Rapport visitatie Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug

Rapport visitatie Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug 13 mei 2011

Stichting Groen & Handicap C.J. van Helteren, secretaris Reigershof 1 4921 VP Made [email protected]

www.natuurzonderdrempels.nl

INHOUD: 1.0 Inleiding ......................................................................................................................................................... 3 1.1 Terminologie ................................................................................................................................................. 3 1.2 Waarom dient men rekening te houden met bezoekers met een fysieke beperking? ............... 3 1.3 Informatie....................................................................................................................................................... 4 2.0 Projectbeschrijving visitatie Nationale Park De Sallandse Heuvelrug .......................................... 5 2.1 Algemeen ....................................................................................................................................................... 5 2.2 Toetsingskader ............................................................................................................................................ 5 2.3 Het project ..................................................................................................................................................... 5 2.4 Standaard-toetsingscriteria ...................................................................................................................... 5 2.5 Toelichting ten aanzien van criteria en advies. ................................................................................... 6 3.0 Aspecten die bij de visitatie van het Nationale Park De Sallandse Heuvelrug extra aandacht krijgen ............................................................................................................................................................... 7 3.1 Werkwijze....................................................................................................................................................... 7 3.2 Programma .................................................................................................................................................... 7 3.3 Samenstelling van de visitatiegroep ...................................................................................................... 8 3.4 Bezochte Lokaties ....................................................................................................................................... 8 4.0 Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug ................................................................................................ 9 4.1 Historie: ........................................................................................................................................................ 10 4.2 Bereikbaarheid van het gebied: ............................................................................................................. 10 4.3. Wat komt een persoon met een lichamelijke beperking tegen bij de voorbereiding van een bezoek (BTB) ................................................................................................................................................. 11 5.0 Net Nationale Park nader beschouwd .................................................................................................. 12 5.1 Algemeen ..................................................................................................................................................... 12 5.2 Hoofdsteunpunt Nijverdalsebergweg................................................................................................... 14 5.3 Steunpunt Noetselerberg ........................................................................................................................ 15 5.4 Steunpunt dagrecreatieterrein Holterberg .......................................................................................... 16 5.5 Steunpunt Numendal ................................................................................................................................ 16 5.6 Hoofdsteunpunt Holterberg .................................................................................................................... 17 5.7 Steunpunt Helhuizen ................................................................................................................................ 18 5.8 Steunpunt Sprengenberg ........................................................................................................................ 18 5.9 Steunpunt Twilhaar ................................................................................................................................... 18 6.0 De paden ...................................................................................................................................................... 19 7.0 Conclusie ..................................................................................................................................................... 20 8.0 Colofon: ....................................................................................................................................................... 21

2

1.0 Inleiding 1.1 Terminologie Diverse termen voor mensen met een lichamelijke beperking worden in de praktijk door elkaar gebruikt. Ook in dit rapport spreken wij over “mensen met een lichamelijke handicap” of “bezoekers met een fysieke beperking”. De termen “gehandicapten”, “mindervalide” en “invalide” zijn termen die heel veel weerstand oproepen. De afspraak in Nederland is nu om zoveel mogelijk de term “mensen met beperkingen” of “mensen met fysieke beperkingen” te gebruiken. In Europese wetgeving wordt de term “gehandicapten” nog wel gebruikt, omdat veel mensen anders niet meer weten waar het over gaat.

1.2 Waarom dient men rekening te houden met bezoekers met een fysieke beperking? Bezoekers met een fysieke beperking zijn niet anders dan mensen zonder zo‟n beperking. Zij willen alle aspecten meebeleven welke een informatiecentrum, natuurpaden of een rondvaartboot biedt. Dat wil niet zeggen dat alles volledig toegankelijk moet zijn. Daar moet natuurlijk wel naar gestreefd worden, maar aan bezoekers met een fysieke beperking zou op bepaalde puntjes wel extra aandacht besteed kunnen worden, zodat zij het fijn vinden om uw locatie te bezoeken. Bruikbaarheid Denk bijvoorbeeld aan de expositie, de voorstelling, een lezing, het restaurant en de rondvaartboot. Wij geven U in overweging dat u -als valide- zich verplaatst in één van de bezoekers met een fysieke beperking en dat U zich afvraagt of datgene wat geboden wordt voldoet aan uw eigen verwachting. Volgens het Sociaal en Cultureel Planbureau zijn er in Nederland 500.000 zelfstandig wonenden met een ernstige fysieke beperking en 1 miljoen mensen met een matige beperking. Bij ouderen mag men verwachten dat fysieke beperkingen een grotere rol gaan spelen. Zo ondervindt de groep van de 65+ tot en met 74-jarigen matige of ernstige beperkingen: - 8% met zien - 14% met horen - 29% met zitten en staan - 16% met arm of hand - 23% met lopen Als gevolg van de toenemende vergrijzing wordt verwacht dat het aantal mensen met een fysieke beperking in de nabije toekomst sterk zal toenemen. Mensen met een fysieke beperking zijn meestal loyale bezoekers/klanten. Zij keren vaak naar een plek terug wanneer zij ervaren hebben dat die plek goed toegankelijk is. Daarbij zijn zij in beginsel even kapitaalkrachtig als de mensen zonder fysieke beperking(en). De beheerders van natuurgebieden en de daarbij behorende informatiecentra maar ook de uitbaters van restaurants en rondvaartboten zullen streven naar maximale tevredenheid van alle bezoekers. Na een bezoek aan het Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug zou een ieder 3

“ambassadeur” daarvan moeten worden, zodat ieder ander aangespoord wordt tot een bezoek. Ook het bevorderen van een herhalingsbezoek is ongetwijfeld één van de doelen van de terreinbeheerders van het Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug.

