Ronde tafel gesprek
8
Ronde tafel gesprek
Flexibilisering en constante innovatie is de nieuwe modus “Hét thema voor de komende jaren is – zonder twijfel – de flexibilisering van de arbeidsmarkt.” Dit stelt Jan Gevers, voorzitter algemene directie Van Spaendonck, in een recent rondetafelgesprek over de toekomst van werk. “Nu werken mensen soms nog hun leven lang bij hetzelfde bedrijf, maar dat zien we al minder worden. Waar we voorheen de baan voor het leven als logisch beschouwden, zien we nu de snelheid, vernieuwing en de daarmee gepaard gaande onzekerheden als constante factor.” Flexibilisering en constante innovatie is daarmee duidelijk de nieuwe modus, signaleren ook Erik Snels, Ruud van Leeuwen, Carmen de Jonge en Ellen Kroese direct tijdens dit gesprek. 9
Ronde tafel gesprek Alles grijpt in elkaar en versterkt elkaar Erik Snels (directeur Loket.nl) wijst erop hoe de ontwikkelingen op ICT-gebied, maatschappelijke trends, internet, apps, Big Data, social media in elkaar grijpen en welke impact dit heeft – ook voor de arbeidsmarkt. “De verwevenheid hiervan zorgt voor een enorme versnelling. Een voorbeeld: softwarebedrijf X ontwikkelt een geavanceerde app, die rechtstreeks koppelt met zeer uitgebreide CRMinformatie. Klanten melden hun ervaringen met de nieuwe app op Facebook en twitter. Dit signaleert een andere app-ontwikkelaar, die vervolgens via een skypegesprek de mogelijkheden voor nadere samenwerking met het softwarebedrijf wil bespreken. Hij kan namelijk nog een extra functionaliteit inbouwen, waardoor de app ineens ook aantrekkelijk is voor een andere, aanpalende doelgroep. Dat de app ook voor die doelgroep heel nuttig zou kunnen zijn, is vast te stellen met data-analyse van het koop- en zoekgedrag van deze doelgroep in de afgelopen jaren. Het vliegwieleffect dat zo ontstaat, zorgt ervoor dat ontwikkelingen alleen nog maar sneller gaan. Dat heeft ook zijn weerslag op de arbeidsmarkt. Thema 1. Liberalisering van de arbeidsmarkt
Samenwerken in netwerkverbanden Een duidelijk zichtbare trend is het steeds meer samenwerken in de vorm van netwerkverbanden. Hiermee wordt het bestaansrecht van traditionele hiërarchische structuren afgebroken. Voortschrijdende automatisering, innovatieve workflowsoftware, nieuwe IT-tools en apps zorgen ervoor dat veel werknemers in 2015 in principe niet langer gebonden zijn aan een strikt afgebakende 8-urige werkdag op een vaste, fysieke werkplek op kantoor. Onderweg, tijdens de lunch, in de avonduren; klantcontact en werk kan vandaag de dag vele malen soepeler worden geplooid dan in de oude setting. Twee belangrijke elementen gaan daarbij hand in hand: vertrouwen en sturen op output. Wanneer de werkgever ziet dat zijn medewerker er prima in slaagt om zijn werk in kwalitatieve en kwantitatieve zin goed te doen, heeft die werkgever er geen belang bij om daar – vanuit een zwaar controlerende rol – bovenop te gaan zitten. Om Mathieu Weggeman in deze context even aan te halen: ‘Leidinggeven aan professionals? Niet doen!’ Dit raakt namelijk direct de intrinsieke motivatie en de productiviteit van werknemers.
Werk wordt steeds meer georganiseerd rondom mensen. Jan Gevers ziet duidelijk verschillen. “Eerst streefden we naar een goede balans tussen werk en privé. Maar je ziet nu dat de focus op dit spanningsveld
op een andere manier zullen moeten gaan aansturen.
verschuift. Steeds meer mensen kiezen ervoor om als
Dit legt bij hen onder meer de vraag neer wat nu
zelfstandige te gaan werken, omdat dit zich beter laat
een goede, gezonde balans is tussen de vaste kern
verenigen met hun andere taken (en wensen) die zij
van mensen en de benodigde schil van flexibele
hebben in hun dagelijks leven.”
werknemers daaromheen. Erik Snels: “Ik denk niet dat een bedrijf goed kan
Verhouding vaste kern/flexibele schil
functioneren zonder een vaste kern van mensen.
