel sfeer, gevoel, traditie, het lijkt me geweldig om die tocht te mogen winnen. Is er veel talent in de Nederlandse schaatswereld? Ja, er is erg veel talent. Dat is ook erg goed, want we mogen ons wel weer eens even laten zien aan de wereldtop. Ik ben erg blij met al die jonge mensen die zo goed kunnen schaatsen. Maar alsjeblieft wel een eind achter mij! Heb je in een stadion wel eens last van het publiek? De invloed op de atmosfeer door al die mensen is natuurlijk groot? Absoluut niet. Dat mag natuurlijk ook niet. Een schaatser mag alleen maar profijt hebben van het publiek. De ijsmeester moet alles zo afstellen dat de omstandigheden voor de schaatsers optimaal zijn. En de ijsmeester van Thialf kan dat. Met het Nederlandse publiek is het altijd geweldig schaatsen. De sfeer die er dan heerst en het enthousiasme waarmee ze de schaatsers aanmoedigen is geweldig. Dat geeft soms net dat beetje extra. Erben ratelt nog even het programma op voor de komende tijd. Dat hangt van wedstrijden, trainingen en vliegtuigen aan elkaar. In alle nuchterheid formuleert hij zijn doelen voor de komende twee jaar: “Alles winnen wat er te winnen valt.” En: “Afscheid nemen op de WK sprint in Thialf in 2008, met een titel. Dan is de trilogie compleet.”

Wateroverlast in nieuwbouwwijken Staat u nog droog?

Helga van Leur: Houden we droge voeten of gaan we nat?

Onze bodem slikt het niet meer! Afkoppelen en infiltreren als wapens tegen de watersnood

RONDLEIDING 21

Staat u op het punt om een nieuwbouwhuis te kopen? Let dan heel goed op hoe de afwatering is geregeld. Het blijkt namelijk dat die in veel gevallen nogal te wensen overlaat. En u bent uiteindelijk wél verantwoordelijk voor de waterafvoer op uw grond! “Het duurt niet lang meer of ik moet een duikbril op doen als ik de tuin in wil” aldus een inwoner van een Vinex-wijk in Nederland. En hij is niet de enige die zijn borst wel nat kan maken. In veel nieuwbouwwijken zijn de afwateringsvoorzieningen slecht geregeld. Tuinen en kruipruimten komen blank te staan, met funeste gevolgen voor cv-leidingen en parketvloeren. Alsof dat

goede ontwatering. Technieken om wateroverlast te voorkomen zijn er genoeg. Maar de praktijk leert ons dat voor en tijdens de bouw vaak onvoldoende gebruik wordt gemaakt van de juiste ontwateringstechnieken. Dikwijls omdat de betrokken partijen niet van elkaar weten wie nou precies wat moet doen. En dat is jammer. Want als gemeente, waterschap en bouwer in een vroeg stadium even bij elkaar gaan zitten om afspraken te maken, is het probleem de wereld al uit. Gelukkig is de Europese wetgeving verbeterd en zijn gemeentes zelf verantwoordelijk voor hun grondwaterbeheer. Overlast voorkomen Hoe kunt u nou op uw eigen perceel wateroverlast voorkomen? Dat kan bijvoorbeeld door de regenafvoer van uw huis af te koppelen van het riool. Als het riool dan capaciteitsproblemen heeft (de regenval niet meer

Waterove rlast in nieuwbou wwijken Staat u nog droog? nog niet erg genoeg is, zorgt het vocht in uw huis ook voor stankoverlast. Op de lange termijn kunt u verroeste leidingen verwachten, vocht in de muren, rottend behang enzovoort. En al dat vocht in huis is ook nog eens slecht voor uw gezondheid. U zult niet de eerste zijn die problemen krijgt met de luchtwegproblemen of die gewrichtsklachten heeft. Wat is de oorzaak? In Nederland is niets zo veranderlijk als het weer. Dit jaar gingen we van een periode met extreem hoge temperaturen naar een maand waar het vrijwel continu met bakken uit de lucht viel. Mogelijk heeft de zware regenval u ook de nodige wateroverlast bezorgd. Dat zou ons niks verbazen, want overlast is nog altijd schering en inslag in ons kikkerlandje. Dat komt door het nijpende ruimtegebrek in Nederland: we bouwen steeds vaker nieuwbouwwijken in natte gebieden die zonder speciale grondwatervoorziening niet geschikt zijn voor woningbouw. Brussel is bezig met een soort ‘agrarische herverdeling’ in Europa, waardoor een flink aantal agrariërs hier genoodzaakt is om het veld te ruimen. Gemeenten maken van die nood een deugd en gebruiken de vrijkomende landbouwgrond voor woningbouw. Dat kan, maar dat vraagt dan wel om

22 RONDLEIDING

aan kan), wordt u daar niet meteen de dupe van. Zorg ervoor dat uw ‘eigen’ hemelwater naar één opvangpunt wordt afgevoerd en opgeslagen wordt in een buffer. Dit kan een regenton, een vijver of een watertank zijn. Het regenwater dat u hebt opgevangen kunt u gratis gebruiken in plaats van kostbaar leidingwater. Bijvoorbeeld om uw tuin mee te besproeien in drogere tijden. Bij ruimtegebrek, of wanneer ‘het oog ook wat wil’ (een mooie plant is mooier dan een regenton), kunt u ook voor ondergrondse oplossingen kiezen. Kunststof drainagesystemen Door middel van een juiste drainage, kan het hemelwater aan de opppervlakte wegzakken. Draineren, ook wel ontwateren, is niets anders dan het beheersen van een gewenst grondwaterniveau. De geperforeerde pvc-buizen in uw tuinbodem zorgen voor een enorme afvoercapaciteit. Het drainagesysteem zorgt ervoor dat het grondwaterniveau in stand blijft. Met andere woorden: de bodem is niet verzadigd met vocht, kan dus meer regen aan op de momenten dat het giet, en bij overmatige regenval wordt het water ondergronds direct afgevoerd. Geen natte voeten dus. Prachtige systemen… met een onzichtbare hoofdrol voor kunststof leidingen!

