2016/11 Raadsvragen van het raadslid Ann Tuza van de fractie CDA, ingevolge artikel 43 van het reglement van orde van de gemeenteraad van Ede. Binnengekomen d.d. 9 februari 2016 Betreft: Eenzaamheid Eenzaamheid is in onze samenleving een van de belangrijkste en grootste problemen. Uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau blijkt dat de groep kwetsbare ouderen (65+) in Nederland de komende jaren sterk toeneemt van 750.000 tot 1 miljoen in 2025. Als volksvertegenwoordigers is het wat het CDA betreft ons (christelijke)plicht om voldoende aandacht te schenken aan de medemens. Eenzaamheid blijkt echter ook een complex probleem. Het is kennelijk niet eenvoudig personen op hoge leeftijd sociaal te activeren. Hiervoor is veelal meer nodig dan het organiseren van gezamenlijke activiteiten en het aanbieden van een contactrijke omgeving (Fokkema, T., van Tilburg, T. 2005). Er zijn meer dan 4,1 miljoen 55-plussers. Hiervan voelt meer dan 1 miljoen zich eenzaam. Van hen zijn 200.000 extreem eenzaam, zij hebben slechts een keer in de maand een sociaal contact. Extreme eenzaamheid neemt toe met het ouder worden. Van de 65- tot 75 jarigen voelt ruim 7% zich (zeer) ernstig eenzaam. Voor 75- tot 85-jarigen geldt dit voor bijna 10%. Van de 85-plussers voelt bijna 14% zich extreem eenzaam. (Bron nationaal ouderen fonds). Eenzaamheid kan ernstige gevolgen hebben. Het verhoogt bijvoorbeeld de bloeddruk, het stressniveau en de kans op depressie. Bovendien laten wetenschappelijke onderzoeken zien dat het psychologische welbevinden een significante relatie heeft met eenzaamheid. Eenzame ouderen blijken 14% meer kans te hebben op een vervroegde dood dan de gemiddelde persoon. (Bron nationaal ouderen fonds). Meerdere Nederlandse gemeenten hebben zich de afgelopen tijd ingezet om eenzaamheidsbeleid te ontwikkelen. In Ede hoeven we het wiel niet opnieuw uit te vinden. De gemeente Rotterdam heeft een actieprogramma ontwikkeld dat is gericht op het bestrijden van de eenzaamheid, zo ook de gemeente Utrecht. Naar aanleiding van bovenstaande heeft de fractie van het CDA een aantal vragen: 1. Navraag bij ambtenaren van de gemeente Ede leert dat de gemeente geen specifiek eenzaamheidsbeleid heeft. Klopt dit? 2. Hoeveel eenzamen telt de gemeente Ede? Is hier onderzoek naar gedaan? Hoe staat dit in verhouding tot de landelijke cijfers? 3. Wanneer er geen of onvoldoende onderzoek is gedaan naar eenzaamheid in de gemeente Ede, is het college van B&W bereid hier onderzoek naar te (laten) doen om dit probleem in kaart te brengen? 4. Hoeveel mensen zijn gevraagd de enquête in te vullen? Is het beeld representatief? 5. Is het college van B&W bereid om eenzaamheidsbeleid te ontwikkelen en hierover het gesprek aan te gaan met o.a. de doelgroep, maatschappelijke organisaties, kerken en moskeeën? 6. Is het college van B&W bereid om in het derde kwartaal van 2016 met kaders naar de gemeenteraad te komen die een aanzet moeten vormen voor het tegengaan van eenzaamheid in de gemeente Ede?
