Retourtje Water
© Uitgave: Amsterdams NME Centrum Retourtje Water Een project van Diaconie EvangelischLutherse Gemeente Amsterdam en het Amsterdams NME Centrum
Auteur Mirella Vierveijzer Lay-out Agnes Bergveld
Augustus 2009
a m s t e r d a m s
n m e
c e n t r u m
Inhoud
Inleiding 5
1 Waterzuivering 6 - Werkblad Kijkopdracht
7
- Antwoorden Kijkopdracht
9
2 Thuisopdracht 10 - Werkblad Thuisopdracht
11
- Werkblad Rekenopdracht
12
r e to u rt j e
wat e r
3
a m s t e r d a m s
4
n m e
c e n t r u m
r e to u rt j e
wat e r
a m s t e r d a m s
n m e
c e n t r u m
Inleiding Binnenkort gaat u met uw klas van start met de 3e ronde van het project Retourtje Water. Dit project wordt u aangeboden door de Diaconie Evangelisch-Lutherse Gemeente Amsterdam en het Amsterdams Natuur en Milieu Educatie Centrum. In deze handleiding kunt u lezen wat er van u en uw klas wordt verwacht. Met deze handleiding en bijbehorende opdrachtenbladen kunt u uzelf en de leerlingen voorbereiden op het onderwerp schoon drinkwater hier en in de Derde Wereld.
• • • •
In grote lijnen gaat het project over: Water in de Derde Wereld Waterzuivering Watergebruik in je eigen leefomgeving Waterbesparing
In deze handleiding zijn werkbladen en beschrijvingen van de opdrachten opgenomen om in de klas aandacht aan te besteden. Tevens bevat deze handleiding een antwoordenblad en is er een DVD bijgesloten.
i n l e i d i n g
Leerdoelen van deze module
De leerlingen • weten dat schoon (drink)water niet overal beschikbaar is; • weten dat vervuild water verregaande gevolgen heeft voor mens en milieu; • weten dat water een belangrijk onderdeel van ons leven is; • weten hoe water gezuiverd wordt tot drinkwater; • weten op welke manier je water kunt besparen. Praktische informatie
De opdrachten voor de leerlingen zijn opgedeeld in verschillende werkbladen; kijkopdracht, thuisopdracht en rekenopdracht. Voor de uitvoering van het programma moet u ongeveer 10 uur uittrekken. Waterzuivering
De excursie aan de waterzuivering Amstelveen wordt verzorgd door Waternet en kan in de maanden oktober, november, februari, maart en april plaatsvinden. U kunt dus zelf bepalen in welke maand u op excursie gaat. De excursie duurt ongeveer 1,5 uur. Veel succes!
r e to u rt j e
wat e r
5
a m s t e r d a m s
1 Waterzuivering
In deze 3e ronde van het project Retourtje Water kijken de leerlingen naar drinkwater in Nederland en Niger. In Nederland is schoon drinkwater makkelijk verkrijgbaar. Je doet de kraan open en … daar komt het schone drinkwater! Overal in Nederland heb je deze voorziening: op school, thuis, op de camping ... ga zo maar door. De leerlingen zullen door het bekijken van twee films, ontdekken dat schoon drinkwater niet voor iedereen op deze wereld vanzelfsprekend is. Voordat beide films in de klas worden afgespeeld, vertelt u in het kort waar de films over gaan. Hierbij kunt u de filmbeschrijvingen in de volgende kolom gebruiken. Daarnaast kunt u het onderwerp schoon drinkwater hier en in de Derde Wereld introduceren door aan de leerlingen een aantal vragen te stellen: • Waar ligt het land Niger? Gebruik een landkaart om het op te zoeken. • In Nederland komt schoon drinkwater uit iedere kraan. Is in andere landen schoon drinkwater ook zo makkelijk te verkrijgen? • Kun je een ander land noemen waar schoon drinkwater niet zo vanzelfsprekend is? Nadat u de films heeft laten zien, geeft u iedere leerling het werkblad ‘Kijkopdracht’. U kunt er ook voor kiezen om het werkblad van tevoren uit te delen. Aan de hand van de vragen kunt u zien of de leerlingen beide films goed hebben begrepen. De lengte van de beide films is in totaal ongeveer 18 minuten. De verwerking en nabespreking van het werkblad zal ongeveer 1 uur in beslag nemen. De film Schoon drinkwater in Niger. Hoe kom je eraan? samengesteld door Teleac/NOT kunt u bekijken via de website www.schooltv.nl/beeldbank/ clip/20051101_drinkwater01. Op de DVD Retourtje Water die u tijdens de bijeenkomst heeft ontvangen, staat de film: Waterzuivering, samengesteld door Teleac/NOT Schooltv-Weekjournaal.