RONDLEIDING 23

U kent de cartoons en de lacherige quotes wel. Over mensen die verlegen zitten om een praatje en dan steevast beginnen met: “Wat een weertje he?”. Toch lijkt het humorgehalte tegenwoordig in te leveren. Het weer is een serieus gespreksonderwerp geworden. Wordt Nederland zo warm dat Zandvoort straks een echt palmenstrand heeft? Of komt er, zoals

Houden we droge voeten of gaan we nat? sommige wetenschappers beweren, juist een nieuwe ijstijd aan? Waardoor was het zo kletsnat in augustus? Kortom, redenen genoeg om eens een praatje aan te knopen met onze nationale weervrouw Helga van Leur.

Het klimaat lijkt te veranderen. En niet alleen dat: de seizoenen lijken stuivertje te wisselen. Het wordt steeds later warmer en de extremen worden steeds groter. Kijk maar naar de afgelopen zomer: in juli barbaarse hitte, in augustus een ongekende stortvloed aan hemelwater. “Daar zit veel toeval bij, waardoor de beeldvorming wordt vertekend,” legt Helga uit: “Weersresultaten worden vastgelegd in statistieken. Dit jaar hadden we een hele hete juli, natte augustus, warme september en de op één 24 RONDLEIDING

na warmste oktober sinds driehonderd jaar. Elke weersomslag gebeurde precies op het eerste van de maand. Die maanden gaan de annalen in als extreem. Maar als elke omslag twee weken later had plaatsgevonden zouden geen records worden geboekt. Terwijl je toch hetzelfde weer hebt.” Mens en klimaat Toch beaamt ze dat er wel degelijk een trend is. De top-10 van de warmste dagen stamt volledig uit de RONDLEIDING 25

interglaciaal, en eens in de honderdduizend jaar een ijstijd: een glaciaal. Volgens die cyclus gaan we nu weer richting ijstijd. Maar aan de andere kant: de aarde warmt nu wel sneller op dan wat natuurlijk is. Dat is wel een signaal dat we er met ons allen snel iets aan moeten doen. Want vergeet niet: als je nu alle uitstoten gaat beperken, duurt het nog minimaal 50 jaar voordat een atmosfeer begint te reageren. Het kan dus droger en warmer worden, maar het kan ook de andere kant op. Stel dat al het ijs van de poolkappen smelt. Dan blijft al het zoete ijs bovenop het zoute ijs drijven. Je krijgt dan een isolerend laagje waardoor de warme golfstroom ophoudt. En juist die warme golfstroom zorgt voor ons wisselvallige klimaat. Wat je dan zou krijgen, zijn nieuwe ijstijden vanuit het noorden. ”

laatste 10 tot 20 jaar. Voor de 10 koudste jaren moeten we terug naar vóór 1963. Ook zien we dat het Middellandse Zeegebied steeds droger wordt. “Daar zie je duidelijk dat de klimatologische veranderingen niet alleen natuurlijke oorzaken hebben. De mens heeft ook invloed op de klimaatveranderingen. Er gaan steeds meer toeristen naar die gebieden. Die gebruiken steeds meer voorzieningen. Dat eist ook zijn tol.” The return of El Niño Hoe zit dat eigenlijk met die orkanen. Het lijkt wel alsof er steeds meer komen? “Orkanen zijn er al eeuwen. Het is wel zo dat naarmate het land meer gaat opwarmen, en het zeewater warmer wordt, er meer voedingsbodem is voor het ontstaan van orkanen. Maar onderschat tegelijkertijd ook de impact van het nieuws niet. Als de orkaan Katrina een hele stad als New Orleans wegvaagt is dat wereldnieuws. El Niño komt al eeuwen voor op het zuidelijk halfrond, maar wordt nu breed uitgemeten in de media. El Niño ontstaat vaak voor de kust van Peru. Hier komt normaal zuurstofrijk koud zeewater naar boven. Eens in de vier tot acht jaar wordt dat mechanisme doorbroken en komt er warm zeewater boven. Het leven in de zee sterft en er ontstaan veel wolkenvelden doordat het warme zeewater verdampt. Zo gaat het in Peru extreem regenen, terwijl het in Australië extreem droog is. Eind dit jaar komt er weer een El Niño aan. Dat heeft allemaal te maken met luchtstromingen en waterstromingen.” Het vermoeden bestaat dat het jaar na El Niño een hele natte herfst krijgt. Maar in ons wisselvallige klimaat is dat moeilijk alleen aan El Niño toe te schrijven. Hitte of ijstijd? De ene wetenschapper beweert dat de aarde opwarmt en verdroogt, terwijl de andere daar ijskoud tegenover stelt dat we juist een nieuwe ijstijd tegemoet gaan. Wie moeten we geloven? “Allebei. Historisch gezien heb je eens in de honderdduizend jaar een warme periode, een zogenaamd 26 RONDLEIDING

Afkoppelen en infiltreren als wapens tegen de watersnood

Onze bodem slikt het niet meer!

Nederland, waterland Smeltende ijskappen hebben ook tot gevolg dat de zeespiegel stijgt. Met dat fenomeen hebben we in Nederland al te maken. Stel nou eens dat de zeespiegel verder blijft stijgen? De rivieren kunnen al dat water dan niet meer verwerken. Dat probleem hebben we ook als er veel smeltwater vanuit de Alpen Nederland binnenkomt. Of als, zoals in augustus, de regen met bakken uit de lucht blijft vallen. Moeten we de hulp van ons kroonprins inroepen voor een beter watermanagement? “ Wat we in zulke gevallen moeten doen is bergen. Het water opslaan zodat we het kunnen gebruiken in de droge maanden. In bebouwde omgevingen moeten we zorgen voor goede afwateringssystemen. Het hemelwater moet niet in het riool verdwijnen, maar efficiënt worden opgeslagen en hergebruikt. De overheid zou dit soort zaken wel iets meer kunnen stimuleren. Er zijn genoeg kunststof leidingsystemen beschikbaar waarmee het hemelwater is op te vangen en geschikt te houden voor hergebruik.”