1.3 Informatie Van veel voorzieningen worden er folders, brochures of programmaboekjes voor evenementen uitgegeven. Alle Nationale Parken hebben tegenwoordig een website waar informatie op vermeld wordt. Al deze informatie moet door zoveel mogelijk mensen gelezen of bekeken worden. Voor mensen met een fysieke beperking is het prettig wanneer zij van tevoren alle informatie over de voorziening of het evenement op kunnen zoeken zodat zij niet voor vervelende verrassingen komen te staan. Zij zijn gebaat bij goede en betrouwbare informatie over de toegankelijkheid van het te bezoeken natuurgebied of gebouw.

4

2.0 Projectbeschrijving visitatie Nationale Park De Sallandse Heuvelrug 2.1 Algemeen Het Kenniscentrum Groen & Handicap(G&H) adviseert organisaties en instellingen over de BTB ( Bereikbaarheid, Toegankelijkheid en Bruikbaarheid) en biedt haar diensten aan om toegankelijke voorzieningen voor mensen met fysieke beperkingen te realiseren. Onder voorzieningen wordt verstaan natuur- en recreatiegebieden met de daarin gelegen voor publiek toegankelijke faciliteiten. Na overleg met SNP wordt het project “visitaties” uitgevoerd.

2.2 Toetsingskader De algemene uitgangspunten die het Kenniscentrum als toetsingsen beoordelingskader gebruikt zijn voor een groot deel vastgelegd in haar handboek “Samen op pad”(zelfstandig & drempelvrij genieten van de natuur). Dit werd (mei 2004) mogelijk door subsidies van het Ministerie van LNV, het Nationaal Comité Europees Jaar voor Gehandicapten, de WIRO (Werkgroep inrichting Recreatie Objecten in de openlucht), het ROC Landstede alsmede ARCON (belangenbehartigers Overijssel). Het handboek is geactualiseerd en uitgebreid met subsidie van het Revalidatiefonds. Het handboek of onderdelen daarvan zijn te downloaden via onze website www.natuurzonderdrempels.nl.

2.3 Het project Nadat het Kenniscentrum Groen & Handicap in een workshop op 13 maart 2008 in overleg met het Samenwerkingsverband Nationale Parken het belang van een goede BTB en haar aanbod voor advies heeft toegelicht, is onder meer door het Overlegorgaan Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug besloten onderdelen van het park op het gebied van BTB te laten doorlichten door het Kenniscentrum.

2.4 Standaardtoetsingscriteria Daarbij zullen volgens afspraak de standaardcriteria voor beoordeling worden gehanteerd zoals die zijn geformuleerd in de uitgave “Samen op Pad”.

5

Het betreft:   

  

Bereikbare gehandicaptenparkeerplaatsen voor particuliere auto‟s (zo dicht mogelijk bij bezoekerscentra, musea, natuurpaden). Met aandacht voor hoe de voorzieningen per openbaar vervoer bereikbaar zijn. Aantrekkelijke paden die geschikt zijn voor rolstoel of rollator e.d. Met voorzieningen als bruikbare rustpunten/banken, picknicktafels e.d., zie blz. 19. Elk bezoekerscentrum dient over een toilet te beschikken dat ook geschikt is voor rolstoelgebruikers. Het is van belang dat elke horecagelegenheid aan het begin, langs of aan het einde van een wandelroute over een toilet beschikt dat ook voor rolstoelgebruikers geschikt is. Omdat er vaak sprake is van particulier eigendom is tenminste een continue inspanningsverplichting vereist. Er dient voor mensen met een fysieke beperking op een gemakkelijk te verkrijgen wijze specifieke informatie aanwezig te zijn over BTB. Naast voor iedereen bruikbare voorzieningen is het wenselijk specifieke aanvullende voorzieningen te creëren of te verbeteren voor blinden, slechtzienden, doven en slechthorenden. Is het onderwerp BTB uitgewerkt in het Beheers- en Inrichtingsplan van het nationaal park?

Naast deze minimumeisen zijn er twee breed levende wensen naar voren gekomen:  

een speel- en ligweide die uitnodigt tot 'natuurlijk spelen' en bruikbaar is voor iedereen excursies met gids voor mensen met een beperking

2.5 Toelichting ten aanzien van criteria en advies Bij de toetsing en beoordeling van de BTB maakt het Kenniscentrum standaard steeds gebruik van de praktijkervaringen en adviezen van (een) ervaringsdeskundige(n). Voorts brengt het Kenniscentrum haar eigen deskundigheid in daarbij geadviseerd door een externe adviseur gespecialiseerd op het gebied van BTB. Niet alles kan beschreven en onmiddellijk verbeterd worden. Indien de parkbeheerder het natuurgebied en/of recreatieterrein met een ervaringsdeskundige betreedt krijgt men inzicht in de obstakels. Omdat er vele -gradaties van- beperkingen zijn en ook veel verschillende aanpassingen (van een rollator tot een scootmobiel) zullen sommige obstakels voor bepaalde mensen onneembaar zijn, maar door anderen worden gezien als “uitdaging”. De persoon met een beperking (en de eventuele begeleider) wil en kan het best zelf inschatten wat mogelijk en niet mogelijk is. Men kan het nu eenmaal niet iedereen naar de zin maken. Informatie vooraf is daarom essentieel. Bij verbeteringen geven wij als algemene uitgangspunten mee: maak het veilig en houd het simpel! Ook bij deze visitatie is gebleken dat (nog) niet alles beschreven kan worden. Niet alleen zijn er vele -gradaties van- beperkingen; ook iedere situatie is verschillend van een andere.

6

3.0 Aspecten die bij de visitatie van het Nationale Park De Sallandse Heuvelrug extra aandacht krijgen In overleg met het NP heeft de visitatiegroep van het Kenniscentrum zich meer specifiek gericht op een tweetal aspecten namelijk:  het adviseren over mogelijkheden van het Park voor mensen met een mobiliteitsprobleem en  het adviseren over mogelijkheden van het Park voor mensen met visuele beperkingen.