Voor werkgevers betekent die veranderde mindset
Een vaste kern is noodzakelijk om de continuïteit in
van (potentiële) werknemers dat zij hun organisatie
de onderneming te waarborgen en om zorg te dragen
“Elk bedrijf zal zelf moeten onderzoeken wat zijn eigen, juiste balans is in de verhouding vaste kern/flexibele schil”. Erik Snels - Directeur Loket.nl
10
Ronde tafel gesprek voor inbedding en instandhouding van de gewenste cultuur en strategie in de organisatie. Daaromheen kan een schil van flexibele mensen gezet worden, die specifieke kennis en ervaring inbrengen en die ook kunnen worden ingezet op piekmomenten. Elk bedrijf zal zelf moeten onderzoeken wat zijn eigen, juiste balans is in de verhouding vaste kern/flexibele schil”. Andere vorm van samenwerking Werken met een flexibele schil impliceert ook dat er andere verhoudingen ontstaan. Erik: “Er wordt al steeds meer gestuurd op output en steeds minder op aanwezigheidsuren. Een werknemer levert een bepaalde prestatie en draagt zo bij aan de doelstellingen van de organisatie. Hoe en wanneer
“Flexibilisering is een steeds terugkerend thema; in de zin van baanzekerheid, maar juist ook vanuit het perspectief op innovaties.”
een werknemer dat doet, wordt overgelaten aan zijn eigen professionaliteit. Maar dat betekent ook een verharding van de verhoudingen, want een werknemer wordt nadrukkelijk aangesproken op zijn verantwoordelijkheid als prestaties niet geleverd zijn of onvoldoende kwaliteit hebben.” Jan: “We verschuiven langzamerhand naar de
dienstverbanden zullen steeds meer naar elkaar toe
ondernemende professional, al dan niet in dienst.
bewegen. We zien nu al de nodige tussenvormen, in de
De onzekere positie waarin zzp’ers vertoeven,
zin van flexwerken en hybride ondernemen.” Hybride
noodzaakt hen tot zeer professioneel werken en sterk
ondernemers combineren hun werk in loondienst met
gericht zijn op kennisontwikkeling. De kwaliteit die
een baan in hun eigen bedrijf. De baan in loondienst
zzp’ers leveren is hoog. Het zet soms zelfs de vaste
biedt dan een stabiele financiële ‘basisstroom’. Bovendien
kern onder druk.” Ruud van Leeuwen, directeur bij Van
levert deze een ziektekostenverzekering en een
Spaendonck Services, plaatst een kanttekening: “Aan
pensioenregeling op.
de andere kant moeten we niet uit het oog verliezen dat prestatiebeloning ook perverse gevolgen kan
Traagheid passé
hebben. Het kan suboptimalisatie in de hand werken
Ruud van Leeuwen is positief over de
als mensen louter gaan sturen op eigen doelen.”
ontwikkelingen: “We hebben als samenleving de kans om traagheid uit organisaties te krijgen. Het zal steeds
Flexibilisering binnen vaste dienstverbanden
minder voorkomen dat werknemers hun gehele leven
Binnen vaste dienstverbanden is flexibilisering
bij een en dezelfde organisatie blijven ‘hangen’.
ook zichtbaar, maar die beweging verloopt met
Nu maakt het ontslagrecht doorstroming nog lastig,
horten en stoten. “De ontwikkelingen zijn nog niet
maar dit kantelt. Voor de werknemer in kwestie levert
uitgekristalliseerd”, benadrukt Carmen de Jonge
dat enerzijds onzekerheid op, maar aan de andere kant
(algemeen directeur Wissenraet Van Spaendonck).
legt het voor hem of haar ook de weg open om zich
“Vakbonden en brancheverenigingen worstelen met het
te blijven ontwikkelen en om een goede positie op de
behoud van rechten versus nieuwe ontwikkelingen.” Zij
arbeidsmarkt te behouden.”
verwacht dan ook dat vakbonden hier niet een-tweedrie uit zullen komen. “Cao-overleggen zullen stokken
Thema 2. Tweedeling op de arbeidsmarkt
en worden niet afgerond. Verworven rechten worden
Een grote uitdaging is de tweedeling die op
onhoudbaar, zoals bijvoorbeeld de opbouw van vrije
de arbeidsmarkt ontstaat, signaleert Ellen Kroese
dagen na het vijftigste levensjaar. Vaste en flexibele
(directeur Van Spaendonck BrancheAdvies).