Voorstander van het vorstenhuis of niet: niemand kan ontkennen dat we met kroonprins Willem Alexander een sterke troef achter de hand hebben. Zijn keuze om zich te specialiseren in watermanagement getuigt van visie. Waterbeheer is mondiaal een hot issue. En dat zal het alleen maar meer worden. Niet op de laatste plaats in Nederland zelf. Want zeg nou zelf: van al die overstromende rioleringen word je echt niet vrolijker. Niet alleen om de wateroverlast. Maar ook omdat we bij woorden als gezond en hygiënisch toch echt aan andere dingen denken. RONDLEIDING 27

Mensen die het kunnen weten voorspellen dat het klimaat de komende decennia gaat veranderen. Voor Nederland houdt dit in dat we nog meer neerslag kunnen verwachten. Maar die regen stort dan wel neer in heftige en relatief kortere periodes. Dat brengt met zich mee dat we daartussenin langere periodes van droogte zullen krijgen. De ene keer teveel hemelwater, de andere keer te weinig. Met als gevolg een laag grondwaterpeil en dus schade voor de flora en fauna. En een economische strop voor de agrarische sector. Hoe los je dat op? Afkoppelen In Nederland zet de overheid steeds meer in op het zogenaamde afkoppelen. Pardon? Oké, anders gezegd: hemelwater en vervuild water (toilet, afwas, enz.) moeten gescheiden worden afgevoerd. Het riool is dan alleen nog maar bestemd voor het vervuilde water. En het hoeft nog maar een kwart te verwerken van de oorspronkelijke hoeveelheid. Daarmee is het probleem van de overstort (rioleringen die de grote hoeveelheid water niet aan kunnen) voor een belangrijk deel opgelost. En dat is hard nodig. Want overstorten betekenen niet alleen overlast en risico voor de volksgezondheid. Door overstorten komt via het oppervlaktewater een mengeling van schoon en vervuild water in de bodem. Schadelijk voor het milieu. Vies en gevaarlijk voor mens, dier en plant. Infiltreren Goed, we koppelen het hemelwater dus af van het rioolwater. Even beeldend gezegd: ik trek mijn regenpijp uit het klassieke afvoerputje. En nu? De regen maar gewoon laten vallen en wegstromen? Nee, we vangen dat regenwater op in een speciale buffer. Een regenton bijvoorbeeld (het 28 RONDLEIDING

kan ook anders, maar daar komen we straks op terug). Het opvangen en bufferen van regenwater heeft een aantal belangrijke voordelen. Vanuit de buffers kan het water geleidelijk worden geïnfilteerd in de bodem. Goed voor het milieu én voor de productie van ons schaarse en dure drinkwater. Bij een droge bodem is hier immers minder water voor beschikbaar. Over drinkwater gesproken: daar kunt u door te bufferen ook behoorlijk op besparen. De tuin sproeien en bloemen gieten kan net zo goed met (en zelfs nog beter) het kalkarme regenwater. Auto wassen? Idem dito. Er zijn zelfs al woningen waar het toilet wordt doorgespoeld met regenwater. Want daarvoor heb je tenslotte geen schoon drinkwater nodig.

Kratten en putten Ook de producenten van kunststof leidingen nemen hun verantwoordelijkheid. De ontwikkeling van speciale systemen maakt op alle fronten, zowel grootzakelijk, in de project-matige woningbouw, als bij u thuis, afkoppeling en infiltratie op maat mogelijk. Een van de systemen die in Nederland inmiddels onmisbaar zijn, is het infiltratiekrat. Steeds meer gemeenten en waterschappen maken hier gebruik van. Infiltratiekratten zijn kunststof kratten, met een "huid" van filterdoek, die in de bodem worden ingegraven. Het regenwater wordt opgevangen in het krat en via het filterdoek weer geïnfiltreerd in de bodem. Infiltratiekratten kunnen zowel ‘stand-alone’ als geschakeld worden gebruikt. Het lijkt het systeem van de toekomst, omdat in veel

(nieuwbouw)omgevingen de ruimte voor wadi’s ontbreekt. Een ander systeem is de infiltratieput, vroeger ook wel grindput of zakput genoemd. Deze putten worden vooral gebruikt bij het afkoppelen van daken. Het water wordt vanuit de regenpijp afgevoerd naar de infiltratieput. Kortom, mogelijkheden volop om thuis ook het nodige aan watermanagement te doen. Ook al heet u geen Willem Alexander; de beloning is vorstelijk. Met een goed systeem kunt u rekenen op een hoog rendement. En gemeenten doen er alles aan om het benutten van regenwater te stimuleren. Vaak horen daar ook hele aardige subsidies bij. Dus… wat let u nog?

Werken aan water Water en Nederland. Die twee hebben iets met elkaar. En dat wordt alleen maar meer. De overheid onderkent dit en heeft waterbeleid benoemt tot één van haar prioriteiten. Dat zal wel moeten als we willen dat onze kinderen en kleinkinderen hier ook prettig en gezond kunnen leven. Terecht wordt de waterproblematiek gezien als een onderdeel van de totale maatschappij. Oplossingen moeten dan ook breeduit worden gestimuleerd en geïmplementeerd. Te beginnen in de planologie en stedenbouwkunde. Zo zien we bijvoorbeeld dat in veel (vooral lager gelegen) nieuwbouwprojecten grote retentievijvers worden aangelegd, bestemd om het hemelwater op te vangen en de bodem te infiltreren. Niet alleen de overheid onderneemt actie. Zelf kunt u er ook wat aan doen. Bijvoorbeeld door te kiezen voor een waterdoorlatende verharding van uw oprit of terras. Of door het regenwater te laten afstromen naar een brede ondiepe greppel (een wadi). RONDLEIDING 29

Water wordt steeds meer gezien als de olie van de 21e eeuw. Veel mondiale problemen zijn in meer of mindere mate toe te schrijven aan

