Congres. Ronde Tafel Gesprek. Het Vitale Noorden: een groeiende olievlek

#72 2013

Bo

uw co en Gr 201 mpl tre at 3 ee t eb is ew ijs

Congres

Het Vitale Noorden: een groeiende olievlek

Ronde Tafel Gesprek

Wij gaan óf richting crisis, óf komen net uit de crisis, daar zijn wij creatief’ Zelf bouwen levert gemeente geld op Albert Smit

Meer te bereiken met samenwerken bij minder autonomie

Hoe goed kent de bouwer zijn opdrachtgever en zichzelf?

Dick Mol

Hans Jorritsma

Voorwoord

72

Hoofdredactie Henri J. Hendriks Eindredactie Vera Bosma Redactie Arjen Bakker, Bert Heijen, Petroeska Siccama en Andries Veldman Advertentieverkoop Breuker Telemarketing & Meer

Ontwerp www.Ideefix.nl Abonnement € 24,95 per jaar Losse nummers € 6,50

Uitgever & Administratie UHN Jupiterweg 23a 8938 AD Leeuwarden tel 058-2153937 fax 058-2139157 [email protected] www.uhn.nl

Aan dit nummer werkten mee Herman Aalbers, Sylvester Adema, Uge Akdemier, Jan Boon, Jos Bruining, Lex de Boer, Ruud Dessing,Jan Dobben, Marinus de Vries, Benard de Vries, Harm jan de Vries, Johan Eekamper, Henk Elting, Hemmo Faber, Jan Grijpma. Fred Heidinga, Reinier Heijs ,Walther Hesselink, Bert Hendriks, Bert Horst, Wiebe Kuipers, Micheal Kroeze, Wiebe Jelsma, Hans Jorritsma Titus Mars, Dick Mol, Harry Munnink, Bert Nijsingh, Klaas Noordhoff, Arnoud Olie, Pieter Omlo, Heerke Osinga, Kor Poelstra, Lambert Postma, Thijs van Bree, Rene ten Vregelaar, Hedzer van der Heide, Bert van der Klok, Dirk van Marrum, Roeland van der Schaaf, Jan van der Weiden, Doeke van Wieren, Henk Raatjes, Onno Redeman, Jille Reitsma, Thijs Stam, Alex Scholte, Jetze Sipma, Jan Tromp en Suzan Wieringa

Copyright © 2013 Op de inhoud van dit blad rust copyright. Niets mag zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever op enigerlei wijze worden vermenigvuldigd. Bouwen in het Noorden is een onafhankelijk magazine voor bouwend Nederland. Uitgevers en auteurs kunnen op geen enkele wijze instaan voor de juistheid of volledigheid van informatie. Uitgever en auteurs aanvaarden dan ook geen enkele aansprakelijkheid voor de schade, van welke aard dan ook, die het gevolg is van handelingen en/of beslissingen die gebaseerd zijn op informatie uit deze uitgave.

De gekkigheid VAN De CRISIS De crisis woekert nog voort. De een ziet lichtpuntjes, de ander nog helemaal niet. Iedereen zit te wachten op de overheid. Op de plannen van Prinsjesdag. Maar waarom wachten we daar eigenlijk op? Denken we nu echt dat de overheid de oplossing heeft voor de bouwwereld, voor de woningmarkt? Het lijkt alsof we allemaal geloven in de maakbare wereld. Of het nu de NVM, Aedes of Bouwend Nederland is, iedereen richt zich op die overheid om maatregelen te treffen. De achtergrond daarvan is dat we denken problemen te hebben en dat de overheid die moet oplossen. Zo wordt gesteld dat de woningmarkt de motor van de economie is. Maar is dat wel zo? En wat is dan het probleem? Te weinig bankkrediet, onduidelijkheid over hypotheekaftrek, onzekerheid bij de mensen.Als je het niet kan oplossen, is het een probleem. De overheid laat al lange tijd zien dat zij ook geen oplossingen kan bedenken en alleen maar wat randvoorwaarden kan scheppen of veranderen. Wij blijven echter maar denken dat de overheid de oplossing in handen heeft. We geloven blijkbaar bijna allemaal in een maakbare wereld en het lijkt erop dat hoe roder je politiek gekleurd bent, hoe maakbaarder de wereld moet zijn. Het is de gekkigheid van ons denken over de crisis. Als ik bedrijfsmatig een oplossing mag aandragen dan is het wel je bedrijf niet afhankelijk te laten zijn van diezelfde overheid. Die overheid heeft niet alleen monopolistisch gedrag maar is ook fatalistisch door hoogmoedsdenken. De overheid kan denken dat ze alle leed en risico’s in het leven kan voorkomen, dat alles maakbaar is, maar ze heeft de crisis over ons afgeroepen door veel te grote overheidsuitgaven, door onvoldoende toezicht op de banken en hun kredietverstrekking, waardoor de bomen tot aan de hemel konden groeien. En ja, dat wilden we graag allemaal geloven en daar wilden we van meeprofiteren. De crisis is er al vijf jaar en er is nog steeds geen oplossing. Dus is het geen probleem, maar meer een keuze hoe je daarmee omgaat als bedrijf, hoe je daarop anticipeert. Het blijft het onderwerp van interviews in deze editie van Bouwen het Noorden Veel leesplezier, Henri J. Hendriks Hoofdredacteur

1

72

inhoudsopgave 7

4 Nieuwsflitsen

Wij gaan óf richting crisis, óf komen net uit de crisis

12 Meer te bereiken met samenwerken bij minder autonomie 14

17 Lokaal zijn en mondiaal denken 18 Kennisprogramma en deelnemerslijst Bouwcompleet Hardenberg 22 Een groeiende olievlek

Zelf bouwen levert gemeente geld op

33 Bredeschool, Berlikum 24

37 Woon- en Zorgcentrum Erasmus, Leeuwarden 42 Appartementen Amshoffweg, Hoogeveen 44 Zorgwoningen Nieuw Woelwijck, Sappemeer

Hoe goed kent de bouwer zijn opdrachtgever en zichzelf?

52 Appartementen J Homanstraat, Ijlst 28

54 24 starterswoningen Prelude, Sneek 57 Herontwikkeling gebouw Sjaardamastraat, Franeker 60 Woningbouw de Luwte II, Drachten

De eerste passiefschool van Noord Nederland

64 Sociale woningbouw, Emmercompascuum 48

69 Kantoor NKL Contactlenzen/Menicon ,Emmen 71 Appartementen locatie vm. Trefkoel, Groningen 74 MFA het Hunzehuys, Borger

Jongerenhuisvesting Max Planck, Groningen

78

Insteker

Bo

uw co en Gr 201 mpl tre at 3 ee t eb is ew ijs

MFC Tiendeveen

3

Nieuwsflitsen Sijperda Verhuur Assen is verhuisd Sijperda Verhuur vestiging Assen is in september verhuisd naar de Van Vlissingenstraat 47 in Assen. Vestigingsleider Evert Greven: ‘Onze reden van verhuizen is dat we nu op een mooie zichtlocatie zitten aan de parallelweg naast de rondweg.’ De oude locatie, achterop het industrieterrein, is verruild voor het voormalige pand van een drankenhandel waar de vestiging over zowel 300 m2 binnen- als buitenruimte beschikt.

Bouwbedrijf Lont kiest nieuw wagenpark Bouwbedrijf Lont uit Sint Annaparochie heeft een volledig nieuw wagenpark van 22 bedrijfswagens besteld. Bij de selectie van het nieuwe wagenpark is gekeken naar de CO2-uistoot, veiligheid, verbruik, uitstraling en uiteraard de prijs. Verder was er nog de praktische wens dat ook plaatmateriaal in de laadruimte past, zodat de aanhangwagen minder vaak gebruikt hoeft te worden. ‘Ook de service was een selectiecriterium en zo zijn wij terecht gekomen bij ABD Renault in Leeuwarden’, vertelt Marco Boltjes van Bouwbedrijf Lont. Omdat de aannemer actief is in verschillende segmenten, zoals renovatie, woning-, agrarische en utiliteitsbouw, zijn er verschillende autotypes uitgekozen. De eerste 10 auto’s zijn inmiddels afgeleverd.

Freddy de Boer algemeen directeur Cofely Noord Voor de zomer is Freddy de Boer (51) benoemd tot algemeen directeur van Cofely Noord, een onderdeel van GDF-Suez, gevestigd in Roden. De Boer is verantwoordelijk voor de groei en verdere ontwikkeling van het bedrijf dat voorziet in technische oplossingen op het terrein van energy efficiency, human comfort en asset efficiency voor de industrie, infrastructuur en utiliteitsmarkt. De Boer werkte hiervoor bij diverse onderdelen van Randstad. Zo was hij als directeur operations bij Yacht Group Nederland (onderdeel van Randstad) verantwoordelijk voor een groot gedeelte van de omzet.

Simon Benus FSC gecertificeerd ‘All electric’ huis levert meer energie op dan wordt verbruikt In juni 2013 is de eerste ‘all electric’ woning in De Zuidlanden in Leeuwarden gerealiseerd. Voor de energievoorziening gebruikt de woning uitsluitend zonneenergie; de woning levert zelfs meer energie op dan de bewoners verbruiken. Er kon worden gebouwd zonder welstandseisen. De gemeente Leeuwarden heeft een locatie als energieneutrale bouwzone aangewezen met de enige voorwaarde dat de huizen ‘energieneutraal’ zijn. Planhus ontwikkelde de duurzame woning, die werd gebouwd door TMO Houtbouw. Achterbosch Zantman Architecten paste een ontwerp van de Zweedse woning van Planhus aan. Toepassing van zonnecollectoren en 125 m2 hoogwaardige zonnepanelen, hoogwaardige houtmaterialen, perfecte kierdichtheid, zeer goede isolatie, passieve zonwering en elektrische plafondverwarming, luchtverversing en gescheiden waterafvoerleidingen zorgen ervoor dat de energieprestatiecoëfficiënt (EPC) van deze unieke woning zelfs negatief is.

4

Vlak voor de bouwvakvakantie is Simon Benus Bouw gecertificeerd voor het FSC-keurmerk. Hiermee garandeert Simon Benus dat grondstoffen voor hout- en papierproducten afkomstig zijn uit verantwoord beheerde bossen, met alle aandacht voor de mensen en dieren die van het bos afhankelijk zijn. Walther Hesseling: ‘Het milieu en maatschappelijk verantwoord ondernemen zijn al jaren een belangrijk punt bij ons bedrijf. En we zijn zeer verheugd dat we door het behalen van het FSC®certificaat het verantwoord bosbeheer verder kunnen ondersteunen.’ Zo’n dertig bouwbedrijven beschikken over dit keurmerk. Het FSC instituut kent ruim 300 partners die de uitgangspunten onderschrijven, waaronder tal van gemeenten en corporaties.

NFS Afwijkende plafondeilanden Provinciehuis

Hoogste punt Infoversum Op het CiBoGa-terrein in Groningen is Rottinghuis in 2012 gestart met de bouw van het Infoversum, een ‘dome theatre’ voor wetenschap, cultuur en kunst. Het ontwerp van AAS Architecten en Archiview wordt een ware eyecatcher. Ook heeft het bouwbedrijf de technische ontwikkeling op zich genomen en diverse ontwerpers, adviseurs en engineers ingeschakeld. Er is een integraal technisch ontwerp gemaakt. Hierbij wordt gebruik gemaakt van 3D-tekentechnologie, waarbij verschillende disciplines met elkaar zijn ‘gelinkt’. Het is een innovatieve wijze van samenwerken (‘bimmen’) die noodzakelijk is vanwege de complexe vormgeving van het gebouw en de daarbij behorende materialisatie. Volgens de plannenmakers gaat het centrum 275.000 bezoekers per jaar trekken.

Donec Afbouw onderdeel van de Habovo Groep levert haar deel van de werkzaamheden voor de renovatie van het provinciehuis in Groningen in week 45 op. De totale renovatie omvat verbetering van het binnenklimaat, het uitvoeren van groot onderhoud werkzaamheden, en het vernieuwen van het inbouwpakket waarbij het Nieuwe Werken wordt geïmplementeerd. Er komen nieuwe werkplekconcepten, een restaurantgebied en multifunctioneel vergadercentrum. Het uitvoeringsteam wordt gevormd door de Koopmans Bouwgroep, Croon Elektrotechniek en Strukton Worksphere. Donec directeur Gerard ten Bokel: ‘Voor de open werkplekken worden meer wanden verwijderd dan nieuwe geplaatst. Bij de systeemplafonds is er architectonisch gekozen voor een afwijkende maat van 60 x 240 cm.’ Die keuze hangt samen met de kantoortuinen in het nieuwe werkconcept. Ten Bokel: ‘Wij hebben vele plafondeilanden in diverse afmetingen en op verschillende hoogtes geplaatst.’ De werkzaamheden worden uitgevoerd terwijl het provinciehuis in bedrijf is. Ten Bokkel: ‘Alles wordt daarom met flexibele afzettingen zeer gefaseerd uitgevoerd. En daarbij hebben we ook nog eens rekening te houden met de beperkte aanvoermogelijkheden vanwege de locatie in de binnenstad.’

NetwerkagendA

8 t/m 10 oktober 2013

Dinsdag 5 November en Woensdag 6 November

Vakbeurs: Bouw Compleet Vakbeurs voor ondernemers en relaties uit de bouwwereld Locatie: Energieweg 2, Hardenberg Organisatie: Evenementenhal Hardenberg Programma en info: www.evnementenhal.nl/hardenberg

Maandag 7 oktober Netwerkbijeenkomst: Bouwsociëteit, Groningen Organisatie: Bouwsociëteit Groningen Locatie: Het Prinsenhof, Martinikerkhof 23, Groningen Programma en info:www.bouwsocieteitgroningen.nl

Maandag 4 November

Vakbeurs: Promotiedagen Noord Nederland Locatie: Martiniplaza, Leonard Springerlaan 2, Groningen Programma en info: www.promotiedagen.nl

Maandag 11 november Netwerkbijeenkomst: Bouwsociëteit Drenthe Locatie: Hotel Restaurant Meursinge, Hoofdstraat 48 te Westerbork Organisatie: Stichting Bouwsociëteit Drenthe Programma en info: www.bouwsocieteitdrenthe.nl

Donderdag 14 november

Netwerkbijeenkomst: Toekomst der energetica Gastspreker de heer Douwe Faber, algemeen directeur van Ekwadraat Locatie: outdoor Organisatie: Stichting Sociëteit De Friese Bouwkring Programma en info: www.bouwsoos.nl

Maandag 4 november Netwerkbijeenkomst: Bouwsociëteit Groningen Organisatie: Bouwsociëteit Groningen Locatie: Het Prinsenhof, Martinikerkhof 23, Groningen Programma en info: www.bouwsocieteitgroningen.nl

Netwerkbijeenkomst: Platform Wonen Leeuwarden Organisatie: Platform Wonen Leeuwarden Locatie: Grand café DE Koperen Tuin, Leeuwarden Programma en info: www.platformwonen.nl

Maandag 2 december Netwerkbijeenkomst Bouwsociëteit, Groningen Organisatie: Bouwsociëteit Groningen Locatie: Vastgoedlounge FC Groningen Programma en info: www.bouwsocieteitgroningen.nl

Maandag 9 december Netwerkbijeenkomst: Bouwsociëteit, Friesland Leeuwarden, genomineerd als culturele hoofdstad 2018 Locatie: Indoor Organisatie: Stichting Sociëteit De Friese Bouwkring Programma en info: www.bouwsoos.nl

Opgave voor activiteiten voor de agenda: [email protected]

5

Sla uw slag op de Green en Bouw aan uw Netwerk

Donderdag 29 mei 2014 Meer informatie Jupiterweg 23a 8938 AD Leeuwarden 058 - 215 39 37 [email protected] www.uhn.nl

Ronde tafel

Noord-Nederland: Het voordeel van

Wij gaan óf richting crisis, óf komen net uit de crisis, daar zijn wij creatief’ Ze winden er geen doekjes om: het gaat onveranderd slecht in de bouwwereld. Maar de creativiteit, en dus de omwenteling, komt uit het noorden. Waarom? ‘Het voordeel van Noord-Nederland is dat

wij óf richting crisis gaan, óf net uit de crisis komen’. De langdurige economische malaise dwingt om

creatief te handelen, maar voor het noorden geldt: niets nieuws, men is er altijd al volop mee bezig. Ondanks de economische malaise gaat het goed met de stad Groningen, maar het perspectief voor de regio lijkt minder rooskleurig.

In het restaurant van Hotel Prinsenhof in Groningen ontdekken Aan het begin van het twee uur duur durende gesprek gooit gespreksleider de deelnemers aan het Ronde Tafel Gesprek van Bouwen in het Henri Hendriks een steentje in de vijver om de staat van het land enigszins Noorden onvermoede en opmerkelijke lichtpunten. Aan tafel te proeven. Wat verwachten jullie van Prinsjesdag, luidt zijn vraag. Na een zitten Suzan Wierenga, directielid en partner KAW; Lex de Boer, korte denkpauze antwoordt Suzan Wierenga: ‘Ik ben erg nieuwsgierig naar bestuurder woningcorporatie Lefier; Bert Hendriks, commercieel wat Den Haag voor ons in petto heeft. Ik maak me vooral zorgen over de directeur zakelijke markt Feenstra Verwarming; Jan Dobben, jeugdwerkloosheid. De toekomst van jongeren staat op het spel.’ groepsdirecteur Volker Wessels Bouw en Vastgoedontwikkeling Noord; Walther Hesselink, directeur bouw De ogen aan tafel zijn gericht op Lex de Boer. Hij kent rivate beleggers Simon Benus Bouw; Roeland van der Schaaf, het Haagse als oud-directeur SEV en beleidsmanager bij die investeren in de wethouder ruimtelijke ordening, grote VROM en is als bestuurder van woningbouwcorporatie woningmarkt is booming’ Lefier ook goed op de hoogte van waar de klappen stedenbeleid, volkshuisvesting en grondzaken - Jan Dobben vallen. ‘Lex, jij bent al geïnformeerd. Jij komt uit het van de gemeente Groningen.

‘P

7

RONDE TAFEL tegen ‘Den Haag’ aan als omstandigheid die nauwelijks beïnvloedbaar is. In Den Haag kijken ze niet zo naar de effecten. Dat ervaren we dagelijks.’ De Boer doelt daarmee op het betaalbaar houden van het woningbouwbeleid in de nabije toekomst.

Roeland van der Schaaf Functie Wethouder Ruimtelijke ordening, grote stedenbeleid, volkshuisvesting en grondzaken Organisatie Gemeente Groningen

westen’, roept Jan Dobben over de tafel heen. Lex de Boer laat er geen misverstand over bestaan dat de woningbouwcorporaties de klos zijn. Dat beeld heeft zich stevig vastgezet.

Verwachtingen Lex de Boer: ‘Tien procent van onze omzet wordt door de heffing die het kabinet ons heeft opgelegd afgeroomd. Wat moeten we doen? De woonlasten verhogen? Dat is niet reëel, maar het is wel onze grootste zorg. Toen ik in deze sector begon, waren de gemiddelde woonlasten 14 à 15 procent van het te besteden inkomen. Nu ligt dit percentage tegen de 30 procent aan. Als we niet uitkijken, dan stijgt dit door naar 45 procent.’ Een onmogelijke situatie, is zijn oordeel. De toon is gezet. Conclusies gaan over tafel. Lex de Boer: ‘Den Haag heeft geen overzicht van wat ze aanricht. Wij kijken

Lex de Boer Functie Bestuurder Organisatie Wooncorporatie Lefier

8

Bert Hendriks: ‘Wat de corporaties voelen, dat voelen wij ook. Meer dan een derde van de huurders zit met zijn woonlasten boven zijn draagkracht, terwijl de verhuurdersheffing afname daarvan verder bemoeilijkt. De overheid overziet het effect in de hele keten niet.’ Daar denkt Walther Hesselink anders over. ‘Ik denk dat het wel doordacht is: ze laten het gewoon gebeuren. Het lijkt mij dat hier over is nagedacht.’ Lex de Boer: ‘Je overschat het strategisch vermogen van de overheid.’ Jan Dobben lijkt het allemaal om het even te zijn en zegt: ‘Dat is het probleem? Wat is nu het verschil wanneer doel. Wij verhuren. Onze belangrijkste taak is ervoor de markt verschuift en 61 procent huurgestuurde te zorgen dat mensen met een laag inkomen kunnen woningen opschuift naar 40 procent? Ik zou blijven wonen in een goede woning in een vitale wijk.’ willen dat de overheid zich helemaal terugtrekt uit De markt moet het probleem zelf oplossen, vinden de de bouwerij. Laat de bouw aan de bouwwereld. tafelgenoten. Van Prinsjesdag verwachten ze weinig. Waarom gaan de provincies en gemeenten niet terug Walther Hesselink: ‘Ik kijk naar de Eerste Kamer, als naar hun core business, dan doen wij dat ook. De er maar íets gebeurt, loopt de boel vast en ben je terug corporaties zijn de beste partij als het gaat om het bij af. Aan de andere kant vraag ik me af of dat allemaal verhuren van woningen, wij zo erg zou zijn, in België lag de r wordt fors zijn de beste partij als het politiek ook jaren stil.’ afgeschreven, maar de gaat om het bouwen van grondprijs blijft hetzelfde’ woningen. Wat we nu gaan Vitale wijken meemaken is een totale Hoe erg is het probleem? Die – Walther Hesselink vraagt ligt op tafel wanneer de reset van de bouwkolom. eerste gerechten worden geserveerd. Lex de Boer zet Ik zeg: laat maar gebeuren.’ enkele feiten op een rij. ‘Zo’n veertig tot vijftig procent Markt in beweging van de woningen in noordoost Nederland stamt uit Door deze ontwikkeling staat het woningmarktbeleid de jaren vijftig en zestig. Het was bouwen, bouwen van gemeenten onder druk. Hoe realiseer je nog een en bouwen. Het woord energiebesparing moest nog leefbare woonomgeving als corporatie? Aan tafel worden uitgevonden. Ze stoken door het dak. Als passeren allerlei aspecten de revue. Bert Hendriks huiseigenaar hoef je bij banken niet aan te komen. Als tegen Jan Dobben: ‘Denk je dat private partijen je binnenstapt sta je zo weer buiten, letterlijk.’ De Boer instappen om bouwprojecten te financieren?’ Jan verwijst naar een rapport van de Rabobank waaruit Dobben: ‘Ja, dat denk ik zeker. Dat zie ik nu al het gebied waarover we praten als armste deel van gebeuren. Private beleggers die investeren in de woningmarkt, dat is booming.’ Walther Hesselink maakt een kanttekening: ‘Dat is tijdelijk. Als het weer even anders is, trekken ze zich terug.’ Ook Lex de Boer ziet beweging in de markt, maar wel van een heel andere orde. ‘In Noord-Groningen trekken makelaars langs de leegstaande woningen met het aanbod om die te verhuren. Dat is een nieuwe markt. Ik zie een groot verschil tussen stad en platteland. Stad Groningen herstelt zich wel, maar in een stad als Stadskanaal gaat het veel moeilijker. We boeken er jaarlijks gemiddeld vijf procent van onze waarde af.’

‘E

Jan Dobben ziet een markt in beweging. ‘Beleggers gingen tot voor kort voor minimaal 10 procent rendement, nu zitten ze al voor 6,5 procent bij mij aan tafel. Ze willen wel. Het moet voor hen ook allemaal niet te lang duren. Ze bewegen mee in nieuwe projecten.’ ‘Dobben praat over een andere markt,’ vindt Lex de Boer: ‘Wij zijn een beleggingsmaatschappij met een maatschappelijk

Ronde tafel gegeven van Blok`’, zegt De Boer. ‘Wij beraden ons bij Lefier op welke noodzaak er is voor verandering van strategie en bedrijfsvoering.’ Bert Hendriks speelt hierop in: ‘Wij zijn daar bij Feenstra ook mee bezig. Wij zijn met veel corporaties in gesprek over het reduceren van overbodige werkzaamheden in de keten, waarbij de regie bij de corporatie blijft, maar waarbij we veel eerder aan tafel zitten om mee te denken over hoe wij strategisch kunnen bijdragen aan het verlagen van de woonlasten. Dat doen we al bij een aantal corporaties.’ Dobben: ‘En dan neem je onderhoudsmensen over?’ Hendriks: ‘Ja, daarover zijn we met enkele corporaties in Nederland in gesprek.’