11
Ronde tafel gesprek Omgaan met de
“We hebben als samenleving de kans om traagheid uit organisaties te krijgen.” Ruud van Leeuwen - Directeur Van Spaendonck Services
tweedeling De tweedeling lijkt onontkoombaar. Maar hoe wordt daarop gereageerd. Wordt dit overgelaten aan de markt, of worden er binnen cao’s afspraken over gemaakt? Carmen de Jonge: “Er is kritiek op cao’s. Het gaat om meer dan
“Door automatisering en digitalisering verdwijnen in
alleen een vastgesteld salaris.
sommige branches veel banen, zoals de afgelopen
Juist die aanvullende voorzieningen blijken voor
10 jaar in de zakelijke dienstverlening. Aan de andere
werknemers van toegevoegde waarde en daar ligt het
kant ontstaan in andere bedrijfstakken juist tekorten
accent in cao-onderhandelingen te weinig op. De cao’s
aan beschikbaar personeel. Denk daarbij bijvoorbeeld
kunnen hun ‘waardekant’ laten zien door daarop in te
aan ICT- en technisch specialisten. De behoefte aan
zetten.” Erik vult aan: “Ik verwacht in ieder geval dat de
kenniswerkers groeit. De snelle opkomst van nieuwe
arbeidsmarkt zich meer regionaal zal gaan oriënteren
technologie treft met name de laag- en middelbaar
dan per branche. De regio waarin het werk wordt
geschoolde arbeid. De perspectieven van hoger
verricht, zal bepalen welk salaris er wordt betaald. De
opgeleiden nemen juist toe. Door vergrijzing van de
cao’s zullen daarmee aan relevantie verliezen als het
beroepsbevolking zullen ervaren mensen vertrekken.
enkel gaat om gegarandeerd salaris. Uiteindelijk zullen
De posities die hoogopgeleide mensen moeten
we ook als beroepsbevolking de eagerness moeten
invullen zijn minder onderhevig aan automatisering
ontwikkelen om continu bij te willen blijven bij actuele
en digitalisering, maar ze moeten wel vervuld kunnen
ontwikkelingen. Scholing moet dan ook hoger op de
worden. De tweedeling op de arbeidsmarkt heeft dus
cao-prioriteitenlijst.”
niet alleen gevolgen voor werknemers, maar ook voor werkgevers. De vraag naar hoogopgeleid personeel
Thema 3. Netwerksamenleving en arbeid
neemt toe; het is voor werkgevers moeilijk om die
De samenleving van nu ziet er totaal anders uit
posities op te vullen.”
dan die van twee decennia geleden, stelt Ellen Kroese. “De ontwikkelingen op het gebied van automatisering
Flexbanen voor laag- en middelbaar opgeleiden
in de productie- en dienstverleningsprocessen. Je
Jan Gevers: “Ook hier zien we dat flexibilisering
ziet een transitie naar een netwerkmaatschappij.
van de arbeidsmarkt eraan kan bijdragen dat laag- en
De veronderstelling dat de overheid alles regelt,
middelbaar opgeleiden niet werkloos raken. Steeds
de verzorgingsstaat, wordt steeds meer losgelaten.
vaker gaat juist díe groep werken op basis van een
Daarvoor in de plaats komt de privatisering van
flexibel arbeidscontract. Volgens het Centraal Bureau
diensten en ontstaan er nieuwe manieren van
voor de Statistiek werkt een op de vijf werknemers
samenwerken; de participatiemaatschappij. Ofwel,
in een flexbaan. Ook heeft een groeiend aantal
we werken vandaag de dag steeds meer samen in
werknemers meerdere banen tegelijk.
netwerkverbanden.