De technieken ontwikkelen om tot bruikbaar water te komen

het gebrek aan bruikbaar water. Er is dan ook grote behoefte aan technologen die bijdragen aan oplossingen voor deze problemen. Voor Norit was dit aanleiding om samen met Saxion Hogescholen in Enschede de nieuwe studieroute International Water Technology in het leven te roepen. Een unieke HBO-studie die met ingang van volgend studieseizoen haar beslag krijgt. Voor jongeren met interesse in watertechnologie gaat een wereld aan mogelijkheden open. Norit is een wereldspeler op het gebied van watertechnologie. Naast producten levert het bedrijf ook kennis, ervaring en diensten. Ons land loopt nog altijd voorop op het gebied van watertechnologie, maar heeft wel te kampen met een steeds magerder belangstelling voor technologieopleidingen. “Als Norit zijn we daar bezorgd over. We willen onze positie graag continueren en uitbouwen en daar hebben we niet alleen vandaag, maar ook in de toekomst goed geschoolde medewerkers voor nodig,” vertelt Harry Futselaar, binnen Norit verantwoordelijk voor business and technology development. Niet alleen het bedrijfsleven signaleert de stagnerende belangstelling onder de jongeren voor technologie. Ook de overheid, universiteiten en onderzoeksinstellingen onderkennen hoe belangrijk het is om watertechnologie te promoten.

Technologisch Top Instituut Water De overheid stelt de komende vijf jaar 80 miljoen euro beschikbaar om watertechnologie door te ontwikkelen. Een groot aantal universiteiten van ons land, onderzoeksinstellingen zoals Wetsus, TNO Water en KIWA Water Research, en een aantal technologiebedrijven leggen hier zelf nog eens 35 miljoen euro bij. Samen hebben zij het TTI Water opgericht: het Technologisch Top Instituut Water. “Deze partijen hebben elkaar gevonden op het gebied van universitair onderzoek. De gedachte is dat het beschikbare budget via één loket wordt verdeeld, dat gezamenlijke ontwikkelingen plaatsvinden en dat die per bedrijf worden

30 RONDLEIDING

Nieuwe HBO opleiding International Water Technology

geëxploiteerd. Als onderdeel hiervan hebben Nederlandse drinkwaterbedrijven en waterschappen zich gecommitteerd om samen met de universiteiten en technologiebedrijven in Nederland demonstratieplekken op te richten. Daarmee willen we het buitenland laten zien dat we goede technologie in huis hebben die zich op onze thuismarkt al bewezen heeft.”

Fit for use maken op HBO-niveau Het TTI Water is een initiatief op universitair niveau. Met de studieroute International Water Technology van Saxion moet dezelfde synergie nu ook worden bereikt op HBO-niveau. “Saxion is de eerste hogeschool die puur een studieroute in watertechnologie heeft. Andere HBO’s hebben wel afstudeervarianten op dit gebied, maar Saxion is de enige met een volledige studieroute, vanaf het eerste tot en met het vierde jaar. Het doel is om echte technologen op te leiden, geen mensen die zich bezighouden met regelgeving, watermanagement, civiele techniek of dergelijke. Het gaat om daadwerkelijk technologische oplossingen. Om techniek waarmee je kunt komen tot bruikbaar water. Ik zeg bewust geen drinkwater maar bruikbaar water. Tegenwoordig wordt er steeds meer naar gekeken om water fit for use te maken. Dus: wat met mindere kwaliteit kan, ook met mindere kwaliteit uitvoeren. Dat heeft twee voordelen. Ten eerste kun je hoogwaardige bronnen gebruiken voor drinkwater. Als tweede is er het kostenaspect: als je laagwaardig water kunt gebruiken voor bepaalde koel- of schoonmaakprocessen, waarom zou je dan duur drinkwater gebruiken? Bruikbaar water

kan uit allerlei bronnen komen. Dat kan grondwater of oppervlaktewater zijn, maar het kan ook hergebruikt afvalwater zijn. Door afvalwater te reinigen is het voor een heleboel toepassingen weer goed bruikbaar.” De studieroute International Water Technology heeft een opbouw zoals elke HBO-studie. In de eerste twee jaren draait het vooral om theorievakken en projectgestuurde interne opdrachten rond de thema’s waterkwaliteit en -technologie. In het derde jaar doet de student verplicht een verdiepende major gericht op watertechnologie, en loopt de student ook stage. Het vierde jaar wordt besteed aan de minor. Dat kan bijvoorbeeld een verdieping zijn van een bepaalde zuiveringstechnologie, maar de minor kan ook meer op de economische aspecten zitten. Het vierde jaar wordt afgesloten met een afstudeerproject, zoals gangbaar bij elke HBO-studie.

werkveld in aanraking komen, om op die manier ook de juiste keuzes te maken. ”

Wereldbanen De vierjarige studieroute leidt in principe op tot het diploma Chemische Technologie, met de aantekening dat de student vier jaar lang de studieroute International Water Technology heeft gedaan. Voor afgestudeerden is er in het bedrijfsleven een geweldig werkveld. Technologiebedrijven, adviesbureaus en ingenieursbureaus zitten te springen om nieuw talent, maar ook instituten als KIWA en TNO en universiteiten vragen onderzoekers en technische assistenten. “Voor de meeste technologiebedrijven is de wereldmarkt de thuismarkt. Dus wie dat ambieert, kan in principe bijna over de hele wereld worden uitgezonden.”

Onderzoeksprojecten “Daarnaast gaan we ook onderzoeksprojecten oprichten. We willen graag dat Saxion zelf langlopende onderzoeksprojecten initieert die aansluiten bij de praktijk en waarmee studenten aan de slag kunnen. Het doel is langdurige onderzoeksthema’s te creëren, waardoor je ook andere bedrijven kunt interesseren om bij deze opleiding betrokken te worden. Norit heeft hierin een voortrekkersrol genomen en we streven ernaar dat andere bedrijven uit de watersector ons voorbeeld volgen. Zo kun je er meteen voor zorgen dat studenten al vroegtijdig met het RONDLEIDING 31

Trends komen en gaan. Innovaties maken

onder vriescellen bijvoorbeeld. Of vloer-

hun opwachting en krijgen navolging,

koeling in plaats van airco. Twee fenome-

totdat ze weer verdrongen worden door

nen waarvan u tot nu toe misschien nog

nieuwe ontwikkelingen. Maar soms zie je

nooit gehoord had, maar die we een vaste

ook technieken waarvan je meteen weet:

plek toedichten in het toekomstbeeld van

dit is een blijvertje. Bodemverwarming

Nederland.