Beantwoording door het college van burgemeester en wethouders d.d. 1 maart 2016 Ad 1 Er is binnen de gemeente Ede geen specifiek eenzaamheidsbeleid vastgesteld. Wel is, mede naar aanleiding van een motie van de SGP, CDA, CU en Burgerbelangen in februari 2011 over eenzame en alleenstaande ouderen, eind oktober 2011 een inventarisatie gemaakt van de stand van zaken m.b.t. eenzaamheid en is er een mogelijke aanpak gepresenteerd. Bij deze aanpak is alvast vooruitgekeken naar de consequenties van de verschillende decentralisaties (een toename van een groep kwetsbare bewoners naar het gemeentelijke domein). Tenslotte zijn er mogelijke op te pakken activiteiten benoemd, waarin SWO (nu Malkander) een coördinerende rol vervult. Een goed voorbeeld is de signaleringskaart eenzaamheid ouderen, die toen ontwikkeld is en nog altijd actief gebruikt wordt. Met ingang van 1 juli 2010 zijn gemeenten krachtens artikel 5a Wet Publieke Gezondheid (WPG) verantwoordelijk voor preventief gezondheidsbeleid voor ouderen. Nederland vergrijst en het zo lang mogelijk fit blijven van ouderen dient een maatschappelijk en economisch belang. Gemeenten gaan verder inhoud geven aan het monitoren, signaleren en voorkomen van gezondheidsproblemen bij ouderen. Onder ouderen verstaan we burgers van 70 jaar en ouder. Vergrijzing is daarbij niet uitsluitend verbonden met problemen en gebreken. Niettemin brengt ouder worden zijn gebreken met zich mee. Voor de uitvoering van deze taak is een coördinerende rol voor de GGD weggelegd. De genoemde actieprogramma’s bij de gemeenten Rotterdam en Utrecht zijn onder de verantwoordelijk van de GGD opgesteld. Malkander is in het kader van preventie op dit terrein actief. Zo is ‘meer bewegen voor ouderen’ een belangrijk onderdeel van de activiteiten die Malkander uitvoert voor senioren. Het is in samenwerking met o.a. SportService Ede opgezet. Ook is Malkander betrokken bij zogenaamde laagdrempelige ontmoetingsplekken (huiskamers voor senioren en volwassenen). Er is in Ede sprake van een aantal laagdrempelige ontmoetingsplekken, gericht op verschillende doelgroepen. Bij een aantal ontmoetingsplekken zijn ook Wmo-aanbieders betrokken. De uitdaging is om, beredenerend vanuit de burger/cliënt, een zo optimaal mogelijke afstemming tussen deze ontmoetingsplekken (alsmede tussen Malkander en de Wmo-aanbieders) te realiseren. Daarbij moet ook de toegang tot deze plekken worden meegenomen. Ad 2. Eenzaamheid wordt gedefinieerd als het negatief ervaren verschil tussen de gewenste en gerealiseerde relaties. Zowel het aantal sociale contacten als de ervaren kwaliteit van de sociale contacten zijn bepalend voor gevoelens van eenzaamheid. Mensen kunnen zich bijvoorbeeld eenzaam voelen met veel mensen om zich heen, of helemaal niet eenzaam zijn met een klein sociaal netwerk. Dit hangt af van hun eigen beoordeling van de kwaliteit van de contacten. a. Resultaten uit onderzoek van de GGD Arnhem In 2012 hebben alle GGD-en in Nederland een onderzoek uitgevoerd onder volwassenen (19-65 jaar) en ouderen (65+). De GGD Arnhem heeft hierbij op verzoek van Ede de steekproef in Ede opgehoogd waardoor representatieve gegevens voor de gemeente Ede beschikbaar zijn gekomen. Daarnaast kunnen deze gegevens vergeleken worden met landelijke cijfers. In Ede hebben 900 ouderen en volwassenen hiervoor een gestandaardiseerde vragenlijst ingevuld. In de figuur hieronder zijn resultaten weergegeven.