Specifieke wensen vanuit het NP De Sallandse Heuvelrug: Op verzoek van het Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug zal de visitatiegroep van het Kenniscentrum zich richten op een algemeen advies over de centrale onderzoeksvraag: “is het gebied voldoende toegankelijk voor bezoekers met een beperking?” Daarbij gaat het nadrukkelijk ook over de bezoekersinformatie. In het bijzonder zal aandacht worden besteed aan de vraag hoe omgegaan kan worden met de wens voor een speciale scootmobiel- route in het nationaal park. Naar het oordeel van het Nationaal Park zijn de gebouwen (bezoekerscentrum, Natuurmuseum en informatieschuur De Pas) goed toegankelijk. Gezien de beschikbare tijd wordt dat aspect buiten de scan gehouden.

3.1 Werkwijze Gestart wordt met een kennismakingsgesprek. Hierbij wordt van de zijde van het NP De Sallandse Heuvelrug een korte inleiding over het gebied en zijn bezoekers gegeven. Daarna volgt een tocht door het gebied. Hoofdconclusies worden gedeeld en besproken met de vertegenwoordiger(s) van het NP De Sallandse Heuvelrug. Van de bevindingen wordt door G&H een verslag gemaakt.

3.2 Programma Het programma start om 10.45 uur bij het bezoekerscentrum van Staatsbosbeheer Grotestraat 281, Nijverdal, tel. (0548) 612711 10.45

uur: - 11.15 uur: - 13.00 uur:

ontvangst en kennismaking inleiding en bespreking van het gebied oriëntatie in het gebied

13.00 - 13.45 uur: lunch 13.45 - 15.00 uur:

voortzetting oriëntatie in het gebied

15.00 -15.30 uur: gezamenlijke bespreking van de hoofdconclusies met de vertegenwoordiger(s) van het NP De Sallandse Heuvelrug 15.30 - 15.45 uur:

afsluiting en einde bezoek 7

3.3 Samenstelling van de visitatiegroep De visitatiegroep van Kenniscentrum G&H bestond uit: -

de heer Job Haug, extern professioneel deskundige de heer Ton Kwakkel, Kenniscentrum G&H, rapporteur de heer Kees.Kuijken, Kenniscentrum G&H de heer Nico Bosma, Kenniscentrum G&H

Van de zijde van het Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug waren aanwezig: -

de heer Arend Spijker, gastheer van het NP Sallandse Heuvelrug de heer Nico Driessen, IVN coördinator communicatie en educatie NP De Sallandse Heuvelrug (tijdens de lunch:) de heer Herman Reimerink, secretaris Overlegorgaan NP De SallandseHeuvelrug

Als lokale ervaringsdeskundigen waren aanwezig: - mevrouw Jenny Veldhuis (ervaringsdeskundige mobiliteit), Gehandicaptenplatform Hellendoorn - de heer Johan Nijzink (ervaringsdeskundige zien) - de heer J.Runneboom (WMO: Werkgroep toegankelijkheid Sallandse Heuvelrug) Positie van de ervaringsdeskundige bij de visitatie: Ervaringsdeskundigen zijn bezoekers van het gebied -zelfstandig of met begeleiding - met een fysieke beperking, die meestal in de omgeving van het Park wonen. Uitgenodigd door het Kenniscentrum Groen en Handicap nemen zij aan de visitatie deel om vooral te laten zien en te ervaren wat het betekent om met een beperking het Park te bezoeken. Dat levert extra informatie op over de toegankelijkheid van het gebied. Ervaringsdeskundigen nemen deel aan de beraadslagingen over het advies en nemen kennis van het conceptrapport waarop zij op persoonlijk titel commentaar kunnen geven. Dit betekent dus dat opvattingen in dit rapport niet nadrukkelijk onderschreven hoeven te worden door de organisatie waarvan de ervaringsdeskundige deel van uitmaakt.

3.4 Bezochte Lokaties 1. Hoofdsteunpunt Nijverdalseberg (bezoekerscentrum SBB en restaurant Dalzicht) 2. Via de Nijverdalsebergweg naar het Steunpunt Noetselerberg 3. Steunpunt dagrecreatieterrein Holterberg 4. Steunpunt Numendal (vh Motieweg) 5. Hoofdsteunpunt Holterberg / informatiepunt Natuurdiorama Holterberg 6. Steunpunt Helhuizen 7. Steunpunt Twilhaar (schaapskooi) 8. Steunpunt Sprengenberg (De Pas) 8

4.0

De Sallandse Heuvelrug (opgericht op 16 oktober 2004) is gelegen in de provincie Overijssel tussen Hellendoorn en Holten met de bijzondere heuvels Hellendoornse Berg, de Haarlerberg, de Holterberg, de Grote Koningsbelt en de Kleine Koningsbelt. Beheerders zijn Staatsbosbeheer, Natuurmonumenten, landgoedeigenaren en particulieren. Het Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug kent drie hoofdsteunpunten, twee steunpunten en meerdere lokale steunpunten. Vanuit deze punten en vanaf de dagcamping kan men het gebied verder ontdekken.