What’s hot and what’s cool? Onderweg naar het hoofdkantoor van WTH Vloerverwarming & -koeling BV dringt zich een intrigerende vraag op. Vloerverwarming en vriescellen, is dat geen contradictie? “Ja, dat is zeker zo. Een vloer in een koel- of vriescel ga je niet verwarmen. Je probeert juist om alle energie uit een koelcel weg te halen.” Rondleiding praat met ingenieur Ruud Verbraak, productmanager bij de Nederlandse marktleider in vloerverwarming. Is vloerverwarming dan niet nodig om ijsvorming tegen te gaan? We kunnen ons best voorstellen dat er eens wat nattigheid over de vloer gaat. Dan heb je natuurlijk wel een probleem in een vriescel. “Een vloer kan misschien wel even bevriezen, maar dat is zo weer weg. Als het in een koelcel min 25 graden is wordt alle vocht gevriesdroogd. Je hoeft de vloer dus niet te verwarmen tegen gladheid.”

Bevriezend grondwater Het probleem van bevriezing zit ‘m niet óp de vloer… maar daaronder. Een vriescel wordt heel diep gekoeld en goed geïsoleerd. Ondanks dat laatste komt er toch nog van alle kanten warmte binnen. Isolatie remt namelijk geen temperaturen, maar zorgt alleen voor vertraging. “Uiteindelijk komt die warmte van buitenaf toch wel binnen. Zolang dat warmte is uit de buitenlucht, is dat geen probleem. Dat kun je zo weer weg koelen. Van een andere orde is de warmte die uit het grondwater komt. Je moet bedenken dat dan energie wordt weggetrokken uit een oppervlakte zo groot als een voetbalveld. Aan de randen wordt dat water wel weer opgewarmd, maar in het midden, onder de vriescel, gaat dat niet zo snel. Het grondwater onder de vriescel bevriest. En bevriezend water zet uit.” Het uitzettende water heeft zoveel kracht dat de vriescelvloer omhoog wordt gedrukt. Er zijn gevallen bekend waar de hele betonnen constructie 30 centimeter omhoog kwam. Openbreken en uithakken is dan de enige oplossing. Dat zoiets gepaard gaat met forse schade, mag duidelijk zijn.

Recycling van afvalwarmte De oplossing voor dit probleem heet vriescelverwarming. Nogal een misleidende naam, want: “ Het primaire doel is niet de vriescel verwarmen, niet de vloer verwarmen, maar het grondwater op de heersende temperatuur houden.” Dat gebeurt door een beetje van de warmte die wordt afgevoerd uit de vriescel te hergebruiken. Voordat de isolatievloer van een vriescel wordt gelegd, legt WTH een systeem van leidingen in de bodem. Door dit stelsel wordt afvalwarmte uit de vriescel geleid. “ Er is altijd warmteaanbod genoeg, want voor grondwaterverwarming heb je maar een klein beetje warmte nodig.” Bodemwater is ongeveer 10 graden. De temperatuur mag daar niet teveel boven of onder komen: “ Er leven allerlei organismen in de bodem, het is belangrijk dat je die in stand houdt. Je weet niet tot hoe diep dat bioritme in 32 RONDLEIDING

de bodem doorwerkt, misschien wel tientallen tot honderden meters. De opdrachtgever wil geen bevriezingsproblemen. Wij zien het als onze belangrijkste taak dat we het milieu zoveel mogelijk in de authentieke vorm handhaven.”

Vloerkoeling Via grondwaterverwarming en vloerverwarming raakt het gesprek op… vloerkoeling. Hei ei van Columbus. Een behoorlijk vers eitje ook, want WTH past het nog maar een jaar of drie toe. Terwijl het principe al die tijd toch zo voor de hand lag: “ Als je vloerverwarming hebt, kun je daar ook koud water doorheen laten stromen. De vloer gaat dan warmte opnemen, waardoor de gevoelstemperatuur in de ruimte vanzelf koeler wordt.” Ruud Verbraak haalt een sprekend

voorbeeld aan: “ Als het buiten vijf graden vriest, en je staat uit de wind in de zon, dan kun je zo je jack uitdoen. Dat komt doordat de stralingstemperatuur van de omgeving in evenwicht is met die van het lichaam. Met vloerkoeling werkt dat ook zo. Een bijkomend voordeel met vloerkoeling is dat de zonnewarmte die direct op de vloer valt, wordt geabsorbeerd en afgevoerd. De vloer is nu geen ‘verwarmingselement’ meer voor de kamer. Dat scheelt plotseling enorm.”

Prettig gekoeld Vloerkoeling is heel simpel te installeren. Het enige dat je ervoor nodig hebt is een koudwatermachine (zo’n ‘koelkast’ is overal te koop), wat leidingwerk en een regelsysteempje. “Die koelkast zet je naast je cv-ketel. Via een T-stuk met kleppen regel je of het water verwarmd of gekoeld moet worden. Via een pijpje gaat het de koelkast in, via een ander pijpje komt het er gekoeld weer uit. Dat is alles.” Het effect is verbazingwekkend. Vloerkoeling zorgt voor comfortabele ruimtes. Zonder het lawaai, de tocht en de stofverplaatsing die een airco vaak met zich meebrengt. En voor de ijdeltuiten onder ons: je wordt er beslist niet lelijker van. “Een airco koelt de lucht niet alleen, maar ontvochtigt die ook. Kijk maar eens in Amerika. Mensen die al heel lang met airconditioning hebben gewerkt, hebben allemaal een oud gezicht. Allemaal uitdroging.” Toch maar vloerkoeling dus?

