september 2014 # 89 SPeciale editie RAILFORUM

september 2014 | # 89

SPeciale editie

R A I L F O R U M | 0 3 0 - 3 0 3 5 4 7 0 | I N F O @ R A I L F O R U M . N L | W W W. R A I L F O R U M . N L

Corina de Jongh | Verjaardag Als klein kind had ik een duidelijk beeld van het vieren van een verjaardag. De avond ervoor komen vrienden bij elkaar om het afgelopen jaar uitbundig te vieren. Met hapjes, drankjes en vuurwerk. Er wordt geproost met dankbaarheid voor het achterliggende jaar en op de verwachtingen voor het jaar dat net is gestart. Op de verjaardag zelf komen familieleden bijeen en wensen elkaar al het goede toe voor dit nieuwe jaar. Pas na enkele jaren ontdekte ik dat niet iedereen zijn of haar verjaardag op deze wijze viert. Ik bleek een nieuwjaarskind, geboren op 1 januari en heb daardoor nog steeds een legitimatie om mijn verjaardag groots te kunnen vieren. In het Italiaanse dorp Maniago, waar ik nu ben, pakken ze het anders aan. Daar corina de jongh

vier je geen verjaardag op je eigen geboortedatum, maar gelijktijdig met alle

“vrienden, familie en verwachtingen voor de toekomst staan centraal” Colofon

dorpsbewoners uit jouw geboortejaar. Meestal op de feestdag van een bij jouw

Dit speciale relatieblad van railforum in

geboortejaar passende heilige. Deze gezamenlijke viering pakt niet alleen

het kader van 175 jaar spoor verschijnt in een oplage van 3000 exemplaren.

grootser uit, maar schept ook een sterke band in zo’n dorpsgemeenschap. Verjaardagen kun je dus op verschillende manieren vieren, maar

eindRedactie | Bregje Teppema

dankbaarheid, vrienden, familie en verwachtingen voor de toekomst staan

Vormgeving | Bregje Teppema

altijd centraal.

Adres | Moreelsepark 65 postbus 1409, 3500 BK Utrecht

Ik ben daarom blij dat we dit jaar de verjaardag van het spoor op meerdere

EMAIL | [email protected]

manieren vieren. Op www.175jaarspoor.nl staat een hele kalender.

Druk | Multicopy utrecht Railforum bestaat sinds 1992 en is het

Op de geboortedag, 20 september, vieren we het met het benodigde ‘vuurwerk’ op Amsterdam Centraal. Vol trots tonen we daar onze historie.

onafhankelijke kennisnetwerk van ruim 100 bedrijven en organisaties die actief zijn in de brede railsector. Centraal in de vereniging staat het

Van 16-21 oktober vieren we het gezamenlijk met alle spoorpartners met een SpoorParade in Amersfoort. Hier geven we het Nederlandse publiek een

uitwisselen van kennis en ervaringen, om

kijkje in een boeiende, dynamische sector die elke dag miljoenen mensen en

zo het maatschappelijk en economisch

goederen veilig vervoert. Fascinerende prestaties die we graag met elkaar

rendement van spoorvervoer te vergroten.

vieren. Trots op de achterliggende jaren en vol innovatieve ideeën voor de

Accent ligt op het versnellen van (proces) innovaties. Railforum biedt daarbij haar

toekomst.

diensten aan en zorgt voor afstemming met andere sectoren, de politiek en wetenschap.

En net als toen ik nog klein was, kan ik nu ook bijna niet wachten. Ik tel de dagen voor de verjaardag af. Je bent van harte uitgenodigd! Corina de Jongh

2

RAILFORUM september 2014 | # 89

175 jaar spoor 175 jaar spoor, dat vieren alle spoorcollega’s samen met hun

mensen, waar vakmanschap en samenwerking zorgt voor

familie, vrienden en klanten!

plezierig werken en tevreden reizigers. Al deze spoorcollega’s bekommeren zich dagelijks om miljoenen reizigers en bezorgen

Dit jaar reist Nederland 175 jaar over het spoor. De eerste

hen een snelle, veilige, comfortabele reis. Al 175 jaar lang! Dus

trein vertrok op 20 september 1839 uit Amsterdam naar

natuurlijk gaan we dit groots vieren!

Haarlem. De trein verbond Nederlanders met elkaar, ontsloot

Alle betrokken organisaties bij het spoor organiseren dit jaar

het achterland met de steden en bracht Nederland welvaart

activiteiten om stil te staan bij 175 jaar vooruitgang. Er is

en vooruitgang. 175 jaar later zijn we een dichtbevolkt land

van alles te doen. Een open dag op een verkeersleidingpost

waar vrijheid van bewegen een groot goed is. Dit vraagt om

of bouwplaats, een ritje met een historische trein of tram en

comfortabele, veilige en duurzame mobiliteit. Het openbaar

tentoonstelling in o.a. het Spoorwegmuseum. Zie voor het

vervoer is een optimaal en effectief vervoerssysteem, ook voor

totale programma: www.175jaarspoor.nl.

de toekomst. Het spoorvervoer is daarvan de ruggengraat met een groeiend aandeel van de fiets in het voor- en natransport.

De viering op 20 september speelt zich vooral af op Amsterdam

Het spoorvervoer houdt Nederland duurzaam bereikbaar.

CS en met speciale treinen tussen Amsterdam CS en Haarlem. Kom rond 12.00 uur naar Amsterdam CS als je dit niet wilt

Er ligt nu ruim 9000 kilometer spoorrails in ons land en

missen!

dagelijks maken miljoenen reizigers gebruik van de landelijke, regionale en lokale spoornetten (trein, lightrail, tram en metro).

Trots werken alle spoorpartners aan de viering van 175 jaar spoor. Hierbij voel je de gezamenlijke trots van alles

Deze reizigers ervaren het reizen per spoor als snel,

wat we dagelijks presteren en dat we dit graag willen tonen

comfortabel, veilig en duurzaam. Daarnaast kan men de reistijd

aan het grote publiek. Het is daarom mooi dat er naast de

goed benutten dus is slim reizen ook slim werken.

officiële viering op 20 september ook een SpoorParade is. Dè

En al is het OV een collectief vervoerssysteem, steeds meer

ontmoetingsplek voor alle spoorcollega’s, hun familie, vrienden

reizigers zijn de regisseur van hun eigen mobiliteit en ervaren

en klanten!

meer aandacht voor individueel maatwerk. In de spoorsector werken dagelijks tienduizenden mensen.

