RAILFORUM

APRIL 2014 | # 87

3 | 175 JAAR SPOOR

4 | MKBA EEN GOED HULPMIDDEL

Dit jaar bestaat het spoor 175 jaar. Wat staat er dit jaar allemaal op de planning?

Over de toepassing van de MKBA in de praktijk en de discussie die dit oplevert.

10 | AANTREKKELIJKE INTERNATIONALE TREINREIS

14 | ZP-ER STELT ZICH VOOR

16 | HÉT STATION BESTAAT NIET

ZP-er Peter Schouten stelt zich als eerste voor in een nieuwe reeks interviews met ZP-ers.

ProRail bouwt nieuwe stations en verbouwt bestaande. Toenemend treinverkeer en groeiende reizigersaantallen vragen om toekomstbestendige stations.

De JV bekijkt samen met Natuur&Milieu en ANVR de mogelijkheden rondom internationale treinreizen.

8 | HET REFRESCO PROJECT Het energieverbruik voor de spoorwegsector moet omlaag. Eén mogelijkheid is om lichtere treinen te bouwen.

R A I L F O R U M | 0 3 0 - 3 0 3 5 4 7 0 | I N F O @ R A I L F O R U M . N L | W W W. R A I L F O R U M . N L

RAILFORUM 2014 | NIEUW LEVEN, NIEUWE INSPIRATIE

HET VOORJAAR IS DE TIJD VOOR NIEUW LEVEN, NIEUWE INSPIRATIE EN HET VERLANGEN NAAR DE ZOMER. De nieuwe locatie van ons bureau, direct op station Utrecht Centraal, geeft ons een extra voorjaarsgevoel. Ons eigen kantoor is niet groot maar wel vol energie en kracht. Eigenlijk net zoals het 5-koppige team. Velen van jullie kwamen al langs en de reacties zijn unaniem positief. We zien ook steeds meer van onze relaties in de lounge of zalen van Seats2Meet. En zo geeft Railforum een extra betekenis aan het zijn van een kennisnetwerk. CORINA DE JONGH

“IN HET RELATIEBLAD DUS VOORTAAN DE BLIK VOORUIT” COLOFON HET RELATIEBLAD VAN RAILFORUM VERSCHIJNT IN EEN OPLAGE VAN 2500 EXEMPLAREN. DEZE EDITIE IS TOT STAND GEKOMEN IN SAMENWERKING MET OV-MAGAZINE. ENKELE ARTIKELEN

Voor dit relatieblad bedachten we een andere opzet. Op verzoek leggen we het accent meer op de toekomst en kijken niet meer achterom. Voor verslagen van bijeenkomsten verwijzen we voortaan naar

ZIJN AL EERDER VERSCHENEN IN HET OV-MAG-

www.railforum.nl. Hier staan van al onze bijeenkomsten de

AZINE NUMMER VAN NOVEMBER 2013 EN MAART

presentaties en verslagen. Handig voor zowel de aan- als afwezigen.

2014. EINDREDACTIE | BREGJE TEPPEMA

En zo draagt Railforum bij aan het delen van beschikbare kennis.

VORMGEVING | BREGJE TEPPEMA FOTOGRAFIE OMSLAG | DAVID KRAMER

In het relatieblad dus voortaan de blik vooruit; op het komend

ADRES | MOREELSEPARK 65

programma en op de acties van de diverse kenniskringen en projecten.

POSTBUS 1409, 3500 BK UTRECHT

In het januari nummer publiceerden we enkele vakinhoudelijke

EMAIL | [email protected] DRUK | MULTICOPY UTRECHT RAILFORUM BESTAAT SINDS 1992 EN IS HET

artikelen over 3KV, RandstadRail en CO2 vermindering op het spoor. Deze artikelen, geschreven door vakgenoten en journalisten, zijn door

ONAFHANKELIJKE KENNISNETWERK VAN

jullie hoog gewaardeerd. Reden voor ons om hier vervolg aan te geven.

RUIM 100 BEDRIJVEN EN ORGANISATIES DIE ACTIEF

In dit nummer dus een artikel over de MKBA, de grote stations en TOD.

ZIJN IN DE BREDE RAILSECTOR. CENTRAAL IN DE VERENIGING STAAT HET UITWISSELEN VAN KENNIS EN ERVARINGEN, OM ZO HET MAATSCHAPPELIJK EN ECONOMISCH RENDEMENT VAN SPOORVERVOER TE VERGROTEN. ACCENT LIGT OP HET VERSNELLEN VAN (PROCES)

We geven ook graag onze leden zelf de ruimte om (inhoudelijke) artikelen aan te leveren. Neem contact met ons op als je zelf een artikel wilt aanleveren.

INNOVATIES. RAILFORUM BIEDT DAARBIJ HAAR DIENSTEN AAN EN ZORGT VOOR AFSTEMMING MET ANDERE SECTOREN, DE POLITIEK EN WETENSCHAP.

2

RAILFORUM APRIL 2014 | # 87

175 JAAR SPOOR Nieuw zijn ook de interviews die bedoeld zijn ter introductie

175 jaar geleden reed de eerste trein over het enige spoor in

van een (vak)collega maar vooral ter inspiratie. Zo laten we

Nederland van Haarlem naar Amsterdam. Nu zoveel jaren later

naast onze nieuwe leden ook de zelfstandig professionals

is het Nederlandse spoornetwerk uitgegroeid tot 7000 kilometer

aan het woord. Daarnaast willen we jullie ook inspireren met

spoor en maken reizigers iedere dag 1.1 miljoen treinritten. De

boeiende verhalen van leden van de S2M community.

afgelopen jaren heeft het spoor een enorme vooruitgang geboekt. Tijd om dus met zijn allen stil te staan bij hoe het begon en hoe

Want heb je jezelf ooit afgevraagd of er wordt nagedacht over

onze toekomst er uit gaat zien.

ons gedrag en mogelijke fatsoensregels voor het gebruik van smartphones? Voor ons als sector interessant omdat ook ieder

Raiforum directeur Corina de Jongh is met trots voorzitter van de

in onze branche een mening heeft over deze fatsoennormen

regiegroep ‘175 jaar spoor’. Alle organisaties die betrokken zijn

in het OV. De schrijfster is net als alle andere S2M leden

bij het spoor zijn uitgenodigd hier aan mee te doen. Er worden

een fervent OV gebruiker. We hebben bij S2M honderden

gedurende het jaar verschillende activiteiten georganiseerd om

huisgenoten die gebruik maken van onze OV diensten. Een

deze vooruitgang te vieren. Zo is er op 20 september een speciale,

leuke uitdaging om de leden van Railforum, de JV en S2M

koninklijk rit van Haarlem naar Amsterdam, zijn er allerlei

met elkaar te verbinden en om jullie met hun verhalen te

historische evenementen gepland en openen veel bedrijven

inspireren.

hun deuren om een kijkje te komen nemen en zijn er diverse publieksacties. Daarnaast is in de herfstvakantie een grootste

De tweede helft van dit jaar krijgt een nog feestelijker tintje.

materieelshow en tentoonstelling in Amersfoort en zal deze plek

We vieren met de hele branche 175 spoor in Nederland. Lees

2 weken lang in het teken staan van 175 jaar spoor.

hiernaast meer over wat er allemaal op de planning staat, en

Op 3 juni is er een informatiemiddag bij Railforum voor alle

waar je kunt aanhaken.

betrokken partijen.

Ik ben er trots op dat Railforum voor deze viering het

Dit gezamenlijke jubileum is voor de hele railsector een kans om

gemeenschappelijke platform mag zijn. Graag tot gauw, bij één

een trots gevoel uit te dragen en te delen met de Nederlandse

van de (jubileum)activiteiten!

bevolking. Het thema is 175 jaar spoor, 175 jaar vooruitgang! Meedoen? Mail naar [email protected].


3

MKBA IS EEN GOED HULPMIDDEL; GEEN DOEL OPZICH | BARRY UBBELS

FOTO | JOLANDA FISSER

MKBA IS EEN GOED HULPMIDDEL; GEEN DOEL OPZICH

AUTEUR | BARRY UBBELS

DE MAATSCHAPPELIJKE KOSTEN-BATENANALYSE

bereikbaarheidsproblemen op te lossen of om kansen

(MKBA) IS EEN METHODE DIE STEEDS VAKER

te verzilveren. Echter, door de omvang van dergelijke

WORDT TOEGEPAST TER ONDERSTEUNING

projecten en complexe ruimtelijke, economische en

VAN DE BESLUITVORMING OVER AANLEG VAN

maatschappelijke interacties tussen stad en regio

TRANSPORTINFRASTRUCTURELE PROJECTEN DOOR

beïnvloeden dergelijke projecten ook het functioneren van

RIJK, PROVINCIES EN GEMEENTEN. DIT BETEKENT NIET

steden in vele facetten. Hierdoor is het belangrijk dat bij

DAT ER GEEN DISCUSSIE BESTAAT OVER DE TOEPASSING

besluitvorming over bijvoorbeeld de aanleg van een light

VAN DEZE METHODIEK IN DE PRAKTIJK. MET NAME IN

rail project breed wordt vergeleken met alternatieven,

DE REGIO EN STAD WORDT NOG WELEENS GEWORSTELD

waarbij naast de traditionele kosten en baten ook stil wordt

MET DE TOEPASSING VAN HET INSTRUMENT WAARBIJ

gestaan bij ruimtelijke optimalisatie, structuurversterking

RUIMTELIJKE EN REGIONALE EFFECTEN NIET GOED

en visievorming. Goede analytische informatie over effecten

TOT UITDRUKKING KOMEN EN OOK VISIEVORMING NIET

en nut en noodzaak is dan essentieel voor besluitvormers.