Figuur: percentage volwassenen (19-65 jaar) in Nederland en gemeente Ede in 2012 dat zich niet, matig, ernstig of zeer ernstig eenzaam voelt
Bron: onderzoek GGD Arnhem 2012: gezonde volwassenen, gezonde ouderen, gezonde gemeente In de gemeente Ede is het deel van de volwassenen (19-65 jaar) dat aangeeft eenzaam te zijn lager dan in heel Nederland (respectievelijk 31 procent versus 37 procent). Er is verschil tussen inkomensgroepen; 42% van de volwassenen met een laag inkomen is eenzaam versus 24% van de volwassenen met een hoog inkomen. In vergelijking met 2008 is het aandeel volwassenen dat zich matig tot (zeer) ernstig eenzaam voelt afgenomen. In vergelijking met 2008 is het aandeel volwassenen dat zich matig tot (zeer) ernstig eenzaam voelt afgenomen. (bron: onderzoek GGD Arnhem 2012: gezonde volwassenen, gezonde ouderen, gezonde gemeente, 2012). Ook het aandeel ouderen (65+) dat in Ede aangeeft eenzaam te zijn is lager dan landelijk (40% versus 45% landelijk). (bron: onderzoek GGD Arnhem 2012: gezonde volwassenen, gezonde ouderen, gezonde gemeente, 2012).
b. Resultaten uit onderzoek ‘’Inwoners aan het woord’’ (gemeente Ede) en jeugdmonitor Ede 2012 De gemeente Ede houdt ieder jaar een enquête onderzoek onder een representatieve groep inwoners van 15 jaar en ouder. Aan het onderzoek uit 2014 namen ca. 2400 respondenten deel. Binnen dit onderzoek worden diverse vragen gesteld, onder andere over eenzaamheid. Omdat deze vraag iets anders wordt gesteld dan de vragen binnen het onderzoek van de GGD zijn de percentages onderling niet vergelijkbaar. De resultaten van dit Edese onderzoek zijn door de jaren heen wel te vergelijken. In 2010 gaf 13% van de Edenaren aan zich soms of vaak eenzaam te voelen, in 2013 was dit 16% en in 2014 was dit 14%. De groepen inwoners in Ede die de meeste eenzaamheid ervaren in 2014 zijn: 75+-ers (5% vaak, 21% soms), niet-westerse allochtonen (5% vaak en 25% soms) en alleenstaande ouders (6% vaak en 32% soms). (Bron: Inwoners aan het woord, Ede 2013 en 2014). Ook jongeren ervaren eenzaamheid. Zo voelde 23% van de jongeren zich in 2012 eenzaam (6% (heel) eenzaam en 17% soms), dit percentage ligt hoger dan onder de volwassen bevolking. Dit blijkt uit de jeugdmonitor Ede 2012 waaraan ruim 1800 jongeren van 12 t/m 24 jaar hebben deelgenomen. Deze eenzaamheid onder jongeren is vrijwel gelijk aan de jaren daarvoor. Jongens voelen zich vaker eenzaam wanneer zij 15 t/m 17 jaar zijn, bij meisjes is dat boven de 18 jaar (bron: Jeugdmonitor Ede 2012). De cijfers over 2015 komen in mei 2016 beschikbaar in de rapportage ’’leefbaarheidsmonitor 2015’’. Hierover wordt u te zijner tijd geïnformeerd.