Ervaar 175 jaar spoor en bezoek De SpoorParade, van 16-21

Variërend van de machinist, trambestuurder en conducteur

oktober in Amersfoort. In dit speciale nummer van Railforum

tot de monteur, spoorstaaflasser, verkeersdienstleider en

vind je meer informatie.

verkeersregelaar. Het spoorvervoer is een sector van en voor

Graag tot ziens op een van de 175 jaar spoor activiteiten!


3

175 jaar spoor | wat is er nog meer?

175 jaar spoor : Wat is er nog meer? Het kan niemand meer ontgaan dat we dit jaar 175 jaar spoor vieren. Zo kon je al een kijkje nemen bij de Inktpot, zijn er verschillende stoomdagen geweest en kun je naar doorlopende tentoonstellingen in het Spoorwegmuseum over ‘Willem Frederik Conrad’ en ‘Iconen van het spoor’. Maar naast alle bezienswaardigheden zijn er ook verschillende acties gestart in het kader van 175 jaar spoor. Even geen evenementen en SpoorParade. Wat gebeurt er zoal nog meer?

Feest in de trein! Wie is er niet groot geworden met de Gouden Boekjes? Er is nu wel een hele bijzonder uitgave: een speciale editie van het Gouden Boekje ter gelegenheid van 175 jaar spoor. “Het is zondag, maar Bas en Jolijn zijn al vroeg op. Vandaag zijn opa en oma jarig. Dat is een mooi verhaal. Toen opa twaalf werd, nam zijn moeder hem mee naar de ijssalon. Daar zag hij oma voor het eerst. Die was ook jarig! Vandaag worden opa en oma samen 175 jaar. Ze doen altijd iets leuks als ze jarig zijn. Wat ze dit keer doen? Bas en Jolijn vinden het heel spannend.” Auteur en publicist Peter Smit en illustrator Jan Cleijne. Prijs 6,95 euro. Vanaf 1 oktober (start Kinderboekenweek) in de verkoop via vele boekhandels en Bol.com.

Pins Pins voor personeelsleden. Draag hem met trots! Ze zijn helaas niet meer te bestellen. Een echt collectors item dus! Railforum heeft er enkele extra besteld. Kom langs als je interesse hebt!

Speciale Märklin Loc Märklin heeft een wel heel bijzondere manier gevonden om 175 jaar spoor te vieren. Loc nummer 1252 is speciaal hiervoor omgeschilderd! Deze speciale uitvoering is ook verkrijgbaar als modellocomotief. Op de locomotief staat een felicitatie van Märklin, op de ene kant staat het in het Nederlands, op de andere kant staat het in het Duits. Als je goed oplet kun je de echte loc ook tegenkomen!

4


175 jaar spoor | wat is er nog meer?

H E T G ROT E

BOEK

SPOOR

Jubileumboek 175 jaar spoor Dit boek wordt nu al het collectors item van 175 jaar spoor genoemd. Het Grote Spoor Boek geeft aan de hand van zo’n 450 foto’s een overzicht van de periode 1865 tot heden. In dit boek gaat het om mens én materieel. De vaak niet eerder gepubliceerde foto’s zijn ondergebracht in aansprekende thema’s zoals stations, personeel, reizigers, goederen en veiligheid.

In deze reeks verschenen eerder Het Grote 40-45 Boek

René Kok en Erik Somers

In samenwerking met het NIOD Het Grote Jaren 50 Boek

Paul Brood, René Kok en Erik Somers

In samenwerking met het Nationaal Archief

Het Grote Boerderijen Boek

Onder redactie van Ben Kooij en Judith Toebast

In samenwerking met de

Rijks dienst voor het Cultureel Erfgoed

Het Grote Gouden Eeuw Boek

H E T G ROT E

SPOOR

Jeroen Giltaij The Great Golden Age Book Jeroen Giltaij

Prijs € 49,95 (gratis verzending). Het boek is te bestellen via wbooks.com/hetgrote-spoor-boek.

Het Grote Jaren 60 Boek

Paul Brood, René Kok en Erik Somers

In samenwerking met het

BOEK

Nationaal Archief

GUUS VEENENDAAL JOS ZIJLSTRA JOHAN DE BRUIJN

Bijzondere zegels PostNL Een kaartje sturen met een wel heel bijzondere zegel? Deze speciale jubileumzegels zijn door PostNL uitgegeven ter gelegenheid van 175 jaar spoor. De postzegels, genaamd '175 jaar spoorwegen in Nederland', tonen beelden van treinen, locomotieven, treinkaartjes, spoorbruggen en oude en nieuwe spoorwegstations. Grafisch ontwerper Wout de Vringer maakte hiervan een prachtige collage op 10 verschillende postzegels. Heden, verleden en dynamiek staan daarbij voor hem voorop. Deze unieke postzegels zijn te koop bij alle Bruna-vestigingen en online via collectclub.postnl.nl.

Walhalla voor treinliefhebbers in Madurodam In de herstvakantie is ook Madurodam een bezoekje waard voor de echte treinfan. Leer tussen 11 en 26 oktober a.s. alles over het spoor en de treinmodellen in een speciaal overdekte kleine remise in het park. Bestuur zelf een trein, speel voor machinist en bewonder 175 jaar spoor met treinmodellen, onderdelen, rails en het nieuwste model 'de Koploper'. Madurodam is in de herfstvakantie dagelijks geopend van 9:00 tot 19:00 uur, George Maduroplein 1, Den Haag. Ticket 15,50 euro per persoon (tip: je krijgt 2,- euro korting op een online bestelling!)Gratis voor kinderen onder de 4 jaar.

In 2014 bestaat het spoor in Nederland 175 jaar. Op 20 september 1839 reed de allereerste trein

de stations Rhijnspoor en Hollands Spoor.

Stichthage is de grote blikvanger van het station.

Deze verbindingsboog is de eerste verbinding

Het strenge, volmaakt strakke blok bereikt een

tussen de spoorwegnetten van de concurrenten

hoogte van zestig meter en vormt een duidelijke

NRS en HSM.

afsluiting van dit kopstation.

1890 Van Rhijnspoor naar Staatsspoor.

Ed Ploeg

Echter al bij thuiskomst was duidelijk

en is door mijn moeder via wat dienst-

Nederlandse regering in Londen plat

dat hij niet terug wilde gaan naar Duits-

ruimtes teruggebracht naar de hal.

gingen. Zowel mijn moeder, als oom

land. Onderduiken was wel mogelijk in

Daar wachtte mijn tante J.J. (Annie)

en tante zijn reeds enige jaren geleden

Geelhoed, die ook in het spel zat, en

overleden.

maar daar zou men toch wel het eerst

met haar is mijn oom, arm in arm koel-

gaan zoeken als hij zich niet meer zou

bloedig het station uitgewandeld.