ALTIJD TERUGKEERT IN DE MKBA. In de Nederlandse praktijk van de afgelopen jaren is de Op de Middag van de Light Rail is in januari door Railforum/

maatschappelijke kosten-batenanalyse een belangrijk

Panteia een workshop georganiseerd waarbij verbetering

onderdeel van het analytisch instrumentarium. Dit

van besluitvorming en de rol van de MKBA daarin centraal

instrument wordt gewaardeerd aangezien de toepassing

stond. Hieronder worden de belangrijkste resultaten

structureert en het besluitvormingsproces verzakelijkt,

besproken (die breder toepasbaar zijn dan specifiek voor

maar er is ook sprake van kritiek. Vooral in de regio

lightrail projecten), aangevuld met eigen inzichten van de

herkennen beleidsmakers en bestuurders hun visie vaak

auteur.

niet in de resultaten van een MKBA, en hebben ze vaak de indruk dat niet alle effecten een plaats hebben gekregen.

Aanleg van nieuwe transportinfrastructuur of het verbeteren van bestaand openbaar vervoer

Dit resulteert in twijfel over geschiktheid en beperkt

in steden of regio’s worden vaak geïnitieerd om

draagvlak, wat resulteert in een exercitie waarbij de MKBA

4


MKBA IS EEN GOED HULPMIDDEL; GEEN DOEL OPZICH | BARRY UBBELS

een doel op zich wordt voor financiering. Dit kan nooit de

doel op zich maar als een hulpmiddel voor besluitvorming

bedoeling zijn.

in regio en stad gezien moet worden. Daarbij moet vanaf de start van het proces duidelijk gemaakt worden wat de doelen

Deze discussie vormde aanleiding voor Railforum en Panteia

van een project zijn en hoe eventuele project effecten daaraan

om de rol van de MKBA in besluitvorming op de agenda te

bij kunnen dragen. Het is duidelijk dat bepaalde effecten

zetten van de Middag van de Light Rail, en uitdagingen en

moeilijk kunnen worden gemeten en dus niet goed in een

verbetering voor besluitvorming te benoemen. Hierbij speelde

MKBA tot uitdrukking komen. Het ligt niet voor de hand om

ook de recente discussies in de praktijk over besluitvorming

dan geforceerd te gaan monetariseren om het maar zoveel

van enkele light rail projecten een rol (denk aan de Uithoflijn

mogelijk mee te nemen in de MKBA. Daarvoor hebben we

en regio tram Groningen). Natuurlijk is de discussie niet

op dit moment gewoon onvoldoende kennis en lopen we het

alleen relevant voor light rail, deze gaat breder en geldt voor

risico bepaalde effecten onterecht niet mee te nemen in de

allerlei ruimtelijke investeringen in stad en regio. De discussie

besluitvorming.

tijdens de workshop werd gevoed door presentaties vanuit de theorie (door Gerbert Romijn van het CPB naar aanleiding van

Effecten op ruimtelijke ontwikkelingen, leefomgeving en

het rapport Plannen voor de Stad) en de praktijk (door Pim

aansluiting bij visievorming en beleid moeten niet vergeten

Uijtdewilligen van de Stadsregio Rotterdam, ervaringen met de

worden, maar buiten de MKBA gehouden worden. Het is

Hoekse Lijn (waar overigens geen MKBA voor is uitgevoerd)).

hiervoor essentieel om te bepalen hoe het project bijdraagt aan deze aspecten en hoe dit zich verhoudt tot lokale en

De discussie leerde dat de MKBA een bruikbaar hulpmiddel

regionale doelen en omgevingen (waarbij het CPB rapport een

is voor de besluitvorming. Een light rail project kan leiden tot

handreiking biedt). Een MKBA (mits opgesteld vanuit het juiste

een verbetering van de bereikbaarheid en betrouwbaarheid in

perspectief en juiste gevoel voor de stedelijke situatie) levert

een stedelijke context. Deze effecten zijn goed te kwantificeren

dan informatie vanuit een welvaartsperspectief, maar wordt

en te monetariseren zijn en vinden dus een plaats in de

aangevuld met andere (kwalitatieve) informatie.

MKBA. De uitdagingen liggen op het terrein van de ruimtelijk economische effecten (die wel worden meegenomen,

Dit geeft besluitvormers bredere inzichten in projecteffecten

maar waarvoor aanvullende empirische kennis gewenst

en helderheid in mogelijke bijdrage aan bepaalde

is) en effecten ten aanzien van leefbaarheid en stedelijke

beleidsdoelen. Indien gewenst kunnen prioriteiten worden

ontwikkeling. Tevens ontstaat discussie omdat regionale

toegevoegd en effecten voor bepaalde doelgroepen worden

projecten kunnen zorgen voor herverdeling van welvaart welke

onderscheiden. Dit sluit aan bij het bredere mobiliteitsbeleid

op nationaal niveau geen toename impliceren. Daarnaast

dat tegenwoordig gevoerd wordt door steden en regio’s en

blijft transparantie van het instrument een aandachtspunt.

gestimuleerd wordt door Europese richtlijnen (voor duurzaam

Toen we op zoek gingen naar mogelijke verbeterpunten in de

mobiliteitsbeleid). Hierbij wordt ingezet op een integrale

besluitvorming bleek dat de MKBA een wel erg overheersende

aanpak gebaseerd op breed draagvlak. Dit vereist inzicht in

rol speelt en het meer als een van de elementen gezien moet

bredere maatschappelijke effecten (niet alleen economisch,

worden, waarbij daarnaast ruimte wordt gegeven aan de

maar ook sociaal) voor verschillende doelgroepen.

andere effecten. Men kan dan denken aan een multi-criteria

Bovenstaande benadering sluit hier prima op aan en kan

achtige benadering waarbij kwantitatieve en kwalitatieve

regionale en lokale besluitvormers verder helpen.

elementen meegenomen worden en tevens prioriteiten kunnen worden benoemd.

Dr. Barry Ubbels, senior consultant bij Panteia en lid van de stuurgroep Do LightRail

Samenvattend kunnen we stellen dat de MKBA niet als een


5

TOD MAAKT STEDEN DUURZAMER EN MOOIER | MARC MAARTENS

TOD MAAKT STEDEN DUURZAMER EN MOOIER AUTEUR | MARC MAARTENS EIGENLIJK BESTAAT TRANSIT ORIENTED DEVELOPMENT IN

baat bij grotere knopen met beter ov en meer fietsvoorzieningen. Het

NEDERLAND ALLEEN NOG OP PAPIER: STEDENBAANPLUS IN

versterken van knopen voorkomt investeringen in nieuwe hov-lijnen,

ZUID-HOLLAND EN STADSREGIORAIL IN ARNHEM NIJMEGEN.

laat meer mensen duurzaam reizen en houdt waardevolle gebieden

WAT HOUDT TOD IN, WAAR KOMT HET VANDAAN EN WAT KUNNEN

open.

WE ERMEE?

Onderzoeken tonen aan dat veel mensen graag in een ov- of fietsgeoriënteerde omgeving wonen. Minder parkeerplekken

Transit-oriented development is een samenhangende aanpak van

betekent vaak ook een lagere totaalprijs. Aan de andere kant

ruimtelijke inrichting plus infrastructuur op het vlak van planning,

beseffen mensen vaak nauwelijks dat ze in een TOD-gebied

financiering en exploitatie. Kort door de bocht is TOD het ontwikkelen

wonen. Christa Hubers, postdoc aan de TU Delft, onderzoekt nu de

rond (knooppunten van) stadsgewestelijk railvervoer, met dat ov dus

aantrekkelijkheid van TOD-gebieden voor (potentiële) bewoners.

als ruggengraat en aanjager van stedelijke ontwikkeling.

Bestaat er zoiets als ‘transit-oriented living’? Is er markt voor TOD?

Architect-stedenbouwkundige Peter Calthorpe formuleerde TOD begin jaren negentig als ‘een regionaal netwerk van leefomgevingen

Portland Oregon

rond haltes van hoogwaardig openbaar vervoer, gekarakteriseerd

De term TOD stamt uit de Verenigde Staten. Daar is het concept een

door hogere bouwdichtheden, gemengde functies en menselijke

reactie op het ongelimiteerd uitdijen van steden: urban sprawl. Die

maat’. Transit is de Amerikaanse term voor stadsvervoer. TOD is dus

autosteden moesten compacter, gezelliger en leefbaarder worden.

‘op het ov gerichte ontwikkeling’. Het enige dat de afgelopen kwart

Hét voorbeeld is Portland Oregon, een agglomeratie van 25 bij 25

eeuw is veranderd, is dat TOD niet alleen om het ov draait, maar ook

kilometer. Light rail, eigenlijk de Duitse Stadtbahn, beleefde daar

om duurzaam vervoer. De fiets voor korte ritten, de e-bike voor ritten

zijn revival. Portland telt nu vier lightraillijnen en twee tramlijnen.

tot 15 kilometer en hoogwaardig ov (liefst rail) tot 30 à 40 kilometer.