Uit: Alterra rapport 1710 WUR samenvatting mbt Sallandse Heuvelrug: Binnen het Nationaal Park speelt een aantal zaken op het gebied van afstemming tussen de functies van het park. De zonering is erop gericht knelpunten tussen natuur en recreatie te voorkomen. Tussen de verschillende typen recreatie is ook een betere afstemming nodig De uit de zonering voortkomende ingrepen in de infrastructuur liggen binnen het Nationaal Park gevoelig en besluiten daarover dienen zorgvuldig genomen te worden en goed te worden gecommuniceerd. Het Nationaal Park werkt voortvarend aan het ontwikkelen en verbeteren van steunpunten. Deze zijn weliswaar nog niet allemaal gerealiseerd, maar het gebied heeft nog niet zo lang de status Nationaal Park. 9

4.1 Historie Het landschap is lang geleden ontstaan door de werking van schuivend ijs, smeltwater en stuivend zand. Voor de middeleeuwen gingen onze voorouders over tot het kappen van stukken bos om het land te kunnen gebruiken voor akkerbouw. Was de bodem na jaren uitgeput, dan werd weer een stuk bos gekapt. Op de oude voedingsarme stukken grond ontstonden heidevelden. In de laatste eeuwen heeft er veel overbegrazing op de heide plaatsgevonden, waardoor de zandverstuivingen ontstonden. Om dit verder tegen te gaan ging men daarom over tot bosbeplanting. In 1899 werd Staatsbosbeheer opgericht en kreeg onder andere deze taak toebedeeld.

4.2 Bereikbaarheid van het gebied - met het openbaar vervoer: Het is heel aantrekkelijk om per trein naar het gebied te komen. Pal voor het bezoekerscentrum Sallandse Heuvelrug is het station Nijverdal-west gerealiseerd. Dit station is tijdelijk tot 2014 en alleen aan de noordzijde ontsloten voor mensen met een fysieke beperking. Alles pleit voor handhaving van dit station met uitbreiding van de toegankelijkheid d.m.v. een lift. Daarnaast is het park bereikbaar via het NS-station Holten of Nijverdal. Tussen de NSstations Nijverdal, Nijverdal-west en Holten rijdt op zaterdag en zondag een busje over de Sallandse Heuvelrug. Is lopen van station naar station te ver: de bus stopt onderweg op verzoek om u uit of in te laten stappen. De visitatiegroep heeft geen onderzoek gedaan naar de BTB van het openbaar vervoer. De minister heeft vastgesteld dat stads- en streekbussen vanaf 2010 toegankelijk moeten zijn voor mensen met fysieke beperkingen. Inmiddels is het een eis dat de bussen die rijeden geschikt moeten zijn voor rolstoelgebruikers. Met het toegankelijk maken van bushaltes is een grote achterstand. De minister heeft subsidie beschikbaar gesteld om 46 % van alle bushaltes geschikt te maken voor rolstoelgebruikers en voor blinden en slechtzienden. Voor de bezoekers is het van groot belang dat alle bushaltes aansluitend op het natuurgebied bereikbaar, toegankelijk en bruikbaar zijn. Ook is extra aandacht vereist dat busmaatschappijen met toegankelijk materieel rijden !

- per auto of rolstoelbus, parkeren: Met de auto kan men alle hoofdsteunpunten bereiken, waar voldoende parkeerplaatsen en voldoende gehandicaptenparkeerplaatsen aanwezig zijn.

10

4.3 Wat komt een persoon met een fysieke beperking tegen bij de voorbereiding van een bezoek (BTB) - via informatie op papier: Op de achterkant van kaart 18 van Staatsbosbeheer staat onder het kopje „Wandelen‟ informatie over de elektrokar “de Heideslak”, die speciaal bedoeld is voor mensen die slecht ter been zijn en waar ook 1 rolstoel op meekan. Tijdens de bespreking bleek dat „de Heideslak‟ niet voor alle rolstoelen en scootmobielen geschikt is. Het is wel mogelijk voor een niet al te brede rolstoel een plek vrij te maken. Wij bevelen aan om de informatie (zowel op papier als op het internet) te voorzien van een fotoserie, waarop te zien is hoe men in „de Heideslak‟ komt. Mensen kunnen dan zelf inschatten wat wel en niet mogelijk is.

- via internet: Op de website van het nationale park http://www.sallandseheuvelrug.nl vindt men onder de knop „Wat kan ik doen?‟ een keuzemenu. Kiest men voor „routes‟, dan vindt men daar informatie over de gehandicaptenparkeerplaats bij het steunpunt Noetselerberg. In de activiteitenkalender treft men een scootmobieltocht aan. Er wordt momenteel gewerkt aan een nieuwe website waar onder een aparte knop alle informatie voor mensen met een fysieke beperking zal worden geplaatst.

Aanbevelingen voor informatiebronnen Het is voor mensen met een fysieke beperking heel erg belangrijk om goed te kunnen inschatten wat de mogelijkheden en onmogelijkheden van een gebied zijn. Daarbij komen vragen aan de orde als „Is er voor mij genoeg te beleven?‟, „Kan ik ergens even uitrusten?‟, „Zijn er rolstoeltoegankelijke toiletten voor mij en waar zijn die gesitueerd? „Zijn er geschikte plekken om wat te eten/drinken?(Kan ik gemakkelijk naar binnen, is er voldoende ruimte tussen de tafeltjes, rolstoeltoegankelijk toilet, etc?) Laat vooral zien wat er allemaal wèl mogelijk is in plaats van een vermelding hier en daar wat ongeschikt is voor mensen met een buggy, rollator, rolstoel of scootmobiel. Het is zeer aan te bevelen op de homepage een link te plaatsen naar een aparte pagina met alle mogelijkheden en voorzieningen die het gebied te bieden heeft voor mensen met een fysieke beperking of gebruikers van kinderwagen, buggy‟s en dergelijke. Geef daarbij ook aan welke halfverharde en/of verharde paden geschikt zijn voor deze doelgroepen. Vermeld waar rondjes met de rollator gelopen, met de rolstoel of met een scootmobiel gereden kunnen worden. Neem bij schriftelijke informatie een apart stukje over voorzieningen voor mensen met een fysieke beperking op en geef die op alle kaarten met duidelijke pictogrammen aan. Verder is het van groot belang dat de website ook toegankelijk wordt gemaakt voor blinden en slechtzienden en gelezen kan worden door mensen die gebruik maken van een brailleregel. Hiervoor verwijzen we naar http://www.drempelvrij.nl