Hans Klomp, België

aanmelden. Er is toen de volgende list

Mijn oom is vervolgens inderdaad

het ouderlijk huis in de Ligusterstraat,

Henk van Schepen

Sjaak van Dam

Ik en mijn kameraadje Gerard op het bordes van het station Staatsspoor, vlak voor dat we de “wereldreis” gingen maken.

20 15

Eind jaren 50. Mijn eerste vakantie die ik mij voor de geest kan halen. De reis was naar Zuid-Limburg… Je kon toen op zaterdag al om 5.06 rechtstreeks naar Maastricht. Een klein groepje reizigers verzamelde zich voor de nog gesloten ingang van station Den Haag Staatsspoor. Rond 5.00 uur opende een spoorwegbeambte de deur en vroeg of we allemaal al kaartjes hadden. Van de reis herinner ik me verder niets meer… De rechtstreekse trein naar Maastricht verdween al gauw en Den Haag heeft daarna nooit meer een rechtstreekse verbinding met Zuid-Limburg gehad.

19 73

Rechtstreeks naar Maastricht

1977 Jaap Karman ontwerpt de zebraklok,

Inmiddels rijden de stoomtrams ook naar

die in 1977 wordt geplaatst. Karman wil met

Loosduinen, Voorburg en Leiden. Maar deze

de klok afwisseling brengen in de strakke

trams geven wel veel stank en afval. Bovendien

stationsomgeving.

zijn de steenkolen waarop ze rijden erg duur. In 1890 beleeft Den Haag een primeur:

1996 Start van de bouw van de Koningstunnel

de eerste elektrische ‘accu’-tram.

naast het Centraal Station. In 2000 is de tunnel af.

1904 De elektrische ‘accu’-tram wordt vervangen

1967, we hadden kinderzegels huis aan huis verkocht en wonnen geheel onverwacht een reisje. Groot nieuws voor een elfjarige natuurlijk, zeker omdat we ook nog in de krant kwamen met de hele klas. Spannender kan je het haast niet maken voor gewone kinderen uit de arbeidersklasse. We zijn met de hele klas twee hele weken naar Soest geweest in een jeugdherberg. Een hele bijzondere gebeurtenis toendertijd omdat meerdaagse schoolreisjes nog niet bestonden. Een dagje naar Drievliet of een uitstapje naar ‘t Schoolmuseum hooguit, maar dat was het dan ook echt wel. We gingen met de trein, nog zo’n sensatie! Vanaf station Staatsspoor naar Utrecht en daar overstappen op de diesel naar Soest. We voelden ons echte globetrotters.

D e C nH en a tr ag aa l

gezocht in die ouderlijke woning en hij is de oorlog goed doorgekomen. Mijn moeder heeft later meegestaakt toen de spoorwegen op bevel van de

18 90

zijn. Onbegrijpelijk voor de Duitsers daar hij zich toch had aangemeld. Er is dan ook nooit specifiek naar hem

speciaal gereedstaande trein gebracht. Doch mijn moeder stond op het perron klaar met een uniformjas van de NS. Mijn oom heeft die aangedaan

S

Centraal Station te worden. 1975 Den Haag Centraal is af. Kantoorgebouw

Globetrotters op reis ondergedoken in het ouderlijk huis. Pas toen de speciale trein in Duitsland aankwam, bleek mijn oom afwezig te

oom dat ook gedaan. Nadat hij was geregistreerd in de hal van HS, werd hij met zijn lotgenoten naar de daarvoor

einsatz in Duitsland. Nadat hij daar een kreeg hij een kort verlof en mocht daarbij even terug naar Den Haag.

C

om werk te vinden. 1871 Opening van een spoorverbinding tussen

verzonnen. Op de dag dat hij zich op het Hollands Spoor (HS) moest melden voor de reis naar Duitsland heeft mijn

studeerde bouwkunde en werd in de oorlog opgeroepen voor de Arbeitsperiode had gewerkt als kraanmachinist, De foto laat de telegraafkamer zien op het station Hollandsch Spoor, De staande man in stofjas (Bode) is Simon Benjamin Ploeg, mijn grootvader. (De rest is mij helaas onbekend). Met behulp van het communicatiemuseum (Postmuseum) en een Belgische verzamelaar heb ik aan de hand van de apparaten geprobeerd een datering aan de foto te plakken, helaas is dat niet gelukt. Het is vermoedelijk begin 20ste eeuw. Het lokaal bestaat nog steeds en is nu van de Spoorwegpolitie.

g

Spoor aan de verbinding Amsterdam – Rotterdam zit, ligt dit station het meest voor de hand om

H aa

1973 De NS wil begin jaren zeventig een Centraal Station bouwen in Den Haag. Omdat Hollands

De Industriële Revolutie zorgt ervoor dat veel mensen van het platteland naar de stad komen

en

Al voor 1940 werkte mijn moeder, L.A. (Bep) Geelhoed, op het Hollands Spoor als lokettiste, later hoofdlokettiste. Haar jongste broer, A.C. (Ab) Geelhoed,

1870 Den Haag Rhijnspoor. Den Haag lijkt nog weinig op de huidige Hofstad.

D

Den Haag zijn eerste station. Tijd voor een terugblik.

18 70

Hollands Spoor in herinnering

van Amsterdam naar Haarlem. In 1870 krijgt

Sta De ats n H sp aa oo g r

Op station Den Haag Centraal vind je een mini tentoonstelling over 175 jaar spoor. Trein net gemist? Ga hier dan even een kijkje nemen!

De geschiedenis van de Haagse stations in woord en beeld

Rh De ijn n H sp aa oo g r

Tentoonstelling Den Haag

De opening van de spoorlijn Den Haag-Rotterdam werd muzikaal omlijst door een ‘‘s Gravenhaagsche Spoorweg-Galop’, een dans van Hongaarse oorsprong. U kunt de muzikale opening van het Hollands Spoor beluisteren op www.ploeg.ws/SpoorwegGalop.htm

2003 Het rijk stemt in met de plannen voor

door de zogenoemde beugeltram, de tram met

Den Haag Nieuw Centraal. Het project maakt

elektrische bovenleiding.

deel uit van Den Haag Nieuw Centrum en geeft een nieuwe impuls aan het stationsgebied.