Ad 3 Refererend naar het antwoord op vraag 2: er is onderzoek gedaan naar eenzaamheid onder ouderen, zowel door de GGD als door de gemeente zelf. Hierna volgen de links naar de onderzoeksrapporten. - Gemeente Ede: rapportage Inwoners aan het woord 2013 en 2014 en jeugdmonitor Ede 2012: https://www.ede.nl/gemeente/over-ede/onderzoek-en-cijfers/onderzoek/ - GGD Gelderland Midden: rapportage gezonde volwassenen, gezonde ouderen, gezonde gemeente 2012: http://www.vggm.nl/ggd/onderzoek__informatie_en_advies/onderzoeksresultaten/volwassenen_en_ouderen _2012 In de sociale monitor Ede 2015 staat dat ten opzichte van eerdere metingen de eenzaamheid in een aantal wijken van gemeentedeel Ede toeneemt en dat eenzaamheid in de dorpen afneemt en dat 14% van de Edenaren zich soms eenzaam voelt. In mei 2016 verschijnen nieuwe gegevens per wijk waardoor we kunnen zien of deze toename of afname in eenzaamheid zich doorzet. Dit betreft de rapportage leefbaarheidsmonitor 2016, waarover u t.z.t. geïnformeerd wordt. Ad 4. Aan het onderzoek van de GGD in 2012 hebben 900 volwassenen en ouderen deelgenomen. De resultaten zijn representatief voor de gemeente Ede. Aan het onderzoek door de gemeente Ede in 2014 (Inwoners aan het woord) hebben ongeveer 2400 inwoners deelgenomen. Ook dit onderzoek en hetzelfde onderzoek dat is uitgevoerd in 2013, zijn representatief voor de gemeente Ede. Aan het onderzoek onder jeugdigen dat door de gemeente Ede in 2012 is uitgevoerd (jeugdmonitor Ede) hebben ruim 1800 jongeren van 12 t/m 24 jaar deelgenomen. Ook dit is representatief voor deze leeftijdscategorie in Ede. Bij het tegengaan van eenzaamheid is het van belang in gesprek te gaan met de mensen die het betreft en met de maatschappelijke organisaties die zich erop toeleggen. Daarnaast moet er geleerd worden van andere gemeenten die al in een eerder stadium eenzaamheidsbeleid hebben ontwikkeld. Ad 5. Voorstel is om niet specifiek eenzaamheidsbeleid te gaan ontwikkelen, maar vanuit de analyse van wijken te kijken waar aanpak eenzaamheid noodzakelijk of gewenst is. De dragende partijen zijn dan Malkander, de brede nuldelijn en wijkregie. VGGM kan hierbij mogelijk een adviserende rol vervullen. De gemeente heeft met name een faciliterende rol. In overleg ontwikkelen deze partijen een actieprogramma op maat, waarbij waar nodig gedifferentieerd kan worden naar doelgroep (ouderen, gescheiden/alleenstaande ouders, jongeren, werklozen, etc.). Zeker wanneer het ouderen betreft, is het voordeel van de wijkgerichte aanpak dat het dicht bij huis gerealiseerd wordt. Er zullen doelen ontwikkeld worden en indicatoren om de resultaten te kunnen meten. Daarbij zal er met name ruimte worden gegeven aan initiatieven die vanuit de wijk opgestart worden. In gesprek met de bewonerscomités, kerken maar ook vrijwilligers zijn er diverse activiteiten in de wijken opgezet. In vrijwel alle dorp- en buurthuizen, maar ook door en vanuit diverse maatschappelijke organisaties (kerken, zorginstellingen) worden inloopmaaltijden of koffieochtenden georganiseerd. Enkele voorbeelden hiervan zijn onder andere activiteiten van Bewoners voor Bewoners Indische Buurt voor ouderen (inloop, maar ook groepsactiviteiten), activiteiten van vrijwilligers in De Kolk (buurthuis Ede-West) voor de ouderen (wekelijks eten, inloop maar ook soort dagbestedingactiviteiten), gezamenlijk maaltijd en groepsactiviteiten die georganiseerd worden vanuit de vrijwilligers van Kleefsehof.
Naast stimuleren en ondersteunen wordt vanuit wijkregie ook gezorgd dat de bestaande activiteiten op elkaar aansluiten en bekend zijn binnen de nuldelijn, maar ook bij organisaties als het sociaal team, zodat men gebruik kan maken van elkaars expertise en "verwijs"mogelijkheden. Met andere woorden: er vinden al veel initiatieven plaats, maar de bekendheid hiervan en het verlagen van eventuele drempels bij ouderen is een aandachtspunt voor het lopende jaar. Ad 6. Voorgesteld wordt om in overleg met de Raadswerkgroep Sociaal Domein (en de hierboven genoemde dragende partijen) dit verder op te pakken. Gezamenlijk wordt bepaald welke aanpak en planning gevolgd wordt. De gemeenteraad wordt in het derde kwartaal over de voortgang geïnformeerd.