Door internet wordt de arbeidsmarkt transparanter; het
Een samenleving die geënt is op netwerken, werkt
banenaanbod wordt beter zichtbaar. Mensen kunnen
vanuit samenwerking, flexibiliteit en oplossingen.
daardoor twee banen tegelijk hebben om voldoende
De innovatiekracht is groot en informatie wordt snel
inkomen mee te generen. De keerzijde is wel dat vaste
met elkaar gedeeld en verspreid. Dit heeft onmiddellijk
banen - met een relatief grote mate van zekerheid
effect op het creëren van banen.”
en alle voorzieningen - worden ingeruild voor een onzeker inkomensperspectief en geen voorzieningen.”
12
en informatietechnologie hebben diep ingegrepen
Ronde tafel gesprek Meerwaarde tonen
als beklemmend ervaren. Hiërarchische structuren
“Dit heeft gevolgen voor de wijze waarop er nu
en centraal georganiseerde verenigingen worden
wordt gewerkt. Binnen een netwerk moeten zowel de
gefaseerd ontmanteld en vervangen door decentrale
werkgever als de werknemer duidelijk hun meerwaarde
netwerken. Daarin zoeken professionals op basis
kunnen tonen. De werkgever die concreet maakt wat
van gezamenlijk belang en gelijkwaardigheid
zijn meerwaarde is - goede connecties of partnerships,
verbondenheid met elkaar.”
secundaire arbeidsvoorwaarden, innovatief vermogen, duurzame wijze van ondernemen, etc. - straalt naar
Thema 4. Impact van technologie en innovatie
buiten uit dat hij voor een gezond bedrijf staat dat gretig
op arbeid
op zoek is naar innovaties, dat vooruit wil, op zoek is
Techniek maakt veel mogelijk aldus Erik. We zien
naar kennis - maar ook weer niet ten koste van alles.
een permanente zoektocht naar de ontwikkeling
De werknemer zal, om zijn meerwaarde duidelijk te
van instrumenten c.q. manieren om het dagelijks
maken, moeten laten zien hoe hij excelleert in zijn vak
leven makkelijker te maken, om repeterende en
en waarom hij of zij de juiste man of vrouw op de juiste
onaangename arbeid te verlichten. Spierkracht werd
plek is voor de werkgever. Daarbij horen ook zaken als
vervangen door mechanische kracht, stoomkracht
‘afspraak is afspraak’, zorgvuldig communiceren en het
en elektriciteit werden ingezet en daarna nam het
meenemen van een waardevol netwerk.”
ontwikkelingstempo exponentieel toe. Het gaat nu om het vervangen van denkkracht, het nemen van
Inpassing oudere generatie
zelfstandige beslissingen en het zelfstandig oplossen
De transformatie naar de netwerksamenleving is
van problemen met behulp van technologie. Er wordt
niet voor iedereen even gemakkelijk. Dat zien we nu
informatie gemaakt van Big Data, die vervolgens weer
al. Werknemers van die wat oudere generatie hebben
slim benut wordt door de marketing- en salesafdeling
voor nog een groot deel van hun carrière opgebouwd
van bedrijven. De bol.coms van deze wereld weten
binnen hiërarchische structuren, waar zij bovendien
al lang wat jouw voorkeuren zijn als klant en komen
een grote mate van baanzekerheid kenden. Die
‘spontaan’ met het aanbod van alternatieve producten
hiërarchische structuren spelen in netwerkorganisaties
of diensten die waarschijnlijk ook interessant zouden
een veel minder grote rol. Het is de vraag in hoeverre
kunnen zijn.
de oudere generatie die omslag weet te hanteren. Kortom, stelt Erik Snels, de impact van technologie
Carmen: “Wendbaarheid is belangrijk voor álle
op processen en arbeid is enorm. “Niet alleen in de
generaties; het is dan ook zeer onverstandig dat er zo weinig in scholing wordt geïnvesteerd na het 50
zin dat machines ‘handjes’ vervangen, zoals in de
levensjaar.”