Er zijn hoofdknopen, regionale knopen, knopen bij subcentra en

De bedoeling van TOD is dat mensen die wonen of werken bij

overstapknopen, elk met een eigen functie.

hoogwaardig ov veel vaker het ov en de fiets pakken in plaats van

Metropoolregio’s als het Amerikaanse Portland, het Canadese

de auto. Gewoon omdat ze dan sneller en makkelijker op hun

Vancouver en Kopenhagen laten zien dat succesvol TOD een

bestemming komen. TOD maakt stedelijke gebieden duurzamer,

reeks juridische, financiële en sociaalculturele prikkels vereist.

menselijker en mooier. Want zonder auto’s is het al gauw rustiger,

Zoals stedenbouwkundige Rob van der Bijl van lightrail.nl zegt:

schoner en veiliger.

“Voorwaarde is een fatsoenlijk regionaal bestuur, fatsoenlijke regionale planning en fatsoenlijk regionale financiering. Daar

StedenbaanPlus

ontbreekt het aan in Nederland.” Er rijden treinen tússen steden,

Het programma StedenbaanPlus in Zuid-Holland is een mooi

en bussen, trams en metro’s ín steden, maar light rail in stedelijke

voorbeeld van het streven naar TOD. De nadruk lag op verdichting

regio’s ontbreekt grotendeels.

rond stations, zodat de Sprinter op de hoofdas Leiden–Dordrecht elke

Groeikernen

10 minuten kan gaan rijden. Nu is dat nog elk kwartier. De ‘Plus’ in de naam betekent dat het niet alleen gaat om de trein, maar om de hele

TOD is een jonge loot aan de stam van planologisch beleid voor

keten. Dus ook fietspaden en stallingen, hoogwaardig ov (R-net), light

samenhang tussen ruimtelijke ontwikkeling en infrastructuur. Het

rail (metro, RandstadRail, TramPlus) en looproutes.

beleid loopt van groeikernen (jaren ’70) via compacte steden (jaren

Het organiseren van TOD blijft lastig. Zo is het Programmabureau

’80) en Vinex-wijken (jaren ’90) tot sleutelprojecten rond grote

StedenbaanPlus sinds 1 januari opgeheven. Bestuurders van

stations (jaren ’00). De kern van TOD is de waarde die de ontwikkeling

verschillende regio’s moeten nu de kar trekken, vooral via regionaal

oplevert. Bestemmingen als kantoren, theaters, winkelcentra en

overleg over economie en wonen. De afspraken beperken zich niet

ziekenhuizen profiteren van goed ov én leveren tegelijk genoeg

alleen tot stations en moeten minder vrijblijvend worden.

klandizie voor het ov.

Alle overheden hebben eigen taken en bevoegdheden voor ruimte

In Nederland hebben we groeikern-infra in plaats van TOD, zoals

en mobiliteit. Rijk, provincie en gemeenten kiezen niet automatisch

de Flevolijn naar Almere en de Zoetermeerlijn. Dat zijn nieuwe

voor ov- en fietsnetwerken, maar investeren graag in wegen.

spoorlijnen met relatief veel stations en nieuwe wijken eromheen.

Ontwikkelingen rond stedelijke knooppunten zijn voor gemeenten

Nieuw spoor werd naar de groeikern gebracht in plaats van de

duurder dan bouwen ‘in het weiland’. De maatschappij heeft juist

groeikern naar het spoor. Zo kregen ook Capelle aan den IJssel en

6


TOD MAAKT STEDEN DUURZAMER EN MOOIER | MARC MAARTENS

ILLUSTRATIE | PROVINCIE NOORD-HOLLAND EN VERENIGING DELTAMETROPOOL Spijkenisse hun aantakking op de Rotterdamse metro.

Bertolini vormen inconsequent bestuur, onvoldoende kennis en

Een ander voorbeeld is de sneltram Utrecht–Nieuwegein. “Ook dat

financiële barrières nu vaak een belemmering.

is geen TOD”, oordeelt Van der Bijl. “Die lijn gaat niet down town naar de Utrechtse binnenstad, biedt geen dwarsverbinding naar

Noord-Holland

een andere windrichting en kreeg pas later een grote P+R halte:

De provincie Noord-Holland heeft met de Vereniging Deltametropool

Westraven.”

en bureau APPM de potentie in kaart gebracht van zestig NS-

Houten is al een beter voorbeeld. Dat verrees aan de spoorlijn

stations en vier busstations. In een straal van 1200 meter rond

Utrecht–’s-Hertogenbosch, met korte fietsroutes naar het

die 64 knooppunten liggen bouwplannen klaar voor kantoren,

station. Het centrum van het nieuwe Houten verschoof naar het

voorzieningen en woningen die samen een stad als Haarlem

stationsgebied.

beslaan. Maar afstemming ontbreekt. “Alle gemeenten richten zich op dezelfde markten en zitten elkaar in de weg, zodat er nauwelijks

Stadsregioraillijn

iets van hun plannen terecht komt”, schetste agent Paul Gerretsen

‘Knooppuntontwikkeling’ is ook geen TOD. Dat gaat over intensiever

van Vereniging Deltametropool op de Middag van Light Rail van

bouwen rond grote knopen, terwijl TOD het complete netwerk van

Railforum. “Als je die plannen afstemt en het eens wordt over de

rail, fiets én knooppunten bestrijkt. RandstadRail (Zuidvleugel)

volgorde – wat mag eerst – dan loopt het machientje meteen al veel

en Randstadspoor (Utrecht) komen in de buurt, maar missen de

beter.”

samenhang met regionale stedelijke ontwikkeling en verbindingen

Een aantal gemeenten op de Zaanlijn (Alkmaar–Amsterdam)

met subcentra. Zo is de Uithoflijn (tram van Utrecht centrum naar

probeert dat nu in praktijk te brengen. Omdat oude industrie

universiteitscomplex) eerder DOT (development oriented transit). Je

wegtrekt en nieuwe stadscentra in de maak zijn, is daar veel potentie

brengt de tram naar de bestemming in plaats van De Uithof naar de

voor interessante woon- en werkmilieus.

trein. Naast StedenbaanPlus is het tweede goede voorbeeld van

Van der Bijl verwacht dat er in Nederland hooguit vijf tot tien

TOD in Nederland de geplande Stadsregioraillijn Doetinchem–

stedelijke regio’s zijn waar TOD werkt: “De metropoolregio’s

Arnhem–Nijmegen–Wijchen. Aan die zware as liggen stations in

Amsterdam en Rotterdam-Den Haag en de stadsregio’s Arnhem

het middelpunt van nieuwe leefomgevingen als Arnhem Zuid en

Nijmegen, Eindhoven en Utrecht. En eventueel de regio’s Groningen-

Nijmegen Noord (Waalsprong).

Assen, Maastricht, Twente en Zwolle.” De economische crisis dwingt

Samen met de Vrije Universiteit, Radboud Universiteit Nijmegen

tot scherpere keuzes over de functie van stations. “Kantoren kampen

en TU Delft doet professor Luca Bertolini van de Universiteit van

met leegstand en nieuwe kantoren zorgen voor kannibalisatie.

Amsterdam onderzoek naar kansen en belemmeringen voor TOD in

Ministeries krimpen en het Rijk stoot panden af. Alleen de echte

de Metropoolregio Amsterdam, Gelderland en de Stadsregio Arnhem

superlocaties blijven over. Bij winkels zie je hetzelfde: veel leegstand.

Nijmegen. De nadruk ligt op succesfactoren voor invoering. Volgens

Ook daar gaan alleen de succeslocaties het redden.”


7

MET HET REFRESCO PROJECT OP WEG NAAR LICHTERE TREINEN | MARTIJN WOLF

MET HET REFRESCO PROJECT OP WEG NAAR LICHTERE TREINEN AUTEUR | MARTIJN WOLF HET VERMINDEREN VAN ENERGIEVERBRUIK EN CO2 UITSTOOT IN DE TRANSPORTSECTOR IS EEN BELANGRIJK AANDACHTSPUNT OP DE EUROPESE POLITIEKE AGENDA EN GEWENST VANUIT DE MAATSCHAPPIJ. OOK HET ENERGIEVERBRUIK VOOR DE SPOORWEGSECTOR ZAL OMLAAG MOETEN. EÉN MOGELIJKHEID IS OM LICHTERE TREINEN TE BOUWEN MET BEHULP VAN NIEUWE MATERIALEN, ZOALS COMPOSIETEN. Composieten zijn materialen opgebouwd uit twee of meer componenten met sterk verschillende fysische of chemische eigenschappen. Wanneer ze gecombineerd worden ontstaat een materiaal met eigenschappen die anders zijn dan de afzonderlijke bestanddelen. Het toepassen van composieten gebeurt meestal omdat er lichter kan worden geconstrueerd en er toch voldoende sterkte kan worden gerealiseerd. Ook kunnen op een eenvoudiger manier dan bij bijvoorbeeld metalen constructies complexe vormen gemaakt worden. Composieten worden al zeer veel toegepast voor de bouw van scheepsrompen, windturbine bladen maar ook voor zwembaden, opslagsilo’s en bruggen. Binnen REFRESCO wordt voornamelijk gekeken naar versterkte kunststoffen, zoals vezelversterkte polymeren maar een ‘composiet’ kan ook een combinatie zijn van metaal en kunststof of beton met stalen wapening. Vezelversterkte polymeercomposieten bevatten bijvoorbeeld vezels van koolstof, glas, aramide of natuurlijke vezels en bezitten hierdoor eigenschappen die afwijkend zijn van isotrope materialen (mechanische eigenschappen in alle richtingen gelijk) zoals metalen. De meest kenmerkende eigenschap van deze composieten is dat ze in de vezelrichting zeer sterk zijn maar in de richting dwars op de vezel vaak minder sterk zijn. Dit zorgt ervoor dat er anders geconstrueerd zal moeten gaan worden dan tot nu toe werd gedaan bij gebruik van metalen. Ook de validatie criteria die worden gebruikt om composieten te beoordelen vereisen niet alleen andere soort tests en analyses, dan die bij metalen, maar vereisen ook het gebruik van verschillende simulatie-instrumenten en modellen. Binnen de spoorwereld worden al lange tijd composieten gebruikt voor interieurdelen. Echter, de kennis en ervaring met toepassing van composieten binnen de spoorwereld is beperkt tot voornamelijk deze nietdragende constructiedelen. Om een treincasco volledig van composiet te bouwen is nog veel nieuwe kennis nodig en de regelgeving daarvoor moet nog ontwikkeld worden. Een eerste stap om dit te bereiken is in september 2013 gezet met de start van het Europese onderzoeksproject REFRESCO:

8


MET HET REFRESCO PROJECT OP WEG NAAR LICHTERE TREINEN | MARTIJN WOLF

‘Towards a REgulatory FRamework for the usE of Structural new materials in railway passenger and freight CarbOdyshells.’ Het doel van REFRESCO is om de basis te leggen voor de regelgeving en het certificeringsproces voor toepassing van composiet materialen in rollend materieel. Dit project wordt uitgevoerd onder het 7e kader programma van de Europese commissie (http://ec.europa.eu/research/fp7/index_en.cfm) en heeft een looptijd van 2.5 jaar met een budget van €4.6 M. Composiet materialen worden zoals gezegd al toegepast in andere industrieën zoals de vliegtuigindustrie. Dit is de afgelopen tientallen jaren ontwikkeld en er is veel ervaring opgedaan. Ook in de scheepsbouw past men al regelmatig composiet materiaal toe. REFRESCO gaat gebruik maken van de al aanwezige kennis. Op basis van de gevonden informatie wordt een “gap-analysis” uitgevoerd ten opzichte van de huidige spoorregelgeving. Hiermee wordt inzicht verkregen in wat nu ontbreekt en welke gegevens uit andere industrieën gebruikt kunnen worden. Het onderzoek zal zich in eerste instantie richten op de onderwerpen sterkte en botsbestendigheid, brand, geluid en trillingen, verbindingstechnieken, EMC en onderhoudbaarheid. REFRESCO bestaat uit 18 partners uit België, Frankrijk, Duitsland, Italië, Nederland, Spanje, Engeland en Zwitserland met ieder hun eigen, specifieke inbreng: •

Lloyd’s Register Rail in Utrecht met haar specialistische kennis van regelgeving en certificering,

•

Leveranciers van spoorwegmaterieel: o.a. Alstom, Bombardier en Siemens

•

Universiteiten en onderzoeksinstituten: o.a. Newcastle University, Tecnalia en DLR, Duits luchtvaart- en ruimtevaartonderzoekscentrum,

•

Voor inbreng van materiaal- en ontwerpspecifieke kennis: Astrium, Dupont en TWI,

•

Spoorwegmaatschappijen: SNCF en UIC, de internationale vertegenwoordiging van spoorwegmaatschappijen en infrabeheerders,

•

Overall projectleiding is in handen van UNIFE, de internationale vertegenwoordiging van de spoorwegindustrie.

De komende tijd kan de voortgang van het project worden gevolgd via de website www.refresco-project.eu. Hier zullen ook alle uitkomsten van het project worden gepubliceerd. Meer informatie over het project is op te vragen bij Martijn Wolf, consultant bij Lloyd’s Register Rail ([email protected]).

A350 XWB FUSELAGE PANEL | © AIRBUS.COM/PHOTOGALLERY


9

JV | DE AANTREKKELIJKE INTERNATIONALE REIS Dit jaar willen de Jonge Veranderaars echte veranderingen doorvoeren. Aan de hand van verschillende problemen proberen zij mee te denken over de oplossing. Zo kwam vanuit JV’ers Christian Nobel (Natuur & Milieu) en Marije Poel (Royal HaskoningDHV) het verzoek aan JV om mee te denken over internationale treinreizen. Welke kansen liggen er op dit gebied? Een gesprek met Christian Nobel, projectleider mobiliteit en energie (Natuur & Milieu), Gerben Hardeman, Manager Duurzaam Toerisme (ANVR) en David Kramer (voorzitter JV). ANVR (Algemene Nederlandse Vereniging van Reisondernemingen) treedt als brancheorganisatie op voor de reisbranche. Zij zien verschillende aspecten van toerisme waarin al veel met duurzaamheid gedaan wordt. Er zijn veel positieve impacts gerelateerd aan toerisme maar er zijn ook negatieve impacts. Eén daarvan is de CO2 uitstoot, waar de transport het grootste aandeel in heeft; dit is het meest vervuilende aspect. Een mooie kans zien zij in het aanbieden van internationale treinreizen voor hun reizigers, zodat ook zij aan de EU-ambities voor CO2-reductie van verkeer en vervoer kunnen gaan voldoen. Gerben: “We moeten proactief reageren op de ambities van de EU. We dienen te kijken naar waar we onze verantwoordelijkheid nemen om bij te dragen aan CO2 reductie. De treinreis moet dus aantrekkelijker gemaakt worden.” Maar waar zitten dan de problemen nu rondom het internationale treinreizen? Gerben: “Het ontbreekt ten eerste aan een centraal boekingssysteem. Er is nu geen mogelijkheid hetzelfde voor elkaar te kunnen krijgen zoals het bij de luchtvaart georganiseerd is. Nu gaan de boekingen voor trajecten zoals London, Parijs en Berlijn via NS Internationaal. Maar de meer ingewikkelde trajecten gaan vaak via de experts van de Treinreiswinkel. Dit is echter geen geautomatiseerd traject maar een tijdrovende handmatig proces. Dit moet dus veel gemakkelijker kunnen.” David: “Dit is wel simpel te realiseren met het boekingssysteem wat de luchtvaart ook gebruikt. Zo laat je de reiziger direct zien wat het kost. Er moet transparantie komen in al die systemen.” Maar dit systeem introduceren, daar lijkt de spoorbranche nog niet klaar voor. Het is een relatief duur systeem en geen enkele partij ziet er nu de kansen van.

‘DE REIS ZELF BLIJFT HET PROBLEEM ’

10

Maar dit is niet het enige probleem. Gerben: “De marketing omtrent het internationale treinreizen moet meer gaan inspelen op de beleving van de reis. Die is veel meer aanwezig dan wanneer je in een vliegtuig stapt. Het ontbreekt dan weer aan het gemak van een vliegreis, want als je over moet stappen moet je zelf al je bagage dragen. Er is geen centraal incheck punt voor bagage in een trein. Dit is wat mensen, vaak ouderen, tegenhoudt om een treinreis met overstap te boeken.” Vaak wordt er een vergelijking getrokken tussen de luchtvaart en de spoorsector. De drie mannen concluderen dat het grote verschil zit in het feit dat de luchtvaart altijd al internationaal gericht is, en het treinverkeer in eerste instantie nationaal gericht is. Daarnaast spelen er ook politieke belangen mee. We kunnen de luchtvaart dus niet zomaar vergelijken met de trein. Christian: “Maar hoe kunnen we dan toch het treinverkeer aantrekkelijker maken?” Het voorbeeld over de opmars van de TGV in Frankrijk wordt aangehaald. Gerben: “Het grootste gedeelte binnenlandse reizen is overgenomen door TGV. Binnenlands