WTH Vloerverwarming & -koeling BV gebruikt voor alle projecten één en dezelfde leiding. De buis, met een diameter van 20 mm. en een wanddikte van 3,4 mm., is ontwikkeld en wordt geproduceerd in eigen beheer. Per jaar wordt hier tussen de zeven en acht miljoen meter van gelegd!

RONDLEIDING 33

Domotica

is zorgenkindje af.

Een raar volkje die Nederlanders. We geven kwistig geld uit aan luxe badkamers, prachtige keukens en

breedbeeld TV.

Zelfs voor Nou denkt u: mooi, zo’n verhaal over domotica, maar wat heeft dat te maken met kunststof leidingen? Wel, ga er maar even goed voor zitten, want dat is heel veel. Overal waar apparatuur voor domotica wordt geïnstalleerd, komen achter muren en plafonds verbindingen tot stand door kunststof leidingen. Dat gaat per project al gauw om honderden meters. Jammer genoeg hangt over domotica nog steeds een waas van te sjiek, te duur en het werkt niet. Terwijl in werkelijkheid het tegendeel allang bewezen is. Voor de installatiemarkt dreigt er door deze misvatting een grote markt braak te blijven liggen. Of komt het toch allemaal nog goed? Er is namelijk hulp op komst. Vanuit de zorgsector.

de aanschaf van lichtsensoren knipperen we niet met de ogen. Maar als het op echte luxe en comfort aankomt, geven we niet thuis. De particuliere markt wil maar niet aan de domotica. De zorgsector ziet de mogelijkheden wél. En dat kon wel eens het begin van

De zelfstandige zorgcliënt De overheid stimuleert dat ouderen en mensen met een handicap zolang mogelijk zelfstandig blijven wonen. Zo raken deze mensen niet geïsoleerd, maar blijven ze betrokken bij het maatschappelijke leven. De zorgsector en woningcorporaties huldigen deze gedachte door geschikte woonzorgconcepten te ontwikkelen. Er worden appartementencomplexen gebouwd waarin de zorg-cliënten zoveel mogelijk hun zelfstandigheid behouden, bestaande woningen worden aangepast aan speciale behoeften. Domotica wordt steeds inniger omarmd door de partijen die bij zorgbouw betrokken zijn. Alle partijen zijn het er roerend over eens: de moderne installatietechniek kan er sterk aan bijdragen dat zorgcliënten hun woonzelfstandigheid behouden. Zonder dat de kosten in de zorg daardoor stijgen, want door de inzet van innovatieve techniek is minder personeel nodig. Sterker nog, dankzij de inzet van domotica kan het bestaande personeelsbestand zich meer richten op de kernzorgtaken. De kwaliteit van de zorg wordt dus gestimuleerd. Toepassing gestimuleerd Inmiddels heeft al een flink aantal domoticaprojecten vorm

gekregen. Stichtingen en (semi)overheden hebben de ‘verborgen kwaliteiten’ ook ontdekt en promoten de toepassing met financiële injecties. Zo stelde de Provincie Overijssel onlangs 180.000 euro beschikbaar voor de implementatie van domotica in 92 zorgappartementen. Dit moet zijn beslag krijgen in de vorm van toegangscontrole, alarmering en spreek- en luistertoestellen. Het Prinses Beatrix Fonds maakt de inrichting mogelijk van een aantal nieuwe centra voor jonge meervoudig gehandicapte kinderen. Het fonds subsidieert voorzieningen waarmee het personeel kan worden gealarmeerd en deuren, rolluiken, gordijnen en verlichting op afstand kunnen worden bediend. Bewegingsmelders zorgen ervoor dat er constant bewaking is op afstand. Zo komen overal in Nederland projecten van de grond. Niet alleen in nieuwbouw, maar ook in renovatie-projecten. Niet alleen in intramurale zorgconcepten (die ondanks hun grote omvang de bewoners nu veel vrijheid en zelfstandigheid kunnen bieden), maar ook in aangepaste woningen in gezinswijken. En in luxe appartementengebouwen. Standaardisatie Domotica is goed op weg. Maar voor de zorgsector is er nog wel een aantal aandachtspunten. Een belangrijke daarvan is standaardisatie. Die is nodig om componenten en apparaten van verschillende fabrikanten te kunnen uitwisselen. Efficiency, en daarmee kostenbesparing, is immers noodzaak in de zorg. Kostenreductie door grootschaligheid (mogelijk gemaakt door standaardisatie) is ook een doel. Daarnaast zal ook de gegevenscommunicatie gestandaardiseerd moeten worden. Dit is een noodzaak om voldoende samenwerking te bereiken tussen de verschillende zorgaanbieders rondom een individuele cliënt. En om het mogelijk te maken dat een zelfstandig wonende patiënt ook gewoon kan verhuizen. Brede acceptatie De gedachte om woningen al in een vroeg stadium uit te rusten met domotica vindt steeds meer bijval. Wie ouder wordt, kan straks gewoon in zijn eigen huis blijven wonen. Dat is het doel van iedereen en ook van groot maatschappelijk belang. Ook met het oog op de vergrijzing. En… de jongere generaties ontdekken dan vanzelf dat de moderne technieken woningen comfortabeler, veiliger en energiezuiniger kunnen maken. Dat is goed nieuws voor de installatiemark. En voor de markt van kunststof leidingen natuurlijk. Want overal waar draadloze technieken hun opmars maken, doen de verborgen kwaliteiten van kunststof leidingen stilletjes hun werk!

massale acceptatie betekenen.

34 RONDLEIDING

RONDLEIDING 35

Zoals in Delft. Aan de Technische Universiteit aldaar heeft de faculteit Bouwkunde een eigen studievereniging: Stylos. Eens in de vijf jaar schrijft Stylos een wedstrijd uit onder haar studenten voor het ontwerp en de bouw van het eigen paviljoen. Dat moet ook zonder veel problemen zijn te ontmantelen en te recyclen. Want na vijf jaar is het weer tijd voor een nieuw paviljoen.