Stad en leefbare dorpen De discussie verplaatst zich van het ongrijpbare geluk in de vitale wijk naar een regiovisie. Lex de Boer start de beschouwing. ‘De stad Groningen kannibaliseert de Nederland tevoorschijn komt. ‘De sociale werkplaats omgeving. Hoe groter het succes van de as Groningenis de grootste werkgever’, zegt De Boer. Hesselink: Assen, des te groter het probleem van de omgeving. ‘En ook die willen ze nog sluiten.’ De Boer: ‘Het De stad wordt sterker en de omgeving verliest waarde.’ dringt niet in Den Haagt door wat er hier gebeurt.’ Bert Hendriks: ‘Bij een bepaalde groep verdampt de Hesselink: ‘Er is niets nieuws onder de zon, al dertig waarde, maar die waarde is fictief. Die komt pas aan jaar lang.’ de orde wanneer je je huis verkoopt.’ Jan Dobben pakt de draad op waar het gaat om discutabele bouwplannen. ‘Neem Opnieuw de vraag: is dat orgen over de druk erg? Wordt die achterstand Uithuizermeeden. Toen we van de gemeente op gevoeld door de bewoners dat plan zagen hebben wij jongerenhuisvesting’ van die slechte huizen? Jan ons als bouwers afgevraagd: Dobben, die een voorstander is het wel verstandig om daar – Lex de Boer is van klantgericht denken: te gaan bouwen? Dat zeiden ‘Daar ben ik nou nieuwsgierig naar. Wij kunnen we natuurlijk niet. We riepen: Prima joh, bouwen! het wel veroordelen terwijl we hier aan de carpaccio We moeten af van overheden die regisseren.’ zitten, maar voelen de mensen die daar wonen zich onbegrepen? Zouden ze niet gewoon happy zijn?’ Lex Wethouder Roeland van der Schaaf, die zojuist is de Boer: ‘Dat zijn ze ook wel.’ Suzan Wierenga, die met aangeschoven, vindt dat de discussie getuigt van KAW veel onderzoek doet naar dit soort vraagstukken: een achterhaalde visie op de relatie tussen Stad en ‘Happy en happy zijn twee. Maar van verpaupering Ommeland: ‘Juist door in regioverband met elkaar wordt niemand blij.’ Vitale wijken zijn vraagstukken duidelijke afspraken te maken, voorkomen we nu juist waar corporaties zich mee bezighouden. ‘Maar ik versnippering en het bouwen voor leegstand.’ Van heb ook te maken met de nieuwe werkelijkheid, `het kannibalisme is volgens Van der Schaaf al helemaal geen sprake: ‘Als de stad Groningen minder sterk zou zijn, dan zou het perspectief voor de regio echt niet verbeteren.’ De wethouder constateert een duidelijke wisselwerking: ‘Enerzijds is het de stad die de regio versterkt en anderzijds versterkt de regio de stad.’

‘Z

Jan Dobben Functie Groepsdirecteur Organisatie VolkerWessels Bouw & Vastgoedontwikkeling Noord

een WOZ-waarde van 100%, dan hebben we geen goed bedrijfsmodel. In NieuwWeerdinge staan 2000 woningen, waarvan zo’n 600 in bezit zijn van Lefier. Elk van die investeringen heeft invloed op onze totale portefeuille en op de leefbaarheid in het totale dorp. Ik kan de mensen geen ongelijk geven die niet investeren in hun woning. Ze zeggen: iedere euro die we in onze woning steken is daarna nog maar een halve waard. Ze zeggen het overigens niet, maar ze hebben wel gelijk.’ Er moet dus slimmer worden gebouwd in de sociale sector, is de algemene conclusie aan tafel.

Huidige generatie Suzan Wierenga: ‘Ik zie een groot verschil met de huidige generatie. Deze generatie wil meteen het effect weten. Ze vragen direct: wat levert het mij op?’ Jan Dobben: ‘Dat klopt. Dat zie ik ook. De huidige generatie is bewuster. Kijk eens naar keukens en badkamers, dat zijn de

Lex de Boer komt terug op het geluk van de bewoners. ‘Er is geen probleem van waardedaling zolang de mensen niet verhuizen. Maar zodra men op leeftijd is en een zorghuis komt in beeld, dan speelt die waardedaling wel en dan is het probleem er wel. Toch willen mensen in de regio wonen.’ De Boer begrijpt het wel. ‘De mensen zijn gewend om een bepaalde kwaliteit te krijgen voor de prijs die ze betalen. En ze hebben gelijk’, legt De Boer uit. ‘Ze rekenen totaal anders dan wij doen.

Suzan Wierenga Functie Directielid & partner

Als ik in de stad Groningen investeer, levert mij dat zeven procent rendement op en in Nieuw-Buinen kost het me geld. Als de stichtingskosten 160% zijn bij

Organisatie KAW Architecten & Adviseurs

9

RONDE TAFEL stevig wantrouwen tussen corporatie en overheid en tussen deze instituten en de huurder. ‘Het vertrouwen moeten we terugwinnen.’

gemeente zo moeilijk en houdt ze vast aan de hoge kosten voor grond? Waarom geef je die grond niet voor niks weg?’ Van der Schaaf beseft wel dat er enorm is afgewaardeerd zonder dat iemand daar voordeel van Jongerenhuisvesting naar ondervindt: ‘Je zegt eigenlijk: amenwerken met onzelfstandig wonen gemeente, je boekt al twee wbc’s om nieuwe We t h o u d e r Roeland miljard euro af, doe er nog vormen van samenwerking eens een miljard bij?’ Dobben van der Schaaf stelt de te ontwikkelen met jongerenhuisvesting ter knikt. Ook de anderen als doel een bijdrage te discussie. Hij verwacht een vinden dat de gemeente moet leveren aan het verlagen toenemende groei van het doorpakken. Van der Schaaf van de woonlasten’ aantal buitenlandse studenten stelt dat het een technisch op basis van informatie van de - Bert Hendriks boekhoudkundig verhaal is, Rijksuniversiteit Groningen waarop Walther Hesselink en de Hanzehogeschool: ‘Ik denk dat het de kant op reageert: ‘Er wordt wel fors afgeschreven, maar de gaat van de bouw van campusachtige voorzieningen.’ prijs blijft hetzelfde.’ Het mag duidelijk zijn: de logica De grenzen zijn namelijk bereikt als het gaat om ontbreekt en principes botsen. de aantallen studentenwoningen in de Groninger Bert Hendriks brengt de aloude erfpacht ter sprake. wijken. ‘De politiek zal hierop aansturen. Er zal Roeland van der Schaaf sluit niks uit: ‘Wij kijken zich een politieke druk ontwikkelen om uitbreiding serieus of erfpacht een mogelijkheid biedt.’ De verder te beperken.’ wethouder is zich er zeer van bewust dat er met Lex de Boer neemt de locaties van de argusogen naar de overheid wordt gekeken. Hij studentenhuisvesting onder de loep. ‘Als wij investeren wijst daarbij wel op de verantwoordelijkheid van bij stadion Euroborg, dan denk ik wel: waar fietsen alle betrokkenen om samen te werken aan het zoeken die kinderen doorheen om bij hun opleiding te naar oplossingen. komen? Het zijn van die simpele dingen die wij belangrijk vinden. Studenten die kunnen kiezen, Omslag in denken zullen altijd kiezen voor wonen in het centrum. Ik Bert Hendriks roert een brisant thema aan, waar Suzan maak me zorgen over de druk die bij de gemeente Wierenga het ook al over had: toekomstige generaties op jongerenhuisvesting ligt.’ De Boer: ‘De studenten kijken wel lekker uit om zich in de schulden te steken. studeren steeds korter en de huurtoeslag verdwijnt.’ Hendriks: ‘Ik zie het steeds meer om mij heen dat De Boer ziet jongerenhuisvesting naar onzelfstandig jongeren zeggen: wij hoeven niet zoveel te bezitten. wonen verschuiven. ‘Ik denk liever in woonklimaten. Die vragen zich met recht af, waarom generaties Kijk naar het totaal. Monumenten raak je altijd kwijt, voor hen zo gefixeerd waren op het hebben van een maar investeren in studenten die nog drie jaar te eigen woning.’ Die vraag wordt steeds actueler nu de studeren hebben?’ verhouding tussen de waarde van de woning en de maandelijkse betalingen steeds schever is komen te Van der Schaaf reageert hierop: ‘Het gaat natuurlijk liggen. In sommige gevallen roept deze verhouding om een veel langere termijn. We willen immers grote vragen op. Jan Dobben komt terug op het ook voor nieuwe generaties afboeken van grondposities. lle partijen in de studenten een aantrekkelijke ‘Hoe doen jullie dat nou?’ bouwketen moeten een Zijn achterliggende vraag stad blijven om te komen bouwpact sluiten’ studeren. Zeker wat betreft waarom niemand hier de internationale studenten feitelijk beter van wordt, - Roeland van der Schaaf is de concurrentie tussen blijft ook nu onbeantwoord. verschillende studentensteden groot. Goede Roeland van der Schaaf: ‘Wij hebben gereageerd met huisvestingsmogelijkheden zijn daarbij van groot het Bouwoffensief. We gaan temporiseren, het aantal belang. Bovendien willen we heel graag meer vierkante meters verkleinen en grond gaat terug naar studenten vasthouden, zodat ze ook na hun studie een agrarische bestemming.’ hier blijven wonen en werken. Het is niet voor niets dat we in plaats van studentenhuisvesting liever Lex de Boer: ‘En de prijs voor de klant blijft hetzelfde? spreken over jongerenhuisvesting. Met kwalitatief Er zit iets kunstmatigs in. De consument koopt een goede woonruimte die geschikt is om te studeren, kavel van 70.000 euro, daar mogen jullie (wijst naar maar ook om daarna nog een tijdje in te blijven Jan Dobben en Walther Hesselink) wat voor 40.000 wonen bij de start van een carrière. Dat is dus ook euro opzetten.’ Het punt is dat gemeenten op de van economisch belang.’ grond ontwikkelkosten en rente boeken. En die kosten worden steeds hoger door het oprenten. Het Grondkosten probleem wordt in feite verlegd. Bouwers moeten De gemeente wordt in de persoon van wethouder dan dus goedkoper bouwen. De grondwaarde speelt Roeland van der Schaaf aangesproken op het hocus- echter niet zo voor de sociale huursector. ‘Als Lefier pocusspel rond de grondkosten en de afwaardering houden wij ons daar niet zo mee bezig. Voor ons hiervan. Jan Dobben is helder: ‘Waarom doet de speelt krimp in de regio en dan is de vraag: moet je

‘S

Walther Hesselink Functie Directeur bouw Organisatie Simon Benus Bouw

grootste kapitaalvernietigers. Om de zeven jaar worden die er weer uit gesloopt. De jongere generaties gaan hier bewuster mee om. Ze laten zich minder snel verleiden.’ Suzan Wierenga: ‘Maar er is nog steeds veel onwetendheid onder bewoners. Het investeren in energiebesparende maatregelen loopt vaak stroef. Wat levert het me op? Welk bedrag betaal ik straks aan mijn energieleverancier? Daar kan de bouwer geen antwoord op geven. Sommige woningeigenaren zijn zich zelfs niet bewust dat ze hoge energiekosten hebben. Ze vergelijken hun energielasten bijna nooit met hun omgeving. Ze weten niet waar ze aan toe zijn.’ Het begrip vertrouwen ligt op tafel. Lex de Boer: ‘Straks krijgen bewoners geen energierekening meer, die zit in de huurprijs van de woning.’ Walther Hesselink: ‘Dan zeggen de bewoners: mooi, maar ze pakken me wel op een andere manier.’ Lex de Boer constateert een

Bert Hendriks Functie Commercieel directeur zakelijke markt Organisatie Feenstra Verwarming

10

‘A

Ronde tafel nog bouwen of ondersteunen? Wij onderzoeken nu of we van eigenaren van wie de huizen onder water staan de hypotheek kunnen overnemen. De behoefte aan eigendom neemt ook nog eens af. Mensen gaan weer meer naar huur.’

die ik hier nu ken, durven over de schutting heen te kijken. Ze weten elkaar te vinden, net zoals wij hier nu aan tafel zitten. Dat de bouwkolom verschuift, daarover kan vrij worden gesproken.’ Ook Roeland van der Schaaf doet een duit in het zakje. ‘We hebben hier mensen met talent en mensen met – soms helaas Jan Dobben vindt dat creatief moet worden gedacht op veel – vrije tijd. Dat zijn allemaal mensen die kansen zien en die alle niveaus. Zijn bedrijf neemt positie in als het gaat om grijpen.’ Jan Dobben komt met een meesterlijke beschouwing, verduurzaming, projecten ‘energieneutraal’, conceptuele gezien de bijval die hij krijgt. ‘Het voordeel van Noord-Nederland industriële vernieuwing en complete stadsvernieuwing. Het is dat wij óf richting crisis gaan, óf net uit de crisis komen. Meer bedrijf gaat inspelen op de Stroomversnelling (huurwoningen smaken zijn er niet. Wij zitten hier eigenlijk permanent in een naar energienota=0) en de Green Deal. crisis. Wij weten niet beter en dat heeft één en woning wordt Volker Wessel trekt de concepten zo uit groot voordeel: wij weten met een crisis waardevoller door om te gaan. Wij worden creatief van een een la. Lex de Boer denkt ook in die verduurzaming’ richting. Hij spreekt van het omkatten crisis.’ Na het instemmend gelach vervolgt - Suzan Wierenga van huurwoningen, een compleet nieuwe Dobben: ‘Het is niet voor niets dat de meest buitenschil om de huurwoning. Als het aan creatieve ideeën van ons bedrijf uit het de mannen ligt, zullen we nog wat gaan beleven. noorden komen. De noodzaak om iets nieuws te bedenken is er in het westen veel minder. Wij weten allemaal hoe de hazen ‘Maar banken moeten ook in beweging komen’, stelt Suzan lopen.’ Walther Hesselink: ‘Jan heeft gelijk. De ideeën komen Wierenga daar tegenover. Het is idioot wanneer een bank zegt: hiervandaan. Dat merk ik ook binnen mijn bedrijf.’ Lex de Boer: nee, we verstrekken geen krediet voor het verduurzamen van ‘Dat heb ik ook gemerkt. Iedereen kent elkaar en dat heeft een de woning. Die woning wordt hier juist waardevoller van en groot voordeel. Je kunt misschien iemand één keer naaien, maar de woonlasten worden lager. Onbegrijpelijk dat dit niet wordt dat is het dan ook wel. Daarna flik je het nooit weer.’ ingezien.’ Er is een omslag in denken gaande op allerlei terreinen maar er wordt ook nog meer gevraagd. De economische malaise brengt partijen bij elkaar. Het levert niet alleen veel gespreksstof op, maar ook toenadering. Corporaties, Kansen gemeenten bouwers moeten het samen doen, dat is partijen in Henri Hendriks wil terug naar de kansen: ‘Van al te veel het noorden wel toevertrouwd. Wethouder Van der Schaaf is er gesomber worden we niet wijzer.’ Suzan Wierenga ziet kansen een voorstander van dat partijen in de noordelijke bouwsector op de financiële markt. Zij gaat met energieleveranciers en tot een regionaal pact komen. De aanzet is door de gemeente zorgleveranciers om tafel om duurzame ontwikkelingen vaart gegeven met de lancering van het Bouwoffensief om een impuls te geven. Lex de Boer kijkt met optimisme naar de mentaliteit aan de markt te geven. De andere gesprekspartners willen meer, in het noorden. Hij kan vergelijken, omdat hij als westerling is de eindconclusie, maar zitten zelf niet stil. In tegendeel; men nog maar tien maanden in het noorden bivakkeert. ‘De mensen ziet kansen en zit vol met creatieve ideeën.

Tekst: Andries Veldman

Fotografie: Sarah Janssen

‘E

11

Trends

Meer te bereiken met samenwerken bij minder autonomie

Naar aanleiding van het regeerakkoord ‘Bruggen slaan’ heeft een zevental corporatiedirecteuren de koppen bij elkaar gestoken onder de naam Het Vitale Noorden. Dick Mol, directeur-bestuurder van woningbouwcorporatie Domesta, is één van de initiatiefnemers: ‘Om duidelijk te maken dat de plannen voor het noorden desastreus zijn.’ In mei werd daarom een werkconferentie gehouden. In de zoektocht naar oplossingen voor de woningmarkt in de sociale sector leverde het Mol verbinding en samenwerking op met bouwend Noord-Nederland en de lokale overheid. De werkconferentie Het Vitale Noorden werd door zo’n 150 vertegenwoordigers van corporaties, huurders, Bouwend Nederland en gemeenten bezocht. Allen op zoek naar andere oplossingen voor de stagnerende woningmarkt in de sociale sector. De vraag was welke? (zie pag 18, red) Dick Mol: ‘Door toedoen van Blok zijn we elkaar in het noorden gaan opzoeken. De winst is de verbinding met gemeentes en bouwend Nederland.

12

‘s Morgens zag je iedereen vanuit zijn eigen positie redeneren.’ Bouwend Nederland verweet afgelopen jaar nog dat de corporaties te weinig doen. ‘Tijdens de workshop ’s middags ging iedereen over de schutting kijken, en ontstond er begrip voor ieders problematiek. Je moet je niet afzetten tegen elkaar’, aldus Mol, ‘maar juist de verbinding zoeken, dat is de winst, je hebt elkaar nodig. Door de verbinding van sectoren ontstaan er juist weer nieuwe plannen en concepten.’

Trends Financiering

corporaties? Maar samenwerken vraagt wel van je C (liefst B). De bestuurder verwacht ook dat De financiering van projecten is een groot om een deel van je autonomie op te gegeven om Domesta op korte termijn gaat aanhaken bij het landelijke initiatief Stroomversnelling. ‘Maar we probleem, ook bij corporaties. Dick Mol: ‘Wij meer te bereiken’, stelt Mol. hebben bij Domesta voor 100 miljoen euro aan kunnen het ook als het noorden oppakken, omdat projecten op de plank liggen maar krijgen maar € Verkoop tenzij Lefier één van de initiatiefnemers is.’ 40 miljoen euro aan financiering geborgd bij het Nog weer een andere financieringsbron is de Waarborgfonds Sociale Woningbouw (WSW).’ verkoop van woningbezit. Blok wil dat er verkocht Domesta gaat ook duurzame relaties aan met Het woningbezit van wordt. Mol: ’Voor een deel de gemeenten Emmen en Hoogeveen in het e oplossing ligt niet Domesta van ca. 9.200 alleen in stenen, met van onze huurders is het kader van de aanvalsplannen. Mol: ‘We liften in woningen ligt verspreid kopen van een huurwoning Emmen mee met de gemeente, zijn in gesprek stenen alleen los je de in Emmen, Coevorden wel bereikbaar. Veel geweest met bouwers en eind oktober komt er problemen niet op’ interessanter is de vraag een werkconferentie over dit aanvalsplan. en Hoogeveen. ‘We gaan wel door met de voorbereiding, we hebben nu of je als corporatie voor de toekomstige vraag groen licht voor drie projecten en een vierde komt de juiste woningvoorraad hebt. Nu is er vraag Maar er wordt ook verder gekeken dan eraan.’ Niet eerder dan aan het einde van dit jaar naar gezinswoningen. Als Domesta draaien we duurzaamheid. Mol zegt hierover: ‘Je knoopt is er meer zicht op duidelijkheid. ‘Wij zijn wel in het verkoopbeleid om. verschillende thema’s e vraag is of je als gesprek met het Waarborgfonds.’ Het uitstellen Een woning is te koop aan elkaar. Als Domesta corporatie de juiste van projecten heeft ook weer invloed op de opgave tenzij… Er zijn woningen hebben we projecten in woningvoorraad voor de Emmen en Coevorden van gemeenten. In de Gemeente Hoogeveen heeft die we niet verkopen, toekomstige vraag hebt’ uit de kast gehaald en collega-corporatie Woonconcept alle projecten zoals woonzorgwoningen. stopgezet. De gemeente is ook in gesprek met het Het geld dat vrijkomt, hebben we wel weer werken we met een leerlingenbouwplaats.’ Het fonds dat zelf voorzichtiger is geworden om garant nodig als financieringsbron.’ Doelstelling is aantal leerlingen op de technische opleiding is te staan voor leningen. Oorzaak is de onzekerheid per jaar 75 woningen te verkopen. Dat past gehalveerd en men krijgt ook nog eens moeilijk van huurinkomsten bij corporaties als gevolg van ook bij de langetermijnvisie van Domesta. een stageplaats. ‘Dus we doen niet alleen aan de verhuurdersheffing en het nieuwe huursyteem. In de toekomst zal de vraag meer van één- en aanbesteden en de goedkoopste kiezen.’ Er is een Mol: ‘Iedereen wacht op de voorstellen waar tweepersoonshuishoudens komen. Mol: ‘Los van ontwikkeling gaande dat corporaties steeds meer minister Blok in september mee zal komen, maar de crisis is er best wel een behoorlijke koopvraag. eisen stellen in aanbestedingen, zoals de inzet van er zijn ook initiatieven.’ Vanwege die veranderende woonsamenstellingen werklozen in de wijk Mol: Het is goed om dan kiezen wij v o o r met regionale partijen te werken, maar je kunt het levensloopbestendige ook met landelijke partijen doen. Je moet het ook Samenwerken r wordt ook verder woningen in een vitale weer niet te star maken.’ Initiatiefnemers zijn gekeken dan bijvoorbeeld de provincie leefomgeving.’ duurzaamheid’ Fryslân en de gemeente Slim Vitaal Assen, waar wethouder Albert Smit zelf sociale Leefbaarheid Voor de nabije toekomst is Domesta in haar interne woningbouw gaat ontwikkelen (pag18). Mol, die Voor minister Blok is het maar de vraag of organisatie gestart met het project Slim Vitaal. het initiatief wel steunt, maar over de uitvoering leefbaarheid tot de activiteiten van een corporatie Besparing op bedrijfslasten is onderwerp, maar er zijn bedenkingen heeft: ‘Ik zou het als corporatie behoort, maar voor Mol is het duidelijk: ‘We komen geen grote reorganisaties. Op bedrijfslasten niet laten gebeuren dat andere marktpartijen zich hebben bijna allemaal met krimpgebieden te zal 10% bespaard worden. Mol: ‘Onze kosten opwerpen als beheerder van sociale woningbouw.’ maken. Daarbij moet je wel keuzes maken over per woning zijn lager dan het gemiddelde. Waar het om gaat is dat er bouwopgaven blijven welke voorzieningen je in stand wilt houden. In Daarnaast wordt er door corporaties onderzocht liggen. Allerlei prestatieafspraken met gemeenten sommige dorpen zie je voorzieningen verdwijnen, of men samen kan inkopen, van bedrijfsauto’s tot kunnen door corporaties niet worden nagekomen. maar dat hoeft geen bedrijfsmiddelen. Ofwel: ij willen er wel Mol: ‘We kijken nu hoe we daar als corporaties in bedreiging te zijn, het naar toe om samen hoe kun je bundelen en voordelen verkrijgen, kunnen samenwerken. Wij willen niet terug naar levert creativiteit op en investeringsmiddelen te een gemeentelijk woningbedrijf, de VNG geeft dat verbinding in zo’n dorp. Ik uitaard ook op onderhoud regelen’ ook aan en ik hoor die geluiden ook van politici, ben er vóór om mensen uit en nieuwbouw.’ men is juist aan het decentraliseren. te dagen tot wederkerigheid. Domesta heeft in 2012 ook in haar nieuwe ondernemingsplan de missie Het is op het moment van het interview (juli, red.) ‘De vraag die blijft is dan hoe de corporaties dat als opgenomen om te zorgen voor een betaalbare en afwachten hoe de novelle van Blok en het nieuwe groep kunnen oppakken, als bestuurders. Dat is wel vitale woon- en leefomgeving. Domesta gaat deels huurbeleid eruit gaat zien, maar met elkaar werken onze ambitie.’ Daarvoor moeten nog wel doelen slopen en ook levensloopbestendige woningen corporaties, gemeenten en Bouwend Nederland en ambities naast elkaar gelegd worden en vooral toevoegen. De eerste tien jaar neemt het aantal samen in het Pact van het Noorden, het resultaat financiële partners en werkgebied onderzocht noodzakelijke huurwoningen nog in aantal toe. van de werkconferentie. worden. ‘Wij willen er Mol: ‘De oplossing ligt wel naar toe om samen niet alleen in stenen, met Dick Mol is nu vooral benieuwd naar de uitwerking k ben er voor om investeringsmiddelen mensen uit te dagen tot stenen alleen los je de van de plannen van Blok en de reactie daarop van te regelen. Wat wij ook problemen niet op.’ het WSW. ‘Blok zit er nu strak in. De uitkomst zal wederkerigheid’ willen is meer met elkaar in belangrijke mate bepalen in hoeverre wij onze delen in plaats van ieder zijn eigen pilotproject Duurzaamheid investeringen kunnen doorzetten. Wij willen onze laten opzetten, waarbij het wiel opnieuw wordt Bij Domesta wordt er gewerkt met een investeringsplannen in duurzaamheid, maar ook uitgevonden. Er verandert veel, kijk maar eens duurzaamheidsagenda. In 2016 wil de corporatie al in levensloopbestendig bouwen zo veel mogelijk naar de zorgwereld. Wat betekent dat voor ons als haar woningen minimaal labelen met energielabel intact houden.’