JV | DE AANTREKKELIJKE INTERNATIONALE REIS vliegverkeer in Frankrijk is daardoor drastisch gedaald. Het komt niet eens meer in mensen op om het vliegtuig te nemen. Het is gemakkelijk, je kunt doorwerken, je hebt geen gedoe. Dan wordt het voor mensen in hun hoofd zo veel makkelijker.” David: “We denken in Nederland voornamelijk aan de trein voor een ritje naar het centrum van Amsterdam. Er zijn te hoge parkeerkosten, dus dan neem ik voor dat half uurtje de trein”. Christian vraagt zich af of we dan in Nederland niet te cynisch zijn voor een positief beeld over treinen? Gerben: “We zijn zo’n klein landje eigenlijk. Als je Duitsland, Frankrijk of Spanje neemt, daar kun je grote slagen mee halen met hoge snelheidstrein t.o.v. vliegverkeer. Dit zijn veel grotere landen waar ook echt tijdswinst te behalen valt.” Maar hoe verleid je dan mensen om een duurzamere keuze te maken? Christian: “Vaak is prijs daar een hele belangrijke motivatie voor. Daarmee creëer je een basis voor keuzes van mensen, die blijft hangen in een nieuwe cultuur. Dat zou idealiter zijn als je over heel Europa gaat nadenken.” David vraagt zich of we dit zouden moeten willen. “Niemand gaat 13 uur in een trein zitten als je in 1 uur kunt vliegen. Het is in dit soort gevallen niet zozeer een kwestie van trein of vliegtuig, maar je stelt de keus open voor degene die dit willen. Maar de gemiddelde Nederlander die maar een weekje op vakantie gaat, die gaat niet 2 dagen aan de reis verspillen. Dus je moet realistisch zijn. Of de EU zegt: we steken de komende jaren al het geld in trans Europese netwerken en dan hebben hogesnelheidslijnen overal. Dan is het een ander verhaal.” Christian reageert hier op en is het er mee eens dat we niemand de trein in kunnen duwen omdat dit beter is voor het milieu, en je kunt je zelfs nog afvragen of dit ook daadwerkelijk zo is. “Dat je met een treinrit veel minder CO2 uitstoot dan met een vlucht is voor niemand reden om de trein te pakken. Je verleidt mensen tot duurzame keuzes door ze aantrekkelijker en goedkoper te maken. Daarin is er wel nog heel veel mogelijk in de railsector. Zelfs zonder investering in HSL lijnen kun je de reistijd van A’dam naar Milaan heel erg omlaag brengen. Gewoon door maatschappijen en netwerkoperators beter met elkaar te laten praten en betere diensten te laten leveren.” Om internationaal treinreizen aantrekkelijker te maken hoef je niet naar lange afstanden te kijken. Gerben: “Er liggen wel mogelijkheden als we kijken naar waar je de grootste impact kunt bereiken. Als we kijken naar de aantrekkelijke vakantielanden voor Nederlanders dan zijn dit omringende landen, tot 1500km. Die zijn goed per trein te bereiken.” Dit zijn aantrekkelijke vakantielanden bij 3 groepen: • Degene die steeds minder waarde hechten aan bezit en geen bezit hebben van auto’s • Ouderen: 65+ die vaak wel nog een auto hebben maar de langere afstanden niet zo graag meer rijden • Hardwerkende mensen die uitgerust aan willen komen op vakantie


‘JE KUNT DOORWERKEN, JE HEBT GEEN GEDOE

11

JV | DE AANTREKKELIJKE INTERNATIONALE REIS Bij deze doelgroepen liggen zeker nog mogelijkheden. Je moet het reizen dan wel gemakkelijker voor ze organiseren en met name op de voordelen gaan communiceren. Bijvoorbeeld dat ze met de trein ook naar Bordeaux kunnen komen waar een milieuvriendelijke auto voor ze klaar staat. Of dat het vervoer naar de camping toe geregeld is. Je moet daarin ook je grotere koffers en spullen mee kunnen nemen. Op basis van gemak zaken voor het comfort van de klant. Hoe ontzorg je ze? De vakantie moet en kan dan ook echt beginnen in de trein. Dat zijn de uitdagingen waar we voor staan. Denk daarbij ook aan de populairste vakantiebestemmingen: hoe kun je daar wat aan doen? Ook met de drukte van de files in het hoogseizoen? David denkt dat de stap die hiervoor zit nog belangrijker is. Eerst moet de relatie tussen KLM, Schiphol & NS hersteld worden. “Relatief simpele dingen als bagageafhandeling moeten gewoon door die drie partijen samen geregeld worden.” Christian: “Dit is eigenlijk een belachelijk voor de hand liggende geweldige marktkans. Wie laat die kans dan nu liggen?” David: “Ik denk dat dit meer heeft te maken met dat High Speed Alliance mislukte. Daarom moet eerst het vertrouwen terug gebracht worden. Daarnaast ziet de markt (nog) geen gat.” Wat zouden netwerken zoals ANVR en Jonge Veranderaars kunnen doen? Beide organisaties proberen partijen bij elkaar te brengen. Gerben: “Je hebt vaak verschillende belanghebbenden nodig om tot de kern van het probleem te komen en daar een oplossing voor te vinden. Door een netwerkbelang kun je eerder tot een oplossing komen.” Wie

zouden we nu bij elkaar moeten brengen wil er iets gaan bewegen op het gebied van internationale treinreizen? David ziet het liefst dat we over onze grenzen heen kijken. “Niet alleen Nederlandse partijen uitnodigen, maar een Europese. Die moet je bij elkaar halen en enthousiast zien te krijgen. Lufthansa, RyanAir, spoorwegmaatschappijen etc. Er spelen ongelofelijk veel belangen mee, dus probeer die er ook zo veel mogelijk bij te betrekken. Het is daarnaast ook belangrijk dat de zusters van ANVR in andere landen aanwezig zijn. Alle partijen met alle belangen moeten vertegenwoordigd worden.” Christian is het met David eens: ‘De valkuil is dat ieder land vanuit zijn eigen perspectief goede ideeën zit te bedenken, terwijl we uiteindelijk allemaal hetzelfde belang hebben. Iedereen staat nu voor zijn eigen reizigers, terwijl dit dezelfde reiziger is. Milieuorganisaties in heel Europa staan te trappelen om samen met luchtvaart- en spoorwegmaatschappijen en de reisbranche naar oplossingen te zoeken. Spoorvervoer slim, makkelijk en aantrekkelijk maken voor zo veel mogelijk reizen binnen Europa, daar gaat het om. Volgens mij zitten de markt en de politiek te springen om het gouden initiatief wat de markt in beweging brengt. Dat willen we voor elkaar krijgen.’ De Jonge Veranderaars organiseren in samenwerking met Natuur&Mileu en ANVR een activiteit over dit onderwerp op vrijdag 13 juni van 14.00 – 17.00 uur. Je kunt je nu al aanmelden via www.jongeveranderaars.nl.

V.l.n.r. CHRISTIAN NOBEL, GERBEN HARDEMAN, DAVID KRAMER

12


LEDENNIEUWS

NIEUWE PARTNER IN KENNIS | ROVC ROVC is marktleider op het gebied van trainingen en oplei-

tor behoefte is aan een technische en praktijkgerichte opleider

dingen voor technisch Nederland. Jaarlijks volgen meer dan

waar de techniek centraal staat. Momenteel inventariseren zij

13.000 mensen een praktijkgerichte opleiding bij ROVC. Het

de precieze opleidingsbehoefte binnen de sector zodat we hier

opleidingsaanbod is zeer uitgebreid en omvat naast uiteenlo-

ons (huidige) opleidingsaanbod nog beter op kunnen afstemmen.

pende technische vakgebieden ook trainingen op het gebied

Dit nieuwe initiatief is gebaseerd op basis van de specifieke be-

van communicatie, management en veiligheid.

hoeften en trends in de railsector. Ook vinden zij aansluiting bij de kenniskring Boeien & Binden.

Zij zijn gespecialiseerd in volwassenonderwijs. Bij het ROVC worden mensen opgeleid om het geleerde direct in de praktijk

Meedenken over dit nieuw op te zetten initiatief? Neem dan con-

toe te passen. Onze docenten van cursussen, trainingen en

tact op met Arno Doornenbal via [email protected].

MBO-opleidingen zijn altijd mensen uit de praktijk. Deskundigen die zelf met de spreekwoordelijke voeten in de klei hebben gestaan. Praktijkvoorbeelden ondersteunen de theorie en het geleerde kan direct worden geoefend in onze unieke practi-

Meer informatie over ROVC vind je op

cumfaciliteit: 2750 m2 praktijkruimte in Ede met complete,

www.rovc.nl .

moderne installaties en diverse mobile practicuminstallaties. Aansluiting op de dagelijkse praktijk is altijd het uitgangspunt! Bij het ROVC hebben ze geconstateerd dat binnen de railsec-


ARNO DOORNENBAL

13

WIE ZIJN DE LEDEN VAN ONS ZP-NETWERK? | PETER SCHOUTEN SINDS 2013 HEEFT RAILFORUM EEN ZP-NETWERK MET ONGEVEER 60 LEDEN. WIE ZIJN ZE, WAT DRIJFT ZE, WAT HEBBEN ZE TE BIEDEN? IN DE KOMENDE NUMMERS WORDEN ONZE ZP’ERS GEÏNTERVIEWD. IK WAS ALS EERSTE AAN DE BEURT. CORINA DE JONGH NAM HET INTERVIEW AF. DE VOLGENDE INTERVIEWS NEEM IK AF EN BENADER DE LEDEN VAN HET ZP-NETWERK DAARVOOR. LEDEN MOGEN MIJ NATUURLIJK OOK ZELF BENADEREN, DAN MAKEN WE EEN AFSPRAAK. VOORSTELLEN Van huis uit ben ik planoloog, maar heb het merendeel van mijn ervaring liggen in verkeer en vervoer, en dat vanuit verschillende invalshoeken: ambtelijk adviseur, politiek bestuurder, zelfstandige. Ik werk voor decentrale overheden en soms voor bedrijven op het gebied van verkeer/ vervoer, soms op het snijvlak met gebiedsontwikkeling.

Ik geef strategisch advies en werk als projectleider of

PETER SCHOUTEN

Schoutenconsult www.schoutenconsult.nl | [email protected]

geworden van het Railforum ZP-netwerk.

interim-manager. Door mijn bestuurlijke verleden weet ik bij projecten “hoe de hazen lopen” en kan ik de processen

STERKE PUNTEN

eromheen ook begeleiden.

In de afgelopen periode merk ik dat er behoefte is aan mijn kennis en ervaring vanuit zo verschillende invalshoeken

WAAROM

waardoor ik goed de wat abstracte wereld van beleid kan

De stap naar ZP’er nam ik door wat ik bij meer belangrijke

verbinden met de dagelijkse praktijk. Verder heb ik een

keuzes doe. Ik stel me dan voor dat ik echt oud ben, terugkijk

“vlotte pen” en heb ik bij projecten gevoel voor de processen

en me afvraag of ik tevreden over gemaakte keuzes ben.

eromheen en de politieke omgeving.