11

5.0 Het Nationale Park nader beschouwd 5.1 Algemeen Gebleken is dat de partners binnen het Nationale Park een positieve houding hebben ten aanzien van de mogelijkheden om mensen met een fysieke beperking zo optimaal mogelijk te laten genieten van de natuur binnen het park. Het is goed zichtbaar dat er naar de behoefte van de recreant wordt gekeken. Er wordt regelmatig overleg gevoerd met bezoekers en ondernemers. Het feit dat de secretaris van het Overlegorgaan zelf op de fiets stapt om onderdelen van routes te bekijken en te controleren is een voorbeeld. Circa 80% van de bezoekers, jaarlijks zo‟n 1 miljoen, komt uit de onmiddellijke omgeving van het Nationale Park. Er zijn wegen die zijn afgesloten voor gemotoriseerd verkeer, maar die wel gebruikt mogen worden door voertuigen met een gehandicaptenparkeerkaart. Bijna alle wegen en paden zijn goed te berijden met een scootmobiel. Voor mensen met een beperking is door de beheerders al veel gedaan: halfverharde paden, alternatief vervoer, toegankelijkheid vanaf parkeerplaats Dalzicht naar uitzichtpunt Noetselerberg, deel speelbospad geschikt gemaakt voor rolstoelen en alternatief vervoer. Daarnaast faciliteert het Nationaal Park scootmobieltochten (25 personen en meer in voor- en najaar) en autotochten (ook voor- en najaar; in voorjaar 2011 reden 60 auto's mee).Voor blinden/slechtzienden zijn er geen speciale activiteiten, omdat er geen vraag naar is. Het NP De Sallandse Heuvelrug hanteert bij beheer en inrichting een aantal niveaus van voorzieningen: Hoofdsteunpunten zijn toegangspoorten of entrees. 

hoofdsteunpunt Nijverdalseberg bezoekerscentrum (SBB) – Dalzicht hoofdsteunpunt Holterberg



steunpunten Sprengenberg (De Pas) Noetsele station Holten



lokale steunpunten Helhuizen Zuidbroek Noetselerberg dagrecreatieterrein Holterberg Sprokkelweg Numendal (vh Motieweg) Ligtenberg

12

Algemene Aanbevelingen Rustpunten: maak hogere (met uitzicht) en lagere rustpunten; geef aandacht aan rolstoeltoegankelijke picknicktafels ( zie blz.19) Voor blinden en slechtzienden: Zorg bij geschikte routes dat er een natuurlijke gidslijn, zoals bijvoorbeeld een geleiderand aanwezig is. Een natuurlijke gidslijn is een lijn die een blinde met de voeten of de taststok kan volgen. Een natuurlijke gidslijn wordt gevormd door de omgeving. Denk aan een verhard voetpad langs een gazon. Je voelt wanneer je van het pad loopt en wanneer een blinde met de taststok regelmatig tikt hoort hij duidelijk verschil. Afhankelijk van de omgeving kunnen halfverharde paden ook natuurlijke gidslijnen vormen. Markeer het begin en het eindpunt van de route duidelijk. Geef duidelijk aan wanneer voetpaden wegen kruisen. Voetpaden dienen bij kruising met rijbanen en fietspaden over de volle breedte voorzien te worden van een 0,6 meter brede waarschuwingsstrook van witte of gele noppen tegels. Geef IVN-gidsen een aanvullende opleiding voor begeleiding van blinden en slechtzienden. Paden: Zorg dat er bij elk rolstoeltoegankelijk pad direct aan het begin en langs het pad één of meerdere banken zijn die aansluiten op de verharding/halfverharding van het pad. Parkeren: Zorg dat er op elk steunpunt tenminste één gehandicaptenparkeerplaats is. Zorg dat vanaf deze plek tenminste één rolstoeltoegankelijke route is. Dat wil zeggen: zo dus niet

-

een route tussen de 600 a 1500 m lengte, goed berijdbaar (zonder kuilen en hobbels), voldoende breed dat iemand naast de rollatorgebruiker of de rolstoel kan lopen (minimaal 2 meter breed) bij voorkeur geen hellingen voor rolstoeler of mensen die slecht ter been zijn

Neem dit pad (met informatie over de lengte) in alle informatie brochures op als een gewoon wandelpad dat ook geschikt is voor rolstoelen en kinderwagens. De term ´familiepad´ zou ook gebruikt kunnen worden, om stigmatisering te voorkomen, alhoewel zo´n term de echte natuurliefhebbers misschien afschrikt. Voor de ontwerpcriteria verwijzen naar SOP ´Ontwerprichtlijnen van wandelroutes per doelgroep´ (http://www.natuurzonderdrempels.nl/nzd/) In relatie met de horeca in en om het park: Geef informatie over de hotels en restaurants in de nabijheid van het Nationale Park, die goed toegankelijk zijn en over een goed bereikbaar rolstoeltoegankelijk toilet beschikken. Mogelijk is er zelfs een hotel met een slaapkamer die is ingericht voor rolstoelgebruikers. Geef dit aan, alle informatie is welkom. Over de informatievoorziening in het park: Zorg dat de tekst op de informatie panelen goed leesbaar is vanuit een rolstoel of scootmobiel. Plaats de panelen dus niet hoog of gebruik een iets groter lettertype. We raden aan de informatie over oriëntatie (wat kan ik hier doen?) en “spelregels “ te scheiden (bij Noetselerberg niet duidelijk). 13

Geef op alle plattegronden bij de gehandicaptenparkeerplaatsen de rolstoeltoegankelijke routes aan. Geef op alle plattegronden en buitenpanelen de locatie van de volgende voorzieningen aan: - Verharde paden - Halfverharde paden - Onverharde paden - Rolstoeltoegankelijke horecagelegenheid

- Gehandicaptenparkeerplaatsen - Rolstoeltoegankelijke toiletten - Scootmobielroute(s) - Rolstoeltoegankelijke routes

Ten aanzien van de veiligheid (snelheid van verkeer) op de Nijverdalsebergweg: Er zijn duizend tot enkele duizenden voertuigbewegingen, deels van woon/werk verkeer (sluipverkeer deels toeristisch); De veiligheid is zeer problematisch. We willen de suggestie meegeven om auto's -waar mogelijk- te scheiden van ander verkeer, dan wel op veel plaatsen optische versmallingen aan te brengen.