‘D

‘D

‘E

‘I

Tekst: Henri Hendriks

‘W

13

Trends

Wethouder

Albert Smit:

‘Zelf bouwen

levert gemeente geld op’ In Assen gold voor de crisis het credo ‘bouwen’. Nu is het ‘verder bouwen’. Wethouder Albert Smit gaat door met de plannen van de gemeente om zelf sociale woningen te bouwen: ‘Het is de taak van corporaties, maar als die niet meer de mogelijkheden krijgen om te bouwen, terwijl er wel vraag is naar sociale huurwoningen, dan doen we het zelf.’ De eerste tranche van 50 woningen komt eraan. In oktober verschijnt het rapport Assen 1.0, dat zijn plannen onderbouwt. ‘Ik wil reuring in Assen met plaatselijke en regionale ondernemers’, stelt Albert Smit als reactie op de stagnerende marktontwikkelingen. De gemeente heeft het uitleggebied Kloosterveste 3 uit de markt moeten nemen. In 2010 werden alle grondposities die niet bebouwd waren, teruggebracht naar agrarische waarde en van de BAM en AM is de buitenring in Kloosterveste 2 teruggekocht op basis van een artikel ‘gewijzigde marktomstandigheden’ in de overeenkomst. Ook het deel dat in handen is van Twentse ontwikkelaars staat stil. Maar er is markt voor de huursector en de wethouder is er stellig van overtuigd dat die van de koopsector ook terugkomt.

14

Trends ’Er is voldoende vraag’, vindt Smit. Om de kopersmarkt te steunen heeft Assen al voor de derde keer een starterslening uitgegeven van één miljoen euro en minister Blok verdubbelt het bedrag vanuit het Woonakkoord. ‘En we doen dat zowel voor nieuwbouw als voor bestaand bezit,’ aldus de wethouder. ‘Op de huurmarkt is de wachttijd nu zo’n 3 à 4 jaar voor een huurwoning en dat is niet acceptabel.’ Assen staat voor een bijgestelde bouwopgave van 440 woningen netto. Hij baseert dat o.a. op de nota ´Wonen in ongewone tijden´, die in maart 2013 is verschenen.

‘I

k wil reuring in Assen met plaatselijke en regionale ondernemers’

Woonakkoord verlammend Voor de gemeente Assen zijn de gevolgen van het Woonakkoord desastreus. Smit: ‘Het is in zekere zin een verlamming, corporaties kunnen niet meer investeren.’ Zo ziet corporatie Actium in 2017 een gat van 32 miljoen ontstaan dat door de Vestia-affaire nog eens vergroot wordt naar 42 miljoen. Hierdoor kan Actium nog slechts een derde investeren van wat de corporatie oorspronkelijke van plan was en moet zij keuzes maken. Smit: ‘Actium wilde de gemaakte prestatieafspraken tegen het licht houden en de andere corporatie, Woonconcept, doet niets meer omdat zij niets meer geborgd krijgt bij het Waarborgfonds Sociale Woningbouw. ‘Van deze informatie schrok ik indertijd’, vertelt de wethouder Volkshuisvesting. Het gevolg was dat Smits idee om zelf te ontwikkelen door een publicatie van een journalist landelijke bekendheid kreeg.

Zelf ontwikkelen Uit de eerste ambtelijke inventarisatie bleek dat het mogelijk was om zelf te ontwikkelen ‘en zelfs met enig rendement’. Smit: ´Bouwfonds is in 1946 ook in Assen gestart, dus het is niets nieuws. Het College heeft het nu tot taak gesteld om het plan op te pakken en de woningwet geeft ons de ruimte om het te doen,’ legt de gedreven wethouder uit. ‘We hebben geld en grond en de politiek wil. We hebben alle risico’s afgewogen; we rekenen bijvoorbeeld met 2% leegstand.

‘W

e hebben geld en grond en de politiek wil’

In het rapport Assen 1.0 wordt aangegeven wat haalbaar is en welke verschillende modellen er mogelijk zijn. Assen steekt daarbij in op sociale woningbouw op eigen grondposities. De eerste tranche van 50 woningen kan op verschillende locaties van start gaan. Smit loopt langs verschillende locaties en wijst ze aan op de kaart op zijn kantoor. ‘Kloosterveste is ontwikkeld en dat vind ik een

geslaagd project van hoogstedelijke ontwikkeling, alles zit erin, zoals scholen, winkels, een mfA. Voor de van AM teruggenomen buitenring is een nieuwe stedenbouwkundige opzet gemaakt. Ook is er nog een aantal binnenstedelijke transformatielocaties, zoals het Mercuriustheater en de ernaast gelegen school. ‘Die gaan eraf. Woningbouwcorporatie Actium zou op deze gemeentelijke locatie plannen ontwikkelen’, geeft de wethouder aan. Het politiebureau in Oost wordt gesloopt. Hiervoor komen twee nieuwe scholen en woningbouw in de plaats. En dan is er nog de transformatie van het Havenkwartier, onderdeel van de Florijn-as, de komende jaren één van de grootste investeringsprojecten in infrastructuur in het noorden.

Behoefte aan wonen Geld mag het struikelblok niet zijn in Assen. De Florijn-as wordt gefinancierd met geoormerkt geld - € 220 miljoen euro - vanwege het afgeblazen Zuiderzeetraject. Daarnaast heeft Assen voor 32 miljoen euro bezuinigd, o.a. met ‘reductie in eigen apparaat’. Er zijn belastingen verhoogd, maar het college heeft ook wel weer geld over voor investeringen. Vervolgens is er ook een positief neveneffect van de bezuinigingsoperaties van het kabinet. Gemeenten en provincies moeten vanaf 2014 gaan schatkistbankieren. Alle reserves mogen geen spaarherbestemming krijgen en moeten worden ingeleverd bij het Rijk. Smit, die ook Financiën in zijn portefeuille heeft: ‘Dat kost Assen per jaar €800.000 aan inkomsten.’ Investeren in woningen is wel toegestaan. ‘De regionale werkelijkheid is behoefte aan wonen,’ licht Smit dit besluit toe.

Reacties uit de markt Assen wil goede woningen met een kostprijs van rond de € 80.000 tot € 100.000 en Smit stelt deze prijs als voorwaarde, evenals duurzaamheid. Het gaat niet om goedkoop bouwen, maar om wat goed is. Smit: ‘Woningen waar we over vijftien jaar geen spijt van krijgen.’ Bij kwaliteit gaat het om een degelijke woning en om voorzieningen die erin moeten. Aannemers laten zien dat dat tegenwoordig kan. Smit: ‘We gaan niet zelf bouwen, ook niet beheren en ook geen onderhoud doen. De risico’s in Assen zijn beperkt, maar je moet ze wel nemen. Wie naar elk wolkje kijkt gaat nooit op reis.’ De eerste aannemers meldden zich direct nadat Smit met zijn idee het landelijke nieuws haalde. Inmiddels heeft een groot aantal partijen zich aangemeld. Smit somt wat voorbeelden op: ‘Er is een partij bij die een corporatiemedewerker in dienst heeft genomen die al die beheertaken kan uitvoeren. Er ontstaat zo wellicht een nieuwe corporatie. Er is een bouwbedrijf dat voor € 67.000 een woning kan bouwen. Anderen bouwers brengen de kosten omlaag door te besparen op

faalkosten zoals door het plaatsen van chips in bouwelementen, of bouwen badkamers en slaapkamers op de fabriek.

‘D

e regionale werkelijkheid is behoefte aan wonen’

Maar er zijn ook voorstellen gedaan voor PPSconstructies (publiek-private samenwerking; red.) en ‘dan kun je aanbestedingsregels omzeilen.’ Zo ontstaan er allerlei nieuwe creatieve modellen. ‘Met diverse partijen is de gemeente nu in gesprek,’ vertelt Smit, die ook in het Platform Wonen in Assen regelmatig met partijen overlegt over mogelijkheden. Zo heeft de Rabobank aangegeven dat de hypotheekverstrekking anders moet. ‘Zoals het tot nu toe ging, dat kan niet.’ Alle mogelijkheden worden meegenomen in het in oktober te verschijnen rapport Assen 1.0 waarmee Smit mandaat wil verkrijgen van de raad.

Projecten in ontwikkeling Behalve de brainwave die leidde tot het initiatief is er meer gaande in Assen. Voor het Havenkwartier staat het project ‘Wonen aan het water’ op stapel. Smit: ‘Het is een dure exploitatie en daarom hebben we als grondbedrijf het tekort van circa 15 miljoen euro weggewerkt. In 2017 gaat het van start, maar hoe eerder we kunnen beginnen, hoe beter.’ In Assen-Zuid wordt een nieuw bedrijventerrein ontwikkeld. In de buitenring van Kloosterveste is naast een fase met huurwoningen ruimte voor cpo (collectief particulier opdrachtgeverschap). Andere projecten zijn een MFA, een MEC (milieueducatief centrum), een nieuwe school voor voortgezet onderwijs, en een christelijke school. Er is een aantal deelprojecten in de Florijn-as, zoals de bouw van bruggen.

‘E

r staat nog veel steen en infra op stapel in Assen’

Ook op de renovatie- en transformatiemarkt zijn er ontwikkelingen gaande. Smit: ‘Onlangs sprak ik met een projectontwikkelaar over transformatie van kantoren. Hij vertelde dat dit in Assen eerder haalbaar is dan in Groningen, omdat er meer kantoren in woongebieden staan.’ Zo staat bijvoorbeeld de Abel Tasmantoren leeg. Kortom, er staat nog veel steen en infra op stapel in Assen. Smit: ‘We doen het gewoon op basis van de potentiële vraag. Met plaatselijke en regionale ondernemers. Zo kunnen we als college in Assen toch impulsen geven.’ Het wachten is op instemming met de nota Assen 1.0 voordat de eerste tranche van 50 sociale huurwoningen eraan komt.

Tekst: Henri Hendriks

Voldoende vraag

15

Innovatie

Arnoud Olie:

‘Lokaal zijn en mondiaal denken’

In april werd Arnoud Olie, architect en algemeen directeur van B+O Architectuur en Interieur tot Drentse Ondernemer van het jaar 2013 uitgeroepen. Volgens het juryrapport leidt hij een onderneming met uitstekende vooruitzichten en een goed rendement, toont hij initiatief en door zijn authentieke en autonome persoonlijkheid is hij niet bang zijn eigen koers te varen. Een ondernemer, die zich laat inspireren door wijsheden uit de psychologie en filosofie, door de managementprincipes van Stephen Covey, maar die zelf met zijn passie ook anderen inspireert. Menselijkheid staat centraal, wat hem voert naar soberheid en samenwerken.

16

Innovatie

e moet bewegen en keuzes maken’

Soberheid ‘De lucht moet nog steeds uit de bouw, maar we willen niet zien wat er aan de hand is. Men denkt nog steeds vanuit bouwen, zonder dat er wordt gekeken of het daadwerkelijk nodig is’, stelt Olie. Zo ventileerde hij op de Willem Lodewijk conferentie van VNO-NCW: ‘De crisis doet meer met ons dan wij ooit hebben gedacht, is van invloed op waar het in het leven omgaat. Nu worden we teruggeworpen op onszelf en gaan we terug naar de essentie. Oftewel ‘back to basics, terug naar soberheid´ in de ogen van de architect. De crisis en de krapte maken hem creatief, maar er moeten wel een paar versnellingen bij. ´We realiseren ons meer en meer, dat we door te investeren in relaties, samenwerking, onderwijs en onze woon- en leefomgeving verandering teweeg kunnen brengen.’

‘W

ij willen niet afhankelijk zijn van de overheid’

Samenwerken Olie: ‘Het gaat nu om een andere manier van denken en doen. Bij een nieuw project is geen sprake van een ruimteprobleem dat de bouw moet oplossen, maar van een collectief vraagstuk. Dat vraagt om samenwerken, maar voorwaarde daarbij is wel dat we luisteren naar elkaar. Zo vragen wij

‘B

anken houden ons niet in de lucht, maar wel bezig’

Olie draait het behalve om die opvattingen over zijn vakgebied ook om werkgelegenheid. ‘Kun je het bedrijf in de benen houden en wat zijn dan de consequenties?’ Hij vraagt zich af wat hij over 15 jaar doet. ’Dat zie ik als een verantwoordelijkheid, maar het is best lastig om zo ver vooruit te kijken. We proberen dat met de mensen te doen waar we mee samenwerken. In elke organisatie en ook met medewerkers. Dan neemt de passie en motivatie toe, alleen door betrokkenheid en door samen te werken. ‘Eén + één is meer dan twee’, aldus Arnoud Olie.

‘O

mgekeerd bouwen, transformeren zonder veel kosten’

Politiek werkt niet goed ‘Ambtenaren en politiek denken vooral vanuit het eigen belang in plaats van het collectief belang’, aldus de architect. In zijn optiek is de politiek altijd aan het bakkeleien en dan komt er een compromis uit dat altijd zwakker is dan waar de leefgemeenschap mee wordt geholpen. ‘De politiek werkt niet goed. Wij willen daarom niet afhankelijk zijn van de overheid. Die proef ga ik aan met mezelf, met onze mensen en met ons bureau. En de banken, die houden ons niet in de lucht maar wel bezig. Je kunt geen lening bij ze afsluiten.’

Stephen Covey De website van B+O vermeldt ter inspiratie een aantal auteurs en boeken, waaronder de managementprincipes van Stephen Covey. Olie houdt door de ratrace weinig tijd over, ´want het gaat maar door. Ik ben gestopt met tv kijken, het heeft geen toegevoegde waarde. Dat heb ik deze zomer besloten. Evenals om te stoppen met het

lezen van de krant. Je krijgt er meer tijd en ruimte door.’ Hij leest liever een goed boek over filosofie of psychologie en is op zoek naar beïnvloeding van buitenaf, ‘om jezelf sterker te maken en te toetsen of je op de juiste weg zit.´ Via een vriend is hij zo in aanraking gekomen met Stephen Covey. In het boek worden vier managementprincipes, die in goede en slechte tijden tot gegarandeerd goede resultaten leiden, behandeld. Het gaat om excellente uitvoering, vertrouwen, betrokkenheid en waardevermeerdering. Het zijn principes die Olie omarmt en uitdraagt naar zijn B+O mensen. ‘Aan het einde van elk jaar maak je de balans op, wat is er goed en niet goed. Meer heb je niet nodig, je moet bewegen en keuzes maken.’

‘W

e zitten wel in een ratrace, maar moeten de cultuur veranderen’

Keuzes maken In plaats van één bureau met 40 werknemers wordt er sinds januari van dit jaar gewerkt met drie nieuwe bedrijven: B+O Landschap en Stedenbouw, B+O Bouwkunde en Techniek en B+O Management en Advies. De bestaande naam van het bureau veranderde in B+O Architectuur en Interieur. ‘We laten de verambtelijking achter ons en we kunnen versnellen. Je moet het weer compact maken, dat werkt in deze periode van crisis.’ Olie heeft op het juiste moment de goede keuzes gemaakt. Dat geldt ook voor de huidige huisvesting van het bureau, een oude gasfabriek. Deze is verbouwd tot een bedrijvenverzamelgebouw, waarin inmiddels al twintig bedrijven zijn gevestigd. En ook daar is het motto: samenwerken.

‘C

risis en de krapte maken creatief’

‘We moeten heel realistisch zijn.´ Op de dag van het interview in augustus wordt Olie geconfronteerd met ontslagen bij BAM en Rollecate. ‘Je moet nu steeds schakelen, het roer moet om.’ Lokaal zijn en mondiaal denken zijn de basis van zijn oplossing, waarin menselijkheid centraal staat, en die uitgevoerd wordt in soberheid en door samen te werken. Hij voelt de invulling van het rentmeesterschap als een grote verantwoordelijkheid.

Fotografie: Gerrit Boer

‘J

ons bij B+O altijd af of de bouwlocatie geschikt is voor wat de klant wil. En hoe is het over 30, 40 of 50 jaar? En is er iets te hergebruiken? Het gaat niet meer om alleen ontwerpen. Als architect moet je ook kennis hebben van exploitatie, van opbrengst en kosten en of het haalbaar is. Wat er nu in de zorg bijvoorbeeld speelt is omgekeerd bouwen, transformeren zonder veel kosten.’ Voor

Tekst: Henri Hendriks

B+O is uitgegroeid tot een van de grotere architectenbureaus van Noord-Nederland. Van Arnoud Olie mag de crisis nog voortduren. ‘De crisis zorgt ervoor dat veranderingen tot stand komen, we sneller transformeren en we steeds creatiever worden.’ Voor de ondernemer is het belangrijk om vooruit te gaan, mee te bewegen en te luisteren naar wat de markt vraagt. Olie: ’Door kwalitatief en kwantitatief te groeien en te innoveren, continueren we het succes dat we de afgelopen jaren hebben opgebouwd. Maar we zitten wel in een ratrace, waarvan we de cultuur nog niet weten te veranderen, maar die we wel móeten veranderen.’ In de visie van Olie kan de wereld rechtvaardiger, gezonder, vrijer, duurzamer en vooral soberder georganiseerd worden. Dat ziet hij als zijn doel, zijn rentmeesterschap. De ondernemersprijs geeft hem nu ook de mogelijkheid om op verschillende platforms zijn gedachtegoed breder uit te dragen.

17

18

19

Stand#

20

Bedrijfsnaam

Stand#

Bedrijfsnaam

Stand#

Bedrijfsnaam

124

12build

501

Bruil beton & mix

304

Evva

146

2Best

303

C1C

425

Fakro Nederland

114

2jours On-line Bouwen

162

Cadez

127

FEIN (RHH)

216

Aamink Kunststof Ramen

222

Calduran kalkzandsteen

432

Fermacell

411

ABC-ADAMAS

534

Cantex Rubber Coatings

232

Festool

439

AFN Products

522

Certacon B.V

211

Fischer Benelux

156

AG Plastics

109

CES Nederland

104

FK Marmer

122

AIC Harderwijk

312

Charmag

563

FKM Daglicht Systemen

316

All-in techniek

536

CNV Vakmensen

407

Foreco Foreco Dalfsen B.V

327

Allshoes

302*

Cobouw

321

Fristads

230

Altrad Fort

559

Comfort Company

125

Gemack

230

Altrad Plettac Nederland

402

Compri Aluminium

560

Glassolutions

317

Altrex

133

CRH Bouwmaterialenhandel BV

414

Green Label Products

222

Alvon

137

CRH Cebo

308

GU

149

Annhil Systeemplafonds

134

CRH Kloosterwaard

522

Hakron

108

Asapos

138

CRH ProCasa

522

Hakron-Terwa

220

ASF Fischer

222

CRH Structural NL

444

Hakvoort Daglicht

315

Assa Abloy

112

Cugla

111

ATEC Profile Systems

523

Custers Hydraulica

210

Handelsonderneming Van der Most

313

Axa Stenman

161

Daas Baksteen

423

Havebo

539

BASF Nederland

119

Dagblad de Telegraaf

507

HDW Nederland

325

Bata ( staat samen met Telefunken )

563

Dak en gevelbeplating De IJzeren man

329

Heco

136

Bedal

301

Dassy ( Interprotect )

222

Heembeton

565

Belastingdienst

438

Berdal Folietechniek

117

De Hoop Pekso

419

Heras

144

BIA-beton

443

De Jong betonvloeren

219

Hilti Nederland

423

Bison International

558

De Witte Smid

140

Hitachi Power Tools

326

Blåkläder

322

Deltaplus

107

HMB Profit Tools

302*

Bloeii Advies & Ontwikkeling

150

Dikkerboom Betonboringen

417

Hofman Constructies

333

Bodegraven

336

Dörken

205

Houtzagerij Twickel

305

Boorwerk

226

Double Energy GmbH

522

Innofix BV

434

Bostik

334

Duco

508

Isobouw Systems

151

Bouwbureau Jansman

222

Dycore

430

Itannex

209

Bouwen in het Noorden

145

Emsländer Baustoffwarke

310

ITW / Paslode

409

Bouwimpex

509

EPDM Systems

235

Jacob Bakker

141

Bpf Bouw

153

Eternit NV

410

Kingspan Insulation

155

Eternit NV

218

Kingspan Unidek

1

De Dump

119A

2

Handelsonderneming Otten

Henk Heijkens Zoetwaren vof

Stand#

Bedrijfsnaam

Stand#

Bedrijfsnaam

Stand#

Bedrijfsnaam

557

Kiwitz

539

PCI Ausburg GMBH

525

Uretek Nederland

540

Koster Werkplaats Techniek

562

Permapack

314

Urlings

143

Kreeft betonrenovatie & injectietechnieken

564

Permoxx Nederland

309

Uzimet

152

Kreeft betonrenovatie & injectietechnieken

121

Peters Hout & Bouwmaterialen

442

Vakblad BouwTotaal

228

Kroon

120

Press Hechttechniek

133

Van Buren Bouwmaterialen

503

Kuipers Bouwmaterialen

531

Promat

314

Van Buuren groep

135

Kunststoffenindustrie Van Boven

404

Raab Karcher

102

Van der Werff Logistics

328

KWS / Helm

532

Raamdorpelelementen

330

Van Voorden

447

L&M Workwear

426

Repair Care International

224

VBI Verkoop Maatschappij v

201

L. Wijnmaalen V.O.F.

567

Riens Freesmallen

103

Vebo beton & staal

163

Layher

502

Rockwool

403

Veeneman

115

Leeuwbouw

320

Rotec

130

Veldmans Technische Handelsonderneming

418

Linex Prefab Daksystemen

422

Roval Aluminium

401

Veltink Bedrijfskleding

331

Maco:

306

Ruro

223

VINK Kunststoffen

318

Makita

427

RVC Industriele Verpakkingen

217

Visser Assen

455

Mapei Nederland

527

Saint-Gobain Abrasives

528

Vloer adviseur Booij

428

Mastermate Brinkman

561

Sanders Vakinformatie

149A

116

Matemco Hulpconstructies

207

Schlüter-Systems KG

126

VLOK

152

Matrix Software

506

Schrumpf Bouwstoffen

405

Vogelzang Dakelementen

526

Megamix Coöp BA

233

SE Standbouw

214

Wedi GmbH

431

Meilof Riks

504

Siniat

311

530

Metabo Nederland

128

Solide N.V.

Weenk Schroeffunderingen & Weenk Safety Control

148

Milin

335

Soudal

202

Wera Werk

323

Milwaukee

110

St. Middelkoop en Zn

412

Werkvriend.nl

225

Moeller stone care

324

Stanley- Dewalt

106

Westendorp Scholten

436

Molenaar Betonindustrie

159

Strikolith

118

Wienerberger

132

Morgo Folietechniek

234

Synroof

408

Wildkamp

454

Mors Rijssen, de

131

Technisch Bureau

529

Xella Nederland

421

Multizaag

325

Telefunken ( Staat samen met Bata )

569

ZZP News

129

Nelissen Bricks ML

Ten Have Beton

701

Pouw Automotive

203

Nögel Montagetechniek

456

Theuma Door Systems

702

Europa Garage - Ford

437

Noorder Isolatie Beton

229

Tim-Glasproducten

703

Kampman & van de Wetering

424

Novatech International N.V.

212

Top Fire GMBH & Co. KG

704

Max Lease

215

Ocean Interior

231

Umarex GmbH & CO. KG

707

Tijhof

113

Olbecon

231

Umarex Laserliner

568

Labor International

332

Panasonic

204

Unilin Insulution

533

Pavatex Benelux

307

Union Hechttechniek

120A

Vloertechniek Hoogeveen

21

Trends

Het Vitale Noorden: een groeiende olievlek Zijn we de klos in het noorden wat wonen betreft? Zijn we slachtoffer van het overheidsbeleid en komen we er in vergelijking met de Randstad bekaaid vanaf ? Een aantal woningcorporaties heeft besloten niet achterover te gaan zitten maar juist de regie te nemen en de samenwerking te zoeken. Het Vitale Noorden is daarvan het resultaat. Een initiatief dat als een olievlek moet zorgen voor goed wonen in NoordNederland. De werkconferentie op 22 mei in Groningen heeft die olievlek constructief doen groeien.

22

'Ons losmaken van oude rollen' ‘Wat levert het ons op om in de slachtofferrol te gaan zitten? Wij moeten in de actie en vooruit!’. Dat is de beweging die ze willen maken, daar in MartiniPlaza op 22 mei 2013. De zaal zit vol beslissers en inhoudelijk vormgevers op het gebied van ‘wonen’. Ze zitten er vanuit de zorg en welzijn, huurders(belangen)organisaties, woningcorporaties, de overheid en vanuit de private sector. Op deze dag willen al deze noordelijke partijen zich losmaken van oude rollen en zoeken naar nieuwe samenwerkingsvormen. Of dat lukt? We nemen u mee.

Niet langer ‘het zielige eendje’ ‘De Randstad is niet de motor van het land.´ Met die woorden ontdoet Jouke van Dijk, hoogleraar aan de Faculteit der Ruimtelijke Wetenschappen van de RUG, het noorden van een reeds lang levende mythe: ´De verschillen wat betreft werkloosheid worden minder groot: we trekken in het noorden daarin steeds meer naar het gemiddelde toe. Kortom: we doen het helemaal niet slecht. Daarnaast is de crisis in Rotterdam meer voelbaar dan in het noorden. Wij zijn dus niet langer ‘het zielige eendje’. Toch moeten we aan de bak. Ronald Paping, algemeen directeur Nederlandse Woonbond, laat daarnaast zien dat de huurkosten op dit moment naar verhouding al meer stijgen dan de inkomens. Terwijl ook de energiekosten nog eens zwaarder op het budget van de bewoners zijn gaan drukken. Bouw, huur en koop liggen nagenoeg plat en door de verhuurdersheffing wordt stukken minder geïnvesteerd. Kortom: er moeten gezamenlijk creatieve oplossingen worden gecreëerd. Het begin daarvoor is er: op 22 mei komen alle partijen tot de volgende essentiële conclusies:

1. Wie wil waar wonen en in welk huis?

4. Niet langer het ‘ik-denken’ maar uit die schuttersput komen

Deze vraag is cruciaal bij het tegengaan van krimp in het noorden. Pas wanneer dit goed in kaart is gebracht, kan goed beleid worden gemaakt. ‘We moeten vooral inzicht krijgen in de migratiepatronen en woonvoorkeuren, om daar onze woonvoorraad op af te stemmen. Een woonvoorraad die we moeten herstructureren in relatie met het onderwijsaanbod, het zorgaanbod en overige voorzieningen. Daarvoor moet je samenwerken, want niet elke gemeente kan alles hebben of realiseren’, aldus Jouke van Dijk.