Ik wist dat ik niet tevreden zou zijn als ik de stap naar zelfstandigheid vanuit een ambtelijke positie niet aangedurfd

TROTS

had. Verder heb ik behoefte aan afwisseling, ben ook vrij vaak

Ik noem drie prestaties waar ik trots op ben, één vanuit mijn

van baan en werkgever gewisseld. Die afwisseling houdt me

ambtelijke, één vanuit mijn politieke, en één vanuit mijn ZP-

nieuwsgierig en dus scherp. Nieuwe ervaringen zijn voor mij

ervaring. Bij de Provincie Zuid-Holland was ik projectleider

de acquisitie, waarbij ik geleerd heb dat het alleen werk op de

voor personenvervoer over water in de regio Rotterdam-

manier die bij jou past. Zo is “koud” acquireren niets voor mij,

Drechtsteden. Het moest van de grond, of liever van het

ik moet het hebben van trouw onderhouden en regelmatig

water af worden opgebouwd. Dat is gelukt en het vaart nog

benaderen van mijn netwerk. Om mijn netwerk te vergroten,

steeds. Als wethouder was ik verantwoordelijk voor de

om kennis te delen en om me te laten verrassen ben ik lid

tracékeus van de Zuid-Tangent door Haarlem. Inpassen van

14


een, waar mogelijk, vrije busbaan door een stedelijk gebied is

Natuurlijk ontmoet je dan ook inspirerende mensen, die dus

lastig, maar wel gelukt. Als zelfstandige heb ik onlangs een

vooruitkijken, visie hebben en met tegenspraak kunnen omgaan,

regionale visie op bereikbaarheid voor Zuid-Kennemerland,

die vind ik inspirerend.

de regio rond Haarlem, gemaakt. Het is me gelukt zeer verschillende gemeenten op één lijn te krijgen, een fonds

MOOISTE OV

voor realisering van de projecten tot stand te brengen en de

Het mooiste OV-project is voor mij RandstadRail. Knap om

besluitvorming in alle gemeenteraden rond te krijgen.

zoveel verschillende delen tot één geheel te smeden, en het er ook nog mooi te laten uitzien. Ik heb het laatst nog eens gewoon

BOEIEND

voor mijn plezier gebruikt. En nu lees ik ook nog iets over de

Wat me boeit aan mijn werk is aan iets bijdragen dat ook

gedachte de tram Den Haag-Delft met het Rotterdamse net te

fysiek zichtbaar wordt, concreet zichtbar resultaat dus.

verbinden. Ik gun het de regio dat dit lukt.

Verder zou ik graag eens een klus in een ander land doen. Daarnaast is een opdracht alleen realiseren prima, maar liefst werk ik ingebed in de opdrachtgevende organisatie of samen met een adviesbureau. Daarom werk ik ook het liefste bij een opdrachtgever in huis, dan zie en hoor je het meest.

KENNISPLATFORM DUURZAAM SPOOR | GEZAMENLIJKE VISIE OP CO2-NEUTRAAL SPOOR IN 2050 Verschillende bedrijven en organisaties binnen de spoorsector hebben zich tot doel gesteld om CO2 te reduceren, waarbij sommige de specifieke ambitie hebben uitgesproken om CO2-neutraal te worden. Om deze ambitie breed gedragen te krijgen neemt Railforum samen met NS, ProRail & Arriva het initiatief om een gezamenlijke visie op te stellen op weg naar een CO2 neutraal spoor in 2050. Niet alleen de stip op de horizon, maar ook de stappen ernaar toe zullen samen gedeeld en vastgelegd moeten worden. Juist om die samenwerking te bevorderen. De ambitie is een manifest te schrijven met de opdrachtgevers binnen de spoorsector (infrabeheerders, vervoerders & concessieverleners). Het manifest bevat een stip op de horizon voor 2050 en een stappenplan met doelstellingen naar 2030. De deelnemende partijen geloven er in dat de opdrachtgevers een impuls moeten geven en hebben er vertrouwen in dat de markt dan creatief genoeg is om met oplossingen en innovaties te komen. Precies zoals is gebleken met het succes met de CO2 prestatieladder. Dat neemt niet weg dat in het proces de marktpartijen gevraagd zullen worden mee te denken en bij te dragen. Uiteindelijk is het de bedoeling dat de gehele sector het manifest ondertekent en de gezamenlijke ambitie waar gaat maken. Gevolg hiervan is dat in de gehele keten gewerkt wordt aan hetzelfde doel met betrekking tot CO2 reductie en de grote winst die, juist in de keten en samenwerking te halen is, benut gaat worden.


Heb jij ook interessante informatie of heb je kennis over duurzame projecten in de sector? Deel je kennis en informatie dan op www.duurzaamspoor.nl. Duurzaamspoor.nl is bedoeld om informatie en kennis te delen met iedereen in de spoorsector. Hoe meer we weten, hoe meer we kunnen toepassen. Kennisdeling zorgt voor een verdere impuls om sneller en doelgerichter samen te werken aan een sector die klaar is voor de toekomst. Dus registreer je en upload je kennis!

15

HÉT STATION BESTAAT NIET | PIET HEUTS

ILLUSTRATIE | MORS MAATVOERING

‘HÉT STATION BESTAAT NIET’ AUTEUR | PIET HEUTS PRORAIL BOUWT NIEUWE STATIONS EN VERBOUWT

miljard. Tot de meest in het oog springende behoren de zes

BESTAANDE. EEN MEGA-OPERATIE. TOENEMEND

stations die vanwege de aansluiting op de HSL, in het kader van

TREINVERKEER EN GROEIENDE REIZIGERSAANTALLEN

de nieuwe sleutelprojecten (NSP) een metamorfose ondergaan

VRAGEN OM TOEKOMSTBESTENDIGE STATIONS. RONALD

tot OV-terminal. Rotterdam Centraal, Den Haag Centraal,

NOMES, DIRECTEUR STATIONS PRORAIL, MAAKT DE BALANS

Breda, Arnhem, Utrecht Centraal en Amsterdam Zuidas

OP. “DIT PROJECT IS UNIEK.”

hebben straks de internationale allure van een HSL-locatie. Samen met de verbouwing en restauratie van Amsterdam

Enorme afbeeldingen van bouwprojecten aan de wand. Op

Centraal behoren zij tot de kathedralen onder de stations, zegt

tafel een fotoboek met de vijftig stations die tot ons cultureel

een bevlogen Nomes.

erfgoed behoren. Ronald Nomes wijst op de wandplaat waarop de bouwwerkzaamheden van de spoorzone Delft te zien zijn.

Multifunctionele terminals

“Wat we daar aan het doen zijn, is echt bijzonder”, zegt hij.

Toekomstbestendigheid is het sleutelwoord bij de realisatie

“We maken de stad weer heel. Omdat zowel sporen als station

van nieuwe stations en OV-terminals. Veel stations zijn uit hun

ondergronds gaan, is de stad straks niet meer rigoureus

jasje gegroeid. In Utrecht zal het aantal reizigers is 2020 zijn

opgesplitst door het huidige treinviaduct. Daarboven komen

gestegen van 280.000 naar 360.00. In Rotterdam van 110.000

het Stadskantoor, woningen en kantoren. De monumentale

naar 323.000 in 2025 en Amsterdam heeft de teller in 2020

molen De Roos uit 1679 en de middeleeuwse Bagijnetoren

op 310.00 staan. De nieuwe OV-terminals zijn stations waar

hebben we opgepakt, gerestaureerd en tijdelijk verplaatst.”

mensen veilig en comfortabel van A naar B kunnen reizen en kunnen overstappen op andere modaliteiten zoals tram,

ProRail is samen met het ministerie van Infrastructuur en

metro, light rail, bus, taxi, OV-fiets en fiets. Ze kunnen er ook

Milieu, NS Stations en regionale overheden bezig met een

winkelen, vergaderen en comfortabel verblijven. En vaak ook

grootscheepse operatie om stations aan te passen aan de

werken en wonen. Nomes: “Station Breda is een voorbeeld

eisen van de toekomst. Groeiende reizigersaantallen en de

van een multifunctioneel station: reizen, winkelen, wonen en

aansluiting op de HSL nopen tot nieuwbouw en verbouwing

werken onder één dak. Kenmerkend van OV-terminals is dat

van oudere stations. Er lopen zo’n zestig projecten. Kosten: 1

ze een belangrijk onderdeel en aanjager zijn van de stedelijke

16



ontwikkeling. Ze verbinden stadsdelen met elkaar en vormen

ervaring. De beleving van een reiziger zal op het nieuwe station

knooppunten. Daarom bestaat dé OV-terminal niet. We bouwen

Hoevelaken anders zijn dan in Utrecht.”

in overleg met gemeenten op maat.” Directeur Stations Nomes ligt op koers met ‘zijn’ stations. “We Bij de bouw van nieuwe stations en verbouwing van bestaande

plannen goed.” In 2012 leverde ProRail tien nieuwe stations op:

hanteert ProRail een visie ontwikkeld in samenspraak met

Hoevelaken, Halfweg, Zwanenburg, Arnhem Poort, Hengelo

NS en Bureau Spoorbouwmeester (www.spoorbeeld.nl).