5.2 Hoofdsteunpunt Nijverdalsebergweg Op deze locatie vinden we het bezoekerscentrum van Staatsbosbeheer en het restaurant Dalzicht. Het bezoekerscentrum wordt volgend jaar aangepast in combinatie met de versterking van de entreefunctie. “Het bezoekerscentrum wordt verbouwd en zal een groeneducatief centrum worden waarin – naast Staatsbosbeheer -, de Publiekssterrenwacht Hellendoorn, de lokale afdelingen van het IVN en het CNME, en het Nationaal Park een plaats krijgen.” Een en ander heeft een relatie met de Kwaliteitsimpuls Noordrand Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug van de gemeente Hellendoorn, waaronder het aanleggen van een ecoduct en recreatieve verbindingen. Ter hoogte van het bezoekerscentrum en hotel Dalzicht wordt rijksweg 35 richting het noorden verlegd, zodat deze samen met de spoorlijn verdiept Nijverdal passeert. Provincie, gemeente en Staatsbosbeheer trekken hierbij in financiële zin gezamenlijk op. Van 1 april t/m 31 oktober biedt Staatsbosbeheer hier het gebruik van een electrokar aan om een rit te maken naar de Noetselerberg en terug door een natuurroute. Mensen die slecht ter been zijn of in een rolstoel komen, kunnen via een soort perron gelijkvloers in- en uitstappen.

Het bezoekerscentrum is goed toegankelijk. De huidige expositieruimte biedt voldoende ruimte voor rolstoelers. De meeste informatiepanelen zijn toegankelijk, maar een enkel paneel hangt voor rolstoelers te hoog. De lettergrootte is soms wat klein en moeilijk leesbaar. De balie is goed bereikbaar en niet te hoog. Er is een rolstoeltoegankelijk toilet met een beugel op de binnenzijde van de deur! 14

Aanbevelingen Voor mensen met een visuele beperking is de ingang(deur) van het bezoekerscentrum moeilijk te vinden. Dit kan worden opgelost door het aanbrengen van een geleidelijn van witte ribbeltegels. Zorg dat de inrichting van het nieuwe bezoekerscentrum weer even toegankelijk is als de bestaande expositie. Doordat er veel ruimte is en doordat de expositie op kinderen was gericht, bevinden veel dingen zich op een juiste hoogte voor rolstoelgebruikers. We willen graag een mix voor iedereen. Verplaats je in kinderen, rolstoelgebruikers, ouderen en lange mensen.

5.3 Steunpunt Noetselerberg Men kan hier genieten van het uitzicht over de uitgestrekte heide. Voor wie minder goed ter been is en in het bezit van een gehandicaptenparkeerkaart en voor 65+‟ers met een vergunning is hier een speciale parkeerplaats aangelegd. Voor andere bezoekers is er een mooie looproute naar dit uitkijkpunt. Er zijn ruim voldoende gehandicaptenparkeerplaatsen, die ruimte bieden voor in- en uitstappen met een rolstoel naast de auto. De markering van de parkeerplekken is niet erg duidelijk. Er is een mooi rondgaand pad terug naar de parkeerplaats met een fraai uitzicht:men kijkt zo naar Zwolle (29 km!)

Aanbevelingen Informatie over wat hier te doen of te zien is voor mensen met fysieke beperkingen ontbreekt op het informatiebord. Bezoekers zullen behoefte hebben aan informatie over de aanwezigheid van een wandelroute voor rolstoelgebruikers, over de lengte en aanwezigheid van rustpunten. Voorzie de wandelroute van een markering en voorkom dat bezoekers vastlopen op onverharde paden. Bij de oversteek van het rondgaande pad met de Toeristenweg mag duidelijk geattendeerd worden op de veiligheid bij het oversteken. Breng aan beide zijden van de weg waarschuwingsmarkeringen van noppentegels aan.

15

5.4 Steunpunt dagrecreatieterrein Holterberg Dit is een prachtige plek voor dagrecreatie, waar mensen dus een dag kunnen staan met hun caravan of tent. Er staat een toiletgebouw met een rolstoeltoegankelijk toilet. Alleen zit er een dranger op de buitendeur, waardoor een zelfstandige rolstoeler niet zonder hulp naar binnen kan komen. Hier is een aantrekkelijk gevarieerd (natuur-) speelterrein. Bij het dagrecreatieterrein is de parkeerplaats in het midden aangebracht. Het zuidelijke terrein is goed toegankelijk. Het Noordelijke terrein is slecht toegankelijk doordat er een geul is aangebracht tussen het terrein en de parkeerplaats.

Aanbevelingen Haal de dranger van het rolstoeltoegankelijk toilet en maak een beugel op de binnenkant. Een schuifdeur, mits soepel lopend kan ook. In het toilet is de ruimte voor de pot te beperkt (de wasbak zit in de weg) voor het manoeuvreren. Een oplossing: indeling wijzigen (tussenmuren slechten). Voorzie het dagrecreatieterrein van minimaal 3 gehandicapten parkeerplaatsen. Zorg dat er op het dagrecreatieterrein op 20 a 40 meter van de parkeerplaats zowel op het noordelijk als zuidelijk deel minimaal 2 banken en minimaal 2 picknicktafels bereikbaar en bruikbaar zijn voor rolstoelgebruikers. (Dit kunnen gewone bestaande voorzieningen zijn. Het gaat meer om een halfverharding aansluitend op de bank/tafel). Zorg dat het Noordelijk deel bereikbaar is en nivelleer ergens de geul en zorg dat dit zichtbaar is.