‘Wat mij opvalt, is dat het hartstikke moeilijk is om uit je eigen schuttersputje te komen’, concludeert Victor Deconinck. Jouke van Dijk: ‘Daar hebben we zojuist een belangrijke sleutel voor aangereikt gekregen. Heel goed naar je bewoners luisteren. Want wanneer je inzicht hebt in wat zij willen, kun je pas echt iets bereiken.’ Een mooi voorbeeld daarvan geeft Dieneke Mandema, directeur De Friesland Zorgverzekeraar: ‘In een wijk in Leeuwarden is geluisterd naar wat die huurder nu écht wil en hoe je daar gezamenlijk

Trends gezegd: ‘als jullie dat voor elkaar krijgen, zetten wij alle lichten op groen’. De woningcorporaties leveren de aantallen, de bouwers de gebouwen. Voor een zeer aantrekkelijke prijs.’

6. Dromen vangen en ‘ontregelen’ Dromen mag, ‘out of the box’ denken ook. Graag zelfs. Daar hoort ‘ontregelen’ ook bij, regels naast je neerleggen en gewoon doen wanneer daar een gezamenlijk doel mee wordt bereikt. Dick Mol, directeur-bestuurder Domesta, geeft een sprekend voorbeeld: ‘Stel: bewoners willen in hun wijk op een veldje zonnepanelen plaatsen om hun eigen

2. Meer bronnen aanboren om te kunnen investeren Geld en kansen zijn er genoeg, daar is het gros het over eens. Deze kansen liggen op een drietal vlakken: a. Zoek andere investeringsbronnen (zoals waddengeld, Nuon, geld Zuiderzeelijn, structuurfondsen, pensioenfondsen, ‘informal investors’). b. Stel een deltaplan op met o.a. huurders, gemeenten en corporaties. c. Sluit aan op bestaande ontwikkelingen en haal tegelijk nieuwe ideeën op. d. Belangrijk is de volgorde, aldus één van de deelnemers: ‘Bedenk eerst samen de projecten, daar krijg je energie van. Zoek daar vervolgens de geldbronnen bij.’ energie op te wekken. Maar er zijn regels die dat tegenhouden. Dan moeten deze mensen de kans krijgen om die regels aan de kant te zetten: ‘we gaan dit doen, want het is onze wijk. Punt.’

5. Energie steken in Green Deal

De dag wordt concreet afgesloten met het opstellen van het Pact van Het Vitale Noorden. Want: alle partijen moeten in actie komen. Benieuwd hoe? U leest het pact op www.hetvitalenoorden.nl.

Woningen zonder energienota, dat is het streven. Dat doel komt inmiddels dichtbij. Lex de Boer, directeur-bestuurder Lefier, heeft hiervoor al handtekeningen verzameld: ‘We hebben laten zien dat je goede afspraken kunt maken over het produceren van een groot aantal woningen waar geen energierekening meer voor binnenkomt. Bewoners in onze werkgroep hebben daarvoor getekend onder de voorwaarde dat de huidige kosten niet stijgen. Daarvan hebben de gemeenten

Pact van Het Vitale Noorden

Op de vraag ‘hoe nu verder’ is het antwoord van projectleider Marten Venemans helder: ‘Het Vitale Noorden is ontstaan vanuit de corporaties. De groep moet zich nu gaan uitbreiden als een olievlek. Het Noorden moet een werkwoord worden.’

Fotografie: Buro Goeie Grond

Bij het ontwikkelen van die projecten moeten nu juist de bewoners worden betrokken: ‘Ik vind dat de huurders niet genoeg gehoord worden. Je kunt wel duizenden euro's pompen in aanpassingen, maar willen de huurders die aanpassingen wel? Misschien willen zij juist wel iets heel anders’, brengt het lid van een huurdersorganisatie naar voren. De bewoner moet dan ook het uitgangspunt zijn, vinden de aanwezigen. ‘Noaberschap’ wordt daarnaast weer belangrijk, het bevorderen van de sociale cohesie. Dat gebeurt door om de dorps- of keukentafel te gaan zitten en te bespreken wat ieders wensen zijn, wie welke taken op zich neemt en wat het resultaat van die samenwerking precies moet worden.

een oplossing voor kunt creëren. Mensen willen bijvoorbeeld langer in hun huis blijven wonen, wat kan wanneer je integraal samenwerkt. Dan kom je veel meer op de zelfredzaamheid van mensen uit. Tegen lagere kosten, daar ben ik van overtuigd.’

Tekst: Greetje Hingstman

3. Leefbaarheid organiseren aan de dorpstafel

23

GastColumn

24

GastColumn

v.l.n.r. Jan Grijpma, Hans Jorritsma, Menno Franke en Johan Klaver

Hoe goed kent de bouwer zijn opdrachtgever en zichzelf?

Met 225 werknemers en circa 100 miljoen euro omzet per jaar behoort Jorritsma Bouw tot een van de grootste bouwers van Noord-Nederland. Het bedrijf heeft continuïteit als doelstelling, waarbij het zich positioneert met de slogan: ‘De bouw meester’; een bedrijf dus dat het vak, het bouwen, uitstekend beheerst. De vraag is hoe dat wordt ingevuld naar de klant. Hoe overweegt en ervaart die opdrachtgever het proces van communicatie in de praktijk, van aanbesteding tot oplevering en… hoe levert dat tevreden klanten op? Opdrachtgever John Klaver en directievoerder Menno Franke in gesprek met projectleider Jan Grijpma en algemeen directeur Hans Jorritsma, beiden van Jorritsma Bouw. Strategisch heeft Jorritsma ‘We doen het al vijf r is rust en Bouw ervoor gekozen om generaties, 133 jaar lang, dus overzicht zodat je in alle segmenten van de ik denk wel dat je dan kunt de klant kan bieden wat bouwen. We redeneren in bouw te kunnen opereren. hij vraagt’ Het bedrijf voert projecten continuïteit, en dan moet het - Jan Grijpma daadkrachtig en doordacht werk goed zijn, de prestaties uit. Voor opdrachtgevers moeten goed zijn. Het draait moet dat uitmonden in een soepel verlopend namelijk om tevreden klanten. Dat moeten onze bouwproces en oplevering van een kwaliteitsproduct mensen, onze “cultuurdragers”, tussen de oren dat voor 100% aan alle wensen voldoet. Jorritsma hebben. Wij werken op basis van vertrouwen, Bouw wil onderscheidend zijn in relatiebeheer en openheid en transparante communicatie, zowel in de manier van communiceren met de klant, met intern als naar de klant toe.’ een voor de bouwwereld niet alledaagse, zachte, menselijke kant. Jan Grijpma, projectleider: ‘Je denkt na voordat je begint aan een project.’ Er wordt lagkracht en gekeken naar het type werk en de Meesterschap en daadkracht benodigde kwaliteit van de in te cultuurdragers zijn mensenwerk’ Hans Jorritsma, algemeen zetten mensen. Het gaat erom de juiste mensen op de juiste plaats directeur van Jorritsma Bouw: - Hans Jorritsma

‘E

‘S

25

Laat een frisse wind waaien door uw netwerk

Donderdag 5 Juni 2014 Meer informatie Jupiterweg 23a 8938 AD Leeuwarden 058 - 215 39 37 [email protected] www.uhn.nl

GastColumn

‘E

en soepel verlopend bouwproces en oplevering van een kwaliteitsproduct dat aan alle wensen voldoet.’ - Hans Jorritsma

Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier (HHNK) in Heerhugowaard heeft voor het onderhouden van wateren, wegen en dijken een aantal werven en steunpunten nodig omdat het grootste deel van de werkzaamheden in eigen beheer wordt uitgevoerd. Om een efficiënte, kostenbewuste en resultaatgerichte manier van werken te realiseren heeft er een reorganisatie plaatsgevonden, waarbij voor de onderhoudsdienst het aantal werven en steunpunten van zes naar drie is terug gebracht. Renovatie, uitbreiding en nieuwbouw van die werven vindt plaats tijdens de reorganisatie van de onderhoudsdienst van HHNK. Jorritsma Bouw heeft via aanbesteding de ver/nieuwbouw op de tweede en derde locatie, Dirkshorn en Kwadijk/Zuid-Oost Beemster, uitgevoerd.

in te zetten. ‘Dan is er rust en overzicht, zodat je de klant kunt bieden wat hij vraagt. Het is de kunst om dat goed te beheersen.’ Hans Jorritsma: ‘Het gaat om houding en gedrag. Bouwen is mensenwerk en elk bouwbedrijf zal wel kunnen bouwen. Maar de mensen die het werk maken, moeten kunnen communiceren. Met elkaar, met de klant, op alle niveaus. Daarbij draait het om eigen verantwoordelijkheid en korte lijnen. De projectleider, zijn team en de uitvoerder hebben ieder hun eigen taak en verantwoordelijkheid; dat is een must in onze organisatie. Het mondig zijn, helder zijn in waar je voor staat op alle niveaus geeft duidelijkheid. Als directeur moet je vertrouwen hebben in je mensen, in die zelfstandigheid, want slagkracht en daadkracht zijn Jorritsma Bouw heeft de opdracht verworven via aanbesteding et gevoel is dat je het als van werk met voorselectie. ‘Referenties en ervaring met mensenwerk.’ eindverantwoordelijke dergelijke projecten waren daarbij belangrijk. Bij renovatie in de vingers hebt’ Jan Grijpma: ‘Op het heb je bij het HHNK te maken met een oude en een nieuwe organisatie op de werkplek’, legt John Klaver, opdrachtgever moment dat je een contract - John Klaver aangaat, toets je wat een namens het HHNK, uit. ‘Het vraagt iets van onze eigen mensen opdrachtgever verwacht en hoe je dat als bouwer kunt op de werkvloer van een werkende werf, maar ook van de bouwer. De eerste keer is volgens waarmaken, zodanig dat de opdrachtgever er een goed aanbestedingsregels gegaan, vanzelfsprekend. Bij de tweede keer kenden we al de kwaliteit gevoel bij heeft. Het betekent meedenken voor, tijdens van Jorritsma en hoefden we alleen maar naar de prijs kijken´, aldus Menno Franke. en na het bouwproces. Tijdens het bouwen wordt alles realistischer voor de opdrachtgever. Die realiteit ‘De kwaliteit van de werkzaamheden bewijst zich in de praktijk als ik op de bouwplaats is soms anders dan het verwachtingspatroon. Dan loop´, legt Klaver uit. ‘Er heerst een ontspannen sfeertje en de expertise past ons ga je sparren met elkaar tot je er samen uitkomt en perfect. Menno Franke: ‘En bij de Friezen geldt altijd: afspraak is afspraak. In het toch aan de uiteindelijke verwachting kunt voldoen. voorbereidingstraject zijn vooraf de uitdagingen en restricties aangegeven, dat zijn de Het gaat vooral om de nuances. Je kunt niet alleen kaders. Het gaat daarbij om communicatie, het gevoel en de kwaliteit van het werk, er de vastgestelde agendapunten behandelen. Er is wordt neergezet wat je vraagt.’ namelijk ook een zachte - menselijke - kant aan het bouwproces.’ John Klaver: ‘Als opdrachtgever wil ik bij escalaties escalatierondes. et gaat om Die hebben we één keer gehad. We maakten een afspraak, regelden communicatie, het en het werk kon door. Mijn valkuil is administratief. Ik wil geen ‘Dat menselijke creëer je door het het gevoel en de losse eindjes, geen onduidelijkheid op de werkvloer, iedereen moet verhaal eromheen. Je maakt het kwaliteit van het werk’ weten waar hij aan toe is en dat vertrouwen spreken we naar elkaar onderscheidend door dat naar boven te brengen. Een kwestie uit. Het gevoel is dan dat je het als eindverantwoordelijke in de - Menno Franke van de mensen aanvoelen en vingers hebt. Het betekent ook: weten waar je het over hebt. Dat is daardoor kunnen anticiperen. We zijn primair voor een opdrachtgever belangrijk en dat geeft rust. Het ontzorgt me als opdrachtgever natuurlijk wel een bouwbedrijf. Jorritsma Bouw en het geeft aan dat de opdrachtgever belangrijk wordt gevonden. En dat is bij Jorritsma heeft mensen die gemiddeld al meer dan tien jaar bij voor elkaar, een goede vertaling van wensen en verwachtingen.’ het bedrijf werken. Dat zijn de ‘Jorritsma-mensen’, In zekere zin is het tegenwoordig een vechtmaatschappij, waarbij de laagste prijs niet die voed je op zoals je het als bedrijf wilt hebben.’ altijd kwaliteit is. ‘Het is ook een tijd van faillissementen, Jorritsma is een bewezen solide Hans Jorritsma: ‘Er zijn bij ons weinig wisselingen partij,’ maakt Klaver duidelijk. ‘Voor ons als opdrachtgever gaat het ten slotte wel om van mensen en we hebben een platte organisatie. We het eindplaatje. Ook bij herhaling zouden we het bedrijf Jorritsma weer selecteren voor zijn flexibel naar de klant en proberen verwachtingen een aanbesteding. Een duurzame relatie is heel belangrijk, dus de gezichten moeten niet waar te maken. Je doet waar je goed in denkt te zijn te vaak wisselen, dezelfde gezichten en dezelfde projectleider als klik tussen team en en de bouw meester te zijn waardoor de klanten mensen. Dat geeft continuïteit.’ tevreden zijn. Voor onze opdrachtgevers betekent dat een soepel verlopend bouwproces en oplevering van ‘Voor HHNK staat er een gelikte organisatie, zonder dat die afstand geeft naar de een kwaliteitsproduct dat aan alle wensen voldoet.’ opdrachtgever, en die ook professioneel en open blijft naar de mensen.’

Tekst: Henri Hendriks

‘H

Fotografie: Henri Vos

‘H

27

School

De eerste

passiefschool

van Noord-Nederland De EnergieSchool in Jirnsum is als eerste school in het noorden, gebouwd volgens het passief bouwen principe. Kenmerkend is een goede isolatie met een zeer lage warmtevraag. Samen met een slim ventilatiesysteem - het BaOpt® systeem - en een lucht-bodemwarmtewisselaar is een uiterst duurzaam gebouw met een uitmuntend binnenklimaat gebouwd door hoofdaannemer BV Bouwmij Hendriks en nevenaannemer Koninklijke Damstra Installatietechniek.

De overheid heeft nieuwe, hoge eisen gesteld aan de luchtkwaliteit van schoolgebouwen om leerprestaties te verbeteren (TNO 2007). Agentschap. nl heeft daarvoor het Programma van Eisen voor ‘Frisse scholen’ ontwikkeld, met als doel het binnenklimaat van de scholen te verbeteren en tegelijk het energieverbruik terug te dringen. Het blijkt namelijk dat wanneer een schoolgebouw uit de jaren ’50 en ‘60 wordt vervangen door gewone nieuwbouw, de energierekening vaak hoger uitvalt. In het nieuwe gebouw worden RK basisschool St. Radboud en OBS It Tredde Sté gehuisvest. De beide schoolbesturen hebben vanaf het allereerste moment gekozen voor een passief gebouw, waarbij o.a. gebruik wordt gemaakt van de lichaamswarmte van de leerlingen. Omdat vanaf het beginstadium voor deze oplossing werd gekozen, bleef het project binnen het budget van de standaard subsidie van de regering.

Duurzame oplossingen Van Hoogevest Architecten is erin geslaagd om een heel compact gebouw te ontwerpen, dat door zijn oriëntatie op het zuiden zoveel mogelijk gebruik maakt van de energie van de zon. De bouwkundige overstekken van een meter zorgen ervoor dat zomers de warmte wordt tegengehouden en ’s winters de zonnestraling in de lokalen valt. Dit zorgt dan voor een natuurlijke verwarming, hetgeen energie bespaart. Jille Reitsma, projectleider van BV Bouwmij Hendriks: ‘Het gebouw is geheel voorzien van een hoogwaardige geïsoleerd dak met EPDM dakbedekking, waarover een

‘U

itstekend binnenklimaat door BaOPt systeem samen met luchtdicht bouwen’ - Hedzer van der Heide

28

School

29

School

groendak is aangebracht.’ Het is een ecologische oplossing, die tevens zorgt voor extra warmtebeheersing. De gebouwschil heeft een Rc –waarde van 6,7 -8,0 m2K/W, ook omdat voor de ramen gebruik is gemaakt van Triple glas met Argongasvulling. Hedzer van der Heide van Koninklijke Damstra Installatietechniek: ‘Wij hebben energiezuinige verlichting aangebracht. De gangen, de berging en de toiletten zijn voorzien van ledverlichting.’

Luchtdicht bouwen Reitsma: ‘Luchtdicht bouwen en hoogwaardig isoleren is een grote stap vooruit. Dit was een geweldige uitdaging, omdat in de schil gebruik werd gemaakt van verschillende materialen. Lekken zitten waar je ze niet verwacht en het vereist continu aandacht van de diverse partijen, met name de timmerlieden, om alle potentiële lekken te voorkomen. Om alles goed luchtdicht af te werken, hebben we gebruik gemaakt van speciale tapes.

Duurzame prestaties

• • • • • • • • • • • •

Compact gebouw Oriëntatie op het zuiden Bouwkundige overstekken EPDM dakbedekking, met daaroverheen een groendak Dichte gebouwschil met isolatiewaarde Rc = 6,7 -8,0 m2.K/W Triple glas: drie glasbladen met Argongas in de spouwen: Uglas =0,6 W/m2.K Maximale kierdichting(aangetoond met een blowerdoortest; N50=0,51 h-1) Verwarmen, koelen en ventileren met lucht CO2-gehalte per ruimte bewaakt Lucht-bodemwarmtewisselaar (90 meter) Energiezuinige verlichting, geschakeld op daglicht en aanwezigheid Innovatieve grondbuistoepassing

We zijn erg blij met de goede samenwerking met Damstra, onze nevenaannemer van de installaties. Ze hebben kundig en goed werk geleverd en we konden op elkaar vertrouwen. We konden prima overleggen, het kwam aan op praten, luisteren, kijken en vertrouwen.’ Van der Heide beaamt dit: ‘Het was een interessant en spannend project met een goede samenwerking. We hebben een mooi gebouw gerealiseerd.’ Reitsma: ‘Bij de blowerdoortest, die gedaan is tijdens de ruwbouwfase, scoorden we reeds een N50 van 1,0 h-1. Dit was al een uitstekende score omdat bij passief bouwen 0,6 h-1 vereist is.

Ervaringen delen Op het moment van het interview is het een spannende tijd. De thermische foto’s moeten nog gemaakt worden. Door middel van infraroodmeting wordt dan bekeken of de kwaliteit van de thermische schil voldoet. ‘We hebben er alles aan gedaan om de eis te halen en zullen de uitkomsten afwachten en daarover eerlijk en transparant communiceren.’ Reitsma: ‘Ik heb geleerd dat je ervaringen moet delen. Je kunt niet alles weten als je bezig bent met innovatieve bouw. Samen kun je veel opsteken van eventuele fouten. Oplossingen kun je doorgeven aan anderen, die de nieuwe vindingen weer doorontwikkelen. We hebben veel ondersteuning gekregen van tips van Chiel Boonstra van Trecodome. Dit bedrijf deed de ruwbouwmeting en adviseerde ons voor het behalen van het certificaat Passief Bouwen.’

31

School

Energieschool, Jirnsum

Opdrachtgever : Bisschop Möller Stichting Stichting BoboB Boarnsterhim Onderwijsbureau Meppel (gedelegeerd) Directievoerder : LindHorst huisvestingsadviseurs, Hoogeveen

Bouwteamleden tap voorwaarts met luchtdicht bouwen en hoogwaardig isoleren’

‘S

Architect : Van Hoogevest Architecten, Amersfoort

- Jille Reitsma

Werking BaOpt® sturingssysteem

Tekst: Petroeska Siccama

Fotografie: Lindhorst

Dit is de eerste keer dat het principe van het passief bouwen wordt gecombineerd met de BaOpt regeltechniek. Van der Heide: ‘Het systeem zorgt samen met het luchtdicht bouwen voor een uitstekend binnenklimaat. Het systeem van Bauer Optimalisatie is een software gestuurd sturingssysteem dat het gehele gebouw met lucht verwarmt, koelt en ventileert. Niemand hoeft daarbij iets te regelen. Het zorgt voor een optimale menging van binnen- en buitenlucht, door middel van de constante meting van CO2, vocht, luchtdruk en temperatuur. Het systeem berekent de verse lucht die moet worden aangevoerd. Er is geen hinderlijke luchtcirculatie meer en de regeling is per vertrek. Mensen voelen geen luchtstroom, omdat de aanwezige lucht met lage luchtsnelheid kriskras door de ruimte wordt gestuurd en volledig gemengd wordt. Overal in de ruimte heerst dezelfde luchtkwaliteit. Ook maakt het gebouw gebruik van de lichaamswarmte van de leerlingen: het sturingssysteem speelt daar handig op in. Het was de eerste keer dat wij dit systeem hebben geïnstalleerd, maar ik heb er veel vertrouwen in.´ Reitsma beaamt dit: ‘Je weet niet wat je ziet, je moet het beleven en je moet het voelen. Er wordt een overdruk gegenereerd, die stilstaande laagjes lucht rond objecten en personen laat ontstaan, die een isolerende werking hebben.‘

32

Warmtewisselaar Van der Heide: ‘Er is ondergronds een innovatief systeem van buizen aangelegd van 90 meter. Door de constante grondtemperatuur van gemiddeld 12 graden wordt de verse lucht ’s zomers gekoeld. ´s Winters verwarmt het systeem de lucht voor. Er zijn twee kleine ketels om in de winter na te verwarmen. Koeling in de zomer gebeurt door middel van nachtventilatie. Het gebouw maakt dus optimaal gebruik van zonnewarmte, aardkoelte en aardwarmte.’ Op 18 april 2013 is het Ontwerpcertificaat Passief Bouwen door prof.ir. Jón Kristinsson namens de Stichting Passief Bouwen uitgereikt aan de opdrachtgevers van de nieuwe school. Medio juli heeft de oplevering plaatsgevonden en BV Bouwmij Hendriks is in afwachting van het passief bouwen uitvoeringscertificaat ‘Gebouwd volgens Passief Bouwen Keur’, als bewijs dat het schoolgebouw voldoet aan het keurmerk van St. Passief Bouwen.

Adviseur installaties

: Nieman-Valk Technisch Adviesbureau, Utrecht

Adviseur bouwfysica

: Nieman Raadgevende Ingenieurs, Zwolle

Adviseur constructies

: Ingenieursbureau Wassenaar, Haren

Aannemer : Bouwmij Hendriks, Assen Installateur : Damstra Installatietechniek, Driesum

O&A’s en leveranciers Kozijnen, Ramen en Deuren : Van den Born Trappen en Dakkapellen, Marum Palenfundering : Hylkema Funderingstechniek, Kampen Levering en montage deuren : BPZ, Vries Levering en montage hang- en sluitwerk

: BPZ, Vries

School

Een herkenbaar thuis

in het Friese kassenlandschap De brede school in Berlikum is het nieuwe onderkomen van de basisscholen De Fûgelsang en Lyts Libben, de kinderopvang en de Lytse Bieb. TWA architecten uit Burdaard is erin geslaagd om een fris en groen gebouw te realiseren dat past bij de omgeving: het tuinbouwgebied van noordwest Friesland. Er is veel aandacht besteed aan duurzaamheid, een gezond binnenklimaat en het stedenbouwkundig inpassen in de dorpsomgeving. Bouwgroep Dijkstra Draisma realiseerde de ‘frisse’ school.

Enthousiast over de binnentuin Klaas Noordhof van LindHorst huisvestingsadviseurs vertelt: ‘We zijn de aanbesteding ingegaan met vier bureaus, die hun ontwerpvisie mochten presenteren. We hebben gekozen voor het bureau dat onze vraag esthetisch en functioneel het best beantwoordde. Wij werden hierbij geraakt door het idee van de binnentuin.’

‘D

oor goed overleg met de omgeving kon, ondanks de bestemmingsplanprocedure, de oorspronkelijke planning gehaald worden’ - Klaas Noordhof

Doeke van Wieren van TWA architecten heeft gekozen voor een vriendelijk ontwerp dat samenwerking uitstraalt. Van Wieren: ‘Door het realiseren van de patio valt er veel daglicht in het gebouw en hebben de gebruikers een zichtrelatie met elkaar. De fruitboom in het midden van de binnentuin is een verwijzing naar de tuinbouw van het dorp. Het is zo een echt Berlikums gebouw.’