Gezondheidspark, Groningen Europark, stations aan de

Volgens die visie moeten stations duurzamer, toegankelijker,

Hanzelijn en de MerwedeLingelijn. In 2013 zijn Leidsche Rijn en

veiliger en comfortabeler zijn. De reiziger moet prettig kunnen

Maastricht Noord geopend.

wachten, het liefst in schone en verwarmde wachtruimtes

Op dit moment is een groot aantal stations, zoals Den Haag,

met comfortabel meubilair. Met het programma Prettig

Utrecht, Tilburg, Eindhoven, Breda, Zwolle en Amsterdam een

Wachten (in het kader van ‘Groei op het spoor’) is een miljoen

bouwput. “Bouwen zonder overlast lukt niet”, erkent Nomes.

uitgetrokken om 25 kleinere en middelgrote stations, die op

“Tijdens de verbouwing blijft de winkel open, moet het station

sociale veiligheid minder scoorden, aantrekkelijker te maken.

veilig en toegankelijk zijn. We opereren op een postzegel. Op

Met bijvoorbeeld wifi en groen. Station Gorinchem heeft een

Den Haag Centraal is een heel wybertjesdak gelegd terwijl

verwarmde wachtruimte plus ruimere openingstijden van de

het reizigersverkeer gewoon doorging. In Rotterdam en

restauratie en op station Wolvega kun je prettig wachten bij de

Amsterdam zijn passages gegraven tijdens de treinenloop. We

bloemist.

kunnen overlast niet voorkomen, wel beperken.”

Een ander speerpunt is de veiligheid. Stations moeten schoon, transparant en comfortabel zijn. Verder is er extra aandacht

Om de gevolgen voor de reiziger te minimaliseren heeft

voor fietsplekken. Zo’n 40 procent van de dagelijkse 1,2

ProRail het ‘stationsconcept in tijdelijke situaties’ ontwikkeld.

miljoen reizigers komt met de fiets naar het station. Sinds 2000

Hoe informeer je reizigers en omwonenden? Hoe zorg je voor

worden samen met gemeenten nieuwe stallingen gebouwd

tijdelijke voorzieningen en goede loopstromen? Volgens Nomes

en bestaande stallingen beter benut. Het huidige aantal van

is de informatievoorziening tijdens bouwwerkzaamheden

400.000 stallingsplekken moet komende jaren op 500.000

cruciaal. “Reizigers moeten steeds de meest actuele

uitkomen.

informatie hebben. Niet alleen over buitendienststellingen,

Het laatste speerpunt is de toegankelijkheid van de stations. In

maar ook over eventuele sporen die er tijdelijk uitgaan. Ze

2020 moet 90 procent van de treinreizen zelfstandig zijn af te

moeten weten waar ze aan toe zijn. Bewegwijzering dient

leggen voor mensen met beperking.

duidelijk en uniform te zijn. Ook voor visueel beperkten. Om mensen bij de bouwactiviteiten te betrekken is het beleid

Op koers

op schuttingen te laten zien welke aannemers aan het werk

Nederland telt ruim 400 stations waarvan 80 grote. Daar

zijn. Ook worden vaak tribunes geplaatst zodat het publiek

stapt ook 80 procent van het totale aantal reizigers in en uit.

de werkzaamheden kan volgen. Soms delen we koffie met

Zo’n 200 stations hebben de functie van halte, met enkel een

croissants uit ter compensatie van overlast.”

transfer. Honderd stations hebben beperkte commercie in de vorm van een winkel. Elk station is even belangrijk, betoogt

Ver voordat bouwactiviteiten van start gaan voert ProRail

Ronald Nomes. “De basis, veiligheid en betrouwbaarheid,

in het kader van omgevingsmanagement overleg met

moet bij elk station op orde zijn. Dat is ook de piramidebasis

bewonersorganisatie en plaatselijke reizigersafdelingen.

van ons klantwensenprogramma. Erna volgen afhankelijk van

Reizigersorganisatie Rover is daarover tevreden. “Er is goed

de grootte van het station, snelheid en gemak en comfort en

contact tussen ProRail en onze regionale afdelingen”, zegt


17


Chris Vonk van Rover. “Zij kennen de situatie ter plekke het beste en weten dus wat er moet gebeuren om de hinder zoveel mogelijk te beperken. Dat werkt goed.” Daarnaast zijn er maandelijkse voorlichtingsavonden en rondleidingen. Nomes: “We bouwen vaak 24-7 in stadscentra, waar de buurt last heeft van de bouwactiviteiten. In overleg proberen we zoveel mogelijk rekening te houden met omwonenden. Schroefconstructies, zoals we in Utrecht gebruiken, geven bijvoorbeeld minder lawaai dan heitechnieken. Materiaal afvoeren via het spoor is minder lawaaiig dan vrachtwagens die door de wijk rijden. We realiseren ons dat we tijdelijk te gast zijn.” Architectonische hoogstandjes Het is uniek dat zoveel grote projecten tegelijkertijd uit de grond worden gestampt, vindt Nomes. Een uitdaging om dit goed te laten verlopen, zegt hij met gevoel voor understatement. Rotterdam Centraal is de eerste van de nieuwe multifunctionele OV-terminals die volgend voorjaar officieel wordt geopend. Trots? “Elk station is me even lief. Maar Rotterdam is bijzonder omdat het het eerste sleutelproject is in een reeks. En vanwege de mooie samenwerking met de gemeente die een deel van het stationsgebied heeft ontwikkeld. Ik denk dat we over dertig jaar nog steeds trots mogen zijn op deze architectonische hoogstandjes.”

GROOTSTE BOUWPROJECTEN Rotterdam Centraal: 2004 begonnen. 2007 sloop oude station. Bouw stationshal, reizigerspassage, fietstunnel- en stallingen. OV-terminal verbonden met metro en RandstadRail. Geopend op 13 maart 2014. Den Haag Centraal: Verbouwing en sloop oude station in 2011 gestart. Nieuw 22 meter hoog glazen dak, nieuwe sporen, perrons, fietsenstallingen, RandstadRailstation. Eind 2014 is het nieuwe station klaar. Arnhem: Sloop oude station 2007. Extra sporen, perrons, perrontunnel, fietsenstalling. OV-terminal in 2015 officieel opgeleverd. Zwolle: Start bouw 2010, vierde perron (Hanzelijn), perrontunnel. Oplevering halverwege 2015. Eindhoven: Rijksmonument (1956). Start bouw 2013. Reizigerspassage, verdubbeling capaciteit. Afronding bouw 2016. Breda: Start bouw voorjaar 2012. Extra HSL-perron, busperron, voetgangerstunnel, parkeergarage, fietsenstalling, kantoren, appartementen, winkels. Gereed: halverwege 2016. Utrecht Centraal: Start 2011. Stationsuitbreiding, nieuwe stationshal, nieuwe verkeersleiderspost, busstation. OV-terminal en DDS-operatie (minder wissels) in 2016 gereed. Spoorzone Delft heet het bouwproject dat in 2009 van start ging. Het huidige viaduct wordt vervangen door een 2300 meter lange tunnelbuis. Ook het station gaat ondergronds. Daar bovenop komen een Stadskantoor, woningen en kantoren. In 2015 rijdt de eerste trein door de spoortunnel en is het station gereed. In 2017 is de tweede tunnelbuis klaar. Dan kan het oude viaduct worden gesloopt. Amsterdam Centraal: 1997 start bouwwerkzaamheden. Renovatie Cuypersgebouw. Fiets- en voetgangerstunnel onder station, twee passages tussen drie bestaande reizigerstunnels, fietsenstallingen, busplatform, Noord-Zuidlijn. Gereed 2020. Amsterdam Zuid: Begin verbouwing eind 2013. Verbreding en verplaatsing treinen metroperrons en passages. Vergroting capaciteit van 80.000 naar 250.000 dagelijkse reizigers. Project, onderdeel van ZuidasDok, rond 2026-2028 afgerond.

18


SMARTPHONE ETIQUETTE | ANKE HANS

Ik wed dat jij, net als ik, afkeurend je hoofd schudt bij het zien van deze foto. Ook wed ik dat jij er, net als ik, regelmatig precies zo bij zit als de reizigers op deze foto. Vervelend gevoel hè, het idee hebben dat je smartphone gebruiken in de trein asociaal is terwijl ook jij je er schuldig aan maakt? Maar wat dóe je eigenlijk precies als je whatsappjes en e-mails in de trein verstuurt? Je verstuurt persoonlijke berichten in een publieke trein. En door persoonlijk te communiceren in een publieke trein, maak je van de trein je comfortzone. Medereizigers inbegrepen. En die medereizigers, dáár gaat het jou om. Stiekem ben je namelijk het liefst in het gezelschap van je medereizigers. Niet omdat je met ze wilt praten. Maar omdat je de mogelijkheid wilt hebben om met ze te praten. Die onzichtbare maar zware wolk van potentieel contact die in jullie coupé hangt, daar is iedereen dol op. Dat jullie allemaal via jullie smartphones contact hebben met mensen die ergens anders zijn, dat is een detail. Bovenal zijn jullie in jullie afzondering met elkaar verbonden.

Na haar MA New Media & Digital Culture aan de Universiteit Utrecht schreef Anke Hans als freelance journalist voor verschillende online platforms over innovatie in technologie, media en communicatie. Uit persoonlijke interesse voor de sociale impact van de smartphone startte ze in 2013 www.notificatiefilosoof.nl, waar ze in wekelijkse smartphoneportretten toewerkt naar de lancering van de Nederlandse smartphone-etiquette op 30 juni a.s. in Meeting Plaza, The World of Society 3.0 in Utrecht.