5.5 Steunpunt Numendal Dit lokale steunpunt geeft een rustpunt in wandel- fiets of autoroute. Er is een aparte plek bestemd als gehandicaptenparkeerplaats. Enkele paden leiden naar een picknickplaats. De picknicktafels hebben geen aanpassing voor een rolstoelgebruiker. De paden zijn wel voldoende verhard, maar vertonen hobbels en gaten, die het een zelfstandige rolstoeler nog heel lastig kunnen maken. Het informatiebord geeft interessante informatie en verhaalt over heks „Old Minneke‟ en goudrovers die deze grond kochten om er hun schatten te verbergen. Hun namen waren niet bekend, dus werd het dal „Niemandsdal‟ genoemd.

16

Aanbevelingen We raden aan de indeling van het parkeerterreintje te wijzigen en de gehandicaptenparkeerplaats naar voren te halen en duidelijker af te grenzen. Verder dient voor een goede toegankelijkheid het pad gevlakt te worden (kuilen dicht) en de helling wat glooiender te lopen. Plaats minstens één rolstoeltoegankelijke picknickbank.

5.6 Hoofdsteunpunt Holterberg (informatiepunt en Natuurdiorama Holterberg) De omgeving van dit hoofdsteunpunt is recent gereconstrueerd. In het Natuurdiorama Holterberg is ook een informatiecentrum voor het Nationale Park gevestigd. De ruimte is goed toegankelijk voor rolstoel- of scootmobielgebruikers en er is een ruim rolstoeltoegankelijk toilet. Er mist een beugel aan de binnenzijde van de deur, waardoor een rolstoelgebruiker niet zelfstandig de deur achter zich kan dichttrekken. Er is een „struinstoel‟ (ook wel wombat genoemd) voor een speciale wandelroute beschikbaar. Het museum geeft een uniek beeld van de dieren in dit gebied. Op het eerste gezicht ziet het ernaar uit dat het museum geschikt is voor rolstoelgebruikers (de visitatiecommissie heeft dit niet getoetst). Deze locatie zal jaarlijks door grote aantallen mensen met fysieke beperkingen bezocht worden. Luister naar hun wensen en probeer het museum zo in te richten dat aan hun wensen wordt voldaan. Vanuit dit steunpunt kan men een start maken met fiets- en wandelroutes. Op de parkeerplaats zijn twee gehandicaptenparkeerplaatsen beschikbaar. Tegenover het informatiecentrum ligt een grote horecagelegenheid, die toegankelijk is voor rolstoelgebruikers.

Aanbevelingen Geef een plaats aan waar automobilisten bezoekers kunnen afzetten. Het gaat met name om mensen met fysieke beperkingen (denk aan ouderen) Zorg dat deze locatie met toegankelijk openbaar vervoer bereikbaar is. Zorg voor een toegankelijk halte. Let op de veiligheid bij het oversteken van de openbare rijweg (wat zijn de ervaringen nu ?) Voorzie het hoofdsteunpunt Holterberg van een bewegwijzering naar rolstoel toegankelijke toiletten en/of geef dit op alle plattegronden aan. Zorg dat de Canadese begraafplaats via een rolstoeltoegankelijk pad bereikbaar is. Geef dit op informatiepanelen en plattegronden aan.

17

5.7 Steunpunt Helhuizen Dit lokale steunpunt heeft een parkeerplaats en maakt onderdeel uit van het wandelnetwerk op de Sallandse Heuvelrug. Men kan hier de gedenksteen en de onderduikershut bezoeken die herinneren aan de bezettingsjaren 1940-1945. De informatiepanelen staan een paar meter vanaf de asfaltweg in de onbewerkte bodem. Omdat er een natuurlijke watergeul langs de weg loopt is het voor rolstoel- of rollatorgebruikers en mensen met een visuele beperking erg moeilijk om dichtbij de panelen te komen.

Aanbevelingen De informatieborden zouden wat meer bij dit gebied betrokken kunnen worden. Zorg dat de route naar de gedenksteen en de onderduikershut rolstoeltoegankelijk is. Geef dit op plattegronden aan.

5.8 Steunpunt Sprengenberg In Haarle is de informatieschuur De Pas van Vereniging Natuurmonumenten gelegen. Een grote, ruim gemeubileerde en onbemensde informatieschuur met een ruim rolstoeltoegankelijk toilet. De Pas is tijdens excursies, in de weekenden en tijdens de vakanties de hele dag open. Er is een gehandicaptenparkeerplaats aanwezig en de Informatieschuur is goed toegankelijk. Alleen is de toegang naar het rolstoeltoegankelijke toilet enigszins beperkt door een informatiepaneel en een paal.

Aanbevelingen Omdat de uitgang vrijwel onmiddellijk aan het fietspad grenst raden we aan het voet- en fietspad meer te onderscheiden. Dat kan door het voetpad van andere tegels te voorzien of door de overgang te markeren, bijvoorbeeld met een rij witte tegels. De ingang van toilet wordt enigszins “geblokkeerd” door een informatiepaneel. Wellicht kan dit paneel iets opschuiven?

5.9 Steunpunt Twilhaar Hier bevindt zich een kleinschalig agrarisch cultuurlandschap, waarmee de historie van dit gebied weer enigszins herleeft. Omdat er van het oude landschapgebied weinig meer over was werd hier in 1977 deze schaapskooi neergezet met de bedoeling om hier een schaapskudde te laten weiden, die dan de grond met hun mest zouden gaan verrijken. Maar het bemensen van de kudde met drie schaapsherders bleek niet haalbaar. De kooi is blijven staan en wordt nu gebruikt als groepsaccommodatie.