33

School Gelegenheid tot meedenken Noordhof: ‘Omdat we kozen voor een gebouw met twee lagen op de bestaande locatie van de afgebroken basisschool De Fûgelsang aan de Ds. van Eyck van Heslingastrjitte, is een wijziging van het bestemmingsplan aangevraagd. Om weerstand van de buurt zoveel mogelijk te ondervangen hebben we veel en goede inspraakrondes met hen georganiseerd. We wilden ze niet voor een voldongen feit stellen en gaven buurtbewoners de gelegenheid om hun zienswijze duidelijk te maken. Door goed overleg met de omgeving kon, ondanks de bestemmingsplanprocedure, de oorspronkelijke planning gehaald worden. Het luisteren naar verschillende werelden maakte hierin een wereld van verschil.’

‘V

riendelijk ontwerp straalt samenwerking uit’ - Doeke van Wieren

Van Wieren: ‘Doordat het gebouw compacter werd dan het afgebroken schoolgebouw, ontstond ruimte op de kavel om een groene speelplek en een schooltuintje met fruitbomen te realiseren. Het schoolplein en het dorpsplein lopen ruimtelijk in elkaar over en de toegang van de school ligt aan het dorpsplein.’

Een thuis voor de kinderen ‘Wat wij belangrijk vonden was de herkenbaarheid van de klassen voor de kinderen’, gaat van Wieren verder. ‘Ze moeten zich thuis kunnen voelen en goed hun eigen lokaal kunnen vinden. We hebben dit bewerkstelligd door gebruik te maken van veel kleuren. Vanuit het ‘thuis’ gevoel kunnen de kinderen op een fijne manier de school verder ontdekken.’ Heerke Osinga, projectleider bij Bouwgroep Dijkstra Draisma: ‘Er zijn voor de uitstekende kozijnen elementen in de fabriek gemaakt volgens het principe van het sandwichpaneel. In het element zijn stalen kokers verwerkt, zodat de kinderen er in het lokaal op kunnen gaan zitten.’ Van Wieren: ‘Dit levert, door de stevige omranding van de kozijnen, een heel vriendelijk gevelbeeld op. Deze erkerachtige kozijnen worden ‘bloemkozijnen’ genoemd.’ Osinga: ‘Het gebouw is zeer compact. En met de houten lamellen en de constructieve elementen voor de luifels, die als groeigeleiders voor klimop worden gebruikt, levert het een prachtig plaatje op.’

35

School

we voorgesteld om de houtwolcementplaten van de gymzaal te vervangen door een systeemplafond. Zo konden we het licht en de stralingspanelen verwerken in het plafond. We zijn er goed in geslaagd een gebouw neer te zetten waar iedereen blij mee is. De goede samenwerking van de partijen resulteerde in een strak eindresultaat.’ Noordhof is het daarmee eens: ‘Iedereen wist wat ze aan elkaar hadden en van elkaar nodig hadden.’

‘G

oede samenwerking van de partijen resulteerde in een strak eindresultaat’

Tekst: Petroeska Siccama

Fotografie: TWA Architecten

- Heerke Osinga

36

Frisse scholen Het dak ligt helemaal vol met zonnepanelen. Van Wieren: ‘Bij de oplevering constateerden we dat het gebouw meer energie leverde dan het gebruikte.’ Er is namelijk een warmtepomp geïnstalleerd en in het gebouw wordt gebruik gemaakt van een lage-temperatuur cv en vloerverwarming, een zuinige installatie. ‘Het is jammer genoeg niet gelukt om de overwarmte van de kassen in het dorp te gebruiken.’ Osinga: ‘Doordat in de gevel en de betonnen vloeren veel massa is verwerkt, heeft het gebouw veel accumulerend vermogen, wat een vertragend effect geeft. Bouwfysisch is ook een volledige klimaatinstallatie aangebracht, die verse lucht in de lokalen brengt overeenkomstig het uitgangspunt ‘Frisse scholen’ van Agentschap.nl.’

Constructieve samenwerking ‘We hebben echt kunnen meedenken bij uitvoering van het ontwerp’, vertelt Heerke Osinga. ‘Zoals de realisatie van de sandwichpaneelelementen voor de bloemkozijnen, die een groot bouwfysisch voordeel hebben. Ook hebben

Omdat bouwen mensenwerk blijft, is het volgens architect Van Wieren belangrijk je te realiseren wat elkaars belangen zijn om tot een goed projectmanagement te komen. Op 18 september 2012 werd met de bouw gestart en tien maanden later, een week eerder dan gepland, werd de school opgeleverd.

Brede school, Berlikum

Opdrachtgever

: Gemeente Menameradiel, Menaam

Bouwteamleden Architect : TWA Architecten, Burdaard Installatie adviseur

:

Constructeur :

Sijperda-Hardy Adviesbureau, IJlst Ingenieursbureau Dijkhuis, Groningen

Akoestiek, Bouwfysica en brandveiligheid

: WNP Raadgevende Ingenieurs, Groningen

Aannemer :

Bouwgroep Dijkstra Draisma, Bolsward

O&A’s en Leveranciers Metselwerk :

Metselbedrijf Talma, Veenwouden

Dakbedekking :

SRC Dakmanschap, Heerenveen

Levering en montage deuren

:

BPZ, Vries

:

Raadsma, Dokkum

Levering en montage hang- en sluitwerk

Afbouw :

Afbouw Perdok, Groningen

Uitbloeiingsarme doorstrijkmortel :

Remix, Borger

Zorg

Zelfstandigheid, veiligheid en beleving zijn de drie pijlers van

Zorgcentrum Erasmus

Nieuwe regelgeving in de zorg en een verouderd gebouw waren aanleiding voor zorgaanbieder Noorderbreedte, onderdeel van Zorgpartners Friesland, om te besluiten tot nieuwbouw van zorgcentrum Erasmus in Leeuwarden. Zelfstandigheid, veiligheid en beleving zijn de drie pijlers van de nieuwbouw, waarbij wonen voorop staat. In het ontwerp is sprake van veel variatie in steengebruik met opvallend metselwerk aan de gevel. Jorritsma Bouw als hoofdaannemer en Pranger-Rosier als installateur voeren de opdracht uit met twee bouwteams. Het duurzame woon-zorgcomplex omvat een zes verdiepingen hoog bouwblok met 150 appartementen - het ‘Slingergebouw’- en een multifunctioneel centrum, verbonden met vier bouwvolumes. Eén blok heeft twee lagen, twee blokken hebben drie verdiepingen. Deze gebouwen bestaan uit appartementen, de woongroepen voor dementerenden en de kantoren van Erasmus en zorggerelateerde huurders. Het vierde gebouw is een toren van tien lagen, die volledig uit

appartementen bestaat. Op de begane grond zijn allerlei voorzieningen, zoals een restaurant, een kapsalon en een praktijk voor fysiotherapie, die ook voor wijkbewoners toegankelijk zijn. Daarnaast zijn er ondergrondse parkeervoorzieningen.

Win-win locatieruil ‘De nieuwbouw vindt plaats op een andere locatie, namelijk op het terrein van het voormalig Friesland College’, vertelt Reinier Heijs van BCN. Heijs

‘E

en beheersbaar bouwproces in de zorg, daar ligt onze uitdaging’ - Reinier Heijs

vult de taak van directievoerder in namens de zorgaanbieder. ‘Leyten Bouwplanontwikkeling was eigenaar van de grond en van plan hier woningen te bouwen. Door uitruil van locaties verrijst het nieuwe Erasmus nu op die locatie en gaat Leyten Bouwplanontwikkeling op de grond van het oude Erasmushiem de woningen bouwen. ‘Zorgpartners Friesland kon zo haar vernieuwbouwplan laten varen en er was geen tijdelijke huisvesting meer nodig. En Leyten kon door samenwerking in de ontwikkeling van het project met het vastgoedbedrijf van Zorgpartners Friesland ervaring opdoen met het bouwen in de zorg’, legt Heijs de win-winsituatie uit.

Plan van Eisen Het PvE is gestoeld op de visie van een groeiende behoefte aan verpleeghuiszorg door dubbele vergrijzing. Tegelijkertijd willen ouderen langer zelfstandig kunnen wonen. Op beide ontwikkelingen speelt het nieuwe Erasmus in

37

Zorg

door optimale zorg te combineren met zelfstandig wonen. Zelfstandigheid, veiligheid en beleving zijn de drie pijlers van de nieuwbouw, waarbij wonen voorop staat. De appartementen worden hierop ingericht en er wordt domotica/zorgtechnologie ingezet. ‘In de algemene exploitatie is gelet op duurzaamheidsaspecten zoals gebruik van zonnecollectoren, ledverlichting en mogelijk gasgestookte warmtepompen’, licht Heijs toe. Leyten Bouwplanontwikkeling selecteerde via voorselectie en aanbesteding het Rotterdamse architectenbureau Weeda van der Weijden, dat in het uitvoeringstraject failliet ging. ‘Gelukkig bleven de architect en projectleider/tekenaars binnen het nieuwe bureau Rutten van der Weijden aan boord en zijn we doorgegaan met de uitvoering en het benodigde tekenwerk’, aldus Heijs.

Twee bouwstromen Jan Grijpma, projectleider van Jorritsma Bouw, ondervindt in het bouwproces weinig hinder van het faillissement van het architectenbureau: ‘We praten nog steeds met dezelfde mensen, bijvoorbeeld bij vragen over kleurstelling. Dat geeft rust, ook bij de

opdrachtgever. Maar je moet tegenwoordig wel een sterke rug hebben en er voor zorgen dat het proces zo weinig mogelijk wordt belemmerd.’ Het is een van de grotere bouwprojecten voor Jorritsma Bouw en dat vraagt om goede engineering van de logistiek. Er is gekozen voor twee bouwstromen. Het grote appartementengebouw aan de Aldlânsdyk is een logistieke stroom, evenals de andere vier met elkaar verbonden bouwvolumes. Daarvoor wordt gewerkt met één hoofduitvoerder die alles monitort en twee deeluitvoerders. Grijpma: ‘We hebben wel ervaring met dat soort processen.’ De keuze om het op deze wijze te doen wordt mede bepaald door de belangen. ‘Het is scherp zeilen in deze tijd’, stelt de projectleider. ‘Het gaat om wat de opdrachtgever wil en daarnaast willen wij zelf het bouwproces zo efficiënt mogelijk doorlopen.’

Het ideale bouwproces Het casco staat nagenoeg en inmiddels is er gestart met de afbouwfase. Dat betekent voor de bouw dat er niet veel beton meer wordt gestort. ‘Bij extra voorzieningen

‘H

et is scherp zeilen in deze tijd’

- Jan Grijpma

39

Zorg en wensen vanuit de opdrachtgever moet je snel kunnen schakelen en dat brengt altijd een spanningsveld tussen engineering en uitvoering met zich mee; je zit tenslotte ‘in een rijdende trein’. Wij zijn een bouwteam-bouwer en we geven tijdig signalen af richting opdrachtgever in verband met de beslismomenten, zodat de opdrachtgever zo nodig zijn extra wensen en/of aanvullingen nog kan doorvoeren. Je bent flexibel naar de klant.’ Daarom worden er ook proefopstellingen gemaakt. Grijpma: ‘We hebben de gietvloer bemonsterd op verschillende stugheden, zodat de opdrachtgever een goede keuze kon maken. Dat hebben we in het begin van het bouwproces al gedaan, terwijl we het een jaar later pas aanbrengen. Ook de systeemplafonds zijn in een proefopstelling bemonsterd. En het stukadoorswerk, spackwerk en scan-sauswerk zijn ook op deze wijze opgepakt. Zo creëer je het ideale bouwproces.’

Hoge geluidsisolatie Zowel de wens van de opdrachtgever - een ‘hoge’ klasse van geluidsisolatie - als de voorwaarden van het G.I.W. betekende voor Wiebe Kuipers, constructeur en directeur/eigenaar van Ingenieursbureau Dijkhuis, dat er een Rc van 10 dB moest worden gerealiseerd met zeer zware vloeren en wanden. ‘Wanden van 280 mm dikte en vloeren van 300 mm beton in combinatie met een zwevende dekvloer’, licht Kuipers toe. ´Je bent dan gebonden aan een zeer zware constructie. Wij hebben tijdens het ontwerp drie mogelijkheden opengehouden: tunnelbekisting, holle wand met breedplaatvloer of in het werk gestorte uit-gekiste wanden met breedplaatvloeren.’ Aannemer Jorritsma Bouw koos voor de laatste optie.

Balkvrije verdiepingen De gebouwen zijn onderkelderd, wat voor de constructie betekent dat de draaglijnen recht boven elkaar geplaatst moeten worden. ‘En dan zit je vast aan de lengte en breedte van parkeervakken en aan de kolommen; het moet verticaal doorlopend zijn. Dat is niet overal in het ontwerp geslaagd vanwege allerlei uitsparingen. In een aantal gevallen is dat gelukt door de begane grondvloer en de eerste verdieping op te hangen aan de wanden van de eerste of tweede verdieping. Het zijn lastige maar ook weer interessante vraagstukken’, vertelt Kuipers. Het Slingergebouw is stabiel gemaakt met de liftschacht en de wanden. Ook de toren van

negen hoog heeft een kolommenstructuur met daaroverheen de betonwanden. Kuipers: ‘Daar hebben we gekozen om balkvrije verdiepingen te construeren.’ Het is een efficiënte oplossing voor aannemer en installateur. ‘Dan zit er geen balk meer in de weg voor de installatie en dat voorkomt problemen met het leidingwerk.’

Verschillende spouwdieptes Het 150 m. lange Slingergebouw is in drie delen opgeknipt middels dilataties vanwege de krimp. Opvallend in het ontwerp is de wijze waarop de stenen aan de gevel zitten. De architect heeft gekozen voor verschillende spouwdieptes van 10, 15 en 25 cm. Wiebe Kuipers: ‘Dat is erg bijzonder. Het verspringt in de diepte loodrecht op elkaar.’ Voor de constructie doet zich dan de vraag voor hoe het metselwerk moet worden opgevangen. Omdat er in de gevel zeer veel grote raamopeningen aanwezig zijn, loste Kuipers dit op door om de twee lagen een instelbare stalen draagconstructie aan te brengen onder de penanten. Onder deze steunconstructie bevindt zich de horizontale dilatatie. ‘Op deze wijze kon boven het kozijn een staalplaat latei worden toegepast en dat bespaart honderden meters metselwerkdragers die erg kostbaar zijn, maar hier hebben wel even over moeten nadenken’, vertelt Kuipers. ‘Maar het werkt.’ Voor directievoerder Heijs gaat na de ruwbouwfase de aandacht uit naar het bewaken van de kwaliteit van de afbouw. Heijs: ‘Dat is uiteindelijk wat je zichtbaar achterlaat en waar je trots op wil zijn met elkaar. Ook dat moet goed worden afgeleverd, drempelloos en strak voor de toekomstige bewoners van het nieuwe Erasmus. Ouderen moeten er gemakkelijk kunnen rondlopen, maar het moet ook rolstoelvriendelijk zijn.’ Zover is het echter nog niet. De oplevering is eind december 2014 gepland.

Woon- en Zorgcentrum Erasmus, Leeuwarden

Opdrachtgever

: Zorgpartners Friesland, Leeuwarden

Bouwteamleden Directievoering,-toezicht : BCN Drachten, Drachten Bouwfysica,-techniek en regelgeving

:

Nieman Raadgevende Ingenieurs, Zwolle

Constructeur : Ingenieursbureau Dijkhuis, Groningen Aannemer : Jorritsma Bouw, Bolsward Installateur E&W

:

Pranger-Rosier Installaties, Dokkum

:

Smit Bedum Prefab Beton, Bedum

O&A’s en leveranciers Prefab betonelementen

:

BPZ, Vries

Levering en montage hang- en sluitwerk :

BPZ, Vries

Levering en montage Zorgplus

:

BPZ, Vries

Levering gevelstenen

:

Euregio Steencentrale, Hengelo

Levering en montage deuren

‘O

plossing voor verschillende spouwdieptes bespaart kostbare metselwerkdragers’ - Wiebe Kuipers

Metaalconstructie : Kampstaal Staalbouw, Emmeloord Houten kozijnen Drachten

:

Timmerfabriek Timboco Kozijnentechniek,

Stalen trappen en bordessen

:

Constructiebedrijf Beijer, Meppel

Tekst: Henri Hendriks

Bouwmaterialen : Sijperda verhuur, Sneek

41

Zorg

Vlot bouwen dankzij

intensief voortraject Begin november betrekken 37 visueel en verstandelijk beperkte cliënten van Koninklijke Visio een nieuw appartementencomplex aan de Dr. G.H. Amshoffweg in Hoogeveen. HuneBouw bouwde in bouwteamverband voor de toekomstige bewoners een perfect op hun wensen afgestemd gebouw. Koninklijke Visio is een expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen. Visio adviseert bedrijven en instellingen over toegankelijkheid, traint mensen met een visuele beperking om zich te redden in de maatschappij en biedt ook woonruimte en dagbesteding, onder meer in Hoogeveen. ‘We zitten al vele jaren in Hoogeveen, maar de gebouwen die we daar hadden, raakten gedateerd’, vertelt Thijs Stam, adviseur bouw van Visio. ‘Ze gaan nog uit van het oude idee van de gezamenlijkheid: kleine slaapkamers en grote gezamenlijke ruimtes. De laatste jaren gaat de zorg meer uit van de individuele cliënt, die wel dingen samen wil doen, maar vooral ook behoefte heeft aan privacy in de vorm van een eigen appartement.’

‘D

e cliënt wil wel dingen samen doen, maar heeft vooral ook behoefte aan privacy’ - Thijs Stam

42

Invloed op programma van eisen Er was dus een gebouw nodig met aparte, volwaardige appartementen, met daarnaast gemeenschapsruimtes. Zo’n gebouw heeft HuneBouw nu opgeleverd voor de corporatie Woonconcept, die als verhuurder optreedt. Stam: ‘Woonconcept was de opdrachtgever, maar als eindgebruiker hebben wij natuurlijk grote invloed gehad op het programma van eisen, vooral op functioneel niveau. Onze cliënten hebben een visuele én een verstandelijke beperking, dus het gebouw moet wel optimaal op hen zijn afgestemd.’

Zorg

Bouwteam In het bouwteam zaten behalve Woonconcept, Visio en HuneBouw ook Ingenieursbedrijf Ritsma uit Stadskanaal als constructeur, Invent uit Beilen als installatieadviseur en Breman uit Drachten als installateur. Samen begonnen ze eind juni 2012 aan een gebouw met een bruto vloeroppervlak van circa 3000 vierkante meter, waarvoor de investering 2,8 miljoen euro bedroeg. Van der Weide: ‘Aan de buitenkant is het een vrij strak gebouw, zonder veel franje: de stenen in verschillende tinten rood/bruin geven het nog wat speelsheid, net als een aantal Franse balkons. We wilden het casco voor de winter opgetrokken hebben, zodat we binnen vast door konden werken. Dat is gelukt.’

Op behoefte afgestemd

Jan van der Weide, projectleider van HuneBouw, werd met die eisen geconfronteerd toen zijn bedrijf de inschrijving won die Woonconcept had gehouden onder drie aannemers. ‘We kregen één budget voor de hele klus, inclusief het installatiewerk. Er waren nogal wat specifieke eisen waarvan we beslist niet mochten afwijken. De verlichting bijvoorbeeld, het kleurgebruik - met veel contrasten - en het gebruik van schuifdeuren in plaats van draaideuren. Op sommige kosten konden we dus niet bezuinigen. Het was voor ons een hele uitdaging om de meest functionele en economische oplossing te vinden, zodat het totaalplaatje bleef kloppen. Iedere keuze hebben we steeds binnen het bouwteam besproken. Ongeveer een jaar voor de start van de bouw zaten we al maandelijks aan tafel.’ Stam: ‘We hebben inderdaad een lang voortraject gehad waarin heel veel dingen precies uitgedokterd en uitgeplozen zijn. Dat was intensief, maar het had als groot voordeel dat we tijdens de en jaar voor start uitvoering nauwelijks meer maandelijks aan tafel’ voor verrassingen kwamen te staan.’ - Jan van der Weide

‘E

Appartementen Amshoffweg, Hoogeveen

Opdrachtgever : Woonconcept, Meppel Huurder/gebruiker : Koninklijke Visio, Vries/Huizen

Bouwteamleden Architect

: Wim Harms c.s. Architecten,

Veendam Aannemer : HuneBouw, Hoogeveen E&W Installaties

: Breman Drachten, Drachten

O&A’s en Leveranciers Levering en montage deuren

Fotografie: Henri Hendriks

Intensief voortraject

Het gebouw krijgt vier woonlagen met acht tot tien appartementen per laag. De toekomstige bewoners hebben de beschikking over twee kamers en een aparte badkamer. De appartementen zijn ca. 40m2 groot en er zijn gezamenlijke binnen- en buitenbergingen.

: BPZ, Vries

Levering en montage ZORGPLUS : BPZ, Vries Uitbloeiingsarme doorstrijkmortel : Remix, Borger Staalconstructie : Constructiebedrijf Beijer, Meppel

Tekst: Arjen Bakker

Een hele uitdaging dus voor architect Wim Harms, die behalve met de eisen van Woonconcept en Visio ook rekening moest houden met de stedenbouwkundige regels van de gemeente Hoogeveen. Zo moest het gebouw per se vier bouwlagen hoog zijn. ‘Men wilde een opgaande lijn van het begin van de Amshoffweg tot aan het ziekenhuis. Ook waren er eisen ten aanzien van kleur- en materiaalgebruik in de gevel.’

Aan de binnenkant van het drempelvrije gebouw hebben de cliënten elk de beschikking over een woon-, slaap- en badkamer die volledig op hun behoeften zijn afgestemd. De schakelaars zijn bijvoorbeeld zwart op een witte wand, zodat slechtziende cliënten ze kunnen onderscheiden. Stam: ‘Ook de kozijnen zijn in een contrasterende kleur. Er is vloerverwarming, zodat niemand zich kan stoten aan radiatoren. En er is een systeem voor automatische ventilatie, die toevoer van frisse lucht van buiten regelt aan de hand van de hoeveelheid CO2 in een ruimte. Want de cliënt kan niet zelf zien hoe hoog de afzuiging staat.’ Stam wijst nog graag op het verlichtingsplan: ‘Sommige slechtziende cliënten hebben véél licht nodig, anderen juist weinig. We hebben dus overal dimbare verlichting, die elke cliënt op zijn ideale stand kan afstellen. Daarnaast moesten we overal juist de inval van fel daglicht voorkomen. Gelukkig heeft Visio zelf de experts in huis die over dat soort zaken adviseren.’

43

Zorg

Traditioneel gebouwde zorgwoningen eerste stap in

transformatie

Als eerste stap in de complete vernieuwing van Nieuw Woelwijck, een dorpsgemeenschap voor verstandelijk gehandicapten in Sappemeer, bouwde Brands Bouwgroep uit Emmen in anderhalf jaar tijd veertien duurzame zorgwoningen. Op traditionele wijze uitgevoerd in kalkzandsteen, met veel aandacht voor de bewoners. Het ontwerp is van DAAD Architecten uit Beilen.

‘De makkelijkste klant voor een architect is iemand die heel ontevreden is met wat hij heeft’, zegt Titus Mars van DAAD lachend. ‘Dan is alles wat jij aandraagt een verbetering.’ Wat dat betreft was Nieuw Woelwijck juist een ‘lastige’ opdrachtgever. De prikkel om te gaan vernieuwen kwam van buiten. De Inspectie voor de Gezondheidszorg had in 2008 oranje kaarten uitgedeeld omdat de groepswoningen uit 1977 te krap waren volgens de huidige wetgeving, terwijl Nieuw Woelwijck zelf er juist nog heel tevreden mee was. ‘Ook qua onderhoud waren ze in perfecte staat’, vertelt Mars.

44

Verhuisruimte

Naar aanleiding van de nieuwe normeringen liet Nieuw Woelwijck DAAD een haalbaarheidsstudie doen naar een geleidelijke vernieuwing van het hele ‘dorp’, waar in een vijfenvijftig hectare omvattende natuurlijke omgeving zo’n 400 bewoners verblijven. Ze wonen, verspreid over vierenveertig huizen, in leefgroepen van zes tot tien mensen. De veertien nieuwe zorgwoningen die in augustus in gebruik genomen zijn, maken het nu mogelijk om verder te bouwen: ‘Er is nu ruimte om bewoners te laten verhuizen, zodat er een volgend deel kan worden aangepakt.’

Zorg

‘A

lle gebouwen zijn iets anders, maar ze horen wel duidelijk bij elkaar’

- Titus Mars

Afstemming op leefritme Jan Bijker, projectleider namens Woelwijck: ‘We hebben ervoor gekozen om zelf opdrachtgever te zijn en deze taak niet uit te besteden.’ ‘Traditioneel, maar tegenwoordig wel uniek’, noemt Mars dat. Bijker: ‘We zijn weliswaar geen bouwers, maar zorgers, dus je bent afhankelijk van je partners.’ Het leidde tot heel gedetailleerde, maar daardoor des te nuttiger discussies. Titus Mars: ‘De huizen zijn afgestemd op het leefritme van wonen en werken van de bewoners. De dagelijkse verzorging is daarin een belangrijk onderdeel.’ De woonruimtes zijn daarom rond royaal uitgevoerde sanitaire ruimten gesitueerd. ‘We hebben met de verzorgers het dagritme van de bewoners doorgenomen, van opstaan tot weer gaan slapen.’ Ook zorgde Mars voor heel veel daglichtinval, een goede akoestiek en uiteraard voor toegankelijkheidsmaatregelen, zoals ruime deuren voor bedden en rolstoelen en tegels met felle contrasten in de badkamer.