6
n m e
c e n t r u m
Filmbeschrijving Schoon drinkwater in Niger Hoe kom je eraan? Deze film geeft in het kort weer welke problemen de bewoners in Niger (West-Afrika) ondervinden om aan schoon drinkwater te komen. Het water uit de bergen is namelijk geen schoon drinkwater. Door de hoge temperaturen zitten er veel bacteriën in het water. De mensen kunnen daar erg ziek van worden en in sommige gevallen zelfs sterven. Vooral kinderen lopen een groot risico. Om ervoor te zorgen dat het water niet wordt besmet, zit er een deksel op de waterput. Zonnepanelen in de watertank zorgen ervoor dat het opgepompte water schoon blijft en iedereen in het dorp toegang heeft tot schoon drinkwater. In deze film wordt Nederlands gesproken.
Filmbeschrijving Waterzuivering In de deze film wordt uitleg gegeven over het principe van waterzuivering in Nederland. De leerlingen zullen zien hoe het ‘vieze’ water vanuit de rivier de Rijn door buizen stroomt naar een grote fabriek. Daar worden chemicaliën aan het rivierwater toegevoegd, die ervoor moeten zorgen dat de gevaarlijke stoffen eruit gehaald worden. Vanuit de fabriek wordt met buizen het water getransporteerd naar de duinen. Daar worden andere vieze deeltjes uit het water gehaald. Vanuit de duinen gaat het water naar een andere fabriek. Daar wordt het water op verschillende manieren nog meer gezuiverd, totdat het gezond drinkwater is. Ook wordt de nadruk gelegd op een aantal feiten, zoals: dat wij per dag, per persoon 126 liter water gebruiken. Alleen het doortrekken van de wc kost al 9 liter water per keer. Al het water dat we gebruiken voor het wassen, afwassen, douchen, doortrekken en tanden poetsen, is drinkwater. In deze film wordt Nederlands gesproken.
r e to u rt j e
wat e r
Kijkopdracht •
Waar ligt het land Niger?
•
Hoe komen de bewoners van Niger aan hun drinkwater?
•
Waarom is het water niet veilig om te drinken?
•
Hoe zorgen de bewoners dat het water schoon blijft?
•
Wat is het nadeel van deze methode?
•
Uit welke rivier komt ons drinkwater?
O ns
r e to u rt j e
drinkwater komt uit de rivier :
wat e r
7
Vervolg
Kijkopdracht •
Hoe wordt het ‘vieze’ water schoongemaakt tot drinkwater?
•
Hoeveel liter water gebruiken wij gemiddeld per dag per persoon?
Wij
verbruiken
liter per persoon per dag .
•
Waar gebruik jij allemaal water voor?
1
2
3
4
5
•
Stel je voor. Er komt één dag geen water uit de kraan.
Wat zou je dan niet meer kunnen doen? Geef drie voorbeelden.
1
2
3
Noem
8
………
vijf voorbeelden :
r e to u rt j e
wat e r
a m s t e r d a m s
n m e
c e n t r u m
Antwoorden Kijkopdracht Waar ligt het land Niger?
Niger ligt in West-Afrika. Hoe komen de bewoners van Niger aan hun drinkwater?
Het drinkwater komt uit de bergen en wordt uit de grond gepompt. Waarom is het water niet veilig om te drinken?
Het water wordt opgeslagen in putten. Omdat het in Niger altijd warm is en de waterputten geen deksels hebben, zitten er veel bacteriën in het water. Dit is gevaarlijk voor de gezondheid van de mensen. Vooral kinderen lopen een groot risico.
Waar gebruik jij allemaal water voor? Noem 5 voorbeelden:
Mogelijke antwoorden • Wassen • Koken • Drinken (voor mens en dier) • WC doortrekken • Tanden poetsen • Afwassen • Planten water geven • Auto wassen • Schoonmaken • Douche, bad • zwembad vullen Stel je voor: er komt één dag geen water uit de kraan. Wat zou je dan niet meer kunnen doen?
Eigen antwoord Hoe zorgen de bewoners ervoor dat het water schoon blijft?
Het water wordt opgeslagen in watertanks. Deze tanks hebben een deksel om ervoor te zorgen dat er geen vuil in de tanks kan komen. De zonnepanelen zorgen ervoor dat er geen ziekmakende bacteriën in het water zitten. Wat is het nadeel van deze methode?
Het plaatsen van zonnepanelen kost veel geld. Uit welke rivier komt ons drinkwater?