18

Aanbevelingen Voorzie deze groepsaccommodatie van een rolstoeltoegankelijk toilet! Op deze locatie is behoefte aan (semi-) verharding van de weg, omdat deze in natte jaargetijden erg modderig wordt. Zorg dat er vanaf het doorlopende voetpad (Pieterpad) een zichtbaar verharde/halverharde oversteek is naar de schaapskooi. Ook al is de schaapskooi niet beschikbaar voor publiek, toch wil elke wandelaar even een kijkje nemen.

6.0 De paden Aanbevelingen voor de paden We vragen speciale aandacht voor de paden naar en in het speelbos/eekhoorntjesbos. Stel mensen met fysieke beperkingen in de gelegenheid om dit bos te beleven en een ommetje te maken. Zorg voor een rolstoeltoegankelijk wandelpad. Voorzie alle paden van zitgelegenheden die direct aansluiten op de verharding. Bij de korte paden, die geschikt zijn voor rollatorgebruik moet de afstand tussen de zitgelegenheden kort zijn: we adviseren om de 200 meter. Nogmaals, vermeld op al het informatiemateriaal en alle borden (plattegronden) de aanwezigheid van deze paden, bij voorkeur allemaal met een naam en vermeld bij elk pad de lengte. Nogmaals, vermeld op al het informatiemateriaal en alle borden (plattegronden) de aanwezigheid van gehandicaptenparkeerplaatsen en van rolstoeltoegankelijke toiletten. Het is van groot belang dat de mensen die het park en de wandelroutes beheren zelf ervaren wat het is om met een beperking gebruik te maken van de paden. Pas wanneer je het wandelpad zelf in een rolstoel hebt gereden krijg je oog voor kleine obstakels die in de loop van de tijd zullen ontstaan. Een pad dat goed onderhouden wordt zal door mensen met beperkingen bijzonder worden gewaardeerd. Voorbeelden van picknicktafels waar ook een rolstoelgebruiker aan kan zitten:

http://www.vondeltuinmeubelen.nl/picknicktafels.html

http://www.degroenetafel.nl 19

7.0 Conclusie Algemeen: Er is al veel gedaan om grote delen van het Nationale Park ook voor mensen met een fysieke beperking toegankelijk te maken. Gebleken is dat de partners binnen de Sallandse Heuvelrug een positieve houding hebben ten aanzien van de vraag vanuit de fysiek beperkte medemens. Gunstige omstandigheden: Het bezoekerscentrum ligt vlak bij een NS-station. Daarnaast is er voor de automobilist met een gehandicaptenparkeerkaart op heel veel plekken een voor die doelgroep bestemde parkeerplaats. Op wegen, die voor gemotoriseerd verkeer gesloten zijn wordt een uitzondering gemaakt voor de houder van een gehandicaptenparkeerkaart. Bijna alle wegen en paden zijn met een scootmobiel goed te berijden. Voor deze doelgroep worden jaarlijks speciale scootmobieltochten georganiseerd. Verbeterpunten: Overal kan altijd nog wat verbeterd worden en dat is hier niet anders. We lichten er in dit verband een aantal uit:   

  

  

Op de website mist een aparte knop, waaronder alle informatie over de toegankelijkheid en gebruiksmogelijkheden voor mensen met een fysieke beperking te vinden zijn. Bij de herziening van de website zal dit aspect aandacht krijgen. Zorg dat een blinde of slechtziende bezoeker de ingang van het bezoekerscentrum kan vinden door een herkenbaar pad, bijvoorbeeld met een geleidelijn van witte ribbeltegels. Plaats de informatiepanelen zodanig, dat iemand in rolstoel of scootmobiel er bij kan komen en de informatie kan lezen. Neem vooral ook informatie op over wat de omgeving te bieden heeft voor deze doelgroep. Let bij glasvlakken op hinderlijke spiegelingen. Er is behoefte aan een aantal paden die ook voor blinden en slechtzienden geschikt zijn om zelfstandig te kunnen bewandelen. Op een aantal plaatsen kruist het fietspad de zandweg, hetgeen een grote hindernis vormt voor rolstoel- en scootmobielgebruikers. Hier wordt een klinkerverharding aanbevolen. Veel bankjes staan op te grote afstand van de verharde paden, waardoor een gebruiker van een rolstoel of rollator daar niet bij kan komen. Plaats banken dichter langs het pad. En zorg dat picknickbanken op de verharding aansluiten en bruikbaar zijn voor rolstoelgebruikers. Zorg er voor dat elke steunpunt minstens 1 gehandicaptenparkeerplaats heeft en aansluit op een rolstoeltoegankelijke route. Controleer rolstoeltoegankelijke paden regelmatig op egaliteit en kuilen. Plaats op de deur naar een rolstoeltoegankelijk toilet nooit een dranger en zorg voor een beugel op de binnenzijde (zelfstandig dichttrekken van de deur)

20

8.0 Colofon Het rapport visitatie Nationaal Park De Sallandse Heuvelrug, waarbij het Nationaal Park op bereikbaarheid, toegankelijkheid en bruikbaarheid van voorzieningen en informatie ten behoeve van mensen met een lichamelijke beperking is onderzocht is een uitgave van het Kenniscentrum Groen en Handicap en is samengesteld door: Ton Kwakkel van Kenniscentrum Groen & Handicap met bijdragen van: Kees Kuijken en Nico Bosma van Kenniscentrum Groen en Handicap en Job Haug, bouwkundig adviseur Kenniscentrum Groen & Handicap. Dit verslag is met de grootst mogelijke zorg samengesteld. Het Kenniscentrum Groen en Handicap aanvaardt geen aansprakelijkheid voor eventuele schade die door de uitvoering van de in het rapport vermelde aanbevelingen voortvloeit.

Copyright:

Kenniscentrum Groen & Handicap wordt financieel gesteund door

21