Dunkler, Frans - 's Gravenhaagsche uit de collectie van de

Muziekbibliotheek van de Omroep

spoorweg-galop

De foto laat de telegraafkamer zien op het station Hollandsch Spoor, De staande man in stofjas (Bode) is Simon Benjamin Ploeg, mijn grootvader. (De rest is mij helaas onbekend). Met behulp van het communicatiemuseum (Postmuseum) en een Belgische verzamelaar heb ik aan de hand van de apparaten geprobeerd een datering aan de foto te plakken, helaas is dat niet gelukt. Het is vermoedelijk begin 20ste eeuw. Het lokaal bestaat nog steeds en is nu van de Spoorwegpolitie. Ed Ploeg

bibliotheeknummer 138299

Pagina 1 van 4

1908 De ‘Zuid-Hollandsche Electrische Spoorweg Maatschappij’ legt de Hofpleinlijn aan.

2010 De voorbereidende werkzaamheden voor

1923 De Gele Tram van de Haagse Tramweg

start. In 2011 is de bouw officieel gestart. Datzelfde

een nieuw station Den Haag Centraal gaan van Maatschappij rijdt van Den Haag via Wassenaar

jaar wordt het oude station grotendeels gesloopt

naar Leiden en naar Voorburg en Delft.

en verschijnen tijdelijke voorzieningen voor de winkels. Vanaf 2012 verrijzen de eerste delen

1924 De Blauwe Tram maakt zijn eerste rit in

van het nieuwe station: een nieuw, glazen dak,

Den Haag: hij verbindt station Staatsspoor met

glazen gevels en vanaf 2013 ook vernieuwde

Scheveningen en rijdt via Voorschoten naar Leiden.

perrons en een nieuwe vloer.

1939 Voor het station Staatsspoor, in de

2015 Als de vernieuwde winkelplint afgebouwd

Rijnstraat, wordt een betonnen schuilkelder

is, worden de tijdelijke winkelvoorzieningen

gebouwd.

verwijderd en het laatste stuk natuurstenen

1961 De Gele en Blauwe Tram maken hun laatst

geopend en staat er een compleet nieuw

rit. De bus is als openbaar vervoersmiddel een te

station voor ruim 190.000 dagelijkse reizigers.

vloer gelegd. In 2015 wordt het station officieel Met speciale dank voor de inzendingen en foto’s aan: Jan van Es, Hans Klomp, Henk van Schepen, Ed Ploeg, Sjaak van Dam, Hans van Lith-Voorburg en Harrie Peters

grote concurrent geworden.


5

175 jaar spoor | Van stoom naar groene stroom

onbekend, stadsarchief amsterdam 1939 | station de eenhonderd roe

marco de swart

Van stoom naar groene Stroom Hoe mooi sommige van jullie de Arend ook vinden, echt duurzaam was hij niet. Toen de Arend in 1839 zijn eerste rit in Nederland reed was CO2 uitstoot helemaal geen kwestie. Net zoals de eerste treinen is de Arend een stoomlocomotief. Om die stoom te maken werd water verhit door het stoken van steenkool. De Arend had ruimte voor ongeveer 900 kg steenkolen. De huidige treinen rijden op elektriciteit. Pikant detail daarbij is dat steenkool in Europa weer erg in trek is om elektriciteit op te wekken. Rijdt die trein dan nog steeds op steenkool, maar dan indirect? Gelukkig niet! Vandaag de dag is al 11% van de tractie-energie groene stroom.

Nederland en 50% uit het buitenland. De spoorsector sluit hiermee het grootste groen contract in Nederland af. Ooit bracht het spoor Nederland overal dezelfde tijd. Een revolutionaire maatschappelijke ontwikkeling. Volgend jaar brengt het spoor Nederland groene energie. Om dat te vieren wordt op 20 september de groene trein onthuld met een speciaal ontwerp. Misschien kunnen we met deze gedachte in ons hoofd, met dezelfde romantiek naar de Groene Trein kijken, als waarmee we naar de Arend keken.

Volgend jaar rijdt 50% van de elektrische treinen in Nederland op groene stroom en vanaf 2018 rijden alle elektrische treinen op groene stroom. De stroom wordt opgewekt in nieuwe windparken die stapsgewijs in gebruik worden genomen. De spoorsector zorgt dus voor een enorme impuls voor de energiebranche, omdat het gaat om nieuwe groene stroom. 50% van die stroom komt uit

6


spoorparade | 16 -21 oktober

beleef SpoorParade Amersfoort Van 16 tot en met 21 oktober staat iets heel speciaals te gebeuren. De Wagenwerkplaats in Amersfoort wordt tijdens deze dagen omgebouwd tot een grote SpoorParade. Zo vieren we 175 jaar spoor met iedereen! De SpoorParade wordt een ware beleving, er is van alles te zien en te doen. Van jong tot oud, niemand hoeft zich een moment te vervelen! Hier vast een preview (onder voorbehoud) over wat je op de parade zoal kunt verwachten.

Er is een hele kinderspeelplaats opgezet, waar gespeeld kan worden met en op treintjes, springkussen en nog veel meer. Ook de techniekopleidingen zullen aanwezig zijn om je te laten zien wat zij allemaal leren om bijvoorbeeld machinist te worden.

Treinen in alle formaten Op de SpoorParade zijn er letterlijk treinen in alle formaten, van levensgroot tot miniatuur. Er zal ook niet alleen stilstaand materiaal te aanschouwen zijn, maar een aantal keer per dag zal er een heuse treinparade plaatsvinden! Bijna een half uur zie je verschillende locomotieven, van oud tot nieuw, voorbij komen. Echte beweging dus! Ook de stilstaande collectie treinen en wagons zal bijzonder zijn. In veel van deze kun je instappen, en bij sommige kun je (onder begeleiding) de cabines in. Märklin kan met een modelbaan natuurlijk niet ontbreken.

Spoorcolleges Gedurende deze dagen worden er verschillende ‘Spoorcolleges’ gegeven. Bekende mensen in de wereld van het spoor zullen colleges geven over o.a. reizigerstypen, stations, veiligheid en de toekomst van het spoor. De colleges zijn zo ingericht dat het vanaf 18 jaar goed te volgen is! Houd het programma op de website in de gaten voor de precieze namen en data.

En heb je al zelf een keer een trein willen besturen? Dit kan bij een van de 3D belevingen, waar je met een bril op zelf machinist kunt zijn. Of wil je liever een kijkje nemen in de toekomst? Zet dan een andere 3D bril op die je meeneemt naar het spoor van de toekomst! Daarnaast zal de ongevallenbestrijding van ProRail in actie komen en laten zien wat er allemaal mis kan gaan op het spoor en hoe dit dan opgelost wordt. Genoeg te doen voor kinderen De kinderen hoeven zich ook geen moment te vervelen. Wat dacht je van je eigen rangeerdiploma halen? Of neem een selfie met de spoorpet die jou het beste past. Een hele collectie van oude en nieuwe petten kun je opzetten en jezelf laten fotograferen.