automobielindustrie waar veel werk door robots
e
is overgenomen. Maar ook de andere invulling die Ruimte voor eigen, lokale initiatieven
functies krijgen, doordat technologie het werk van
Carmen ziet ook wat voor impact de ontwikkeling
medewerkers ondersteunt. Was een secretaresse
naar een netwerksamenleving, decentralisatie,
voorheen hoofdzakelijk een typiste, tegenwoordig
heeft op vakbonden en brancheorganisaties. “Strak
omvat de functie van secretaresse beduidend meer.
georganiseerde vakbonden worden geleidelijk aan
En sommige bedrijven gaan alweer een stap verder,
“Vakbonden en brancheverenigingen worstelen met het behoud van rechten versus nieuwe ontwikkelingen.” Carmen de Jonge - Directeur Wissenraet Van Spaendonck
13
Ronde tafel gesprek door over te gaan op het ‘ontsecretaressen’ van hun bedrijf. Of neem de zelfscankassa in de supermarkt. De klant scant zijn producten en rekent deze zelf af bij de kassa. Een caissière krijgt daarmee de taak om overzicht te houden op de zelfscankassa’s en om klanten steekproefsgewijs te controleren of ze alles netjes hebben gescand; een andere functie-inhoud. Onze huidige technologie maakt het mogelijk om tijd- en plaatsonafhankelijk te werken. Dankzij internet en mobiele telefonie kan er soepel en efficiënt worden samengewerkt met partijen waar ook ter wereld. Daarmee is ook de snelheid waarmee interacties en transacties plaatsvinden, sterk toegenomen. De mogelijkheden breiden zich gestaag, onverminderd uit en matchen op natuurlijke wijze met onze nieuwe netwerksamenleving.”
“De posities die hoogopgeleide mensen moeten invullen zijn minder onderhevig aan automatisering en digitalisering.” Ellen Kroese - Directeur Van Spaendonck BrancheAdvies
Versterkte innovatiekracht De technologische ontwikkelingen geven een sterke impuls aan de innovatiekracht van ondernemers.
Tijd voor een andere mentaliteit Van Spaendonck ziet hier een mooie opdracht
Er ontstaan nieuwe industrieën en nieuwe vormen
voor de toekomst. Ruud van Leeuwen stelt dit even
van ondernemerschap, zoals gamification of de
scherp: “Wij willen de passie en nieuwsgierigheid
veranderingen in de energiemarkt. Het retaillandschap
van werkgevers en werknemers stimuleren, een
is er anders uit komen te zien dankzij de webshops,
mentaliteitsverandering creëren en faciliteren.
waarvan sommige ervoor kiezen om daarnaast weer
Door trainingen te geven, door diensten en producten
een stenen winkel te gaan openen. Samenwerken
te ontwikkelen, door werkgevers en werknemers te
met de klant gebeurt op een ander level dankzij
begeleiden en door nieuwe initiatieven te starten.
klantportalen en social media. Bestanden worden niet
Dit is noodzakelijk, omdat nieuwe banen en de
meer weggezet op een servertje in de kelder, maar ze
gewijzigde invulling van de bestaande banen door
worden opgeslagen in de cloud, waar je er any place,
innovatie en technologie niet noodzakelijkerwijs
any time bij kunt.
aansluiten bij de vaardigheden van de beroepsbevolking of de geografische locatie.
Innovatie vraagt veel van werkgevers en werknemers.
14
Wij willen een bijdrage leveren om deze aansluiting te
“Er is ondernemersdrive nodig voor innovatie. Maar hoe
zoeken en te vinden.” Volgens Carmen is de intrinsieke
gek het ook klinkt, je moet ook durven falen. Eigenlijk
motivatie die mensen voor hun werk hebben een
is falen een voorwaarde voor succes. Een innoverende
zeer belangrijke uitvalsbasis: “Werk is belangrijk voor
ondernemer slijpt continu aan zijn product of dienst
mensen. Het geeft ruimte voor ontplooiing, ontdekken,
totdat dit optimaal is”, legt Ruud uit. “Voldoende jonge
status, eigenwaarde, het gevoel om ergens bij horen.
mensen binnen je organisatie brengen is daarbij van
Als het lukt om die identiteit van mensen te verbinden
belang. Dit brengt een andere dynamiek op gang.
met hun werk, dan stimuleert dat mensen om een stap
Een andere manier van denken.”
meer en verder te doen.”