Workshops, lezingen en feesten in een paviljoen van buizen

Architectonisch statement

Er gaat een gezegde dat schoonheid maar oppervlakkig is. Maar beauty kan wel

Jeroen en Jeroen ontwierpen een gebouw dat volledig is opgetrokken uit PVC rioleringsbuizen. Van de entree op de begane grond tot en met het dakterras bovenop de derde verdieping. Het gebouw zelf heeft ook een uitgeholde vorm. Wie z’n ogen toeknijpt ziet als het ware één reusachtige buis. En het kan nog mooier. In het interieur zijn tafels, zitjes, lichtarmaturen, geluidsboxen enzovoort ook ontworpen uit PVC rioleringsbuis.

degelijk diepgang hebben. Dan hebben we het even niet over de Paris Hiltons, de Nicole Richies en al die andere "sterren" van deze wereld. Maar wel over de bevallige schoonheid van PVC leidingen. Normaal gesproken diep weggestopt in de bodem en achter de muren. Maar af en toe wordt die gratie uitbundig in de schijnwerpers gezet.

Studenten Jeroen Spee en Jeroen Steenvoorden kwamen op een fantastisch idee. De uitdaging die ze wilden aangaan: als Stylos een architectonisch statement maken. Door een paviljoen te bouwen van een alledaags bouwmateriaal, dat nu eens op een functioneel en esthetisch compleet andere manier is ingezet. De uitkomst is het ontwerp van TUBO. Een naam die subtiel verwijst naar de Technische Universiteit Bouwkunde. Maar eerst en vooral een naam die klinkt als ‘tube’, buis. Dat kon en mocht ook niet anders. Want TUBO is in zijn hele verschijning een lofzang op de PVC rioleringsbuis.

Het straatmeubilair en de zithoeken rondom het paviljoen: krek hetzelfde. Allemaal gemaakt van PVC leidingen.

Veilig, makkelijk, duurzaam “ We hadden ook voor andere materialen kunnen kiezen, maar PVC is een uitstekend bouwmateriaal. Het weer heeft er geen vat op, het gaat wel 100 jaar mee en je kunt het makkelijk verwerken. Lassen, lijmen, smelten, boren, zagen, noem maar op: het kan allemaal probleemloos. En je kunt het prima recyclen. Dat was ook een belangrijk criterium.” De brandveiligheid was de enige factor waarover het duo nog even in het ongewisse was. Simpelweg omdat ze daar te weinig over wisten. Raadpleging van diverse Europese onderzoeken wees uit dat PVC een hoge brandveiligheid heeft. Het materiaal is zelfdovend en het ontbrandingspunt ligt maar liefst 150 graden hoger dan bij hout. Toch moeten alle risico’s natuurlijk worden vermeden. Daarom kreeg het ontwerp een eenvoudige draagstructuur mee van staal. En de isolatie tegen warmte en kou? Simpel: de buizen in de gevels worden gevuld met isolatiekorrels. Het ontwerp van Jeroen en Jeroen behoorde tot de drie genomineerden, maar werd uiteindelijk niet gekroond tot winnaar. De studenten proberen de TUBO nu gerealiseerd te krijgen in het bedrijfsleven. Idee voor u misschien?

Ga er maar eens even goed voor zitten. Want over PVC leidingen raak je niet zomaar even uitgepraat. Wist u bijvoorbeeld dat je er ook een mooie stoel van kunt maken? Op een vakbeurs in Duitsland gooide deze "Stuhl" hoge ogen. Een treffende verbeelding van de wereld aan mogelijkheden met kunststof leidingen!

Kunstenaar Theo Jansen is al ongeveer 10 jaar bezig met de creatie van nieuwe natuur. Geen bomen, struiken, grassen of planten, maar natuur van gele kunststof leidingen. Daar maakt hij imposante skeletten van die lopen op de wind. Ooit is hij van plan zijn dieren in kuddes te verhuizen naar het strand, waar ze dan hun eigen leven kunnen leiden.

36 RONDLEIDING

RONDLEIDING 37

Een van de belangrijkste oorzaken van vervuild water is een gebrek aan sanitaire voorzieningen. “Mensen zijn aangewezen op de bosjes, de kant van de weg of een sloot. Een simpel toilet, in ontwikkelingslanden vaak een latrine, kan al veel onnodige ziektes voorkomen”.   Samen met lokale partnerorganisaties zorgt Simavi voor de aanleg van waterputten en latrines (simpele hurktoiletten). “Omdat het niet eenvoudig is om gewoonten te veranderen, is voorlichting over het belang van goede hygiëne en deze voorzieningen onmisbaar”. Simavi richt zich met haar projecten vooral op moeders en hun kinderen en gaat zo de strijd tegen de hoge moeder- en kindersterfte in ontwikkelingslanden aan.“Arme vrouwen en hun kinderen zijn niet alleen de meest kwetsbare groep in de wereld, maar vormen ook de sleutel tot verbetering van hun situatie. Door hen direct kansen en mogelijkheden te bieden, kan er met relatief weinig middelen veel verbeterd worden”. Zoals iedere moeder vindt ook Simavi dat kinderen gezond moeten kunnen opgroeien. “Als zij op hun jonge leeftijd voldoende kennis opbouwen over gezondheid, kunnen ze later zorgen voor hun eigen gezin. Daarom krijgen zij binnen de projecten van Simavi de extra aandacht die ze verdienen”.