Een ritje in het reuzenrad kan natuurlijk niet ontbreken! Laat je aan de hand van audio meenemen in het reuzenrad en bekijk de SpoorParade vanaf een wel heel bijzondere plek.

Kijk voor het meest actuele programma van de colleges op www.175jaarspoor.nl

De SpoorParade Amersfoort 16 t/m 21 oktober Wagenwerkplaats Amersfoort Dagelijks open van 10.00 uur tot 18.00 uur Tickets: Kaarten €10,Kinderen 4 t/m 12 jaar €5,Kinderen t/m 3 jaar gratis Tickets zijn te koop via ww.175jaarspoor.nl

7

Spoorparade amersfoort | plattegrond

TE SC

i

GL

VT

SPS KR

MT

M

i

SP

KL

8

SP

SpoorParade

CP

Centrale Plein

TE

Trein Expo

VT

Verkeerstuin

SC

Spoorcolleges

KR

Kinder Ruimte

Toilet

SPS

SpoorParade Shop

KL

Kleine Loods

Eten & drinken

MT

Miniatuur Treinen

GL

Grote Loods

EHBO

RIO

Rail Infra Opleiding

RG

Ruimte Genodigden

i

M

Infopunt

Meetingpoint


Spoorparade amersfoort | plattegrond

CP

versie 1 september ‘14

RIO

RG

i

G

N A G N I

rt

n o o o ti rsf ta e Sm A RAILFORUM september 2014 | # 89

9

175 jaar spoor | Florian hupkes

de jonge Florian hupkes en bob schooneveld | spoorwegmuseum

Florian hupkes, nu

Mister spoor aan het woord Railforum vervult, als kennisnetwerk van de hele spoorsector, de rol van onafhankelijk voorzitter bij de viering van 175 jaar spoor. Maar net als elk ander project kent ook deze viering een inspirator, een onuitputtelijke energiebron vol met creatieve ideeën. Mede dankzij zijn tomeloze inspanningen is er nu een heel hecht en enthousiast team gevormd dat samen met uitvoerend producent Xsaga de SpoorParade organiseert. Normaal is hij te bescheiden over zijn eigen rol, vandaar dat we erg blij zijn hem voor deze speciale gelegenheid te mogen interviewen. De komende 2 pagina’s is het woord aan Florian Hupkes! “Sinds 2010 werk ik bij NS op de afdeling Communicatie; nu als projectleider 175 jaar spoor. Hiervoor ben ik tien jaar werkzaam geweest in het Spoorwegmuseum. Ik ben 39 jaar en woon sinds 1993 in Utrecht. Ik kom uit een gezin van drie jongens. Mijn jongste broer, Philip, werkt overigens bij de Verkeersleiding van ProRail. Mijn vriendin Tinka heb ik op het Gerrit v/d Veen College in Amsterdam ontmoet waar zij Engels doceert. Ik heb daar namelijk ooit een half jaar aardrijkskunde gegeven. Wij hebben twee kinderen, Jonna (2) en Oscar (1). Omdat Oscar een handicap heeft (Williams syndroom en West syndroom) is het extra uitdagend om werk en thuis goed in balans te houden. Fascinatie De fascinatie voor het spoor ontstond in mijn jeugd. Als kind treinde ik veel (per tienertoer) naar mijn grootouders. En natuurlijk hadden wij thuis een houten- en later ook een elektrische modelspoorbaan. Het hielp waarschijnlijk wel dat mijn oud-oom president-directeur bij NS was in de jaren '40. Met mijn OV-studentenkaart heb ik met een vriend alle stations van Nederland gefotografeerd. Gewoon, omdat het kon. In mijn oude studentenhuis in Utrecht hangt nog steeds een (werkende) NS lichtbak in huis. Die heb ik ooit gewonnen met een prijsvraag.

10

Als student was ik rondleider in het Spoorwegmuseum, geweldig vond ik dat. Ik kwam daar als jongetje en nu mocht ik zelf rondleidingen verzorgen! Toen ik daar in 2000 fulltime aan het werk ging, voelde dat als een droom die uitkwam. Ik heb er een geweldige tijd gehad. Leuke collega's, veel plezier en fantastisch werk. Ik kreeg de kans om als fondsenwerver bij te dragen aan het nieuwe Spoorwegmuseum. Het museum heeft nog steeds baat bij het beneficientschap van de BankGiroloterij. Dat voelt goed omdat de collectie een blijvende zorg van onderhoud nodig heeft. Als conservator 'rollend materieel' was ik verantwoordelijk voor het historisch materieel, waarvan een deel straks te zien is bij de SpoorParade. 150 jaar spoor Bij de viering van het 150-jarig bestaan van de Spoorwegen in 1989 was ik 14 jaar en vond vooral de Franse TGV heel gaaf. Het terrein was enorm! Verder herinner ik mij Ron Brandsteder, destijds dé quizmaster van de Nederlandse televisie, die voor op het tijdschrift stond. 175 jaar spoor We zijn nu 25 jaar verder en ik ben er reuze trots op dat we dit jaar het 175-jarig bestaan vieren. Ik zie het als een mijlpaal waar de spoorsector op positieve wijze bij stil staat. En dat samen met het grote publiek, het spoor leeft immers bij heel veel mensen. Dagelijks reizen er miljoenen mensen over het spoor, zowel jong als oud. Daarnaast besteden veel mensen tijd aan ons historisch erfgoed, zowel oude gebouwen als materieel. Met deze grote groep, inclusief de tienduizenden mensen die in de branche werken, willen we 175 jaar spoor vieren. En natuurlijk kijken we ook vooruit. De reputatie van het spoor verdient een boost. De viering van 175 jaar spoor kan daar heel goed aan bijdragen. Het jubileumjaar is al in volle gang. Er zijn in het hele land al veel mooie evenementen geweest maar vanaf dit moment raad ik iedereen aan de expositie 'Conrad: spoorwegpionier' in het Spoorwegmuseum te gaan zien. Daar begint onze geschiedenis