Duurzaam en huiselijk Via een aanbesteding verwierf Brands Bouwgroep de opdracht tot realisatie. Jan Bijker: ‘De opdracht is gegund omdat zij met het idee kwamen van twee bouwstromen en dat paste ons destijds goed.’ Bert Nijsingh en Menko Oosterhoff waren verantwoordelijk voor de projectleiding. Oosterhof: ‘Qua bouwen een vrij traditioneel verhaal, maar toch ook weer een bijzondere klus als we terugblikken. Het zijn heel grote huizen van wel acht bij vijftien meter met badkamers die volledig zijn afgestemd op het gebruik van rolstoelen, tilliften en douchebrancards. Daarnaast hadden we te maken met een vrij krap bouwterrein. Dat vergde veel voorwerk in de logistiek van de aanvoer van materialen.’ Ook bijzonder is de snelheid van bouwen. Bert Nijsingh: ‘In anderhalf jaar hebben we alles gedaan, terwijl het toch traditionele

Herkenbare eenheid ‘Het bestaande Nieuw Woelwijck is een jaren ‘70 ontwerp met veel baksteen, hout en verspringende vormen’, vertelt Mars, ‘en ontworpen door architect Leo de Jonge, in samenwerking met landschapsarchitect Harry de Vroome. Alle gebouwen zijn iets anders, maar ze horen wel duidelijk bij elkaar. Het raditioneel bouwen idee van een herkenbare in anderhalf jaar is eenheid moesten en wel bijzonder’ wilden we behouden, maar tegelijk wilden we ook - Menko Oosterhoff verbetering brengen met ons transformatieplan. Zoals meer onderscheid tussen de verschillende woningen, om de herkenbaarheid voor de bewoners te verbeteren.’ De nieuwe woningen komen nu in vier clusters rond het dorpscentrum te liggen. Hiermee wordt een nauwe relatie met korte looplijnen naar de voorzieningen gerealiseerd.

‘T

45

Zorg

‘W

e zijn zorgers, maar er wordt goed geluisterd’

- Jan Bijker

- Bert Nijsingh bouw was van kalkzandsteen met daarin een staalconstructie.’ Het viel de projectleiders op dat de opdrachtgever niet bezuinigde op materiaal: ‘Ambachtelijk metselwerk, zinken dakgoten, dakpannen, houten plafonds. Het uitgangspunt was duurzaam en huiselijk.’

Energiezuinigheid ‘Nieuw Woelwijck verkiest inderdaad de beste materialen,’ zegt Mars. ‘Ze investeren voor dertig à veertig jaar. Ook bij de oude gebouwen is nooit bezuinigd op onderhoud.’ Er is ook veel aandacht besteed aan energiezuinigheid zoals goede isolatie en plaatsing van warmtepompen en een zonnecollector. ‘We hebben geen aspiraties om van het dorp een energieleverancier te maken, maar we willen uiteraard wel zo min mogelijk energie verbruiken.’

Bouwplaatsregels Een bijzonderheid voor Brands Bouwgroep was dat het dagelijkse leven in het dorp tijdens de bouw gewoon moest doorgaan. Nijsingh: ‘We hebben samen met de opdrachtgever bouwplaatsregels opgesteld. Je kunt een bewoner die de bouw opkomt niet zomaar wegsturen. Dat vraagt om overleg met

De eerste stap is gezet in de transformatie van dorpsgemeenschap Nieuw Woelwijck, waarvan de voltooiing in 2016 zal plaatsvinden. De hedendaagse opvattingen over zorg, die zich kenmerken door begrippen als burgerschap, autonomie, individualisering, recht hebben op gewoon leven en meedoen, hebben dan hun bouwtechnische invulling gekregen.

Zorgwoningen Nieuw Woelwijck, Sappemeer

Opdrachtgever : Stichting Nieuw Woelwijck, Sappemeer

Bouwteamleden Architect & directie

: DAAD Architecten, Beilen

Fotografie: Marianne Berkhoff

amen met de opdrachtgever bouwplaatsregels opgesteld’

Constructeur : Ingenieursbureau Dijkhuis, Groningen Aannemer : Brands Bouwgroep, Emmen

O&A’s en Leveranciers Levering en montage deuren : BPZ, Vries Glas, schilder/ scanwerk

: Cor Buist, Groningen

Wegenbouw

: Fuhler, Emmen

Tekst: Arjen Bakker

‘S

de begeleiding. Dat soort dingen.’ Mars: ‘Voor de ene bewoner is het een groot feest, al die bedrijvigheid op het terrein, voor een ander kan het juist bedreigend overkomen. Daar moet je op anticiperen. Daar heeft Brands Bouwgroep terecht veel aandacht voor gehad.’ Bijker onderstreept dit: ‘De logistiek blijft elke dag een lastig gegeven vanuit het zorgoogpunt, maar er is goed geluisterd door de architect en aannemer.’

47

Woningbouw

Aan de Zonnelaan in de Groningse wijk Paddepoel is Planck, een woontoren voor jongeren, door aannemer Plegt-Vos opgeleverd. Met deze naam, afkomstig van de beroemde natuurkundige en Nobelprijswinnaar Max Planck, is ingehaakt op het technisch georiënteerde karakter van het nabijgelegen Zernike-complex. Vanwege het beheer van het jongerencomplex is door opdrachtgever Nijestee extra aandacht aan het ontwerp besteed, zowel constructief als architectonisch.

48

De bouw van Planck is onderdeel van het gemeentelijke programma ‘Bouwjong’. Er worden 4.500 woningen in 2015 gerealiseerd, om meer keuze en betaalbare kwaliteit te bieden naast de sterk gegroeide particuliere kamermarkt in Groningen. Het is een politieke oplossing voor het groeiende probleem van overlast door studentenbewoning in vooral oudere wijken.

Mooie architectuur ‘De architectenkeuze,’ vertelt Henk Raatjes, directeur Vastgoed bij woningcorporatie Nijestee, ‘is gevallen op Zofa architecten.’ Het is een bureau uit de Groningse scene. ‘Natuurlijk is er vooraf gekeken naar criteria als referenties, ervaring, grootte van het bureau, maar ik geloof niet dat wat je van ver haalt per se beter is.’ Nijestee heeft er voor gekozen om de jongerenwoningen met een grootte van zo’n 30 m2 aan te bieden tegen een huurprijs net onder de huursubsidiegrens. ‘We zitten met een huurprijs van € 360,- aan de bovenkant van de markt, maar bieden wel een betere kwaliteit dan de particuliere markt. Maar dat stelt ook weer eisen aan de locatie. Zofa is erin geslaagd om een bijzonder ontwerp te maken. En dat laat heel goed zien,’ beklemtoont Raatjes, ‘dat ook het bouwen van goedkopere woningen mooie architectuur kan opleveren.’

Woningbouw

Voor Planck geldt:

‘architectuur van ver is niet per se beter’

Geluidswering Via voorselectie en aanbesteding verwierf PlegtVos Bouwgroep de opdracht, en realiseerde Lambert Postma, projectleider van Plegt-Vos Noord de uitvoering. Het woonprogramma omvat 135 wooneenheden, gebouwd in 11 lagen. ‘Omdat er sprake is van jongerenhuisvesting is de eerste laag ingeruimd voor stalling van fietsen.’ Vanuit dat zelfde beheeroogpunt is er extra aandacht besteed aan geluidswering. ‘Het is op zich een vrij simpel gebouw met ruimtes van 4x7 m. met een keuken en badruimte,’ legt Postma uit. ‘Alle naden zijn geluidwerend afgedicht en ook de deuren zijn geluidwerend uitgevoerd.’

Goed bedacht Voor de projectleider, die met de bouw startte in december 2011, waren er twee aspecten die bijzondere aandacht vroegen. De ruwbouwcyclus per verdieping en de logistiek. Postma: ‘Die

cyclus vroeg om een goede afstemming tussen de wanden- en vloerenploeg en de inzet van de torenkraan. Het logistieke aspect draait om het verticale transport van bouwmateriaal en personeel. Daar maak je afspraken over met onderaannemers en leveranciers. Die samenwerking liep voortreffelijk tussen die partijen en ook met het bouwteam,’ legt Postma uit, ‘waardoor we het project op tijd volgens afspraak hebben kunnen opleveren. Het geeft aan dat alles goed is bedacht.’

Gebouwomkering Het bouwcomplex was aanvankelijk bestemd als een gewoon appartementencomplex. Als gevolg van de crisis kreeg het de nieuwe bestemming van jongerenhuisvesting. Voor Wiebe Kuipers, constructeur en directeur-eigenaar van ingenieursbureau Dijkhuis betekende dat hij het stramien van 7,5 m moest halveren. ‘De indeling hebben we opgelost met kalkzandsteenwanden

‘M

ooie architectuur voor goedkopere woningen is mogelijk’ - Henk Raatjes

49

Woningbouw

‘O

verstek terugbrengen bespaart kosten’ - Wiebe Kuipers

Keuze voor vibro-palen

et geeft eigenlijk aan dat alles goed bedacht is’

- Lambert Postma

die niet dragend zijn, zodat de indeling flexibel is naar de toekomst,’ legt Kuipers uit. Een andere afwijking ten opzichte van het oorspronkelijke plan is de verandering van overstek aan de zijde van de spoorlijn. ‘In het eerste ontwerp was die ter grootte van een compleet appartement, dat is gewijzigd en teruggebracht naar een overstek ter grootte van de galerij,’ vertelt Kuipers. ‘Dat bespaart aanzienlijk kosten en paste beter in het budget van opdrachtgever Nijestee.’ In het ontwerp is ook sprake van omkering van het gebouw. De kopgevel verplaatst zich naar de zijgevel. Kuipers: ‘Door die omkering wisselt de overspanningsrichting en dat geeft op de kruispunten van wanden te hoge spanningen in het beton. Dit is opgelost met het plaatsen van penanten loodrecht op de onderliggende wanden.’ Die omkering van gevelvlakken met kleine kozijnen naar gevels met grote ramen, maakt het ontwerp wel levendig.

Jongerenhuisvesting Max Planck, Groningen

Opdrachtgever : Nijestee, Groningen

Bouwteamleden Architect : ZOFA, Groningen Constructeur : Ingenieursbureau Dijkhuis, Groningen Adviseur brand en regelgeving :

Adviesbureau Munnik, Slochteren

Adviseur installaties

Bureau 1232, Groningen

:

Aannemer : Plegt-Vos Noord, Assen

O&A’s en leveranciers Levering en montage deuren

:

BPZ, Vries

Gevelstenen Wienerberger

:

Bouwcenter Meijer, Foxhol

Akoestisch spuitpleister

:

Asona Benelux, Uithoorn

Tekst: Henri Hendriks

‘H

De Planck woontoren is stedenbouwkundig precies ingepast maar komt toch als een autonoom gebouw over. Eerder een stedelijke geleding van de kruising van de nabij gelegen spoorlijn en de Zonnelaan. De ligging van de lage ontsluiting (parkeren en entree) aan de oostzijde maakt dat de gevel aan de Zonnelaan zichtbaar ‘naakt’ in het talud staat, wat bijdraagt aan dat autonome karakter. Inmiddels hebben de eerste jongeren de woningen betrokken. De officiële opening was eind september.

Fotografie: Zofa Architecten

Voor de fundering heeft het ingenieursbureau vibro-palen geadviseerd. Kuipers: ‘Het is een trillingsarm systeem. Bij prefab zou je te maken krijgen met transport van 21 m. lange palen in de wijk. Het verloop van de vaste grond is in dit gebied nogal grillig, met een vibro-paal kom je altijd op de stuit en met prefab wil dat wel eens missen. De stalen buis heeft vaak wel overlengte, waardoor je er altijd mee uit de voeten kan, dus zijn er minder risico’s.’ Een nadeel is dat dit systeem veel lawaai geeft bij het inslaan.

51

Woningbouw

Casco in massief

en licht beton

In IJlst realiseerde Bouwgroep Dijkstra Draisma een complex

van vijftien seniorenappartementen in twee bouwlagen op een voormalige schoollocatie. Door de kleine bouwplaats en de krappe aanrijroute was de logistiek een hele uitdaging. Door het casco in massief en licht beton op te trekken, wist de bouwer het voorgestelde bouwproces met zes weken te verkorten. Op de plaats waar Harm Jan de Vries als projectleider namens Bouwgroep Dijkstra Draisma het appartementengebouw realiseerde, stond voorheen ‘een wat rommelig pandje’, een voormalige school die behoorlijk verwaarloosd was. ‘De bewoners rondom de bouwlocatie, die ingeklemd ligt tussen de Hendrik Huizengastraat, de W.M. Oppedijkstraat en de Jurjen Hoomanstraat, waren wel blij dat er iets nieuws kwam.’

woningcorporatie Elkien terug bij KAW met het verzoek een ontwerp te maken. ‘De belangrijkste eisen: gestapelde woningen in twee lagen met als doelgroep 55-plus, vrij ruime appartementen en flexibel in gebruik naar de toekomst. De locatie met grondgebonden woningen vroeg om een zorgvuldige inpassing van het appartementencomplex. Hiervoor is het bestemmingsplan gewijzigd.’

Wat kunnen we ermee?

De drie straten worden gekenmerkt door redelijk kleine woningen. Omlo: ‘Gelukkig kun je als architect veel trucs uithalen om een groot gebouw toch bescheiden te laten ogen. We kozen voor een U-vorm met drie voorgevels aan de drie straten. De appartementen op de begane grond kregen een eigen voortuintje en een eigen voordeur. Die mensen wonen eigenlijk gewoon aan de straat. Dat maakt al een heel verschil met een centraal ontsloten gebouw.’ Verder liet Omlo de bouwvolumes op alle hoeken een stukje inspringen. ‘Het werd dus een geschakeld gebouw in plaats van één groot blok. Subtiele verschillen in het metselwerk versterken de schakeling van volumes.

Dat is ook de vraag van Pieter Omlo, architect van KAW architecten en adviseurs. ‘Wij hadden eerder al een herstructureringsplan gemaakt voor deze locatie met de heel brede vraag ‘wat kunnen we ermee? Daar kwam al vrij snel uit dat IJlst behoefte had aan nieuwe seniorenwoningen.’ Dat was in 2008. Niet veel later kwam

Groot en toch bescheiden

Daglichtinval

‘E

en groot gebouw toch bescheiden te laten ogen’ - Pieter Omlo

52

We hebben lang gezocht naar stenen met de juiste balans tussen bij elkaar passen en toch onderscheid maken. Uiteindelijk zijn we uitgekomen bij geelbruine metselstenen van Strating, de enige overgebleven baksteenfabriek in het noorden.’ Ze steken wat Omlo betreft mooi af tegen de aluminium kozijnen. ‘Die hebben slanke profielen, zijn duurzaam en onderhoudsarm. De ramen laten

veel daglicht naar binnen.’ De appartementen op de verdieping hebben de entree aan een galerij op het binnenterrein. Die galerij hangt niet aan het gebouw, maar is een aparte constructie die aansluit op de balkons van de woningen. ‘Het was een hele opgave om die balkonplaten goed op te stellen. Aan de binnenkant van zo’n U-vorm, met ook nog een galerij erlangs, is het lastig om voldoende daglichtinval te realiseren.’

Casco in massief en licht beton Toen KAW het ontwerp had gemaakt, schreef Elkien vijf aannemers aan. ‘We hebben dít ontwerp en het mag voor maximaal zóveel gebouwd worden’, vat De Vries de opdracht van de woningbouwcorporatie samen. ‘Het plan lag in

Woningbouw

De aannemer koos ook voor hei- in plaats van boorpalen. ‘Dat was goedkoper, maar ook logistiek noodzakelijk. De aanrijroute was zo krap, daar zou de boorstelling niet eens door kunnen.’ Sowieso was de logistiek de grootste uitdaging, omdat er om het complex geen opslagruimte was voor bouwmaterialen. Die konden hooguit op het binnenplaatsje liggen. ‘Je

Dijkstra Draisma leverde het complex in maart van dit jaar op. De vijftien zorgvuldig geïsoleerde en luchtdicht afgedichte appartementen hebben elk kun eigen aardwarmte-installatie. In combinatie met een CO2gestuurd ventilatiesysteem levert die de huurders een 20 tot 30 procent lagere energierekening op. De Vries: ‘Op het bitumineus gedekte platte dak zouden op termijn nog heel goed zonnepanelen kunnen komen, dan worden het helemaal super zuinige woningen.’ Maar ook zonder die panelen waren de appartementen erg in trek. ‘Elkien had ze meteen allemaal verhuurd. En naar wij horen, zijn de bewoners erg tevreden.’

‘A

lternatieven aandragen om het goedkoper te bouwen’

- Harm-Jan de Vries

Appartementen J. Hoomanstraat, Ijlst

Opdrachtgever : Elkien, Heereveen

Bouwteamleden Architect : KAW architekten en adviseurs, Groningen Adviseur Brandwering

: Adviesbureau Munnik, Slochteren

Fotografie: Dijkstra Draisma

Afstemming

moest steeds zorgen dat je voldoende had om mee te werken, maar niet zoveel dat het in de weg lag. Dat gold ook voor de onderaannemers. Ze konden niet allemaal tegelijk komen, dat moest echt worden afgestemd.’

Constructeur : Jansen Wesselink, Drachten Aannemer : Bouwgroep Dijkstra Draisma, Bolsward

O&A’s en Leveranciers Prefab beton

: Smit Bedum Prefab Beton , Bedum

Levering en montage deuren : BPZ, Vries Levering en montage hang- en sluitwerk

: Raadsma, Dokkum

Tekst: Arjen Bakker

principe klaar, maar de bouwers mochten alternatieven aandragen om het goedkoper te bouwen, zodat ze die zeer scherpe prijs konden halen. Op die manier hebben wij de beste aanbieding kunnen doen.’ Dijkstra Draisma berekende onder meer dat het beter was om het casco in massief en licht beton op te trekken, in plaats van in kalkzandsteen. ‘Dat zou acht, negen weken gekost hebben, dit prefab beton stond in drie weken. Daarna kon het dak er al op.’

53

Woningbouw

Partnerschap voor woningconcept

rug-aan-rugwoning Naar welk type nieuwbouwwoningen is altijd wel vraag, zelfs in een moeilijke markt? ‘Efficiënte en betaalbare starterswoningen’, zegt Jetze Sipma, architect in Heerenveen. ‘Huizen dus waar mensen zo in kunnen, zonder direct te moeten investeren.’ Projectontwikkelaar Kroeze en Partners sloeg in 2009 de handen ineen met Sipma Architecten en aannemer Jorritsma Bouw. Het eerste resultaat van de samenwerking: 24 starterswoningen in het project Prelude in Sneek.

54

Projectontwikkelaar Reinder Kroeze had een paar schetsen gemaakt van kleine maar complete rug-aanrugwoningen zonder dat hij daarbij een specifieke locatie in het hoofd had. Architect Jetze Sipma: ’Hij vroeg ons om dat verder uit te werken. Het zou eerst veel inzet vragen zonder directe beloning, maar wij zagen dit concept zeker zitten.’ In 2010 kwam de toenmalige gemeente Sneek met een prijsvraag voor de invulling van de voormalige Koningin Emmaschool. Michael Kroeze, zoon van ontwikkelaar Reinder Kroeze: ‘We hadden de plannen uitgewerkt en ons concept van die rug-aanrugwoningen bleek precies te passen in het gevraagde.’

Lokaal ontwerpaccent De inzendtermijn voor de prijsvraag was heel krap. ‘Maar we hoefden gelukkig alleen de buitenkant aan te passen aan de specifieke stedenbouwkundige eisen’, licht Sipma toe. ‘De gemeente wilde bijvoorbeeld dat de vormkenmerken van de oude school terugkwamen. Dat hebben we bereikt door de huizen een plat dak te geven en het blok plaatselijk drie hoog te maken. En we hebben vierkante rasters in de voorgevels gemaakt, zoals de school die ook had. Ik heb zelfs wat geel-zwarte gevelplaten opgenomen, de kleuren uit het wapen van

Woningbouw

‘I

n voorgefabriceerde funderingen kunnen méér technische installaties’

- Cor Poelstra materialen. Maar er was ook een bewuste keuze gemaakt dat het complete woningen moesten zijn, inclusief keuken en badkamer. Huizen dus waar mensen zo in konden, zonder dat ze meteen weer hoeven te investeren. Nou ja, in een vloer en iets voor de wanden.’

Selectie uit zeven

‘B

ewust complete woningen’

- Michael Kroeze

Sneek. Zo gaven we een lokaal accent aan een standaard concept. Elders kunnen we deze woningen net zo goed met schuine daken maken, of bijvoorbeeld overal twee hoog.’

Complete woningen Kroeze somt vlot de eisen en wensen van de gemeente op, waarin zijn huizenconcept als gegoten paste. ‘Men wilde lage bouwkosten, lage energiekosten - een EPC van 0,5 -, flexibele gebruiksmogelijkheden, onderhoudsarme

De gemeente koos uit zeven inzendingen voor het plan van Kroeze, Sipma en Jorritsma. Daar heeft ze vast geen spijt van: in mei 2012 begon de verkoop van de 24 huizen en in oktober was 80 procent verkocht, voldoende om met bouwen te beginnen. In december ging de eerste paal de grond in, kort voor de bouwvak waren de huizen klaar. En ook allemaal verkocht. ‘In deze tijd is dat natuurlijk geweldig’, zegt Kroeze. ‘Maar ook wel verklaarbaar. Met een prijs vanaf 123.400 euro heb je een nieuw huis voor de prijs van bestaande bouw, dat ook nog eens vrijwel onderhoudsvrij is, lage energiekosten kent en een eigen parkeerplaats heeft.’

Prefab betonfundering met betoncasco ‘Voor een starter is dit ideaal’, zegt ook Cor Poelstra, die namens Jorritsma Bouw het project leidde. ‘Dit zijn echt heel fijne huizen geworden.’ Aan het bouwen heeft hij ook veel plezier beleefd. ‘Het ging aardig snel, terwijl we toch best wat stagnatie hebben gehad tijdens de strengste winterweken. Voor de bouwvak klaar was het doel, en dat is gelukt.’ Jorritsma begon met een prefab betonnen fundering, zette daarop een betonnen casco van Spaansen en kon na ongeveer drie weken beginnen met het ommetselen en betimmeren. Acht woningen zijn uitgevoerd met een studio en dakterras op de tweede etage. De studio is uitgevoerd in houtskeletbouw en is omkleed met onderhoudsvriendelijk plaatmateriaal. ‘We hadden maximaal vijf man van onszelf op de bouwplaats, maar in de drukste periodes liep het met alle onderaannemers wel op tot dertig man.’

55

Woningbouw

Tekst: Arjen Bakker

Fotografie: Jetze Sipma

De drie partners zijn uitermate tevreden over het project in Sneek. Toch hebben ze ook leerpunten opgedaan voor een volgende locatie waar ze het concept gaan uitrollen. Poelstra: ‘In de voorgefabriceerde funderingen kunnen bijvoorbeeld méér technische installaties worden opgenomen, zodat dat niet meer op de bouwplaats hoeft te worden uitgevoerd.’ Ook heeft Sipma inmiddels wat ideeën voor het mooier inpassen van de leidingenschacht naar de verdieping. ‘Al doende leert men: we kunnen dit concept steeds verder optimaliseren.’

56

‘U

24 starterswoningen ‘Prelude’, Sneek

nique selling point is de efficiënte indeling’

Opdrachtgever : Kroeze & Partners Projecten, Heerenveen

- Jetze Sipma, architect

Architect : Sipma Architecten, Heerenveen

Unique selling point Huizen dus waar mensen zó in konden, zonder dat ze meteen weer hoeven te investeren. Wat Sipma betreft is het unique selling point van dit type woningen de efficiënte indeling. ‘Je zit op 6,12 meter in het vierkant, bij de meeste huizen tweelaags. Toch zit alles erin: een mooie woonkamer met open keuken en boven twee best royale slaapkamers en een badkamer. Kwestie van slim plannen. We hebben bijvoorbeeld gekozen voor vloerverwarming beneden én boven. Nu kun je op de slaapkamers het bed tegen de muur zetten: scheelt zo twintig centimeter en dat is op deze oppervlakte een heel stuk.’