Uit de rivier de Rijn. Hoe wordt het ‘vieze’ water schoongemaakt tot drinkwater?
Het ‘vieze’ water komt vanuit de rivier de Rijn door buizen naar een grote fabriek. Daar worden chemicaliën aan het rivierwater toegevoegd, die ervoor moeten zorgen dat de gevaarlijke stoffen eruit gehaald worden. Vanuit de fabriek wordt met buizen het water getransporteerd naar de duinen. Daar worden andere vieze deeltjes uit het water gehaald. Vanuit de duinen gaat het water naar een andere fabriek. Daar wordt het water op verschillende manieren nog meer gezuiverd, totdat het gezond drinkwater is. Hoeveel liter water gebruiken wij gemiddeld per dag per persoon?
126 liter
r e to u rt j e
wat e r
9
a m s t e r d a m s
2 Thuisopdracht
Bij de thuisopdracht gaan de leerlingen op school en thuis bekijken op welke manieren water wordt gebruikt en hoe vaak. Deze opdracht kan deels als huiswerkopdracht worden meegegeven en de leerlingen kunnen aan de hand van een werkblad deze zelfstandig uitvoeren. De uitvoering van deze opdracht duurt één schooldag. Hoe introduceert u deze opdracht?
Deze opdracht kunt u introduceren door gedurende één schooldag met de leerlingen bij te houden waar allemaal water voor nodig is. Denk aan bijvoorbeeld: • Handen wassen • Toilet doortrekken • Koffie/thee zetten • Limonade maken • Afwassen • Schoonmaken Door samen met de leerlingen een lijstje met handelingen op te schrijven en vervolgens gedurende de dag te turven hoe vaak iets gebeurt, krijgt u een overzicht van het watergebruik.
n m e
c e n t r u m
gebruiken). De antwoorden van de leerlingen kunt u met de andere antwoorden vergelijken. Is er verschil? Zo ja, hoe komt dat? (gezinsgrootte, meer auto’s etc.). Na afloop kunnen de leerlingen een flyer maken met waterbesparende tips. Deze flyers kunnen ze uitdelen aan de mensen die ook de vragenlijst hebben ingevuld. Hieronder vindt u een aantal waterbesparende tips. Vraag de kinderen of zij nog meer tips hebben. Waterbesparende tips Bespreek samen met de kinderen welke tips zij hebben om water te besparen. U kunt ook zelf een aantal tips geven: • Tijdens het tandenpoetsen de kraan uitzetten; • Douchen verbruikt minder water dan een bad; • Niet te lang douchen (5 minuten i.p.v. 10 minuten!); • Een waterbesparende douchekop gebruiken; • Isoleer de badkuip, dan wordt het water minder snel koud; • Druppelende kraan goed dichtdraaien/repareren; • Bij het doortrekken van het toilet, de spaarknop gebruiken; • De vaatwasser alleen aanzetten als deze vol is; • Was de auto met een emmertje water. Het resultaat is net zo goed; • Sproei de tuin in de zomer met regenwater; • Sproei de tuin het liefst ‘s avonds (als je ‘s morgens sproeit verdampt er meer water).
Interessant om te weten!
• Het doortrekken van de wc kost gemiddeld 9 liter water per keer. • Bij het opendraaien van de kraan gaat er per minuut 15 liter water door de gootsteen. • Als je vijf minuten doucht, gebruik je 95 tot 190 liter water. • Een druppelende kraan kan 75 liter water per dag verspillen. Thuisopdracht (uitvoeren en nabespreken)
Aan de hand van de werkbladen, op de volgende pagina’s, gaan de leerlingen het watergebruik thuis onder de loep nemen. Tot slot berekenen de leerlingen hoeveel liter water er per persoon, per dag, thuis wordt gebruikt. U kunt als leerkracht de antwoorden met de leerlingen bespreken. Stel de volgende vragen: • Vind jij dat er thuis teveel water wordt gebruikt? • Op welke manier kun je zuiniger met water omgaan? Verwerking en nabespreking van de thuisopdracht neemt ongeveer 3 uur in beslag. Extra opdracht
U kunt de leerlingen ook laten uitrekenen hoeveel liter water buren, vrienden, familieleden of kennissen per dag verbruiken (hiervoor kunnen de leerlingen ook de werkbladen van de thuisopdracht en werkopdracht
10
r e to u rt j e
wat e r
Thuisopdracht vragen
antwoorden
Met hoeveel mensen woon jij thuis?
Ik woon thuis met ……… personen
Hoe vaak wordt er bij jou thuis met met de hand afgewassen?