175 jaar spoor | florian hupkes

Nico Split; Stoomlocparades, op 6 augustus 1989. Links NS-loc 3737 (nu in het Spoorwegmuseum)

immers mee. De rondleidingen op zeven bijzondere stations (door NS en ProRail georganiseerd) zijn ook een aanrader, net als de andere activiteiten bij railmusea in het kader van 'Open Monumentendag'. Madurodam laat zijn oude treinmodellen zien en PostNL geeft speciale postzegels uit. Het Spoorwegmuseum brengt het 'Grote Spoor Boek' uit dat in beelden het verhaal van toen tot nu vertelt. Voor kinderen heeft NS een speciaal Gouden Boekje laten ontwikkelen: Feest in de trein! Er is zoveel te doen, teveel om op te noemen dus kijk vooral op www.175jaarspoor.nl Hoogtepunt Op 20 september vieren wij in Amsterdam de offciële verjaardag. Een dag van symboliek met een theateract op het voorplein en historische ritten tussen Amsterdam en Haarlem. Maar het echte hoogtepunt voor mij is natuurlijk de SpoorParade in Amersfoort van 16-21 oktober. Hier geven we een kijkje in de keuken van het spoor in Nederland. Er zijn 80 (!) spoorpartners betrokken bij de SpoorParade, een unieke samenwerking in onze branche. Daar ben ik echt trots op! Als bezoeker leer je over de wereld van het spoor, en dat op inspirerende en vermakelijke wijze. Echt een dagje uit! Bij de keuze voor de locatie viel Utrecht af door de omvangrijke verbouwing van Utrecht Centraal. Even verder op, in Amersfoort, werden wij direct verliefd op de Wagenwerkplaats, pal achter het station. Wow, wat een geweldig industrieel terrein met mooie nieuwe bestemmingen in ontwikkeling. De goede samenwerking met de gebruikers van het terrein en de gemeente Amersfoort heeft mede tot deze keuze geleid. En de bezoekers zullen het straks beamen: De Wagenwerkplaats, een oude goederenwagenwerkplaats, leent zich met zijn loodsen, buitenterreinen en de Veerensmederij, tot dé perfecte locatie voor de SpoorParade.


De SpoorParade Naast de diverse treinen, uiteraard in alle formaten, zijn er ook andere belevenissen voor jong en oud. Zo kun je via een 3D bril grote spoorprojecten bekijken, zijn er films over het spoor te zien, leer je over de techniek en het materieel van het spoor en ook de liefhebbers van modelspoortreinen komen aan hun trekken. Ik verwacht veel van de 'spoorcolleges' waar bijzondere mensen op luchtige wijze inzoomen op spoorse onderwerpen. Een uniek concept. Natuurlijk, er zijn veel (oude & nieuwe) treinen te zien. Stoom, diesel en elektrisch. Maak een rit in de stoomtrein. Mijn motto is dan ook: de treinparade is een must voor iedereen! Samenwerking De medewerking van de spoorpartners bij de voorbereidingen verloopt heel goed en het gezamenlijke 175 jaar logo wordt door veel partners ingezet bij de diverse activiteiten. Zorgen over de bezoekersaantallen op de SpoorParade heb ik niet. Spannend vind ik de rol van de media met betrekking tot de afzender van 175 jaar spoor. De media hebben het nu al over 'het NS & ProRail feest'. Dat is jammer, maar begrijpelijk en gelukkig onjuist. 175 jaar spoor is immers een samenwerking van NS, ProRail en Railforum, met daarbij alle aangesloten leden. In deze samenstelling komen wij wekelijks samen, ondersteund door bureau Xsaga als uitvoerend producent. Het is een genot om te zien hoe deze groep zo complementair is en keihard werkt om in korte tijd zo’n mooi evenement te realiseren. Ik vind het nu al jammer dat het in november voorbij is. Ik ben ervan overtuigd dat dit project de samenwerking in de spoorbranche meer dan ten goede komt en een positieve boost geeft aan het imago van het spoorvervoer in Nederland.”

11

Van almanak tot app

reisinformatie door de jaren heen | een verhaal door 9292

Waar wordt gereisd, wordt gepland. Want ja, je gaat natuurlijk niet zomaar aan de kant van de weg staan wachten of er iets komt. In ons land reisden mensen lange tijd gewoon te voet. Wie geld had ging te paard of later met een koets. Rond de middeleeuwen komt de trekschuit in beeld. Hoewel bedoeld voor vracht, namen de schippers vaak ook personen mee. Vanaf de zeventiende eeuw vormden postkoetsen een geregelde vorm van vervoer. Wie wilde weten hoe laat de koets vertrok, meldde zich bij het kantoor van de wagendienst, et voilà.

de inlichtingenbureaus op de grote stations. Ze verstrekten zowel bus- als treininformatie, voor binnen- en buitenland. Eind jaren 80 werd de telefonische informatie via aparte callcenters gegeven. En toen ontwikkelden de gebroeders Tulp de allereerste NS-reisplanner, die direct een hit werd. Wat voor NS kon, kon ook voor het hele OV en met behulp van rijkssubsidie werd de OV-planner ontwikkeld. In 1992 start OVR met telefonische informatie over al het vervoer in Nederland via 06-9292.

In 1689 verscheen het eerste ‘dienstregelingsboek’: het Reisboek door de Verenigde Nederlandsche Provinciën. Daarin stond waar, en hoe laat trekschuiten, postkoetsen en wagenveren vertrokken. Vertrekpunt is vaak de herberg. Wie niet kon lezen vroeg het gewoon aan de waard. Aan het eind van de 18de eeuw verscheen de eerste Almanak met vertrektijden en punten.

In de jaren die volgden verschenen diverse vormen van geïntegreerde reisinformatie vanuit OVR: het Baliesysteem, reisinformatiezuil, REISwijzer op Floppy en CD Rom, informatie via WAP, I-mode en SMS eind jaren 90 via internet. En daarmee nam reisinformatie een enorme vlucht. Het aantal reisadviezen vertienvoudigde. En toen kwamen de eerste Apps. Hiermee werd reisinformatie onderweg pas echt eenvoudig. De aantallen gingen weer omhoog naar ongeveer 500 miljoen reisadviezen in 2014. De Wet Personenvervoer 2000 bepaalde dat alle vervoerders hun (actuele) reisinformatie moesten doorgeven aan een systeem voor landelijke geïntegreerde reisinformatie.

Vanaf begin 19de eeuw verschenen echte dienstregelingen, die werden aangeplakt of in kranten afgedrukt. Advertenties kondigden nieuwe diensten en wijzigingen aan. In 1829 werd reisinformatie verplicht. Vertrektijd, route en tarief moesten bekend worden gemaakt. De dienstregelingen lagen bij postkantoren ter inzage, maar werden ook nog steeds in de krant gepubliceerd, inclusief overstapmogelijkheden op bijvoorbeeld de stoomboot. En dan is er de eerste spoorlijn die al snel werd uitgebreid. Informatie kreeg je via vertrekstaten en natuurlijk de perronchef. Dienstregelingen verschenen en werden zelfs (als reclame) op sigarenzakjes gedrukt. Handig! Lange tijd bleef de reisinformatie beschikbaar via agentschappen, gidsen, almanakken en natuurlijk ook de halteborden. Eind negentiende eeuw diende de bus zich aan en breidde het OV-netwerk uit. Inlichtingen kreeg je via een station of bij de busdienst. In de jaren zestig van de twintigste eeuw ontstonden

12

Jarenlang was 9292 de enige instantie die deze data ontving en er reisinformatie van maakte. Sinds 2012 is de OV-data openbaar en worden ze via 2 NDOV-loketten beschikbaar gesteld aan een ieder die erom vraagt. Inmiddels zijn er diverse andere partijen die ook landelijke reisinformatie geven zoals Go About en Total OV. Je kunt bij iedere vervoerder reisinformatie via de website opvragen en er zijn apps in alle soorten en maten. En natuurlijk zijn er nog steeds de dienstregelingenboekjes, vertrekstaten, halte informatieborden en kom je er toch niet uit, dan kan je nog steeds informeren bij het personeel!