Bouwteamleden Constructeur : Jansen Wesselink, Drachten Aannemer : Jorritsma Bouw, Bolsward Installateur : Breman, Drachten

OA & Leveranciers Levering en montage hang & sluitwerk

: Raadsma, Dokkum



BPZ, Vries

Levering tegelwerk

: Julius van der Werf, Sneek

Levering houtmaterialen

: Jongeneel, Sneek

Levering Gevelstenen Den Daas : Bouwcenter Meijer, Foxhol

Woningbouw

Historisch

binnenstadsproject

als voorbeeld van sociale

projectontwikkeling

In de Sjaardemastaat in Franeker is op initiatief van Loft Ruimtelijke Ontwikkeling een herontwikkeling van de straat gerealiseerd. De bestaande historische gevels zijn zoveel mogelijk gespaard en in oorspronkelijke staat herbouwd. Het project van woningbouwcorporatie Accolade omvat zeventien zorgappartementen en twee commerciële ruimtes. Huurder is Stichting J.P. van den Bent, een organisatie voor ondersteuning bij (licht) verstandelijke of meervoudige beperking. Loft Ruimtelijke Ontwikkeling is projectontwikkelaar en procesmanager. Het bedrijf heeft de hele kant van de straat gekocht om te herontwikkelen. Wybe Jelsma: ‘Voor de crisis lagen de plannen al klaar voor een andere huurder. Maar deze kreeg het financieel niet rond. In het oorspronkelijke plan was de begane grond als kantoorruimte bestemd. De crisis gooide roet in het eten, waarna eind 2008 besloten werd het plan te verkopen aan Accolade en geheel in te vullen als woonfunctie.

Voorinvesteringen

‘W

publieke begane grond werd gekanteld naar een andere economie. Door de wijziging van het plan was er zelfs plaats voor een kleine binnentuin.’

Korrel panden is herkenbaar Jelsma gaat verder: ‘We hadden voorkeur voor Adema Architecten omdat ze veel weten van historische panden. Ook Bouwbedrijf Van Marrum werd door ons voorgedragen.

e zijn trots op wat we daar gemaakt hebben met z’n allen’

Adema: ‘Het hoofduitgangspunt In februari 2012 diende Stichting J.P. was om de hoek van de straat aan te helen en de gevel te behouden. Onze van den Bent zich aan als potentiële huurder. Wybe Jelsma: ‘Wij waren visie op binnenstedelijk bouwen is - Dirk van Marrum zeer blij met hen omdat we behoorlijk dat de binnenstad het hart van maatschappelijke en historische wat risico hadden genomen vanwege voorinvesteringen. De stichting accepteerde het plan zoals structuren is. De korrel van de panden en de personering het er stond. Het idee was geschikt voor zelfstandige van de straatwand moeten herkenbaar zijn. De hoogtebewoning en had minimaal zeventien appartementen breedteverhouding van de panden is dan passend in van zeventig vierkante meter en er was plaats voor een de binnenstedelijke context. We zijn als het ware in de lift. Silvester Adema van Adema Architecten vertelt: ‘De traditie van de stad gaan staan en hebben een ruimtelijk

‘W

e hebben een prachtig gebouw met een prachtige inhoud neergezet, dat uitnodigt tot een prachtig uitzicht’

- Wybe Jelsma

57

Woningbouw

- Silvester Adema plan om het kader heen getrokken. Het ontwerp van Adema Architecten bestaat uit drie verschillende gevels. Elk met een eigen karakter, passend binnen de architectuur van het oude Franeker.’ ‘Het is een fantastisch binnenstadproject’, vertelt Adema. ‘Uitdaging was om de belangen van de omgeving goed te dienen. Het volume van de panden is relatief groot in de omgeving en we moesten de afweging maken ‘mooi versus belangen’.’

Bouwplaatsinrichting ‘Binnenstedelijk bouwen vergt veel van de bouwplaatsinrichting’, vertelt Jelsma. Voor Dirk van Marrum van Bouwbedrijf Van Marrum was het logistiek een bijzonder proces: ‘De grootste uitdaging voor ons was namelijk dat er geen plaats voor opslag was. In overleg met de gemeente werd besloten dat de weg iets verlegd werd, en eenrichtingsverkeer werd, zodat de helft als bouwplaats gebruikt kon worden.’ Adema: ‘De gemeente heeft vrij snel meebewogen. De samenwerking met de gemeente Franeker was heel plezierig.’ In december werd de bouw nog stilgelegd vanwege problemen met de levering van een deel van de benodigde grond, maar Van Marum wist de planning ongewijzigd te laten en leverde de panden conform de afspraak op in het voorjaar van 2013.

Historische authentieke gevel Adema: ‘Doorslaggevend voor de gemeente was dat we de bestaande historische gevel wilden behouden. Dit geeft de stad een meerwaarde. Adema: ‘We hadden de gevel tot op de millimeter opgemeten om precies aan te sluiten bij de bestaande toestand. Om meer fullservice woningen in de bestaande beukbreedte te creëren, maakten we gebruik van een bajonetconstructie: de bouwmuur maakt een slinger waardoor we de slaapkamers kunnen laten afwisselen.’ Volgens Van Marrum is de nieuwbouw kwalitatief tien keer beter dan bestaand. ‘De gevel is weer in oorspronkelijke staat teruggebracht.’

Herontwikkeling pand Sjaardemastraat, Franeker

Opdrachtgever : Accolade, Heerenveen

Ontwikkelaar : Loft Ruimtelijke Ontwikkeling, Buitenpost Huurder : Stichting J.P. van den Bent, Franeker

Bouwteamleden Architect : Adema Architecten, Dokkum

Fotografie: Marit Anker

et is een fantastisch binnenstadsproject’

Aannemer : Bouwbedrijf van Marrum, Franeker

O&A’s en Leveranciers Grondwerk : M. Westra , Franeker Staalconstructie : Veenstra Constructie & Installatiebedrijf, Welsrijp Levering en montage deuren : BPZ, Vries Metsel- en voegwerk

: MH Metselbedrijf, Wijnjewoude

Levering en montage hang- en sluitwerk

: BPZ, Vries

Tekst: Petroeska Siccama

‘H

Bij de sloop van de oude panden zou een deel van de voorgevel gehandhaafd blijven. ‘Na de sloop zijn we gestart met de ontgraving,’ vertelt Mathijs Westra, directeur van grondverzetbedrijf Westra Franeker, ‘maar er bleek er zo weinig stabiliteit te zijn, dat de gevel alsnog gesloopt is.’ Omdat er in een bestaande stedelijke structuur wordt gewerkt met weinig ruimte, vraagt dat een goede aanpak en planning. Westra: ‘De beide uitvoerders hebben goed overlegd, de logistiek doorgenomen zodat alles zo praktisch mogelijk is uitgevoerd. De uitvoering vraagt om een goede samenwerking met bouwbedrijf Van Marrum en om vertrouwen in elkaars kennis.’ Na de bouwkundige oplevering heeft het bedrijf met behulp van een telescoopkraan nog de tuininrichting achter de gebouwen uitgevoerd.

Prachtig resultaat We zijn trots op wat we daar gemaakt hebben met z’n allen!’ gaat Van Marrum verder. Tijdens het open huis op de Dag van de Bouw hebben veel bezoekers met open mond door het complex gelopen. Het is perfect geworden en we zijn er heel content mee. De samenwerking was goed en er viel nooit een woord teveel.’ Jelsma: ‘Het was echt teamwork. We hadden hetzelfde doel voor ogen en respecteerden elkaar in onze rol. De juiste selectie van partijen op voorhand scheelde een stuk. Er was wederzijds vertrouwen en het complex is met liefde gebouwd. Bouwen moet je met z’n allen doen. We hebben een prachtig gebouw met een prachtige inhoud neergezet, dat uitnodigt tot een prachtig uitzicht.’

59

Woningbouw

Een compleet product

voor de corporatie

Nadat woningstichting Accolade enkele jaren geleden al 29 huurwoningen afnam van BAM Woningbouw en AM Projectontwikkeling, kon ze kort voor de zomer opnieuw veertien sleutels in ontvangst nemen voor huizen in het plan In de Luwte II in Drachten, uitgevoerd als ‘design and build’. Zeker 300 belangstellenden toonden belangstelling voor de zeer ruim uitgevoerde huurwoningen.

60

Het plan In de Luwte II is met 130 woningen één van de zes ‘wooneilanden’ van het Drachtstervaartproject, waarbij in totaal zo’n negenhonderd huizen verrijzen. ‘AM is eigenaar van de bouw- en woonrijpe kavels op In de Luwte II’, legt Thijs van Bree van projectontwikkelaar AM uit. ‘In samenwerking met de Windgroep en de gemeente Smallingerland maken we de stedenbouwkundige plannen voor de verschillende deelplannen. Wind zorgt vervolgens voor de oplevering van de kavels en de aanleg van het openbare gebied. AM is verantwoordelijk voor de opstalontwikkeling. Die constructie is al in 2001 aangegaan door de rechtsvoorganger van AM, HBG. In veel gevallen verkopen we de huizen particulier, maar in dit geval aan de woningcorporatie. In de eerste fase heeft Accolade 29 huurwoningen gekocht, die twee jaar geleden zijn gebouwd. Toen we weer een nieuw stuk gingen ontwikkelen, hebben we de corporatie gevraagd of ze weer belangstelling had.’

Gewilde woningen Voor huurwoningen in de sociale sector zijn de veertien rijwoningen van het type Ajke, die eind juli zijn opgeleverd, behoorlijk groot. Van Bree: ‘De woningen zijn 5,7 meter breed en 9,4 meter diep. Op de verdieping bevinden zich drie volwaardige slaapkamers, en daarboven is nog een ruime zolder. Tel daarbij een ruime tuin, een ligging aan het water en een huurprijs van zo’n zeshonderd euro. Dan kun je

Woningbouw

wel nagaan hoe gewild die huizen zijn. Voor de veertien woningen had Accolade wel driehonderd aanmeldingen.’

Aangeven voorkeuren Het thema in het hele Drachtstervaartplan is ‘Scandinavië’. Leijh, Kappelhoff, Seckel, Van den Dobbelsteen Architecten en Oving Architecten werkten dat voor de Ajke-woningen uit door gebruik te maken van grote dakoverstekken, verschillende soorten baksteen en hout, dat in verschillende kleuren is geschilderd. ‘Rood, geel, blauw, grijs: het is samen een heel vrolijk gezicht’, vindt projectleider Frits Heidinga van BAM Woningbouw. De bouw was voor hem gesneden koek: BAM bouwt volop van dergelijke woningen in het gebied, vooral voor particulieren. ‘Kopers kunnen wat voorkeuren aangeven voor bijvoorbeeld wat extra lengte, vloerverwarming, dat soort dingen.’ Van Bree: ‘Ook de huurders mogen tot op zekere hoogte hun voorkeuren aangeven, maar dan spreken we over een keuze uit drie, vier soorten keukens, of het tegelwerk in de badkamer.’

‘W

e hebben Accolade een volledig product geleverd waar ze zelf geen omkijken naar had, design and build in optima forma’

- Thijs van Bree

61

Woningbouw

Bijzondere manier van verkoop De huizen zijn traditioneel gebouwd in kalkzandsteen, met kanaalplaatvloeren, een prefab houten kap en aan de buitenkant gewoon metselwerk. ‘Qua bouw zijn er niet veel bijzonderheden te melden’, vindt Heidinga. Het is meer de manier van verkopen die bijzonder is’, zegt Van Bree. ‘We hebben aan Accolade een volledig product geleverd waar ze zelf geen omkijken naar had, design and build in optima forma. We hebben uiteraard vooraf uitgebreid met Accolade gesproken over wat de wensen waren, maar voor de rest hebben we al het werk uit handen genomen.’ De corporatie stelde een externe opzichter aan voor tijdens de bouw - Fooq - en hoefde zodoende zelf bij wijze van spreken alleen de sleutels in ontvangst te nemen. ‘Het is een constructie die alle partijen uitstekend is bevallen.’

- Fred Heidinga

Woningbouw ’t Westhof, De Luwte II, Drachten

Opdrachtgever : Accolade, Heereveen Ontwikkelaar :

AM, Utrecht

Bouwteamleden Architect : Leijh en Kappelhof Architecten, Hengelo/ Amsterdam

Fotografie: Leijh en Kappelhof

ood, geel, blauw, grijs: het is samen een heel vrolijk gezicht’

Aannemer : BAM Woningbouw Noord, Drachten

O&A’s en Leveranciers Prefab dakelementen

:

Manina Meppel, Meppel

Buitenkozijnen : Timmerfabriek Timboco Kozijntechniek, Drachten Stucadoorswerk : Afbouw Echten, Fluitenberg

Tekst: Arjen Bakker

‘R

‘Op zich zou Accolade nog wel meer huizen willen. En wij hebben ook nog wel een paar mooie locaties voor ze op het oog. Maar dan zal eerst de economie weer wat moeten aantrekken. Voorlopig gebeurt er weinig in corporatieland.’ De ontwikkeling van het Drachtstervaartplan is sowieso een zaak van lange adem, erkent Van Bree. ‘In het volgende plandeel, meer richting het centrum van Drachten, hebben we weer veel verschillende woningtypes in de planning. Die zijn op zich heel gewild, dat weten we zeker, maar mensen moeten wel eerst hun oude huis kwijt hè? Iedereen wacht momenteel op elkaar. Maar we hebben er alle vertrouwen in dat het project uiteindelijk helemaal ingevuld wordt.’

63

Woningbouw

‘DemandFlow afzuigsysteem’ verhoogt comfort in huurwoning In het dorp Emmer-Compascuum zijn in opdracht van Lefier Zuidoost Drenthe 55 woningen uit 1955 gesloopt om plaats te maken voor 50 nieuwe grondgebonden woningen aan De Spil. De woningen bieden veel comfort voor weinig geld. Aalbers Installatietechniek plaatste een bijzonder afzuigsysteem, dat naar behoefte de CO2 meet en afzuigt: het ‘DemandFlow systeem’. Aannemersbedrijf Bruining uit Stadskanaal realiseerde de uitvoering. De overgang van oud naar nieuw moest in de wijk minder duidelijk worden benadrukt‘, vertelt Henk Elting van woningbouwcorporatie Lefier. ‘De wijk in Emmer-Compascuum verandert sterk. Er is een multifunctioneel centrum gekomen met appartementen en er komt hoogstwaarschijnlijk nog een brede school. In de omgeving staan grote gebouwen met platte daken. Dat was de reden voor welstand om te beslissen dat de nieuwbouwwoningen voorzien moesten worden van platte daken, ook al waren de daken van de gesloopte woningen hellend.’

Leefbaarheid vergroten Om de veiligheid, en daarmee de leefbaarheid te bevorderen werd de situering van de woningen omgedraaid. Elting: ‘De voordeur is nu straatgericht. Er is meer zichtcontact tussen de huizen onderling en dit komt de omgeving ten goede. Door de mooie kleurstelling van het metselwerk hebben de woningen een andere uitstraling gekregen. De woningen - 18 levensloopbestendige en 32 eengezinswoningen - hebben dezelfde typologie, alleen de indeling is iets verschillend. Het is een aanwinst voor het dorp, Emmer-Compascuum mag trots zijn op dit soort woningen.’

‘H

et is een uitstekend verlopen bouwproces’

- Jos Bruining

64

Woningbouw

Standaard procedures Elting gaat verder: ‘Vanuit de woningbouwcorporatie is het een vaststaand verhaal. De procedures zijn gestandaardiseerd qua vierkante meters en materialisering. Er is een rekenmodule en de woningen mogen een bepaalde hoeveelheid geld kosten. De woningen waren op één na al verhuurd, zodat er een flinke tijdsdruk zat op het project. De vervelende winter zorgde dertien weken lang voor een verstoord bouwproces.’

Korte bouwtijd ‘Om dit probleem op te lossen werd er op meerdere plekken tegelijk gebouwd en werden zo snel mogelijk de ruwbouwcasco’s opgetrokken, waarna ze waterdicht waren en de buitenschillen eromheen gemetseld werden, legt Elting uit. ‘Deze korte bouwperiode was een behoorlijke prestatie. De samenwerking was goed, prettig en constructief. We hebben open alles met elkaar besproken.’ Herman Aalbers van Aalbers Installatietechniek: ‘Door de slechte winter hebben we wel extra personeel moeten inzetten om de strakke datum voor oplevering te halen.’ Jos Bruining van Aannemersbedrijf Bruining is blij

met het project. ‘Het was superleuk met een mooie omvang. Een goede opsteker in deze tijd. De woningen zijn bestekmatig precies gebouwd volgens tekening.’

Proces eenvoudig gehouden Bruining: ‘Alle woningen voldoen qua Rc-waarde aan het bouwbesluit. Er is gebruik gemaakt van gemodificeerd Accoyahout. Het was een soepel proces dat bewust eenvoudig gehouden is. De bouwstroom was goed en we hadden het logistieke verhaal op orde. De kosten hebben we goed beheerst en het nadeel van het winterweer konden we ondervangen. Het is een uitstekend verlopen bouwproces.’

‘E

mmerCompascuum mag trots zijn op dit soort woningen’ - Henk Elting

DemandFlow systeem Herman Aalbers van Aalbers Installatietechniek: ‘De woningen bieden veel comfort voor weinig geld. Er is een bijzonder afzuigsysteem geïnstalleerd, dat naar behoefte de CO2 meet: het ‘DemandFlow systeem’. Hoe meer CO2 in een vertrek aanwezig is, hoe meer het afzuigt. Het is een energiebesparende oplossing. Het was een intensief voortraject waarin wij ondersteund werden door de fabrikant van het systeem: Rensa Groningen.

65

Woningbouw

In de woningen is verder een douche WTW aangebracht. Deze warmtewisselaar verwarmt het koude water voor met het afvalwater uit het doucheputje. Ook is er lage-temperatuurverwarming in de huizen aanwezig. ’

Coördinatieverplichting aannemer Aalbers gaat verder: ‘Wij waren erg blij met het werk in onderaanneming. De aannemer had een coördinatieverplichting en was verantwoordelijk voor het in goede banen leiden van alle participanten. De aannemer bepaalde wat er ging gebeuren en de sfeer was beter qua samenwerking. Niet iedereen ging op zijn eigen strepen staan en de planning en communicatie liepen op rolletjes. We hadden geen contract getekend; alles verliep in goed vertrouwen.’

Sociale woningbouw achter De Spoel, Emmercompascuum

Opdrachtgever : Lefier Zuidoost Drenthe, Emmen

Bouwteamleden Architect : Bert van der Ploeg architectuur,

stedenbouw, advies, Goutum

Fotografie: Henri Hendriks

- Herman Aalbers

Het project werd gestart in september 2012. De levensloopbestendige woningen zijn geschikt voor één- en tweepersoonshuishoudens in alle leeftijden. Deze woningen hebben twee slaapkamers, waarvan één slaapkamer en de doucheruimte op de begane grond. De eengezinswoningen hebben drie slaapkamers. Alle woningen hebben een tuin en er is genoeg openbare parkeerruimte. Het project werd medio mei opgeleverd. Inmiddels zijn bijna alle 50 woningen verhuurd.

Aannemer : Aannemersbedrijf Bruining, Stadskanaal Adviseur Brandwering

: Adviesbureau Munnik, Slochteren

E&W Installatie

: Aalbers installatietechniek, Nieuw-Buinen

O&A’s en Leveranciers Levering bouwmaterialen

: Euregio Steencentrale Hengelo, Hengelo

Buitenkozijnen : Timmerfabriek Timboco Kozijntechniek, Drachten Levering Hang- en sluitwerk

: Veldmans technische handelsonderneming, Tynaarlo

Bouwmaterialen : Sijperda Verhuur, Sneek Uitbloeiingsarme doorstrijkmortel : Remix Droge Mortel, Borger

Tekst: Petroeska Siccama

‘V

eel comfort met lage investering’

67

web . print . marketing www.idee-fix.nl

Bedrijfsruimte

Het wij-gevoel van Lean

optimaliseert de winst

Lean bouwen, BIM en SIM waren leidend bij het ontwerp en de uitvoering van de nieuwbouw van het NKL-gebouw in Emmen. Het Japanse Menicon en zijn partner NKL Contactlezen realiseerden een kantoorpand annex productiehal waarin de volledige productie, R&D, verkoop en distributie voor de Europese markt zijn samengebracht. Het nieuwe Menicon in Emmen is 4675 m2 groot en ligt op een totaal grondoppervlak van 13.000 m2. Het gebouw is bewust vooraan op het perceel geplaatst om straks aan de achterkant verdere uitbreiding te kunnen plegen. De locatie biedt werk aan 125 mensen en bestaat, naast de productie en logistiek, uit de afdelingen R&D, marketing en management. Vanuit Emmen wordt de totale Europese markt bediend. Anatole Diep, CEO van Menicon Holdings zegt over de locatie: ‘Het ontwerp van dit gebouw reflecteert het feit dat het bij ons allemaal draait om visie. In het gebouw is bijzonder veel glas toegepast, waardoor bezoekers kunnen zien hoe onze lenzen worden gemaakt.’ Behalve dat in Emmen lenzen worden geproduceerd, werken er ook onderzoekers aan innovatieve lensontwerpen, efficiënte productieprocessen en de volgende generatie Easyfit software als ondersteuning voor contactlensspecialisten over de hele wereld.’

Lean Bouwen

‘I

n een ultra kort tijdbestek een prachtige prestatie geleverd’

- Ugur Akdemir

Het gebouw werd ontworpen door Koert Helmes van architectenbureau Beltman, met technisch advies van Sweegers en de Bruijn en Bartels. Het projectmanagement was in handen van Nieuwenhuijse Arends Bouw en Risicomanagement. De bouw werd uitgevoerd door Aannemersbedrijf W.J. Haafkes en Zonen, waarbij de elektrische en mechanische infrastructuur werd geleverd door Klein Poelhuis. Architect Koert Helmes: ‘Centraal stond het Lean bouwen. De partijen zijn niet

‘D

e samenwerking tussen partijen wordt door Lean alleen maar versterkt’ - Marinus de Vries

alleen geselecteerd op prijs, maar dienden een duidelijke meerwaarde toe te voegen in ontwerp en uitvoering. Ook het logistieke proces werd volledig Lean uitgevoerd.’ Ugur Akdemir van hoofdaannemer Aannemersbedrijf W.J. Haafkes en Zonen zegt daarover: ‘Het is moeilijk aan te geven hoeveel tijd precies is gewonnen door deze aanpak. Mede omdat we werden geconfronteerd met een lange winterperiode van ruim 8 weken waarin we stil hebben gelegen. Desondanks hebben wij in een ultra kort tijdbestek van ongeveer 8 à 9 maanden een prachtige prestatie geleverd, waar we met zijn allen tevreden op kunnen terugkijken.’

BIM Voordeel van BIM is dat alle partijen werken vanuit een tekenmodel en iedereen altijd de beschikking heeft over het actuele ontwerp. De faalkosten worden gereduceerd en het proces van uitvoering wordt geoptimaliseerd. Dat betekent ook dat de hoofdaannemer niet alleen werd geselecteerd op de beste prijs, maar ook diende te voldoen aan het werken met Lean, BIM en SIM. ‘Voor Haafkes was dat absoluut geen probleem. Wij zijn al veelvuldig bij Lean-projecten betrokken en werken vaak

69

Bedrijfsruimte

‘D

e partijen zijn niet alleen geselecteerd op prijs, maar dienden een duidelijke meerwaarde toe te voegen in ontwerp en uitvoering’ - Koert Helmes

Installatietechniek Marinus de Vries, projectteamleider bij Installatiebedrijf Klein Poelhuis uit Emmeloord, die in dit project samen met bouwer Haafkens een consortium vormde, zegt over de uitvoering: ‘De Lean-benadering biedt veel voordelen. De samenwerking tussen partijen wordt door Lean alleen maar versterkt en door het wij-gevoel ga je juist winst maken. De Lean-gedachte en het werken in BIM spreken ons zeer aan en bieden de mogelijkheid om de faalkosten in de bouw te beheersen en te komen tot winstoptimalisatie voor alle partijen. Hoewel de optimalisatie nog beter uitpakt wanneer wij als installatiebedrijf en als bouwkundig aannemer al in de ontwerpfase met de opdrachtgever, adviseur en architect aan tafel zitten. Dat levert als voordeel dat we tijdens de uitvoering veel minder hoeven te corrigeren en aan te passen. Technisch zat de uitdaging er voor ons in om de enorme hoeveelheid techniek die in dit gebouw zit, weg te werken boven de systeemplafonds. Een tweede uitdaging vormde de stofvrije en de optimaal hygiënische cleanrooms. Lucht- en stofvrije ruimten waar we tijdens de eindmeting met witte hygiënische pakken en monddoekjes rondliepen. Ik heb nooit geweten dat de productie van harde ooglenzen zo complex is. Dat heb ik nu voor het eerst ervaren´, besluit Marinus de Vries.

Tekst: Bert Heijnen

Fotografie: Henri Hendriks

met BIM’, aldus Ugur Akdemir. ‘Een voordeel is o.a. dat de vliesgevels en kozijnen snel en passend gemodelleerd werden door de eigen engineers van de gevelproducent. Met oog voor detail zijn de strakke gevelelementen en het aansluitende zetwerk in één keer compleet uitgewerkt voor productie en montage.’ Naast de korte bouwtijd zat voor de aannemer de uitdaging in het bouwtechnisch op elkaar aansluiten van de diverse materialen. De gevel is niet volledig gemetseld, maar bestaat ook uit staal, beton, prefab beton en gevelbeplating/ vliesgevels.