19

ZIE WWW.RAILFORUM.NL VOOR HET ACTUELE PROGRAMMA

8 MEI SEMINAR OBSOLESCENCE EN SAMENWERKING BIJ RAILMATERIEEL 19 MEI COMMUNICATIE SEMINAR 5 JUNI FIETS & OV, DUBBELE SCHAALSPRONG 30 JUNI

Net zoals onderstaande bedrijven lid worden van Railforum? Kijk voor meer informatie op www.railforum.nl of stuur een email naar [email protected].

SEMINAR DUURZAAMHEID 6 NOVEMBER JAARCONGRES

LEDEN VAN RAILFORUM 9292 9292 ADSE CONSULTANCY & ENGINEERING 365 B.V. ALOM B.V. ADSE CONSULTANCY & ENGINEERING ALSTOM TRANSPORT B.V. AGENTSCHAP-NL APPM MANAGEMENT CONSULTANTS ALOM B.V. ARCADIS N.V. ALSTOM TRANSPORT B.V. ARRIVA OPENBAAR VERVOER N.V. APPM MANAGEMENT CONSULTANTS ASSET RAIL B.V. ARCADIS N.V. AT OSBORNE B.V. ARN ATOS ARRIVA OPENBAAR VERVOER N.V. BAM RAIL B.V. ASSET RAIL B.V. BEMO RAIL B.V. AT KEARNEY B.V. BESTUUR REGIO UTRECHT AT OSBORNE B.V. BOERCROON ATOS BOMBARDIER TRANSPORTATION BAM RAIL B.V. BONDER RECYCLING EN OVERSLAG B.V. BEMO RAIL B.V. BRUNEL INTERNATIONAL N.V. BESTUUR REGIO UTRECHT CAPGEMINI NEDERLAND B.V. BOER & CROON RUIMT. INVESTERINGEN B.V. CONNEXXION BOMBARDIER TRANSPORTATION CQM BRUNEL INTERNATIONAL N.V. DELTARES BURDOCK BOUW EN INFRA B.V. DHV NPC B.V. CAPGEMINI NEDERLAND B.V. DIENST METRO GEMEENTE AMSTERDAM CONNEXXION DURA VERMEER RAILINFRA B.V. CQM EDILON)(SEDRA DELTARAIL B.V. EURAILSCOUT INSPECTION & ANALYSIS B.V. DELTARES FUJITSU TECHNOLOGY SOLUTIONS B.V. DIENST METRO GEMEENTE AMSTERDAM GEMEENTE UTRECHT DURA VERMEER RAILINFRA B.V. GEMEENTEWERKEN ROTTERDAM EDILON)(SEDRA GEZAMENLIJKE RANDSTADPROVINCIES EURAILSCOUT INSPECTION & ANALYSIS B.V. GOUDAPPEL COFFENG B.V. FUJITSU TECHNOLOGY SOLUTIONS B.V. GRONTMIJ NEDERLAND B.V. GEMEENTEWERKEN ROTTERDAM GVB GEZAMENLIJKE RANDSTADPROVINCIES HAVENBEDRIJF AMSTERDAM GOUDAPPEL COFFENG B.V. HEIJMANS N.V. GRONTMIJ NEDERLAND B.V. HP NEDERLAND B.V. GVB HTM PERSONENVERVOER HAVEN AMSTERDAM HUMAN COMPANY HAVENBEDRIJF ROTTERDAM N.V. IBM NEDERLAND B.V. HEIJMANS N.V. IMTECH TRAFFIC & INFRA B.V. HP NEDERLAND B.V. INFRASPEED MAINTENANCE B.V. HTM PERSONENVERVOER INNO-V HUMAN COMPANY INSPECTIE LEEFOMGEVING EN TRANSPORT INTRAFFIC

20

JOULZ B.V. IBM NEDERLAND B.V. KEYRAIL IMTECH TRAFFIC & INFRA B.V. KPN INFRASPEED MAINTENANCE B.V. LLOYD’S REGISTER RAIL EUROPE B.V. INNO-V MAX BÖGL NEDERLAND B.V. INSPECTIE LEEFOMGEVING EN TRANSPORT MINISTERIE VAN INFRASTRUCTUUR EN MILIEU JOULZ B.V. MOTT MACDONALD NL B.V. KEMA N.V. MOVARES KEYRAIL NS GROEP LLOYD’S REGISTER RAIL EUROPE B.V. PANTEIA/NEA LOGICA PILZ NEDERLAND MAX BÖGL NEDERLAND B.V. PLUREL MINISTERIE VAN INFRASTRUCTUUR EN MILIEU PON LOGISTICS B.V. MOBILIS B.V. PRORAIL B.V. MOTT MACDONALD NL B.V. PROVINCIE GELDERLAND MOVARES PROVINCIE NOORD-BRABANT NPC PROVINCIE ZUID-HOLLAND NS PWC PANTEIA/NEA RAIL PARTNER HOLLAND B.V. PILZ NEDERLAND RAILINFRA OPLEIDINGEN PON LOGISTIEK B.V. RAILINFRA SOLUTIONS PRORAIL B.V. RET N.V. PROVINCIE GELDERLAND RIJKSWATERSTAAT PROVINCIE NOORD-BRABANT SCHIPHOL AMSTERDAM AIRPORT PROVINCIE ZUID-HOLLAND SIEMENS NEDERLAND N.V. PWC SPITZKE SPOORBOUW B.V. RAILINFRA OPLEIDINGEN STADLER NETHERLANDS B.V. RAILINFRA SOLUTIONS STADSGEWEST HAAGLANDEN RET N.V. STADSREGIO ARNHEM NIJMEGEN RIJKSWATERSTAAT STICHTING BODEMSANERING NS ROYAL HASKONINGDHV STORK TECHNICAL SERVICES NEDERLAND SCHIPHOL AMSTERDAM AIRPORT STRABAG RAIL GMBH SIEMENS NEDERLAND N.V. STRUKTON RAIL B.V. SPITZKE SPOORBOUW B.V. SWIETELSKY RAIL BENELUX B.V. STADSGEWEST HAAGLANDEN SYNTUS STADSREGIO ARNHEM NIJMEGEN THALES NEDERLAND B.V. STICHTING BODEMSANERING NS TNO STORK TECHNICAL SERVICES TRIBASE STRABAG RAIL GMBH TWYNSTRA GUDDE STRUKTON RAIL B.V. VEOLIA TRANSPORT RAIL B.V. SWIETELSKY RAIL BENELUX B.V. VEREBUS ENGINEERING SYNTUS B.V. VOESTALPINE RAILPRO THALES NEDERLAND B.V. VOLKERRAIL NEDERLAND B.V. VRS RAILWAY INDUSTRY B.V.

PARTNERS IN KENNIS

TNO TRANSTEC ADVISEURS B.V. AUTORITEIT CONSUMENT & MARKT TRIBASE BOUWEND NEDERLAND TWYNSTRA GUDDE CIVOM VEOLIATRANSPORT NEDERLAND B.V. CONNEKT VEREBUS/TUV NORD B.V. DINALOG VIALIS B.V. EUROPOINT B.V. VOESTALPINE RAILPRO FIETSERSBOND VOITH RAILSERVICES B.V. HOLLAND RAIL INDUSTRY B.V. VOLKERRAIL NEDERLAND INFRASITE IN KENNIS PARTNERS IRSE DUTCH SECTION BOUWEND NEDERLAND KENNIS IN HET GROOT (KING) CIVOM KENNISPLATFORM VERKEER EN VERVOER CONNEKT KIVI NIRIA DELFT TOPTECH KONINKLIJK NEDERLANDS VERVOER DINALOG MAATSCHAPPIJ EUROPOINT B.V. VOOR BETER OV MAGLEV INSTITUUT NL i.o. FIETSERSBOND MOVINNIO RAIL INDUSTRY HOLLAND NEDERLANDS INSTITUUT VOOR LASTECHNIEK INFRASITE NEXT GENERATION VERKEER INFRASTRUCTURES KENNISPLATFORM EN VERVOER NL INGENIEURS KENNIS IN HET GROOT (KING) NVDO KIVI NIRIA PROMEDIA GROUP KONINKLIJK NEDERLANDS VERVOER RAIL CARGO INFORMATION NETHERLANDS MAATSCHAPPIJ VOOR BETER OV ROVC TECHNISCHE OPLEIDINGEN MIJN-OV ROVER MOVINNIO SKVV INTERNATIONALE HOGESCHOOL BREDA NHTV STC-GROUP NL INGENIEURS STICHTING HOLLAND SPOOR NMA STICHTING RAILALERT NVDO TRAIL RESEARCH PROMEDIA GROUPSCHOOL TREINREISWINKEL BV RAIL CARGO INFORMATION NETHERLANDS TREINREIZIGER ROVER VEILIG VERKEER NEDERLAND SKVV VERENIGING DO LIGHTRAIL STICHTING RAILALERT VERNIEUWING BOUW STICHTING RAILCOLLEGE VNO-NCW TRAIL RESEARCH SCHOOL TREINREIZIGER.NL VEILIG VERKEER NEDERLAND VERNIEUWING BOUW VNO-NCW


RAILFORUM

Recommend Documents