Reizigers door de jaren heen

Spaarnestad foto; Katwijkse tram in Leiden, 1911

J.A. Bonthuis; Heereveen, 24 mei 1944: de fietsers zijn waarschijnlijk juist met de hier vertrekkende trein aangekomen

Spoorwegmuseum; Reizigers,1952

J.A. Bonthuis; Rotterdam Feijenoord Stadion, 30 april 1961; extra treinen voor de WK kwalificatie interland Nederland-Hongarije

J.A. Bonthuis; Veendam, 30 april 1985 (Koniginnedag); drukte door een excursietrein van NVBS

J.A. Bonthuis; Interieur van een TEE-restauratierijtuig van de DB, 30 mei 1987, gemaakt op de laatste rijdag van de TEE ‘Rheingold’

Hildebrand van Kuyeren; Station Amsterdam Centraal, 2011

Veolia; Station, 2012


13

175 jaar spoor | de vergeten beroepen van het spoor

stoker in actie

kruier, ook wel witkiel genoemd

De ‘vergeten’ beroepen bij het spoor Tegenwoordig is het spoor elektronisch beveiligd, rijdt de machinist in zijn eentje de trein en dragen we zelf onze bagage. Veel beroepen zijn hierdoor door de jaren heen verdwenen. Om even terug in de tijd te gaan, een trip langs een aantal verdwenen beroepen bij het spoor. Zo waren er in het verleden baanwachters, seinwachters, overwegwachters en wisselwachters. Al deze mannen en vrouwen waren nodig om een vrije doortocht van de treinen te bewaken. Zonder hen kon het spoor niet veilig bereden worden. Elke wachter had zo zijn eigen verantwoordelijkheden en sommige werden gecombineerd. Baanwachters, ook wel blokwachters genoemd, bewaakten de stukken vrije baan (blokken), zodat de trein veilig kon rijden. Een seinwachter was verantwoordelijk voor het bedienen van de seinen. Vanuit een seinhuis bediende hij seinen en wissels. In de tweede helft van de 20e eeuw werd de beveiliging geautomatiseerd. Hiermee verdwenen deze wachters. De laatste seinwachter bleef tot 1970 actief. Overwegwachters en -wachteressen stonden tot de jaren dertig bij de overwegen met een rode vlag te zwaaien, om het weinige verkeer te waarschuwen dat er een trein aan kwam. Vaak woonden zij in een huisje bij de overweg en combineerden de vrouwen dit beroep met hun gezinstaken. De machinist deed zijn werk vroeger samen met de stoker en de remmer. De stoker, ook wel leerling-machinist genoemd was de tweede man naast de machinist. De stoker zorgde er voor dat er voldoende stoomdruk was in de stoomketel. Daarvoor moest hij bij de kolengestookte

14

locomotieven het vuur met kolen brandend houden. Hij bediende eveneens de injecteur, die het waterpeil in de ketel op peil hield. In geval van slecht zich door mist, zware regen- of sneeuwval keek de stoker mee met de machinist naar de seinen. Nog een andere taak van de stoker was de verzorging van de stoomlocomotief op het depot voor of na de dienstregeling. Voor de rit moest de locomotief vaak eerst worden opgestookt en de bewegende delen gesmeerd. Ook zonder een remmer kon de trein niet rijden. De remmer moest de handrem aandraaien als de machinist op zijn stoomfluit blies. In 1900 zijn de automatische luchtremmen ingevoerd, maar pas in 1934 ging de laatste remmer met pensioen. De vervoersbewijzen zelf zijn in de afgelopen jaren ingrijpend veranderd. Maar ook vroeger kon niemand zomaar het perron op zonder geldig vervoersbewijs of perronkaartje, en dat is precies waar we in deze tijd ook weer naar terug gaan! Vroeger ging dit wel iets anders. De reiziger kwam toen als eerste de lokettist tegen. Dit beroep werd vooral door vrouwen beoefend. Aan een Regina-machine konden er kaartjes voor minder gevraagde bestemmingen afgedrukt worden en de voorgedrukte, kartonnen Edmondson-kaartjes waren er voor veelgevraagde bestemmingen. Dan lijkt de OV-chipkaart toch wat eenvoudiger. Als je veel bagage had kon je tot de Tweede Oorlog als reiziger een beroep doen op de kruier. Zij werden ook wel witkielen genoemd, naar de wit gestreken kielen die zij droegen. Zouden we deze service ooit weer terugzien bij het spoor?


175 jaar spoor | kennisquiz

test je kennis over het spoor Welke trein reed er als eerste over het spoor? En hoeveel kilometer spoor ligt er eigenlijk in Nederland? Kortom: wat weet jij eigenlijk over het spoor en alles wat hier bij komt kijken? Of wil je meer te weten komen over alles wat er bij het spoor komt kijken? In het kader van het 175 jaar spoor heeft Railforum in samenwerking met Edilon)(Sedra een online quiz gemaakt. In deze quiz vind je vragen en weetjes over het spoor. Elke week staan er 10 nieuwe vragen voor je klaar met allerlei weetjes over het spoor. En doe je het heel erg goed? Dan kun je ook nog eens 2 kaarten winnen voor de SpoorParade Amersfoort van 16 t/m 21 oktober! Iedere week worden er 2 kaarten verloot onder de deelnemers met de meeste juiste antwoorden. Ga naar www.railforum.nl/175jaarspoor om mee te doen aan de quiz! Hier alvast een paar vragen om er een beetje in te komen. Welke van onderstaande landen heeft de hoogste spoorwegdichtheid (km per 1000km2)? a) Engeland b) Nederland c) Taiwan d) Tsjechië In welk land reed de langste passagierstrein ooit? a) België b) Japan c) Australië Welk Waddeneiland kende ooit spoor? a) Texel b) Vlieland c) Terschelling Begin je al een beetje warm te lopen? Tot 13 oktober kun je elke week nieuwe vragen vinden op onze website www.railforum.nl/175jaarspoor. Iedere week staan er nieuwe vragen voor je klaar. Je maakt dus steeds opnieuw kans op kaarten voor de SpoorParade!