70

Twee bouwlagen Het volledige gebouw van kantoor en productiehallen bestaat uit twee bouwlagen. Belangrijk onderdeel binnen de productie vormen de twee cleanrooms, waar de lenzen worden gemaakt. Die cleanrooms dienen optimaal hygiënisch, luchtdicht en stofvrij te zijn. Akdemir: ‘Ook de productiehal is hoogwaardig afgewerkt met systeemwanden, systeemplafonds en afgewerkte vloeren. Verder is bijzonder veel aandacht besteed aan een hoogwaardige gebouwisolatie, om daarmee een optimaal rendement te halen uit de gebouwinstallaties.’ Akdemir voegt er aan toe: ‘Samen met alle bij het project betrokken partijen kunnen we alleen maar tevreden terugkijken en hebben we een fraai staaltje werk geleverd in een extreem kort tijdbestek.’

Kantoor NKL Contactlenzen/Menicon ,Emmen

Opdrachtgever : Menicon Holdings, Emmen

Bouwteamleden Architect

: Beltman Architecten, Enschede

Aannemer

: Haafkens Bouwbedrijf, Goor

E & W Installaties

: Klein Poelhuis installatietechniek, Emmeloord

O&A’s en leveranciers Houtskeletwanden : Eemshout prefab, Eemshaven

Woonwinkel complex

Stedelijke allure

voor de wijk

Paddepoel

in Groningen

De eerste fase van project Trefkoel in het centrum van Paddepoel, een vernieuwingswijk uit de jaren ’50 van de stad Groningen, staat. Er worden 73 sociale huurappartementen gerealiseerd, waarvan 44 woningen voor de Stichting NOVO, voor wonen en werken voor mensen met een verstandelijke beperking. Door het eenvoudige en slimme ontwerp van KENK architecten uit Amsterdam slaagden bouwbedrijf Trebbe Oost & Noord B.V. en woningcorporatie Nijestee als bouwteampartners en mede-ontwikkelaars erin om met karakteristieke ornamenten in de prefab betonplaten en balkonhekken een uniek gevelbeeld te scheppen om zo een binding met de plek te creëren.

De naamgever van het project, ´De Trefkoel´, was het wijkcentrum dat gedurende dertig jaar op de plek van de nieuwbouw heeft gestaan en in 2011 werd gesloopt. Het project bestaat uit een U-vormig blok, met een hoge formele gevelwand met een duidelijke plint en een karakteristieke setback op de bovenste twee lagen aan de Zonnelaan en twee aftrappende zijarmen richting de lagere bebouwing aan de Antaresstraat. Het programma bestaat uit een stapeling van verschillende woningtypes bovenop een half verdiepte garage. Het dek van de parkeergarage wordt gebruikt als een collectieve daktuin voor de toekomstige bewoners. Het verder ingetogen project krijgt een bijzonder karakter door de toepassing van speciaal voor het project door de Groningse ontwerper/kunstenaar Jack Brandsma ontworpen ornamenten.

Sociale vernieuwingswijk Paddepoel hoort bij de vijftien wijken waarover de corporaties en de gemeente afspraken hebben gemaakt in het Nieuw Lokaal Akkoord 2.0. Het nu gerealiseerde complex is onderdeel van een invulling op de locatie van de voormalige Trefkoel. De tweede fase, een appartementencomplex, waaronder een woontoren van 23 lagen, is door de veranderde woningmarkt in herontwikkeling. Bert Horst van woningcorporatie Nijestee: ‘Uitgangspunt voor het ontwerp was de wens van de gemeente dat het centrum van de wijk rondom het winkelcentrum Paddepoel een meer stedelijke allure krijgt. Door een ‘landmark’ te maken, een flat van zo’n 75 meter hoog, is vanuit alle delen van de stad duidelijk te zien waar het centrum van Paddepoel zich bevindt. Hiervoor werd een heel nieuw bestemmingsplan geschreven.´

71

Woonwinkel complex Ontstaan van Programma van Eisen ‘Het deel dat nu opgeleverd wordt, is gedeeltelijk voor Stichting NOVO’, vertelt wijkontwikkelaar Horst. ‘De huidige locatie van de stichting voldoet niet meer aan de kwaliteitseisen van deze tijd. NOVO beschikte over een galerie en een Konditorei in het centrum van Groningen. De huur werd te hoog en de vraag was hoe ze dit soort gelegenheden in stand konden houden voor minder geld. Ze wilden daarbij de bestaande mix van wonen en werken graag behouden.’ Horst vervolgt: ‘Het mooie aan dit soort samenwerkingsvormen is dat steeds meer functies een plaats kregen, waardoor het Programma van Eisen langzamerhand ontstond.’ Zo ontstond ook het idee van een grand café. De bewoners van NOVO kunnen hier aan het werk, hun kunstwerken kunnen er worden geëxposeerd en mensen uit de wijk kunnen een kopje koffie drinken en een taartje eten in de Konditorei. Kortom, fijn voor de bewoners van NOVO en fijn voor de mensen uit de wijk!´ Alex Scholten van Trebbe: ‘Wij werden door Nijestee uitgenodigd als bouwteampartner en ontwikkelaar. Wij waren door onze kennis in staat mee te denken over het gevraagde programma en de inpassing daarvan op deze locatie. Daarnaast hebben we een exploitatieopzet gemaakt. In een vroegtijdig stadium was er zo een duidelijk beeld van de kosten en baten van de gehele ontwikkeling en kon daarop worden gestuurd. ’

‘M

et elkaar vertrouwen, heldere afspraken en elkaar wat gunnen, kom je voor een ieder tot een goed eindresultaat’ - Bert Horst

72

‘V

arianten doorrekenen levert absoluut een bijdrage aan een optimaal resultaat’ - Harrie Munnik

Kosten in kaart brengen en bewaken Horst: ‘We hebben een onafhankelijke partij als kostendeskundige aangetrokken om het plan te toetsen aan de marktomstandigheden. Beide partijen committeerden zich en gaven aan het risico te willen dragen. Dit gaf een heel andere aanbestedingsvorm, waar stapje voor stapje meters konden worden gemaakt en geen tijd werd verloren aan gedoe.’ Scholten: ‘Trebbe had in een vorig project dat we samen met Nijestee hebben gerealiseerd, het Dinkelpark, al laten zien goed in staat te zijn kosten te bewaken en mede risico’s te willen dragen.’ Harrie Munnik van Adviesbureau Munnik werd door Nijestee aangetrokken om te adviseren over brandveiligheid en natuurlijke ventilatie in de parkeergarage. Munnik: ‘Bij het vastgestelde gevelbeeld hebben we onder andere door een goede doorrekening van de verschillende varianten van de plattegronden een aanzienlijke besparing behaald door minimalisatie van brandwerend glas en het niet hoeven aanbrengen van mechanische ventilatie. We hebben alles getoetst aan de wetgeving en innovaties. Varianten doorrekenen levert absoluut een bijdrage aan een optimaal resultaat.’

Woonwinkel complex

Horst: ‘In tegenstelling tot wat menigeen denkt, betekent Paddepoel niet een ‘plas water waar padden leven’ maar een hoger stuk in een leeg en woest gebied, waar de heer Padde woonde. Om het gebouw iets karakteristieks mee te geven werd door kunstenaar en industrieel vormgever Jack Brandsma samen met de stadsarcheoloog onderzoek gedaan naar markante dingen uit het verleden. Een opgegraven sleutel van een voormalig klooster in het nabijgelegen Dorkwerd werd verwerkt in het ontwerp om zo te verwijzen naar het gebied en de geschiedenis.’ Scholten legt uit: ‘De ornamenten komen terug in de prefab betonplaten en balkonhekken in verschillende maten en afmetingen. We hebben mallen gemaakt om met weinig middelen een heel mooi resultaat te bereiken.’

‘Met elkaar vertrouwen, heldere afspraken en elkaar wat gunnen, kom je voor een ieder tot een goed eindresultaat’, vertelt Bert Horst. ‘Het ontwikkeltraject en de bouw verliepen vlekkeloos. Ook de samenwerking met de gemeente Groningen was heel plezierig. Traditie is dat we samen optrekken en onze ideeën meteen afstemmen met de gemeente.’ Ook Munnik geeft aan dat je elkaar kent door langlopende relaties, zodat je vlot op elkaar kunt afstemmen. ‘Gebruik maken van elkaars kracht was de sleutel voor succes’, geeft Alex Scholten aan. ‘We zijn blij met de kans die we als ontwikkelende bouwer hebben gekregen.’ Op 7 maart 2012 werd de eerste paal voor het project geboord. In het najaar betrekken de huurders de 73 appartementen.

Appartementen locatie vm. Trefkoel, Groningen

Opdrachtgever : Nijestee, Groningen

Projectontwikkleaar : Trebbe Oost & Noord, Zwolle Huurder/gebruiker : Nijestee, Groningen en NOVO Groningen

Bouwteamleden Architect : KENK architecten, Amsterdam Adviseur brand en regelgeving

: Adviesbureau Munnik, Slochteren

Constructeur : Ingenieursbureau Wassenaar, Haren Aannemer : Trebbe Oost & Noord, Zwolle

Fotografie: Kenk Architecten

Sleutels verwerkt als ornamenten

Uitbloeiingsarme doorstrijkmortel

: Remix, Borger

Metselaar/lijmen : Mulderij, Hoogeveen Bouwmaterialen : Sijperda verhuur, Sneek Levering en montage deuren

‘G

ebruik maken van elkaars kracht was de sleutel voor succes’

- Alex Scholten

: BPZ, Vries

Levering en montage hang- en sluitwerk : BPZ, Vries Levering kalkzandsteen

: Euregio Steencentrale, Hengelo

Tekst: Petroeska Siccama

O&A’s en leveranciers

73

MFA

Maatwerk engineert toegangscontrole en beveiliging van MFA Het Hunzehuys Het nieuwe MFA Borger op de nieuwe ‘groene’ Brink geeft onderdak aan veel verschillende functies. In het gebouw komen twee scholen, een peuterspeelzaal en een aantal wijkvoorzieningen zoals een bibliotheek, een dorpshuis, Stichting Try-out, gemeentelijk opvangpunt ‘Steunstee’ en een jeugdsoos. Voor het projectteam was het een uitdaging om al deze verschillende functies te koppelen en tegelijkertijd te scheiden, zodat de gebruikers niet in elkaars vaarwater zitten. Opdrachtgevers waren woningcorporatie Lefier Zuidoost Drenthe en gemeente Borger-Odoorn. Het ontwerp was van architectenbureau De Zwarte Hond en WBC Bouwgroep realiseerde de bouw. De beveiliging en E-installatie werd door Dijk & Wijk verzorgd en de W-installatie door Pranger-Rosier.

‘H

et is een prachtig gebouw waarin bewust wordt omgegaan met energie’

- Johan Ekamper

74

‘Door de gedegen voorbereiding verliep het bouwproces heel soepel’, vertelt René ten Vregelaar van WBC Bouwgroep. ‘Het was een traditioneel bouwproces, waarvoor alle gegevens werden aangeleverd. We hebben deze opdracht na voorselectie uit aanbesteding verworven. WBC Bouwgroep heeft veel ervaring met het bouwen van multifunctionele centra en (brede) scholen.’ De samenwerking met de verschillende partijen was prettig, alles verliep in goede harmonie. Johan Ekamper van Dijk & Wijk Installatiegroep beaamt dit: ‘We waren blij met de samenwerking en de

informatievoorziening was goed.’ Jan Boon van Pranger-Rosier Installaties noemt een voorbeeld: ‘Vanwege de kolommen met versterkte stroken onder het plafond was het voor ons passen en meten om de techniek in de beschikbare ruimte te krijgen, maar het is gelukt. We hadden begrip voor elkaars situatie.’ Ekamper vult aan: ‘Als installateur hadden wij de mogelijkheid om alternatieven aan te dragen. Hierdoor hebben wij het armaturenplan betaalbaarder kunnen uitvoeren. De opdrachtgever was hier zeer blij mee.’

‘Door en door MDF’ Het ontwerp bestaat uit een betonskelet van betonkolommen en breedplaatvloeren met betonwanden, er is geen sprake van metselwerk. De buitenschil wordt opgetrokken uit een prefab borstwering met aluminium kozijnen en gevelstukwerk. Ten Vregelaar: ‘Het was een uitdaging om het stucwerk van de grote witte dakranden netjes

MFA De basis voor een prettige werkomgeving

‘D

oor de gedegen voorbereiding verliep het bouwproces heel soepel’ - René ten Vregelaar

af te werken. Dit vergde vakmanschap; omdat wij het belangrijk vinden dat een gebouw tot in de kleinste details goed is afgewerkt, hebben wij hier veel aandacht aan besteed. Vermeldenswaardig is dat interieurbouwer Promades uit Winterswijk gebruikt maakte van ‘door en door gekleurd MDF’. Dit kwalitatief hoogwaardige materiaal is niet veel duurder dan normaal MDF en minder kwetsbaar. Ideaal in een gebouw met veel kinderen. Omdat in de multifunctionele accommodatie ook een drumlokaal en een jeugdsoos

worden gehuisvest, was er veel aandacht voor geluidsisolatie. Door het toepassen van een ‘doos-in-doos’ constructie kan de jeugd zich naar hartenlust uitleven zonder de andere gebruikers tot last te zijn.

Gebouwbeheersysteem De W-installatie is gekoppeld aan het gebouwbeheersysteem. Dit heeft als voordeel dat met één touchscreen alles centraal door de beheerder te bedienen en bij te regelen is. Alles is tot op het kleinste detail geëngineerd.

Een groot deel van het vaste interieurwerk werd geleverd door Promades Advies & Interieurprojecten. Promades is gespecialiseerd in het adviseren, begeleiden en realiseren van interieurprojecten voor bedrijven, zorg- en onderwijsinstellingen. Hun grootste voordeel is dat er één aanspreekpunt is met persoonlijk contact en korte lijnen. Door vakkennis, ervaring, inzicht, enthousiasme en flexibiliteit is Promades de perfecte partner voor ieder interieurproject in zowel binnen- als buitenland. Indien gewenst verzorgen zij de totaalinrichting van ontwerp tot oplevering. Op die manier wordt er veel zorg uit handen genomen van de opdrachtgever. Door deze samenwerking kunnen zij projecten turn-key opleveren. Bij onderwijsinstellingen zit men niet alleen met de opdrachtgever, maar ook met de gebruiker aan tafel. Men moet rekening houden met de specifieke wensen en eisen van de gebruiker. Op deze manier wordt het eindresultaat een mix van kwaliteit, duurzaamheid en functionaliteit. Een inspirerend interieur is immers de basis voor een prettige werkomgeving. Ook bij MFA Borger verliep de samenwerking met de opdrachtgever, aannemer, projectleiders, uitvoerders en overige partijen erg prettig. De samenwerking heeft gedurende het hele traject goed verlopen.

75

MFA

Boon: ‘De verschillende gebruikerswensen hebben we, door goede samenwerking met de ploeg, allemaal kunnen honoreren. We hebben het ontwerp volgens bestek van Deerns bijgeschaafd en gefaseerd.’ Ekamper: ‘Er is een draadloos toegangscontrolesysteem dat werkt met pasjes, die we ‘druppeltjes’ noemen. Iedereen heeft een eigen pasje en kan alleen in de ruimtes komen die voor hem of haar toegankelijk zijn. De kinderopvang heeft een intercomsysteem aan de wand, zodat ze niet naar de deur hoeven om mensen binnen te laten en de kinderen dus niet alleen hoeven te laten.’

‘D

e verschillende gebruikerswensen hebben we, door goede samenwerking met de ploeg, allemaal kunnen honoreren’

’Veegfunctie’ wandcontactdozen

Het officiële startschot van de bouw verschoof van 17 mei naar 12 juli 2012 en werd gegeven door wethouder Jacob Bruintjes en Johan Baltes, directeur van woningbouwcorporatie Lefier Zuidoost Drenthe. Deze vertraging werd veroorzaakt door het faillissement van Noppert, de aannemer die in eerste instantie het werk uit zou voeren. Ondanks de verlate start is het toch gelukt het project tijdig op te leveren. Het bouwbord met daarop de nieuwe naam van het toekomstige MFA, Het Hunzehuys, werd bij de start van de bouw onthuld. De naam verwijst naar de legende rond de verdwenen stad Hunsow en het riviertje de Hunze. De oplevering is september.

- Jan Boon

Bouwdirectie : BCN-Drachten, Drachten

Bouwteamleden Architect : DeZwarte Hond, Groningen Adviseur Installaties

: Deerns Raadgevende Ingenieurs, Groningen

Akoestiek, Bouwfysica en brandveiligheid

Fotografie: Zwarte Hond

MFA Het Hunzehuys, Borger

Opdrachtgever : Lefier Zuidoost Drenthe, Emmen

: WNP Raadgevende Ingenieurs, Groningen

Aannemer : WBC Bouwgroep, Winterswijk W-installaties : Pranger-Rosier Installatie, Dokkum E-installaties : Dijk & Wijk installatiegroep, Veendam

O&A’s en Leveranciers Trappen en balustraden

: Krepla Trappen, Ommen

Systeemwanden & Plafonds

: Donec Afbouw, Deventer

Binneninrichting en balustraden : Promades, advies & Interieurprojecten, Winterswijk

Tekst: Petroeska Siccama

‘Het is een prachtig gebouw waarin bewust wordt omgegaan met milieu en energie’, gaat Ekamper verder. ´Dit onder andere door de toepassing van halogeenvrije materialen en led- en hoogfrequent verlichting. Ongeveer de helft van alle wandcontactdozen is groen. Deze schakelen uit en worden spanningsloos als de school uitgaat. We noemen dit de ‘veegfunctie’. Door de kleur groen is duidelijk te zien welke wandcontactdozen deze functie hebben. Boon vult aan: ‘Het gebouw heeft verticale bodemwisselaars en wordt elektrisch naverwarmd. De vloerverwarming is op verzoek van Lefier geleverd door Rehau. Zij zijn bekend met deze fabrikant en zo kan de eigen technische dienst het onderhoud verzorgen.’

77

MFC

Palletkachel zorgt voor een efficiënte verwarming MFC Tiendeveen is vanuit de lucht nauwelijks herkenbaar in het fraaie groene landschap. Het sedumdak zorgt voor een natuurlijke overgang naar de omgeving. Een palletkachel, een idee van Grontmij, zorgt voor een efficiënte verwarming. Het zijn uitvoeringaspecten om het zeer hoge ambitieniveau op het gebied van duurzaamheid en energiebesparing te realiseren dat opdrachtgever gemeente Hoogeveen stelde aan het ontwerp van TPA Architecten en uitvoering door hoofdaannemer Delfsma Bouw. Binnen MFC Tiendeveen is op 2000 m2 vloeroppervlakte een groot aantal disciplines samengebracht: ontmoeten, educatie, opvang, cultuur, sport en ontspanning. Architect Jan Tromp van TPA Architecten uit Heerenveen is terecht trots op de schoonheid van zijn compacte ontwerp en hoe het aansluit op het groen. ‘Maar’, zegt Jan Tromp ‘het sedumdak heeft meerdere functies. De begroeiing neemt ook een gedeelte van het hemelwater op en zorgt dat er minder water wordt afgevoerd via het riool.’

Duurzaamheid en energiebesparing

‘Z

eer hoog ambitieniveau van de opdrachtgever’

- Jan Tromp

78

‘Juist door het meervoudig gebruik van de ruimten kon het een compact gebouw worden’, zegt Hemmo Faber van Faber Project Realisatie uit Drachten. ‘Zeer aansprekend was het zeer hoge ambitieniveau van de opdrachtgever, de gemeente Hoogeveen, op het gebied van duurzaamheid en energiebesparing, namelijk zeer energiezuinig en CO2neutraal. De energiekosten liggen 56% lager dan bij een standaard gebouw. Vandaar het groene sedumdak, een dik gevelisolatiepakket en niet te vergeten de palletkachel.’ De grote dakoverstekken in het ontwerp zorgen dat de zon minder kans krijgt om binnen te dringen, waardoor minder gekoeld hoeft te worden. Faber werd ingeschakeld nadat het programma van eisen was geformuleerd, om vervolgens betrokken te zijn bij de aanbestedingselecties van architect en aannemers. Tijdens de voorbereiding, het ontwerp en

de uitvoering verzorgde Faber namens de opdrachtgever het bouwmanagement. ‘De uitdaging zat er ook in om alle partijen bij elkaar te houden. Het hele traject, van initiatief van het dorp tot en met uitvoering, heeft toch ongeveer zes jaar geduurd. Dat vraagt extra inspanningen om alle partijen gemotiveerd te houden.’

MFC

‘D

oor meervoudig gebruik van ruimten een compact gebouw’ - Hemmo Faber

Klasse B Frisse scholen

Hoge RC-waarde

‘Ik kijk heel tevreden naar het gebouw, maar zeker ook naar de manier waarop we hebben gewerkt met elkaar’, vertelt architect Jan Tromp: ‘Vooral het hoge ambitieniveau van de opdrachtgever sprak me enorm aan. De zonnecollectoren en de palletkachel vormen een krachtig pakket om het energiegebruik te reduceren.’ Energiezuinige ventilatie zorgt voor een aangenaam en ‘fris’ binnenklimaat, waardoor het schoolgedeelte aan de hedendaagse normering ‘Klasse B voor Frisse Scholen’ voldoet. Zichtlijnen zorgen voor een bijzonder detail aan het gebouw. ‘Van overal in het gebouw is er contact met de natuurlijke omgeving. Want het was juist de schoonheid van de omgeving die me direct boeide en die ik graag bij het gebouw wilde betrekken. Ik denk dat we daar schitterend in zijn geslaagd’, aldus Tromp.

Onno Redeman, bedrijfsleider bij hoofdaannemer Delfsma Bouw, over de uitvoering: ‘De bijzondere vorm en de diverse toegepaste materialen maken het tot een apart gebouw.’ De architect koos voor kalkzandstenen binnenwanden. De buitengevels zijn van zwarte baksteen, rockpanelgevelbekleding en metal studwanden. Verder bestaat het casco uit houtskeletbouwelementen. Die elementen maken het mogelijk om de indeling van het gebouw ook later nog flexibel in te delen. Bijvoorbeeld wanneer bepaalde functies vervallen omdat het gebouw andere gebruikers krijgt. Vanwege zijn hoge isolatiewaarde met een RC-waarde variërend van 5 tot 6, is het een duurzaam gebouw geworden’, aldus Redeman. ‘Voor een middelgrote bouwer zoals wij zijn, is dit een prachtig project waar we zeer trots op zijn.’

79

MFC

‘A

anzienlijke besparing in aanschaf en exploitatie van installaties’

- Bernard de Vries

MFC, Tiendeveen

Opdrachtgever : Gemeente Hoogeveen, Hoogeveen Bouwdirectie : Faber Project Realisatie, Drachten

Bouwteamleden Architect : Tromp Partners Architecten, Heerenveen Aannemer : Delfsma Bouw, Oldeholdtpade. E&W Installaties

: Bouma Technisch Installaties, Suameer

‘V

O&A’s en leveranciers

- Onno Redeman

Tegelwerk : Julius van der Werf, Sneek

oor een middelgrote bouwer zoals wij zijn is dit een prachtig project’

Staalconstructie : Van den Berg staalbouw, Joure. Steigerwerk : Sijperda Verhuur, Sneek Stukadoorswerk : JR Mastenbroek Afbouw, Steenwijk

Tekst: Bert Heijnen

Fotografie: Tromp Architecten

Paletkachel

80

‘Door gebruik te maken van zonnepanelen en door het gebouw te verwarmen via een palletkachel konden de technische installaties voor verwarmen en koelen sterk worden beperkt’, vertelt Bernard de Vries van Bouma Installaties uit Suameer. ‘Dat zorgt zowel in de aanschaf als in de exploitatie voor een aanzienlijke besparing. Bijzonder is ook de houtpalletkachel in combinatie met zonnecollectoren.’ Deze kachel, een idee van Grontmij, zorgt voor een efficiënte verwarming en wordt binnen de utiliteit nog weinig toegepast. De opslag van de houtpallets gebeurt in een ruimte van 5 bij 5 meter en 3 meter hoog naast de ruimte waar de houtkachel staat opgesteld. Er is in twee lagen gebouwd, waarbij op de begane grond een grote zaal voor schoolgymnastiek, sporten, ontmoeting en vergadering is gesitueerd, totaal 1600 m2. De verdieping is ingevuld met installaties, bergruimten, en een werkzolder voor de school. De investeringskosten, de grond, het ontwerp, de bouw en de inrichting van het buitenterrein zijn voor gemeente Hoogeveen binnen het projectbudget van ruim vier miljoen euro gebleven. Het MFC genereert zelf inkomsten uit horeca, zaalverhuur en de beheervergoeding van de gemeente. Voor een sluitende exploitatie zorgt het samenwerkingsverband van gebruikers nog eens voor € 8.500 aan extra inkomsten per jaar. In mei 2012 startte Delfsma Bouw met de bouw van het project, dat in april van dit jaar werd opgeleverd.

Levering en montage deuren

: BPZ, Vries

Levering en montage hang- en sluitwerk

: BPZ, Vries

Levering en montage ZORGPLUS : BPZ, Vries Uitbloeiingsarme doorstrijkmortel : Remix, Borger