Er wordt ……… keer per week de hand afgewassen
Heb jij thuis een vaatwasser?
nee / ja, de vaatwasser wordt……… keer per week gebruikt
Heb jij thuis een douche?
nee / ja, ik sta ongeveer ……… minuten onder de douche
Hoe vaak per week ga jij onder de douche?
Ik ga ……… keer per week onder de douche
En je ouders, broer(s) / zus(sen)?
Mijn ouders, broer(s) / zus(sen) staan ongeveer ………
minuten onder de douche
Mijn ouders, broer(s) / zus(sen) gaan ……… keer per week
onder de douche
Heb jij thuis een bad?
nee / ja, ik ga ……… keer per week in bad
En je ouders, broer(s) / zus(sen)?
Mijn ouders, broer(s) / zus(sen) gaan ……… keer per week in bad
Heb jij thuis een auto?
Wij hebben geen / wel een auto
De auto wordt ……… keer per week / maand gewassen
De wasmachine wordt ……… keer per week gebruikt
nee / ja
Hoe vaak per week wordt de wasmachine gebruikt? Probeer jij thuis, samen met je familie, zo zuinig mogelijk met water om te gaan?
Hoe denk je dat bij jou thuis (meer) water bespaard kan worden?
r e to u rt j e
wat e r
11
Rekenopdracht Hoeveel liter water wordt er bij jou thuis gebruikt? Bij de thuisopdracht heb je gekeken naar het watergebruik bij jou thuis. Je gaat nu berekenen hoeveel water er per dag bij jou thuis gebruikt wordt. Gemiddeld wordt er per dag, per persoon, 130 liter water gebruikt. Hieronder staat een overzicht met het watergebruik in liters per handeling. 1
bad
120
liter
1
minuut douchen
7,8
liter
1
keer wassen bij de wastafel
4
liter
1
keer toilet doorspoelen
9
liter
1
keer handen wassen
5
liter
1
keer vaatwasmachine gebruiken
18
liter
1
keer afwassen met de hand
40
liter
1
keer wasmachine gebruiken
100
liter
1
keer autowassen met tuinslang
150
liter
Bekijk de antwoorden op de thuisopdracht. Deze antwoorden heb je nodig om het watergebruik per dag te berekenen. Maak gebruik van de tabel hierboven.
12
r e to u rt j e
wat e r
Vervolg 1
Rekenopdracht vragen
antwoorden
Ik woon thuis met:
……… personen
We hebben thuis:
een douche een bad
Ik ga ……… keer per week onder de douche en gebruik:
……… liter water per week
Ik ga ……… keer per week in bad en gebruik:
……… liter water per week
Mijn ouders, broer(s), zus(sen) gaan ……… keer per week onder de douche en gebruiken:
……… liter water per week
Mijn ouders, broer(s), zus(sen) gaan ……… keer per week in bad en gebruiken:
……… liter water per week
In totaal gebruiken wij thuis voor de douche en/of het bad
……… liter water per week
Thuis doen wij de afwas met de:
vaatwasser / afwasteil
De vaatwasser wordt ……… per week gebruikt:
dat is ……… liter water
De afwasteil wordt ……… per week gebruikt:
dat is ……… liter water
In totaal gebruiken wij thuis voor de afwas:
……… liter water per week
De auto wordt per week / maand:
In totaal kost het auto wassen:
……… liter water per week
nee / ja nee / ja
……… keer gewassen
Als de auto 1 keer per maand wordt gewassen, deel dan het aantal liters door vier. Dan krijg je het watergebruik per week.
De wasmachine wordt per week:
……… keer gebruikt
In totaal gebruiken wij om kleding te wassen:
……… liter water per week
Je gaat nu uitrekenen hoeveel water er per dag wordt gebruikt. Dit kun je doen door alle ‘totalen’ bij elkaar op te tellen en te delen door zeven. Het watergebruik per week totaal is
……… liter water
Het watergebruik per dag totaal is
……… liter water
Per persoon gebruiken wij thuis ongeveer
……… liter water per dag
r e to u rt j e
wat e r
13
Vervolg 2
Rekenopdracht Je zult zien dat je minder water gebruikt dan de gemiddelde 130 liter water per persoon, per dag. Dit komt omdat we een aantal handelingen niet hebben meegenomen in de berekening. Zoals bijvoorbeeld tanden poetsen, toilet doortrekken, planten water geven, handen wassen.
Vind jij dat er thuis veel water wordt gebruikt?
nee / ja
Denk jij dat er minder water gebruikt kan worden?
nee / ja
Schrijf op hoe jij denkt thuis minder water te kunnen gebruiken. Thuis
14
kunnen we minder water gebruiken door :
r e to u rt j e
wat e r