15

ZIE WWW.RAILFORUM.NL VOOR HET ACTUELE PROGRAMMA

leden van railforum 9292 9292 ADSE Consultancy & Engineering 365 b.v. Alom b.v. ADSE Consultancy & Engineering ALSTOM Transport b.v. Agentschap-NL APPM Management Consultants Alom b.v. ARCADIS n.v. ALSTOM Transport b.v. Arriva Openbaar Vervoer n.v. APPM Management Consultants ASSET Rail b.v. ARCADIS n.v. AT Osborne b.v. ARN Atos Arriva Openbaar Vervoer n.v. BAM Rail b.v. ASSET Rail b.v. Bemo Rail b.v. AT Kearney b.v. Bestuur Regio Utrecht AT Osborne b.v. BoerCroon Atos Bombardier Transportation BAM Rail b.v. bonder recycling en overslag b.v. Bemo Rail b.v. Brunel International n.v. Bestuur Regio Utrecht Capgemini Nederland b.v. Boer & Croon Ruimt. Investeringen b.v. Connexxion Bombardier Transportation CQM Brunel International n.v. Deltares BURDOCK Bouw en Infra b.v. Dienst Metro gemeente Amsterdam Capgemini Nederland b.v. Dura Vermeer Railinfra b.v. Connexxion Edilon)(Sedra CQM Eurailscout Inspection & Analysis b.v. DeltaRail b.v. Fujitsu Technology Solutions b.v. Deltares gemeente utrecht Dienst Metro gemeente Amsterdam Gemeentewerken Rotterdam Dura Vermeer Railinfra b.v. Goudappel Coffeng b.v. Edilon)(Sedra Grontmij Nederland b.v. Eurailscout Inspection & Analysis b.v. GVB Fujitsu Technology Solutions b.v. Havenbedrijf Amsterdam Gemeentewerken Rotterdam Heijmans n.v. Gezamenlijke Randstadprovincies HP Nederland b.v. Goudappel Coffeng b.v. HTM Personenvervoer Grontmij Nederland b.v. Human Company GVB IBM Nederland b.v. Haven Amsterdam Imtech Traffic & Infra b.v. Havenbedrijf Rotterdam n.v. Infraspeed Maintenance b.v. Heijmans n.v. inno-V HP Nederland b.v. Inspectie Leefomgeving en Transport HTM Personenvervoer intraffic Human Company Joulz b.v.

16

Keyrail IBM Nederland b.v. kpn zakelijke markt Imtech Traffic & Infra b.v. Lloyd’s Register Rail Europe b.v. Infraspeed Maintenance b.v. Max Bögl Nederland b.v. inno-V Ministerie van Infrastructuur en Milieu Inspectie Leefomgeving en Transport Mott MacDonald NL b.v. Joulz b.v. Movares KEMA n.v. NS GROEP Keyrail Panteia/NEA Lloyd’s Register Rail Europe b.v. Pilz Nederland Logica PLUREL Max Bögl Nederland b.v. Pon Logistics b.v. Ministerie van Infrastructuur en Milieu ProRail b.v. Mobilis b.v. Provincie Gelderland Mott MacDonald NL b.v. Provincie Noord-Brabant Movares Provincie Zuid-Holland NPC PwC NS rail partner holland b.v. Panteia/NEA Railinfra Opleidingen Pilz Nederland Railinfra Solutions Pon Logistiek b.v. RET n.v. ProRail b.v. RIJKSWATERSTAAT Provincie Gelderland Royal haskoningdhv Provincie Noord-Brabant Schiphol Amsterdam Airport Provincie Zuid-Holland shell PwC Siemens Nederland n.v. Railinfra Opleidingen sogetie nederland b.v. Railinfra Solutions Spitzke Spoorbouw b.v. RET n.v. stadler netherlands b.v. Rijkswaterstaat Stadsgewest Haaglanden Royal HaskoningDHV Stadsregio Arnhem Nijmegen Schiphol Amsterdam Airport Stichting Bodemsanering NS Siemens Nederland n.v. Stork technical services nederland Spitzke Spoorbouw b.v. STRABAG Rail GmbH Stadsgewest Haaglanden Strukton Rail b.v. Stadsregio Arnhem Nijmegen Swietelsky Rail Benelux b.v. Stichting Bodemsanering NS syntus Stork Technical Services Thales Nederland b.v. STRABAG Rail GmbH TNO Strukton Rail b.v. Tribase Swietelsky Rail Benelux b.v. Twynstra Gudde Syntus b.v. Veolia Transport rail b.v. Thales Nederland b.v. Verebus ENGINEERING

voestalpine Railpro TNO VolkerRail Nederland b.v. TransTec adviseurs b.v. VRS Railway Industry b.v. Tribase zorg van de zaak Twynstra Gudde VeoliaTransport Nederland b.v. Verebus/TuV Nord b.v. Vialis b.v. autoriteit consument & markt voestalpine Railpro Bouwend Nederland VOITH Railservices b.v. CIVOM VolkerRail Nederland b.v. Connekt Partners in kennis crow kpvv Bouwend Nederland Dinalog CIVOM Europoint b.v. Connekt Fietsersbond Delft TopTech Holland Rail Industry Dinalog Infrasite Europoint b.v. irse dutch section Fietsersbond KIVI Holland Rail Industry Koninklijk Nederlands Vervoer Infrasite Maatschappij voor beter OV Kennisplatform Verkeer en Vervoer Movinnio Kennis in het groot (KING) nederlands instituut voor lastechniek KIVI NIRIA natuur en milieu Koninklijk Nederlands Vervoer neerlands diep Maatschappij voor beter OV next generation infrastructures Mijn-OV NL ingenieurs Movinnio NVDO NHTV Internationale Hogeschool Breda ProMedia Group NL ingenieurs Rail Cargo information Netherlands NMa ROVC Technische opleidingen NVDO Rover ProMedia Group SkVV Rail Cargo information Netherlands stc-group Rover stichting holland spoor SkVV Stichting railAlert Stichting railAlert TRAIL Research School Stichting Railcollege treinreiswinkel bv TRAIL Research School treinreiziger.nl Treinreiziger.nl Veilig Verkeer Nederland Veilig Verkeer Nederland vereniging do lightrail Vernieuwing Bouw Vernieuwing Bouw VNO-NCW VNO-NCW - mkb nederland

Partners in kennis


september 2014 # 89 SPeciale editie RAILFORUM

Recommend Documents