“Om de mensen in Nederland te betrekken bij deze problematiek start Simavi deze maand met een nieuwe campagne. Daarin strijden twaalf bekende moeders (waaronder Simavi’s ambassadrice Silvana Simons) samen met Simavi tegen kindersterfte door diarree”. De twaalf bekende moeders, bijvoorbeeld politica Femke Halsema, lieten zich op door kunstenaars beschilderde wc-potten fotograferen door topfotografe Patricia Steur. Van deze portretten is een speciale Simavi kalender 2007 gemaakt. De kalender is verkrijgbaar bij Simavi en kost € 12,50 (exclusief € 2,25 verzendkosten). Contactgegevens: Simavi Fonteinlaan 5 2012 JG Haarlem tel: 023 531 80 55 www.simavi.org e-mail: [email protected] Giro 300100, Haarlem

Harde feiten 1,1 Miljard

mensen in onze wereld hebben geen toegang tot veilig drinkwater, dat is ongeveer één zesde van de wereldbevolking;

We raken er al bijna aan gewend. De verontrustende berichten in de media over armoede en kindersterfte. Ook in september dit jaar schrokken we op bij het volgende bericht: 'Anderhalf miljoen dode

2,6 Miljard

mensen wereldwijd hebben geen toegang tot sanitaire voorzieningen, dit is bijna 40% van de wereldbevolking;

80% van

kinderen door vervuild water'. Gelukkig zijn er heel veel mensen en organisaties die zich sterk maken

alle ziekten in ontwikkelingslanden wordt veroorzaakt door gebrek aan schoon drinkwater, sanitaire voorzieningen en hygiëne;

om deze ellende tegen te gaan. Zo ook stichting Simavi. Wendy Lambers vertelt: “Afgelopen jaar heeft

88% van alle gevallen van diarree in ontwikkelingslanden wordt veroorzaakt door vervuild water en slechte hygiëne.

het gebrek aan schoon drinkwater, schrijnende sanitaire voorzieningen en slechte hygiëne het leven gekost aan 1,6 miljoen kinderen jonger dan vijf jaar. Dat zijn bijna vier kinderen per minuut. Anders gezegd: elke 15 (!) seconden sterft er een kind aan de gevolgen van diarree". Kinderen lopen veel risico doordat 'watergebonden' ziektes en infecties (zoals diarree) voor hen extra gevaarlijk zijn.   38 RONDLEIDING

2,2

 iljoen mensen in ontwikkelingslanden, vooral m kinderen, sterven elk jaar aan ziektes veroorzaakt door gebrek aan veilig drinkwater, sanitaire voorzieningen en hygiëne.

RONDLEIDING 39

Informatie en inspiratie rond kunststof leidingsystemen. Dat is RondLeiding. Geen technisch en productgericht vakblad. Daar zijn er naar onze mening al genoeg van en bovendien kunt u voor meer gedetailleerde en goed gedocumenteerde productinformatie terecht bij de leden van BureauLeiding. Dus bezoekt u daarvoor ook eens onze website www.bureauleiding.nl. Maar naast onze eigen website zijn er ook nog diverse andere, interessante sites, die de moeite waard zijn. Dus als u meer wilt weten over de onderwerpen die in deze RondLeiding zijn behandeld, kijkt u op deze sites.

www.sbr.nl Stichting Bouw Research. Architect, aannemer, constructeur of toeleverancier, allemaal zijn ze gebaat bij gemakkelijk toegankelijke informatie over technieken en regels in de bouw. SBR verzamelt kennis en informatie die bouwpartners nodig hebben in hun dagelijks werk. Theoretisch goed onderbouwd en praktisch toepasbaar. www.Thialf.nl Natuurlijk kent u Thialf van de grote internationale schaatsevenementen met duizenden in het oranje gehulde schaatsliefhebbers, de dweilorkesten en de daardoor niet te evenaren sfeer. Neem eens een kijkje op de website.

www.vewin.nl VEWIN is de brancheorganisatie van de waterbedrijven in Nederland. VEWIN-leden leveren goedkoop, schoon, veilig drinkwater; een eerste levensbehoefte die in ons land voor iedereen al decennia lang een vanzelfsprekendheid is.

www.simavi.nl Simavi steunt organisaties in Azië en Afrika, die - samen met de lokale bevolking - projecten uitvoeren ter verbetering van de gezondheid van de allerarmsten. De nadruk ligt op de financiering van water- en sanitaire voorzieningen en op de verbetering van de basisgezondheidszorg.

www.saxion.nl/iwt De website van Saxion Hogescholen. Via deze site kun je alles te weten komen over de nieuwe opleiding International Water Technology. Een unieke opleiding met veel toekomst perspectief.

www.senternovem.nl In opdracht van de overheid ondersteunt SenterNovem initiatieven die duurzaamheid stimuleren. Onder meer door subsidies voor en informatie over energiebesparende maatregelen, milieuzorg of nieuwe, risicovolle technologie. 

www.domotica.nl Domotica staat voor elektronische communicatie tussen allerlei elektrische toepassingen in de woning en woonomgeving ten behoeve van bewoners en dienstverleners. Op deze site vindt u meer informatie over de betrokken partijen, relevante evenementen en publicaties.

40 RONDLEIDING

COLOFON

RondLeiding is een uitgave van BureauLeiding, informatiebureau kunststof leidingsystemen. RondLeiding verschijnt tweemaal per jaar. RondLeiding wordt naar een vast aantal adressen verstuurd binnen een door BureauLeiding gedefinieerde doelgroep. Het magazine kan ook worden aangevraagd via www.bureauleiding.nl Aan de hand van sfeervolle artikelen, reportages en zeer uiteenlopende onderwerpen, brengt RondLeiding de innovatieve wereld van kunststof leidingsystemen onder de aandacht van een brede doelgroep. Wij zijn uiteraard geïnteresseerd in u mening. Heeft u opmerkingen of suggesties, laat het ons weten: [email protected] Aan dit magazine werkten mee: Concept, vormgeving, tekst en beeldbewerking: DeFirma Creatieve Zaken, Hengelo. Eindredactie: BureauLeiding. Fotografie: Studio Paul Haverkort Enschede, stockbeelden en BureauLeiding. Foto's pagina 32-33: Lesscher Installatietechniek Druk: Hassink Drukkers Haaksbergen Met dank aan Alphacan, DYKA, Martens Kunststoffen, Pipelife en Wavin, voor redactionele bijdragen en het beschikbaar stellen van foto’s. © Zonder schriftelijke toestemming van BureauLeiding is gehele of gedeeltelijke overname van teksten, foto’s, illustraties en onderwerpen uitdrukkelijk verboden. Aan de in deze uitgave vermelde feiten en gegevens kunnen geen rechten worden ontleend.

Postbus 152 2260 AD Leidschendam Telefoon: 070 4440650 Fax: 070 4440661 www.bureauleiding.nl [email protected]